Fazy w życiu człowieka –IV:

Dojrzałość

Marek Kośmicki

Warszawa

Warszawskie Spotkania Bioetyczne – Część czwarta

XVI Spotkanie – 5 stycznia 2012 r.

Życie człowieka na ziemi,

podobnie jak wszystkich bytów

ożywionych,

składa się z różnych etapów:

człowiek rodzi się, rośnie, dochodzi do

pełni, starzeje się i umiera

Życie człowieka na ziemi,

podobnie jak wszystkich bytów ożywionych,

składa się z różnych etapów:

człowiek rodzi się, rośnie, dochodzi

do pełni, starzeje się i umiera

Trzeba się nauczyć przechodzić od jednego do drugiego etapu łagodnie, bez wstrząsów

i znajdować sens każdego z nich, akceptując nieunikniony fakt stopniowej utraty

sił fizycznych i psychicznych.

„Człowiek poddany jest czasowi: rodzi się i przemija w czasie. Dzień narodzin staje się pierwszą datą jego życia, a dzień śmierci ostatnią: alfa i omega, początek i koniec jego ziemskiego

bytowania, jak podkreśla chrześcijańska tradycja, umieszczając te litery greckiego alfabetu na kamieniach nagrobnych”.

Jan Paweł II: Do moich braci i sióstr – ludzi w podeszłym wieku, 1 października 1999, 2.

Psychologia rozwojowa

zajmuje się analizą rozwoju psychicznego człowieka (występującymi

zjawiskami i ich podstawami)

od momentu poczęcia aż do wieku dorosłego

Skupia się na badaniu trzech najważniejszych sfer rozwoju:

1. Rozwój fizyczny (zmiany w ciele, rozwój mózgu, nabywanie

zdolności motorycznych),

2. Rozwój poznawczy (zmiany w procesach myślenia, mające

wpływ na uczenie się, umiejętności językowe i pamięć),

3. Rozwój psychospołeczny (zmiany emocjonalne i społeczne

osobowości).

Wszystkie są ze sobą ściśle powiązane i każda z nich wywiera

wpływ na dwie pozostałe

CYKL ŻYCIOWY*

Idea „cyklu życiowego” zakłada istnienie pewnego porządku w ciągu życia ludzkiego od poczęcia do

starości.

Rozwój fizyczny i psychiczny ma formę przechodzenia przez kolejne stopnie lub fazy.

Osiągnąwszy pewien stopień rozwoju, poza przypadkami

patologicznymi, nie wraca się już do poprzedniego.

Wszyscy ludzie przechodzą przez kolejne fazy w tej samej kolejności, choć niekoniecznie w tym samym wieku.

*Oprac. wg Zapata R, Lahortiga F, Monge MÁ. Rozdz. X: Psychologia rozwojowa (I). Fazy rozwojowe. W: Monge MÁ.

(red.): ETYKA W MEDYCYNIE Ujęcie interdyscyplinarne, MediPage, Warszawa 2012 – w przygotowaniu do druku

Zegar społeczny

„Zegar społeczny” kulturowa recepta wskazująca

„właściwy czas”, aby:

- opuścić dom - zacząć pracę

- ożenić się - mieć dzieci

- iść na emeryturę -

Różni się - w zależności od kultury i epoki.

Stąd wielu badaczy okazuje sceptycyzm wobec prób zdefiniowania

życia dorosłego jako serii

jasno określonych etapów.

1. Wiek laktacyjny (pierwszy rok)

2. Pierwsze dzieciństwo (1-5,5)

3. Drugie dzieciństwo (5,5-10,5 lat u kobiet / 12 u

mężczyzn)

4. Młodość (10,5 / 12 – 20 / 21 lat)

5. Wiek dorosły (20 / 21 – 56 / 58 lat) 6. Starość (56 / 58 lat i więcej )*

*Faza 6. będzie omawiana na następnym spotkaniu

Fazy rozwoju wg Rempleina

DOROSŁOŚĆ wg dr Ricardo Zapata García

Terminy „dojrzałość” i „dorosłość” nie oznaczają

precyzyjnie określonych lat.

