Nguyễn Huy Côn

Tuyển Tập

Văn và Thơ

      

Nguyễn Huy Côn    

   

Nhớ gì kể nấy Nghĩ sao viết vậy Trong trăm chữ ấy Việc mình,

việc người, việc Đông-Tây

    

Hà Nội - 2008 陈 全 昌?

1 

2

 

        

1.Giấc mơ đẹp Cháu ngoại tôi, lên năm, mỗi buổi tối, khi đi ngủ chẳng

bao giờ quên chúc tôi: “ Chúc ông ngủ ngon và có những giấc mơ đẹp”. Con bé có nhiều quyển truyện tranh, toàn truyện thần tiên nên thích có những giấc mơ đẹp y như trong truyện . Mỗi sáng, nó lại hỏi tôi : “ Đêm qua ông mơ thấy gì ?”Tôi phải bịa ra một vài giấc mơ. Nó bảo: “Giấc mơ của ông chưa đẹp lắm”. Con bé nói đúng, ước mong ngày mai tốt đẹp hơn ngày hôm nay đâu phải là chuyện dễ dàng.

  

 

2.ân hận lúc tuổi già Hơn hai mươi năm tôi mới gặp lại cậu ấy, khi đưa tang

một người bạn. Sau cái bắt tay ngỡ ngàng, tôi mừng rỡ, chưa kịp hỏi han gì thì cậu ấy đã lủi đâu mất. Có thể là cậu ấy chợt nhớ ra những gì đã đối xử với tôi khi cùng làm việc với nhau mấy chục năm trước. Tôi thì đã quên những điều ấy rồi, trả nó về dĩ vãng, nhưng cậu ấy thì còn nhớ như in. Tuổi già, nghĩ lại những gì mình làm, nhiều khi ân hận.

      

3.Quả chín Chị tôi hay bị con cái kêu là khó tính, quá cẩn thận.

Đến tuổi có cháu, bà ấy mới thấy những gì mẹ chồng làm, mẹ chồng đối xử trước đây là đúng, không quá quắt như bà ấy nghĩ về mẹ chồng khi mới về làm dâu. Lúc đó bà ấy mới hai mươi tuổi mà. Tự nhiên bà ấy thấy thương nhớ mẹ chồng và hay nhắc đến cụ khi làm bếp, khi nấu món này, khi mua thứ kia. Hơi muộn, nhưng nhận ra còn hơn là không bao giờ.  

 

4.Thần đồng Thằng bé mới năm tuổi mà biết đọc những tít to trên

báo, biết quốc kỳ của mấy chục nước, biết chơi game trên máy tính. Bà mẹ tưởng con mình là thần đồng, đi đâu cũng khoe. Lại còn đi tìm xem có nơi nào bồi dưỡng thần đồng thì gửi gắm. Đến năm lớp hai thì nó chỉ vào loại học sinh trung bình ở trong lớp. Lên lớp ba, nó thuộc loại học sinh cá biệt của lớp, nghĩa là vừa học kém, vừa không ngoan. Lỗi tại bà mẹ cả thôi !

 

 

   

mà không tung hô ông phong độ. Hôm qua tôi được tin ông qua đời vì tai biến.

 

5.Con mồi Ai cũng khen nhà ông độ này làm ăn khấm khá. Nghe

đâu ông làm ở công ty liên doanh, lương mấy trăm đô, con cái cũng sẵn việc làm, bà vợ phây phây béo trắng. Chẳng thế mà cứ tinh mơ và xẩm tối, ông ăn mặc rất sì po, quần sooc trắng, áo fông xịn, tay cầm vợt đi tới đi lui ngoài công viên, quanh bờ hồ, nhàn nhã quá xá. Đến khi người ta niêm phong nhà ông, mới hay bà ấy bầy trò đi lừa tiền của nhiều người . Ông chẳng biết chi.

 

 

        

6.phong độ Ông xấp xỉ thất tuần rồi mà người ta bảo ông còn phong

độ. Nghe sướng cái lỗ tai. Ông bảo bọn con gái tuổi chỉ bằng con út ông:” cứ phiên phiến gọi bằng anh, chú chú bác bác gì cho phiền hà”. Ông tưởng mình phong độ thật, đâm lao theo mấy vụ tươi mát, nào quán bar, nào vũ trường, karaôkê tối ngày , rồi đua với bọn trẻ uống rượu, uống bia. Chúng mất gì

 7.“Nơi gặp gỡ của thế hệ trẻ”

Thoáng nhìn thấy những chữ như thế này trên chiếc biển hiệu to tướng, ai cũng ngỡ rằng đây là một câu lạc bộ của thanh niên. Không đâu! Đây là nơi thưởng thức trà, lẽ ra là của lứa tuổi già. Chiếc biển hiệu thế mà nhử được khối thanh niên vào đây nhâm nhi tối ngày. Sáng sớm tinh mơ, từ trong quán trà này, họ nhìn các cụ đi tập thể dục và cười bảo:” thân làm tội đời, các cụ khốt sao không ở nhà ngủ cho khỏe !  

 

8.Làm từ thiện Ông từ trụ sở ra, nét mặt hớn hở và tự hào. Chắc là tin

này phải đưa lên truyền hình, vì ai dám mua một chậu hoa xoàng xĩnh thế tới cái giá năm mươi triệu đồng để góp cho Quỹ từ thiện của Tỉnh cơ chứ. Phen này thì tiếng tăm của người đại diện cho Công ty là ông phải lan khắp nước. Ông đang phấn chấn tột độ thì hai đứa trẻ rách rưới ở đâu níu ông

3

và kiên nhẫn đấy. Ông bạn tôi tính nóng như lửa, chẳng bao đạt, ăn nên làm ra và được mọi người tín nhiệm hơn mình. Anh

4

 

 

 

     

lại xin tiền. Ông gạt chúng ngã ngửa ra, miệng lầm bẩm: đồ khốn, cút đi nào !

           

9.người ta tốt hơn mình nhiều Hôm nay có một người khách đặc biệt đến chơi nhà .

Tôi vừa mừng vừa ngạc nhiên vì đó là con người chủ nhà đã cho tôi cư trú qua hầu hết những năm sơ tán khỏi Hà Nội để chống Mỹ. Con gái tôi lầu bầu, nhăn nhó vì có người lạ ngủ lại nhà mình. Tôi kể lại chuyện ngày xưa bố nó và cơ quan sơ tán nằm ở nhà những người nông dân như thế này, tính ra hàng nghìn ngày mà họ vẫn vui vẻ . Nó cảm thấy xấu hổ.  

 

10.Chữ nhẫn （忍?) Dạo này có mốt treo chữ tại phòng khách, chữ Hán ấy

mà. Nào chữ đức （德）, chữ ái （爱）, chữ nhẫn（忍?）. Chữ nào cũng có chữ “tâm”（心） bên trong. Thế ra người ta tu chí, muốn trở thành người có đức độ, yêu thương con người

giờ nhịn ăn, nhịn nói, nhịn làm cái gì mà cũng treo chữ nhẫn. May sao, nét chằng giữ chữ đao người ta lại viết quá đậm, con dao có bao giờ bị đứt mà rơi đúng trái tim !  

 

11.Xa lạ Bố chú rể vui mừng reo lên khi thấy tôi đến . Anh kéo

tôi vào một bàn tiệc đã có năm người mà rằng: “ Có ông bạn tôi đây là đủ mâm rồi !”. Mọi người đều mừng rỡ vì chấm dứt được cái cảnh chờ cho đủ sáu người ăn. Định thần lại, tôi mới thấy là mình lọt thỏm giữa năm bà. Các bà ra sức tiếp thức ăn cho tôi, cứ như đi làm từ thiện. Rồi họ lại xoay sang khoe nhau đủ thứ, nghe mà ngượng cả người. Tôi bỗng thấy có cái gì xa lạ quá!  

 

12.Cà cuống ...vẫn còn cay Bạn bè ngoại thất thập còn trông thấy nhau là qúi, nhất

là cùng học từ hồi nhỏ. Nhưng không phải ai cũng nghĩ thế. Cùng lớp tôi, có anh chàng cay cú với bạn cùng lớp, đã ra sức kiện cáo bạn mình ròng rã bồn chục năm chỉ vì anh bạn này đỗ

 

   kiện ông bạn vàng vì... mấy công thức mà anh cho là sai trong luận văn. Chẳng ai hưởng ứng, bởi họ không mắc bệnh tâm thần.  

 

13.Cái danh thiếp Chỉ nhỉnh hơn cái ảnh 6 x 4 một chút nhưng nó được

việc lắm. Đọc qua mảnh bìa này, anh (hay chị) biết ngay uy thế của tôi. Là giáo sư , giám đốc, chủ tịch hay là típ người nào khác đều ghi rõ trong này. Tôi ở biệt thự Phong Lan, chung cư đô thị mới hay vẫn còn ở căn hộ lắp ghép bé tí, là thông báo tuốt. Tôi còn thạo cả tiếng Anh và vi tính nữa chứ, vì ở đây có in cả I meo, rồi đớp liu, đớp liu, đớp liu. Tiện thật !

   

 

14.Trái tim bị đánh cắp

 

Nó bị vứt ra ở chiếu nghỉ cầu thang. Ruột bị moi hết, bởi nó đựng tiền. Tiền mừng đám cưới ở khách sạn. Mấy người quá vui ngày cưới, để kẻ gian theo dõi từ khách sạn về đến nhà,

lấy trộm cả trái tim. Quên nói là nó bằng vải bọc ngoài cái hộp cứng và có hình trái tim. Khi khổ chủ trình báo, công an hỏi mất bao nhiêu tiền thì chịu. Ai mà biết được là người ta mừng bao nhiêu, khi chưa có cơ hội bóc ra mà đếm !  

  

15.Hoa hồng tú cầu Bông hoa này thật đẹp, như một vầng dương nhú lên từ

mặt đất, tỏa ra như một quả cầu nhỏ, gồm hàng trăm cánh hoa nhỏ màu đỏ tỏa ra tứ phía, chẳng khác gì một chiếc bàn chải lông. Hàng năm, mỗi cây hoa chỉ nở một hoặc hai bông vào trung tuần tháng năm. Nó vừa nở một bông ở bồn đất nhỏ của nhà tôi làm cho tôi nhớ tới anh Ngọc. Anh cho tôi cây này đã ba năm từ cái mầm nhỏ xíu. Anh đi xa vào quãng này năm ngoái...  

 

16.Tạ ơn Hai vợ chồng tôi mang ít rượu và bánh đến nhà bà bác

sĩ để tạ ơn bà đã tận tình khám bệnh cho. Không ngờ chúng tôi bị đuổi: bà bác sĩ nhét trả tất cả những thứ đó vào túi, trả lại vợ tôi và chỉ ra cửa: “ Xin mời các vị về ngay cho ! phiền phức quá”. Vợ tôi bực mình lắm , còn tôi cũng chẳng lấy làm ngạc

5

 

 

6

Gặp cậu B, cô L, bây giờ đã là viện trưởng, viện phó rồi. Thôi

 

     

nhiên vì bây giờ người ta chỉ biết “ Đồng tiền đi trước” còn “Tình cảm đến sau” như thế này thì họ làm sao hiểu được!  

 

17.Người đang yêu Anh làm gia sư, kèm học cho cô gái chỉ lớn hơn con

anh hai ba tuổi. Trong khi dạy học, nhà hàng xóm thường nheo nhéo giai điệu “ Woman in love” do ca sĩ Barbra Streisand hát. Khi trở về nhà , anh thấy nhơ nhớ cái gì. Bẵng đi mấy ngày, nhà hàng xóm không ra rả bài hát ấy nữa. Anh về nhà vặn đĩa hát trúng bài ấy mà vẫn không khuây nỗi nhớ. Cầm lòng chẳng đặng, anh gửi cho cô học trò bài thơ ngắn . Lập tức anh mất chân gia sư.  

 

18.Cơi nới Từ điển làm gì có từ này. Người ta gọi như thế từ khi

nhu cầu nhà ở tăng mà diện tích nhà có hạn. Căn hộ hai chục mét vuông nhà tập thể bây giờ quá chật và bất tiện cho gia đình có trai, có gái. Vậy là phải nghĩ cách : đục thủng trần nhà mà

leo lên sân thượng, xây thêm một cái tum hay nối cho lôgia rộng ra, bỏ chấn song, lan can đi mà quây thành buồng. Ai cũng làm như vậy. Cơi nới trở thành vấn nạn trong kiến trúc đô thị.         

19.Cải cách Cải cách mà không biết làm gì trước, làm gì sau thì

chẳng có kết quả. Ví như cái việc học. Bây giờ gọi gộp lại là giáo dục-đào tạo. Vấn đề này cải cách đã nhiều: nào chữ viết, sách giáo khoa, tổ chức các cấp học. Xem chừng không chẳng tiến bộ là bao. Lúc thì nêu “ Dạy tốt, học tốt”, lúc lại treo “ Tiên học lễ, hậu học văn”. Cả thày lẫn trò đều không hiểu, hoặc hiểu chưa đúng. Nó sai ngay từ việc tách bạch khái niệm giáo dục và đào tạo. ư  

   

20.Cửa mở toang. Dễ có đến mười năm rồi tôi mới trở lại thăm cơ quan

cũ. Chỉ có độ một phần mười số người trong cơ quan nhận ra tôi. Cơ quan đã đổi mới, trẻ ra về lề lối làm việc và tuổi tác.

 

   thì tay bắt mặt mừng, bác bác cháu cháu vui vẻ đáo để. Phòng nào cũng la liệt máy tính, trang bị nội thất hiện đại, cửa phòng mở toang, sẵn sàng đón các nơi đến cộng tác .  

 

 

21.Người cũ thời mới Độ này giá điện tăng vọt. Để hạn chế những hộ sử dụng

nhiều điện, bên kinh doanh điện tăng giá điện theo giá lũy tiến. Hộ đông người bèn nghĩ ra cách đăng kí tách một công tơ điện ra nhiều công tơ cho đỡ tốn. Một bà mẹ già của căn hộ có bốn đời sống chung tưởng các con mất đoàn kết, muốn cái gì cũng riêng rẽ nên buồn rầu, nghĩ ngợi mà phát ốm. Các con khuyên nhủ mãi cũng chẳng khuây.  

 

22.An toàn giao thông Nhà tôi trước ở trong ngõ vắng, lối ra đường cái cũng

khuất khúc, khó khăn. Từ ngày mở con đường đôi , nơi này trở thành con đường đẹp nhất thủ đô. Buổi sáng, vào giờ cao điểm, xe cộ tấp nập, chẳng ai nhường ai: rẽ phải, quẹo trái, vào ngõ, ra đường, mạnh ai nấy lách. Sự cố giao thông xảy ra hàng giờ.

Loa phường vẫn nheo nhéo nhắc an toàn giao thông, vậy mà người sang đường vẫn chẳng chịu đi qua vạch vôi.           

23.Hàng xóm Những câu loại : Bán anh em xa mua láng giếng gần

hay Tối lửa tắt đèn có nhau có ư nghĩa ở thời nào, chứ bây giờ nghe lạ hoắc. Nhất là bọn trẻ. Chúng buồn cười và cho là lẩm cẩm khi thấy mấy ông bà già gặp nhau ở cầu thang hay chào hỏi vui vẻ. Bây giờ không còn là nhà tập thể nữa rồi. Nó đúng là chung cư: chung cầu thang, chung hành lang, chung của vào. Còn phía sau cái cửa sắt đủ kiểu của các căn hộ là tất cả những gì khép kín.            

24.Khúc dạo đầu Khỏang giữa các năm 1960 -70 ngành giáo dục bắt

thầy giáo dạy văn phải có khúc dạo đầu khi dạy bài khóa. Một thầy giáo, khi dạy bài “ Cái chăn quả thực” đã gợi ý học sinh :

7

8

 

 

     

- Khi trời rét, nửa đêm tỉnh dậy thấy phía trên mẹ em có gì ? - Dạ, bố em ạ !

Nguy to rồi, nhưng thầy vẫn tiếp: - Thế trên bố em là cái gì ? - Là hai bàn tay mẹ em

 

Chết rồi, phải gỡ ra mới được : - Thế trên nữa là cái gì ? - Dạ, là cái đình màn ạ !

      

25.Viết gia phả Ông Thao đã tìm được việc làm, không phải để kiếm

tiền đâu mà còn phải tiêu tiền nữa đấy. Ông viết gia phả. Ai cũng ngạc nhiên vì trước đây, khi còn tại chức ông khai trong lí lịch là thành phần bần cố nông, ba đời nghèo đói bị bóc lột ghê lắm. Bây giờ thì ông khoe nhà ông thuộc loại danh gia vọng tộc, xưa có nhiều người đỗ đạt làm quan trong triều. Có hỏi, thì ông bảo là trước khai thế cho nó an toàn (!).

       

26.Thư pháp Vài năm nay rộ lên thư pháp tiếng Việt. Người ta dùng

bút lông viết nguệch ngoạc mấy câu đối rồi khăng khăng đó là thư pháp. Chẳng ai dám đứng ra bảo là ta không có truyền

thống thư pháp đó. Sáng tạo trong nghệ thuật tạo hình là điều hay, song ngộ nhận là việc không nên làm. Đố ai nêu được từ xa xưa, ai là người sành thư pháp tiếng Việt , và khẳng định được việc dùng bút lông để viết sau khi tiếng Việt được Latinh hóa.   

书 法    

27. Thù vặt Ông viện trưởng và ông viện phó thường mâu thuẫn

nhau . Cậu An được ông viện trưởng cử đi học ở nước ngoài. Ông viện phó không nhất trí song lặng thinh. Kịp đến ngày An ra sân bay lên đường thì có cú phôn nặc danh báo với hải quan là cậu này mang nhiều kim cương, đá quíư, có thể là dấu nuốt trong bụng. Khổ cho cậu An bị bắt giữ để “ ỉa bô”trước sự giám sát của hải quan. May mà chẳng có phân vàng nào, chỉ toàn vàng phân...        

28.Tiếc người chưa quen Anh ở tận thành phố Hồ Chí Minh. Tôi ở Hà Nội. Quen

tên anh trong trang cuối của cuốn sách mà anh minh họa cho tôi. Tôi vui lắm vì tranh vẽ của anh rất phù hợp với nội dung sách truyện dịch đầu tay của tôi. Rồi tôi nhận được tin buồn, cũng qua sách báo : họa sĩ vừa mất bởi tai nạn giao thông.

 

   Trong khoảnh khắc, tôi thấy mình bị mất và tiếc một cái gì quíư giá lắm, bởi anh là một họa sĩ vừa có tài , vừa có tâm.  

    

29. Hai con đường Nam và Bắc cùng nhận tiền đền bù giải phóng mặt

bằng. Nam chỉ dành một phần năm số tiền để làm ngôi nhà nhỏ, số tiền còn lại để lo cho các con học nghề, để mua sắm dụng cụ , máy móc nhỏ. Bắc thì khác, làm một ngôi nhà ba tầng thật oai, sắm cho mỗi con một xe máy đời mới rồi còn đi du lịch đó đây. Ba năm sau. Nam trở thành tỉ phú còn Bắc phải đi kiếm việc làm tại Libi, cả nhà thất nghiệp...

        

30.Cai thuốc Cai thuốc lá là việc không dễ. Ai cũng biết thuốc lá có

hại cho sức khỏe, và có một nghịch lưí là tỉ lệ nghiện thuốc trong giới trí thức khá cao. Đó là do thói quen, vài tác dụng kích thích của thuốc lá và tâm lưí của người nghiện thuốc lá. Tôi có mấy ông bạn cai thuốc ba bốn bận mà không được. Còn

tôi, do sợ vợ, định cai là thành công ngay. Bà ấy dọa ly thân nếu tôi không chịu từ bỏ cái thứ hôi hám và tốn tiền ấy.             

31.Quảng cáo chèn phim Anh bạn tôi hay bực mình khi đang xem phim lại có

quảng cáo chèn vào. Anh bảo:”nhất là phim đang tới hồi gây cấn, hoặc đang có cảnh tả nỗi buồn mà chấm dứt đột ngột bởi chèn quảng cáo: nào kẹo, nào bánh , nào dầu gội đầu...kèm những lời nói vô duyên (!)...” Đạo diễn phim có giỏi đến mấy thì cũng chịu, không làm cho người xem tiếp tục hồi hộp hay tiếp tục xúc động được nữa. Xem ra, lời anh cũng có lí.  

 

32. Đưa được vào sách kỷlục Guinness Anh được phân căn hộ lắp ghép từ những năm bảy

mươi của thế kỷ trước. Đến cuối năm kia nghe dọa hết hạn, anh phải đi làm hồ sơ xin xỏ cấp số đỏ và nộp được sau một tháng rưỡi tốn công tốn của. Đúng một năm anh sau mới được gọi để nộp tiền. Công ty thu tiền nhanh lắm, nhưng sau mười bốn

9 

10

 

      tháng rồi vẫn chưa thấy tăm hơi sổ đỏ đâu. Chắc là họ định lập kỷ lục viết chậm để đưa vào sách Guinness cũng nên !

  

 

          

33. Quảng cáo * “ Này đây bàn chải đàn hồi, Kia là Đi Lắc sáng ngời thông minh Tiếp theo, sức sống thật kinh: Hà Lan Cô Gái, đứng khinh sữa này Đờ Ni công nghệ thời nay Tối ưu màu sắc phơi bày Samsung Thuốc này chống ngứa lẫy lừng: Chị em ta hãy tin dùng Đề Pô Tiếp theo, tin thật bất ngờ: Sê Da sáng tạo từng giờ không ngoa Nói gần rồi lại nói xa: Không còn rối nữa, hàng ta đã rành

      

 

34. bốc đồng  Một nghìn năm Thăng Long sắp tới. Người ta chuẩn bị đủ thứ để Lễ hội này thật hoành tráng. Người thì nghĩ phải dựng bia tiến sĩ, kẻ lại muốn đúc một nghìn cái trống đồng Đông Sơn. Bia tiến sĩ thì bị phản bác liền trên báo, vì tiến sĩ bây giờ hơi bị nhiều và hơi bị ít tác dụng. Trống đồng thì còn chưa xác định được là nhạc khí hay đồ cúng tế, cách đánh ra sao. Chẳng qua là bốc đồng, muốn ăn tiêu tốn kém, lấy thành tích khi có dịp sành điệu!

Pan Mô Li của người sành 35. Kỷ lục...lãng phí Cô gái hết rối, liếc tình người xem”... Có tài, có sức làm những việc phi thường mà được ghi vào sách kỷ lục Ghi- nét như : nhỏ tuổi mà đã

*Một đoạn quảng cáo chèn phim chiếu ngày 28.11.2003 đỗ đạt cao, sống khó khăn mà giật nhiều giải quốc tế, thì có lý lắm và thật đáng tự hào. Tuy nhiên, trong khi đất nước còn được xếp vào hạng nghèo trên thế giới, hà

 

   tất phải khoa trương, sành điệu, ra sức thực hiện những kỷ lục về...lãng phí: lá cờ to hàng trăm mét vuông, chiếc bánh cho hàng nghìn người ăn, cái chuông nặng hàng trăm tấn...

   

    

36. Đề cao Tôi hay dừng lại trước hiệu sách để xem có quyển

gì hay. Song mắt kém chỉ đọc được cái tên tác giả, còn tên sách thì phải giở mục kỉnh ra, bởi bây giờ tên người viết được đề cao, có khi chiếm hết một phần ba trang bìa. Chợt nhớ mình đã bị cơ quan kiểm điểm vì dám đề tên trong một cuốn sách mà chính mình là tác giả hồi những năm bảy mươi. Chẳng có luật nào quy định ngoài tên cơ quan, cá nhân không được có tên trong ấn phẩm!

      

37. Đổi tên Một ngày bà mẹ ra thăm con làm việc ở tỉnh. Khi

qua cổng xí nghiệp, ông gác hỏi:

- Bà đi đâu ? - Trong này có con nào tên là Xu không ? - Tên ấy thì làm gì có ! Bà mẹ móc cái ảnh từ túi áo, chìa ra: - Nó như thế này ! - Người gác cổng cười và bảo: - Tưởng ai, thế cô Tuyết Chinh là con bà đấy à ? Bà mẹ nhăn mặt, chép miệng : - Con ơi là con, Chinh với Xu thì khác gì nhau mà con phải đổi tên để mẹ tìm hết cả hơi thế này !       

38. Mũ bảo hiểm I Tôi tụt xuống khi chiếc xe máy vừa dừng lại. Trả

tiền người lái xe ôm xong, tôi quay ngoắt đi. Tiếng nói“ xin bác cái mũ” làm tôi quay phát lại. Tôi xin lỗi vì quên không tháo trả anh ta cái mũ bảo hiểm. Anh ta cười bảo:” cái mũ này chỉ có tám ngàn bạc, cháu mua chỉ để che mắt công an, còn các bác lại nhẹ đầu”. Tôi cười, chợt nghĩ về tác dụng của chiêc mũ bảo hiểm và việc tự nguyện chấp hành luật giao thông của người dân.

11 

12

 

 

     

39. Mũ bảo hiểm II 41. Phá cỗ Anh bạn tôi cá với tôi là người dân chưa thấy tác

dụng của chiếc mũ bảo hiểm khi đi xe máy, mặc dù đài truyền hình có đưa nhiều hình ảnh về tai nạn giao thông gây chấn thương sọ não để răn đe. Anh bảo: “ cậu có thừa nhận với tôi rằng các bà các ông quưý con đến chừng nào mà vẫn không cho con đội mũ bảo hiểm chỉ vì luật quy định tuổi phải đội mũ không ? Đó là vì chưa bao giờ người ta đặt mình vào trường hợp bị tại nạn !  

 

 40. Không thống nhất

Cuốn sách “ Khí hậu Việt Nam” của mấy tác giả có tiếng ngành khí tượng vừa xuất bản thì bị thu hồi. Ai đời sách dám nói khí hậu hai miền Nam, Bắc là khác nhau ngay vào dịp vừa mới thống nhất đất nước vào năm bảy lăm, lại còn phân rõ ra hai chương: khí hậu miền Bắc thế này, khí hậu miền Nam thế kia. Mấy tác giả ngơ ngác, ngỡ mình có tội mà không thanh minh được. Chỉ tại nước Việt Nam mình có hình chữ S và kéo dài đến mười mấy vĩ độ !

Có đến mấy trăm cháu bé ở Trung tâm Tình thương đang háo hức chờ phá cỗ Trung thu. Chúng vui lắm vì được chia quà, rước đèn và bây giờ sắp phá cỗ. Bỗng có một bác nào vừa đến, nghe giới thiệu thì biết là ở trên cao lắm về chúc Tết. Chúng em nghe mà ù cả tai ! Bác bảo chúng em có cỗ thế này là nhờ ở cơ quan này, đoàn thể nọ, phải biết ơn những ai, rồi phải phấn đấu , phải ra sức...Mà chúng em chỉ muốn ăn bánh kẹo ngay thôi !  

 

42.biết tiếng ý Mặc dù tôi biết bốn năm ngoại ngữ, nhưng vợ tôi

vẫn xem thường. Có lần tôi gặng hỏi, cô ấy bảo: “ những thứ tiếng ấy cũng cần, nhưng cần hơn là tiếng ý thì anh lại không biết”. Hỏi thêm nữa thì cô ấy lại bảo:” anh không hiểu ý người ta nói gì sau những câu, những chữ, thậm chí sau cả sự yên lặng”. Thế thì tôi dốt thứ tiếng này thật. Nó không có ngữ pháp và mẫu câu, không bao giờ ở thể khẳng định, không có cả thời khi chia động từ !

 

 

 

   

43.Tập thể dục bên hồ Đó là thói quen của nhiều người sống ở gần hồ. Hít

thở không khí trong lành ban mai, vươn vai, làm vài động tác cho dãn xương cốt, ấy là lẽ thường. Thế nhưng cũng có người tưởng đây là sân chơi, phòng tập của họ : đu cây, với cành, nhún lên nhún xuống, rất chi là sức lực. Chỉ tội cho những cây non, mới vươn lên vài mét, sẽ bị gẫy cành bất cứ lúc nào. Nhiều ánh mắt thiếu thiện cảm hướng về phía họ nhưng họ ngỡ là sự thán phục !

         

44. Hội trường Ba đình Không lạ gì, đây là nơi diễn ra nhiều sự kiện trọng

đại trong suốt gần nửa thế kỷ qua. Là nơi họp quốc hội, mít tinh trọng thể, nơi viếng các lãnh đạo tối cao khi họ qua đời... Năm rồi, công trình này bị phá đi để xây dựng một khu công trình hiện đại hơn, to lớn hơn nhiều. Bây giờ, mỗi lần qua quảng trường Ba Đình, tôi có cảm giác thiếu vắng lạ lùng. Dễ hiểu, vì tôi đã tham gia thiết kế công trình này từ những năm đầu của thập kỷ Sáu mươi.

 

 45. Động đất

Mấy năm nay , trên thế giới động đất liên miên. Tháng trước, nó hoành hành ở Tứ Xuyên Trung Quốc, hôm qua lại sờ đến Pa-kix-tan. Sờ lên gáy, nghĩ mà kinh vì nước ta cũng có khả năng bị động đất thực sự chứ không phải là chỉ hưởng “dư chấn” như một số người tưởng. Cần có nhiều biện pháp phòng tránh cụ thể, mà trước tiên là phải giáo dục cho dân kiến thức cơ bản về động đất , huấn luyện cách thức tự cứu cho cộng đồng một khi biến cố xảy ra.  

 

46. tham nhũng Ai cũng đồng tình với chuyện chống tham những.

Có là phải diệt, là phải xử. Nhưng đấy là việc làm ở ngọn và ai cũng thấy. Có những chủ trương đưa ra đã ẩn chứa sự tham nhũng vì gây phiền hà cho dân; chúng là mới là gốc của những sự hối lộ do người dân muốn được việc mà phải làm. Tội tham những này xét về nhiều mặt thì chúng nặng hơn. Đó là những tham nhũng gài trong thủ tục xin cấp giấy tờ, xin cấp kinh phí , xin xuất ngoại...

13 

14

 

      

   

47. ngày cuối tuần Mấy năm nay, đời sống dân đô thị khấm khá hơn

thì ngày cuối tuần mới có ý nghĩa. Với bốn mươi tám tiếng đồng hồ, người ta có thể làm việc nọ, việc kia, nghỉ kiểu này, kiểu khác. Chẳng thế mà sáng thứ hai, xe ô tô riêng chen nhau nườm nượp từ phía ngoại thành đổ về Thủ đô. Nhớ lại hồi bao cấp, ngày nghỉ đã ít, lại phải dành để xếp hàng gạo, dầu và giải quyết mấy thứ lặt vặt trong bìa phiếu. Có người gọi trẹo là “ ngày ngồi lê”.  

 

48. sân hàn quốc Đó là cách gọi sân gôn của dân ở vùng này, một

cách gọi không mấy thiện cảm và xa lạ. Bởi vì nó mà người dân ở đây phải đi quãng đường xa gấp ba mới ra được đường cái, tốn quá nhiều thời gian và sức lực. Tại sao vậy ? Hơn một năm nay, người ta hợp tác với nước ngoài “quy hoạch “ để xây dựng cái sân này rồi rào lại bằng dây thép gai. Sân chẳng thấy đâu, chỉ tổ khổ cho cho bà con vùng này vốn đã nghèo đói !

49. mênh mông bể sở Người đi làm thì không về được nhà, phải ngủ lại cơ

quan; giao thông thì tắc nghẽn , đi cũng dở mà ở không xong; xe cộ ứ lại, đường sá chẳng thấy đâu, chỉ toàn một màu ...nước. Trời mưa hai ngày liền làm cho Thủ đô biến thành biển nước. Nghe đâu người ta đã tiêu mấy ngàn tỉ đồng cho dự án thóat nước đô thị mới đạt được cái cảnh này đấy. Đành phải trách ông trời. Còn nếu nói theo cách khoa học thì là do...biến đổi khí hậu !  

   

50. nhà ở ngã tư Bạn tôi khoe rằng khi xem tử vi người ta bảo :”

suốt đời nhà mình ở ngã tư, bất kể là ở tỉnh nào”. Ông thày còn ngạc nhiên thốt lên : “ Ơ hay, cái bà này, toàn ở ngã tư thôi”. Bạn tôi nghiệm lại : từ hồi còn ở Nam Định rồi lên Hà Nội, nơi ông bố được bố trí nhà ở cũng là ngã tư, rồi sau khi giải phóng miền Nam, phải chuyển nhà, cũng ở ngã tư; rồi gần đây nhất, lại phải dọn đến một chung cư cao cấp...ở ngã tư .

 

 

          

51. Xem Uôn cúp thời bao cấp Tôi chỉ nói một việc lo điện đóm để xem ti-vi.

Muốn xem trận nào thì phải có kế hoạch tập trung điện, nghĩa là nhịn thắp đèn, có khi nhịn cả quạt điện nữa. Ti- vi sẵn sàng nối với suyếc vontơ để kích điện mỗi khi nó tối om hoặc ti-vi nhập nhằng muốn tắt. Âưý vậy mà nhiều khi vẫn bó tay, không xem được những pha giật gân, những quả mùi mẫn. Đấy, cái hỉ nộ ai lạc của bóng đá là thế vì nó đầy kịch tính .

   

    

52. sao “Chắc các cụ chẳng biết thế nào là sao đâu nhỉ.

Thời các cụ chỉ có nghệ sĩ ưu tú, nghệ sĩ nhân dân là hết cấp, chứ là gì có sao như bọn cháu. Muốn thành sao, không phải chỉ hát hay mà được, còn phải có thể hình bắt mắt, trang phục sành điệu, phong cách biểu diễn độc đáo. Đấy là chưa nói đến dòng nhạc hiện đại mà ca sĩ

   theo đuổi. Có sao thì mới có các “fen”. Chắc các cụ dốt tiếng Anh nên còn lâu mới hiểu là người hâm mộ !”  

 

53. cây xanh Hà Nội có những đường phố nổi tiếng về cây

xanh: Phan Đình Phùng, Lò Đúc,Trần Hưng Đạo, Lý Thường Kiệt...Chúng đã có hàng trăm tuổi, vậy mà vẫn xanh tốt, rợp bóng mát trên đường và tỏa hương hoa đầu mùa. Đó là vì người ta tuân thủ đúng phương pháp trồng cây xanh đô thị, biết chọn loài cây thích hợp, chứ không cố áp đặt chủng loại cây không thích hợp, ví dụ mang loài cây chỉ sống quần thể trên đồi núi trung du về Thủ đô để trồng trên đường phố.       

54. phong cách Trên ti vi vừa phỏng vấn thanh niên quan niệm thế

nào là phong cách. Anh thì bảo: là sống hết mình, chị lại nói: là phải thể hiện cá tính, cô này đưa ra: phải tạo được sức sống mới, cậu kia vênh váo: cần nêu cao tính sáng tạo của bản thân. Nghe xong, tôi sờ lên gáy mà hú vía: tất cả những ý này, nếu nói vào khoảng thời gian từ

15 

16

 

 

     

những năm sáu mươi đến tám mươi của thế kỷ trước, chắc chắn sẽ bị quy là mắc chủ nghĩa cá nhân nặng!

sau, ngộ nhỡ có người đến đòi nợ tiền vay để làm cái nhà này, khi ấy tôi có lối nào mà chạy thóat được?! “

 

     

55. gần trời xa đất Nghe thì có vẻ lạ tai, nhưng đó là sự thật. Bạn tôi

năm nay thuộc loại U tám mươi, bỗng nhiên phải dọn nhà. Người ta thích cái khu đất bạn tôi đang ở, và bây giờ họ có đủ lý do di dời bà con đi nơi khác để đầu tư xây dựng cho thành phố khang trang, to đẹp. Thế là bạn tôi đang ở tầng một của biệt thự, nay phải dọn đến tận tầng mười tám cao ngất của ngôi nhà chung cư. Thế chẳng gần trời hơn là gì ?  

 

    

56. Phong thủy Ông Phú làm nhà, thuê một kiến trúc sư vẽ kiểu.

Ông không quên nhắc kiến trúc sư nhớ thiết kế cửa sau và cổng sau. Kiến trúc sư ngạc nhiên, bảo: ”Ông chủ không biết à, theo phong thủy, làm cửa sau sẽ tán tài, không vượng”. Chủ nhà cười mà rằng: “ Tán tài và vượng chẳng thấy đâu, nhưng thử hỏi nếu không có cửa

 57. cái lô-gô

Nếu không có đổi mới, nhiều người không biết rằng cái ấy tên là lô-gô, mà chỉ quen gọi là nhãn mác của sản phẩm. Thực ra, nó là một thiết kế dùng trong ấn phẩm truyền thông, bao bì sản phẩm và trên chính sản phẩm đó, làm cho người sử dụng thấy sản và nhớ sản phẩm, rồi phân biệt được với sản phẩm khác. Muốn thế phải có hình dạng và màu sắc dễ nhận biết, hay thể hiện đơn giản tên của tổ chức. Thường có câu đi kèm, gọi là slô-gan.      

vimecanics    

58. cái cửa sổ Không ai phủ nhận được tác dụng của cái cửa sổ

trong kiến trúc nhiệt đới. Từ ngày thị trường bung ra, thân phận cái cửa sổ cũng thay đổi. Cửa sổ trong kính chớp ngoài kiểu tây cổ rồi, người ta xính kính nhôm, rồi cửa sổ nhựa chất lượng cao như Ơ rô uynh đô, kín khít kinh người, cách âm cách nhiệt hết chê ! Thế rồi

 

   khi có chung cư cao ngất của các đô thị mới mọc lên , người sử dụng mới thấy rõ nhược điểm khó khắc phục của cái cửa sổ.  

 

59. bị bão bên bờ biển*  

 Bà Bùi Bích Bông buôn bán biết bao bận, bởi bị bại

bà bèn bỏ bẵng. Bởi bà bự, bạn bè bảo “ Bà Bông Béo”. Bà biết bơi, bèn bỏ buôn bán, bơi ba bốn buổi, bồng bà bồng bềnh bên bãi biển. Bỗng bụi bay, biển bừng bừng báo bão. Bão bên bờ biển ! Bà Bông Béo bỗng bị bồi ba bốn bận bởi “ ba biển”.Bọt biển bắn, ba bận bà Bông bò bên bãi biển bởi bị bôi bẩn bộ Bi, bà bị bê bết bùn bám bụng béo, bớt bao bì bạch... tiểu thuyết toàn B

      

60. Chuyện 1 về chứ “tức” Ngay trước của một hiệu thuốc bắc ở phồ Huế có

một số người hiếu kỳ dừng lại, dõi theo một chàng trai đang chỉ lên biển hiệu. Mãi rồi, anh ta mới nói được:” Nguy to rồi, thế này thì án mạng ắt xảy ra”. Mọi người đang ngơ ngác thì anh này lại tiếp:” Nguy rồi, thể nào họ cũng đánh nhau. Đấy! nói rõ đến thế này cơ mà”.

