1

UNIWERSYTET EKONOMICZNY W KRAKOWIE

KRAKOWSKA SZKOŁA BIZNESU

STUDIA PODYPLOMOWE

MECHANIZMY FUNKCJONOWANIA STREFY EURO

Mateusz Fic Przyczyny i skutki kryzysu finansowego w Grecji

Praca pisana pod kierunkiem Dr Katarzyny Stabryła-Chudzio

Kraków rok 2015

2

Spis treści

1. Wstęp ................................................................................................................................................ 3

2. Droga Grecji do strefy euro .............................................................................................................. 3

2.1. Stan greckiej gospodarki przed przystąpieniem do strefy euro ............................................. 3

2.2. Kontrowersje przy wprowadzaniu Grecji do strefy euro ...................................................... 6

3. Przebieg kryzysu .............................................................................................................................. 9

3.1. Ujawnienie faktycznego stanu greckich finansów jesienią 2009 roku ................................. 9

3.2. Pomoc finansowa udzielona Grecji przez Unię Europejską i Międzynarodowy Fundusz Walutowy ..................................................................................................................... 11

4. Powstanie Europejskiego Mechanizmu Stabilności odpowiedzią na kryzys w Europie ............... 15

5. Wnioski .......................................................................................................................................... 18

Literatura ............................................................................................................................................ 19

3

1. Wstęp

Celem pracy było określenie przyczyn oraz wskazanie skutków kryzysu

gospodarczego w Grecji. Wybór tematu pracy wynika z jego aktualności oraz obecności

w mediach. W pracy posłużono się analizą dostępnych dokumentów i opracowań m. in.

Komisji Europejskiej i Narodowego Banku Polskiego. W pierwszym rozdziale

następującym po wstępie przedstawiono stan greckiej gospodarki przed jej

przystąpieniem do strefy euro, wskazano na jej problemy oraz zwrócono uwagę na

kontrowersje i nieprawidłowości jakie towarzyszyły akcesji Grecji do Unii

Gospodarczej i Walutowej. Kolejny rozdział dotyczy przebiegu kryzysu w Grecji,

uwidocznionego w 2009 roku oraz pomocy udzielonej Grecji przez Unię Europejską i

Międzynarodowy Fundusz Walutowy w zamian za obietnice reform ze strony greckiego

rządu. W następnym rozdziale przedstawione zostało powstanie oraz struktura

Europejskiego Mechanizmu Stabilności, który ma wspomagać kraje strefy euro będące

w trudnej sytuacji finansowej. W rozdziale ostatnim zawarto wnioski płynące z

powyższych rozdziałów.

2. Droga Grecji do strefy euro

2.1. Stan greckiej gospodarki przed przystąpieniem do strefy euro

Grecja stała się pełnoprawnym członkiem Unii Gospodarczej i Walutowej z dniem

1 stycznia 2001 roku. Obecne uważa się, że Grecja w ogóle nie powinna była zostać

dopuszczona do strefy euro. Trudną sytuację gospodarczą tego kraju można było

zaobserwować jeszcze przed jej przystąpieniem do strefy euro. W dokumencie

opublikowanym przez Ministerstwo Finansów (Kryzys grecki - geneza i konsekwencje,

2010, s. 3) za główne przyczyny spadku konkurencyjności Grecji na arenie

międzynarodowej oraz słaby stan jej gospodarki uważa się m. in.: „preferencyjne

traktowanie przedsiębiorstw państwowych w porównaniu z sektorem prywatnym,

sztywność rynku pracy, strukturę systemu ubezpieczeń społecznych wspierającą

nadmierny rozwój drobnej przedsiębiorczości oraz brak przejrzystości instytucjonalnej i

legislacyjnej”.

System socjalny w Grecji był bardzo kosztowny. Nie motywował obywateli do

płacenia większych niż minimalne składek, ponieważ korzyści z takiego działania były

niewielkie. Grecy przechodzili na emeryturę bardzo wcześnie, spadała więc podaż pracy

i jednocześnie wzrastało obciążenie budżetowe. Systematycznie wzrastało

4

samozatrudnienie z uwagi na trudności w pobieraniu składek na ubezpieczenia

społeczne od osób samo zatrudnionych. Ponadto Grecja nie potrafiła stworzyć

skutecznego systemu egzekwowania podatków.

Wprowadzony w 1982 roku system indeksacji płac również negatywnie

oddziaływał na gospodarkę, przyczyniając się do wzrostu poziomu bezrobocia (wykres

1). Miał on doprowadzić do zmniejszenia się różnicy dochodów w społeczeństwie. W

rezultacie jednak doprowadził do nadmiernego wzrostu płac pracowników

niedoświadczonych i niewykwalikowanych o stosunkowo małej produktywności w

relacji do wynagrodzenia jakie otrzymywali. Koszty zatrudnienia były wysokie, a

nieproporcjonalne zarobki w tej grupie zawodowej spowodowały niechęć

przedsiębiorców do zatrudniania większej ilości pracowników. Stopniowo zaczęto

łagodzić reguły systemu indeksacji, gdyż zauważono, że jest on niekorzystny. W 1992

roku zniesiono go całkowicie.