Raczej odnoszą się do procesu, który zachodzi w połowie życia

i obejmuje zarówno wzrost i rozwój, jak też starzenie się

i pewną schyłkowość.

Dorosłość to szczytowy moment na linii biegnącej

od dzieciństwa i młodości do dojrzałości.

Jako cel sam w sobie jest to czas właściwych sobie problemów

i dokonań, jako wiek przejściowy jest to przygotowanie do starości.

Chociaż rozwój w ścisłym tego słowa znaczeniu kończy się wraz z końcem wieku

młodzieńczego, człowiek nadal zmienia się pod względem fizycznym i psychicznym.

W wieku dorosłym, dzięki dojrzałości psychofizycznej, osiąga się pewną równowagę.

Prawidłowości rozwoju w wieku dorosłym nie są już tak uzależnione

od upływającego czasu jak w fazach poprzednich, a uwarunkowane są

bardziej osobistymi doświadczeniami osoby.

Zmiany te nie oznaczają pojawienia się czegoś nowego, lecz utrwalają wcześniejsze

cechy i nadają osobie coraz bardziej zindywidualizowany profil.

W społeczeństwach

zachodnich,

z psychospołecznego

punktu widzenia,

dorosłość jest pełnym

przyjęciem wszystkich

odmian życiowej

odpowiedzialności:

- prokreacji i opieki nad rodziną,

-wychowania i przekazywania norm społecznych;

- pracy i produkcji w obowiązującym systemie ekonomicznym, obowiązków społeczno-politycznych;

- wartości transcendentnych, które spajając wszystkie powyższe wymiary, nadają życiu sens.

Cechy wieku dorosłego W życiu dorosłym psychika przechodzi ważną zmianę swojej struktury.

Zmniejsza się rola uczuć i znaczenia nabiera myślenie i wola.

Maksymalna skuteczność inteligencji, przesuwa się na płaszczyznę

doświadczenia, krytyki i niezależności kryteriów.

U człowieka dorosłego zmiany struktury wywołują paradoksalne zjawisko:

fizjologiczna krzywa starzenia się

nie pokrywa się z krzywą dojrzałości duchowej.

Zmiany te „kompensują” biologiczną tendencję schyłkową, odczuwalną już w wieku 30 lat.

Dzięki temu, pomimo słabnięcia fizycznego, następuje wzmocnienie duchowe.

Największe zdolności psychofizyczne oraz intelektualne — siłę,

szybkość reakcji, sprawność i koordynację psychomotoryczną,

rozwiązywanie testów na inteligencję — osiąga się już we wczesnym

wieku dorosłym.

Jednak w zadaniach wymagających doświadczenia w

osądzie krytycznym oraz rozeznania, największa

skuteczność przypada na wiek późnej dorosłości.

_______________

Najlepsze dzieła artystów, naukowców

i mężów stanu pochodzą

z drugiej połowy ich życia

oraz starości.

Wraz ze wzrostem osobistych

doświadczeń, następuje

utrwalanie zachowań,

nawyków, zwyczajów i postaw.

Proces ten wiąże się z utratą

elastyczności i trudnością

przyzwyczajenia się do nowych

sytuacji. Przyczynia się jednak

do coraz wyraźniejszej

indywidualności osoby.

Automatyzacja i wyrobienie nawyków ułatwiają

działanie i skuteczność.

Z powodu postępującej indywidualizacji nadzwyczaj

pogłębiają się różnice międzyludzkie.

Mają one swe źródło w:

- wewnętrznych dyspozycjach, szczególnie w osobistej witalności,

- w okolicznościach środowiskowych,

- w sytuacji społeczno-ekonomicznej danej osoby oraz

- w wydarzeniach dopuszczanych przez Bożą Opatrzność,

takich jak: choroby, poważne straty, groźba wojny, rewolucje.

Wczesny wiek dorosły (20/21 lat–30/32 lata)

Młody dorosły człowiek osiągnął dojrzałość fizyczną i pełnię wszystkich funkcji psychicznych.

„Wiek ten charakteryzuje się dużą witalnością i indywidualnością*

oraz wysokim stanem samopoczucia.