Chỉ có một bà, đủ bình tĩnh đọc mấy chữ trên biển hiệu như thế này:” Lương y Thuận Thành tức ông lang Cốm”.          

61. Chuyện 2 về chứ “tức” Có một anh vui tính, kể chuyện cho con gái môt vị

cách mạng lão thành rằng: “ Khi hoạt động, ai cũng phải có bí danh, nhưng tổ chức quy định không được đặt tên là ách”. Cô gái gặng hỏi thì anh này trả lời:” Chẳng lẽ, khi cách mạng thành công mà viết sử lại ghi rằng: “ Đồng chí Nguyễn Văn A tức anh ách” thì khó nghe và khó hiểu quá ! Cô gái kể lại chuyện này cho ông bố, ông cười mà bảo:” cái đứa nào nó nói bậy như vậy?”.  

      

62. Chuyện 3 về chứ “tức” Bạn tôi vừa đi Bắc kinh có tặng tôi một món quà

đặc biệt. Đó là bức thư pháp trình bày một chữ “ Aí ” to tướng , viết mực nho trên nền nan trúc của Trung Quốc. Bên cạnh, theo hàng dọc còn chua mấy chữ nhỏ: “Aí thị vĩnh bất chỉ tức”(có nghĩa: Yêu là mãi không ngừng

17 

18

 

 

     

thở). Như vậy, tức là thở cơ đấy. Bây giờ ở ta có hội chứng ghép bừa chữ Hán, thì khi nói “tức thở” dám thay bằng “tức tức” cũng không phải là điều lạ.

  

爱 64. tuyết Lần đầu tiên tôi gặp tuyết ở Vũ Hán, Trung Quốc.

Không thể tin đó là cảnh thật vì trước đó tôi chỉ có thể 爱 是_永 不 止 息

 63. bạn vong niên

Hôm rồi, anh gửi cho tôi bài thơ bằng tiếng Pháp của nhà thơ Pháp* nổi tiếng. Tôi dịch và gửi lại anh, người bạn vong niên:  A: Khi gặp nhau: đã đời dâng hiến Nào mong anh thoắt biến giọng rồi Em toan riêng chiếm cuộc đời

 

Muốn luôn hạnh phúc quá trời với anh Ngủ ru bút thành trang thơ mới Với tâm tình khó gợi lời ra Anh mong em đọc ngâm nga Đấy là phương thuốc chữa ta hết sầu

nhìn thấy trong bưu ảnh. Tám năm sau tôi gặp lại tuyết ở Mat-cơ-va. Khi này, tuyết mang màu của chia ly, vĩnh biệt: mẹ tôi vùa mất tuần trước; còn ở thủ đô Liên Xô này, người ta đang truy điệu Tổng bí thư Đẩng Brê-giơ- nép. Tôi đứng như phỗng giữa một trời tuyết trắng xóa, tuyết rơi nhanh và mạnh, khác chi một tấm khăn tang khổng lồ.

 B: 65. thu nhập Tối huệ cho những thỉnh cầu Từ hồi đổi mới, người ta nói nhiều đến thu nhập. Nay em bén ngọn lửa đầu cùng anh !  

* Lettre d’amour d’Alfred de Musset et de George Sand

 

Khi nói thu nhập của cả nước, họ chúm cái miệng lại để phát âm từ Gi Đi Pi cho sành điệu.Tây nó nói thế mà !Thế rồi để kiểm sóat cái món tham nhũng, người ta định bắt các vị có quyền có chức phải khai báo thu

 

   nhập. Khó đấy, bởi ở ta, nhiều thứ thu nhập có thu mà không có nhập, chẳng có tài khoản, chứng từ gì. Vừa thấy động là họ chia tài sản cho con cái ngay tắp lự.  

 

66. kỷ vật ở nhà tôi hiện còn một kỷ vật duy nhất của thời

bao cấp. Đó là một cái đĩa sắt tráng men. Khi dọn cơm, nhiều khi vướng phải cái đĩa xấu xí và cũ kỹ ấy, con gái tôi làu bàu : “Không hiểu bố thích cái đĩa này vì cái gì cơ chứ ?”. Vợ tôi bảo:” Kỷ niệm một thời của bố con đấy. Hồi con còn nhỏ, nước mình ít hàng hóa lắm, Bố con được cơ quan phân phối cái đĩa này trong khi đi công tác vắng, mà không phải rút thăm hay bình bàu”...  

 

67. lấy vợ tàu Hồi tôi lên năm, đang đứng ở cửa nhà trông ra

ngõ thì có một lão thày bói đi ngang qua và bảo: “cậu bé này sau có vợ Tàu”. Anh tôi hay mang cái việc này ra chế riễu tôi. Ngoài ba mươi tuổi, tôi lấy con một gái một gia đình ở thành Nam. Ông bà nhạc tôi mất sớm

nên vợ tôi biết rất ít về cha mẹ mình. Tình cờ, có người họ đằng vợ bảo bố vợ tôi là Tàu, ở phố Khách,lại rất giỏi Hán tự. Chẳng lẽ là thật sao ?  

 

68. người yêu sách I Năm ấy, phòng nghiên cứu của chúng tôi có thêm

một phó tiến sĩ vừa ở Đức trở về. Tôi rất ngạc nhiên khi biết anh mang về nước đến hai tạ sách (trong khi người khác thường bỏ lại sách mà mang các vật dụng khác). Anh xin mang thẳng về phòng làm việc vì phòng ở tập thể chật chội. Xem ra thì toàn những sách mượn của thư viện mà ngại trả, có sách chỉ có tập I, có sách chỉ có tập II. Anh đổ thừa cho bạn mượn mà không chịu trả !  

 

  

69. người yêu sách II Hôm vừa rồi xem truyền hình thấy hình ảnh của

một quán cà phê kê đầy những giá sách. Đó là quán “ Cà phê sách Nhật Tân”. Chủ quán là một người rất yêu sách, ông đã dành dụm mua sắm suốt mấy chục năm trường được mấy ngàn cuốn sách quý. Ông lại muốn

19 

20

 

 

     

cho mọi người cùng thưởng thức, bèn mở quán cà phê này. Thật là một trường hợp hiếm có và một tấm lòng đáng trân trọng . Điều đáng nói nữa là ông chưa từng là một học giả, một nhà nghiên cứu !  

 

70.tai biến Tôi có ba ông bạn thân thì đều bị tai biến. Cái thứ

này thường rơi vào người già. Anh B. vừa đi năm ngoái, trước Nô-en, khi bị đến lần thứ ba. Anh T. nằm ròng rã bốn năm trời, hiện chỉ còn da bọc xương. Anh X. khỏe là thế mà méo mó tê liệt chân tay hồi Tết vừa qua. Nghe tôi kể chuyện này, anh K.- một nhà doanh nghiệp nổi tiếng-, bảo: “ mình chỉ mong đi liền khi bị bệnh, chứ ngắc ngoải lâu thế này thì khổ cho nhiều người quá !”.

 

 An toàn giao thông 13 ân hận lúc tuổi già 3 ♣ Bạn vong niên 34 Bị bão bên bờ biển 32 Biết tiếng ý 24 Bốc đồng 19 ♥ Cà cuống ... còn cay 8 Cai thuốc 17 Cái danh thiếp 9 Cái lô-gô 31 Cải cách 12 Cây xanh 29 Chuyện 1 về chữ túc 33 Chuyện 2 về chữ túc 33 Chuyện 3 về chữ túc 34 Chữ nhẫn 7 Con mồi 5 Cơi nới 11 Cửa mở toang 12 ♣  Đề cao 21 Đổi tên 21 Động đất 25 Đưa vào Guinness 18 ♥ Gần trời xa đất 30

 

Giấc mơ đẹp 3

 

   Hai con đường 17 Quả chín 4 Hàng xóm 14 Quảng cáo 19 Hoa hồng tú cầu 10 Quảng cáo chèn phim 18 Hội trường Ba Đình 25 ♣ ♣ Sao 29 Không thống nhất 23 Sân Hàn Quốc 27 Khúc dạo đầu 14 ♥ Kỷ lục lãng phí 20 Tạ ơn 10 Kỷ vật 36 Tai biến 38 ♥ Tham những 26 Làm từ thiện 6 Tập thể dục bên hồ 24 Lấy vợ Tàu 37 Thần đồng 4 ♣ Thu nhập 36 Mênh mông bể sở 27 Thù vặt 16 Mũ bảo hiểm I 22 Thư pháp 36 Mũ bảo hiểm II 22 Tiếc người chưa quen 16 ♥ Trái tim bị đánh cắp 9 Ngày cuối tuần 26 Tuyết 35 Người cũ thời mới 13 ♣ Người đang yêu 11 Viết gia phả 15 Người ta tốt hơn mình nhiều 7 ♥ Nhà ở ngã tư 28 Xa lạ 8 Nơi gặp gỡ của thế hệ trẻ 6 Xem Uôn Cúp thời bao cấp 28 Người yêu sách I 37 Người yêu sách II 38 ♣ Phá cỗ 23 7.11.2008

Phong cách 30 Phong độ 5 Phong thủy 31 ♥

21 

Branixlav Nusits

N¹n nh©n cña

tËp truyÖn hµi h−íc XÐc bi

branixlav Nusit

2

n¹n nh©n cña khoa häc

(tËp truyÖn hµi h−íc xecbi)

Hµ néi, 2008

NguyÔn Huy C«n

dÞch theo nguyªn b¶n tiÕng Nga :

Бранислав Нушич ЮМОРИСТИЧЕСКАЯ РАССКАЗЫ

Москва - 1957

Môc lôc

Branixlap Nusit ...............................................................3 §øa trÎ cã n¨ng khiÕu ...................................................5 Bµi ®iÕu ¨n.......................................................................8 Lêi bÞa ®Æt......................................................................13 KÎ chèng ®èi..................................................................16

3

N¹n nh©n cña khoa häc...................................................20 §ªm tr¨ng ......................................................................24

Branixlav Nusit

Branixlav Nusit (1864-1938) ,lµ t¸c gi¶ hµi kÞch, nhµ hµi h−íc xecbi næi tiÕng , sinh t¹i Belgrat trong mét gia ®×nh th−¬ng gia ph¸ s¶n. ¤ng häc luËt nh−ng kh«ng thÝch hµnh nghÒ luËt s− hay toµ ¸n.Trong ®êi, nghÒ cña «ng thay ®æi rÊt nhiÒu : ®· tõng lµ diÔn viªn, phãng viªn, th− ký , sÜ quan, thµy gi¸o, nhµ ngo¹i giao vµ gi¸m ®èc nhµ h¸t.¤ng chØ lµm ë c¬ quan nhµ n−íc trong thêi kú cÇn kiÕm sèng.Tuy nhiªn, së tr−êng cña Nusit lµ nhµ h¸t vµ v¨n häc. Nusit lµ nh©n chøng cña nhiÒu sù kiÖn lÞch sö. ¤ng ®· chøng kiÕn nhiÒu chÕ ®é chÝnh trÞ, , nhiÒu cuéc ®¶o chÝnh ë cung ®×nh, nhiÒu cuéc tµn s¸t vµ can thiÖp chÝnh trÞ. ¤ng ®· sèng trong mét n−íc ®· nhiÒu lÇn chÞu ®ùng chiÕn tranh tµn khèc. Trong nh÷ng n¨m phôc vô ë c¬ quan nhµ n−íc, Nusit tËn m¾t nh×n thÊy nh÷ng thãi h− tËt xÊu cña chÝnh quyÒn qu©n chñ quan liªu, sù chuyªn quyÒn, b¹o lùc vµ téi

4

¸c cña bÌ lò ph¶n ®éng. Trong nh÷ng n¨m sau nµy, nhµ v¨n tham gia vµo cuéc ®Êu tranh cña quÇn chóng chèng ph¸t xÝt vµ nguy c¬ chiÕn tranh. B»ng nh÷ng vë kÞch hµi h−íc, Nusit ®· ®−îc quÇn chóng trong vµ ngoµi n−íc yªu mÕn. Nhµ v¨n ch©m biÕm bËc thÇy Nusit ®· ®ãng gãp nhiÒu cho nÒn v¨n häc truyÒn thèng vµ phong phó cña xecbi . Tµi n¨ng s¸ng t¸c cña «ng chÞu ¶nh h−ëng nhiÒu cña Tuen, M«patx¨ng, Xªkh«p vµ nhÊt lµ G«g«n. Nu sit ®· viÕt nh− thÕ nµy trong lêi nãi ®Çu cña hµi kÞch " C¸ tÝnh ®a nghi" : T«i ®· chÞu ¶nh h−ëng to lín cña Gogol, nhÊt lµ ®èi víi c¸c hµi kÞch cña t«i viÕt vµo nhòng n¨m 80 : " Ng−êi ®¹i biÓu cña d©n", "Sù che chë ", vµ " C¸ tÝnh ®a nghi". C¸c vë hµi kÞch ®Çu tiªn cña nhµ hµi kÞch trÎ ®· bÞ cÊm vµ ®Õn hµng chôc n¨m vÉn ch−a ra m¾t c«ng chóng, cßn t¸c gi¶ cña chóng , thiÕu g× lý do x¸c ®¸ng ®Ó bÞ tèng giam. ChÆng ®−êng s¸ng t¸c ban ®Çu cña nhµ v¨n nh− vËy ®Êy.¤ng cã kinh nghiÖm tiÕp cËn víi hÖ thèng chÝnh quyÒn, c¶nh s¸t quan liªu chuyªn ¸p chÕ quyÒn tù do ng«n luËn b»ng mäi c¸ch. Trong " Bót ký" ( viÕt t¹i nhµ giam n¨m 1883), tiÓu thuyÕt " Bän trÎ cña c«ng x·" (1902), trong c¸c bµi ký sù vµ tiÓu phÈm ®¨ng ë b¸o " ChÝnh trÞ" d−íi bót danh Ben-Aki®a (1905-1910), cïng víi nhiÒu truyÖn ng¾n, truyÖn võa " Tù thuËt ", Nusit ®· dòng c¶m ®Êu tranh chèng hÖ thèng qu¶n lý chuyªn chÕ vµ quan liªu, nghÞ viÖn gi¶ hiÖu, chÕ giÔu trß d©n chñ rÎ tiÒn, gi¶ nh©n gi¶ nghÜa vµ sù thÊp hÌn cña hÖ t− t−ëng thèng trÞ. ¤ng ®· ®−a lªn c©n cña toµ ¸n ®éc gi¶ c¸c bé tr−ëng cã quyÒn hµnh v« h¹n, c¸c "®¹i diÖn cña nh©n d©n ", c¸c sÜ quan, c¸c nhµ ho¹t ®éng quÇn chóng, c¸c thñ tr−ëng c¶nh s¸t, vµ cha cè. ¤ng ®· chØ ra hä lµ nh÷ng ng−êi nhá nhen, tham lam, cã téi, v« häc, ng¹o m¹n, quþ luþ tr−íc tõng bËc thang danh väng. N¨m 1929, khi cã cuéc chiÕn tranh ®¶o chÝnh, ®Ó ph¶n ¶nh kÞp thêi t×nh h×nh t¨ng khñng bè tµn b¹o c¸c tæ chøc c«ng nh©n, c¸c nhµ ho¹t ®éng x· héi tiÕn bé, Nusit ®· s¸ng t¸c mét lo¹t hµi kÞch . Vµo nh÷ng n¨m ®ã «ng ®· viÕt hµi kÞch " Bµ bé tr−ëng" (1929), " Ngµi ®«la" (1932)," Gia ®×nh ®au th−¬ng "(1935), " ¤ng b¸c sÜ"

(1936), " Ng−êi qu¸ cè" ( 1937), " QuyÒn lùc" ( 1938) vµ nhiÒu vë kÞch kh¸c. Trong c¸c t¸c phÈm nµy «ng bãc trÇn kh«ng th−¬ng tiÕc nh÷ng con ng−êi cña chÕ ®é t− b¶n tµn b¹o vµ truþ l¹c, miÕng ®Êt mÇu mì nu«i d−ìng nÒn qu©n chñ vµ tÖ quan liªu . Trong suèt cuéc ®êi cña m×nh, ngoµi nh÷ng vë hµi kÞch, «ng cßn viÕt nhiÒu truyÖn ng¾n vµ c¸c tiÓu phÈm . Nh÷ng t¸c phÈm nµy lµ kÕt qu¶ cña nhiÒu n¨m dµi trùc tiÕp theo dâi cuéc sèng. N¨m 1907 «ng xuÊt b¶n riªng mét cuèn tiÓu phÈm " Ben-Akiba". Nusit nhËn ®Þnh r»ng trong sè nh÷ng t¸c phÈm nµy cã mét sè " chØ g¾n liÒn ®−îc víi nh÷ng sù kiÖn th−êng nhËt" vµ cã " gi¸ trÞ nhÊt thêi". Thùc vËy, Nusit th−êng viÕt nh÷ng sù kiÖn míi x¶y ra, ®¸p øng nh÷ng vÊn ®Ò cÊp b¸ch hµng ngµy.Trong ®ã tÊt nhiªn cã c¶ nh÷ng phãng sù, bót ký, tiÓu phÈm gi¸ trÞ b×nh th−êng. Tuy nhiªn qua ®ã , t¸c gi¶ l¹i ph¸t triÓn ®−îc c¸c ®Ò tµi vµ vµ h×nh t−îng hµi h−íc vµ ch©m biÕm cho nh÷ng vë hµi kÞch ®Çu tiªn, mµ thêi ®ã kh«ng cho c«ng diÔn. Cã nh÷ng sù viÖc thËt lµ bi kÞch nh−ng ®−îc thÓ hiÖn ra bªn ngoµi mét c¸ch hµi h−íc vÒ c¸c nh©n vËt nh− quan chøc nhá, s¶n phÈm cña chñ nghÜa quan liªu giÊy tê, khiÕp sî tr−íc thñ tr−ëng. C¸i ®Çu "nhiÖt thµnh vµ chu ®¸o " cña viªn c«ng chøc Paya ( N¹n nh©n cña khoa häc) nhåi nhÐt ®Çy nh÷ng ®o¹n c«ng v¨n , nh÷ng chØ thÞ, víi nh÷ng con sè ®i vµo råi l¹i ®i ra. Chóng kh«ng bao giß phèi hîp ®−îc víi nh÷ng kh¸i niÖm khoa häc s¬ ®¼ng vÒ thÕ giíi. Khi n¾m ®−îc ch©n lý , th× chóng l¹i lén xén trong ®Çu ãc Paya, ®Ó ®Õn nçi bÞ ®uæi viÖc.¤ng rÇu rÜ vµ sî sÖt kh«ng tho¸t ra ®−îc khái c¸i luËt lÖ cøng nh¾c cña chÝnh quyÒn. Paya lµ n¹n nh©n kh«ng chØ cña khoa häc mµ cßn lµ cña thãi quan liªu, bãp chÕt mäi suy nghÜ s¸ng t¹o cña con ng−êi. Nhµ v¨n giÔu cît phÈm chÊt ®−îc ®¸nh gi¸ cao cña mét h¹ng con ng−êi , vèn ®Æc biÖt xÊu xa vµ tµn nhÉn, chØ cã mét −u ®iÓm duy nhÊt lµ giÇu cã( Bμi ®iÕu v¨n). Nusit phª ph¸n gay g¾t nh÷ng thø khoa häc, nh÷ng nhµ th«ng th¸i, nh÷ng lý thuyÕt xa vêi víi nh÷ng vÊn ®Ò bøc thiÕt mµ cuéc sèng thùc tÕ ®ang cÇn, hoÆc kiÓu ®Ò cao qu¸ møc mét c¸ch ng©y th¬ vµ rçng tuyÕch cña nh÷ng ng−êi

5

chung quanh ( §øa trÎ cã n¨ng khiÕu). Nhµ v¨n ®· tõng quan s¸t hÕt th¶y, tõ nh÷ng ®¸m ®«ng quÇn chóng, th−¬ng gia, ng−êi m«i giíi, nh÷ng c«ng tö thÝch tr−ng diÖn, nh÷ng c«ng chøc ë c¸c bé cho ®Õn nh÷ng kÎ la cµ ë qu¸n cµ phª. ¤ng tÊn c«ng å ¹t vµo c¸ch suy nghÜ lén xén cña nh÷ng kÎ tiÓu nh©n, hÑp hßi ( Lêi bÞa ®Æt). Trong truyÖn " KÎ chèng ®èi", Nusit ®· chØ ra mét c¸ch s©u s¾c sù b«i b¸c cña b¸o chÝ t− s¶n nh− thÕ nµo b»ng nh÷ng thñ ®o¹n mþ d©n rÎ tiÒn vµ nh÷ng lêi lÏ khoa tr−¬ng . Sù ®èi lËp thiÖn ý cña nh÷ng ng−êi cã gi¸o dôc " v× nh©n d©n vµ thøc tØnh hä " víi c¸i s¸o rçng trong rÌn luyÖn v¨n ch−¬ng ®· nªu bËt ®−îc môc ®Ých ch©m biÕm râ rÖt cña c©u chuyÖn. TiÕng c−êi hiÒn hËu vµ sù ch©m biÕm ®Çy phÉn né , sù hµi h−íc nhÑ nhµng vµ phª ph¸n s©u s¾c, tÝnh quÇn chóng râ rÖt vµ thó vÞ ®Õn tøc c−êi ®an xen nhau trong c¸c t¸c phÈm cña Nusit. Con ®−êng s¸ng t¸c cña Branixlap Nusit kh¸ phøc t¹p vµ cã khi m©u thuÉn. Nhµ hµi h−íc ®«i khi còng ph¶i nh−êng b−íc cho sù b«ng ®ïa, nªn ch−a tho¶ m·n ®−îc hÕt mäi yªu cÇu cña b¹n ®äc. Trong ®iÒu kiÖn ®µn ¸p vµ khñng bè chÝnh trÞ th× tµi n¨ng cña Nusit kh«ng thÓ ph¸t triÓn toµn hÕt ®−îc. Cã thêi gian, t¸c gi¶ ®· ph¶i tr¸nh viÕt nh÷ng ®Ò tµi thùc tiÔn, quay vÒ víi qu¸ khø l·ng m¹n. Ph¸t biÓu t¹i §¹i héi c¸c b¸c häc, nhµ v¨n vµ nhµ ho¹t ®éng nghÖ thuËt lÇn thø nhÊt vµo th¸ng 1 n¨m 1938, tr−íc khi qua ®êi, Nusit nãi :"NÒn v¨n ho¸ trÎ còng nh− c©y non cÇn ph¸t triÓn vµ në hoa trong bÇu kh«ng khÝ trong lµnh , tèt nhÊt lµ bÇu kh«ng khÝ tËn kh«ng trung . D−íi bÇu trêi mï mÞt cña chóng ta, c©y cèi kh«ng thÓ nhËn ®−îc ¸nh s¸ng kh«ng nÈy në ®−îc; nãi chÝnh x¸c lµ s¸ng t¹o tinh thÇn kh«ng thÓ t×m thÊy con ®−êng thÓ hiÖn mét c¸ch ®Çy ®ñ, v× nhiÒu tõ cßn kh«ng thèt ra ®−îc, nhiÒu ng÷ kh«ng biÓu ®¹t ®−îc..." Ng−êi ®−¬ng thêi th−êng gäi nhµ v¨n lµ " «ng tiªn c−êi vÜ ®¹i" v× trong nhiÒu t¸c phÈm cña m×nh, b»ng tiÕng c−êi «ng ®· nãi lªn ®−îc nguyÖn väng vµ ý chÝ cña quÇn chóng nh©n d©n./.

§øa trÎ cã n¨ng khiÕu

ChÝnh t«i còng ng¹c nhiªn vÒ kh¶ n¨ng tiªn ®o¸n cña m×nh vÒ nhiÒu sù viÖc vµ hiÖn t−îng. Ch¼ng h¹n nh− n¨m th¸ng sau ngµy c−íi vî, t«i biÕt r»ng m×nh sÏ cã con. Tho¹t ®Çu, ®øa con trai cña t«i cã ®«i m¾t mÇu da trêi, sau ®ã trë thµnh nhiÒu mÇu , mÇu xanh l¸ c©y, mÇu c¸nh gi¸n råi cuèi cïng hoµn toµn ®en. Con trai t«i lµ mét ®øa trÎ ®¸ng sî, nã hiÕu ®éng mét c¸ch kú l¹. Ch¼ng h¹n, khi c¶m thÊy kho¸i ghª gím, h¾n røt r©u vµ bøt tãc t«i. Cßn t«i, ch¶y n−íc m¾t v× ®au, nh−ng còng ®µnh chÞu cho h¾n lµm viÖc Êy v× bµ nh¹c gi¶i thÝch cho t«i r»ng cÇn ph¶i kiªn nhÉn, vµ ng−êi bè ph¶i c¶m thÊy thÝch thó khi ®−îc con m×nh vÆt r©u. VÉn lµ bµ nh¹c t«i nãi, ®Ó lµm cho ®øa con b¹o ng−îc vui lßng h¬n, chØ ®−îc nh¾c l¹i mçi mét tõ : " Røt, røt, røt !"

6

Thùc ra, ban ®Çu , sù bËn rén lµ ë n¬i ng−êi mÑ, nh−ng vÒ sau, qua vµi n¨m, ®øa con ®· lín th× mäi sù ch¨m sãc vµ gi¸o dôc chuyÓn hÕt sang ng−êi bè, tøc lµ t«i. Khi t«i nãi " ch¨m sãc", th× ®iÒu ®ã kh«ng ®¬n gi¶n chót nµo. B¹n biÕt ®Êy, ®ã lµ nh÷ng viÖc rÊt cô thÓ. Chõng nµo con t«i cßn ngang nhiªn nh¶y vät qua t−êng rµo nhµ kh¸c, th× t«i ph¶i tù an ñi r»ng h¾n sÏ lµ Ganibal, vµ trong t−¬ng lai h¾n sÏ xÎ qua d·y Anp¬. Chõng nµo h¾n cßn nhÈy phãc qua ®Çu t«i th× t«i ph¶i tù an ñi r»ng h¾n lµ h×nh ¶nh cña Mil«sa V«in«vitsa, mét diÔn viªn xiÕc næi tiÕng ®−¬ng thêi, ng−êi nh¶y vät ®−îc qua ba con ngùa víi l−ìi g−¬m rùc löa ch¸y trªn l−ng. Chõng nµo h¾n cßn ¨n trém trøng gµ nhµ hµng xãm, th× t«i ph¶i hy väng r»ng h¾n sÏ trë thµnh Nap«lª«ng, ng−êi chinh phôc vÜ ®¹i . Nh−ng ch¼ng bao l©u h¾n l¹i s¸ng t¸c ra nh÷ng trß ®ïa mµ t«i kh«ng thÓ tù an ñi ®−îc n÷a, v× trong lÜnh vùc chÝnh trÞ còng nh− trong lÜnh vùc v¨n ho¸ t«i kh«ng thÓ t×m ®−îc sù so s¸nh nµo thÝch hîp. Ch¼ng h¹n, h¾n ®Ëp vì cöa kÝnh nhµ hµng xãm. Ngay c¶ viÖc ®ã còng kh«ng hÒ g× v× cã nhiÒu vÜ nh©n thêi niªn thiÕu còng ®· tõng lµm vì kÝnh nhµ hµng xãm. Nh−ng cã mét lÇn h¾n lÊy c¸i ¸o kho¸c måi nhÊt vÒ mïa hÌ råi c¾t n¸t ra lµm cê. D−íi l¸ cê ®ã lµ mét ®éi qu©n lín h¾n tô tËp ®−îc, v©y h·m nhµ t«i vµ ra hiÖu tÊn c«ng. BÊt kÓ lµ cöa sæ, v−ên rau, bÊt kÓ lµ thø g× kh¸c, ®éi qu©n cña h¾n ®¸nh chiÕm ph¸o ®µi, vµ víi t− c¸ch lµ ®éi qu©n chiÕn th¾ng g©y ®æ m¸u thùc sù, nªn c¶ ®µn gµ con bÞ c¾t cæ. Sù viÖc nµy lµm t«i qu¸ buån ch¸n, v× tr−íc tiªn t«i lµ phô huynh, thø ®Õn v× t«i lµ chñ së h÷u cña ®µn gµ con. T«i cay ®¾ng kÓ l¹i cho vî t«i nghe, h×nh nh− c« ta còng thÊy ng¸n. Buæi chiÒu h«m ®ã, ®«i vî chång ch¸n ng¸n nµy gÆp nhau ®Ó trao ®æi ý kiÕn xem sao. Vî t«i th× b¶o th»ng con trai t«i lµ mét ®øa trÎ rÊt cã n¨ng khiÕu nh− bè. T«i còng h¬i ®ång ý nh−ng cho r»ng ®øa con trai n¨ng khiÕu cña t«i ®· thÓ hiÖn n¨ng khiÕu cña nã mét

c¸ch th¸i qu¸, ®· tiªu xµi kh¶ n¨ng cña nã mét c¸ch v« bæ, sÏ lµm mai mét chÝnh t−¬ng lai cña mét con ng−êi vÜ ®¹i. Vµ tÊt nhiªn lµ t«i kh«ng thÓ nãi r»ng t«i rÊt muèn con t«i mang nhiÒu tÝnh c¸ch hoang phÝ vµ v« bæ cu¶ ng−êi B¾c Xecbi. §¬n gi¶n lµ v× t«i sî r»ng n¨ng khiÕu cña h¾n ph¸t triÓn qu¸ møc. T«i cßn ®inh ninh r»ng nÕu h¾n rÊt cã khiÕu ®i n÷a th×, mét lµ ch¼ng bao giê cã thÓ trë thµnh «ng bé tr−ëng, hai lµ nÕu kh¸ h¬n th× h¾n häc c¸ch gi¶ m¹o biªn lai chøng tõ hoÆc con dÊu , mµ nÕu trë thµnh ng−êi cã chøc th× h¾n dèi trªn lõa d−íi vµ t×m lý do x¸c ®¸ng ®Ó bá tói tiÒn thuÕ cña nhµ n−íc, hoÆc viÕt th− tè gi¸c ng−ßi quen vµ b¹n bÌ. Nãi tãm l¹i, h¾n sÏ lµm nh− nh÷ng ng−êi cã n¨ng khiÕu ë Xecbi ®· lµm. Cã lÏ r»ng, víi nh÷ng n¨ng khiÕu nh− thÕ, nã còng sÏ ®−îc bæ nhiÖm ngay lµm quËn tr−ëng, chñ tÞch Héi ®ång hoÆc nh©n viªn thu thuÕ, hoÆc ng−êi ®−a th− hoÆc tåi nhÊt th× còng lµ thñ quü ë mét c¬ quan tµi chÝnh.Cßn t«i th× kh«ng thÓ hµi lßng vµ ph¶n ®èi tÊt c¶ c¸c chøc vô nµy v× con trai t«i lµ mét ®øa trÎ cã qu¸ nhiÒu n¨ng khiÕu. ViÖc ch¨m lo cho t−¬ng l¹i cña ®øa con lµm t«i kh«ng khi nµo yªn t©m c¶, ch¼ng ph¶i v× ®ã lµ ng−êi th©n cña m×nh, mµ chÝnh v× t«i lµ bè cña ®øa trÎ cã n¨ng khiÕu.Vî t«i, nh− mäi ®«i vî chång chung thuû kh¸c ph©n c«ng cho t«i nh÷ng viÖc ch¨m sãc ®ã còng gièng nh− biÕt bao bµ vî kh¸c ph©n c«ng cho chång. Cßn ®øa con cña chóng t«i, rèt cuéc ch¾c ph¶i tõ bá c¸i méng trë thµnh Ganibal, V«in«vitsa hay Nap«lª«ng. Vµ mét ngµy nµo ®ã con mÌo sÏ bÞ nhÊn ch×m; vµ t«i tin r»ng ch¼ng ph¶i do Ganibal, V«in«vit hay Nap«lª«ng ®· d×m con mÌo ®i. ViÖc ch¨m lo ®Õn t−¬ng lai cña ®øa con trai buéc t«i ph¶i l−u ý ®Õn lêi khuyªn cña mét trong sè nh÷ng nhµ s− ph¹m næi tiÕng nhÊt, lµ uû viªn Héi ®ång gi¸o dôc, thµnh viªn chÝnh thøc cña tÊt c¶ c¸c Héi ®ång c¶i tæ tr−êng häc, s¸ng lËp viªn cña nhiÒu ch−¬ng tr×nh gi¸o dôc, uû viªn danh dù cña Héi gi¸o dôc trÎ em, vµ ngoµi ra cßn lµ t¸c gi¶ cña c¸c c«ng tr×nh næi tiÕng :

7

" MÑ lµ ng−êi gi¸o dôc trÎ em", " Gia ®×nh lµ ng−êi gi¸o dôc trÎ em" ( tËp I,II,III vµ ch−a kÕt thóc), " Gi¸o dôc trÎ em vµ nghÜa vô c«ng d©n" ( bµi gi¶ng c«ng céng); " Sai lÇm cña cha mÑ" ( víi ch©m ng«n ë ngoµi b×a : " Sai lÇm cña con c¸i lµ sai lÇm cña cha mÑ !"), v©n v©n. H«m qua t«i ®· tíi gÆp nhµ s− ph¹m vµ rÊt tiÕc lµ vÉn kh«ng g¹t ®i ®−îc nh÷ng nèi b¨n kho¨n cã liªn quan ®Õn chÝnh vÊn ®Ò «ng th«ng b¸o cho, ®ã lµ vÊn ®Ò gi¸o dôc trÎ em. ¤ng mêi t«i ngåi. Nh−ng võa ®Æt m«ng xuèng ghÕ t«i ®· ph¶i nhæm ph¾t dËy víi tiÕng kªu qu¸i gë, tay th× sê sê rÊt bÊt lÞch sù tr−íc bé mÆt cña nhµ s− ph¹m. - èi,èi, èi !mét giäng nh− ng−êi bÞ chäc tiÕt cña nhµ s− ph¹m còng cÊt lªn vµ sê sê t«i. - Xin lçi, tr¨m ngµn lÇn xin lçi «ng. TÊt c¶ lµ do th»ng quû nhµ t«i, c¸i th»ng cµn quÊy nµy ! ¤ng xem, nã ®Æt kim ë d−íi ghÕ... Nã th−êng lµm nh− thÕ, «ng thø lçi cho... - Vµ «ng còng ®· tõng theo dâi kh¸ch khøa cña m×nh nhæm lªn khái ghÕ nh− thÕ nµo ? - t«i hái l¹i, giäng cay ®éc. Nh−ng v× t«i kh«ng ph¶i lµ kh¸ch b×nh th−êng, mµ lµ ng−êi ®Õn xin xá nªn t«i còng biÕt th©n mµ ngåi yªn. Khi t«i võa hái c©u ®Çu tiªn th× ë ngay ë « kÝnh trªn cña cña ®i dÉn sang phßng bªn c¹nh cã c¸i g× tung toÐ,tiÕp theo lµ ®«i giµy v¶i t−¬ng ®óng ch©n t«i. - §å sóc sinh, - nhµ nh− ph¹m kªu lªn, mµy lµm g× thÕ, quû tha ma b¾t mµy ®i ! Mét c¸i ®Çu trÎ con thß qua « cöa kÝnh bá trèng lÐo nhÐo : - T«i b¾n mÑ v× bµ Êy kh«ng chÞu ®−a ch×a kho¸ tñ thøc ¨n cho t«i. - èi giêi ¬i ! Cã ng−îng mÆt kh«ng c¬ chø. Mµy kh«ng biÕt lµ tao ®ang cã kh¸ch µ ? §øa trÎ nh×n t«i chßng chäc vµ bçng h¾n nh¨n mÆt, cø nh− lµ chÝnh t«i kh«ng ®−a ch×a kho¸ cho h¾n.

Sau mét håi suy nghÜ lung l¾m, nhµ s− ph¹m còng ®äc cho t«i mét bµi gi¶ng quan träng : nµo t«i ph¶i gi¸o dôc con c¸i nh− thÕ nµo, t«i cÇn ph¶i ®äc kü nh÷ng vÊn ®Ò mµ «ng ®· chØ ra cÆn kÏ trong c¸c c«ng tr×nh cña «ng, t«i cÇn ph¶i nhËn thÊy lµ m×nh cã lçi vÒ tÊt c¶ nh÷ng g× ®øa con g©y ra. Luån nh÷ng ngãn tay gÇy guéc vµo m¸i tãc rèi bï, nhµ s− ph¹m vÜ ®¹i nh¾c l¹i b»ng giäng xóc ®éng tõng lêi, tõng lêi trong ch©m ng«n ë b×a c«ng tr×nh chÝ cèt cña «ng " Sai lÇm cña con c¸i lµ sai lÇm cña cha mÑ!". Nh−ng vµo lóc ®ã ngoµi phè ®· v¼ng vµo tiÕng trèng cña bän trÎ, vµ tr−íc cña sæ c¨n phßng cã ®Õn n¨m chôc ®øa trÎ xÕp hµng ngay ng¾n cø nh− lÝnh. DÉn ®Çu lµ th»ng con cña nhµ s− ph¹m vÜ ®¹i, gi−¬ng ngän cê lµm b»ng v¶i hoa ®á. ( §óng vµo lóc nµy th× nhµ s− ph¹m ph¸t hiÖn ra r»ng trªn cöa sæ thiÕu mét chiÕc rÌm). Tªn lÝnh nµo còng v¸c mét chiÕc gËy trªn vai, trªn ®Çu gËy cã ve vÈy mét tê giÊy h×nh tam gi¸c. Nhµ s− ph¹m vÜ ®¹i nh×n ra ngoµi cöa sæ; tho¹t ®Çu th× b×nh th¶n, råi mÆt bçng xanh x¸m ngoÑt nh− tÇu l¸ , ch©n tay lÈy bÈy më ng¨n kÐo bµn lµm viÖc cña m×nh ra. Khi nh×n thÊy ng¨n kÐo rçng kh«ng th× «ng vung tay th¶ng thèt : - èi, «ng ¬i ! èi, èi, èi ! - V× Chóa, xin «ng nãi cho biÕt ®· cã g× x¶y ra ? - t«i hái. - §i tong hÕt råi ! ¤ng ¬i, thÕ lµ ®i tong hÕt råi ! - nhµ s− ph¹m than v·n.- Rßng r· ngµy ®ªm suèt s¸u th¸ng giêi cña t«i ®Ó viÕt phÇn bèn cña c«ng tr×nh " Gia ®×nh lµ ng−êi gi¸o dôc trÎ em" thÕ lµ mÊt hÕt. T«i võa hoµn thµnh m−êi ngµy tr−íc ®©y. ¤ng biÕt kh«ng, chØ míi cã m−êi ngµy tr−íc ®©y !... - ThÕ th× tèt qu¸ råi, nh−ng t«i ch¼ng hiÓu g×, t¹i sao «ng l¹i ... - ThÕ «ng kh«ng nh×n thÊy nh÷ng c¸i mò giÊy kia µ ? C¸i th»ng con chÕt tiÖt cña t«i lÊy hÕt b¶n th¶o ë ng¨n kÐo ra lµm mò cho lÝnh tr¸ng cña nã ®éi ®Êy... NÕu con ng−êi vèn lµ kh«ng thiÖn , th× lóc nµy t«i ë trong sè ®ã, v× trong gi©y phót Êy t«i ®· c−êi mét c¸ch lè bÞch. T«i ®· hoµn toµn tho¶ m·n vÒ cuéc pháng vÊn cña m×nh: thÕ lµ ch¼ng cø con t«i,

8

mµ c¶ con cña nhµ s− ph¹m vÜ ®¹i. Mµ nÕu t«i kh«ng c−êi th× còng kh«ng thÓ kh«ng nhËn xÐt : - Th−a gi¸o s−, qu¶ lµ cËu con «ng còng lµ mét ®øa cã n¨ng khiÕu. Mai sau, ch¾c h¼n sÏ trë thµnh nhµ phª b×nh giái vµ nghiªm kh¾c; vµ c¸i chÝnh, sÏ lµ ng−êi chèng ®èi l¹i c¸i lý thuyªt mµ h¾n ®ang ®éi ë trªn ®Çu. - §µnh vËy th«i ! - nhµ s− ph¹m vÜ ®¹i thë dµi.- Ch¾c «ng còng biÕt r»ng : " Dao s¾c kh«ng gät ®−îc chu«i" Sau nh÷ng lêi ®ã, t«i c¸o tõ ra vÒ, võa ®i võa ngÉm vÒ ch©m ng«n " Dao s¾c kh«ng gät ®−îc chu«i". VÒ ®Õn nhµ th× t«i ®−îc tin mõng : con t«i tho¸t chÕt. Nghe ®©u, nã ng· xu«ng giÕng nh−ng kh«ng viÖc g×. Ng−êi ta b¶o r»ng nã ®Èy th»ng b¹n xuèng giÕng nh−ng tr−ît ch©n ng· theo. L¹y Chóa cøu thÕ ! Tõ rµy ph¶i cÈn thËn h¬n n÷a tr−íc khi ®Èy ai xuèng giÕng ®Ó m×nh kh«ng bÞ ng· theo./.