Wykres 1. Stopa bezrobocia w Grecji i Unii Europejskiej w latach 1981-2005

Źródło: Rozkrut, Woreta, 2005, s. 11.

Grecką gospodarkę ograniczały również inne regulacje dotyczące pracy, między

innymi wysokie koszty zwolnień i rotacji pracowników. Przedsiębiorcy niechętnie

zatrudniali nowych ludzi w okresie dobrej koniunktury z uwagi na kosztowną redukcję

etatów w przypadku niekorzystnej zmiany w sytuacji gospodarczej. Grecki rynek pracy

pozostawał w grupie najbardziej regulowanych wśród krajów OECD (Rozkrut, Woreta,

2005, s. 12).

Aż do 1993 roku banki komercyjne były zobligowane do zakupu skarbowych

instrumentów dłużnych. Jednocześnie były zobowiązane do przeznaczenia 75%

5

środków odpowiadających wartości zgromadzonych przez nie depozytów na

finansowanie preferowanej przez państwo działalności, z tego 40% musiało być

zainwestowane w zakup bonów skarbowych (Kryzys grecki - geneza i konsekwencje,

2010, s. 4). Pieniądze uzyskane ze sprzedaży papierów wartościowych były

wykorzystywane do finansowania nierentownych spółek państwowych działających w

branżach schyłkowych. Analogicznie więc spadała podaż kredytów dla instytucji

prywatnych, co skutkowało wypieraniem ich projektów przez nieefektywną działalność

państwową. Niskie tempo prywatyzacji pomagało w utrzymaniu takiego stanu rzeczy.

W latach 1981-1990 Grecja była jedynym krajem w Unii Europejskiej, w którym

nakłady na inwestycje w środki trwałe spadały zamiast rosnąć, średnio 0,4% rocznie

(Rozkrut, Woreta, 2005, s. 13). Należy podkreślić, że Grecja miała bardzo znikomy

napływ inwestycji zagranicznych, co spowalniało jej rozwój. Było to spowodowane

między innymi brakiem przejrzystych reguł i niejasnymi procedurami

administracyjnymi, oraz słabo rozwiniętą infrastrukturą utrudniającą prowadzenie

działalności gospodarczej. Przyczyniła się do tego również polityka makroekonomiczna

Grecji, ukierunkowana na zapewnienie osiągniecia korzyści politycznych zamiast

dążenia do stabilności i równowagi. W konsekwencji wszystkie te czynniki

doprowadziły do tego, że grecki przemysł był słabo rozwinięty i nie był konkurencyjny

na arenie międzynarodowej. Odzwierciedlało się to w pogłębiającym się deficycie

obrotów towarowych (wykres 2).

Wykres 2. Saldo obrotów towarowych w Grecji w latach 1980-2003 (% PKB)

Źródło: Rozkrut, Woreta, 2005, s. 14.

6

2.2. Kontrowersje przy wprowadzaniu Grecji do strefy euro

Kwestia przyjęcia Grecji do strefy euro do dzisiaj wzbudza kontrowersje.

Analitycy są zgodni, że jedną z przyczyn kryzysu było przyjęcie Grecji do strefy euro,

pomimo niepełnego stosowania się do kryteriów zbieżności z Maastricht.

W raporcie o konwergencji z 2000 roku Komisja Europejska pozytywnie oceniła

sytuację Grecji. Raport wskazywał na to, że (Kryzys grecki - geneza i konsekwencje,

2010, s. 7-8):

1. Kryterium stóp procentowych zostało spełnione. Średnia długoterminowa stopa

procentowa za okres dwunastu miesięcy poprzedzających dokonywaną ocenę wyniosła

6,4% i była niższa od wartości referencyjnej ustanowionej na poziomie 7,2% (wykres

3).

2. Od grudnia 1999 roku Grecja spełniała kryterium inflacji. Jej wartość w marcu 2000

roku wynosiła 2,0%, czyli o 0,4 pkt proc. poniżej wartości referencyjnej (Zmniejszenie

inflacji przez Grecję było krótkookresowe. Wskaźnik inflacji przekroczył swoją wartość

referencyjna już w październiku 2000 roku - wykres 3).

3. Deficyt sektora general government został zredukowany w ciągu czterech lat z 10,2%

PKB do 1,6% PKB, w kolejnych latach prognozowano utrzymanie poziomu deficytu

poniżej 3% PKB (wykres 3).

4. Grecja uczestniczyła w mechanizmie ERM i ERM II ponad dwa lata (do grudnia

2000 roku). Wahania kursu walutowego w tym okresie zostały uznane za zgodne z

wymaganiami zawartymi w traktacie z Maastricht (wykres 3).

5. Dług publiczny Grecji nie został obniżony poniżej referencyjnego poziomu 60%

PKB. Ze względu na obniżający się dług oraz perspektywę utrzymania tego trendu w

następnych latach uznano kryterium długu jako spełnione (wykres 3).

7

Wykres 3. Wypełnienie kryteriów konwergencji przez Grecję

Źródło: Kryzys grecki - geneza i konsekwencje, 2010, s. 8.