Niska tendencja do zmęczenia i szybkie odzyskiwanie sił

czynią osobę zdolną do dużej wydajności”. *H. Remplein, s. 665.

„Miłość ma charakter ściśle

impulsywny, zwłaszcza u płci

męskiej (...). W tym wieku

kocha się bardziej samą

miłość niż konkretną osobę.

Nie zagłębia się w jej

autentyczny sposób bycia

ani w okoliczności

zewnętrzne (na przykład

ekonomiczne).

Kobieta w wieku 20–25 lat jest już zdolna do miłości bardziej

uduchowionej i obiektywnej. Widzi swojego wybranego takim, jaki jest

i pomimo tego — albo właśnie dzięki temu — może go pokochać.

U mężczyzny jest to możliwe dopiero w wieku 25–30 lat”*. *H. Remplein, s. 665.

Młodzi dorośli chcą nadać życiu głębszy sens, wartość.

Jednak do tego potrzeba zmiany postawy — syntezy

realizmu i idealizmu, która w większości przypadków

staje się możliwa dopiero w średnim wieku dorosłym.

Z jednej strony są

przekonani do wielkich idei

bez radykalizmu lat młodości

(typowego dla ideowców,

fanatyków i rewolucjonistów),

a z drugiej nie kapitulują

wobec rzeczywistości ani nie

przeceniają efektów

praktycznych (jak utylitaryści

i materialiści).

„Jako całość wczesny wiek

dorosły stanowi bardzo

pozytywny okres życia,

dający wiele możliwości

realizacji.

Z subiektywnego punktu

widzenia jest to

okres, kiedy krzywa

życia idzie do góry”.*

*H. Remplein, s. 667.

Z punktu widzenia psychospołecznego*,

młody wiek dorosły cechuje

realne i psychiczne oderwanie

od rodziny i podjęcie nowych

zobowiązań.

Kończy się zależność

dziecięco-młodzieńcza, nabiera

się zaufania do siebie, formułuje

się nowe dorosłe cele,

wprowadzające nowe struktury przeznaczone do

zbudowania stabilności i ciągłości. *D. J. Levinson, W. E. Gooden, El ciclo vital, w: H. I. Kaplan i B. J. Sadock, Tratado de Psiquiatría, Barcelona 1989, s. 1–13.

Tabela: Cele rozwojowe wieku

dorosłego

I. Wczesny wiek dorosły (20/21 lat–30/32 lata)

II. Średni wiek dorosły (30/32–42/44)

III. Późny wiek dorosły (42/44–56/58)

Cele rozwojowe wieku dorosłego I

I. Wczesny wiek dorosły (20/21 lat–30/32 lata)

1. Dokonanie „trzeciej indywidualizacji”

2. Nawiązanie relacji osobistych

3. Osiągnięcie dorosłej tożsamości zawodowej

Trzecia indywidualizacja „Trzecia indywidualizacja”, która

następuje w tym wieku, to szczyt procesu

separacyjno-indywidualizującego, który

rozpoczął się w dzieciństwie (pierwsza

indywidualizacja, której efektem było

wrażenie stabilności i zdolności

wchodzenia w relacje z innymi), a który

był kontynuowany podczas wieku

dojrzewania jako psychiczne oderwanie

od rodziców (druga indywidualizacja).

Trzecia indywidualizacja pozwala człowiekowi

na przeformułowanie własnej wewnętrznej definicji

siebie samego - jest odtąd samodzielnym podmiotem,

który może polegać na sobie, który jest zdolny realnie

i psychologicznie zająć się sobą, który stopniowo

zmienia kierunek swoich oczekiwań z rodziny generacyjnej na rodzinę prokreacyjną.

Innym zadaniem w tym wieku jest

nawiązanie relacji intymnych.

Wymagana tu jest zdolność

zawiązania silnych więzów

emocjonalnych bez obawy utraty własnej

tożsamości; zdolność do przyjaźni, do współpracy z

innymi, do zaangażowania się we wspólne

przedsięwzięcia i dołączenia do konkretnych grup.