Bµi ®iÕu v¨n ViÖc nµy x¶y ra vµo ngµy Thø Ba, nghÜa lµ mét ngµy rÊt b×nh th−êng trong tuÇn vµ chØ cã nh÷ng sù viÖc rÊt b×nh th−êng. MÆt trêi vÉn mäc ë h−íng ®«ng, ngµi quËn tr−ëng vÉn ®Õn v¨n phßng muén, bµ chñ nhµ t«i vÉn c»n nh»n víi chång tõ s¸ng sím. Tãm l¹i, toµn lµ

nh÷ng viÖc b×nh th−êng, chØ cã thÓ x¶y ra vµo c¸i ngµy Thø Ba th−êng nhËt . Nh−ng vµo ngµy Thø Ba Êy l¹i x¶y ra mét ®iÒu g× kh«ng b×nh th−êng. B¶nh m¾t ra ®· cã mét vÞ kh¸ch rÊt l¹ ®Õn nhµ t«i. §ã lµ viªn c¶nh s¸t ë QuËn; vµ l¹ lïng nhÊt ®èi víi t«i lµ ®«i m¾t cña vÞ kh¸ch nµy l¹i ®Ém lÖ, ®iÒu mµ tõ thuë cha sinh mÑ ®Î t«i ch−a hÒ thÊy c¶nh s¸t khãc bao giê. T«i kh«ng dÊu næi sù tß mß. - Th−a ngµi...- viªn c¶nh s¸t Êp óng - Sao c¬ ? - t«i hái l¹i, võa ®Õm tõng giät n−íc m¾t trªn m¾t h¾n. - Ngµi quËn tr−ëng ph¸i t«i ®Õn ngµi ..., h¾n tiÕp tôc nãi víi mét giäng run run. - §Õn t«i ? ®−îc, ®Ó lµm g× ? - ... Ph¸i t«i ®Õn ngµi ®Ó ®−a ngµi ®Õn quËn, - h¾n im bÆt vµ råi l¹i vµ khãc nÊc lªn. Míi nghe thÊy nh÷ng lêi ®ã, n−íc m¾t bçng d©ng lªn trong khoÐ m¾t t«i, bëi v× t«i hiÓu ra r»ng thËt lµ phiÒn to¸i cho nh÷ng ai ph¶i dÉn ®Õn quËn. T«i vç vai viªn c¶nh s¸t vµ còng hái b»ng mét giäng run run : - Nµy anh b¹n, ch¼ng hay cã viÖc g× mµ ngµi quËn tr−ëng l¹i cÇn ®Õn t«i ? - T«i còng cã biÕt. Tèi h«m qua, th−¬ng gia I«xip Xt«it ®· qua ®êi,... chÕt bÊt ®¾c kú tö. Buæi chiÒu cßn sèng mµ ®ªm ®· chÕt råi. - Trêi ¬i ! l¹i thÕ kia. Nh−ng ngµi quËn tr−ëng cÇn g× ë t«i, cËu nãi ®i ? - Th× chÝnh vÒ viÖc nµy ®Êy ! - VÒ viÖc nµy ? Sao c¬ ? Anh b¹n ¬i, cã ph¶i chÝnh lµ th−¬ng gia Xt«it chø g× ? Mäi ng−êi ®Òu biÕt t«i cã ph¶i lµ mét bµ con trong sè nh÷ng ng−êi ®−îc thõa kÕ cña «ng ta ®©u . - Ai mµ kh«ng biÕt , - viªn c¶nh s¸t nãi tiÕp - nh−ng thµnh phè nµy ph¶i chuÈn bÞ tang lÔ cho th−¬ng gia I«xip mét c¸ch träng thÓ nhÊt, v× thÕ mµ ph¶i vêi ®Õn ngµi ...

9

- µ ra vËy, anh b¹n ¹, nÕu thÕ th× l¹i kh¸c. Nh−ng cã liªn can g× ®Õn t«i nhØ... anh b¹n võa nãi... ThÕ råi t«i lÆng lÏ theo viªn c¶nh s¸t vÒ trô së quËn, n−íc m¾t l−ng trßng. C¶ thµnh phè lo ©u. GÆp ng−êi quen, ai còng lÆng lÏ mµ chµo nhau, n¾m chÆt vai nhau vµ nãi víi mét giäng run run : - TiÕc , tiÕc thËt. I«xip Xt«it ®· qua ®êi. Ng−êi nh− thÕ kh«ng sinh ra ®−îc n÷a ®©u. Ngµi quËn tr−ëng tiÕp t«i rÊt th©n mËt, mêi ngåi vµ trong suèt thêi gian tiÕp kh¸ch ®Òu nãi b»ng mét giäng run run. T«i chît nghÜ cã khi s¸ng nay mô chñ nhµ t«i còng rÇy la chång b»ng c¸i giäng run run , t«i ®o¸n vËy v× biÕt r»ng c¶ thµnh phè ®ang chÞu sù bÊt h¹nh to lín. - Th−a ngµi, - «ng quËn tr−ëng b¶o t«i. Ngµi ®· biÕt tin vÒ nçi bÊt h¹nh mµ thµnh phè chóng ta ph¶i chÞu ®ùng. §ªm qua I«xip Xt«it, ng−êi cã c«ng lao to lín ®¸ng t«n kÝnh cña toµn thµnh phè ta ®· tõ trÇn. ChÝnh ngµi ph¶i biÕt c«ng lao to lín cña ng−êi qu¸ cè ®èi víi thµnh phè cña chóng ta víi t×nh yªu nång nhiÖt vµ niÒm t«n kÝnh mµ tÊt c¶ chóng ta dµnh cho th−¬ng gia. Ngoµi ra, ph¶i cã ai ®ã ®äc nh÷ng lêi ca ngîi ®ã tr−íc linh c÷u cña «ng . T«i biÕt r»ng ngµi ®· tõng viÕt mÊy c©u chuyÖn hµi , c¨n cø vµo ®ã cã thÓ kÕt luËn r»ng ngµi còng lµ bËc v¨n ch−¬ng. Vµ v× vËy t«i cho r»ng kh«ng cã ai h¬n ngµi biÕt lµm viÖc nµy. ¤ng tr−ëng khu tu«n ra nh÷ng lêi trªn ®©y mét c¸ch trÞnh träng vµ tr«i chÈy. - Ngµi quËn tr−ëng biÕt ®Êy, - t«i b¾t ®Çu lªn tiÕng, -®óng lµ t«i cã biÕt mét chót ch÷ nghÜa , nh−ng ngµi biÕt ®Êy,thÓ lo¹i ... ®iÕu v¨n nµy... - å, kh«ng kh«ng ! - «ng quËn tr−ëng véi ng¾t lêi t«i. T«i ®Ó ngµi hoµn toµn tù do . Chän phong c¸ch nµo lµ tuú ngµi. Mµ nãi chung kh«ng cã yªu cÇu g×, viÕt kiÓu cæ ®iÓn còng ®−îc. §©y kh«ng ph¶i lµ kÞch b¶n s©n khÊu , mµ lµ ... ThÕ råi «ng quËn tr−ëng l¹i nhÊp nhæm trªn chiÕc ghÕ cña m×nh.

- V©ng, nh−ng th−a «ng quËn tr−ëng , «ng còng biÕt ®Êy, t«i kh«ng ®ñ tµi liÖu. - VËy µ ! ThÕ ngµi kh«ng biÕt g× vÒ c«ng lao cña ng−êi qu¸ cè − ? - Kh«ng. - Còng ph¶i, ngµi míi ®Õn thµnh phè nµy... - VËy «ng quËn tr−ëng kÓ v¾n t¾t cho t«i nghe còng ®−îc ... - nãi råi ,t«i mãc tói ra mét tê giÊy vµ c¸i bót ch×. - §−îc, ®−îc ... cã thÓ t«i nãi cho ngµi biÕt... ¤ng tr−ëng khu nghÜ ngîi, g·i ®Çu g·i tai, h¬i lóng tóng, «ng cùa quËy c¸i ®Çu, ví lÊy con dao räc giÊy vµ nghÞch nghÞch mét l¸t råi cuèi cïng nãi b»ng giäng cã vÎ ©n hËn: - ChÝnh t«i còng míi vÒ ®©y ®−îc cã ba n¨m...T«i còng cã thÓ nãi cho ngµi biÕt ®−îc ®«i ®iÒu, nh−ng chØ lµ nh÷ng c©u chung chung, mµ trong tr−êng hîp nµy ph¶i rÊt cô thÓ, cã ph¶i kh«ng nhØ ? - §óng nh− vËy, nh−ng ai cã thÓ cho t«i biÕt cÆn kÏ nh− thÕ ? ¤ng quËn tr−ëng nghÜ nghÜ mét l¸t råi chît bËt nãi ra, giäng vui vÎ : - Ngµi muèn biÕt µ ? ThÕ th× ®Õn ngay cô môc s−. Tèt nhÊt lµ ®Õn cô môc s−. T«i chia tay víi «ng quËn tr−ëng råi ®Õn nhµ cô môc s−, võa ®i võa nghÜ ®o¹n më ®Çu bµi ®iÕu v¨n. T«i b¾t gÆp cô môc s− ë nhµ. ¤ng giµ ngåi trªn ghÕ bµnh, ch©n ®i tÊt tr¾ng vµ giÇy v¶i, trªn tay cßn cÇm quyÓn s¸ch cã nhan ®Ò : "S¸ch nÊu ¨n d©n gian Secbia". T¸c gi¶ lµ Ekaterina Popovich-Mitzina viÕt tÆng mÑ lµ bµ Nanchik- Pªtr«vich-Pu«cghªmaixte. - ThËt ®¸ng khen, thËt ®¸ng khen !, - cô môc s− nãi víi vÎ th¸n phôc khi t«i nãi vÒ môc ®Ých viÕng th¨m cô. - Th−a cô, tÊt nhiªn lµ , víi c−¬ng vÞ môc s− , cô míi biÕt vµ kÓ hÕt cho t«i nghe ®−îc vÒ c«ng lao cña ng−êi qu¸ cè mµ chóng ta cÇn nh¾c tíi trong bµi ®iÕu v¨n. - TÊt nhiªn, tÊt nhiªn råi, - cô môc s− lªn tiÕng, võa co ch©n ph¶i l¹i ®Ó ruçi ch©n tr¸i ra vµ nh×n mét c¸ch hiªn ngang vµo ®«i

10

giµy v¶i. - ¤ng thÊy ®Êy, ®èi víi gi¸o héi, «ng ta rÊt cã c«ng. T©t nhiªn v× «ng lµ gi¸o d©n, nh−ng c¸i chÝnh lµ «ng rÊt giÇu, ®óng lµ ng−êi giÇu nhÊt thµnh phè nµy. Mµ v× thÕ cã thÓ nãi víi «ng r»ng... tèt nhÊt lµ «ng tíi ngµi chñ tÞch Héi ®ång thµnh phè mµ hái, vÞ nµy sÏ kÓ cho «ng nghe tõ A ®Õn Z vÒ c«ng lao cña ng−êi qu¸ cè. Cô môc s− tiÔn t«i ra tËn cæng , n¾m chÆt tay t«i vµ b¶o : - Nãi chung lµ thËt ®¸ng ca ngîi, rÊt ®¸ng khen...C«ng lao cña I«xip qu¸ cè kh«ng thÓ chØ nãi biÕt ¬n vµ t«n kÝnh chung chung ®−îc. T«i vµo ®Õn nhµ «ng Héi ®ång ®óng lóc «ng ®ang v« t×nh hay h÷u ý rña bè mÑ mét mô hµng thÞt nµo ®ã ë thµnh phè. V× ng¹i «ng chñ tÞch kh«ng nghÜ lµ t«i ®Õn v× c«ng viÖc cña Héi ®ång , nªn ®Ó ng¨n tr−íc «ng khái tu«n ra nh÷ng lêi v« v¨n ho¸, t«i ph¶i th«ng b¸o ngay : - Ch¾c ngµi còng biÕt tin vÒ c¸i chÕt cña I«xip mµ c¶ thµnh phè chóng ta chÞu ®au buån ! T«i ®−îc giao so¹n bµi ®iÕu v¨n. Tr−íc khi bu«ng tha mô hµng thÞt, «ng chñ tÞch cßn nh¾c ®Õn tªn bè mÑ mô mét lÇn n÷a, råi sau ®ã quay vÒ phÝa t«i, nãi b»ng mét giäng run run : - V©ng, tiÕc thay, I«xip qu¸ cè ! - Ngµi biÕt «ng ta ®· l©u ch−a ¹ ? - T«i Êy µ ? Th× cïng lín lªn víi nhau ... - T«i ®Ò nghÞ ngµi kÓ thËt tØ mØ vÒ c«ng lao cña «ng ta tõ A ®Õn Z ®Ó t«i cã thÓ ®−a vµo ®iÕu v¨n... - V©ng, v©ng, tÊt nhiªn ph¶i cã ®iÕu v¨n råi, nµy, t«i ®Ò nghÞ «ng viÕt thËt dµi... ®Ó cho thiªn h¹ biÕt r»ng chóng ta tõ biÖt «ng Êy nh− thÕ nµo ®Ó xøng ®¸ng víi c«ng lao cña ng−êi qu¸ cè. Ngay h«m nay t«i sÏ triÖu tËp häp c¸c thµnh viªn Héi ®ång... cã thÓ Héi ®ång ph¶i ®Æt vßng hoa tr−íc linh c÷u ng−êi qu¸ cè... T«i l¹i rót giÊy vµ bót ch× ra : - VËy xin ngµi nãi cho t«i hÕt nh÷ng ®iÒu ngµi biÕt - HÕt mäi ®iÒu − ? - «ng chñ tÞch l¹i thao thao: Tr−íc tiªn, t«i thÊy cÇn ph¶i cã hai bµi, - mµ tiÕc thËt, ng−êi nh− thÕ kh«ng cã ®−îc

n÷a ®©u, nªn cã thÓ viÕt nhiÒu bµi h¬n - mét tr−íc nhµ ng−êi qu¸ cè, mét tr−íc trô së Héi ®ång, mét ë tr−íc nhµ thê vµ ... bµi cña «ng th× ®äc ngay tr−íc huyÖt. - Nh−ng ngµi biÕt ®Êy, t«i còng ch¼ng biÕt m×nh sÏ nãi ®−îc g× ... - ¤ng kh«ng biÕt − ? ! Mµ nÕu t«i kÓ hÕt cho «ng, th× ®èi víi «ng I«xip qu¸ cè vÉn h·y cßn qu¸ Ýt , - c¸i «ng Héi ®ång nµy vôt ®øng dËy khái chiÕc ghÕ, vµ v× xem ra ®¾c ý víi c©u võa nãi , «ng nh¾c l¹i mét lÇn n÷a. - Nh−ng t«i vÉn xin ngµi kÓ cho biÕt tÊt vÒ nguêi qu¸ cè ... -TÊt nhiªn t«i sÏ kÓ cho «ng nghe tõ ®Çu chÝ cuèi, v× trong tr−êng hîp nµy kh«ng thÓ bá sãt ®iÒu g×. Ngµi chñ tÞch l¹i ngåi xuèng, suy nghÜ håi l©u råi lÈm bÈm, giäng kÐo dµi: - Ng−êi qu¸ cè rÊt giÇu cã... - T«i ®· ghi ®iÒu nµy råi ... - Nh÷ng g× liªn quan ®Õn c¸i kh¸c, rÊt cÇn cho «ng th× t«i kh«ng biÕt. Theo t«i «ng ph¶i chó ý b¸m ngµi quËn tr−ëng... - ¤ng quËn tr−ëng ch¼ng nãi ®−îc cho t«i ®iÒu g× c¶. ¤ng Êy b¶o v× míi sèng ë thµnh phè nµy ®−îc cã ba n¨m nªn biÕt Ýt l¾m. - õ, ®óng nh− vËy ®Êy. Nh− thÕ cã nghÜa lµ ng−êi th«ng th¸i nµy còng ch¼ng ®ì ®Çn g× ®−îc cho chóng ta. VÞ chñ tÞch lÆng thinh råi kho¾ng tay vµo tói t×m mïi xoa, nh−ng v× ch¼ng thÊy ®©u nªn «ng bÊm chu«ng vµ sai c¶nh s¸t vÒ nhµ lÊy cho «ng. Trong lóc chê ®îi, «ng quay l¹i c©u chuyÖn dë dang, vµ v× lóc ®ã «ng ®· nghÜ ra c¸ch tr¶ lêi. Quay ngo¾t sang t«i, «ng b¶o : - µ nµy, sao l¹i ph¶i t×m ai n÷a c¬ chø ? Cô môc s− sÏ kÓ hÕt cho «ng nghe. Gâ cöa nhµ cô Êy nhanh lªn, t«i sÏ viÕt cho «ng c¸i giÊy giíi thiÖu... - C¶m ¬n, nh−ng t«i ®· ë nhµ cha môc s− råi, chÝnh cô ph¸i t«i ®Õn ngµi. - VËy − ? - ¤ng chñ tÞch bçng thèt lªn, bu«ng tay ®Õn tËn ®Çu gèi råi l¹i b¶o : - ¤ng cã biÕt kh«ng, ngay «ng viÕt hÕt ®−îc vÒ «ng

11

I«xip qu¸ cè th× vÉn lµ cßn Ýt. Tèt nhÊt lµ lµm bèn bµi : mét bµi tr−íc nhµ ng−êi qu¸ cè, mét tr−íc trô së héi ®ång, mét tr−íc nhµ thê vµ mét ë ngay chÝnh mé, vµ cã thÓ ai ®ã viÕt mét bµi tr−íc tr−êng trung häc së t¹i, khi Êy cã c¶ th¶y n¨m bµi, mµ nh− thÕ ®©u ®· lµ nhiÒu ®èi víi I«xip qu¸ cè... - V©ng, ch−a nhiÒu, t«i còng nhÊt trÝ nh− vËy, nh−ng xin ngµi b¶o cho biÕt nh÷ng ®iÒu cÇn nªu vÒ ng−êi qu¸ cè. - B¶o chø, tÊt nhiªn t«i sÏ b¶o, - vµ vÞ chñ tÞch chît nhí ra ®iÒu g× .- ¤ng cã biÕt kh«ng nhØ? tèt nhÊt lµ ®Õn anh b¹n t«i, th−¬ng gia Yanku Mla®en«vit. ¤ng cã biÕt anh ta kh«ng nhØ. NhiÒu n¨m anh ta ®· lµm chñ tÞch Héi ®ång vµ rÊt gÇn gòi víi ng−êi qu¸ cè. Kh«ng ai cã thÓ kÓ cho anh ®Çy ®ñ vµ hay nh− c¸i anh nµy. TÊt nhiªn lµ t«i còng cã thÓ kÓ ®Êy, nh−ng l¹i kh«ng nhí hÕt ®−îc. VÞ chñ tÞch tiÔn ch©n t«i ra tËn cöa, b¾t tay vµ b¶o : - Nµy nÕu cã gÆp «ng quËn tr−ëng, ®õng quªn nh¾c ý kiÕn cña t«i : ®õng cã lÉn lén c¸c bµi ®Êy, mét tr−íc nhµ ng−êi qu¸ cè, mét tr−íc tr−êng trung häc, mét ë ngay mé. Còng cã thÓ cßn mét bµi ë tr−íc trô së quËn. §Ó xem ngµi quËn tr−ëng cã ý kiÕn g× kh«ng... Yanko Mla®en«vit tiÕp t«i nh− thÕ nµy : - T«i còng ch¼ng hiÓu t¹i lµm sao ng−êi ta l¹i b¶o «ng ®Õn gÆp t«i. T«i ch¼ng biÕt c¸i qu¸i g×. C¸i «ng võa chÕt lµ mét ng−êi rÊt giÇu, ®−îc mäi ng−êi kÝnh träng v× c«ng lao cña «ng Êy; nh−ng lµ nh÷ng c«ng lao g× th× t«i kh«ng thÓ nãi cho «ng ®−îc. Sao kh«ng gâ cöa ngµi quËn tr−ëng ? - T«i ®· ®Õn ®Êy råi. - L¹i nhµ cô môc s−. - T«i còng ®· ë ®Êy... - §−îc råi, thÕ th× ®Õn nhµ «ng chñ tÞch Héi ®ång ... - T«i ®Õn ®Êy råi ... - ThÕ th× t«i còng ch¼ng biÕt g× ... C«ng lao, c«ng lao ! Cã nghÜa lµ cã c«ng chø cßn lµ c¸i qu¸i g× n÷a ! Nh÷ng c¸i ®ã cÇn nh¾c l¹i hÕt trong bµi ®iÕu v¨n , kh«ng ®−îc bá sãt tÝ g×, nh−ng t«i th× ch¼ng kÓ cho anh ®−îc . Nµy, hay ®Õn nhµ ai kh¸c n÷a ®i. µ, nµy t«i

b¶o, ®Õn nhµ «ng b¸c sÜ cña quËn Êy. «ng nµy ®iÒu trÞ cho ng−êi qu¸ cè, ®óng råi, ch¾c lµ sÏ biÕt râ tÊt c¶. - T«i ®Õn nhµ «ng b¸c sÜ cña quËn vµ tãm ®−îc «ng nµy ë ngoµi s©n. ¤ng ®ang ngåi muèi d−a chuét trªn chiÕc ghÕ ba ch©n nhá xÝu. - Th−a b¸c sÜ, h×nh nh− ngµi ®· ®iÒu trÞ cho th−¬ng gia I«xip qóa cè, vµ ch¾c ngµi còng hay tin «ng ®· tõ biÖt thµnh phè nµy , - t«i vïa nãi, võa ghÐ ngåi c¹nh «ng. - §óng, t«i ®· ch÷a bÖnh cho «ng Êy. Nh−ng t«i cßn lµm ®−îc c¸i g× kia chø ? T«i b¾t «ng Êy ¨n mãn nhÑ nhÊt, vËy mµ h«m qua «ng Êy l¹i s¬i mãn ®ç.¤ng cã thÓ t−ëng ®−îc kh«ng, ngèn ®Õn ba ®Üa ! ThÕ th× t«i cßn lµm ®−îc c¸i g× n÷a ? Thö hái, nh− «ng, ng−êi khoÎ m¹nh ®Êy, nh−ng mµ s¬i ®Õn ba ®Üa ®ç th× cã khoÎ nh− voi th× còng ngoÎo lµ c¸i ch¾c. Råi sau ®Êy l¹i rÐo :íi «ng b¸c sÜ, «ng b¸c sÜ ¬i ! Nãi thùc nhÐ, «ng b¸c sÜ cã lçi g× khi ngµi chÕt v× s¬i ®Õn ba ®Üa ®ç. - Chóa tha téi cho «ng Êy, - t«i nãi b»ng mét giäng run run. Ba ®Üa Êy ®ñ ®Ó «ng Êy tõ biÖt câi ®êi nµy . - §óng nh− vËy,-¤ng b¸c sÜ rôt ch©n l¹i råi chÌn thªm mét qu¶ d−a chuét bÞ sãt d−íi sµn vµo v¹i. Sau nh÷ng lêi më ®Çu ®Çy Ên t−îng Êy, t«i th«ng b¸o cho «ng b¸c sÜ vÒ môc ®Ých ®Õn cña t«i. ¤ng b¾t ®Çu gâ gâ ngãn tay vµo ®Çu gèi, sau ®ã thäc ngãn tay ót vµo miÖng vµ ...xØa r¨ng. - Ngµi Xt«it qu¸ cè yªu dÊu cña t«i lµ ng−êi cã c«ng lao, «ng ta bÊt ®Çu nãi, vµ tÊt nhiªn t«i l¹i chuÈn bÞ ghi chÐp. - Ngµi lµ mét ng−êi rÊt giÇu,- «ng b¸c sÜ nãi tiÕp. - T«i còng ®· ghi ®iÒu ®ã råi... nh−ng nhÊt lµ vÒ c«ng lao... - VÒ c«ng lao ng−êi yªu dÊu cña t«i th× t«i kh«ng nãi víi «ng ®−îc ®iÒu g×. Nãi chung lµ t«i kh«ng biÕt, mµ sao «ng l¹i nghÜ ra viÖc ®Õn t«i ®Ó hái, khi mµ thµnh phè nµy cã «ng hiÖu tr−ëng tr−êng trung häc, ng−êi Êy h¼n nãi cho «ng biÕt mét c¸ch ®Ých x¸c. Kh«ng, t«i ch¼ng gióp g× ®−îc cho «ng.

12

T«i ®øng dËy vµ ®Õn nhµ «ng hiÖu tr−ëng. ¤ng hiÖu tr−ëng còng ®ang tËp thÓ dôc ë ngoµi s©n : «ng chóc ®Çu xuèng ®Êt vµ trång c©y chuèi, mÆt mòi nh¨n nhã. §é n¨m phót sau, «ng ®øng lén ng−êi l¹i, mÆt mòi ®á gay vµ v· må h«i. Cëi tuét hÕt cóc quÇn ¸o ®Ðn c¸i cuèi cïng, «ng ngåi trªn ghÕ dµi vµ mêi t«i ngåi c¹nh. . - ¤ng còng tËp ®Êy µ ? - Th−a «ng hØÖu tr−ëng, kh«ng ¹, t«i ®Õn ®Ó viÕt bµi ®iÕu v¨n. - µ, ngµi Xt«it qu¸ cè. Gi¸ trÞ l¾m, gi¸ trÞ l¾m ! 1)! Mét ng−êi hiÕm cã ! Thµnh phè chóng ta mÊt mét c«ng d©n xøng ®¸ng ... - Bëi vËy t«i míi ®Õn ngµi ®Ó xin ý kiÕn vÒ nh÷ng c«ng lao cña ng−êi qu¸ cè cÇn nh¾c ®Õn trong bµi ®iÕu v¨n . ChÝnh t«i còng muèn viÕt mét bµi, - «ng hiÖu tr−ëng võa nãi tiÕp, võa bÎ c¸i cæ ¸o, - nh−ng nÕu «ng muèn viÕt thay t«i, cµng tèt... - Xin ngµi nãi hÕt cho t«i nh÷ng ®iÒu ngµi ®Þnh viÕt trong ®iÕu v¨n cña ngµi ! Vµ t«i l¹i mãc gi©ý bót trong tói ra. - Xt«it lµ mét ng−êi giÇu cã... - V©ng, v©ng, ®iÒu nµy t«i ®· viÕt tõ l©u råi, nh−ng cßn c«ng lao cña ... - µ nµy, «ng b¹n th©n mÕn, h·y nghe t«i ®Õn nhµ anh kü s− ë quËn; «ng cã biÕt kh«ng, anh nµy thÝch ho¹t ®éng x· héi ghª l¾m. ¤ng h·y ®Õn anh ta ®i, tha hå mµ biÕt tõng ly tõng tý. T«i l¹i véi v· ®Õn nhµ anh kü s−. ¤ng hiÖu tr−ëng tr−êng trung häc ph¸i t«i ®Õn nhµ «ngkü s− quËn, «ng kü s− quËn b¶o ®Õn gi¸m ®èc ng©n hµng, gi¸m ®èc ng©n hµng ®ïn sang chñ tÞch phßng ®äc cña thµnh phè, chñ tÞch phßng ®äc cña thµnh phè giíi thiÖu ®Õn chñ tÞch héi tõ thiÖn, chñ tÞch héi tõ thiÖn b¶o ®Õn héi ca sÜ, héi ca sÜ mêi qua héi cùu th−¬ng gia. Ng−êi ta cßn göi t«i ®Õn ®©u, ®Õn ®©u n÷a kh«ng biÕt, - cßn trªn giÊy cña t«i chØ vÎn vÑn cã mét c©u duy nhÊt nãi vÒ c«ng lao cña I« xip Xt«it qu¸ cè :" Xt«it qu¸ cè lµ mét ng−êi rÊt giÇu ". ***

C¶ bèn th¸p chu«ng ®Òu ®æ håi. Mäi cña hµng ®Òu ®ãng cöa. §¸m tang ®· cö hµnh ë qu¶ng tr−êng : quan chøc ë quËn, c¸c vÞ ®øng ®Çu ph−êng héi, c¸c nh©n vËt tai m¾t, hiÖu tr−ëng c¸c tr−êng, nµoth−¬ng gia, tiÓu th−¬ng, nµo vßng hoa, cê qu¹t. §¸m tang ®· tiÕn vµo nhµ thê, vËy mµ t«i vÉn cßn ®ang s−u tÇm tµi liÖu ®Ó viÕt bµi ®iÕu v¨n. /.

13

Lêi bÞa ®Æt

Dßng ch¶y cña con s«ng, lùc cña tõ tr−êng, h¬i n−íc, ®iÖn n¨ng, lµn sãng v« tuyÕn - ®ã lµ nh÷ng m·nh lùc cña thiªn nhiªn, v−ît qu¸ søc lùc nhiÒu lÇn cña con ng−êi. C¸c lùc nµy ®Òu dÉn ®Õn chuyÓn ®éng, ®Òu l«i cuèn, cã thÓ chuyÓn ®i hoÆc quayl¹i . Nh−ng cã mét thø lùc biÓu hiÖn trÝ kh«n cña con ng−êi, m¹nh h¬n mäi lùc trong thiªn nhiªn; ®ã lµ lêi bÞa ®Æt. Kh«ng cã mét thø lùc nµo nªu trªn cã kh¶ n¨ng tiªu diÖt, bÎ g·y, thiªu hoÆc ®èt ra tro nh− lêi bÞa ®Æt cã thÓ lµm. Kh«ng mét thø lùc thiªn nhiªn nµo nªu trªn l¹i v« h×nh nh−ng l¹i bÒn bØ nh− lêi bÞa ®Æt. Nã thiªu ®èt kh«ng cÇn ngän löa, ph¸ huû mµ kh«ng ph¸t tiÕng kªu, ®¸nh b¹i mµ kh«ng cÇn chiÕn ®Êu. Nã cßn cã kh¶ n¨ng mµ kh«ng mét thø lùc thiªn nhiªn nµo nªu trªn cã ®−îc, v× c¸c lùc nµy khi sö dông th× gi¶m dÇn ®i; cßn tr¸i l¹i, lêi bÞa ®Æt cµng ngµy cµng t¨ng vµ cµng m¹nh h¬n nhiÒu. Sù kh¼ng ®Þnh cña t«i kh«ng ph¶i lµ vu v¬. Tr−íc khi tuyªn bè nh− thÕ, t«i tiÕn hµnh nhiÒu thÝ nghiÖm vµ kÕt qu¶ cã thÓ tr×nh bµy cho c¸c b¹n ®−îc. Ai thùc hiÖn nh÷ng kh¶o s¸t chuyªn m«n, kh«ng ph¶i cø ngåi ®îi lµ ph¸t hiÖn ch©n lý, mµ cÇn ph¶i t×m sù viÖc , t¹o ra chóng, tiÕn hµnh c¸c thÝ nghiÖm vµ thùc nghiÖm .

T«i quan t©m ®Õn hai vÊn ®Ò : lêi bÞa ®Æt lan hÕt Belgrat trong bao nhiªu l©u vµ quay l¹i n¬i ph¸t sinh d−íi d¹ng nµo. §Ó lµm s¸ng tá c¸c c©u hái trªn ®©y, t«i ®· lµm nh− sau . H«m kia, ®óng m−êi giê m−êi b¶y phót s¸ng, t¹i giÕng phun n−íc , nh×n thÊy bµ Vi®a , t«i bÌn l¹i gÇn vµ l©n la hái th¨m søc khoÎ råi sau nh− v« t×nh nãi thªm : - Ch¾c bµ ch−a hay tin vÒ «ng Miªck«vit ? - ChuyÖn g× c¬ ? bµ Vi®a hái l¹i , mÆt t−¬i tØnh h¼n lªn. - Nghe ®©u, «ng Êy ly dÞ vî råi... - Kh«ng thÓ thÕ ®−îc ! bµ Vi®a th¶ng thèt kªu lªn. ThËt kh«ng tµi nµo hiÓu næi ! Hä ®ang sèng h¹nh phóc ... ThÕ v× lý do g× ? - Kh«ng biÕt n÷a. Mµ còng ch¼ng t¹i lµm sao c¶. §¬n gi¶n lµ hä ch¸n nhau, thÊy sèng víi nhau qu¸ buån tÎ. Bµ Vi®a véi tõ biÖt t«i, ®i ®−îc m−¬i b−íc th× gÆp bµ Pecxi®a. - Nµy bµ chÞ th©n mÕn, khoÎ chø, l¹i gÆp b¹n råi. L¹y Chóa t«i, cã biÕt tin g× kh«ng ? - Tin g× thÕ ? - bµ Pecxi®a tß mß hái. - Ng−êi ta b¶o l·o Miªck«vit ly dÞ vî råi. - Kh«ng cã thÓ thÕ ®−îc ! - Sao l¹i " kh«ng thÓ" nÕu hä ®· kh«ng sèng chung d−íi mét m¸i nhµ. H«m qua l·o ta ®· tèng cæ mô vî vÒ nhµ mÑ. - Trêi ¬i, v× sao vËy ? - Ch¼ng hiÓu ra lµm sao n÷a. Nh−ng cã lÏ lµ míi ly th©n th«i.Cã nhiÒu ng−êi muèn chia tay v× ch¸n sèng chung thÕ th«i, ch¼ng cã lý do g×. - õ, nh−ng m×nh ch¼ng bao giê nghÜ lµ hä ... Nh−ng th«i, t¹m biÖt bµ Vi®a nhÐ ! Vµ bµ Pecxi®a ®i tiÕp trªn phè Hoµng th©n Mikhain vµ gÇn qu¸n " Sa hoµng" th× ch¹m tr¸n «ng Liuba. - Nµy em giËn anh ®Êy, mô bu«ng lêi tr¸ch mãc. - V× c¸i g× c¬ ? - «ng Liuba ng¹c nhiªn.