W 2004 roku zrewidowano przedstawione wyżej dane statystyczne. Jak się

okazało, deficyt finansów publicznych Grecji przed przystąpieniem do strefy euro

znacznie przekraczał maksymalne 3% PKB (wykres 4).

8

Wykres 4. Deficyt sektora finansów publicznych w Grecji w latach 1988-2003

Źródło: Rozkrut, Woreta, 2005, s. 14.

Unia Europejska i nowy rząd grecki zaczęły podejrzewać, że statystyki w Grecji

były fałszowane. W raporcie przygotowanym przez greckie Ministerstwo Finansów

wskazano, że poprzednie rządy uciekały się do kreatywnej księgowości i skutecznie

ukrywały realną wielkość deficytu za pomocą transakcji finansowych. Jedną z nich była

umowa z bankiem Goldman Sachs, który zaproponował Grecji skomplikowany swap.

Grecja dostała pieniądze, które pozwoliły jej zmniejszyć deficyt budżetowy w zamian

za przychody z opłat lotniskowych. Kolejne greckie rządy zawarły wiele podobnych

umów co pozwoliło na zmniejszenie deficytu, oraz przesunięcie długu w przyszłość.

Pierwszy ujawniony kontrakt, który miał przyczynić się do ukrywania długów pochodzi

z 2001 roku, czyli został zawarty po przystąpieniu Grecji do strefy euro. Wielu

ekonomistów i polityków podejrzewa, że takie umowy były zawierane wcześniej i

dzięki temu Grecja zdołała dostać się do strefy euro. Były grecki premier jak i inni

greccy politycy sprawujący wówczas władzę zaprzeczają, że dochodziło do takich

oszustw (Kozieł, 2011).

Analitycy są zgodni, że przywódcy unijni nie powinni byli wprowadzić Grecji do

strefy euro. Jak powiedział Otmar Issing (główny ekonomista Bundesbanku w latach

1990-1998): „W 1998 roku Grecja mogła tylko marzyc o Euro, nikt nie wierzył w taki

scenariusz” (Toscer, 2013). Podobne zdanie miał Yves- Thibault de Silguy sprawujący

funkcje komisarza europejskiego ds. euro w latach 1995-1999 (Toscer, 2013): „Było

oczywiste, ze Grecja nigdy nie spełni warunków. Zwłaszcza tych, które dotyczą inflacji

i długu publicznego ” Jak to możliwe, że deficyt budżetowy nagle zaczął się kurczyć i

9

w niespełna dwa lata Grecja dokonała gospodarczego cudu? Udało jej się to tylko dzięki

kreatywnej księgowości i wątpliwym transakcjom z Goldman Sachs. 19 czerwca 2000

roku Rada Europejska zadecydowała o przyjęciu Grecji do strefy euro. Unia Europejska

miała w tym konkretny cel. Chciała poszerzać unię walutową, aby móc skuteczniej

konkurować z amerykańskim dolarem. Taki stan rzeczy był popierany przez Francję,

która nie chciała, aby unia walutowa została zdominowana przez Niemcy. Europejski

Bank Centralny również nie zgłaszał sprzeciwu, choć niechętnie patrzył na pomysł

przystąpienia Grecji do strefy euro. Wydaje się, że powinien był w tej kwestii

stanowczo zaprotestować, być może udałoby się uniknąć jednego z większych

kryzysów finansowych w historii.

3. Przebieg kryzysu

3.1. Ujawnienie faktycznego stanu greckich finansów

Od 2002 roku, gdy euro weszło do obiegu gotówkowego Grecy systematycznie się

zadłużali przeznaczając pieniądze na bieżącą konsumpcję zamiast na inwestycje, które

mógłby ożywić grecką gospodarkę. Zarobki w sferze publicznej wzrosły dwukrotnie. W

październiku 2009 roku ujawniono, że deficyt sektora rządowego i samorządowego

wyniesie 12,7%, a nie 3,7% jak zakładano w kwietniu 2009 czy 8% zakładanych we

wrześniu 2009 roku. Ostatecznie w 2010 roku Eurostat wskazał, że deficyt Grecji w

2009 roku wynosił 13,6% PKB (Mroczek, Więcek 2013, s. 64). Rewizja danych aż o

dziewięć punktów procentowych była szokiem. Dotychczas żaden kraj UE nie wykazał

aż takiej rozbieżności. Inwestorzy i wierzyciele zdali sobie sprawę, że greckie statystyki

były od lat fałszowane. Reakcją na te informacje było obniżenie ocen wiarygodności

kredytowych przez agencje ratingowe, co doprowadziło do spadku wartości greckich

aktywów na rynkach finansowych. W wyniku obniżki ratingów przez agencje

S&P,Fitch i Moody’s greckie obligacje zyskały miano „śmieciowych”. Wzrost ryzyka

bankructwa Grecji przyczynił się do pogorszenia sytuacji kapitałowej i zmniejszenia

płynności w greckim systemie bankowym. Z banków zaczęto masowo wycofywać

depozyty, zarówno przez zagranicznych inwestorów jak i obywateli greckich. Wysokie

ryzyko niewypłacalności Grecji przyczyniło się do wzrostu kosztów pożyczek jej

udzielanych. Grecja wpadła w spiralę zadłużeniową. Unia Europejska musiała

opracować plan, dający wyjście z tej sytuacji. Rozważano między innymi (Kryzys

grecki - geneza i konsekwencje, 2010, s. 19):