Zakłada to zdolność do wzajemnego zaufania, do poświęcenia

i zobowiązania bycia z drugą osobą, zdolność do tolerancji

i akceptowania różnic dostrzeżonych u innych.

Potrzeba zdolności otwarcia na potrzeby i troski innych, z taką

samą uwagą jak na swoje.

Młody dorosły staje wobec zadania określenia swojej dorosłej

tożsamości zawodowej.

Przejście od uczenia się i zabawy do pracy zawodowej może dokonać się w sposób

stopniowy lub gwałtowny, ale

w pewnym momencie praca staje się centralnym zajęciem,

koniecznym dla stabilności i postępu psychicznego. Poczucie bycia produktywnym i kompetentnym jest ważną częścią wizji samego siebie

i tożsamości psychospołecznej.

Cele rozwojowe wieku dorosłego II

II. Średni wiek dorosły (30/32–42/44)

1. Rozwój biologicznych i/lub psychicznych

umiejętności rodzicielskich

2. Wytworzenie relacji wzajemnego oparcia

i równości z rodzicami

3. Zrównoważony podział czasu na różne

obowiązki

Średni wiek dorosły (30/32–42/44) To centralny okres życia, który powinien być wiekiem dojrzałości człowieka

dorosłego. Dochodzi się do tego dzięki stabilizacji wszystkiego, co do tej pory

było jeszcze niepewne, nieugruntowane.

Postawa życiowa staje się teraz poważniejsza i bardziej refleksyjna. Ze szczytowego

punktu swojego życia człowiek patrzy nie tylko do przodu, ale także

ogląda się wstecz, przyjmując „nową postawę wobec czasu:

docenia się go teraz bardziej i lepiej wykorzystuje, aby czuć życie

bardziej intensywnie i odnieść pełen sukces.

Młody człowiek dorosły uważał, że ma

przed sobą czas nieograniczony (...);

dojrzały człowiek dorosły

natomiast zdaje sobie sprawę,

że dysponuje tylko czasem

ograniczonym i zaczyna

go oszczędzać”*. *H. Remplein, s. 668.

W okresie tym dominuje postawa

ekstrawertywna, to znaczy

zwrócona ku światu zewnętrznemu.

„Człowiek opanowany jest w sposób

szczególny gorliwością produkcyjną

i obiektywnymi celami, choć nie jest

też wolny od żądzy władzy

i osobistego dowartościowania.

Chce być skuteczny i odnieść

sukces.

Braki młodzieńczej siły woli kompensuje większą jej koncentracją:

stałością, wytrwałością, wytrzymałością i męstwem.

Jasne określenie celów, do których dąży, razem z pewnością,

doświadczeniem i wyrobioną rutyną, uzdalnia go do maksymalnej

skuteczności zawodowej – jest to stadium dojrzałości zawodowej”*

*H. Remplein.

Obie płcie winny były osiągnąć do tego czasu dojrzałość

społeczną i być zdolne do miłości głębokiej

i wszechogarniającej, a także do dochowywania sobie

wzajemnie wierności i wzięcia odpowiedzialności

za rodzinę.

Ponadto są w stanie zaakceptować z tolerancją i

zrozumieniem inny sposób bycia i inną hierarchię wartości współmałżonka.

Taką postawę ułatwia zachowanie równowagi pomiędzy własnym

idealizmem a realizmem.

Średni wiek dorosłości w normalnych okolicznościach

to szczęśliwy okres. Człowiek jest w pełni sił i zdolności. Stawia życiu czoła, mając świadomość siebie,

ciesząc się pracą i skutecznością.

Z punktu widzenia

psychologicznego i społecznego

człowiek ma osiągnąć w średnim wieku

dorosłym trzy zasadnicze cele*.

Po pierwsze — rozwinąć umiejętności rodzicielskie.

Relacje osobiste zostają uzupełnione i skonkretyzowane w wyborze i

aktywnej miłości osoby, z którą zaczyna się dzielić wyłączną

tożsamość rodziców. Rodzicielstwo biologiczno-psychiczne wiąże

się z powstaniem nowych więzi i stopniowym zaangażowaniem

wobec dzieci, co powoduje

głębokie zmiany w psychice.

