Félagsþjónustan og efling sveitarstjórnarstigsins

Flutt á málþinginu Félagsþjónusta sveitarfélaga. Nýir tímar, hvert stefnir? Haldið á Grand Hótel í Reykjavík 25. október 2007

Dr. Grétar Þór Eyþórsson prófessor við félagsvísindadeildHáskólans á Bifröst

2

Erindið

• Áhrif sameiningar sveitarfélaga á félagsþjónustuna– Einkanlega í dreifbýlum landsbyggðarsveitarfélögum– Rannsókn mín frá 2002

• Könnun Rannsóknamiðstöðvar Háskólans á Bifröst á viðhorfum alþingismanna og sveitarstjórnarmanna til framtíðar sveitarstjórnarstigsins frá 2006– Hér rýnt í vilja þeirra til að flytja verkefni frá ríki til sveitarfélaga– Hvaða verkefni?– Fleira

Rannsóknastofnun Háskólans á Akureyri 2002

Áhrif sameininganna

• Athugun RHA 2000-2001 á 7 sameiningum 1994 og 1998

• Árborg, Borgarfjarðarsveit, Dalabyggð, Fjarðabyggð, Skagafjörður, Snæfellsbær, Vesturbyggð

• Umfangsmiklar kannanir meðal íbúa• Kannanir meðal kjörinna fulltrúa og

embættismanna• Yfir 50 viðtöl• Önnur gögn

Rannsóknastofnun Háskólans á Akureyri 2002

Félagsþjónusta

• Hafði vart verið til staðar í litlu sveitahreppunum• Við sameiningar með stærri sveitarfélögum

komu gjarnan félagsleg úrlausnarefni upp á yfirborðið í kjölfar sameiningar þegar fjarlægð við stjórnkerfið eykst– Fólk virðist þá tilbúnara en áður að leita eftir aðstoð

félagsþjónustu sem hefur yfir að ráða fagfólki.– Fámenn svæði verða hluti af stærri heild og fólk

”hverfur” í fjöldann

• Faglegri úrlausn mála stóðu nú öllum til boða

Rannsóknastofnun Háskólans á Akureyri 2002

Félagsþjónusta

• Fullyrða má því að þjónustustig félagsþjónustu hefur víðast aukist, einkanlega í smærri dreifbýlum sveitarfélögunum.

• Því fela sameiningar í sér mestar breytingar á félagsþjónustu þar sem þéttbýli og dreifbýli sameinast.

• Þessar breytingar sjást jafnframt gjarnan í því formi að kostnaðarhækkanir verða í málaflokknum

Rannsóknastofnun Háskólans á Akureyri 2002

Áhrif sameiningar

2,21

-0,05

0

0,47

1,43

0,37

-1,05

0,79

2,87

1,95

2,85

2

1,21

2,31

2,13

0,06

1

1,92

-5 -4 -3 -2 -1 0 1 2 3 4 5

Kjarnar

Jaðarbyggð I

Jaðarbyggð II

Skólamál Atvinnumál Lýðræðið Félagsþjónusta Leikskólamál Yfirstjórn

Mat sveitarstjórnarmanna á þróun félagsþjónustu eftir sameiningu

Rannsóknastofnun Háskólans á Akureyri 2002

Könnun frá árinu 2001

Gerð

sveitarfélags

Batnað mikið

Batnað nokkuð

SvipaðVersnað nokkuð

Versnað mikið

Ekki skoðun

Betri - Verri

Alls Fjöldi

Kjarni 3 21 59 6 2 8 16 101 634

Jaðarbyggð I 1 13 50 14 11 10 - 11 100 301

Jaðarbyggð II 5 17 56 7 7 7 10 100 168

Tafla 4. Mat íbúa 7 sveitarfélaga á þróun félagsþjónustu frá sameiningunni (%)

Rannsóknastofnun Háskólans á Akureyri 2002

Dæmi úr nokkrum sveitarfélögum• Dalabyggð

• Félagsþjónusta í Dölum hefur eftir sameiningu verið efld mjög og meiru kostað til. Þetta staðfesta bæði reikningar sveitarfélagsins sem og viðtöl okkar við sveitarstjórnarmenn. • Útgjöld til félagsþjónustu hækkuðu um 20 prósent þegar eftir sameiningu og síðan verulega milli 1995 og 1997. Árið 2000 voru útgjöldin fjórföld miðað við árið 1993. Ljóst er að umfang þjónustunnar var takmarkað í dreifbýlinu fyrir sameininguna og skýrir það líklega þennan vöxt.

Rannsóknastofnun Háskólans á Akureyri 2002

Dæmi úr nokkrum sveitarfélögum

• Vesturbyggð• Starfsemi félagsþjónustu var færð undir eina og sömu nefnd, en félagsráðgjöf er öll aðkeypt. Ekki er til staðar félagsmálastjóri, en formaður nefndarinnar virðist sinna slíku hlutverki að einhverju leyti. Enda þótt á sumum sveitarstjórnarmönnum megi skilja að lítil félagsleg vandamál séu í sveitarfélaginu, er ekki allsstaðar ánægja með félagsþjónustuna. Hvort það er til marks um efnislega óánægju eða hvort það er angi af almennri óánægju með sameininguna verður ekki dæmt um hér.

Rannsóknastofnun Háskólans á Akureyri 2002

Áhrif sameininga

• Hafa mjög greinilega eflt félagsþjónustuna víða

• Frekari styrking sveitarstjórnarstigsins með sameiningum og verkefnayfirfærslu ætti því að þýða enn öflugri félagsþjónustu

• En er frekari efling sveitarstjórnarstigsins í sjónmáli?• Er vilji fyrir frekari sameiningum og verkefnayfirfærslu til staðar?