10

1. Wykluczenie Grecji ze strefy euro.

Dobrowolne odejście Grecji ze strefy euro wiązałoby się z ustaleniami dotyczącymi

następujących kwestii:

- transferu kompetencji w zakresie prowadzenia polityki pieniężnej z EBC do

krajowego banku centralnego,

– zwrotu krajowemu bankowi centralnemu udziału w kapitale EBC oraz w rezerwach

walutowych strefy euro,

– utworzenia nowej waluty, przywrócenia drachmy lub przyjęcia innej niż euro waluty

międzynarodowej.

Unia walutowa zapewnia amortyzację skutków kryzysu państwom członkowskim

charakteryzującym się wysokim długiem sektora rządowego i samorządowego. Grecja

nie miała bodźców ekonomicznych do jej opuszczenia.

2. Doprowadzenie do „bankructwa” Grecji.

Skutkiem niewypłacalności Grecji byłyby straty na rachunkach wierzycieli oraz

konieczność znacznej poprawy w krótkim czasie salda budżetu. W wyniku spadku

zaufania do Grecji transfery międzynarodowe zostałyby ograniczone. Dopływ

zagranicznych środków do greckich przedsiębiorstw zostałby zahamowany, co

ograniczyłoby ich rozwój. Ogłoszenie niewypłacalności przez Grecję groziłoby

załamaniem stabilności sektora finansowego Unii Europejskiej (wykres 5).

3. Udzielenie Grecji wsparcia finansowego.

Ostatecznie zdecydowano się na ten trzeci wariant. „Bankructwo” Grecji wiązałoby się

z dużymi stratami finansowymi dla pozostałych państw Unii Europejskiej, oraz

zachwiałoby stabilnością finansową strefy euro. Dzisiejsze systemy finansowe są ze

sobą mocno zintegrowane, więc kryzys jednego kraju odbija się na innych.

11

Wykres 5. Zaangażowanie zagranicznych banków w inwestycje w Grecji w marcu

2010 roku (mld USD)

Źródło: Ministerstwo Finansów Kryzys grecki - geneza i konsekwencje, 2010, s. 20.

3.2. Pomoc finansowa udzielona Grecji przez Unię Europejską i MFW

Grecja uzyskała pomoc finansową z Unii Europejskiej oraz Międzynarodowego

Funduszu Walutowego. Musiała jednak zobowiązać się do szeregu reform, które miały

w długim terminie zrównoważyć system finansowy oraz doprowadzić do obniżenia

poziomu deficytu budżetowego z poziomu 13,7 % PKB do poziomu poniżej 3% PKB w

2014 roku (Mroczek, Więcek 2013, s. 64). Grecja zobowiązała się także zreformować

system emerytalny, wzmocnić instytucjonalne ramy finansów publicznych oraz

poprawić konkurencyjność greckiej gospodarki. Pozostałe reformy miały dotyczyć

miedzy innymi reorganizacji administracji publicznej, wprowadzenia zmian w

sztywnych regulacjach dotyczących rynku pracy, poprawy klimatu inwestycyjnego,

12

racjonalizację działalności przedsiębiorstw państwowych, poprawę wykorzystania

funduszu z UE (Mroczek, Więcek 2013, s. 64). Działania oszczędnościowe rządu

spowodowały liczne strajki, zamieszki i niezadowolenie obywateli jednak rząd był

zobowiązany do ich wprowadzania w celu otrzymania pomocy finansowej.

Na mocy porozumienia zawartego w maju 2010 roku między Grecją a Unią

Europejską i Międzynarodowym Funduszem Walutowym Grecji przyznano 110 mld

euro pożyczki w ramach tzw. „pierwszego programu pomocowego” (80 mld euro

udostępniła Komisja Europejska, a pozostałem 30 mld euro Międzynarodowy Fundusz

Walutowy). Kwota ta miała być wypłacana w transzach od maja 2010 do czerwca 2014

roku w miarę realizacji zaakceptowanych reform. Chodziło głównie o redukcję deficytu

budżetowego z poziomu 13,7 % PKB do poziomu poniżej 3% PKB w 2014 roku. Miało

to zostać osiągnięte między innymi poprzez obniżanie emerytur, redukcje kadrowe oraz

zmniejszenie zarobków w sektorze publicznym i służbie zdrowia. Od Grecji wymagano

zrównoważenia salda bilansu handlowego, stabilizacji sektora bankowego, obniżenia

kosztów lokalnej administracji, czy umożliwienie łatwiejszego zakładania firm.

Program zakładał też redukcję długu publicznego od 2014 roku. Realizację tego

programu mieli kontrolować co kwartał eksperci tzw. „trojki” czyli Komisji

Europejskiej, Europejskiego Banku Centralnego oraz Międzynarodowego Funduszu

Walutowego

(http://ec.europa.eu/economy_finance/explained/the_financial_and_economic_crisis/ass

isting_countries_in_trouble/index_pl.htm data odczytu 10. 04. 2015).