*D. J. Levinson, W. E.

Po drugie — ma nawiązać z rodzicami

relację wzajemnego oparcia i równości.

Małżeństwo i rodzicielstwo to zadanie

ułatwiają. Rodzicielstwo pogłębia

oderwanie od rodziny, z której się

pochodzi i pozwala na zrównanie się z

własnymi rodzicami, którzy do tej pory

mieli zarezerwowany dla siebie przywilej

bycia rodzicami.

W miarę jak młody dorosły człowiek

zawiera małżeństwo, staje się rodzicem,

pracuje, nawiązuje dorosłe przyjaźnie

i staje się członkiem społeczności, dopełnia

się trzecia indywidualizacja, czyli

psychiczna relacja uzależnienia zmienia się

w inną relację: wzajemnego oparcia i

równości.

Osoba w średnim wieku

dorosłym ma w sposób

zrównoważony dzielić czas między

różne dorosłe obowiązki: osobiste,

rodzinne, zawodowe, społeczne,

odpoczynek, itd.

Wielość ról i zajęć, które na tym etapie życia spadają na człowieka,

wymagają konieczności nawyku dobrego organizowania się,

planowania i kontroli. Nadmierny zapał wobec niektórych tylko zajęć — przy

zaniedbywaniu innych — może spowodować konfliktogenną utratę równowagi na

niektórych płaszczyznach działania lub co najmniej zubożenie osobiste,

ograniczenie zainteresowań i doświadczenia.

Cele rozwojowe wieku dorosłego III

III. Późny wiek dorosły (42/44–56/58)

1. Zaakceptowanie starzenia się ciała, ograniczenia czasu i śmierci

2. Podtrzymywanie intymności i nadawanie na nowo wartości

relacji małżeńskiej

3. „Pozwolenie dzieciom na odejście”, nawiązanie z nimi relacji

równości i przyjęcie nowych członków rodziny

4. Zaakceptowanie odwrócenia ról (w stosunku do rodziców w

podeszłym wieku)

5. Umożliwianie i wspieranie wymiany pokoleniowej w środowisku

społecznym i zawodowym

Późny wiek dorosły (42/44–56/58) Późny wiek dorosły, nazywany także wiekiem inwolucji, to okres

dekadencji biologicznej i poważnych zmian psychicznych.

Pomiędzy 45 a 50 rokiem życia pojawia się widoczna dyspozycja do

tak zwanych kryzysów życiowych.

U kobiet klimakterium (z łaciny climax = drabina: opadanie krzywej

życia) zaczyna się normalnie między 40 a 50 rokiem życia i kończy

się około 55 roku życia. Menopauza (ustanie okresów

miesiączkowych) następuje prawie zawsze między 45 a 50 rokiem

życia.

Chociaż u mężczyzn nie występuje klimakterium w

sensie dosłownym, ani nie dochodzi do utraty

możliwości prokreacyjnych, często między

50 a 56 rż. zachodzą zjawiska podobne do tych,

które przechodzi kobieta w okresie krytycznym:

pewne ogólne zmęczenie, utrata elastyczności,

tendencja do depresji i perturbacji organicznych (andropauza).

Zwiększa się w tym czasie u obu płci

predyspozycja do zachorowań oraz śmiertelność.

Przeważa depresyjny odbiór życia, któremu

towarzyszy utrata witalności. „Zmniejsza się siła

narzucania siebie i nabiera większego znaczenia

samoobrona oraz osobiste bezpieczeństwo”*.

Widoczne na zewnątrz zmiany wyglądu osoby

mogą powodować poczucie niższości. W pracy

zawodowej spada zapał i wydajność, a

jednocześnie wzrasta zmęczenie.

Obniżanie się krzywej życia zmienia także poczucie czasu.

Ma się większe niż do tej pory wrażenie, że czas mija coraz szybciej.

Człowiek coraz bardziej wraca do przeszłości. *H. Remplein, op. cit., s. 671.