14

- Ra thÕ ®Êy, h«m qua anh ë chç em, nãi ®ñ chuyÖn trªn trêi d−íi biÓn Êy vËy mµ ch¼ng hÐ r¨ng ®Õn mét c©u vÒ c¸i viÖc quan träng nµy. - ChuyÖn g× c¬ ? - ThÕ anh kh«ng biÕt lµ Miªck«vit ®· ly dÞ vî råi µ ? - L¹y Chóa, lÇn ®Çu t«i nghe thÊy ®Êy. - Cã thÓ nµo anh míi nghe lÇn ®Çu khi c¶ c¸i thµnh phè Belgrat chØ bµn ®Õn chuyÖn nµy ? Kh«ng ph¶i lµ chuyÖn c·i nhau b×nh th−êng ®©u. Mét vô bª bèi thùc thô. Anh cã biÕt kh«ng, «ng ta ®uæi vî vÒ nhµ råi. ¤ng ta b¾t qu¶ tang t×nh ®Þch ë trong nhµ, nghe ®©u hä ®· Èu ®¶ víi nhau. TÊt nhiªn lµ em kh«ng biÕt râ l¨m, nh−ng thËt lµ tiÓu thuyÕt, thËt lµ l·ng m¹n! Nµy, anh t×m hiÓu cho thËt tØ mØ, ®Ó chiÒu tèi nay hay s¸ng mai lµ cïng ph¶i kÓ l¹i cho em nghe ®Êy. - TÊt nhiªn lµ ®−îc ! B©y giê t«i ®Õn ngay V¨n phßng lµ biÕt tÊt Êy mµ. T«i lµm viÖc cïng víi ba nh©n viªn ®· cã vî. ThÓ nµo ch¼ng biÕt tin tøc g× tõ c¸c bµ vî Êy. T¹m biÖt ! - §Ó xem, ®õng cã quªn ghÐ qua chç em kÓ thËt tØ mØ Êy ! - T«i quªn lµm sao ®−îc ! Vµ «ng Liuba ®i ®Õn v¨n phßng, n¬i cã ba chµng nh©n viªn ®· cã vî, bän hä ®ang ngåi uèng cµ phª vµ t¸n gÉu vÒ ®Ò tµi h«m nay ai ph¶i chuÈn bÞ b÷a tr−a cho c¶ bän. - Cã cËu nµo nghe tin ®Ých x¸c vô Miªck«vit ? - Vô g× ? - ba chµng nh©n viªn ®ång thanh hái. - VÒ bª bèi trong gia ®×nh Êy ! Ch¼ng lÏ c¸c cËu kh«ng hay biÕt tÝ g× − ? - TiÕc thËt. C©u chuyÖn cùc hay. ChuyÖn më mµn nh− sau. Cã anh chµng nµo ®ã ph¶i lßng vî Miªck«vit. C¸c cËu kh«ng cÇn biÕt chi tiÕt lµm g×, chñ yÕu lµ h«m kia h¾n ph¶i chuån ra khái nhµ tõ cöa sæ, cßn Miªck«vit víi hai nh©n chøng ®i vµo tõ cña ®i... ThÕ lµ cã cuéc th¸ch ®Êu, s¸ng h«m qua...TÊt nhiªn lµ cã th¸ch ®Êu, vµ nãi chung viÖc ®ã ph¶i x¶y ra. T«i kh«ng biÕt tØ mØ l¾m, nh−ng nghe ®©u

Miªckovit d¾t tay vî mang tr¶ bµ mÑ vµ b¶o : " Cña bµ ®Êy, bµ nhËn cho!" - KÓ n÷a ®i ! - Ba chµng cã vî rÊt ng¹c nhiªn, vµ tranh thñ giê nghØ tr−a ®· lÎn vÒ , anh nµo vÒ nhµ nÊy vµ tu«n hÕt cho vî m×nh nghe nh÷ng ®iÒu võa biÕt, ®¹i ®Ó nh− thÕ nµy : - Mitsa nµy, em cã thÓ t−ëng t−îng ®−îc r»ng mô vî l·o Miªck«vit ... - Miªck«vit nµo ? -Ch¼ng lÏ em kh«ng biÕt − ? -BiÕt råi, nh−ng lµm sao ? - Ai cã thÓ ngê r»ng ®Êy l¹i lµ mét ng−êi ®µn bµ h− háng - Nh−ng anh nãi g× vËy ? - Ng−êi ta b¶o r»ng ®Õn lÇn nµy lµ lÇn thø m−êi l·o b¾t ®−îc, nh−ng lµ ng−êi nhÉn nhôc , kh«ng muèn ån ü. Nh−ng b©y giß th× hÕt chÞu næi råi. L·o ®uæi mô ta ®i, h«m qua cã c¶nh s¸t dÉn th¼ng vÒ nhµ mÑ vµ b¶o :" Cña bµ ®©y, bµ ra mµ nhËn ! Rau nµo s©u Êy !" - Kh«ng thÓ thÕ ®−îc ! - Bµ Mit sa kho¸t tay, ®Çy vÎ ng¹c nhiªn. - ThÕ míi lµ tiÓu thuyÕt, chÝnh cèng tiÓu thuyÕt ! Em cã biÕt kh«ng, chÝnh kÎ ngo¹i t×nh ph¶i mÆc véi quÇn ¸o vµo vµ trèn ra khái nhµ, h«m qua hä th¸ch ®Êu vµ kÎ ngo¹i t×nh bÞ th−¬ng. - BÞ th−¬ng ë ®©u ? - Còng ch¼ng biÕt. Nghe ®©u tróng tay, mét bµn tay l×a h¼n ra. Bµ Mit sa ... Vµ kh«ng chØ cã bµ Mitsa , mµ bµ Lªp«xava vµ bµ Ela, lµ phu nh©n cña hai viªn th− ký cã vî kia còng ®−îc chång b¸o cho biÕt c¸i tin sèt dÎo nµy. Vµ sau b÷a ¨n tr−a, khi ®−a ch©n ba ng−êi chång vÒ v¨n phßng, bµ Mit sa, Lªp«xava vµ Ela l¹i to¶ ®i c¸c ng¶ kh¸c nhau, cø nh− lµ hä ®· cã kÕ ho¹ch ph©n khu Belgrat ra tõ tr−íc ®Ó ®i råi. Mét bµ ®i vÒ phÝa t©y Vracha vµ mét phÇn phÝa ®«ng. Bµ kh¸c th× ch¹y suèt khu Palilulu vµ mét phÇn diÖn tÝch Teradi. Bµ thø ba

15

chÞu tr¸ch nhiÖm c¶ khu nhµ ë Var«txki vµ mét phÇn §ooch«n, gÇn nhµ h¸t. Hä di chuyÓn tõ nhµ nµy sang nhµ kia, vµ kh¾p n¬i ®Òu cã ng−êi ®Ó theo dâi hä. Tho¹t ®Çu t«i còng ®i theo hä ®Ó ®Õm xem hä ®· vµo bao nhiªu nhµ, nh−ng råi t«i bÞ mÊt dÊu mét c¸ch nhanh chãng . §iÒu c¬ b¶n t«i nhËn thÊy lµ nhµ nµo cã hä vµo th× sau ®ã lËp tøc chñ nhµ l¹i véi v· kho¸c ¸o ra ®i. Nh− vËy, tin tøc vÒ " vô" Miªck«vit ®· lan kh¾p thµnh phè nhanh nh− ®iÖn tÝn. Theo c¸ch tÝnh gÇn ®óng ( mµ tµi liÖu thèng kª bao giê còng ®−îc lËp trªn c¬ së c¸ch tÝnh gÇn ®óng) ®· ®−îc x¸c nhËn th× ®Õn qu¸ tr−a, tõ ba ®Õn n¨m giê ®· cã hai tr¨m b¶y m−¬i hai bµ ®i ra khái nhµ vµ kÓ vÒ vô Miªck«vit. §Õn buæi chiÒu, tøc lµ ®óng s¸u giê hai m−¬i t− phót, t«i gÆp l¹i bµ Vi®a, ng−êi mµ buæi s¸ng , lóc m−êi giê m−êi b¶y phót, ®· nghe t«i phao mét c¸i tin ®Çu tiªn. Bµ Vi®a ®ang tõ nhµ mét bµ b¹n ra, nh×n thÊy t«i, liÒn vÉy tay rèi rÝt : - Chóa ¬i, chuyÖn hay ®Õn nh− thÕ mµ t¹i sao «ng kh«ng nãi cho t«i nghe hÕt . T¹i «ng mµ t«i ph¶i ®i t×m hiÓu c¨n kÏ h¬n ®Êy. - Nh−ng t«i cã biÕt chi tiÕt ®©u. Bµ kÓ cho t«i nghe víi. T«i ®ang nãng lßng ®©y, xin bµ ! - TÊt nhiªn råi. Võa råi t«i ë nhµ bµ Iunka míi ®−îc nghe mét bµ biÕt chuyÖn tÊt tÇn tËt. Th× ra thñ ph¹m lµ «ng I«xip. Nghe ®©u «ng nµy vµ bµ Miªck«vit yªu nhau tõ thuë thiÕu thêi, khi bµ nµy ch−a ®i lÊy chång, nh− vËy bµ ta ®· kh«ng cßn lµ con g¸i n÷a khi lÊy «ng Miªck«vit. Nh−ng «ng ta bá qua, hy väng bµ nµy söa ch÷a lçi lÇm. Nh−ng cuéc t×nh cña hä vÉn tiÕp tôc, hä lÐn lót ®Õn víi nhau. Kh«ng chÞu ®−îc n÷a, hä c¶i trang, lóc th× mÆc ¸o choµng phô n÷, khi th× gi¶ lµm ng−êi ®i thuª nhµ, ng−êi n¹o èng khãi. Hä vÉn ®i l¹i víi nhau chõng nµo «ng chång ch−a ph¸t hiÖn ra. Nghe ®©u chÝnh «ng Miªck«vit ph¸t hiÖn ra dÊu ch©n ®Çy må hãng trªn gi−êng . ViÖc vì lë tõ ®Êy ! Hai m−¬i c¶nh s¸t v©y nhµ,

Miªck«vit ®¸nh vî thõa sèng thiÕu chÕt, lµm háng c¶ ®Çu tãc, råi giao cho c¶nh s¸t dÉn vÒ tr¶ bµ mÑ vî vµ nhæ toÑt vµo mÆt bµ Êy! B¶nh m¾t s¸ng h«m sau th× ®Êu kiÕm víi t×nh ®Þch vµ lµm h¾n l×a s¹ch c¶ m−êi ngãn tay. Tªn thñ ph¹m ph¶i gi¶i ngò. §Êy lµ toµn bé c©u chuyÖn mµ t«i nghe ®−îc hoµn toµn chÝnh x¸c. *** Chóng t«i tõ biÖt nhau.Cuéc thÝ nghiÖm thµnh c«ng rùc rì. Sau t¸m giê b¶y phót lêi bÞa ®Æt cã thÓ lan ra kh¾p Belgrat. Nh− c¸c b¹n thÊy ®¸y, t«i tung nã ra d−íi d¹ng nµo vµ bµ Vi®a tr¶ nã vÒ cho t«i d−íi d¹ng nµo. Vµ ®óng vµo chiÒu tèi h«m Êy,chÝnh m¾t t«i nh×n thÊy «ng bµ Miªck«vit, tay kho¸c tay, vui vÎ t−¬i tØnh, cïng nhau ®i d¹o phè vµ nãi chuyÖn víi nhau vÒ h¹nh phóc gia ®×nh./.

16

KÎ chèng ®èi Håi ®ã, chóng t«i, nh÷ng ng−êi cã häc thøc muèn thÓ hiÖn lßng nhiÖt thµnh cña m×nh v× nh©n d©n vµ thøc tØnh hä. N¨m Êy, khi ë thµnh phè nhá X., t«i cã xuÊt b¶n mét tê b¸o. §ã lµ tê b¸o ®Çu tiªn , ®ång thêi còng lµ tê b¸o cuèi cïng ë ®©y. Tê b¸o m·i cßn lµ biÓu hiÖn duy nhÊt vÒ v¨n ho¸ cña thµnh phè X. Ch¾c b¹n còng muèn biÕt tê b¸o cã mÆt mòi ra sao ! Nã còng chia ra c¸c chuyªn môc, c¸c ®¹i ®Ò vµ tiÓu ®Ò. Trong ®ã chøa chÊt tin

vÒ v¨n häc, tin giËt g©n, tin ®iÖn vµ nhiÒu môc kh¸c lµm cho tê b¸o cã mét vÎ nghiªm tóc. Ph©n c«ng lao ®éng trong toµ b¸o nh− sau : t«i viÕt x· luËn, thu thËp tin ®iÖn, t«i còng nhÐt cho ®Çy trang v¨n häc " vui c−êi mét chót ", t«i còng viÕt trang " th−¬ng m¹i vµ l−u th«ng " vµ cuèi cïng ®Õn môc " qu¶ng c¸o" còng lµ t«i viÕt. Nãi tãm l¹i t«i lµ c«ng t¸c viªn chñ chèt cña toµ b¸o. §èi víi nh÷ng b¸i quan träng, t«i th−êng b¾t ®Çu víi v¨n phong th−îng l−u. Ch¼ng h¹n, viÕt lµ " Sine ira et studio"1, hoÆc " Jacta est alea "2, hoÆc "Vitam comprendere vero"3,vv. Råi t«i viÕt dµi dßng v¨n tù vÒ bôi ë thµnh phè, vÒ ®Ìn chiÕu s¸ng c«ng céng vµ nhiÒu vÊn ®Ò kh¸c n÷a. T«i th−êng kÕt thóc bµi viÕt b»ng nh÷ng c©u, ®¹i ®Ó : " Qu¶ hå ®µo r¾n kh«ng dÔ g× c¾n vì ! ", hay " Ch¼ng cã nÕn cho chóa, mµ còng ch¼ng cã gËy th«nglß cho quû! ", hoÆc "§õng û søc mµ phi ngùa qu¸ nhanh !" §èi víi c¸c bµi tæng quan vÒ sù kiÖn quèc tÕ, viÖc nµy thËt dÔ. Nh¾c tíi tªn vµi ba chÝnh kh¸ch, d¨m ba nhµ nghØ, t¹i ®ã dÔn ra c¸c ho¹t ®éng nhµ n−íc, hai ba tõ tiÕng n−íc ngoµi - thÕ lµ ®ñ l¾m råi. T«i hay tra tõ ®iÓn quèc tÕ vµ dïng c¸c ch÷ : Bismark, Girs, Glaston, Bad-Ichil, Ba®en-Ba®en vµ sau hÕt lµ " tÝnh s¸ng t¹o", " viÖc tháa thuËn ", " t×nh ®oµn kÕt ". Trong môc " Tin trong ngµy", t«i th−êng chó ý ®Õn c¸c hiÖn t−îng x¶y ra ë ®Þa ph−¬ng, ch¼ng h¹n : " H«m nay, thµnh phè chóng ta ®ãn tiÕp bèn nhµ du lÞch, do ®ã cã thÓ ®−a ra kÕt luËn s©u s¾c vÒ sù ph¸t triÓn cña thµnh phè chóng ta". HoÆc :" chiÕu s¸ng c«ng céng thµnh phè chóng ta tiÕn bé nhanh chãng. H«m qua Héi ®ång thµnh phè ®· quyÕt ®Þnh dùng mét cét ®Ìn. §ã lµ cét ®Òn thø chÝn trong hai m−¬i n¨m qua, vµ nÕu Héi ®ång thµnh phè chóng ta kh«ng sót gi¶m lßng nhiÖt thµnh th× thµnh phè sÏ trë thµnh mét trong nh÷ng ®Þa bµn cã chiÕu s¸ng c«ng céng m¹nh nhÊt tØnh ". VÒ tin ®iÖn chÝnh trÞ, t«i cho ®¨ng t¶i tõ c¸c b¸o cò ®· ®ãng tËp l−u l¹i mµ t«i cã trong tay. " Bismark b¾t ®Çu ®i th¨m ...", " Thèng chÕ vÜ ®¹i ®ang ë Bad-Ichil"... vµ kÕt thóc môc tin ®iÖn. Nãi cho cïng th× lo¹i tin ®iÖn nh− thÕ t«i cã tµi liÖu ®ñ ®¨ng t¶i c¶ n¨m.

17

§èi víi trang v¨n häc , t«i chØ viÖc mua mét cuèn tiÓu thuyÕt. Trong cuèn nµy viÕt vÒ mét c©u chuyªn t×nh mïi mÉn. §¹i ®Ó lµ cã hai anh chÞ yªu nhu, nh−ng gia ®×nh kh«ng thuËn v× cã hËn thï. V× vËy hä kh«ng thÓ lÊy nhau ®−îc. Cuèi chuyÖn kÕt thóc b»ng viÖc tù tö. C©u chuyÖn dµi dßng nµy ®· ®−îc ®¨ng t¶i kh¸ tèt vµ ®iÒn ®ñ trang v¨n häc. §èi víi môc " Vui c−êi mét chót", tµi liÖu kh«ng s½n, nh−ng t«i ®· khÐolÐo tho¸t ra khái ngâ côt b»ng c¸ch so¹n " c¸c danh ng«n th«ng th¸i ", trÝch th¼ng tõ kinh th¸nh, s¸ch gi¸o lý vµ nh÷ng s¸ch t−¬ng tù kh¸c. Cßn riªng môc " th−¬ng m¹i vµ l−u th«ng ", cho ®Õn nay, mçi khi nghÜ l¹i ,vÉn thÊy quay cuång. Chuyªn môc nµy lµm khæ t«i nhÊt, nhiÒu khi t«i ph¶i c¾n ngßi bót ®Ó phÞa. H«m tr−íc t«i viÕt : " gi¸ c¶ trªn thÞ tr−¬ng Bu®apÐt ®ang h¹ v× søc mua gi¶m "; th× h«m sau l¹i viÕt :" V× søc mua ®ang gi¶m nªn gi¸ c¶ thÞ tr−êng Bu®apÐt cã h¹ xuèng...". Ngµy thø ba viÕt ®−îc g× n÷a ®©y ? VÒ qu¶ng c¸o, cã ai ®Õn ®¨ng th× tèt qu¸ ®i råi cßn g×, nÕu kh«ng th× t«i tù qu¶ng c¸o r»ng cã b¸n :" nhiÒu b×nh cæ", " 500 lÝt r−îu vang ®en", " gç såi vµ gç th«ng ", " 1000 viªn ngãi ", l¹i c¶ : " b×nh ®· cò, nh−ng tr¸ng men", - vµ cã trêi biÕt t«i cßn qu¶ng c¸o g× n÷a. Nh− vËy, c¸c b¹n thÊy ®Êy, t«i kho¸c cho tê b¸o tõ ®Çu ®Õn ch©n. Toµ so¹n cña t«i ë ngay mét phè chÝnh. Thùc ra c¸i buång th× xoµng, nh−ng t«i ch¼ng mong g× h¬n thÕ. ë gãc t−êng, bªn c¸i cña sæ con lµ chiÕc hßm to t−íng , trong ®ã cã mét c¸i chai ®ùng nöa lÝt r−îu vang , bót, mùc ®Ó t«i viÕt x· luËn, qu¶ng c¸o vµ danh ng«n th«ng th¸i. §Õn nay còng ch¼ng ai tin næi r»ng tÊt c¶ nh÷ng thø ®ã chØ ®−îc viÕt b»ng mét ngßi bót duy nhÊt. Trªn mÆt hßm bao giê còng bõa b·i nh÷ng tê giÊy dµi ®Ó viÕt nh÷ng bµi x· luËn, vµ trªn ®ã mÊy th¸ng tr−íc cßn vÏ c¶ m¨ng sÐt. Trªn t−êng treo hai ba tê b¸o tiÕng n−íc ngoµi ®Ó nhì cã ai ghÐ vµo

toµ so¹n th× cã thÓ xem; bªn c¹nh ®ã lñng l¼ng chiÕc quÇn måi cña t«i. T«i m« t¶ toµ so¹n cña t«i ®¹i kh¸i nh− vËy. Ng−êi hµng xãm gÇn nhÊt cña t«i lµ anh thî c¾t tãc I«sa Bochaki, ng−êi cã t− c¸ch vµ cã gi¸o dôc, ng−êi næi tiÕng ë c¸i thµnh phè nµy v× Ýt nhÊt lµ ®· b¶y lÇn bÞ xö vÒ téi Èu ®¶, hay dïng c©y ®µn tabura ®Ó quËt ng−êi ta, vµ ®· cã hai dù thÈm tè c¸o anh t¹i toµ ¸n r»ng xem ®ã lµ vò khÝ giÕt ng−êi. T«i cho kh«ng anh ta c¸c sè b¸o, v× anh ta lu«n gióp ®ì t«i trong nh÷ng khi cã ai ®Õn ®Þnh cho¶ng t«i v× ®· ®Æt b¸o mµ kh«ng nhËn ®−îc. Ng−êi ph¸t hµnh b¸o cho t«i kh«ng thËt ®−îc viÖc l¾m, nh−ng h¾n ta lµ mét ng−êi ®¸ng kÝnh, biÕt tù c¸u giËn víi b¶n th©n m×nh, vµ ®Ó kh«ng tù hµnh h¹ m×nh l©u h¬n n÷a, anh ngñ kh×. Cã tr−êng hîp x¶y ra khi b¸o võa ra mµ h¾n ta næi xung lªn, tù nguyÒn rña m×nh vµ chui vµo c¸i hßm mµ t«i vÉn dïng lµm bµn, róc ®Çu vµo c¸c chång b¸o cò mµ ng¸y vang. Khi ®ã t«i ph¶i nhÑ nhµng b¶o : - Iak«p, xin cËu dËy mang b¸o ®i cho ! H¾n ta nh×n t«i tõ c¸i hßm Êy víi mét vÎ khã chÞu, nh− muèn nãi : " ¤ng tr¶ c«ng thÕ th× sai t«i thÕ nµo ®−îc ", vµ l¹i xoay trë sang phÝa kh¸c vµ tiÕp tôc ngñ. Khi ®ã, t«i ®µnh ph¶i tèng b¸o vµo sau v¹t ¸o bµnh t« ®Ó tù mang ®i råi khi vÒ l¹i b¸o c¸o víi h¾n ta lµ c«ng viÖc xong xu«i råi. _______________________________________ 1. Kh«ng giËn d÷ vµ thiªn vÞ (tiÕng Latinh) 2. ViÖc ®· ®Þnh råi (tiÕng Latinh) 3.Cuéc s«ng thñ th¸ch sù dòng c¶m (tiÕng Latinh) Cã mét h«m, vµo phiªn chî, anh ta rÊt cÇn tiÒn mµ t«i kh«ng biÕt. Tho¹t ®Çu h¾n ta tù næi xung, råi ®iªn tiÕt tãm cæ t«i vµ gh× chÆt vµo t−êng. §Êy, trong nh÷ng tr−êng hîp nh− thÕ, anh hµng xãm

18

Bochaki cña t«i kÞp ch¹y ®Õn cøu trî; anh ®Èychóng t«i ra, b¾t xin lçi nhau vµ gi¶i hoµ. Mäi viÖc cø tr«i qua. §«i khi t«i cã tiÒn th× ®i ¨n tiÖm. ë ®ã t«i th−êng ®−îc tiÕp xóc víi nh÷ng ng−êi xem t«i lµ rÊt cã häc, hay Ýt ra còng cho t«i lµ th«ng minh. T«i th−êng ch¼ng nãi g×. Cã nh÷ng lÇn cÇn ph¶i viÕt bµi x· luËn quan träng, t«i bÌn chôp mò xuèng tËn m¾t mµ lang thang kh¾p c¸c phè, n¬i cã b¹n ®äc ®Æt b¸o. Suèt ngµy ®i ®Õn nh÷ng n¬i tô tËp ®«ng ng−êi, ®øng hµng giê ë hai b·i chî, vÉn cø xïm xôp c¸i mò ®Ó mµ ng¾m nh×n thiªn h¹, ch¼ng cã ai ng¹c nhiªn nhËn ra t«i mµ còng ch¼ng cã ai vÉy gäi. T«i kh«ng thÝch can dù vµo chuyÖn chÝnh trÞ, nh−ng cã mét lÇn t«i bÞ l©m vµo t×nh thÕ kh«ng dÔ chÞu chót nµo. Kú Êy, cÇn ph¶i viÕt mét bµi x· luËn,t«i ®· ®Ò mét c¸i tÝt nh− thÕ nµy "Quisque suorum verborum optimus interpres " ( Tõng c¸ nh©n ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ lêi nãi cña m×nh- tiÕng La tinh). Vµ cã quû biÕt ®−îc r»ng c¸i g× sÏ x¶y ra víi t«i khi c¸i tÝt nh− thÕ ¸m chØ ai kh¸c ngoµi l·nh ®¹o Héi ®ång thµnh phè. T«i ®Þnh lo¹i trõ nguy hiÓm cña c¸i tÝt ®ã vµ b¾t ®Çu viÕt r»ng thµnh phè chóng ta cÇn ph¶i cã hai c¸i chî y nh− lµ ë thñ ®«... Nh−ng than «i ! T¹i lµm sao " Quisque suorum..." l¹i ¸m chØ c¸i chî ®−îc ? C¸i tÝt nh− thÕ thÝch hîp víi l·nh ®¹o Héi ®ång. VÒ Héi ®ång th× cã thÓ viÕt ®−îc nhiÒu ®iÒu, nh−ng kh«ng hiÓu t¹i sao, t«i kh«ng muèn rót bá c¸i tÝt ®ã vµ ®µnh ph¶i kÕt thóc b»ng lêi than thë : " ¬n ®Òn ¬n, o¸n tr¶ o¸n" Dï sao th× sù kiÖn nµy còng lµ mét ®iÒu l¹ ë c¸i thµnh phè nµy. Ng−êi ta kh«ng thÓ kh«ng dâi theo t«i b»ng con m¾t khuyÕn khÝch vµ ®éng viªn vÒ hµnh vi dòng c¶m mµ t«i ®· lµm. T«i ®i qua ®©u, lµ ng−êi ta ®Ó ý,chØ trá. Cã ®Õn ba tiÕng ®ång hå ngµy h«m Êy t«i tha thÈn ë b·i chî råi sau ®ã d¹o qua c¸c phè kh«ng cã ®éc gi¶ ®Æt b¸o. T«i ghÐ vµo mÊy cöa hµng vµ buæi chiÒu th× ®i tíi nhµ thê. Võa tho¸ng thÊy vµi

ba ng−êi tô tËp , t«i l©n la ®Õn gÇn ngay , vµ ë ®©u hä còng ngã nh×n t«i víi vÎ ng¹c nhiªn. H×nh nh− nh÷ng ng−êi ®ã nh÷ng ng−êi ( ®Æc biÖt lµ thµnh viªn Héi ®ång) nh×n t«i b»ng th¸i ®é khinh bØ. Trong t©m trÝ t«i bçng c¶m thÊy r»ng chØ v× sù tËn tuþ cña t«i mµ ®· g©y ra ®èi ®Þch víi nhiÒu ng−êi. Vµ thùc ra, sau bµi b¸o ®ã, mäi sù kh«ng su«n sÎ nh− tr−íc n÷a. Ph¶i ®Õn hai ba ngµy sau ®ã t«i ngåi ú cho ®Õn tr−a t¹i toµ b¸o ®Ó viÕt cho xong môc " th−¬ng m¹i vµ l−u th«ng". §óng vµo h«m ®ã, Iak«p dËy sím, m−în t«i c¸i quÇn måi ®Ó ®i ®©u kh«ng biÕt, thµnh thö t«i chØ cßn mét m×nh ë nhµ. §ang mÖt mái ch¸n n¶n th× mét ng−êi l¹, diÖn m¹o kú qu¸i b−íc vµo tßa b¸o. H¾n b−íc thËt nhanh, mÆt mµy cau cã vµ thñ thñ vËt g× d−íi ¸o.T«i chît nghÜ ®©y lµ mét trong nh÷ng kÎ ph¶n ®èi t«i ®−îc ph¸i ®Õn , cã thÓ lµ cña Héi ®ång thµnh phè ®Ó buéc t«i tr¶ lêi vÒ bµi b¸o. T«i quay sang ph¶i, sang tr¸i, nh−ng ngoµi c¸i chai dïng ®Ó ®ùng mùc, kh«ng cã mét thø g× ë gÇn kh¶ dÜ lµm vò khÝ tù vÖ ®−îc. Khi tªn l¹ mÆt tíi bµn cña t«i, t«i co ch©n trªn ghÕ, ch¸n ng¸n nh×n ra cöa, mµ ë kho¶nh kh¾c ®ã t«i thÊy nã ë xa thÕ. - Xin chµo ! - tªn l¹ mÆt lªn tiÕng vµ ghÐ ngåi xuèng chång b¸o. - Chµo «ng ! - t«i võa n¾m tay, võa nuèt n−íc bät - Cã ph¶i «ng lµ th− lý toµ so¹n ? H¾n dß hái, mÆt quµu qu¹u. M·i t«i míi më miÖng nãi ®−îc mét tiÕng " §óng, lµ t«i" võa lÝ nhÝ võa kh«ng thµnh tiÕng, cø nh− lµ nãi qua èng sËy. Trong nh¸y m¾t t«i bçng thÊy h¾n thß tay vµo kho¶ng d−íi ¸o ë ngùc vµ toµn th©n t«i run b¾n lªn. Vµ - thËt lµ khñng khiÕp, c¸c b¹n cã biÕt kh«ng?, h¾n rót ra mét ...khÈu sóng lôc to t−íng ! ChiÕc bót cña t«i rêi khái tay. - Nµy , «ng cã tr«ng thÊy khÈu sóng kh«ng ®Êy ? - h¾n hái t«i, giäng cøng r¾n.

19

Khèn khæ thay cho c¸i «ng th− ký toµ so¹n! T«i muèn nãi c©u g× ®ã, song lóc Êy r¨ng ë hµm trªn cø nh− muèn rông ra, tuång nh− ®· bÞ lung lay c¶ n¨m nay råi. - ¤ng thÝch khÈu sóng nµy chø ? - con ng−êi ®éc ¸c Êy gÇm lªn vµ dÝ khÈu sóng vµo mòi t«i. T«i la lªn víi mét giäng kh¶n ®Æc , lÊy hÕt h¬i søc nh¶y vät qua c¸i quÇy, lµm vâ kÝnh vì tung toÐ, ch¼ng mò ¸o, nh¶y xæ ra phè, m«m lÈm bÈm, vµ kh«ng hiÓu t¹i sao l¹i bËt ra c©u viÕt ë tÝt bµi x· luËn : " §õng û søc mµ phi ngùa qu¸ nhanh!". Trong lóc cùc kú ch¸n ng¸n Êy, t«i chît nh×n thÊy biÓn hiÖu cña anh hµng xãm I«chi B«chaki, t«i sùc nhí ®Õn chiÕc ®µn tambura giÕt ng−êi cña anh ta mçi khi næi giËn. T«i Ëp vµo trong hiÖu c¾t tãc, kªu to¸ng lªn vµ ®Ëp nh− trèng : - èi! Cã ®øa giÕt ng−êi, tªn chèng ®èi ! cøu víi ! I«chi Bochaki vµ kh¸ch c¾t tãc -, nh÷ng ng−êi d©n l−¬ngthiÖn kh«ng dÝnh lÝu ®Õn chÝnh trÞ nµy nh− t«i b©y giê ®Òu giËt thãt ng−êi lªn. - §©u, ai c¬, thÕ nµo ? I«chi Bochaki gµo to vµ ch¹y víi véi c©y ®µn tambura ë trªn t−êng, cßn ng−êi d©n l−¬ng thiÖn kia , võa kªu la, võa ch¹y ra phè, ®Ó nguyªn c¶ ¸o choµng vµ sµ phßng ®ang nhoe nhoÐt trªn mÆt. - Nhanh lªn, gi÷ chÆt cöa toµ b¸o, ®Ó t«i ch¹y ®i gäi c¶nh s¸t ®Êy. T«i võa b¶o anh, võa ch¹y nh− lao ngoµi phè, ®Çu trÇn, m×nh mÈy be bÐt m¸u v× kÝnh vì. Khi t«i quay vÒ víi c¶nh s¸t th× ®· cã hµng tr¨m trÎ con vµ ng−êi v« c«ng råi nghÒ. I«chi ®øng tùa vai vµo cöa ë toµ b¸o, cßn cËu häc viÖc Xtªva §anhin th× ®ang lÊy mét tÊm v¸n lín vÉn dïng ®Ó nhµo bét chÆn voµ cöa sæ b»ng vai. C¶nh s¸t ®· ®øng l¹i vµ tËp hîp nhanh chãng. Hä®−a m¾t nh×n nhau vµ cuèi cïng, mét ng−êi cã bé ria rËm, c¶nh s¸t Vucha, ng−êi lu«n lu«n khoe r»ng ®· tõng lµm thæ phØ vµ c−íp bãc hai tr¹m ®−êng s¾t cña nhµ n−íc ( ®Æc biÖt nhÊn m¹nh m×nh lµ ng−êi tØnh thµnh), -

gi¬ c©y dïi cui to t−íng, x× mét c¸i, vÎ quan träng råi ra lÖnh :"Bu«ng ra !" Iocha bu«ng cöa ra vµ c¶nh s¸t tuÇn tù theo nhautiÕn vµo trong nhµ, ïa theo sau lµ ®¸m d©n rçi viÖc. Tªn chèng ®èi b×nh th¶n ngåi c¹nh c¸i hßm, trªn mÆt hßm lµ khÈu sóng lôc qu¸i ¸c. Ph¶i mét lóc l©u,chóng t«i míi vì lÏ. ViÖc x¶y ra hÕt søc ®¬n gi¶n. Anh chµng nµy ®©u ph¶i kÎ ch«ng ®èi chÝnh trÞ, mµ lµ ng−êi m«i giíi cho mét nhµ bu«n, muèn b¸n khÈu sóng. Anh chµng ®Õn toµ b¸o ®Ó hái xem t«i cãthÝch mua khÈu sóng nµy kh«ng. ThÕ mµ t«i kh«ng hiÓu anh ta!. Dï sao th×, tõ bÊy ®Õn nay, kh«ng khi nµo t«i dïng danh ng«n " Quisque suorum verborum" n÷a vµ nãi chung rÊt ghÐt tiÕng La tinh./.

20

N¹n nh©n cña khoa häc §· nhiÒu n¨m nay,«ng Paya lµ c«ng chøc tËp sù ë V¨n phßng tr−ëng khu. ¤ng lµ mét ng−êi nhiÖt thµnh,chu ®¸o vµ nh− ngµi tr−ëng khu nhËn xÐt,- lµ mét viªn chøc ®¸ng kÝnh. Còng ®· hai m−¬i n¨m nay «ng hµi lßng víi tiÒn l−¬ng" tËp sù toµn phÇn", víi niÒm an ñi lµ ®−îc phôc vô c¸c thñ tr−ëng ë quËn ®· ®−a «ng vµo biªn chÕ vµ nguyÖn sÏ lµm viÖc b»ng bèn, b»ng n¨m ng−êi... ¤ng kÝnh cÈn, phôc tïng vµ tin cËy n¬i c¸c quan chøc cÊp trªn. §øng tr−íc hä, lßng «ng xóc ®éng vµ ®«i khi l¹i xèn xang nh− ®øng tr−íc thµy gi¸o. ¤ng kh«ng Ýt ch÷ l¾m ®©u ( ë giÊy chóng nhËn cã ghi lµ «ng ®· häc hÕt líp bèn tiÓu häc), nh−ng lµ viªn chøc, «ng ®−îc ®¸nh gi¸ rÊt cao nhê trÝ nhí cña m×nh. ¤ng ch¼ng cÇn biªn b¶n, còng kh«ng ph¶i ghi chÐp, «ng thuéc lßng tõng trang giÊy, tõng con sè. Kh«ng chØ cãthÕ : «ng nhí bÊt cø mét b¶n chØ thÞ nµo, sè cña tµi liÖu ®ã vµ sè cña " C«ng b¸o" ®· ®−îc xuÊt b¶n. Kh«ng mét ngµi tr−ëng khu, kh«ng mét «ng tr−ëng phßng nµo ph¶i ngã vµo giÊy tê hoÆc b¸o chÝ: khi cÇn göi c¸i g× ®i, hä gäi ®Õn «ng Paya vµ «ng tr¶ lêi tr¬n tru. ¤ng lµ quyÓn cÈm nang sèng, hiÕm khi «ng ®−îc rçi r·i ngåi ë ghÕ, suèt ngµy ®i tõ phßng nµy sang phßng kia ®Ó tr¶ lêi vÒ c¸c con sè. Trong cuéc sèng riªng t− cña «ng Paya, còng theo nhËn ®Þnh cña ngµi tr−ëng khu, - th× còng ®¸ng kÝnh. Ch¼ng bao giê «ng vµo tiÖm; ë së vÒ, «ng ®i d¹o qua phè vµ trë vÒ nhµ. ChØ cã thÕ th«i. ¤ng ë cïng nhµ víi mét bµ go¸, bµ Milªva g× ®ã, nhµ cã n¨m buång th× cho thuª hai. Sèng trong mét buång cho thuª ®ã lµ «ng Xima Xtan«evit nh©n viªn thu thuÕ, hÇu nh− ch¼ng ë nhµ mÊy khi. Buång cho thuª thø hai nhá h¬n, lµ chç ë cña «ng Paya, ng−êi lóc nµo còng ë nhµ.

§· n¨m n¨m trêi «ng trä ë nhµ bµ go¸ vµ lu«n c¶m thÊy nh− ë nhµ m×nh. S¸ng sím «ng ®i chî mua s¾m c¸c thø cÇn thiÕt. ¤ng ch¨m lo c¶ ®Õn cñi löa vµ mäi viÖc néi trî kh¸c. Ch¼ng thÕ mµ bµ go¸ ®· ph¶i b¶o : - ¤ng hoµn toµn thay thÕ ®−îc «ng chång qu¸ cè cña t«i ! Song kh«ng hoµn toµn nh− vËy : «ng Paya lµm sao thay thÕ hÕt ®−îc «ng chång qu¸ cè. ¤ng chØ ®i chî, ch¨m lo chuyÖn néi trî vµ chiÒu ®Õn ch¬i bµi víi bµ Milªva. Còng ph¶i nãi r»ng «ng Paya nhiÒu khi muèn nh©n lóc ch¬i bµi mµ suång s· mét chót, cã lóc l¹i lµm nh− v« t×nh duçi ch©n d−íi gÇm bµn hoÆc bu«ng lêi bãng giã vÒ ®Ò tµi tÕ nhÞ : - Cã khi nµo bµ n»m m¬ thÊy «ng nhµ kh«ng ?, - «ng hái gi÷a lóc trang bµi. - Tr¶ lêi «ng Paya thÕ nµo nhØ, - bµ go¸ b×nh th¶n tr¶ lêi .- C¸i «ng giµ qu¸ cè nµy ch¼ng kh¸c khi cßn sèng , vÉn lµ mét con lîn chÝnh cèng. - ThÕ nµo kia ? ,- «ng Paya ng¹c nhiªn hái. - ThÕ ®Êy! T«i b¶o nµy, c¸i con lîn nµy nã l¹i cßn tÝnh chuyÖn tôc tÜu c¬ ®Êy. L½ng nh½ng theo t«i trong giÊc m¬ vµ...Th«i, nãi ng−îng c¶ måm... ¤ng Paya xuýt xoa th× thµo, - ThÕ c¬ ®Êy, - thÕ bµ cã... bµ nãi sao nhØ... Bµ tr¸nh ng−êi sèng nh−ng sao l¹i ... - ¤ng kh«ng ®−îc nãi t«i nh− thÕ,- bµ Milªva ng¾t lêi «ng Paya.- Thø nhÊt, «ng ph¶i nhí t«i lµ ®µn bµ ®oan chÝnh, thø hai lµ t«i chØ cÇn biÕt ng−êi thuª nhµ xem sau nµy hä cã tr¶ ®Çy ®ñ tiÒn nhµ kh«ng. Cã lÏ sau nh÷ng lêi lÏ cøng cái Êy, «ng Paya ch¼ng cßn g× ®Ó nãi, tèt nhÊt lµ ngõng c©u chuyÖn l¹i vµ tiÕp tôc ch¬i bµi. Mét lÇn kh¸c, «ng Paya l¹i kh¬i chuyÖn : - Nµy bµ Milªva. Ch¬i bµi kh«ng ch¸n l¾m, ch¬i ¨n g× ®i ? - §−îc, ch¬i ¨n ®inar. - Kh«ng, ch¬i thÕ còng ch¼ng thÝch. Ngµy nµo còng th¾ng, ch¼ng nhÏ lÊy cña bµ ba m−¬i ®inar hay sao.