Okazało się jednak, że środki z pierwszego programu pomocowego nie są

wystarczające. 14 marca 2012 roku Międzynarodowy Fundusz Walutowy oraz

ministrowie finansów państw strefy euro zatwierdzili drugi pakiet pomocowy dla Grecji

w wysokości 164,5 mld euro. 144,7 mld euro pochodziło z Europejskiego Instrumentu

Stabilności Finansowej - funduszu pomocy, który rozpoczął swoją działalność w 2010

roku. Pozostałą kwotę tj. 19.8 mld euro miał pokryć Międzynarodowy Fundusz

Walutowy. Tak jak w przypadku pierwszego programu pomocowego kwotę podzielono

na raty wypłacane od marca 2012 do grudnia 2014 roku w miarę realizacji celów

wyznaczonych greckiemu rządowi. Oprócz głównego celu postawionemu greckiemu

rządowi, czyli konsolidacji fiskalnej, wymaganiami „trojki” były głównie: poprawa

konkurencyjności, redukcja jednostkowych kosztów zatrudnienia poprzez

uelastycznienie rynku pracy, prywatyzacja, oraz, podobnie jak w przypadku pierwszego

pakietu pomocowego, usprawnienie administracji publicznej w celu sprawniejszego

13

przeprowadzania reform (http://www.euractiv.pl/gospodarka/analizy/czas-na-katharsis--

redukcja-greckiego-dugu--w-zamian-za-wicej-reform-006502 data odczytu:

10.05.2015).

W listopadzie 2012 Eurogrupa, oraz Międzynarodowy Fundusz Walutowy

zdecydowali o obniżeniu kosztów obsługi pożyczek udzielonych Grecji oraz

wydłużeniu terminu ich spłacalności. W efekcie w latach 2010 - 2014 Grecja otrzymała

240 mld euro pomocy, które uchroniły ją przed niewypłacalnością.

W styczniu 2015 roku w greckich wyborach parlamentarnych zwyciężyła

lewicowa partia Syriza będąca do tej pory w opozycji. Jest to przejawem

niezadowolenia greckich obywateli z prowadzenia polityki oszczędności. Partia ta w

swoim programie stanowczo opowiadała się przeciwko polityce „zaciskania pasa”. Pod

koniec stycznia grecki minister finansów Yanis Varoufakis zapowiedział zerwanie

współpracy z kontrolerami trojki

(http://www.polskieradio.pl/5/3/Artykul/1366173,Grecja-zawiesza-wspolprace-z-trojka-

kredytodawcow data odczytu: 10.05.2015).

Obecnie (kwiecień 2015) trwają negocjacje w sprawie kolejnego programu

pomocowego dla Aten. Syriza i obywatele greccy nie chcą dalszej polityki oszczędności

budżetowych i reform narzucanych przez trójkę, jednocześnie chcą pozostać w strefie

euro, licząc na dalsze wsparcie finansowe i redukcję długu. Oprocentowanie 10 letnich

obligacji rządowych Grecji w dniu 1 kwietnia 2015 wynosiło 13%. Dzień wcześniej

Agencja Standard & Poor's obniżyła rating Grecji o jeden stopień, z "B minus" do

"CCC plus" z perspektywą negatywną. W ocenie agencji Grecja nie będzie w stanie

honorować swoich zobowiązań finansowych "bez głębokich reform lub dalszej pomocy

finansowej". Pomimo trwających już od lutego 2015 roku rozmów, władze Grecji nie

zdołały się porozumieć z MFW w celu uwolnienia wynoszącej do 7,2 mld euro transzy

pomocy. Kredytodawcy domagają się kolejnych reform i cięć, na co nie chcą zgodzić

się Grecy. Do 5 czerwca Grecja musi oddać MFW kolejną transzę należności w

wysokości około 300 mln euro. Rzecznik MFW William Murray ostrzegł, że Grecja

zostanie pozbawiona finansowania, jeśli nie zapłaci należnej raty.

Wysokość długu publicznego w stosunku do PKB w 2014 roku to niemalże 175%

(wykres 6) tj. 350 mld euro. Jak wskazuje wykres 7 przy założeniu utrzymania 3% PKB

nadwyżki pierwotnej Grecja potrzebowałaby ponad 58 lat na spłacenie całego długu

(http://www.bankier.pl/wiadomosc/Grecja-na-razie-zostaje-w-strefie-euro-

7238542.html data odczytu: 10.05.2015).

Wykres 6. Wysokość długu publicznego Grecji w latach 2006

Źródło: http://pl.tradingeconomics.com/greece/government

Wykres 7. Dług publiczny G

Źródło: Sporek, 2013, s. 80.

ść długu publicznego Grecji w latach 2006-2014 (%PKB)

http://pl.tradingeconomics.com/greece/government-debt-to-gdp (data odczytu 10.05.

Dług publiczny Grecji – prognoza do roku 2030 (% PKB)

14

2014 (%PKB)

data odczytu 10.05.2015).