Dostrzegając objawy starzenia, osoba, której

brakuje dojrzałości, może reagować w

sposób nieodpowiedni: kurczowo trzymać się

młodości, widząc w niej tylko stronę

pozytywną, natomiast w późniejszym wieku

tylko stronę negatywną; przerażać się na

myśl o starości; obrażać się i odczuwać

wrogość wobec osób młodych.

Może też pojawić się zjawisko nazywane „paniką, bo będzie za późno”

(chęć odzyskania czasu straconego, nadrobienia nieosiągniętych

celów, niedoświadczonych przeżyć... zanim będzie za późno).

Zachowania te mogą spowodować pod koniec piątej dekady życia

kryzysy zawodowe, rodzinne, małżeńskie i egzystencjalne.

Uczucie monotonii jest w większości spowodowane utratą własnej witalności, nowość

jakiejś zmiany jest bodźcem, który daje jedynie chwilową poprawę i nie może

przywrócić witalności typowej dla młodości.

Podczas gdy dotąd żyło się niejako

kierując się na zewnątrz i dążyło się

do posiadania, prestiżu i władzy, teraz

zwraca się ku wnętrzu i zaczyna się

troska o wartości osobiste

i formacyjne.

Skutkuje to uspokojeniem wewnętrznym

oraz afirmacją siebie, wzrostem istniejącej

wciąż życiowej energii, która pozwoli na

dokończenie życiowych celów.

W ten sposób, dzięki odnalezieniu siebie

poprzez czasową introwersję, następuje

nowa ekstrawersja, powrót do

społeczeństwa, tym razem na wyższym

poziomie.

U osoby dojrzałej zachodzi

zmiana postawy. Poprzez

świadomą introwersję

rezygnuje się z zadowolenia

w sferze witalnej i dochodzi

się do dojrzałości w sferze

duchowej.

Późny wiek dorosły jest wielką próbą osobowości. Dzięki przejściu od

sfery witalnej do sfery duchowej udaje się uzyskać siłę potrzebną do

pogodnego przyjęcia ograniczeń fizycznych i przygotowania się do

śmierci.

Erikson* określa główne zadanie tego

wieku terminem: produktywność.

Rozumie przez to altruistyczną

zdolność do wytwarzania i

kreatywności - nowych istot,

nowych idei, nowych

produktów, w tym także

odrodzenie siebie - oraz

stania się dla następnego

pokolenia mentorem i wzorem

idealnych wartości. * Zob. D. J. Levinson, W. E. Gooden, op. cit.

Zadania psychospołeczne w późnym wieku dorosłym:

1. Zaakceptowanie starzenia się ciała, ograniczenia czasu i śmierci;

2. Ożywianie życia intymnego, z uwagi na wpływ czynników

fizycznych, psychicznych i środowiskowych, dowartościowanie

małżeństwa i zobowiązań podjętych w poprzednich etapach;

3. Pozwolenie dzieciom na odejście, nawiązanie z nimi relacji równości

i przyjęcie nowych członków rodziny (w sferze zawodowej cel

ten oznacza otwarcie na wymianę pokoleniową);

4. Zaakceptowanie odwrócenia ról w stosunku do rodziców,

którzy są już w podeszłym wieku.

W późnym wieku dorosłym szczególnie trudnym

zadaniem jest zapewnienie opieki rodzicom

w podeszłym wieku.

Oznacza to bowiem nie tylko koszty ekonomiczne i bycie z nimi, ale

także obliguje do powrotu do tematów z dzieciństwa, koncentruje

uwagę na ograniczeniach czasu, na śmierci i uprzedza

nieuniknioną zamianę ról z własnymi dziećmi.

Podsumowanie

1. Życie człowieka na ziemi (…) składa się z różnych etapów (…) trzeba

nauczyć się przechodzić od jednego do drugiego etapu łagodnie,

bez wstrząsów i znajdować sens każdego z nich, akceptując

nieunikniony fakt stopniowej utraty sił fizycznych i psychicznych. JP II: Do moich braci i sióstr – ludzi w podeszłym wieku, 1 października 1999, 2.