21

- ThÕ th× chóng m×nh cã ch¬i kh«ng nµo ? - C¸i chÝnh lµ...- «ng Paya håi hép nãi tiÕp, - nÕu nh− ... ch¼ng h¹n ... - Th«i ®i, «ng Paya, «ng nãi bãng giã g× ®Êy, t«i chØ ch¬i bµi th«i. ThÕ lµ m−u toan cña «ng Paya kh«ng thµnh; tuy vËy, ®iÒu nµy còng khuÊy ®éng nhÑ nhµng vµ ªm ¸i cuéc sèng trong nhµ . Bçng cã mét sù viÖc khuÊy ®éng sù yªn tÜnh trong cuéc sèng ë ®©y. ¤ng Xima, nh©n viªn thu thuÕ, ng−êi sèng ë c¨n buång bªn c¹nh ph¶i chuyÓn c«ng t¸c t¹i mét thµnh phè kh¸c, thay vµo ®ã lµ mét thµy gi¸o d¹y tr−êng t− thôc bèn líp cña thµnh phè. Ng−êi trÎ tuæi nµy võa míi tèt nghiÖp,- mµ cã thÓ lµ ch−a tèt nghiÖp ®¹i häc tíi thµnh phè, tróng kú thi tuyÓn kiÕm ®−îc mét ch©n gi¶ng viªn vÒ khoa häc tù nhiªn. Anh ta dän ®Õn c¨n buång víi mét ®èng s¸ch to t−íng. Nh÷ng ngµy ®Çu,anh ta cßn ®i ¨n ë tiÖm, råi sau b¶o bµ Milªva r¾ng sÏ ¨n ë nhµ cho tiÖn. B©y giê ®· cã ba ng−êi ngåi ë bµn ¨n. Chóng t«i gäi ng−êi kh¸ch míi lµ " gi¸o s−". Ngåi chung bµn nh−ng anh ch¼ng chuyÖn trß g×, trong lóc ¨n còng kh«ng rêi khái cuèn s¸ch . ¤ng Paya vµ bµ Milªva ®µnh ph¶i th«i c¸i trß ®¸nh bµi v× «ng Paya còng b¸t ®Çu thÊy thinh thÝch c¸i anh kh¸ch míi ®Õn. Nh−ng ®ã chØ lµ thêi gian ®Çu, cßn ®Õn lóc nµo hä trë thµnh ®«i b¹n th©n còng kh«ng biÕt n÷a. Cã nh÷ng chiÒu «ng Paya vµ gi¸o s− ®· ®i d¹o quanh thµnh phè, vµ khi ngåi vµo bµn ¨n, còng ®· thÊy gi¸o s− chuyÖn trß. Gi÷a gi¸o s−, mét ng−êi võa vµo nghÒ, víi mét viªn chøc tËp sù ®· tõng lµm viÖc hai m−¬i n¨m xuÊt hiÖn mét t×nh b¹n ch©n chÝnh. Quªn c¶ ch¬i bµi, chiÒu chiÒu sau b÷a ¨n, gi¸o s− vµ «ng Paya trë vÒ phßng cña nhµ gi¸o, t¹i ®©y ®· cã biÕt bao nhiªu chuyÖn thÝch thó, trong ®ã cã nh÷ng ®Ò tµi cã liªn quan ®Õn c¸c m«n d¹y cña gi¸o s−. Tho¹t ®Çu còng t−ëng gi¸o s− truyÒn ®¹t th«ng tin bÊt kú cho «ng Paya, nh−ng cµng vÒ sau cµng râ lµ gi¸o s− nhåi vµo ®Çu «ng Paya bµi gi¶ng cña m×nh mµ ngµy mai «ng ph¶i ®äc cho häc sinh. V×

vËy «ng Paya bÊt h¹nh , trong nhiÒu th¸ng liÒn ®· ph¶i nghe ®ñ c¸c m«n, nµo sinh vËt, nµo kho¸ng vËt, vµ cã trêi biÕt ®−îc cßn nh÷ng m«n g× n÷a. §iÒu nµy g©y mét ¶nh h−ëng bÊt th−êng cho «ng Paya. Ban ®Çu, nh− ng−êi ta th−êng nãi lµ c¶i biÕn vµ ®æi thµnh mµu tr¾ng con qu¹ trong bÇy cña m×nh. ë V¨n phßng , gi÷a ®¸m viªn chøc, «ng kh«ng nãi nh÷ng chuyªn th«ng th−êng nh− tr−íc n÷a mµ chØ nghÜ c¸ch thÓ hiÖn ra nh÷ng lêi cã tÝnh chÊt khoa häc. Ch¼ng h¹n, nÕu cã ai ®ã trong sè viªn chøc nãi lµ : - Nµy, ra mµ xem, m©y kÐo ®en kÞt c¶ råi k×a! Th× lËp tøc «ng Paya nãi l¹i vµ gi¶ng gi¶i : - NÕu m©y kh« vµ tÝch ®iÖn, th× khi nh÷ng ®¸m m©y di chuyÓn , hai cùc cña chóng tiÕp nhau vµ sinh ra ¸nh s¸ng chãi, mµ chóng ta gäi lµ chíp, cßn nÕu m©y Èm... Vµ khi nÕu cã ai trong sè hä nãi r»ng anh ta ¨n thÞt quay trong lß, bªn trªn phñ b»ng giÊy, th× «ng Paya nãi râ r»ng thÞt quay sÏ ngon h¬n h¼n nÊu ta dïng " lß papin«p",«ng võa nãi, võa lÊy giÊy ra vÏ ®Ó gi¶i thÝch thÕ nµo lµ " lß papin«p" - ¤ng b¹n, «ng kh«ng ®ang yªu ®Êy chø ? - Anh b¹n ®ång nghiÖp hái. - Kh«ng ®©u ! - «ng tr¶ lêi c−¬ng quyÕt. - ThÕ th× lµm sao vËy, «ng kh«ng nhí mét thø giÊy tê, mét con sè nµo, mét chØ thÞ nµo n÷a hay sao ? Vµ ®Ó gi¶i thÝch ®iÒu nµy, «ng Paya ®· gi¶ng cho anh b¹n ®Þnh lý vÒ khèi l−îng, theo ®ã c¸c vËt r¾n nhóng trong n−íc sÏ lµm trµo ra ngoµi mét l−îng n−íc cã khèi l−îng ®óng b»ng khèi l−îng cña vËt r¾n. ¤ng Paya muèn nãi r»ng khoa häc - ®ã lµ vËt r¾n, hiÖn ®ù¬c tÝch trong ®Çu «ng ®· ®Èy ra hÕt mét khèi l−îng c¸c con sè cã cïng khèi l−îng. TÊt nhiªn anh viªn chøc kia vui vÎ c−êi, vµ c©u chuyÖn cã lÏ ®Õn ®Êy lµ kÕt thóc nÕu kh«ng x¶y ra mét sù kiÖn rÊt quan träng mµ di vËt cña nã cã khi ph¶i l−u l¹i ë l−u tr÷ cña khu còng nªn.

22

Ngoµi nh÷ng bµi gi¶ng mµ «ng Paya tiÕp thô sau b÷a ¨n tõ gi¸o s− th«ng th¸i trÎ, råi ph¶i häc thËm trÝ trong giê d· ngo¹i ngoµi thµnh phè còng nh− tr−íc khi ®i ngñ, gi¸o s− cßn lªn líp cho häc viªn cña m×nh nhiÒu lý thuyÕt kh¸c vµ dÇn dÇn ®Èy hÕt nh÷ng sè hiÖu cña giÊy tê vµ chØ thÞ ra khái ®Çu «ng ta. Ch¼ng h¹n, gi¸o s− gi¶i thÝch cho «ng r»ng tr¸i ®Êt trßn, r»ng mÆt tr¨ng lµ vÖ tinh.Gi¸o s− nãi cho «ng hay vÒ y häc, vÒ c«ng nghÖ vµ nhiÒu thø kh¸c n÷a. Cã mét buæi chiÒu nh− thÕ , trong lóc d¹o ch¬i, gi¸o s− kÓ cho «ng nghe vÒ nguån gèc loµi ng−êi. Anh ta nãi rÊt l©u vµ rÊt nhiÒu r»ng con ng−êi xuÊt th©n tõ mét loµi khØ, anh nh¾c ®Õn tªn §ac Uyn lµ ng−êi ®· t¹o ra häc thuyÕt nµy, vµ «ng Paya th× rÊt kinh ng¹c , nªn khi ®i d¹o vÒ, «ng hoµn toµn ng−îng nghÞu vµ ch¸n n¶n. Tèi h«m Êy, «ng Paya kh«ng sao ngñ ®−îc . N»m d−íi ch¨n, «ng sê sê c¸i l−ng cña m×nh , thö t×m c¸i khóc ®u«i cßn l¹i kh«ng ph¸t triÓn ®−îc n÷a ( chÝnh gi¸o s− b¶o nh− thÕ). Råi «ng còng ngñ thiÕp ®i. Trong m¬ «ng thÊy bµ Milªva lµ mét con khØ c¸i, ®¸nh ®u tõ c©y nµy sang c©y kia , cßn «ng,- mét con khØ ®ùc giµ thß ®u«i gi÷a ®«i ch©n, cè thö nh¶y ®Õn víi nhòng con khØ ng©y th¬ ®ang nh¶y nhãt trªn c©y. S¸ng h«m sau, võa tØnh dËy, «ng ®· soi g−¬ng ®Ó ch¾c r»ng m×nh vÉn lµ ng−êi vµ ®i ®Õn së víi nçi trÇm t− vµ lo l¾ng. Trong ngµy h«m Êy «ng rÊt Ýt chuyÖn trß víi ®ång nghiÖp, råi buæi chiÒu khi ®i d¹o, «ng l¹i gîi chuyÖn ra nãi víi gi¸o s− ®Ó lµm râ nh−ng ®iÒu cßn nghi hoÆc. - Gi¸o s− µ, ®−îc, cø cho lµ t«i, mét viªn chøc quÌn xuÊt th©n tõ khØ ®i, nh−ng cßn...,- «ng Paya kh«ng d¸m nãi thªm n÷a : c¸c ngµi quyÒn cao chøc träng còng xuÊt th©n tõ khØ − ? Gi¸o s− l¹i ph¶i gi¶i thÝch cho «ng toµn bé lý thuyÕt, lµm cho «ng an t©m vµ tin t−ëng. Ngµy h«m sau , khi ®Õn së, «ng chñ t©m gîi chuyÖn víi c¸c ®ång nghiÖp, s½n sµng lao vµo bÊt kú cuéc tranh luËn nµo, v× nh÷ng ®iÒu chøng minh cña gi¸o s− ®ang cßn t−¬i rãi trong t©m trÝ «ng.

- §óng, ®óng, c¸c b¹n ¹, tÊt c¶ chóng ta ®Òu xuÊt th©n tõ khØ ! - «ng kªu lªn, khi c¸c b¹n ®ång nghiÖp trªu c−êi «ng. - ThÕ «ng tr−ëng phßng Xveta còng vËy µ ?, ng−êi th− ký hái. - TÊt nhiªn råi. - ThÕ ngµi tr−ëng khu ? - mét viªn chøc tËp sù kh¸c hái, vÎ ¸c ý vµ xá xiªn. ¤ng Paya luèng cuèng: trong kho¶nh kh¾c cã sù ®Êu tranh gi÷a «ng Paya ngµy x−a, xem ngµi tr−ëng khu lµ quyÒn cao chøc träng v¬i mét «ng Paya võa ra ®êi, am hiÓu khoa häc. ¤ng Paya sau nµy th¾ng, vµ «ng tr¶ lêi røt kho¸t : - C¶ ngµi tr−ëng khu còng thÕ. - Ngµi tr−ëng khu cña chóng ta lµ khØ Êy µ ? mét viªn chøc tËp sù kh¸c giäng the thÐ kªu lªn. - T«i kh«ng b¶o r»ng ngµi lµ khØ mµ xuÊt thËn tõ khØ ! - §−îc, viªn chøc nµy tiÕp tôc khiªu khÝch ,- nÕu kh«ng ph¶i lµ ngµi, th× bè hoÆc «ng ngµi lµ khØ, vµ cã nghÜa lµ ngµi còng xuÊt th©n tõ khØ chø cßn g× n÷a? ¤ng Paya l¨ng thinh, v× bçng nhiªn «ng h¬i sî c¸i häc thuyÕt nµy. Nh−ng khi viªn tËp sù nä lai nh¾c ®Õn mét lÇn n÷a th× kh«ng thÓ dõng l¹i ®−îc n÷a, mµ kh¼ng ®Þnh. TÊt nhiªn g· viªn chøc tËp sù kia m¸ch l¹i hÕt víi «ng tr−ëng phßng vµ «ng tr−ëng phong th−a víi ngµi tr−ëng khu. - CËu ta cã c¸i g× kh«ng æn ®©y, vÞ thñ tr−ëng cña khu nãi, t«i thÊy gÇn ®©y ®Çu ãc cËu ta ®óng cã vÊn ®Ò. - Hoµn toµn ®iªn d¹i ! ¤ng tr−ëng phßng kh¼ng ®Þnh. Mét l¸t sau, «ng Paya b−íc vµo phßng, sî ph¸t khiÕp v× «ng biÕt r»ng mäi chuyÖn ®· ®Õn tai ngµi tr−ëng khu. - µ, anh ®Êy − ? - ngµi tr−ëng khu nhÑ nhµng nãi khi «ng võa b−íc ®Õn ng−ìng cöa. - Cã thËt anh b¶o t«i lµ khØ tr−íc mÆt ®«ng ®ñ anh em ë ®©y kh«ng ? - Kh«ng, t«i xin thÒ cã Chóa, ngµi tr−ëng khu! - «ng Paya dôt dÌ th−a. - Mäi ng−êi ®Òu b¶o thÕ, cã hay lµ kh«ng ?

23

- T«i kh«ng d¸m nãi nh− thÕ, mµ chØ nãi... vÒ toµn thÓ nh©n lo¹i... - Cßn c¸i nh©n lo¹i nµo n÷a khi mµ anh ®éng ®Õn bè mÑ t«i, «ng bµ t«i... - C¸i ®ã..., «ng Paya Êp óng nãi, - Êy lµ nãi c¶ loµi ng−êi... - Nghe ®©y, anh kh«ng gi¶ vê ng©y d¹i ®Êy chø, h·y tr¶ lêi t«i : anh cã nãi t«i lµ khØ kh«ng ? - Kh«ng. - Nh−ng anh nãi t«i xuÊt th©n tõ khØ ? - C¶ loµi ng−êi...- «ng Paya th× thµo, c¾m mÆt xuèng ®Êt mµ kh«ng biÕt r»ng m×nh ®ang run nh− cÇy sÊy. - ThÕ nµo lµ c¶ loµi ng−êi ? Cã nghÜa anh kh¨ng kh¨ng r»ng c¶ ngµi quËn tr−ëng còng xuÊt th©n tõ khØ ? ¤ng Paya im nh− thãc - Cã nghÜa lµ anh kh¼ng ®Þnh r»ng c¶ vÞ bé tr−ëng còng xuÊt th©n lµ khØ, cã ph¶i kh«ng ¤ng Paya vÉn ®øng im. - Cã nghÜa r»ng anh b¹n kh¨ng kh¨ng r»ng c¶ ... §Õn lóc ®è th× chÝnh thñ tr−ëng còng kh«ng d¸m nãi tiÕp n÷a vµ «ng Paya run nh− lªn c¬n sèt rÐt v× kh«ng gi¶i v©y ®−îc vÊn ®Ò khã chøng minh nµy. B©y giê th× «ng ®· râ r»ng cµng dan dÝu s©u víi c¸i khoa häc , c¸i khoa häc chÕt tiÖt nµy th× chØ lµm cho con ng−êi nghiªm chØnh vµ hiÒn lµnh cµng trë nªn bÊt h¹nh. Trong gi©y phót Êy, «ng chØ muèn quú xuèng nmµ h«n tay ngµi ngµi thñ tr−ëng vµ tõ bá tÊt c¶, nh−ng «ng kh«ng lµm nh− thÕ ®−îc v× thñ tr−ëng ®· qu¸t : - Cót ra khái ®©y c¸i th»ng ngu d¹i ba hoa nµy !, - vµ ngµi më cöa ®Ó ®Èy «ng ra, sau ®ã quay l¹i vµ ra lÖnh cho «ng tr−ëng phßng Xvªta , lµ ng−êi ®· chøng kiÕn toµn bé mµn kÞch , b¾t «ng Paya viÕt b¶n tù kiÓm ®iÓm. ¤ng Paya bÊt h¹nh ngåi ú cã ®Õn nöa giê tr−íc tê giÊy ®Ó viÕt b¶n kiÓm ®iÓm vÒ téi b¸ng bæ th¸nh thÇn vµ l¨ng m¹ nh©n vËt quan träng nhÊt cña quèc gia. ¤ng Paya ngåi nh×n chßng chäc vµo trang giÊy mµ ngÉm nghÜ, nghÜ m·i xem nªn b¾t ®Çu viÕt b¶n kiÓm ®iÓm nh− thÕ nµo. ¤ng lÊy tê giÊy tr¾ng, chÊm mùc vµ viÕt nh− sau :

" NÕu con ng−êi tù sê ra phÝa sau, phÝa d−íi l−ng, th× sÏ t×m thÊy ..." ¤ng thÊy ngay r»ng nÕu b¾t ®Çu nh− thÕ th× qu¸ th« thiÓn, bÌn vß tê giÊy ®i vµ viÕt mét tê kh¸c : " Tr−íc khi ®−îc tiÕp xóc víi khoa häc, t«i vèn lµ mét viªn chøc nghiªm chØnh vµ lµ mét c«ng d©n l−¬ng thiÖn. Ngµi thñ tr−ëng cã thÓ x¸c nhËn cho t«i ®iÒu ®ã..." Tuy nhiªn, ph−¬ng ¸n viÕt nµy vÉn cßn th«. ¤ng c¶m thÊy r»ng b¶n kiÓm ®iÓm cña «ng cÇn ph¶i mang tÝnh chÊt ¨n n¨n hèi lçi, vµ cÇn ph¶i b¾t ®Çu b»ng mét kh¸i niÖm kh¸c. Bëi vËy «ng b¾t ®Çu nh− thÕ nµy : " Nh©n danh cha vµ con, vµ th¸nh thÇn , Amen ! T«i lµ ng−êi theo thiªn chóa gi¸o vµ c«ng d©n cña ®Êt n−íc nµy nguyÖn tin t−ëng, trung thµnh vµ t«n träng luËt lÖ quèc gia..." §Õn ®©y th× «ng thÊy râ lµ kh«ng biÕt viÕt g× ®−îc n÷a, v× mµn kÞch võa x¶y ra trong phßng cña thñ tr−ëng ®· lµm «ng lo l¾ng. V× vËy, «ng ra khái bµn, gâ cña «ng tr−ëng phßng,ngµi Xvªta. ¤ng xin ngµi tr−ëng phßng cho phÐp nép bµi vµo ngµy h«m sau. - Sao l¹i ngµy mai ? - ngµi tr−ëng phßng gay g¾t hái, vµ chÝnh ngµi còng c¶m thÊy bÞ nhôc m¹, ch¼ng ph¶i c¸i «ng Paya nµy ®· kh¼ng ®Þnh ®Çu tiªn r»ng ngµi xuÊt th©n con khØ lµ g×. - B©y giê t«i xóc ®éng l¾m, cÇn ngñ vµ nghÜ thªm. - L¹i thÕ n÷a, nµy «ng b¹n, nghÜ g× n÷a. H·y c¶i chÝnh nh÷ng lêi nãi cña m×nh vµ xin khoan hång, b»ng kh«ng ... Ngµi Xvªta còng ®éng lßng vµ cho «ng nép bµi vµo ng¸y h«m sau. ¤ng Paya bá giÊy vµo tói vµ ra vÒ. §èi víi «ng Paya, tèt nhÊt lµ ®Õn së ®Ó gi¶i thÝch cho xong, më ®Çu b»ng c¸c ch÷ " Nh©n danh cha vµ con...", nh−ng v× «ng ®−îc phÐp ho·n ®Õn ngµy h«m sau , nªn khi vÒ nhµ «ng nghÜ nªn kÓ tÊt cho gi¸o s− nghe. Tho¹t tiªn, gi¸o s− xØ v¶, sau råi dÞu ®i råi nãi víi vÎ kiªu h·nh : - §Ó giÊy ë trªn bµn ®Ó t«i tr¶ lêi. ¤ng Paya sî h·i hái :

24

- Anh cã biÕt kh«ng, c«ng ¨n viÖc lµm cña t«i tuú thuéc ë c©u tr¶ lêi ®Êy... §· hai m−¬i n¨m phôc vô kh«ng x¶y ®iÒu tiÕng g×. Nh−ng gi¸o s− vÉn b¾t ®Çu kÓ dµi dßng v¨n tù vÒ Galilª, Hóc, Luýtte vµ nãi chung lµ nh÷ng ng−êi cèng hiÕn cho khoa häc vµ tiÕn bé cña loµi ng−êi. ViÖc nµy khÝch lÖ «ng Paya, vµ «ng quyÕt ®Þnh sÏ tr¶ lêi nh− gi¸o s− ®· viÕt. Suèt ®ªm ®ã gi¸o s− viÕt bµi tr¶ lêi, ch¼ng kh¸c g× mét c«ng tr×nh khoa häc. TRong ®ã cã nh÷ng c©u nh− thÕ nµy : " Ch©n lý khoa häc kh«ng bao giê bÞ tiªu diÖt bëi nh÷ng trang giÊy vµ c¸c con sè", Ch©n lý cµng bÞ truy n· th× th¾ng lîi cµng to !". Vµ sau hÕt, khi kÕt luËn th× kh¼ng ®Þnh r»ng con ng−êi xuÊt th©n tõ mét loµi khØ. Gi¸o s− thøc tr¾ng ®ªm ®Ó viÕt trong c¨n phßng cña m×nh, cßn «ng Paya, n»m d−íi ch¨n vµ thÊy mét giÊc m¬ kú l¹. ¤ng tãm lÊy ®u«i ngµi tr−ëng khu vµ kh«ng chÞu th¶ ra, cßn «ng tæng gi¸m môc, Luýtte vµ Hóc l¹i x«ng vµo ®Ó bãp cæ «ng, chØ cã Galilª vµ bµ go¸ Milªva lµ bªnh vùc «ng. Sau ®ã l¹i xuÊt hiÖn con lîn qu¸ cè xoa ®Çu bµ Milªva, cßn Galilª th× m¾ng nhiÕc ngµi tr−ëng khu ®Õn nçi c¶nh s¸t ph¶i ®Õn can thiÖp. ¤ng Paya ch¼ng muèn bu«ng c¸i ®u«i cña ngµi tr−ëng khu ra. S¸ng h«m sau «ng tØnh dËy, må h«i v· ra vµ nhËn thÊy r»ng trong tay cßn n¾m chÆt c¸i d¶i rót quÇn lãt. ¤ng Paya mang ®Õn cho ngµi tr−ëng phßng Xvªta b¶n tr¶ lêi dµi s¸u tê giÊy vµ ®Õn tr−a th× «ng hay tin r»ng m×nh ®· ®−îc th«i viÖc. Nghe nãi suèt n¨m ®ã «ng nhÞn ¨n ®Ó s¸m hèi vµ cÇu kinh, ngõng ch¬i bµi víi bµ Milªva, ngõng kÕt b¹n víi gi¸o s− vµ ®o¹n tuyÖt víi khoa häc , v× chÝnh nã ®· lµm cho «ng trë thµnh n¹n nh©n. ChØ khi nµo ®o¹n tuyÖt ®−îc víi khoa häc th× c¸c con sè ®· ra khái ®Çu «ng, bÊy giê míi trë l¹i theo nh− ®Þnh luËt vÒ khèi l−îng. Vµ ®Õn lóc ®ã «ng míi ®−îc gäi ®i lµm./.

§ªm tr¨ng

Trifun Trifunovits hay uèng r−îu vµo nh÷ng ®ªm tr¨ng, mÆc dï h¾n kh«ng ph¶i lµ tay s©u r−îu. Trong khi say, h¾n chØ liÕc nh×n b»ng mét con m¾t, ®Çu tãc rèi bï, ch¼ng xøng g× víi t− c¸ch cña mét viªn th− l¹i h¹n ba, ®· tõng cã hai m−¬i n¨m lµm viÖc t¹i v¨n phßng QuËn. §«i khi h¾n cßn vß nhÇu c¸i mò qu¸ møc cÇn thiÕt, ng−êi rò ra, lÈm bÈm chöi rña, vung c¸i ghÕ lªn hoÆc ®Êm xuèng mÆt bµn ®Ó c·i cho c¸i lÏ ph¶i cña m×nh, ®Ó biÓu lé sù bÊt m·n vµ bªu rÕu th−îng cÊp. H¾n lµ tay say r−îu “ hån nhiªn” v× ®· cã lÇn h¾n thæ lé toÑt ra r»ng h¾n rÊt xøng ®¸ng nhËn c¸i danh hiÖu “ quan chøc chËm tiÕn”.

Tr¸i l¹i, khi uèng ®ñ råi th× h¾n ®Æc biÖt kÝnh nÓ c¸c ngµi quan trªn.

Ch¼ng h¹n, cã lÇn h¾n ®· xin lçi mét viªn c¶nh s¸t, ®· khen «ng th− l¹i h¹ng hai lµ “ b«ng hång cña quan chøc Xecbi”. H¾n cßn t©ng bèc ngµi tham t¸ nh− thÕ nµy: “ ¤i ! L¹y Chóa Toµn N¨ng, −íc g× ®Êt Xecbi cã thªm ®−îc mét quan chøc nh− thÕ !”. Cßn víi ngµi thÈm ph¸n th× h¾n còng ch¼ng tiÕc lêi khen ngîi : “ Con ng−êi nµy tÊt ph¶i sinh ra tõ thí thÞt, tõ b¾p ®ïi cña Adam, nghÜa lµ ®ïi mµ Chóa ®·

25

t¹c ra theo khu«n mÉu gièng Ng−êi ®Õn nh− vËy !” Nh−ng cßn ®èi víi ngµi QuËn tr−ëng th× Trifun Trifunovits ch¼ng d¸m nãi g×, v× e r»ng nãi bao nhiªu th× vÉn lµ qu¸ Ýt, chØ tæ lµm ngµi næi giËn.

Trifun Trifunovits hay mñi lßng ®Õn møc, ngay sau khi tîp ®Õn ly r−îu thø n¨m, h¾n b¾t ®Çu khãc, khãc mét c¸ch chua xãt, ®¸ng th−¬ng; råi l¹i uèng, uèng m·i, vµ con ng−êi tèt bông Êy b¾t ®Çu kÓ téi suèt ®ªm tr¨ng.

Mét ®ªm, trêi rÊt s¸ng, Trifun Trifunovits cµng nheo nheo con m¾t nhiÒu h¬n, cµng vß n¸t c¸i mò nhiÒu h¬n vµ cµng khãc lãc nhiÒu h¬n ngµy th−êng. H¾n than th©n tr¸ch phËn vµ nãi vÒ c¸c quan trªn cña h¾n: “ ¤i ! Nh÷ng con ng−êi míi cao ®Ñp lµm sao, chØ míi nghÜ ®Õn hä mµ ®· muèn khãc råi “. Bçng mét ®¸m m©y ®en tõ ®©u kÐo ®Õn, mÆt tr¨ng bÞ che lÊp chØ cßn l¹i mét chót Ýt, mÆt ®Êt tèi sÇm xuèng. Trifun Trifunovits xèc c¸i cæ ¸o, ngÈng ®Çu lªn vµ b−íc vÒ nhµ, lª ®«i ch©n khËp khiÔng, cø nh− lµ di chøng v× bÞ l¹nh cãng tõ håi chiÕn tranh Êy. Nh−ng võa lo¹ng cho¹ng ®−îc vµi b−íc, h¾n ®· dõng l¹i: - ThÕ nµo, Trifun ? h¾n võa lÈm bÈm võa phÈy tay vµ ®i thªm chót n÷a. Nh−ng võa tiÕn ®−îc hai ba b−íc th× h¾n ®· ph¶i dõng l¹i, tùa vai vµo c¸i cæng cña ng«i nhµ hai tÇng cña ai ®ã. H¾n l¹i lÈm bÈm: - Chóa s¸ng t¹o ra c¶ thÕ gian nµy − ? Nãi thËt nhÐ: ®· tèt hÕt ch−a ? §Êy, nh− loµi vËt Êy, chóng cã biÕt uèng r−îu ®©u ? §Êy lµ ý Chóa − ? Kh«ng, ch¼ng ph¶i thÕ ®©u ! §¬n gi¶n lµ v× chóng ch¼ng cã trÝ kh«n nh− ng−êi !...§Êy, nh− c¸i con ch©u chÊu Êy, v× sao nã kh«ng say r−îu ? Cã biÕt uèng r−îu ®©u mµ say nh− tao c¬ chø. Ngµi tham t¸ còng biÕt uèng, ngµi QuËn tr−ëng còng biÕt uèng, v× ch¼ng qua c¸c ngµi Êy cã ph¶i loµi vËt ®©u. §óng råi, cã ph¶i lµ ch©u chÊu ®©u ! Trifun b−ng tr¸n vµ tiÕp tôc l¶i nh¶i, th× ngay lóc Êy h¾n ch÷ng l¹i v× c¸i tiÕng g× lµ l¹ ë ngay gÇn ®ã. TiÕng gÇm gõ cña mét con chã ®ang ngñ gÇn c¸i cæng mµ Trifun mçi lóc mét tùa m¹nh vµo ®ã, lµm cho con chã giËt m×nh tØnh dËy. Trifun nh×n ch»m ch»m vµo con chã vµ råi ®¨m chiªu håi l©u. -G©u ! g©u ! con chã tiÕp tôc sña.

Trifun nhón vai vµ phÈy tay: -Tao ch¼ng hiÓu, ch¼ng hiÓu ra lµm sao n÷a... Nãi tr¾ng ra lµ cø thÊy ng−êi lµ mµy ph¶i sña Çm lªn hay sao ? ThÕ lµ kh«ng cã l«gich. Mµ mµy th× cÇn qu¸i g× c¸i l«gÝch kia chø. ThÕ hé nhì gÆp bµ con mµy, c¸i con lõa ngu xuÈn chÝnh cèng Êy, th× mµy cã sña ®©u nhØ? ThËm chÝ mµy ch¼ng hiÓu lµ sóc vËt kh«ng cã trÝ kh«ng, mµ ng−êi th×... ThÕ tao hái mµy, ng−êi vµ sóc vËt kh¸c nhau ë c¸i g× nµo ? -Ai mµ cÊm ®−îc mµy c¬ chø ! Th«i tao xin mµy... Nh−ng ®−îc th«i, trong tr−êng hîp nµy th× sóc vËt cã nhiÒu tù do h¬n con ng−êi; mÆc dï ng−êi cã trÝ kh«ng nh−ng bÞ cÊm sña, cßn sóc vËt kh«ng cã trÝ kh«ng th× sña tho¶i m¸i, cã ai cÊm mµy ®©u ? V× vËy cã thÓ kÕt luËn ®−îc r»ng cã sù kh«ng b×nh ®¼ng gi÷a con ng−êi vµ sóc vËt. ThÕ th×, xin th−a víi ngµi r»ng, ngµi h·y cót ®i ! nghe kh«ng ?, vµ Trifun võa qu¸t, võa dËm ch©n ®Ó däa con chã. - Gõ.... g©u, g©u, g©u ! - ¸ µ !... VÉn sña µ, th−a ngµi ? §−îc l¾m. Nh− thÕ lµ ngµi muèn tù do ng«n luËn ö ? Míi ®©y th«i, ngµi cã d¸m l¸o thÕ ®©u. V× vËy, nÕu ngµi cã trÝ kh«ng th× ngµi còng ph¶i söa ch÷a... Cã nghÜa lµ ®Õn mét h«m kh¸c mµy l¹i sña ®Ó nh¹o b¸ng ngµi QuËn tr−ëng, vµ cø nh− thÕ th× cã khi l¹i x«ng vµo sña ngµi Bé tr−ëng mÊt th«i... Nh−ng tao xin lçi nhÐ, mµy kh«ng d¸m sña ngµi Bé tr−ëng ®©u ! µ, mµy b¶o c¸i g× nhØ ? h¾n ng¶ h¼n ng−êi vÒ phÝa con chã, tuång nh− muèn ghÐ nh×n tËn m¸t nã ®Ó tin ch¾c r»ng ®èi ph−¬ng ®· bÞ lóng tóng bëi nh÷ng lÝ lÏ s¾c s¶o cña m×nh. - Gõ... g©u! g©u! - §−îc, ®−îc l¾m ! Cã nghÜa lµ mµy n»ng nÆc ®ßi sña n÷a, - Trifun tiÕp tôc nãi vµ ®øng th¼ng ng−êi l¹i nh− tr−íc. Nh−ng anh b¹n ¬i ! H·y ®ång ý víi tao r»ng chÝnh tao còng cã thÓ sña ®−îc ®Êy ! Mµy ch¼ng thÊy tao ®· sña th−îng cÊp cña tao råi ®Êy − ? Nh−ng c¸i ®ã, th−a ngµi còng ch¼ng ®i ®Õn ®©u, v× r»ng nÕu tao cã sña mét c¸ch nhÑ nhµng th× lËp tøc còng bÞ xuyªn t¹c, lµm mÐo mã ®i. Vµ råi ®Õn mét ngµy, mµy biÕt chø, tao l¹i ph¶i chèi ph¾t ®i khi ë ngoµi phè, ®óng nh− tao ®ang kÓ víi mµy b©y giê Êy ! ThÕ nªn, tao b¶o mµy nhÐ, sña

26

võa võa th«i. B©y giê tao cho mµy mét gËy vµo mòi th× mµy sÏ biÕt ngay r»ng sña còng ph¶i cã giíi h¹n ... Mµy biÕt kh«ng, tao rÊt thÝch... vµo mâm mµy nh− thÕ nµy !... - G©u, g©u, g©u ! - ¸ µ ! mµy l¹i t¸i ph¹m khuyÕt ®iÓm.... Mµy d¸m sña c¶ quan chøc h¶ ? Nµy, ngµi ¬i, ngµi cã biÕt r»ng theo ®iÒu kh¶n t−¬ng øng cña Bé LuËt,- mµ lµm sao mµy biÕt luËt ®−îc nhØ ?.Kh«ng biÕt th× tha cho ®Êy. Cßn cø chiÓu theo luËt, dùa vµo ®o¹n..., µ kh«ng, vµo ®iÒu mét tr¨m linh bèn cña bé luËt h×nh sù, kh«ng nhí lµ môc A hay B n÷a, mµ ch−a ch¾c ®· lµ A hay B, nh−ng ý tó th× nh− thÕ nµy : “ KÎ nµo dïng lêi nãi, v¨n b¶n, hoÆc dÊu hiÖu còng nh− h×nh ¶nh ®Ó lµm nhôc bÊt kú mét nh©n viªn v¨n phßng nµo; mµ tao- xin phÐp tù giíi thiÖu, chÝnh lµ nh©n viªn v¨n phßng ®©y. Cßn tiÕng sña, chÝnh lµ mét dÊu hiÖu, mµ nÕu kh«ng ph¶i lµ dÊu hiÖu th× lµ mét h×nh ¶nh..., hoÆc quû tha ma b¾t ®i, nÕu kh«ng ph¶i lµ h×nh ¶nh th× lµ lêi nãi. Tao lµ nh©n viªn v¨n phßng, cßn mµy dïng lêi nãi...cã nghÜa lµ xøng ®¸ng chÞu mät c¸i gËy nµy vµo mâm !... - Gõ...g©u, g©u, gõ... Con chã x«ng vµo Trifun, ®íp ®−îc c¸nh tay ¸o, kÐo vÒ phÝa nã; cßn h¾n ta th× ch¼ng hÒ chèng cù ®−îc, ®Ó ¸o r¸ch xo¹c ®Õn tËn vai. Trifun kinh sî khi nh×n thÊy c¸i khñyu tay cña m×nh lé ra. -µ , ra b©y giê tao míi biÕt mµy thÕ ®Êy ! ThÕ ra mµy biÕt c¶ c¾n n÷a µ ? A ha ! ThÕ sao mµy kh«ng x«ng th¼ng vµo ngùc tao thËt m¹nh ®Ó ngµy mai tao ch¼ng thÓ ®Õn v¨n phßng ®−îc n÷a ? Tèt qu¸ ... TÊt nhiªn lµ tao còng biÕt trõng ph¹t, nh−ng tao kh«ng thÓ xÐ tay ¸o cña mµy ®−îc v× mµy lµm g× cã. §−îc, xin phÐp mµy, ngay b©y giõo tao sÏ cho mµy mét gËy vµo mâm ®Ó cho mµy biÕt tao thÝch c¸i mâm nh− thÕ nµy nµy... - G©u!g©u! g©u! gõ... - ThÕ nµo... Kh«ng thÝch µ ?, - vµ Trifun Trifunovits kho¸i trÝ nh¾c l¹i mét lÇn n÷a: “ ThÕ nµo? Kh«ng thÝch µ ?”...Nh−ng ®óng lóc ®ã, trªn tÇng hai cña ng«i nhµ, n¬i h¾n ®· ®éc diÔn cuéc ®èi tho¹i dµi

dßng Êy, mét c¸nh cöa sæ hÐ më vµ xuÊt hiÖn mét ng−êi ®µn «ng trong bé ®å pyjama mµu tr¾ng. Trifun Trifunovits ®øng ngay c¸n tµn : h¾n nh×n thÊy ngµi QuËn tr−ëng ®øng n¬i cña sæ. Trong kho¶nh kh¾c ®ã h¾n muèn xin tha lçi v× chît hiÓu ®©y chÝnh lµ con chã cña ngµi. Gi¸ mµ biÕt tr−íc th×, thø nhÊt lµ Trifun ®· kh«ng xu¸c ph¹m con chã, thø hai lµ kh«ng l¶i nh¶i víi nã, vµ thø ba - ®iÒu nµy quan träng nhÊt- lµ kh«ng cho¶ng nã. - Con chã becgiª lµ chã ngo¹i, v× thÕ t«i kh«ng thÓ biÕt lµ chã cña ngµi, -Trifun ®Þnh më måm thanh minh nh− thÕ, nh−ng h¾n l¹i lÆng thinh v× thÊy ch−a æn l¾m. - “Tèt nhÊt lµ chuån khái ®©y th«i”, h¾n nghÜ bông, xèc c¸i cæ ¸o lªn, r¶o b−íc ®i nh−ng kh«ng quªn liÕc nh×n c¸i cöa sæ më toang, cßn thÊy râ mån mét bé pyjama cña ngµi QuËn tr−ëng tr¾ng lãa d−íi ¸nh tr¨ng. Trèng ngùc ®Ëp th×nh th×nh, m·i råi Trifun míi trÊn tÜnh ®−îc. Khi nghe thÊy ë phÝa sau cã tiÕng cöa ®ãng l¹i, h¾n míi yªn t©m vµ thë dµi mét h¬i. Trªn ®−êng vÒ, h¾n gÆp mét con becgiª n÷a ch¹y gi÷a ®−êng phè, c¸i ®u«i côp xuèng, nh−ng Trifun ch¼ng thÌm phÝ lêi víi nã. BiÕt ®©u nh÷ng lêi ®ïa cît ¸c ý kia l¹i g©y phiÒn to¸i; nhì ra con chã nµy l¹i lµ cña ngµi Bé tr−ëng th× sao nµo ?. Cø c©m nh− thãc lµ h¬n c¶! Khi ®· ®i ®−îc mét qu¸ng kh¸ xa, Trifun míi tùa vµo cña nhµ ai ®Êy vµ nghÜ bông :” Trifun, b©y giê mµy nªn rÏ qua phè kh¸c, nãi chung lµ kh«ng nªn l¶ng v¶ng gÇn nhµ ngµi QuËn tr−ëng.” Nh−ng h¾n l¹i lµ v× ngÉu nhiªn mµ h¾n ®· ®Õn ®óng phè cña ngµi QuËn tr−ëng, vËy nªn tèt nhÊt lµ trë vÒ nhµ cho an toµn. VÒ ®Õn nhµ, viÖc ®Çu tiªn lµ lÊy mét tê giÊy tr¾ng ®Ó so¹n th¶o mét bøc th− xin lçi ngµi QuËn tr−ëng. H¾n më ®Çu nh− thÕ nµy: � Th−a ngμi QuËn tr−ëng ! Nh− mäi ng−êi ®Òu biÕt, becgiª lμ mét loμi chã ngo¹i, v× vËy lμm sao t«i biÕt ®−îc nã l¹i lμ chã cña ngμi. H¬n n÷a, ng−êi g©y sù tr−íc tiªn víi t«i lμ nã. Nã chöi t«i tr−íc, v× vËy t«i buéc ph¶i chèng tr¶ l¹i nh− th−êng lμm víi nh÷ng con chã kh¸c. T«i nÖn nã vÝ nã xÐ r¸ch ¸o kho¸c ngoμi cña t«i.�

27

Nay kÝnh th−: Trifun Trifunovits ViÕt xong, h¾n thÊm kh« nÐt mùc trªn l¸ th−, t¾t ngän nÕn vµ l¨n ra ngñ. S¸ng h«m sau Trifun Trifunovits tØnh dËy, ®Çu nhøc nh− bóa bæ. Bãp tay lªn tr¸n, h¾n phÈy tay ph¶i råi lÈm bÈm: -Chóa ¬i ! §ªm qua m×nh lµm c¸i g× mµ ngu d¹i ®Õn nh− vËy ! Chît thÊy l¸ th− viÕt s½n cho ngµi QuËn tr−ëng n»m ë trªn bµn, Trifun mØm c−êi ®au ®ín, thß hai ngãn tay vµo phong b× rót l¸ th− ra råi ®Æt vµo lßng bµn tay tr¸i, vß nhµu ®i vµ vøt xuèng gÇm bµn. H¾n mÆc quÇn ¸o chØnh tÒ, n¾n l¹i chiÕc mò bÞ nhµu n¸t, ví lÊy c¸i batoong, soi g−¬ng råi ®i ®Õn së. Ra khái nhµ ®−îc hai chôc b−íc, h¾n dõng l¹i, nghÜ ngîi ®iÒu g× råi quay trë vÒ nhµ. H¾n lÊy ë gÇm bµn l¸ th− nhµu n¸t ra, xÐ n¸t thµnh tõng m¶nh nhá vµ nhÐt vµo tói. Khi ®ã h¾n míi yªn t©m ®i ®Õn v¨n phßng vµ thÒ ®éc r»ng kh«ng bao giê uèng r−îu n÷a.