15

4. Powstanie Europejskiego Mechanizmu Stabilności odpowiedzią na kryzys w

strefie euro

W maju 2010 roku w odpowiedzi na rozprzestrzeniający się kryzys finansowy

Rada ECOFIN podjęła decyzję o ustanowieniu tymczasowego europejskiego

mechanizmu stabilizacyjnego składającego się z (Trzcińska, 2013, s. 11):

1. Europejskiego Instrumentu Stabilności Finansowej (European Financial Stability

Facility, EFSF) udzielającego wsparcia wyłącznie krajom strefy euro finansowanego

poprzez emisję instrumentów dłużnych gwarantowanych przez kraje strefy euro.

2. Europejskiego Mechanizmu Stabilizacji Finansowej (European Financial

Stabilisation Mechanism, EFSM) pozyskującego środki na rynkach finansowych (przez

Komisję Europejską) poprzez emisję papierów dłużnych gwarantowanych przez budżet

Unii Europejskiej.

Potrzebne okazało się jednak utworzenie stałego mechanizmu przywracania

stabilności finansowej gospodarek krajów strefy euro. W grudniu 2010 roku Komisja

Europejska podjęła decyzję o utworzeniu Europejskiego Mechanizmu Stabilności, który

miał w przyszłości zastąpić tymczasowe EFSF oraz EFSM. Aby utworzyć Europejski

Mechanizm Stabilności (European Stability Mechanism, ESM) konieczne było

wprowadzenie zmian w Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE).

(Trzcińska 2013, s. 10) W marcu 2011 roku art. 136 TFUE dodano ustęp trzeci, który

umożliwił państwom strefy euro powołanie mechanizmu stabilności mającego służyć

ochronie stabilności strefy euro. Zgodnie z tym zapisem, udzielenie ewentualnego

wsparcia finansowego podlega rygorystycznym warunkom.

Działalność ESM zainaugurowano 8 października 2012 podczas pierwszego

posiedzenia zarządu. Głównym zadaniem ESM jest (Trzcińska, 2013, s. 17):

„Pozyskiwanie finansowania i oferowanie wsparcia, obwarowanego rygorystycznymi

warunkami dostosowanymi do formy pomocy, państwom strefy euro doświadczającym,

bądź zagrożonym poważnymi problemami finansowymi, gdy jest to niezbędne w celu

ochrony stabilności finansowej strefy euro jako całości oraz jej członków. Zatem

podobnie, jak ma to miejsce w przypadku wsparcia z MFW, ESM oferuje pomoc

państwom strefy euro, w których występują zakłócenia w normalnym dostępie do

finansowania rynkowego lub ryzyko wystąpienia takich zakłóceń. ESM finansuje swoje

działania, pozyskując środki na rynkach kapitałowych”.

ESM ma status międzynarodowej instytucji finansowej ustanowionej na mocy

międzyrządowego porozumienia państw strefy euro, dlatego wszystkie kraje

posługujące się walutą euro

Mechanizmu Stabilizacyjnego wynosi

(http://www.esm.europa.eu/publications/index.htm

- 80,5 mld euro kapitału wpłaconego

- 624,3 mld euro kapitału na żą

Wykres 8. Struktura kapitału ESM

Źródło: http://www.esm.europa.eu/publication

Efektywna zdolność do udzielenia

podlega rewizji co 5 lat (Narodowy Bank Polski, 2011, s

Stabilności dysponuje nast

(http://www.esm.europa.eu/publications/index.htm data odczytu:

1. Pożyczkami dla krajów dotkni

finansowymi.

2. Zakupem obligacji państw członkowskich

3. Ostrożnościową pomocą finansow

kredytowej (PCCL), bądź wspomagaj

4. Pożyczkami dla krajów na dokapitalizowanie

5. Bezpośrednim dokapitalizowanie

warunkach.

[WARTOŚĆ]

Struktura kapitału ESM (mld euro)

Kapitał wpłacony

euro są członkami ESM. Całkowity kapitał Europejskiego

hanizmu Stabilizacyjnego wynosi 704,8 mld euro (wykres 8), na które składa si

ropa.eu/publications/index.htm data odczytu: 10.05.2015)

wpłaconego przez państwa członkowskie,

kapitału na żądanie.

. Struktura kapitału ESM

ródło: http://www.esm.europa.eu/publications/index.htm (data odczytu: 10.05.2015).

do udzielenia pożyczek przez ESM wynosi około 500

(Narodowy Bank Polski, 2011, s. 4). Europejski Mechanizm

ci dysponuje następującymi instrumentami pomocy finansowej

http://www.esm.europa.eu/publications/index.htm data odczytu: 10.05.2015)

dla krajów dotkniętych lub zagrożonych poważnymi problemami

ństw członkowskich na pierwotnym i wtórnym rynku długu

finansową w postaci ostrożnościowej warunkowej linii

ą ź wspomagającej uwarunkowanej linii kredytowej (ECCL)

na dokapitalizowanie instytucji finansowych.

dokapitalizowaniem instytucji finansowych w okre

[WARTOŚĆ]

[WARTOŚĆ]

Struktura kapitału ESM (mld euro)

Kapitał wpłacony Kapitał na żądanie

16

Europejskiego

na które składa się

.2015):

wynosi około 500 mld euro

Europejski Mechanizm

cymi instrumentami pomocy finansowej

.2015):

żnymi problemami

pierwotnym i wtórnym rynku długu.

ciowej warunkowej linii

cej uwarunkowanej linii kredytowej (ECCL).

instytucji finansowych w określonych

17

Tabela 1. Rating ESM wystawiony przez agencje Moody’s i Fitch

Rating długoterminowy Rating krótkoterminowy

Moody's Aa1 P-1

Fitch Ratings AAA F1+

Źródło: http://www.esm.europa.eu/publications/index.htm (data odczytu: 10.05.2015).