2. Wiek dorosły (20 / 21 – 56 / 58 lat): I. Wczesny wiek dorosły (20/21 lat–30/32

lata); II. Średni wiek dorosły (30/32–42/44); III. Późny wiek dorosły (42/44–56/58)

3. Największe zdolności psychofizyczne oraz intelektualne osiąga się już

we wczesnym wieku dorosłym. Jednak w zadaniach wymagających

doświadczenia w osądzie krytycznym oraz rozeznania, największa skuteczność

przypada na wiek późnej dorosłości.

4. Wraz ze wzrostem osobistych doświadczeń, następuje utrwalanie

zachowań, nawyków, zwyczajów i postaw. Proces ten wiąże się z utratą

elastyczności i trudnością przyzwyczajenia się do nowych sytuacji. Przyczynia

się jednak do coraz wyraźniejszej indywidualności osoby. Automatyzacja i

wyrobienie nawyków ułatwiają działanie i skuteczność.

Podsumowanie -2

5. Młody dorosły charakteryzuje się dużą witalnością i indywidualnością

oraz wysokim stanem samopoczucia. Niska tendencja do zmęczenia i

szybkie odzyskiwanie sił czynią taką osobę zdolną do dużej wydajności.

6. „Trzecia indywidualizacja”, która występuje w okresie wczesnej

dorosłości, to szczyt procesu separacyjno-indywidualizującego, który

rozpoczął się w dzieciństwie (I indywidualizacja), a który był kontynuowany

podczas wieku dojrzewania jako psychiczne oderwanie od rodziców (II

indywidualizacja).

7. Średni wiek dorosłości w normalnych okolicznościach to szczęśliwy

okres. Człowiek jest w pełni sił i zdolności. Stawia życiu czoła, mając

świadomość siebie, ciesząc się pracą i skutecznością. Obie płcie

powinny osiągnąć do tego czasu dojrzałość społeczną i być zdolne do

wzięcia odpowiedzialności za rodzinę.

8. Późny wiek dorosły, nazywany także wiekiem inwolucji, to okres

dekadencji biologicznej i poważnych zmian psychicznych. Pomiędzy

45 a 50 rż. pojawia się widoczna dyspozycja do tak zwanych

kryzysów życiowych (menopauza – klimakterium, andropauza).

Podsumowanie -3

9. Dostrzegając objawy starzenia, osoba, której brakuje dojrzałości,

może reagować w sposób nieodpowiedni: kurczowo trzymać się

młodości, widząc w niej tylko stronę pozytywną, natomiast w

późniejszym wieku tylko stronę negatywną.

10. Propozycje zadań psychospołeczne w późnym wieku dorosłym:

10.1. Zaakceptowanie starzenia się ciała, ograniczenia czasu i śmierci;

10.2. Ożywianie życia intymnego, z uwagi na wpływ czynników fizycznych,

psychicznych i środowiskowych, dowartościowanie małżeństwa i zobowiązań

podjętych w poprzednich etapach;

10.3. Pozwolenie dzieciom na odejście, nawiązanie z nimi relacji równości i przyjęcie

nowych członków rodziny (w sferze zawodowej cel ten oznacza otwarcie na

wymianę pokoleniową);

10.4. Zaakceptowanie odwrócenia ról w stosunku do rodziców, którzy są już w

podeszłym wieku.

11. W późnym wieku dorosłym szczególnie trudnym zadaniem jest

zapewnienie opieki rodzicom w podeszłym wieku.

Spotkanie XVII (2 lutego 2012): Fazy w życiu człowieka –V: Wiek

podeszły – Starość.

Spotkanie XVIII (1 marca 2012): Zespół wypalenia zawodowego

i inne problemy etyczne związane z pracą.

Spotkanie XIX (12 kwietnia 2012): Niektóre aspekty ludzkiej

płciowości. [uwaga, II czwartek miesiąca, ponieważ I czwartek = W. Czwartek]

Spotkanie XX (10 maja 2012): Radość życia i przeszkody w jej

odczuwaniu. [uwaga, II czwartek miesiąca, ponieważ I czwartek = 3 Maja]

Następne spotkania

w 2012 r.

Prezentacje z bioetyki są nadal dostępne na stronie internetowej

www.bioetyka.pl

1. Strona startowa

2. Zagadnienia ogólne

3. Prezentacje