THƠ HÀ NỘI *

1.Pháo hoa Tết bên Bờ Hồ Thăng thiên lao vút tận trời Long lanh loé sáng, ánh ngời nước soi Văn minh từ thuở xa rồi Hiến dâng bao phút cho người reo vui !

2.Cảm hứng từ Văn Miếu Ngàn năm văn vật đất Thăng Long Quốc tuý còn đây với Nhị Nùng Cửa Khổng đòi phen mưa nắng giãi Sân Trình mấy lớp cổ rêu phong Trải bao thế kỷ trơ tường móng Biết mấy xuân thu vững cột đồng Gío Mỹ mưa Âu dù đổi mới : Con nhà Tử Giám vẫn thờ chung Nghìn năm văn vật đất Thăng Long Trải mấy triều nay đạo vẫn sùng Bể học mênh mông trên đất Bắc Rừng Nho man mác khắp trời Đông Dấu thơm bia tạc cùng trời đất Xứng mãi lưu danh cháu Lạc Hồng Học mới ai ơi, nhìn ngắm lại : Kìa nhà Giám cũ, những hoài mong...

3.Phố Cổ Tôi đã có cả thời thơ ấu Qua đi trong phố cổ Hà thành Phố hẹp Nhà sâu Mái nâu Cửa nhỏ Tôi chỉ thấy những tối tăm, ngột ngạt Thiếu luồng gió mát, thiếu giọt nắng vàng Phố đông Nhà tối Mái dột Cửa long Tôi đã rời xa nơi phố cổ Đến ở nơi chót vót tầng cao

THƠ XÂY DỰNG *

ở đây cũng có tháp Piza ở đây Cũng có Tháp Piza Như trên đất nước I-ta-li-a Khác chăng Đây chỉ là nhà Dăm chục căn hộ Vài ba đơn nguyên Năm tầng không quá * Chuyện rằng : Xây xong chưa qua mùa hạ Nó đã ngả nghiêng Và lún nứt khắp nhà Nó đã trở thành công trình lạ Không khả năng cứu chữa Như Piza Cho người ta đến hằng ngày chiêm ngưỡng Mà phải Đập phá đi Di dân đi Phòng nguy cơ sập đổ Nếu cứ để : Nghiêng nghiêng mãi ra hồ Nêus cứ để : Nứt nứt toác theo tường Nếu cứ để : Lún lún chìm tầng một * Giờ đây Nhà đà xây lại Khiêm tốn hơn, "rụt" lại hai tầng Chắc là tồn tại được nhiều xuân * ở đây Cũng có Tháp Piza Nhưng không phải ở I-ta-li-a Đây chỉ là ngôi nhà

Trên bờ hồ Ngọc Khánh (1) 1991 ___________ (1) Nhà B2 trong khu tập thể hồ Ngọc Khánh, Q. Ba Đình Hà Nội bị lún nứt nặng ngay sau khi xây dựng xong năm 1987. Năm 1990 phải dỡ bỏ đi 2 tầng trên để chống lún. Đến và đi Khi Anh tới Đồi hoang heo hút gió Lúc Anh đi Bao thành phố lên đèn Khi Anh tới Phà ngang sông vất vả Lúc Anh đi Cầu nối nhịp xe qua Khi Anh tới Người trông mưa từng hạt Lúc Anh đi Đập xối nước trắng đồng Anh tới không ai biết Anh đi chẳng ai hay Bởi vì nghề anh vậy : Đời gọi là Thợ Xây 1992 Anh bờm ngành ta Biết anh là " kiến trúc gia' Phú ông thuê vẽ vin -la một toà Anh rằng " sẽ có ngôi nhà Vừa ý ông chủ, nhưng mà... đầu tiên" Chủ rằng :" Cậu chớ ngại phiền Tiền đâu tôi chịu, tất nhiên chu toàn Chỉ cần thiết kế đàng hoàng Mô- đéc thời thượng thật sang với đời Miễn là cậu cứ nghe lời Thể hiện đúng ý chịu chơi của mình" Thế rồi lên một công trình Ai nhìn cũng phải giật mình thất kinh Nhà ở hay một cái đình ? Com-lê đội nón, dàng hình quái thai Lại còn trang trí mặt ngoài Đá đen tầng dưới, trát mài tầng trên Chủ nhân được dịp khoe tiền Rào sắt uốn éo từ hiên đến vườn Ông làm cho đẹp phố phường Hay là bôi bẩn môi trường cảnh quan ? Còn điều nữa đáng phàn nàn :

Về anh " kiến trúc" tham lam hơn Bờm Méo nghề vì cái niêu cơm ! 1993 Điều đơn giản Anh chẳng hiểu sao lại toái đây Tháng năm dan díu với nghề này Dù ai có bảo :" Màn chi khổ..." Lặng thinh, anh nghĩ : mình thợ xây. Anh chẳng hiểu sao lại toái đây Dãi dầu mưa gió suốt đêm ngày Dù ai có bảo:" Này hâm thế..." Có lẽ, nhưng mà: tớ thợ xây Anh chẳng hiểu sao bỏ nơi đây Xây xong chẳng ở lại đi ngay Dù ai có bảo: Sao khờ thế..." Anh cười, và nói :tôi thợ xây" 1993 Một tuần Thứ hai, đường phá: dắt xe Thứ ba, xếp đá: lên hè mới xong Thứ tư: nhựa nóng bỏng đường Ung dung hạ mã vì thương xe mình Thứ năm: đường đã ngon lành Thong dong xe đạp ngon lành quãng ni Thứ sáu: lại xảy chuyện chi? Xuống xe tìm hiểu cớ vì sao đây Người ta lắp đoạn ống này Quãng đường lại phá sau ngày chỉnh trang Thứ bảy: người lại nối hàng Xuống xe dắt bộ quãng đàng thi công Người làm, kẻ bới như không Cảnh này cứ diễn mà đâu đớn lòng Phải rồi, chỉ tại của công ! 1993 Trước các mô hình công trình đoạt giải của sinh viên Những công trình với tỉ lệ nhỏ xíu Đọng trên mặt sa bàn Nhưng thoát ra nhiều ý đồ sáng láng Khiến đàn anh phải khâm phục ngỡ ngàng Hoan hô kiến trúc trẻ Đã cố vượt thời gian Tiến mau lên phía trước

Để bắt ngay cho được Điều đất nước đang cần 1994 Tâm sự ngôi nhà tập thể cũ Em đây tuổi mới mười niên Mà trông tiều tuỵ như "lên lão" rồi Tường hoen, mái toác nhòm trời Gạch bong, của nứt, đâu thời vàng son Lan can hoa hoét đâu còn Cầu thang bậc lở, lối mòn khó đi Bếp hun mù khói đen xì Máng tràn, nước tắc, nói gì vệ sinh "Pha xát" mới thật là kinh Nới, cơi tranh thủ từng "inh" đất vàng Nhà mình nội thất thì sang Nhưng mà thây kệ cảnh quan láng giềng Xế chiều đã phải lên đèn Lô gia ngăn lại, sân chen mất rồi Tuy em tuổi có lên mười Chẳng ai chăm sóc nên người già nua Nhìn người, đã ngẫm ta chưa : Nhà nay ọp ẹp, sao xưa vững vàng ? 1994 Thân phận khu phụ xưa và nay Xưa kia Em bé tí teo Vì trong nhà ở, ăn theo, phụ nhờ Diện tích nếu có mẩu thừa Đặt em vào đó là vừa vặn thay Thiếu cả nhs sáng ban ngày Xí tắm chật chội, phơi bày cả ra Bếp thì chỉ lọt người qua Nếu có toa khói: xa hoa quá rồi ! Tiện nghi chẳng phải lôi thôi Toa-lét là chỗ kiêm nuôi lợn gà Nuôi nhốt đảm bảo tăng gia Dù cho ở tít tầng nhà thứ năm. * Từ ngày khí thế làm ăn Bung ra tứ phía, tháng năm phát tài Khu phụ cũng được như ai Thông thoáng, sang trọng và oai ra trò Khách đến, xin hãy đứng chờ Ghé xem khu phụ, chủ nhà hân hoan: " Nào là nóng-lạnh đàng hoàng Nào là tủ bếp toàn hàng Nhật, Tây Nào là vời tắm ngắt ngay Chẳng phải vặn vẹo như ngày thủơ xưa Nhà ăn liền bếp, xướng chưa Bếp điện là vứt, bây giờ xài ga *

Khu phụ bộ mặt ngôi nhà Bõ ngày em phải là bà ăn theo Mới hay có sớm, có chiều Khi là của ghét, con yêu của người. 1996 Tâm sự ngôi nhà cổ Trăm năm Em đứng ở đây Uy nghi, trang trọng, tràn đầy ánh dương Ngắm nhín thiên hạ qua đường Mái tươi ngói đỏ, mảng tường vàng hoe Tuổi cao sức sống tràn trề Tưởng vài trăm tuổi chưa về cõi Tiên Ngờ đâu tại hoạ đến liền: Có anh Hiện Đại chèn bên hông mình Chiều cao anh đến là kinh Trên năm chục thước, đầy mình kính nhôm Lêu nghêu dáng dấp anh còm Đứng bên lùn tịt, tôi còn là chi Tính duyên một cuộc hài bi ép nhau chung sống đến kỳ nào đây Ghé tai xin nhủ điều này : " Phát triển xây dựng nhớ ngày mai sau Để con cháu đỡ càu nhàu Người xưa mà cũng ấm đầu thế ư ?" 1996 Nhà và đất Trăm năm trong cõi người ta Chữ may chữ rủi ai mà biết đâu ? Trải qua một cuộc bể dâu Căn hộ mà kém mẩu đầu mảnh sân * Lạ gì năm tháng khó khăn Trong thời bao cấp làm ăn nhọc nhằn Tiêu chuẩn ông được một căn Còn chị chưa đạt, ông phân mẩu vườn Bấy giờ chị chẳng vui lòng Phận mình ngồi bệt sao bằng được ông Bây giờ có mát ruột không ? Đứng thời kinh tế đã bung ra rồi Có đất, chị sắn ra xơi Bao nhiêu tấc đất, vàng mười trời cho Còn ông, căn hộ có to Trên cao hít gió có no không nào ? Thị trường đất lại sốt cao Háy cứ đợi đấy, vàng vào túi đây Thật là ai có ngờ đâu Căn hộ mà kém mẩu đầu mảnh sân ! 1996

Và từ đây nhìn về nơi ấy Mới xôn xao màu " Phố Phái" năm nào ...

4.Hà nội - đô thị hoá Xưa kia Đây chưa có nhà Xưa kia Đây là bãi tha ma Giờ đây Người về ngơ ngác Bãi rác còn đâu ? Nhà cao Ngẩng sái đầu Mà vẫn chưa thấy chỏm Chòm xóm Đường lầy Khóm cây Đâu cả ? Ơ ! Người ta có phép lạ Biến hoang tàn thành phố sá đông vui !

5.Đâu ? Ngôi nhà Việt Nam ?

Tôi trở về đây Giữa lòng Hà Nội Trái tim hồi hộp Tình cảm xốn sang Như trở lại làng Quê hương xa nhớ Nhưng sao bỡ ngỡ Kinh ngạc sững sờ Vì muôn cảnh vật Quá khác ngày xa : Đường phố rộng ra Toả đi nhiều ngả Đa dạng muôn nhà Thắm tươi màu sắc Nhưng mà xa lạ Nếp nhà Việt Nam: Đâu còn mái ngói Nhà thoáng hiên chơi Nắng chiếu khoẻ người

Gió lùa xuyên cửa Giàn cây buông toả Mát rượi không gian ? Đâu còn mặt nước Làm dịu nắng hè Chỉ thấy lô nhô Tháp cao, chỏm nhọn Kính nhôm bưng bít Kín mít không gian Nhà cửa xen đan Không theo quy hoạch Chẳng chừa ngõ ngách Giữa các ngôi nhà Chen lấn bung ra : "Đất là vàng bạc !" * Tôi trở về đây Giữa lòng Hà Nội Lại gặp " nhà tây" Y bên hải ngoại !

CÇn khai th¸c ®óng chøc n¨ng yÕu tè MÆt n−íc trong ®« thÞ NguyÔn Huy C«n YÕu tè mÆt n−íc th−êng ®i kÌm víi c©y xanh trong quy ho¹ch vµ kiÕn tróc ®« thÞ. Tuy nhiªn, trong s¸ch b¸o, vÊn ®Ò mÆt n−íc míi ®iÓm qua mét c¸ch s¬ sµi. Ngay c¶ gi¸o tr×nh vËt lý- m«i tr−êng còng chØ nãi nhiÒu vÒ c©y xanh, tuy ®Ò môc th× nªu chung lµ c©y xanh-mÆt n−íc kÌm theo nh÷ng t¸c ®ông cña c©y xanh lµ : lµm trong s¹ch bÇu kh«ng khÝ, lµm gi¶m bøc x¹ mÆt trêi, lµm thay ®æi nhiÖt ®é vµ ®é Èm , chÕ dé gÝo trong mét khu vùc nhÊt ®Þnh. Néi dung cña yÕu tè mÆt n−íc th−êng ®−îc nªu chung chung nh− thÕ nµy : " Mçi ®« thÞ ViÖt Nam cÇn cã Ýt nhÊt mét c«ng viªn c©y xanh mÆt n−íc", hoÆc: " Trong c¸c c«ng viªn lín, nhÊt thiÕt ph¶i tæ chøc c¸c hμnh thøc mÆt n−íc", hoÆc : "Riªng ®èi víi c¸c c«ng tr×nh c«ng céng cao tÇng, nhÊt thiÕt ph¶i t¹o qu¶ng tr−êng c©y xanh mÆt n−íc phÝa tr−íc ®Ó t¹o tÇm nh×n " ...v.v.... Thùc ra, cÇn hiÓu mÆt n−íc lµ mét bé phËn kh«ng gian më gåm : s«ng, hå, bÓ b¬i, v−ên c¶nh, th¸c n−íc, suèi, m¶ng n−íc tiÓu c¶nh trang trÝ trong khu ®Êt c«ng tr×nh. Kh«ng ph¶i chØ ë n−íc ta, mµ yÕu tè mÆt n−íc ®· sím tham gia vµo viÖc h×nh thµnh ®« thÞ thêi xa x−a, t¹i nhiÒu n−íc, khi mµ qu¸ tr×nh h×nh thµnh ®« thÞ ®ã, tô ®iÓm th−¬ng m¹i th−êng b¾t ®Çu tõ mét ®Çu mèi giao th«ng thuû. TiÕp ®ã, mÆt n−íc tån t¹i xung quanh nh÷ng thµnh luü qu©n sù, vµ cuèi cïng lµ trong khu«n viªn cña c¸c dinh thù, c¸c l©u ®µi cña vua chóa phong kiÕn. Sù xuÊt hiÖn cña mÆt n−íc trong c¸c ®« thÞ cæ cña Trung Quèc lµ mét minh chøng vÒ t¸c dông to lín cña yÕu tè nµy vÒ th−¬ng m¹i, qu©n sù vµ gi¶i trÝ. Ngµy nay, trong x©y dùng vµ ph¸t triÓn ®« thÞ hiÖn ®¹i, mÆt n−íc cµng cã vai trß vµ t¸c dông to lín, ®ã lµ: - §iÒu hoμ n−íc m−a : ®¶m b¶o tho¸t hÕt n−íc m−a trong mïa m−a ( bªn c¹nh hÖ thèng tho¸t n−íc cßn h¹n hÑp), tr¸nh cho ®« thÞ khái óng ngËp côc bé. C¸c hå, ao cã t¸c dông chøa n−íc m−a, råi sau ®ã míi tho¸t dÇn theo hÖ thèng cèng . C¸c hå ®iÒu hoµ cã kh¶ n¨ng hç trî hÖ thèng tho¸t n−íc trong ®« thÞ, bëi lµm gi¶m ®−îc l−u l−îng n−íc ch¶y sau ®ã, gi¶m c«ng suÊt tr¹m b¬m,v.v. - T¹o c¶nh quan cho ®« thÞ : §©u ph¶i ngÉu nhiªn mµ c¸c c«ng viªn, n¬i gi¶i trÝ trong ®« thÞ th−êng ë gÇn hay ngay trong khu vùc mÆt n−íc cña ®« thÞ. LÊy c¸c hå cã t¹i Hµ Néi mµ xem xÐt, râ rµng lµ hå Hoµn KiÕm, hå ThuyÒn Quang, hå T©y v.v. ®Òu cã lµ nh÷ng n¬i vui ch¬i gi¶i trÝ, cã c¶nh quan ®Ñp v× ®Þa h×nh, vÞ trÝ t−¬ng ®èi víi kh«ng gian kiÕn tróc chung quanh. - Xö lý n−íc th¶i : §ã lµ kh¶ n¨ng tù lµm s¹ch chÊt « nhiÔm th«ng qua c¸c qu¸ tr×nh lµm s¹ch tù nhiªn (lý häc, ho¸ häc, sinh häc) diÔn ra trong m«i tr−êng n−íc . Qu¸ tr×nh nµy diÔn rat−¬ng ®èi nhanh vµ lµm ph©n huû hoµn toµn chÊt h÷u c¬ cã trong n−íc sau 20 ngµy. T¸c dông dÉn xuÊt lµ t¹o ra thøc ¨n cho nguyªn sinh ®éng vËt, råi sinh vËt phï du vµ nhuyÔn thÓ,v.v. lµm cho n−¬c ngµy cµng s¹ch h¬n. - Nu«i trång thuû s¶n: Nu«i c¸ nh»m gi÷ g×n vÖ sinh m«i tr−êng ®ång thêi n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông mÆt n−íc ®« thÞ. Tuy nhiªn , ph¶i cã sù c©n ®èi thÝch hîp gi÷a s¶n l−îng c¸ nu«i , diÖn tÝch mÆt n−íc vµ chÊt l−îng n−íc hå. Trong thêi gian qua, viÖc tËn dông khai th¸c yÕu tè mÆt n−íc kh«ng mÊy kh¶ quan. §ã lµ do : - Ch−a cã ý thøc vµ biÖn ph¸p h÷u hiÖu ®Ó b¶o vÖ mÆt n−íc hå ao ®« thÞ;

- Ch−a khai th¸c sö dông c¸c bÒ mÆt n−íc cã trong ®« thÞ, nhÊt lµ trong viÖc c¶i thiÖn vi khÝ hËu ®« thÞ, t¹o m«i tr−êng c¶nh quan sinh th¸i theo ®óng nghÜa cña nã. - Ch−a cã biÖn ph¸p kh¾c phôc vµ bï ®¾p t×nh tr¹ng gi¶m diÖn tÝch mÆt n−íc ngµy cµng thÊy râ trong ®« thÞ do qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸ m¹nh mÏ. - Ch−a x¸c ®Þnh ®−îc ®Çy ®ñ vµ ch−a cã sù kÕt hîp hµi hoµ, ®an xen c¸c t¸c dông cña mÆt n−íc ®· nªu ë phÇn trªn. VÊn ®Ò qu¶n lý khai th¸c s«ng hå t¹i thñ ®« Hµ Néi lµ mét vÝ dô cô thÓ vÒ hiÖn tr¹ng qu¶n lý mÆt n−íc t¹i ViÖt Nam. HÇu hÕt c¸c hå ( tù nhiªn vµ nh©n t¹o) ®Òu khai th¸c t−¬ng ®èi tuú tiÖn. Do vËy, dÉn ®Õn sù kh«ng thèng nhÊt trong qu¶n lý khai th¸c, nhiÒu khi g©y m©u thuÉn gi÷a c¸c môc ®Ých kh¸c nhau trong sö dông hå. C¸c hå ®· kh«ng lµm ®−îc vai trß ®iÒu hoµ vi khÝ hËu mµ còng kh«ng thÓ hiÖn ®−îc vai trß cña n¬i vui ch¬i gi¶i trÝ, danh lam th¾ng c¶nh. T×nh tr¹ng ngËp lôt ë mét sè tuyÕn phè khi cã m−a to lµ kÕt qu¶ cña viÖc kh«ng x¸c ®Þnh diÖn tichs mÆt n−íc cÇn thiÕt cho nhu cÇu ®iÒu hoµ n−íc m−a cho c¶ khu vùc ®« thÞ. §Ó thiÕt thùc c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn vÖ sinh vi khÝ hËu trong ®« thÞ , thêi gian tíi cÇn cã kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kh«ng gian mÆt n−íc ®« thÞ. Ph©n lo¹i râ ®« thÞ x©y dùng míi hoÆc c¶i t¹o ®Ó cã biÖn ph¸p thÝch hîp. VÝ dô : ®èi víi c¸c ®« thÞ x©y dùng míi th× ph¶i tÝnh to¸n ®Çy ®ñ hÕt c¸c nhu cÇu vÒ mÆt n−íc cÇn ®¸p øng, cßn ®èi víi ®« thÞ c¶i t¹o mæ réng th× cÇn x¸c ®Þnh diÖn tÝch mÆt n−íc cßn thiÕu theo chØ tiªu ®Ó bæ xung, bªn c¹nh ®ã ph¶i chÝnh x¸c ho¸ chøc n¨ng chÝnh cña tõng hå. §Æc biÖt, ®èi víi c¸c hå cã chøc n¨ng vui ch¬i gi¶i trÝ , kh«ng ®Ó n−íc th¶i sinh ho¹t ch¶y vµo , cã thÓ thiÕt kÕ hÖ thèng cèng bao n−íc bÈn chung quanh hå. §©y còng lµ c¸ch gi¶i quyÕt t×nh thÕ, cßn trong t−¬ng lai, ph¶i thiÕt kÕ x©y dùng c¸c hÖ thèng tho¸t n−íc bÈn riªng vµ t¸ch khái hÖ thèng n−íc m−a. §Ó chèng « nhiÔm n−íc hå, thiÕt kÕ hÖ thèng kÌ vµ ®−êng d¹o chung quanh hå lµ ®iÒu nªn ph¸t huy. T¹i thñ ®« Hµ N«i, mét sè hå néi thµnh nh− Gi¶ng Vâ, Ngäc Kh¸nh,v.v. ®· lµm ®−îc ®iÒu nµy. Cuèi cïng, xin nh¾c l¹i r»ng, nhu cÇu kh«ng gian mÆt n−íc còng cao nh− ®èi víi c©y xanh trong viÖc t¹o c¶nh quan ®« thÞ vµ c¶i thiÖn vi khÝ hËu n¬i ®©y. Chóng ta kh«ng thÓ chØ quan t©m ®Õn c©y xanh mµ kh«ng chó ý ®Õn kh«ng gian mÆt n−íc. C¶ hai yÕu tè nµy ®Òu cã nh÷ng t¸c dông ®¸ng kÓ trong viÖc lµm gi¶m nhiÖt ®é, t¨ng ®é Èm, cÊp «xy vµ chèng ån ®« thÞ. Vµ râ rµng lµ t¹i c«ng viªn, n¬i vui ch¬i gi¶i trÝ, hai yÕu tè nµy sÏ t¹o ®iÒu kiÖn h×nh thµnh c¶nh quan ®« thÞ t−¬i ®Ñp. VÊn ®Ò lµ ë chç quü ®Êt vµ quü mÆt n−íc ®« thÞ cã ®Õn ®©u. HiÖn tr¹ng khai th¸c vµ sö dông hÖ thèng hå t¹i Hµ Néi lµ mét vÝ dô:theo nghiªn cøu ®iÒu chØnh quy ho¹ch tæng thÓ cña thµnh phè n¨m 1998 th× sè l−îng c¸c ao hå sÏ t¨ng thªm vÒ phÝa b¾c thµnh phè, chiÕm kho¶ng 8% ®Êt x©y dùng. Tr−íc m¾t, diÖn tÝch mÆt n−íc cÇn thiÕt cho Hµ Néi ph¶i ®¶m b¶o môc tiªu cÊp b¸ch lµ ®iÒu hoµ n−íc m−a cho khu vùc. TÊt nhiªn, c¸c hå cña thñ ®« còng cã vai trß ®Æc biÖt trong sinh th¸i, du lÞch, cÇn ®ång thêi ®−îc b¶o vÖ vµ t«n t¹o.

1

b¶o tån vμ c¶i t¹o Khu phè cæ hμ néi nh− thÕ nμo ?

Kim Thi

Khu phè cæ kh«ng ph¶i lμ khu phè cò Tr−íc hÕt, cÇn ph©n biÖt hai lo¹i khu phè: khu phè cæ vµ khu phè cò. Khu phè cæ cña Hµ Néi lµ kiÓu kiÕn tróc nhµ èng tiªu biÓu , s¶n phÈm kiÕn tróc cña Th¨ng Long thêi phong kiÕn vµo c¸c thÕ kû 17-18. Khu phè cò lµ kiÓu kiÕn tróc thuéc ®Þa Ph¸p t¹i Hµ Néi vµo thÕ kû 19-20, mang phong c¸ch cña kiÕn tróc ch©u ¢u. Quen gäi lµ khu Ba m−¬i s¸u phè ph−êng, khu phè cæ Hµ Néi h×nh thµnh khi c¸c ph−êng nghÒ trë nªn phån thÞnh, t¹o thµnh mét trung t©m hµnh chÝnh-th−¬ng m¹i, mét kh«ng gian c− tró cña d©n kÎ chî Th¨ng Long. Bµi th¬ cña t¸c gi¶ khuyÕt danh sau ®©y ®· kÓ rÊt ®Çy ®ñ vÒ tªn c¸c phè trong khu phè cæ: Rñ nhau ®i kh¾p Long Thμnh Ba m−¬i s¸u phè rμnh rμnh ch¼ng sai Hμng Bå, Hμng B¹c, Hμng Gai, Hμng Buåm, Hμng thiÕc, Hμng Bμi, Hμng Khay, M· VÜ, Hμng §iÕu. Hμng GiÇy Hμng Lê. Hμng Cãt, Hμng M©y, Hμng §μn, Phè Míi, Phóc KiÕn, Hμng Ngang, Hμng M·, Hμng M¾m, Hμng Than, Hμng §ång, Hμng Muèi, Hμng Nãn, CÇu §«ng, Hμng Hßm, Hμng §Ëu, Hμng B«ng, Hμng BÌ, Hμng Thïng, Hμng B¸t, Hμng Tre, Hμng V«i, Hμng GiÊy, Hμng The, Hμng Gμ Quanh ®i ®Õn phè Hμng Da, Tr¶i xem ph−êng phè thËt lμ còng xinh. Phån hoa thø nhÊt Long Thμnh, Phè d¨ng m¾c cöi, ®μng quanh bμn cê Ng−êi vÒ nhí c¶nh ngÈn ng¬ Bót hoa xin chÐp nªn th¬ l−u truyÒn. Khu phè cæ cã cÊu tróc kh«ng gian ®Æc biÖt, xuÊt ph¸t tõ nguyªn lý h×nh thµnh ®« thÞ cæ. §Æc biÖt, n»m trong tæng thÓ kh«ng gian ®« thÞ Th¨ng Long,

2

®Æc ®iÓm nµy cµng næi tréi víi ®Çy ®ñ 3 lo¹i cÊu tróc: khu thµnh cæ, khu phè cæ vµ khu phè cò n»m t−¬ng øng ë phÝa b¾c vµ phÝa nam Hå G−¬m. Trong c¸c c¬ cÊu nµy th× kh«ng gian ®« thÞ cña khu phè cæ thÓ hiÖn ®Çy ®ñ c¸c nÐt truyÒn thèng nh−: bè côc m¹ng l−íi ®−êng phè hÑp vµ kh«ng th¼ng; c¸c ng«i nhµ trong phè cæ s¾p xÕp l« nh« vµ cã d¹ng h×nh èng, trong ®ã xen lÉn c¸c phßng ë vµ s©n trong. Phè vμ ph−êng Ph−êng xuÊt hiÖn tõ thêi L ý, TrÇn vµ Lª. NÕu ë thêi L ý, TrÇn cã ®Õn 61 ph−êng th× ®Õn thêi Lª chØ cã 36 ph−êng. §©y thùc chÊt lµ ®¬n vÞ hµnh chÝnh c¬ së, t−¬ng ®−¬ng víi c¸c x· ë n«ng th«n thêi ®ã. CÇn nh¾c thªm r»ng ®Õn thêi NguyÔn th× cÊp ph−êng víi 36 ®¬n vÞ bÞ b·i bá vµ Hµ Néi khi nµy chia thµnh 249 ph−êng, th«n, tr¹i. C¸c ph−êng, th«n, tr¹i nµy qu¶n l ý lu«n c¶ viÖc lËp ra c¸c phè bu«n b¸n, s¶n xuÊt vµ tÊt thÈy c¸c viÖc trong phè. C¸ch tæ chøc nµy kh¸c h¼n víi c¸c n−íc ch©u ¢u thêi trung cæ. Mét bªn lµ khu phè bu«n b¸n ë thµnh thÞ do giai cÊp t− s¶n lËp ra, cßn mét bªn l¹i mang tÝnh tù trÞ. ChÝnh v× thÕ míi cã quy ®Þnh : “ Mäi thø hμng hãa b¸n trong thμnh phè ®Òu ®−îc b¸n riªng ë tõng phè, mçi phè dμnh riªng cho mét hay vμi lμng ®· ®−îc phÐp më cöa hμng t¹i ®ã”. Sau nµy, ®Õn thêi NguyÔn th× xuÊt hiÖn cÊp tæng, thùc chÊt t−¬ng ®−¬ng víi cÊp ph−êng thêi L ý, TrÇn, Lª, cã kh¸c lµ quy m« lín h¬n, gÇn gÊp 3 lÇn quy m« ph−êng. Vµ khi nµy, Hµ Néi cã 13 tæng (Thä X−¬ng 8 tæng vµ VÜnh X−¬ng 5 tæng). Gi¶i ph¸p b¶o tån NÕu ®· x¸c ®Þnh ®−îc lµ cæ, th× ph¶i b¶o tån. Cô thÓ lµ b¶o tån c¸i cæ x−a cña nh÷ng ng«i nhµ èng, ®¸p øng sinh ho¹t cña ng−êi d©n ph−êng nghÒ truyÒn thèng víi nh÷ng c¸i s©n trong, võa ®¶m b¶o th«ng giã, lÊy ¸nh s¸ng vµ kh«ng gian yªn tÜnh. NÕu so víi c¸c phè cæ cña Ng−êi La M· ë Italia, hoÆc nhµ ë dan gian cña ng−êi Ai CËp, Ba T− thêi xa x−a th× còng kh«ng cã g× lµ khËp khiÔng. TÝnh chÊt “ cæ” cßn thÓ hiÖn ë ngay « phè vµ ®−êng phè. Nã cã ranh giíi r¹ch rßi gi÷a mét bªn lµ thμnh cña vua chóa vµ mét bªn lµ thÞ (n¬i bu«n b¸n, sinh ho¹t) cña d©n. §ã chÝnh lµ phè ph−êng vµ chî cïng ph¸t triÓn trong d¶i ®Êt hÑp, chiÒu réng kh«ng qu¸ 1 kilomet. §ã lµ cÊu tróc chung cña nhµ phè ë c¸c ®« thÞ cæ, trong vïng khÝ hËu nhiÖt ®íi nãng Èm, ®ã lµ kinh nghiÖm x©y dùng tõ ngµn x−a, kh«ng dÔ g× cã ®−îc. §Õn nay, nhiÒu ng«i nhµ èng trong phè cæ ®· bÞ h− háng, ph¸ ®æ mét phÇn do t¸c ®éng cña khÝ hËu-thiªn nhiªn qua thêi gian, phÇn kh¸c do ph¸t triÓn

3

x©y dùng bõa b·i, kh«ng theo quy ho¹ch, kh«ng cã chØ ®¹o trong h¬n nöa thÕ kû qua. B¶o tån c¸i cæ, cã ng−êi cho r»ng chñ yÕu lµ l−u gi÷ l¹i ®Æc ®iÓm sö dông bëi Hµ Néi cã 3 thùc tÕ ®¸ng hÊp dÉn, cã thÓ nãi lµ t¸c phÈm kiÕn tróc-v¨n hãa- nghÖ thuËt ®éc ®¸o lµ: - song song tån t¹i gi÷a lÞch sö vµ cuéc sèng hiÖn ®¹i ë thÕ kû 21; - cßn vËt chøng cña sù tån t¹i ®ång thêi hai nÒn v¨n hãa ®« thÞ: khu 36 phè ph−êng vµ khu phè Ph¸p; - nh÷ng kh«ng gian ®−êng phè kh¸ hoµn h¶o (vÒ c¶nh quan ®« thÞ, vÒ tØ lÖ, mÆt nhµ, mµu s¾c, c©y xanh,v.v..), thÓ hiÖn ®−îc lµ mét ®« thÞ (cËn) nhiÖt ®íi. B¶o tån c¸i cæ, cã ng−êi cho r»ng chÝnh lµ b¶o tån c¸i vÎ cæ s¬ cña phè ph−êng Hµ Néi x−a, kh«ng g× ngoµi bè côc kh«ng gian vµ cÊu tróc cña ng«i nhµ truyÒn thèng ë phè cæ. X−a cò tån t¹i nh− vËy, chÊp nhËn g×n gi÷ nã nh− b¶o vËt mét thêi, nh−ng kh«ng ai x©y dùng míi, sao chÐp nguyªn xi nh− vËy . Thö t−ëng t−îng mét khu phè x©y dùng nh÷ng ng«i nhµ míi víi vËt liÖu míi, trang bÞ míi mµ lµm s©n trong, s©n phô, lßng nhµ chËt chéi, thiÕu ¸nh s¸ng, v.v. th× cã hîp lý vµ kh¶ thi kh«ng? B¶o tån c¸i truyÒn thèng, kh«ng g× kh¸c lµ trïng tu, phôc chÕ l¹i ®Ó thÊy râ mét di s¶n ®éc ®¸o: cÊu tróc vµ kh«ng gian. Ch¼ng h¹n, c¸ch bè trÝ mÆt b»ng nhµ tõ ngoµi vµo cã: cöa hµng, phßng kh¸ch, s©n trong (cã giÕng trêi), bÓ n−íc/hßn non bé. Cã thÓ cã thªm: cÇu thang tõ s©n dÉn lªn buång ngñ vµ g¸c nhµ cÇu. §èi víi nh÷ng nhµ ®Ó s¶n xuÊt cßn thªm: buång c¬m, x−ëng thî. TÊt nhiªn nhµ ph¶i cã bÕp, buång t¾m, xÝ,v.v. ë phÝa trong. Khu phè cæ kh«ng chØ lµ tËp hîp nh÷ng ng«i nhµ èng hÑp vµ s©u hun hót mµ kÌm theo c¶ mét hÖ thèng ®−êng phè ch©t hÑp n÷a. Khái ph¶i kÓ nh÷ng bÊt tiÖn do sù chËt chéi c¶ nhµ lÉn phè nµy g©y ra nÕu x¶y ra háa ho¹n hay lµm dµnh lèi ®i cho c¸c ph−¬ng tiÖn lµm vÖ sinh chung. Vμ gi¶i ph¸p c¶i t¹o Muèn b¶o tån c¸i cæ, ph¶i tiÕn hµnh c¶i t¹o. C«ng cuéc b¶o tån sÏ kh«ng thùc hiÖn ®−îc nÕu kh«ng song song thùc hiÖn viÖc c¶i t¹o. B¶o tån ®· lµ c«ng viÖc cÊp b¸ch th× c¶i t¹o cµng cÊp b¸ch h¬n. PhÇn lín nh÷ng ng«i nhµ trong khu phè cæ ®· bÞ xuèng cÊp nghiªm träng, nÕu kh«ng muèn nãi lµ rÖu r·, cò n¸t .Do yªu cÇu sinh ho¹t vµ lµm ¨n, m¹nh ai nÊy lµm khiÕn nh÷ng nhµ trong phè cæ ngµy cµng mÊt tiÖn nghi, thiÕu vÖ sinh, chen chóc, chËt chéi, khã mµ gi÷ ®−îc nÕp sèng thanh lÞch cña ngµn x−a.