11

Viðhorf til framtíðar sveitarstjórnarstigsins

• Rannsóknamiðstöð Háskólans á Bifröst vann könnun á viðhorfum sveitarstjórnarmanna og alþingismanna til eflingar sveitarstjórnarstigsins árið 2006

• Núverandi sveitarstjórnarmenn• Þáverandi þingmenn• Byggir á svörum 379 sveitarstjórnarmanna og 26

alþingismanna• Heildarsvörun í könnun var 58%

– Þó einungis 41% meðal þingmanna

12

Telur þú æskilegt að sveitarfélögin taki yfir fleiri verkefni frá ríkinu?

42

34

9 95

05

1015202530354045

Mjögæskilegt

Frekaræskilegt

Hlutlaus Frekaróæskilegt

Mjögóæskilegt

N=403

%

13

Telur þú æskilegt að sveitarfélögin taki yfir fleiri verkefni frá ríkinu?

39 39

7 8 7

47

36

8 63

60

35

2 2 2

60

37

3

66

23

62

48

24

16

37

16

0

10

20

30

40

50

60

70

Mjögæskilegt

Frekaræskilegt

Hlutlaus Frekaróæskilegt

Mjögóæskilegt

N=385

%

500 íbúar og færri 501-1000 1001-2500 2501-5000 5001-10000 10000+

14

Sveitarfélögin eru í dag nægilega öflug til að sinna lögbundnum verkefnum sínum

Sveitarfélögin eru í dag nægilega öflug til að sinna núverandi lögbundnum verkefnum sínum

4

15

4

54

22

5

20

13

47

16

6

12

6

3740

10

27

3

37

23

10

25

10

38

1718

34

13

32

3

0

10

20

30

40

50

60

Mjögsammála

Frekarsammála

Hlutlaus Frekarósammála

Mjögósammála

N=379

%

500 íbúar og færri 501-1000 1001-2500 2501-5000 5001-10000 10000+

15

Sveitarfélögin eru í dag nægilega öflug til að sinna lögbundnum verkefnum sínum

19

46

35

6

23

9

42

20

0

10

20

30

40

50

Mjögsammála

Frekarsammála

Hlutlaus Frekarósammála

Mjögósammála

N=392

%

Sveitarstjórnarmaður Alþingismaður

16

Hvaða verkefni á að flytja?

4

12

23

27

28

31

52

73

0 10 20 30 40 50 60 70 80

Annað

Löggæslu

Vegagerð/ samgöngumál

Heilbrigðisþjónustu

Opinber eftirlitsverkefni

Framhaldsskóla

Málefni fatlaðra

Málefni aldraðra

N=405

%

17

Flytja málefni aldraðra

83

53

77

78

80

97

0 20 40 60 80 100 120

500 íbúar og færri

501-1000

1001-2500

2501-5000

5001-10000

10000+

N=387

%

18

Flytja málefni aldraðra

88

72

0 20 40 60 80 100

Sveitarstjórnarmaður

Alþingismaður%

19

Flytja málefni fatlaðra

66

80

73

55

49

25

0 20 40 60 80 100

500 íbúar og færri

501-1000

1001-2500

2501-5000

5001-10000

10000+

N=387

%

20

Flytja málefni fatlaðra

49

85

0 20 40 60 80 100

Sveitarstjórnarmaður

Alþingismaður%

21

Hækka lágmarksstærð sveitarfélaga?

47

32

5 7 8

58

20

14

3 5

72

13

6 4 6

63

20

107

81

6 8 6

29

20

14 15

22

0

1020

30

4050

60

7080

90

Mjögæskilegt

Frekaræskilegt

Hlutlaus Frekaróæskilegt

Mjögóæskilegt

N=383

%

500 íbúar og færri 501-1000 1001-2500 2501-5000 5001-10000 10000+

22

Æskileg lágmarksstærð sveitarfélaga

1078900

1377

1005

1400

1724

0200400600800

100012001400160018002000

500 íbúarog færri

501-1000 1001-2500 2501-5000 5001-10000

10000+

N=227

%

23

Meginniðurstöður

• Fylgi við eflingu sveitarstjórnarstigsins er mikið meðal þingmanna og sveitarstjórnarmanna– Sveitarfélögin ekki nægilega öflugar einingar– Sveitarstjórnarstigið er of veikt

• Það á að flytja verkefni til sveitarfélaganna– Fyrst og fremst málefni aldraðra og fatlaðra

• Verulegt fylgi við lög um hækkaða lágmarksstærð• Flestir nefna lágmarkstölur um og yfir 1000 íbúa• Engu að síður telur vænn meirihluti að sameiningar eigi

að leggja í dóm kjósenda!

24

Framtíðin• Lagasetning um hækkun á lágmarksstærð

sveitarfélaga er mun líklegri kostur en áður– Þ.e.a.s. að fylgi við hana er breitt og líklega breiðara

en áður– Andstaðan er þó enn og aftur til staðar í minnstu

sveitarfélögunum

• Flutningur á málefnum aldraðra og fatlaðra til sveitarfélaganna virðist standa fyrir dyrum

• En eru öll sveitarfélögin í stakk búin fyrir það?

25

Framtíðin• En er ekki lagasetning um verulega hækkun

lágmarksstærðar sveitarfélaga nauðsynleg til að sveitarfélögin ráði við þessi verkefni?

• Eða verður það ofaná að flytja verkefnin fyrst og sjá svo til hverjir gefast upp og sameinast?

• Verður það ekki of dýr tilraunastarfsemi að láta minni sveitarfélögin þrjóskast við í einhvern tíma, áður en þau gefast svo upp?

• Er ekki betra að taka skrefið til sameiningar strax svo nægilega öflug sveitarfélög taki við verkefnunum?