Tabela 2. Wkład kapitałowy państw członkowskich

Członkowie ESM Udział

(%) Kapitał ( w mld

euro) Kapitał wpłacony (w mld

euro)

Austria 2,7644 19,48 2,23

Belgia 3,4534 24,34 2,78

Cypr 0,1949 1,37 0,16

Estonia 0,1847 1,3 0,15

Finlandia 1,7852 12,58 1,44

Francja 20,2471 142,7 16,31

Niemcy 26,9616 190,02 21,72

Grecja 2,7975 19,72 2,25

Irlandia 1,5814 11,14 1,27

Włochy 17,7917 125,4 14,33

Łotwa 0,2746 1,93 0,22

Litwa 0,4063 2,86 0,33

Luksemburg 0,2487 1,75 0,2

Malta 0,0726 0,51 0,06

Holandia 5,6781 40,02 4,57

Portugalia 2,4921 17,56 2,01

Słowacja 0,8184 5,77 0,66

Słowenia 0,4247 2,99 0,34

Hiszpania 11,8227 83,33 9,52

Razem 100 704,8 80,5

Źródło: http://www.esm.europa.eu/publications/index.htm (data odczytu: 10.05.2015).

18

5. Wnioski

Grecja nie była przygotowana do wejścia do strefy euro. Problemy jej gospodarki

można było zauważyć jeszcze przed 2000 rokiem. Do jej głównych problemów można

było zaliczyć między innymi: sztywność rynku pracy, kosztowny system socjalny,

preferencyjne traktowanie przedsiębiorstw państwowych oraz brak przejrzystości

instytucjonalnej i legislacyjnej. Grecja nie spełniła kryteriów z Maastricht. Pomimo

tego Komisja Europejska pozytywnie oceniła raport o wypełnieniu przez Grecję

kryteriów konwergencji nominalnej i zdecydowała o przyjęciu Grecji do strefy euro.

Jak się później okazało, statystyki przedstawione przez Grecję były fałszowane. Grecja

weszła do strefy euro bez wyraźnych głosów sprzeciwu ze strony Unii Europejskiej.

Grecy po przyjęciu euro zaczęli się zadłużać przeznaczając pieniądze na konsumpcję

zamiast na inwestycje. Jednocześnie dalej przedstawiali fałszywe statystyki, aż do 2009

roku.

W 2009 roku Grecy ujawnili prawdziwe statystyki. Okazało się, że grecka

gospodarka jest w bardzo słabym stanie i nie przetrwa bez pomocy z zewnątrz.

Zdecydowano się pomóc Grecji, gdyż jej „bankructwo” wiązałoby się z dużymi

stratami finansowymi innych państw wspólnoty, oraz zachwiałoby stabilnością sektora

finansowego strefy euro i całej Unii Europejskiej, a sama Grecja nie chciała opuszczać

strefy euro. Grecja uzyskała pomoc finansową z Unii Europejskiej i Międzynarodowego

Funduszu Walutowego w zamian za obietnice przeprowadzenia reform, które miały

uzdrowić grecką gospodarkę. Dotychczas były to dwa programy pomocowe. W 2015

roku do władzy w Grecji doszła lewicowa partia Syriza. Jest to przejawem

niezadowolenia Greków, którzy nie chcą się zgodzić z polityką oszczędności.

W związku z pogłębiającym się kryzysem w strefie euro, Unia Europejska podjęła

decyzję o utworzeniu stałego mechanizmu wspierającego państwa będące w trudnej

sytuacji gospodarczej. Takim projektem jest Europejski Mechanizm Stabilności, który

ma status międzynarodowej instytucji finansowej. Jego łączny kapitał wynosi 704,8 mld

euro i jego zadaniem jest udzielanie pomocy państwom strefy euro mających finansowe

kłopoty.

19

Literatura

Gajewski P. (2013), Kryzys w strefie euro Przyczyny przebieg i perspektywy jego

rozwiązania, Narodowy Bank Polski, Warszawa.

Informacja na temat nowych zasad funkcjonowania Europejskiego Instrumentu

Stabilności Finansowej (EFSF) oraz przyszłego kształtu Europejskiego Mechanizmu

Stabilności (ESM), (2011), Narodowy Bank Polski, Departament Zagraniczny,

Warszawa.

Kalka P. (2012), Powstanie Europejskiego Mechanizmu Stabilizacyjnego, Biuletyn

Instytutu Zachodniego, nr 99, Poznań.