4

Kh«ng c¶i t¹o sao ®−îc khi muèn l−u l¹i gi¸ trÞ lÞch sö v¨n hãa vµ c¶ vÞ trÝ ®Þa lý cña nã. Khu phè cæ vÉn lµ mét bé phËn h÷u c¬ cña Hµ Néi, ®©u cã thÓ t¸ch rêi sù ph¸t triÓn chung cu¶ c¶ thµnh phè, nhÊt lµ trong ®iÒu kiÖn cña kinh tÕ thÞ tr−êng.NÕu kh«ng b¶o tån mµ kh«ng c¶i t¹o, th× c¶ chøc n¨ng ®Õn h×nh thøc kiÕn tróc cña phè cæ còng kh«ng tån t¹i n÷a, ch−a nãi r»ng sÏ thµnh trë ng¹i chung cho sù ph¸t triÓn vµ chØnh trang ®« thÞ. VËy, sÏ c¶i t¹o nh− thÕ nµo ? - C¶i t¹o ph¶i n»m trong kÕ ho¹ch vµ gi¶i ph¸p ph¸t triÓn chung cña thµnh phè vÒ kinh tÕ, x· héi , v¨n hãa. - C¶i t¹o ®Ó cã thÓ më réng c«ng n¨ng cña khu phè cæ. Kh«ng nh÷ng cã ®Çy ®ñ tiÖn nghi cho d©n sinh ho¹t, ®i l¹i, gi¶i trÝ mµ cßn t¹o ®iÒu kiÖn m¬qr ra c¸c dÞch vô kinh doanh, du lÞch kh¸c n÷a. - C¶i t¹o vÉn gi÷ ®−îc thÈm mü chung cña d·y phè, nh−ng ph¶i cã h−íng dÉn vÒ kiÕn tróc mÆt tiÒn, nh»m ®¶m b¶o hµi hßa vÒ h×nh khèi, ®−êng nÐt, nhÞp ®iÖu, mµu s¾c vËt liÖu sö dông, v.v. - C¶i t¹o víi gi¶i ph¸p t¹o mét kh«ng gian s©n v−ên míi (kh«ng gian xanh, chç nghØ ng¬i giÈi trÝ, ®Ó xe cña céng ®ång d©n c−. Cã thÓ thùc hiÖn ®−îc ®iÒu nµy víi gi¶i ph¸p “ khoÐt lâi” cña « phè hoÆc dµnh riªng tÇng trÖt cho c¸c dÞch vôc«ng céng kh¸c (vÖ sinh, ®Ó xe, giao nhËn hµng, cøu háa, v.v.) - C¶i t¹o víi nh÷ng giÈi ph¸p më réng, ¨n th«ng hai hoÆc ba nhµ víi nhau , t¹o cña hµng lín. TÊt nhiªn mÆt tiÒn vÉn gi÷ kÝch th−íc vµ nhÞp ®iÖu cò. - C¶i t¹o, nh−ng vÉn nªn gi÷ nh÷ng nÐt trang trÝ ®éc ®¸o cña phè cæ. Ch¼ng h¹n nh− ®èi víi cÊu kiÖn gç ë mÆt tiÒn hoÆc cöa sè ë tÇng g¸c, hµng hiªn, giÕng trêi, s©n trßng, g¸c s©n th−îng,v.v. - C¶i t¹o lu«n c¶ c¸c hÖ thèng cÊp tho¸t n−íc, cÊp ®iÖn vµ c¸c hÖ thèng cãng r·nh vÖ sinh kh¸c. §Ó b¶o tån vµ c¶i t¹o khu phè cæ cã hiÖu qu¶ vµ mau chãng, ®iÒu c¬ b¶n lµ ph¶i ®¶m b¶o ®ång bé c¸c mÆt tõ kÕ ho¹ch, tµi chÝnh ®Õn kü thuËt vµ qu¶n lý. TriÓn khai thÝ ®iÓm, h¹n chÕ, rót kinh nghiÖm råi rót kinh nghiÖm, giíi h¹n më c«ng tr−êng trong khu vùc nhá, ®é mét hai « phè, tr¸nh g©y c¶n trë vµ lµm x¸o trén sinh ho¹t cña khu phè còng nh− cña thµnh phè. Ngoµi ra, ®Ó ®¶m b¶o thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ viÖc b¶o tån vµ c¶i t¹o khu phè cæ, th× ngay tõ viÖc lùa chän tuyÕn phè ®Ó thùc hiÖn cÇn ph¶i nghiªm tóc vµ theo c¸c ®iÒu kiÖn sau ®©y: - kh«ng g©y khã kh¨n lín cho viÖc kinh doanh bu«n b¸n cña d©n tuyÕn phè ®ã;

5

- tuyÕn phè cã cã nhiÒu nhµ thuéc quyÒn së h÷u hoÆc qu¶n lý cña nhµ n−íc; -tuyÕn phè cã tû lÖ c¸c hé lµ c¸n bé c«ng nh©n viªn nhµ n−íc, t¹o ®iÒu kiÖn dÔ dµng di dêi, thuËn lîi cho viÖc b¶o tån vµ c¶i t¹o khu phè cæ.

1

Gi¶n sö ph¸t triÓn quy ho¹ch vµ x©y dùng hµ néi Tri T©n

Còng cã ng−êi lÇm t−ëng r»ng Th¨ng Long b¾t ®Çu cã quy ho¹ch ph¸t triÓn ngay tõ khi ng−êi Ch©u ¢u ®Æt ch©n ®Õn n¬i nµy bëi tõ thÕ kû 16 ng−êi Bå §µo Nha ®· ®Õn ViÖt Nam. Nh−ng thùc ra, b¾t ®Çu tõ thÕ kû 17 míi cã nh÷ng mèi quan hÖ trùc tiÕp (thêi chóa TrÞnh) do c¸c nhµ truyÒn gi¸o thuéc Thiªn chóa gi¸o. TiÕp ®Õn, ph¶i kÓ tíi c¸c nhµ bu«n cña Hµ Lan, T©y ban Nha, Anh, Ph¸p, vµ c¶ Bå §µo Nha n÷a. Trong sè nµy, Hµ Lan vµ Ph¸p lµ nh÷ng ng−êi Ch©u ¢u ®Çu tiªn ®−îc phÐp më th−¬ng ®iÕm ë KÎ Chî (Th¨ng Long). Tuy nhiªn nh÷ng c«ng tr×nh ban ®Çu nµy còng chØ lµ t¹m bî, chóng kh«ng cã vai trß g× trong kiÕn tróc Th¨ng Long, bëi cã rµo c¶n lín lµ chÝnh s¸ch bÕ quan táa c¶ng cña chóa TrÞnh (1700). M·i ®Õn thÕ thÕ kû 19, khi ViÖt Nam khi thùc d©n Ph¸p t×m c¸ch x©m chiÕm ViÖt Nam l©u dµi ®Ó phôc vô quyÒn lîi cho bän t− b¶n, lÊn dÇn tõng b−íc ®Ó thùc hiÖn viÖc cai trÞ t¹i ®©y th× Hµ Néi míi n»m trong kÕ ho¹ch b×nh ®Þnh vµ khai th¸c. §Ó ®¹t môc ®Ých nµy, khi bän thùc d©n nhËn thøc ®−îc tÇm quan träng cña Hµ Néi lµ mét vÞ trÝ quan träng, mét trung t©m chÝnh trÞ cæ x−a ®Çy truyÒn thèng, mét ®Þa danh næi tiÕng... th× viÖc ph¸t triÓn Hµ Néi cµng ®−îc x¸c ®Þnh. §ã lµ viÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p can thiÖp s©u b»ng quy ho¹ch vµ x©y dùng cÇn thiÕt. Ban ®Çu lµ viÖc triÓn khai x©y dùng c¸c c«ng tr×nh qu©n sù, råi míi ®Õn c¸c cöa hµng phôc vô bu«n b¸n vµ dÞch vô ë phè Paul Bert (nay lµ Trµng TiÒn), ë rue des Inscrusteurs (nay lµ Hµng Khay) vµ chî §ång Xu©n. ViÖc ph¸t triÓn ®« thÞ ®Çu tiªn thÓ hiÖn ë gi¶i ph¸p më réng vµ liªn kÕt c¸c ®iÓm x©y dùng ph©n t¸n, ®ång thêi b−íc ®Çu x©y dùng ®−êng s¾t ®Ó liªn hÖ víi bªn ngoµi. TÊt nhiªn viÖc më réng hÖ thèng giao th«ng, tr−íc tiªn nh»m môc ®Ých phôc vô qu©n sù, råi míi ®Õn khai th¸c c¸c nguån lîi kinh tÕ. Nh»m môc ®Ých nµy, Hoµng Thµnh lµ môc tiªu chiÕm ®ãng ®Çu tiªn cña thùc d©n Ph¸p. Chóng nhanh chãng ph¸ hñy toµn bé hÖ thèng t−êng thµnh cña c«ng tr×nh nµy vµ nh÷ng g× cã liªn quan ®Õn trung t©m hµnh chÝnh vµ kinh tÕ cña phong kiÕn ViÖt Nam x−a. X©y g×, ph¸ bá g× ? Thùc d©n Ph¸p kh«ng ph¸ bá tÊt c¶ nh÷ng g× lµ x−a cò. Chóng sím nhËn thÊy vai trß cña khu vùc 36 phè ph−êng Hµ Néi x−a do nhËn thøc ®−îc r»ng ®©y lµ mét trung t©m bu«n b¸n cã truyÒn thèng l©u ®êi vµ vÉn cßn khai th¸c ®−îc c¸c nguån lîi qua viÖc thu thuÕ c¸c lo¹i. §Ó thùc hiÖn m−u toan cai trÞ ®¾c lùc cña m×nh, thùc d©n Ph¸p nhanh chãng triÓn khai viÖc x©y dùng c¸c c«ng tr×nh t«n gi¸o nh− nhµ thê vµ tr−êng dßng. Trong giai ®o¹n ®Çu x©y dùng ë Hµ Néi cña thùc d©n Ph¸p míi chØ dùa trªn c¸c yªu cÇu thùc tÕ, ch−a tÝnh kÓ ®Õn ph¸t triÓn l©u dµi. Bëi vËyc¸c kiÕn tróc ban ®Çu nµy mang tinh thÇn cña chñ nghÜa c«ng n¨ng, ph¶n ¸nh chÝnh s¸ch kinh tÕ thùc d©n trong buæi s¬ khai. Tuy nhiªn , chuÝng còng thÓ hiÖn râ ý ®å chiÕn l−îc cña thùc d©n Ph¸p lµ ban ®Çu chèt l¹i nh÷ng ®iÓm quan träng, sau ®ã tõng b−íc míi më réng, liªn kÕt c¸c ®iÓm ph©n t¸n vµ lµm chñ toµn bé ®« thÞ. Trong quy ho¹ch ban ®Çu cña Ph¸p t¹i ®©y còng thÊy râ ý ®å tõ nh÷ng h¹t nh©n ®· chiÕm ®−îc mµ ph¸t triÓn ra xung quanh. Râ rµng nhÊt lµ hÖ thèng ®−êng phè ®−îc quy ho¹ch theo m¹ng l−íi « cê, b−íc ®Çu trang bÞ hÖ thèng kü thuËt h¹ tÇng kiÓu T©y ph−¬ng. Cã ®−êng giao th«ng råi, tÊt ph¶i t¨ng c−êng c¸c ph−¬ng tiªn giao th«ng, vµ chÝnh nh÷ng xe c¬ giíi ®Çu tiªn nµy ®· thóc ®Èy qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, më réng thµnh phè.

2

DÇn dµ,h×nh ¶nh quy ho¹ch thµnh phè Hµ Néi còng hiÖn lªn víi nh÷ng khu vùc cã chøc n¨ng riªng biÖt. §ã lµ c¸c khu bu«n b¸n, dÞch vô trªn trôc ®−êng phè Trµng TiÒn- hµng Khay, råi khu hµnh chÝnh ë phÝa ®«ng hå Hoµn KiÕm vµ ngay t¹i khu Hoµng Thµnh cò, råi khu ë cña ng−êi Ph¸p ë phÝa nam hå Hoµn KiÕm. §ã lµ ch−a kÓ ®Õn mét sè nhµ m¸y vµ kho tµng ë r¶i r¸c nhiÒu n¬i trong thµnh phè. TÊt nhiªn, khi 36 phè ph−êng vÉn ®−îc b¶o tån lµ khu th−¬ng m¹i vµ dÞch vô truyÒn thèng. Cã mét ®iÒu dÔ nhËn ra lµ, c¸c c«ng tr×nh ®−îc x©y dùng trong giai ®o¹n nµy, dï lµ d©n sù hay qu©n sù, dï lµ cöa hµng hay nhµ ë còng mang s¾c th¸i kiÕn tróc thuÇn Ph¸p, cô thÓ h¬n lµ theo t©n cæ ®iÓn hoÆc ®Þa ph−¬ng Ph¸p. Ban ®Çu, do ®Æc ®iÓm khÝ hËu ®Þa ph−¬ng cña Hµ Néi vµ ®Æc ®iÓm v¨n hãa ch−a cã ®iÒu kiÖn ®Ó quan t©m, nªn c«ng tr×nh vÉn ph¶n ¶nh nguyªn xi c¸c kiÓu mang tõ Ph¸p sang, hoÆc nÕu thiÕt kÕ t¹i chç th× do chÝnh c¸c kü s−, kiÕn tróc s− Ph¸p thùc hiÖn, theo phong c¸ch Ph¸p. §Æc biÖt, ng−êi d©n ViÖt Nam cã thÓ thÊy h×nh ¶nh cña mét ®« thÞ Ph¸p khi ®i qua khu phè míi ®−îc x©y dùng dµnh riªng cho ng−êi Ph¸p ngay trªn ®Êt Th¨ng Long cæ kÝnh cña m×nh. Tõ c«ng tr×nh qu©n sù t¹i Hμ Néi... Còng ph¶i nãi thªm r»ng, c«ng tr×nh qu©n sù ®Çu tiªn vµ lín nhÊt vÒ qu©n sù ®−îc x©y dùng ë Hµ Néi, chÞu ¶nh h−ëng cña kiÕn tróc T©y ph−¬ng lµ Thµnh Hµ Néi, x©y n¨m 1805 theo kiÓu Vauban. N¨m 1873, ngay sau khi chiÕm thµnh Hµ Néi, Francis Garnier ®· chiÕm toµn bé nh÷ng c«ng tr×nh trong Hoµng Thµnh cò, ®ãng qu©n vµ luyªn tËp t¹i Trµng Thi. Còng ph¶i kÓ thíi khu “ nh−îng ®Þa” ë phÝa ®«ng thµnh phè, bªn bê s«ng Hång réng ®Õn h¬n 18 hecta (ký kÕt theo HiÖp −íc Philastre n¨m 1874) ®· ®−îc x©y dùng nhiÒu c«ng tr×nh kiªn cè do sÜ quan c«ng chÝnh Vareine thiÕt kÕ theo nguyªn t¾c tæ chøc c¸c th−¬ng ®iÕm ch©u ¢u ë h¶i ngo¹i. Chóng cã bè côc truyÒn thèng theo trôc ®èi xøng quan cæng chÝnh, xung quanh cã x©y t−êng cao ®Ó b¶o vÖ; ®iÒu ®¸ng quan t©m lµ c¸c c«ng tr×nh nµy xÕp theo trôc song song víi bê s«ng Hång. M−u ®å chiÕm B¾c Kú cña thùc d©n Ph¸p lé râ ngay c¶ khi hä ch−a hoµn toµn b×nh ®Þnh ®−îc n¬i ®©y. §Ó biÕn nã thµnh trung t©m qu©n sù (vµ chÝnh trÞ) trong t−¬ng lai vµ t¹o ®iÖu kiÖn khai th¸c thuéc ®Þa mét c¸ch mau chãng vÒ sau nµy, ngay tõ th¸ng 5 n¨m 1883 hä ®· më mét con ®−êng nèi tõ nh−îng ®Þa ®Õn khu vùc Trµng Thi vµ Hoµng Thµnh cò (n¬i ®Æt trô së bé m¸y chØ huy qu©n sù). ...®Õn nh÷ng khu phè, trung t©m th−¬ng m¹i vμ dÞch vô Tõ n¨m 1884, c¸c phè Trµng TiÒn vµ Hµng Khay ®· trë thµnh mét trôc cña trung

t©m bu«n b¸n, më ®Çu thêi kú x©y dùng khu phè Ph¸p ë Hµ Néi. Còng nh¾c l¹i r»ng tr−íc ®©y, khi ch−a cã ng−êi Ph¸p sang th× ®−êng phè ViÖt Nam cã chiÒu r«ng kho¶ng 3mÐt, hai bªn lµ nh÷ng ng«i nhµ, sö dông ®Ó ë, ®Ó bu«n b¸n hoÆc s¶n xuÊt thñ c«ng (lµm hµng gç, kh¶m, v.v.). §©y lµ kiÓu nhµ ®Æc tr−ng ë thÕ kû 19, nhµ mét tÇng m¸i tranh xen lÉn nhµ g¹ch m¸i ngãi, víi chiÒu réng kh¸ h¹n chÕ, th−êng kh«ng qu¸ 3-4mÐt, cã mÆt b»ng h×nh èng, ph¸t triÓn theo bÒ s©u vµ cã s©n trong. §Æc biÖt lµ ë phÝa ®«ng cña phè cã cæng, n»m ë vßng ngo¹i thµnh Hµ Néi, cã hµo s©u vµ x©y cÇu dÉn. TÊt c¶ nh÷ng phè d¹ng nµy kh«ng cßn n÷a, bëi tõ th¸ng 10 n¨m 1886 ®· x©y thµnh c¸c phè réng ®Õn 18m, mÆt ®−ëng r¶i nhùa, hai bªn phè lµ cña hµng bu«n b¸n, lµ mét sè kh¸ch s¹n ®Çu tiªn cña ng−êi ¢u ch©u ë Hµ Néi.

TiÕp ®ã, c¸c phè vu«ng gãc víi Trµng TiÒn vµ Hµng Khay còng ®−îc më mang vµ Rue Jules Ferry (phè Hµng Trèng) nèi víi Rue GiaLong (phè Bµ TriÖu), Rue Francis Garnier (phè §inh Tiªn Hoµng) nèi víi Rue des Cartes (phè Hµng Bµi), Rue Henri

3

RiviÌre (phè Ng« QuyÒn) nèi víi Rue Jacquin (phè Ng« Th× NhËm). Ng−êi ViÖt Nam lÇn ®Çu tiªn tiÕp xóc ®−îc víi mét hÖ thèng ®−êng phè ®−îc trang bÞ kü thuËt h¹ tÇng. Nh÷ng c«ng tr×nh nµy chÝnh lµ c¬ së ®Ó ph¸t triÓn khu trung t©m hµnh chÝnh thêi Ph¸p thuéc ë phÝa ®«ng hå Hoµn KiÕm (tøc lµ phÝa b¾c trôc ®−êng Trµng TiÒn - Hµng Khay). VÒ sau, ®−êng phè cßn ph¸t triÓn vÒ phÝa nam ®Ó hoµn thiÖn tiÕp khu phè Ph¸p, vÉn theo d¹ng « bµn cê; ®ã lµ Boulevard Rollandes (®¹i lé Hai Bµ Tr−ng), Boulevard Careau (®¹i lé Lý Th−êng KiÖt) vµ Boulevard Gambetta (®¹i lé TrÇn H−ng §¹o).

Chóng ta ch−a nãi ®Õn phÝa t©y Hå Hoµn KiÕm cã g× ? tr−íc ®©y lµ th«n B¸o Thiªn, n¨m 1883, gi¸o héi ®· ph¸ chïa B¸o Thiªn ë ®©y ®Ó x©y Nhµ thê Saint Joseph ( Nhµ thê Lín) vµo nh÷ng n¨m, 1884-1886. T¹i khu vùc hå Hoµn KiÕm, thùc d©n Ph¸p ph¸ hñy gÇn hÕt hÖ thèng di tÝch v¨n hãa, di tÝch kiÕn tróc n»m r¶i r¸c ë xung quanh ®Ó x©y dùng khu phè Ph¸p.

TiÕp ®ã, hä tiÕn hµnh “ sê” ®Õn khu 36 phè ph−êng, mµ b¾t ®Ç tõ viÖc lÊp ®o¹n s«ng T« LÞch tõ Rue du Riz (phè chî G¹o), råi ph¸ dì c¸c cæng ng¨n gi÷a c¸c ph−êng trong phè, ph¸ dì c¶ lÒu qu¸n ®Ó më réng c¸c con ®−êng: tr¶i ®¸, l¸t hÌ, lµm hÖ thèng cèng r·nh thãat n−íc. X©y dùng c¸c chî cã m¸i che, mét sè dinh thù nhá dïng lµm n¬i lµm viÖc t¹m thêi cña chÝnh quyÒn thùc d©n,v.v.

36 phè ph−êng, ta vÉn lμ ta MÆc dï cã sù can thiÖp vÒ x©y dùng cña ng−êi Ph¸p, song Ng−êi Hµ Néi vÉn ë møc ®é

h¹n chÕ. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ ng−êi Hµ Néi vÉn tiÕp tôc x©y dùng míi vµ söa ch÷a nh÷ng ng«i nhµ cña m×nh theo ph−¬ng ph¸p truyÒn thèng t¹i ®©y. VÉn lµ nh÷ng ng«i nhµ mét tÇng , khung b»ng gç, lîp m¸i ngãi ta, mÆt nhµ rÊt hÑp vµ s©u hót vµo trong (mµ sau nµy ta quen gäi lµ nhμ èng). Quang c¶nh chung cña Hµ Néi 36 phè ph−êng vÉn l« nh« c¸c líp m¸i thÊp, võa tù nhiªn, võa ®¬n gi¶n, vÉn hÖt nh− m« t¶ trong c¸c tranh “phè” cña häa sÜ tµi danh Bïi Xu©n Ph¸i sau nµy. Chóng thËt ®èi lËp víi khu phè T©y ®ang dÇn h×nh thµnh víi nh÷ng ®−êng nÐt quy ho¹ch ®Æc tr−ng cña ch©u ¢u. Ba m−¬i s¸u phè ph−êng vÉn lµ n¬i tËp trung c− d©n, diÔn ra c¸c ho¹t ®éng bu«n b¸n, s¶n xuÊt thñ c«ng nh− nã vÉn tån t¹i nh− vËy.

Sau nµy, kho¶ng c¸c n¨m1920-45, khu vùc nµy còng cã nh÷ng biÕn ®æi nhÊt ®Þnh. Nh÷ng ng−êi bu«n b¸n míi giµu lªn, nh÷ng c«ng chøc lµm viÖc cho Ph¸p ë trong khu nµy ®· c¶i t¹o hoÆc x©y dùng míi ng«i nhµ cña m×nh hoÆc xö lý kiÕn tróc mÆt ngoµi nhµ theo ph−¬ng T©y v.v.lµm cho bé mÆt kiÕn tróc ngay trong khu 36 phè ph−êng bÞ ¶nh h−ëng. Tuy vËy, nh×n chung bé mÆt truyÒn thèng cña khu nµy vÉn kh¸c biÖt víi khu vùc cña ng−êi Ph¸p ë Hµ Néi

Giai ®o¹n ph¸t triÓn x©y dùng gi÷a hai cuéc thÕ chiÕn §Ó kh¾c phôc nh÷ng hËu qu¶ chiÕn tranh vµ cñng cè ®Þa vÞ cña m×nh trªn tr−êng quèc tÕ,

thùc d©n Ph¸p ®· chñ tr−¬ng ®Èy m¹nh ®Çu t−, khai th¸c thuéc ®Þa ë §«ng D−¬ng víi quy m« vµ tèc ®é gÊp nhiÒu lÇn so víi thêi kú tr−íc ®ã. HÖ qu¶ lµ bªn c¹nh c¸c quan hÖ kinh tÕ t− b¶n chñ nghÜa vÉn tån t¹i c¸c tÝnh chÊt cña mét x· héi thuéc ®Þa, nöa phong kiÕn. §iÒu nµy thÓ hiÖn râ nÐt trong c¬ cÊu quy ho¹ch ®« thÞ Hµ Néi, víi khu phè T©y vµ khu phè ta.

Quy ho¹ch vµ x©y dùng thµnh phè Hµ Néi trong thêi kú nµy tuy vÉn theo nh÷ng nguyªn

t¾c cña T©y ph−¬ng, nh−ng ®· cã nh÷ng tiÕn bé so víi thêi kú tr−íc ®ã. VÒ kh«ng gian lÉn chøc n¨ng ®« thÞ, nguyªn t¾c quy ho¹ch cã tÝnh tæng hîp h¬n. Kh«ng

4

dõng l¹i ë viÖc x©y dùng c¸c c«ng tr×nh ph©n t¸n mµ tËp trung vµo tõng khu vùc dµnh riªng cho ng−êi Ph¸p t¹i ®©y. Khu nµy n»m ë vÞ trÝ Hoµng Thµnh x−a, víi mét hÖ thèng ®−êng phè h×nh « cê cïng nh÷ng trôc bè trÝ chÝnh ch¹y theo ®−êng chÐo c¾t qua ngang c¸c ®−êng phè kÎ « b×nh th−êng kh¸c ®−îc thiÕt kÕ xung quanh Phñ Toµn QuyÒn. §iÒu dÔ nhËn biÕt lµ c¸c c«ng tr×nh kiÕn tróc quan träng ®Òu ®−îc bè trÝ ë chÝnh ®Çu c¸c trôc chÝnh, t¹o thµnh c¸c ®iÓm nhÊn quan träng trong tæng thÓ kh«ng gian cña ®−êng phè. Kh«ng ai phñ nhËn ®−îc nh÷ng −u ®iÓm cña khu phè nµy: tho¸ng ®¹t, tiÖn nghi, cã tÝnh thÈm mü ®« thÞ cao.

B¸m lÊy Hå Hoµn KiÕm, ng−êi Ph¸p tËp trung x©y dùng vµ hoµn thiÖn c¸c quy ho¹ch ë phÇn phÝa Nam Hå Hoµn KiÕm. N¬i nµy còng trë thµnh mät trung t©m cña Hµ Néi, phôc vô cho c− tró vµ ho¹t ®éng kinh tÕ cña ng−êi Ph¸p vµ mét sè Ýt ng−êi ViÖt Nam.

§iÒu ®¸ng nãi thªm lµ trong thêi kú nµy còng xuÊt hiÖn mét sè c¬ së s¶n xuÊt c«ng nghiÖp ®Çu tiªn ( nhµ m¸y s¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng, nhµ m¸y in, nhµ m¸y söa ch÷a xe h¬i, nhµ m¸y n−íc ®¸,v.v) còng nh− mét sè c¬ së s¶n cxuÊt thñ c«ng nghiÖp trang bÞ kÐm, n¨ng lùc ho¹t ®éng thÊp. Nh÷ng c«ng tr×nh nµy ch−a ®ñ lµm cho Hµ Néi trë thµnh mét trung t©m c«ng nghiÖp mµ vÉn chØ lµ mét thµnh phè hµnh chÝnh.

_____

Nh×n l¹i nh÷ng khu nhµ ë tËp thÓ cò cña Hµ Néi : qu¸ tr×nh X©y dùng vµ kh¶ n¨ng c¶i t¹o

Kim Thi

■ Qu¸ tr×nh x©y dùng qua nhiÒu thêi kú Tr−íc C¸ch m¹ng Th¸ng T¸m : Cã thÓ nãi tãm t¾t lµ cã 3 lo¹i: + Nhµ ë x©y theo kiÓu « phè: nhµ hÑp nh−ng rÊt s©u (tõ 30-60m). Ngoµi lµ n¬i bu«n b¸n, trong lµ ë, vÖ sinh kÐm, c©y xanh kh«ng cã, mËt ®é d©n c− dÇy ®Æc . + Mét sè khu ë mang tÝnh chÊt biÖt thù dµnh cho c«ng chøc: chiÒu ngang hÑp, ®Êt v−ên Ýt. + Mét sè khu ë cã biÖt thù (khu Ph¸p) dµnh cho quan chøc Ph¸p vµ rÊt Ýt nhµ giµu ng−êi ViÖt. Tõ Gi¶i phãng Thñ ®« ®Õn khi b¾t ®Çu §æi míi: Tõ 1954, trªn c¬ së n¾m b¾t t×nh h×nh nhµ ë vµ c¶i t¹o XHCN, nhµ ®Êt do nhµ n−íc qu¶n lÝ th× tõ 1959 cã kÕ ho¹ch x©y dùng c¸c khu nhµ ë tËp thÓ cho c¸n bé c«ng nh©n viªn nhµ n−íc. Trong thËp niªn 1960: + X©y dùng c¸c khu nhµ ë t¹m , cÊp thÊp : Khu nhµ ë An D−¬ng, Mai H−¬ng (2066m2), ThÞnh Hµo (3116m2), x©y thªm mét sè gian nhµ ë Phóc X¸. + Nhµ cao tÇng NguyÔn BØnh Khiªm (1676m2 ), T−¬ng Mai (11.960m2), An D−¬ng (thªm 598m2), Quúnh L«i (736m2). + Khu tËp thÓ NguyÔn C«ng Trø, TrÇn Quèc To¶n (45.200m2). + Khu tËp thÓ Thñ LÖ, V¨n Ch−¬ng (45.120m2). + Khu Kim Liªn, Kh−¬ng Trung, C¸nh ®ång Si (8700m2). Tæng céng, trong kÕ ho¹ch 5 n¨m lÇn thø nhÊt (1961-66), Hµ Néi x©y míi ®−îc 150.000m2. §Æc biÖt, trong c¸c n¨m 1968-85 ®· triÓn khai x©y dùng nhµ tÊm bªt«ng l¾p ghÐp 2 tÇng t¹i c¸c khu nhµ ë Tr−¬ng §Þnh, Yªn L·ng, 4 tÇng ë V¨n Ch−¬ng vµ 5 tÇng Trung Tù, Gi¶ng Vâ, Thµnh C«ng. N¨m trung b×nh ®−îc 10 v¹n m2, , n¨m cao nhÊt (1984-85) ®¹t 20 v¹n m2. ■ Nh÷ng −u ®iÓm, nh−îc ®iÓm vμ tån t¹i cÇn kh¾c phôc: + Do vèn tËp trung cña Nhµ n−íc nªn x©y dùng kh¸ hoµn chØnh tõ h¹ tÇng kü thuËt, nhµ ë ®Õn c¸c c«ng tr×nh c«ng céng trong khu nhµ ë. ViÖc qu¶n lÝ x©y dùng kh¸ tèt, gi÷ ®−îc bé mÆt cña ®« thÞ theo lèi sèng míi. Trªn hÕt, lµ ®· giÈi quyÕt- dï cßn h¹n chÕ- ®−îc nhiÒu chç ë cho c¸n bé c«ng nh©n viªn nhµ n−íc trong h¬n 30 n¨m x©y dùng thñ ®«. Ngoµi ra, c¶i thiÖn bé mÆt Hµ N«i: kh«ng chØ cã khu phè cæ, khu phè cò mµ cßn cã nh÷ng khu nhµ ë tËp thÓ ®−îc x©y dùng theo “ tiÓu khu nhµ ë”. + Ph¶i nãi r»ng nh÷ng tiÓu khu nhµ ë ®−îc x©y dùng t¹i Liªn X« vµ c¸c n−íc x· héi chñ nghÜa kh¸c lµ nh÷ng h×nh mÉu ®¸ng häc hái. Nã ®¸p øng ®−îc nhu cÇu cña ng−êi d©n ®« thÞ vÒ gi¸o dôc, ch¨m sãc trÎ em vµ ng−êi giµ, b¶o vÖ søc kháe, t¹o ®iÒu kiÖn sinh ho¹t v¨n hãa, v.v. nh¨m ph¸t triÓn toµn diÖn cho con ng−êi vÒ vËt chÊt vµ tinh thÇn. Tuy nhiªn, sù ph¸t triÓn c¸c khu nhµ ë còng ph¶i cã ®iÒu kiÖn, tr−íc hÕt lµ phï hîp víi c¸c ®« thÞ cã m«t nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn, t−¬ng thÝch víi tr×nh ®é s¶n xuÊt vµ ®êi sèng ®−îc x· héi hãa cao. + ë ViÖt Nam, viÖc ¸p dông khu nhµ ë kiÓu “tiÓu khu” vµo mét sè thµnh phè, trong ®ã cã Hµ Néi trong lóc nÒn kinh tÕ ch−a ph¸t triÓn, tr×nh ®é x· héi trong s¶n xuÊt vµ ®êi sèng

cßn thÊp nªn khi rËp khu«n theo m« h×nh cña c¸c n−íc ®· ph¸t triÓn h¬n ta mÊy thËp kû th× kh«ng khái béc lé nh÷ng nh−îc ®iÓm cã liªn quan ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò quan träng. Cã thÓ nªu ra nh÷ng vÊn ®Ò kh«ng gi¶ quyÕt ®−îc mét c¸ch ®ång bé nh−: kh«ng gian ë, hÖ thèng phôc vô c«ng céng, tiªu chuÈn ë (diÖn tÝch ë/ ®Çu ng−êi), ph−¬ng tiÖn vËn chuyÓn c«ng céng, v.v. Cô thÓ h¬n lµ: tiªu chuÈn ë ®· thÊp, l¹i ph¶i dµnh mét phÇn diÖn tÝch ë cho s¶n xuÊt, dÞch vô ®Ó cã thu nhËp, tÊt dÉn ®Õn chËt chéi; vèn ®Çu t− x©y dùng h¹n hÑp nªn c¸c c«ng tr×nh c«ng céng, dÞch vô, v¨n hãa, nghØ ng¬i, c©y xanh kh«ng ®−îc ®ång bé. H¬n n÷a, lèi s¶n xuÊt nhá vµ sinh ho¹t c− d©n cã c¸c thµnh phÇn kinh tÕ c¸ thÓ lµm ¨n manh món, kh«ng ph¸t huy ®−îc −u thÕ cña m« h×nh “ tiÓu khu nhµ ë”, vèn cã cña c¸c n−íc ®· ®i vµo s¶n xuÊt lín. Tuy nhiªn, chóng ta còng thÊy r»ng viÖc ra ®êi cña khu nhµ ë theo kiÓu tiÓu khu rÊt phï hîp víi mét nÒn c«ng nghiÖp x©y dùng ®· ph¸t triÓn. Nã phï hîp víi lÝ luËn vÒ c¬ cÊu tiÓu khu nhµ ë: gåm trung t©m ®éng vµ trung t©m tÜnh. Trung t©m ®éng gåm c¸c c«ng tr×nh dÞch vô ®êi sèng vËt chÊt, b¸m s¸t ®−êng giao th«ng bao quanh tiÓu khu. Trung t©m tÜnh gåm c¸c c«ng tr×nh v¨n hãa-gi¸o dôc, c©y xanh bªn trong tiÓu khu . ChØ riªng viÖc ®−a nhµ trÎ, mÉu gi¸o , tr−êng tiÓu häc vµo tËp trung vµo trung t©m tiÓu khu ®· ®¶m b¶o an toµn cho häc sinh trong viÖc ®i l¹i vµ häc tËp, nh»m thùc hiÖn lÝ t−ëng cao ®Ñp lµ t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn toµn diÖn con ng−êi vÒ vËt chÊt vµ tinh thÇn. Thùc tr¹ng c¸c khu nhμ ë tËp thÓ sau thêi kú bao cÊp + C¬i níi vµ lÊn chiÕm g©y hËu qu¶ lín : Tõ khi bá chÕ ®é bao cÊp vÒ nhµ ë, ng−êi d©n ®−îc phÐp tù x©y dùng. Víi viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr−êng, nhµ ë kh«ng chØ ®Ó ë mµ cßn lµm dÞch vô, cßn kinh doanh; do vËy kh«ng cã khu tËp thÓ nµo kh«ng x¶y ra t×nh tr¹ng lÊn chiÕm (cã n¬i diÖn tÝch gÊp 2-3 lÇn diÖn tÝch ®−îc phÐp ë), nhÊt lµ tÇng trÖt ®Ó më cöa hµng, qu¸n giÈi kh¸t, n¬i tr«ng i÷ xe ®¹p, xe m¸y kh«ng ®Õm xØa g× ®Õn ph¸p luËt. Do c¬i níi nªn c¸c phßng ë bÞ tèi, kÐm th«ng giã. Bªn ngoµi nhµ, cèng r·nh tho¸t n−íc, ®−êng èng n−íc, bÒ phèt ®Òu bÞ x©y ®Ì lªn trªn nªn bÞ vì,lµm t¾c cèng, g©y « nhiÔm m«i tr−êng. Còng do c¬i níi nªn ®−êng giao th«ng bÞ thu hÑp, xe « t«kh«ng vµo ®−îc ®Õn tËn cöa c«ng tr×nh. C¸c s©n ch¬i cña thiÕu nhi ®Òu bÞ chiÕm dông, kh«ng cã chç trång c©y xanh ®Ó c¶i thiÖn m«i tr−êng khu d©n c−, chç nghØ ng¬i cho ng−êi giµ. + C¨n hé qu¸ t¶i vÒ sè ng−êi trong nhµ, diÖn tÝch tÝnh trªn ®Çu ng−êi thÊp do qu¸ tr×nh ph¸t triÓn c¸c hé d©n, nhiÒu thÕ hÖ sèng chung. Ngoµi ra, nhiÒu trang thiÕt bÞ, ph−¬ng tiÖn míi xuÊt hiÖn lµm cho c¨n hé ®· chËt hÑp l¹i cµng thªm chËt chéi. CH−a nãi ®Õn tËp qu¸n sinh ho¹t còng dÇn thay ®æi khi ngõi d©n giµu lªn mµ vÉn ph¶i sèng trong nh÷ng c¨n hé bao cÊp. + Bu«ng láng qu¶n lÝ lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n g©y sù c¬i níi, lÊn chiÕm, lµm h− ho¹i c«ng tr×nh do m¹nh ai nÊy lµm, kh«ng ®Õm xØa g× ®Õn ph¸p luËt. Cã c¶i t¹o ®−îc kh«ng ? + Thùc tÕ ®· cã nh÷ng dù ¸n c¶i t¹o hoÆc x©y dùng l¹i t¹i chç cã nh÷ng nhµ ë tËp thÓ thêi bao cÊp. Tõ nh÷ng ng«i nhµ siªu vÑo, xËp xÖ, cã n¬i ®· mäc lªn cao èc cao 15-20 tÇng ®µng hoµng vµ chÊt l−îng cao. Tuy nhiªn, chóng ta ch−a cã mét chÝnh s¸ch ®ång bé ®Ó c¶i t¹o vµ n©ng cÊp toµn bé nh÷ng nhµ ë t¹i c¸c khu tËp thÓ cò, mµ thiªn vÒ háng nhiÒu söa tr−íc, háng Ýt lµm sau.