Karnowski J. (2006), Polityka gospodarcza Hiszpanii, Portugalii i Grecji

w drodze do Unii Gospodarczej i Walutowej. Analiza doświadczeń na tle teorii,

Warszawa, Waszyngton.

Kryzys grecki - geneza i konsekwencje (2010), Narodowy Bank Polski, Biuro

Pełnomocnika Rządu ds. Wprowadzenia Euro przez Rzeczpospolitą Polską, Warszawa.

Mroczek K., Więcek A. (2013), Kryzys gospodarczy w Grecji i Hiszpanii a jego skutki

w ujęciu sektorowym, Przegląd Prawniczy Ekonomiczny i Społeczny 1/2013.

Mundry R. (2012), Działania Europejskiego Mechanizmu Stabilizacji Finansowej

(EFSM) oraz Europejskiego Funduszu Stabilizacji Finansowej (EFSF),

Zakład Polityki Gospodarczej, Wrocław.

Programy pomocowe dla Grecji, Irlandii i Portugalii – stan na sierpień 2011 r.,

Narodowy Bank Polski, Departament Zagraniczny.

Rozkrut M., Woreta R. (2005), Sukcesy i porażki Grecji na drodze do strefy euro

Wnioski dla nowych krajów UE, Narodowy Bank Polski, Warszawa.

Trzcińska A. (2013), Europejski Mechanizm Stabilności jako stabilizator w planowanej

unii finansowej, Departament Zagraniczny, Narodowy Bank Polski.

Sporek T. Globalne konsekwencje kryzysu finansowego w Grecji, Uniwersytet

Ekonomiczny w Katowicach.

Źródła internetowe:

Baj L. (2012), Alfabet greckiego kryzysu,

http://m.wyborcza.biz/biznes/1,106501,11955849,Alfabet_greckiego_kryzysu.html data

odczytu: 10.05.2015.

Gans M. (2013), Europejski Mechanizm Stabilności,

http://uniaeuropejska.org/europejski-mechanizm-stabilnosci/ data odczytu 10.05.2015.

20

Gwiazda A. (2010), Udawanie Greka w eurolandzie,

http://www.tygodnikprzeglad.pl/udawanie-greka-eurolandzie/ data odczytu: 10.05.2015.

Kolany K. (2015), W co gra Grecja?,

http://www.bankier.pl/wiadomosc/W-co-gra-Grecja-7236647.html data odczytu:

10.05.2015.

Kozieł H. (2012), Wysokie koszty nieuzasadnionej pobłażliwości, Rzeczpospolita,

http://www.ekonomia.rp.pl/artykul/762411.html?print=tak&p= data odczytu:

10.05.2015.

Literki kontra kryzys. ESM - brakujący element unii monetarnej, (2012) Polska Agencja

Prasowa

http://wyborcza.biz/Waluty/1,111132,12462446,Literki_kontra_kryzys__ESM___braku

jacy_element_unii.html#ixzz3Zw60hIqE data odczytu: 10.05 2015.

Tajne pożyczki z Goldman Sachs pomogły ukryć dług Grecji (06.03.2013)

http://forsal.pl/artykuly/600397,tajne_pozyczki_z_goldman_sachs_pomogly_ukryc_dlu

g_grecji.html data odczytu: 10.05.2015.

Toporowski P. (2015), Czas na katharsis: redukcja greckiego długu w zamian za więcej

reform, Polski Instytut Spraw Międzynarodowych,

http://www.euractiv.pl/gospodarka/analizy/czas-na-katharsis--redukcja-greckiego-dugu-

-w-zamian-za-wicej-reform-006502 data odczytu: 10.05.2015.

Toscer O. (2013), Grecja- Europejska Pięta Achillesa,

https://www.youtube.com/watch?v=nVLSumzNFV8 data odczytu: 10.05.2015.

Widzyk A. (2015), KE: "niepokojące tendencje" na rynkach z powodu Grecji,

Polska Agencja Prasowa

http://www.pap.pl/palio/html.run?_Instance=cms_www.pap.pl&_PageID=1&s=infopak

iet&dz=gospodarka&idNewsComp=198194&filename=&idnews=201505&data=&statu

s=biezace&_CheckSum=1011012708 data odczytu: 10.05.2015.

http://ec.europa.eu/economy_finance/assistance_eu_ms/greek_loan_facility/index_en.ht

m data odczytu: 10.05.2015.

http://ec.europa.eu/economy_finance/explained/the_financial_and_economic_crisis/assi

sting_countries_in_trouble/index_pl.htm data odczytu: 10.05.2015.

http://ec.europa.eu/economy_finance/assistance_eu_ms/index_en.htm data odczytu:

10.05.2015.

http://ec.europa.eu/economy_finance/explained/the_financial_and_economic_crisis/resp

onding_to_the_debt_crisis/index_pl.htm data odczytu: 10.05.2015.

21

http://www.esm.europa.eu/publications/index.htm data odczytu: 10.05.2015.

http://pl.tradingeconomics.com/greece/government-debt-to-gdp data odczytu:

10.05.2015.