1

nh÷ng c«ng tr×nh c«ng céng ®−îc x©y dùng trong thêi kú Ph¸p thuéc ë Hμ Néi : phong c¸ch kiÕn tróc vµ ®Æc ®iÓm Kim Thi

D−íi ®©y, chóng ta sÏ ®iÓm qua mét sè c«ng tr×nh c«ng céng chñ yÕu, cßn l−u l¹i vµ hÇu nh− vÉn khai th¸c sö dông ë Hµ Néi. §ã lµ nhòng c«ng tr×nh mµ ng−êi Ph¸p ®· x©y dùng tõ cuèi thÕ kû 19 vµ ®Çu thÕ kû 20. Nh÷ng c«ng tr×nh ®−îc thiÕt kÕ vµ x©y dùng trong buæi ®Çu vÉn mang phong c¸ch kiÕn tróc thùc d©n, theo xu h−íng c«ng n¨ng gi¶n ®¬n. B−íc sang thÕ kû 20 míi thùc hiÖn theo phong c¸ch kiÕn tróc cæ ®iÓn ch©u ¢u, cô thÓ lµ phong c¸ch cña §Õ chÕ ®Ö nhÞ chuyÓn sang ®Ö tam cña céng hßa Ph¸p. Trong giai ®o¹n nµy,th−êng sö dông thiÕt kÕ cña kiÕn tróc s− Henri Auguste Vildieu, theo nguyªn t¾c cã mÆt b»ng ®èi xøng nghiªm ngÆt , cã sö dông hÖ cét thøc kiÕn tróc vµ nh÷ng trang trÝ cæ ®iÓn kh¸c. M·i ®Õn nh÷ng n¨m 1920 c¸c c«ng tr×nh míi mang d¸ng dÊp cña kiÕn tróc ph−¬ng §«ng. Cã ng−êi gäi nã lµ phong c¸ch kÕt hîp, mang Ýt nhiÒu nh÷ng ®Æc ®iÓm vÒ v¨n hãa, khÝ hËu ®Þa ph−¬ng. §i ®Çu trong phong c¸ch nµy, ph¶i kÓ tíi kiÕn tróc s− Hebra. §Õn nh÷ng n¨m 1930 trë ®i míi thÊy xuÊt hiÖn mét sè c«ng tr×nh mang phong c¸ch kiÕn tróc hiÖn ®¹i, theo nguyªn t¾c hîp khèi vµ trang trÝ ®¬n gi¶n. Cã thÓ nªu vÝ dô: Ng©n Hµng §«ng D−¬ng (nay lµ Ng©n Hµng Nhµ n−íc ViÖt Nam), v¨n phßng h·ng Shell (nay lµ trô së Bé Khoa häc C«ng nghÖ), c©u l¹c bé thÓ thao Ba §×nh,v.v.

Trô së Bé chØ huy ph¸o binh qu©n ®éi Ph¸p §©y lµ mét c«ng tr×nh ®−îc x©y dùng sím nhÊt, vµo kho¶ng n¨m 1885, mét kiÕn tróc tiªu biÓu, thuéc thÓ lo¹i kiÕn tróc thùc d©n tiÒn kú. C«ng tr×nh nµy cã mÆt b»ng h×nh ch÷ nhËt víi hµnh lang réng bao quanh. Víi hÖ thèng cöa kÝnh, chíp lÇn ®Çu tiªn xuÊt hiÖn trong c«ng tr×nh c«ng cäng ë ViÖt Nam, lµ nh÷ng yÕu tè cã chó ý ®Õn khÝ hËu cña xø nhiÖt ®íi nãng Èm. CÇn nãi thªm r»ng c«ng tr×nh nµy x©y b»ng g¹ch, kh«ng cã trang trÝ phøc t¹p, cÇu kú g×. HiÖn nay, ®©y lµ B¶o tµng Qu©n ®éi n»m trªn ®−êng §iÖn Biªn Phñ ë Hµ Néi. Tßa §èc Lý Hμ Néi C«ng tr×nh ®−îc x©y dùng kho¶ng n¨m 1886-1887 do c¸c kü s− lµm viÖc trong bé m¸y qu©n sù Ph¸p thiÕt kÕ theo tinh thÇn cña phong c¸ch kiÕn tróc thùc d©n tiÒn kú .Tuy nhiªn, kh¸c víi c«ng tr×nh trªn ë chç cã thay ®æi vÒ quy m« vµ tû lÖ, ®ång thêi cã c¸c trang trÝ phøc t¹p h¬n, pháng theo kiÕn tróc cæ Ph¸p. HiÖn nay, chÝnh t¹i vÞ trÝ nµy x©y dùng Trô së Uû Ban Nh©n D©n thµnh phè Hµ Néi, trªn phè §inh Tiªn Hoµng. Phñ Toμn QuyÒn C«ng tr×nh nµy n»m ë phÝa b¾c thµnh phè t¹i mét vÞ trÝ cã ®Þa h×nh kho¸ng ®¹t, gÇn Hå T©y vµ v−ên B¸ch th¶o (x−a gäi lµ Tr¹i Hµng Hoa). C«ng tr×nh x©y dùng tõ n¨m 1902, cao 3 tÇng, d−íi cïng lµ tÇng hÇm, bè trÝ c¸c phßng phôc vô, c¸c phßng ë tÇng trªn lµ phôc vô nghi lÔ vµ lµm viÖc. TÇng trªn cïng còng gåm c¸c phßng ®Ó lµm viÖc vµ ®Ó ë. C«ng tr×nh cã phong c¸ch Phôc H−ng, cæ ®iÓn Ch©u ¢u, do hai kiÕn tróc s− Ph¸p thiÕt kÕ, xÊy dùng trong 5 n¨m th× hoµn thµnh. C«ng tr×nh nµy hiÖn nay lµ Phñ Chñ tÞch, n»m trªn ®−êng Hïng V−¬ng. Nhμ h¸t thμnh phè

2

MÆt quay vÒ phÝa Hå G−¬m, l−ng tùa vµo s«ng Hång, c«ng tr×nh c«ng céng nµy n»m trªn khu ®Êt nh−îng ®Þa, ë ngay vÞ trÝ chÆn trôc ®−êng quan träng nhÊt khi ®ã lµ ®−êng Trµng TiÒn. Khëi c«ng n¨m 1901, x©y dùng theo ®å ¸n thiÕt kÕ cña kiÕn tróc s− Broger vµ Harlay. C«ng tr×nh nµy cã quy m« kh¸ lín, víi phßng kh¸n gi¶ 900 chç ngåi vµ bè trÝ c¶ mét hÖ thèng kh«ng gian phô, theo kiÓu nhµ h¸t ch©u ¢u ®−¬ng thêi. Tuy mang phong c¸ch Phôc H−ng, kiÓu nh− Nhµ h¸t kÞch ë Paris, nh−ng nhá h¬n vµ kh«ng hoµn toµn lµ b¶n sao cña c«ng tr×nh nãi trªn. Néi vµ ngo¹i thÊt nhµ h¸t ®−îc trang trÝ cÇu kú. MÆt tr−íc lµ tiÒn s¶nh, cã thang lªn g¸c vµ xuèng tÇng hÇm. Quen gäi lµ Nhµ h¸t Lín, n»m ë vÞ trÝ giao ®iÓm cña c¸c ®−êng phè Trµng TiÒn víi Lý Th¸i Tæ, Lª Th¸nh T«ng vµ Phan Chu Trinh, QuËn Hoµn KiÕm. PhÝa tr−íc Nhµ h¸t lín Hµ Néi lµ mét qu¶ng tr−êng ®Ñp, n¬i diÔn ra nhiÒu sù kiÖn quan träng trong vµ sau C¸ch m¹ng th¸ng 8. C«ng tr×nh ®· ®−îc tu bæ, t«n t¹o vµo c¸c n¨m 1996-1997. Dinh thèng sø §©y lµ mét c«ng tr×nh thiÕt kÕ theo phong c¸ch kiÕn tróc cæ ®iÓn Ph¸p, n»m trªn ®−êng phè Ng« QuyÒn hiÖn nay, kÒ gÇn v−ên hoa “ Con cãc”. Tõ tæ hîp mÆt b»ng, mÆt ®øng ®èi xøng ®Õn nh÷ng chi tiÕt kiÕn tróc sö dông, c«ng tr×nh mang ®Çy phong c¸ch ch©u ¢u. Sau c¸ch m¹ng th¸ng 8, gäi lµ B¾c bé phñ, nay lµ Nhµ kh¸ch ChÝnh phñ. Còng nãi thªm r»ng, trªn ®−êng phè Ng« QuyÒn cßn cã Phñ Thèng sø vµ kh¸ch s¹n MÐtropole (nay lµ trô së Bé Th−¬ng binh x· héi vµ kh¸ch s¹n Sofitel), ®Òu lµ nh÷ng c«ng tr×nh c«ng céng ®−îc x©y dùng tõ ®Çu thÕ kû 20. Tßa ¸n tèi cao N»m ë giao ®iÓm cña trôc ®−êng Lý Th−êng KiÖt vµ phè D· T−îng, c«ng tr×nh nµy cã h×nh khèi ®å sé, ®−êng nÐt m¹nh mÏ, thÓ hiÖn ®−îc søc m¹nh cña quyÒn lùc. G©y Ên t−îng nhÊt lµ hµng cét ngßai nhµ, sö dông “thøc kiÕn tróc” cæ ®iÓn ch©u ¢u, cïng víi c¸c bËc thang bÒ thÕ ngoµi nhµ, t¹o vÎ uy nghi, chÊp ph¸p. Kh«ng thÓ nhËn nhÇm lµ kiÓu nµo kh¸c, ngoµi kiÓu Ph¸p khi nh×n thÊy phÇn m¸i lîp ®¸ ®en ch¹y suèt nhµ. Tõ sau c¸ch m¹ng th¸ng 8, c«ng tr×nh nµy vÉn sö dông ®óng c«ng n¨ng thiÕt kÕ cña nã. Tr−êng §¹i häc §«ng D−¬ng C«ng tr×nh ®−îc x©y dùng tõ n¨m 1923 ®Õn 1926, do kiÕn tróc s− Ph¸p næi tiÕng Herbera thiÕt kÕ tõ Ph¸p.Tßa nhµ næi bËt víi bé cöa lín ë tiÒn s¶nh võa trang nh·, võa g©y Ên t−îng häc ®−êng, cïng víi khèi th¸p chÝnh gi÷a mang bé m¸i nhiÒu líp, Ýt nhiÒu cã d¸ng dÊp ph−¬ng §«ng. C«ng tr×nh nµy n»m trªn ®−êng Lª Th¸nh T«ng. Tõ sau C¸ch m¹ng th¸ng 8, vÉn lµ mét trong nh÷ng c¬ së ®¹i häc quan träng (Tæng h¬p, D−îc khoa,v.v.) cña Hµ Néi. Së tμi chÝnh C«ng tr×nh thiÕt kÕ vµ x©y dùng trong kho¶ng 1925-1930,víi mÆt b»ng h×nh ch÷ “c«ng”. Trong c«ng tr×nh nµy, t¸c gi¶ muèn thÓ hiÖn nh÷ng t×m tßi s¸ng t¹o cña m×nh theo xu h−íng ¸ §«ng víi hÖ thèng m¸i ngãi nhiÒu líp ®éc ®¸o. Ngoµi ra, nh÷ng chi tiÕt kiÕn tróc ë ban c«ng hay m¸i h¾t còng g©y Ên t−îng ®¸ng kÓ. HiÖn nay, c«ng tr×nh vÉn lµ trô së Bé Ngo¹i giao, n»m trªn khu ®Êt gi÷a ®−êng §iÖn Biªn Phñ vµ ®−êng Chu V¨n An. B¶o tμng ViÔn §«ng- B¸c Cæ Cßn gäi lµ b¶o tµng Louis-Finot, nay lµ B¶o tµng LÞch sö. C«ng tr×nh n»m ngay phÝa b¾c khu nh−îng ®Þa cò, ë sau Nhµ h¸t thµnh phè vµ gi¸p liÒn víi s«ng Hång. C«ng tr×nh x©y

3

dùng trong 4 n¨m, theo thiÕt kÕ cña kiÕn tróc s− Hebra. C«ng tr×nh nµy rÊt thµnh c«ng , g©y Ên t−îng cho mäi ng−êi, víi mét phong c¸ch kiÕn tróc gÇn gòi, ph−¬ng §«ng. VÒ tæng thÓ th× hµi hßa víi c¶nh quan thiªn nhiªn, thÓ hiÖn quan hÖ hîp lý gi÷a kh«ng gian bªn trong vµ bªn ngoµi, qua hÖ thèng hµng hiªn cã m¸i che. VÒ c«ng n¨ng, kiÕn tróc ®¸p øng c¸c yªu cÇu cña c«ng tr×nh tr−ng bµy, víi hÖ thèng cöa ®¶m b¶o chiÕu s¸ng tù nhiªn theo ph−¬ng thøc trªn-bªn. Ph¶i nãi ®©y lµ mét c«ng tr×nh v¨n hãa tiªu biÓu ë thñ ®« Hµ Néi. ViÖn Pasteur Lµ c«ng tr×nh x©y dùng n¨m 1930 theo thiÕt kÕ cña kiÕn tróc s− Hebra. G¾n víi c¶nh quan kh¸ ®Ñp ë mÆt tr−íc, tæng thÓ c«ng tr×nh thÓ hiÖn ®−îc sù c©n ®èi hµi hßa vÒ tû lÖ cña kh«ng gian v−ên, n¬i ®©y cã ®Æt t−îng b¸n th©n cña nhµ y häc lçi l¹c Louis Pasteur. C«ng tr×nh còng mang d¸ng dÊp cña kiÕn tróc ¸ §«ng víi hÖ thèng m¸i nhiÒu líp chÝnh phô vµ nh÷ng chi tiÕt trang trÝ tinh tÕ. Nay lµ ViÖn vÒ sinh dÞch tÔ –B« Y tÕ. Nhμ thê Cöa B¾c Nhµ thê cßn cã tªn gäi lµ Reggina Martyrium Ora Pro Nobis ( cã nghÜa: N÷ v−¬ng c¸c Th¸nh tö ®¹o) . N»m trªn gãc phè NguyÔn BiÓu- Phan §×nh Phïng, QuËn Ba §×nh, Hµ Néi. §©y còng lµ thµnh c«ng cña kiÕn tróc thêi kú 1925-1930. C«ng tr×nh thÓ hiÖn sù s¸ng t¹o cña c¸c kiÕn tróc s− trong viÖc tæ hîp, bè côc mÆt b»ng phug hîp víi c¶nh quan xung quanh. Khu ®Êt tr¶i dµi theo ®−êng phè, vËy mµ vÉn ®¶m b¶o bè trÝ mÆt b»ng nhµ thêtheo ®óng nguyªn t¾c mét h×nh ch÷ nhËt kiÓu Basilique truyÒn thèng vµ mÆt chÝnh c«ng tr×nh vÉn quay ra gãc phè NguyÔn BiÓu ë h−íng nam. Th¸p chu«ng ®Æt ë mÆt h−íng ®«ng nhµ thê, n¬i cã v−ên, c©y xanh, t−îng §øc MÑ. §Æc biÖt, s¶nh vµo nhµ thê ®−îc che bëi mét m¸i dèc bèn phÝa, ®ì bëi mét hµng sau cét chia theo nhÞp nhá dÇn ®Òu. KiÕn tróc nhµ thê Cöa B¾c kh¸ phug hîp víi khung c¶nh nhiÖt ®íi,vÒ c¬ b¶n vÉn cã nh÷ng trang trÝ theo kiÓu nhµ thê cña ch©u ¢u, song to¸t lªn mét h×nh thøc thanh thãat cña ph−¬ng §«ng. C©u l¹c bé thñy qu©n Nay lµ trô së cña Tæng Côc ThÓ dôc thÓ thao trªn ®−êng TrÇn Phó. X©y dùng n¨m 1939 theo thiÕt kÕ cña kiÕn tróc s− Cruise. ViÖc thiÕt kÕ mét chßi b¸t gi¸c vµo phÝa bªn ngoµi cña khèi nhµ gi÷a lµm cho c«ng tr×nh kh«ng gß bã mµ thÓ hiÖn nÐt míi cña kiÕn tróc hiÖn ®¹i ch©u ¢u. Tuy nhiªn, vÉn nhËn râ tÝnh chÊt ph−¬ng §«ng cña c«ng tr×nh, víi hÖ thèng m¸i cong vµ nh÷ng chi tiÕt trang trÝ cña b¶n xø: ch÷ triÖn, con s¬n, ®Çu ®ao, g¹ch trÇn, vv. C«ng tr×nh cßn ®−îc chó ý bëi hÖ thèng thãat n−íc m−a lé thiªn n»m ngang trªn hÖ m¸i. Thªm vµo ®ã, c«ng tr×nh cµng hoµn chØnh h¬n víi v−ên hoa xinh x¾n ë mÆt tr−íc nhµ.

1

L¹i nãi vÒ khu biÖt thù cña ng−êi Ph¸p t¹i Hµ néi

An Ngäc

Hμ Néi cã nhiÒu m«i tr−êng c− tró kh¸c nhau vÒ ®iÒu kiÖn ®Þa lý, thêi kú xuÊt hiÖn, ®Æc ®iÓm kinh tÕ-x· héi. Trong c¸c m«i tr−êng c− tró nμy, cÇn ph¶i kÓ ®Õn khu biÖt thù cña ng−êi Ph¸p (tõ ®©y gäi lμ Khu Ph¸p) , do hä thiÕt kÕ vμ x©y dùng , phÇn lín ë phÝa nam vμ phÝa t©y trung t©m Hμ Néi cò. Khu nμy ®−îc ph¸t triÓn vμ x©y dùng vμo cuèi thÕ kû 19, ®Çu thÕ kû 20. Lμ mét khu vùc næi tiÕng mμ nhiÒu t¸c gi¶ trong n−íc ®· ®Ò cËp ®Õn trong c¸c bμi b¸o cña m×nh. Tuy nhiªn nghiªn cøu vμ viÕt vÒ nh÷ng tån t¹i cña khu nμy th× cßn khiªm tèn. §Æc biÖt lμ viÖc c− tró vμ sö dông trªn 500 biÖt thù cña kho¶ng 10.000 ng−êi, hμng tr¨m v¨n phßng, nhiÒu cöa hμng t− nh©n, c«ng ty, sø qu¸n,v.v. Trong bμi nμy, chóng t«i xin ph¶n ¶nh sù biÕn ®æi mμ khu nμy ®· tr¶i qua trong h¬n nöa thÕ kû qua, do mét sè t¸c gi¶ n−íc ngoμi nghiªn cøu vμ nhËn xÐt ®Ó chóng ta cïng tham kh¶o. 1. Më ®Çu Hµ Néi næi tiÕng víi di s¶n cña thùc d©n Ph¸p ®Ó l¹i trong sù ph¸t triÓn ®« thÞ víi 80 ®Õn 90 côm nhµ ë trong “ Khu Ph¸p”. Trong kho¶ng tõ 1883 ®Õn 1954, nhµ cÇm quyÒn thuéc ®Þa ®· thiÕt kÕ vµ x©y dùng kh¸ nhiÒu nhµ t¹i phÝa nam, t©y nam vµ ®«ng nam hå Hoµn KiÕm- biÓu t−îng trung t©m cña Hµ Néi cò. William Logan, trong bµi : �Quy ho¹ch kÕ thõa sau §æi Míi” ®· viÕt: “ PhÝa nam Hå Hoµn KiÕm chñ yÕu lµ mét khu ë cña ng−êi Ph¸p. Ban ®Çu chØ lµ mét ®iÓm tùa trªn bê s«ng Hång, råi tõ nh÷ng n¨m 1880 khu vùc ®« thÞ cña Ph¸p nµy lan dÇn theo bê nam cña Hå Hoµn KiÕm, h−íng vÒ phÝa Hoµng Thµnh , vµ nh− vËy ®· më ®−êng cho trung t©m th−¬ng m¹i ®Çu tiªn, chÝnh yÕu t¹i phÝa t©y. Qua h¬n 30 n¨m nhµ cÇm quyÒn thuéc ®Þa më réng quyÒn lùc, cñng cè th−¬ng m¹i vµ c¬ së h¹ tÇng, c¶i t¹o ®Çm lÇy ë chung quanh vµ vÒ thùc chÊt, ®· x©y dùng mét ®« thÞ kiÓu T©y ¢u ë phÝa nam hå Hoµn KiÕm. TiÕp ®ã cßn bæ sung nh÷ng c«ng tr×nh c«ng céng theo xu h−íng T©n cæ ®iÓn : mét nhµ h¸t kÞch, mét hÖ thèng ®−êng s¸ cã 3 tuyÕn, c¸c c«ng viªn vµ qu¶ng tr−êng. Ph¶i nãi r»ng khu vùc nµy thËt t−¬ng ph¶n víi khu phè cæ cña ng−êi ViÖt Nam. Nã thÓ hiÖn ®−îc mäi ý ®å vÒ “ sø m¹ng khai hãa v¨n minh ” cña thùc d©n Ph¸p t¹i ®©y.” Trong thêi Ph¸p thuéc, nh÷ng nhµ ë liÒn kÒ, cöa hµng, trô së c¬ quan,v.v. ®−îc x©y dùng t¹i khu nµy, nh−ng nhiÒu nhÊt vÉn lµ c¸c biÖt thù : hoÆc ®øng riªng biÖt, cã thÓ lµ nh÷ng ng«i nhµ lín n»m gi÷a thöa ®Êt rµo kÝn, th−êng cã gia nh©n sèng ngay bªn thöa ®Êt nµy. Nh×n chung, khu Ph¸p ë Hµ Néi cã mËt ®é d©n c− thÊp. Tuy nhiªn, mËt ®é nµy ®· t¨ng lªn ®¸ng kÓ vµo nöa sau cña thÕ kû 20 vµ sau ®ã l¹i gi¶m ®i t−¬ng ®èi. T×nh h×nh nµy cã thÓ gi¶i thÝch lµ do n»m trong m¹ng l−íi c¸c ®¹i lé lín, vèn cã mËt ®é t−¬ng ®èi thÊp, nh−ng c¸c côm nhµ th× buéc ph¶i t¨ng lªn. Nh÷ng biÖt thù ®−îc −u tiªn x©y dùng bëi c− d©n Ph¸p sèng ë Hµ Néi, nh− th−¬ng gia, kü thuËt viªn; cßn c«ng chøc thuéc ®Þa th× cã s½n nhµ riªng ë trong khu Thµnh. T¹i ®ã,

2

còng cã x©y nhµ dµnh cho quan cai trÞ vµ c¶ tr¹i lÝnh cña qu©n ®éi thuéc ®Þa n÷a. Trong bµi nµy kh«ng ®Ò cËp tíi khu Thµnh. Quy ho¹ch vµ ph¸t triÓn “khu Ph¸p”, theo Michiel Kossen nhËn ®Þnh trong luËn v¨n Th¹c sÜ cña m×nh mang tiªu ®Ò “ Hμ Néi trong thêi Ph¸p thuéc: mét sù ph¸t triÓn ngo¹n môc ?” lµ cã nhiÒu t− liÖu tèt, vµ thùc tÕ nã còng cã nh÷ng ¶nh h−ëng tèt ®Ñp ®Õn sù thay ®æi vÒ chÊt, cÇn ph¶i chó ý ®Ó “ b¶o tån” vµ thËm chÝ kh«i phôc l¹i khu d©n c− nµy theo nguyªn gèc. Do bËn tr¨m c«ng ngh×n viÖc tõ khi ViÖt Nam ®−îc ®éc lËp, c¸c biÖt thù nµy Ýt ®−îc quan t©m sau ®ã. Hä sö dông chóng nh− thÕ nµo, vµo viÖc g× ? Cø t×nh cê nh×n vµo khu Ph¸p thuéc ®Þa cò th× vÉn thÊy cã nh÷ng biÖt thù dµnh ®Ó ë. Gia ®×nh ng−êi ViÖt b©y giê ®−îc vµo ë theo ñy quyÒn hay theo c¸ch nµo kh¸c ? Cã sù thay ®æi lo¹i d©n c− tró hay thay ®æi c«ng n¨ng cña ng«i nhµ ?- nhÊt lµ tõ khi cã “§æi míi”. Vµ nÕu cã sù thay ®æi th× ai lµ ®èi t−îng vµ c¸ch thøc thay ®æi chÝnh lµ g× ? C− d©n nµo chÞu ¶nh h−ëng cña nh÷ng thay ®æi ®ã ? Th«ng tin vÒ sù ph¸t triÓn cña c¸c biÖt thù khu Ph¸p cò tõ n¨m 1954 trë vÒ sau nµy ch−a ®Çy ®ñ l¾m. ChØ cã thÓ ph©n biÖt gi÷a phÇn lín c¸c biÖt thù do chÝnh phñ ViÖt Nam qu¶n lý vµ mét sè biÖt thù ®· ®−îc c¸c chñ Ph¸p b¸n cho ng−êi ViÖt Nam tr−íc n¨m 1954 vµ nh÷ng biÖt thù vèn lµ cña chñ së h÷u ng−êi ViÖt Nam. Nhãm sau nµy ®−îc gäi lµ “ biÖt thù t−” ®Ó ph©n biÖt víi “ biÖt thù c«ng”. §Æc biÖt lµ khi nh÷ng biÖt thù t− thuéc quyÒn së h÷u cña nh÷ng ng−êi kh«ng bÞ quy lµ “ t− s¶n” ( nh−: nhµ gi¸o, b¸c sÜ, viªn chøc nhµ n−íc) th× cßn ®−îc sö dông nh÷ng ng«i nhµ nµy. NÕu chñ së h÷u l¹i bÞ quy lµ “ t− s¶n” (chñ cöa hµng, th−¬ng gia,v.v.) th× gia ®×nh hä chØ ®−îc phÐp ë mét sè diÖn tÝch cña biÖt thù, cßn nh÷ng phÇn kh¸c cña bØÖt thù ph¶i dµnh cho nh÷ng gia ®×nh tõ n¬i kh¸c ®Õn. Trong tr−êng hîp nµy, cã thÓ gäi ®©y lµ nhãm trung gian gi÷a biÖt thù t− vµ biÖt thù c«ng. C¸c biÖt thù cña chÝnh phñ chñ yÕu ®−îc sö dông ®Ó gi¶m nhÑ t×nh tr¹ng khã kh¨n trong viÖc thiÕu nhµ ë cña Hµ Néi nhòng n¨m 1950. Chóng ®−îc ph©n cho c¸c c¸n bé cao, trung vµ s¬ cÊp cña nhµ n−íc, tïy theo chøc vô. Kh«ng hiÕm tr−êng hîp c¸c c¸n bé cao cÊp ( nh− bé tr−ëng) ®−îc ph©n c¶ mét biÖt thù, trong khi nh÷ng c¸n bé, nh©n viªn nhµ n−íc lµ c¸n bé s¬ cÊp ( gi¸o viªn, b¸c sÜ, c«ng nh©n xÝ nghiÖp) th× ®−îc nhiÒu l¾m lµ mét phßng vµ chç ®Ó bè trÝ bÕp vµ vÖ sinh, tïy theo quy m« kÝch th−íc cña biÖt thù. C¸n bé trung cÊp (nh− sÜ quan qu©n ®éi) cã thÓ ®−îc mét vµi phßng cña biÖt thù. Ngoµi ra, chÝnh phñ cßn nh−îng l¹i mét sè biÖt thù cho c¸c sø qu¸n n−íc ngoµi sö dông (lµm n¬i ë vµ trô ®¹i sø qu¸n) còng nh− lµm trô së c¬ quan nhµ n−íc. Theo tÝnh to¸n cña chóng t«i vµ nh÷ng th«ng tin thu thËp ®−îc, ®Õn n¨m 1986 cã trªn 500 biÖt thù th× cã ®Õn 435 c¸i dïng ®Ó ë. Ngoµi sè nµy, phÇn lín (kho¶ng 362) lµ “ biÖt thù cña chÝnh phñ”, 53 lµ “biÖt thù t−” vµ kho¶ng 20 c¸i lµ hçn hîp c«ng t−. Nãi chung, tÝnh chÊt c− tró cña khu Ph¸p thuéc ®Þa x−a vÉn lµ chñ ®¹o trong suèt c¸c thËp kû 1960-1980. Tuy nhiªn, tÝnh chÊt c− tró cña cña khu biÖt thù nµy còng biÕn ®éng nhiÒu sau nh÷ng n¨m 1950. Chñ yÕu lµ do bïng næ d©n sè trong mét quÇn c− h¹n chÕ. Mçi biÖt thù khi ®· ®−îc mét gia ®×nh duy nhÊt cña ng−êi Ph¸p hay ng−êi ViÖt Nam sö dông th× chÝnh tõ biÖt thù nµy, sau nhiÒu thËp kû sinh s«i ra nhiÒu thÕ hÖ ; vµ v× vËy, cã hµng t¸ gia ®×nh lµ c«ng nh©n viªn nhµ n−íc c− tró t¹i ®©y. T×nh tr¹ng thiÕu nhµ ë kh«ng dÔ dµng g× cho nh÷ng cÆp míi c−íi dän vµo ë c¨n hé riªng cña hä, nªn ®µnh ph¶i ë víi bè mÑ hoÆc ë rÓ. T×nh tr¹ng thiÕu nhµ ë biÓu hiÖn ë sè mÐt vu«ng b×nh qu©n trªn ®Çu ng−êi. Theo Maclaren (trong luËn v¨n “ Khu ë Ph¸p thuéc ®Þa: c¸c biÖn ph¸p b¶o tån”) th× diÖn tÝch c− tró b×nh qu©n cña ng−êi d©n ë trung t©m Hµ Néi lµ 4,84m2 vµo n¨m 1954; 3,9m2 vµo n¨m 1960 vµ chØ cßn 3,04m2 vµo n¨m 1984. Theo Evertsz, trong luËn v¨n th¹c sÜ cã tùa ®Ò” Nhμ ë

3

cña nh©n d©n ë Hμ Néi (kÕt qu¶ nghiªn cøu hai khu nhμ ë)” cã nªu diÖn tÝch ë b×nh qu©n trªn ®Çu ng−êi ë toµn Hµ Néi n¨m 1989 lµ 5,8m2; ®©y lµ mét trÞ sè thÊp nhÊt cña ViÖt Nam. Ngoµi viÖc x©y dùng míi nh÷ng khu nhµ ë lín theo kiÓu Liªn X«, ho¹t ®éng x©y dùng nhµ ë rÊt kÐm. Tuy nhiªn, còng cã mét sè ng«i nhµ nhá cò cña gia nh©n tr−íc ®©y n»m trong c¸c v−ên biÖt thù còng ®−îc x©y dùng l¹i vµ ®−îc chÝnh phñ ph©n cho c¸n bé. Vµo thêi ®ã, nhµ n−íc thùc chÊt lµ ng−êi ®éc quyÒn qu¶n lý nhµ ë t¹i khu Ph¸p, mäi ho¹t ®éng x©y cÊt nhµ t− ®Òu ph¶i ®−îc phÐp. Sau “ §æi míi” n¨m 1986, vÞ thÕ cña c¸c biÖt thù vµ c− d©n ë ®ã thay ®æi ®¸ng kÓ, vµ qu¸ tr×nh ®¸p øng víi viÖc c¶i t¹o kinh tÕ x¶y ra rÊt phøc t¹p. Do ¸p lùc vÒ d©n sè, bé mÆt kinh tÕ-x· héi míi cña Hµ Néi ngµy mét râ rÖt: c«ng n¨ng cña c¸c biÖt thù thay ®æi tõ ®©y. Ngoµi ra, mét cuéc vËn ®éng v¨n hãa-x· héi nh»m b¶o tån c¸c biÖt thù ngµy cµng m¹nh mÏ. 2. Nh÷ng thay ®æi sau n¨m 1986 §i d¹o däc theo c¸c ®−êng phè chÝnh ë phÝa ®«ng- t©y hoÆc nam- b¾c cña khu Ph¸p th× ph¸t hiÖn ra r»ng c¬ cÊu c− tró cña khu nµy ®· thay ®æi c¬ b¶n. Nh÷ng cöa hµng, tiÖm ¨n, qu¸n gi¶i kh¸t däc theo ®−êng phè ®· tõng lµ nh÷ng bøc t−êng cã cæng vµ v−ên bao quanh mét biÖt thù. GhÐ m¾t nh×n qua mét cöa hµng sÏ t×nh c¬ thÊy mÆt nhµ nguyªn tr−íc lµ cña mét biÖt thù ë ngay sau l−ng cöa hµng. ThËm chÝ cã nh÷ng quÇn c− biÖt thù ®· biÕn mÊt chØ ®Ó tr¬ l¹i mét vµi c«ng tr×nh t¹m ®Ó ë hoÆc sö dông vµo viÖc kh¸c. HiÓn nhiªn lµ diÖn tÝch cña khu Ph¸p ®· bÞ t¸i ®Þnh c− kh¸ nhiÒu, cã nghÜa lµ ng−êi d©n Hµ Néi ®· vµo sö dông sau khi Ph¸p dêi ®i. Song, hÇu hÕt kh«ng ph¸t triÓn lµm n¬i c− tró. T×nh ®Õn n¨m 1997 ®· ph¸t hiÖn sè biÖt thù ®Ó ë chØ cßn 358 c¸i so víi n¨m 1986 lµ 435, tøc lµ cø 6 biÖt thù ®Ó ë th× cã 1 c¸i thay ®æi c«ng n¨ng, chØ trong vßng 11 n¨m ! Nh÷ng thay ®æi chñ yÕu x¶y ra ë nhãm c¸c biÖt thù t− vµ biÖt thù hçn hîp c«ng-t−. Sè biÖt thù t− dïng ®Ó ë trong n¨m 1997 gi¶m tõ 53 trong n¨m 1986 xuèng cßn 15. T−¬ng øng, sè biÖt thù hçn hîp gi¶m tõ 20 xuèng 5. Ngoµi c¸c biÖt thù cña chÝnh phñ, chØ cã 24 ngoµi tæng sè 362 ®· thay ®æi c«ng n¨ng.

BiÖt thù §Ó ë Kh«ng ®Ó ë Tæng céng 1986 435 65 500 1997 358 136 494

BiÖt thù ®Ó ë T− C«ng-t− C«ng Tæng céng 1986 53 20 362 435 1997 15 5 338 358

XuÊt hiÖn c©u hái míi: t¹i sao cã sù kh¸c biÖt râ rÖt gi÷a c¸c biÖt thù t−, c«ng-t− vµ c«ng vÒ ph−¬ng diÖn sö dông, tõ sö dông ®Ó ë sang kh«ng ®Ó ë, thùc chÊt cña sù thay ®æi nµy lµ g× ? Vµ nh÷ng vÊn ®Ò x¶y ra sau ®ã cã liªn quan ®Õn nh÷ng ng−êi c− tró trong c¸c biÖt thù x−a kia dïng ®Ó ë: ®iÒu g× ®· x¶y ra ®èi víi hä, viÖc thay ®æi cã liªn quan g× ®Õn hä ?,v.v. Nguyªn t¾c vÒ thay ®æi c«ng n¨ng tõ ë sang kh«ng ®Ó ë ®· râ, thËm chÝ kh«ng quan träng. Gi¶i phãng kinh tÕ, nh− ®· biÕt trong §æi Míi ®· t¹o ra mét thÞ tr−êng bÊt ®éng s¶n gi¶, nhÊt lµ ®èi víi c¸c c«ng ty n−íc ngoµi muçn nhËp c− vµo Hµ Néi. Nh÷ng biÖt thù vµ

4

vÞ trÝ tuyÖt vêi cña nã gi÷a trung t©m Hµ Néi ®· lµ môc tiªu dÔ thÊy trong sù c¹nh tranh nµy. Tuy nhiªn, thùc chÊt cña nh÷ng thay ®æi nh− vËy cßn phøc t¹p h¬n nhiÒu. Trong tr−êng hîp cã ®èi t−îng cÇn c− tró t¹i mét biÖt thù nµo ®ã th× cã thÓ th−¬ng th¶o qua c¬ quan qu¶n lý nhµ cña chÝnh phñ, vµ trong tr−êng hîp lµ biÖt thù t− th× cã thÓ tiÕp cËn trùc tiÕp víi chñ së h÷u. §èi víi c¸c biÖt thù t−, chñ së h÷u ph¶i lµ chñ hé gia ®×nh. Khi viÖc th−¬ng th¶o thµh c«ng, ng−êi ë míi ph¶i tr¶ tiÒn thuª nhµ cho chÝnh chñ së h÷u theo mét hîp ®ång kho¶ng 5 n¨m hoÆc theo thêi h¹n thuª nhµ thÝch hîp. Ng−êi “chñ míi” ph¶i chÞu chi phÝ söa ch÷a nhµ vµ ph¶i øng tr¶ tr−íc kho¶n tiÒn lín ®Ó ng−êi chñ së h÷u cã thÓ mua hoÆc x©y mét hoÆc nhiÒu ng«i nhµ cho gia ®×nh di ®Õn n¬i kh¸c ë Hµ Néi. §«i khi ng−êi chñ míi chØ thuª mét phÇn cña biÖt thù; cßn phÇn kia chñ së h÷u cã thÓ sö dông ®Ó x©y nhµ míi cho gia ®×nh hä. Sau ®©y lµ mét tr−êng hîp cô thÓ. T¹i phè TrÇn B×nh Träng cã mét biÖt thù mµ «ng C. lµ chñ së h÷u tõ n¨m 1955, do bè «ng mua l¹i cña mét chñ nhµ ng−êi ViÖt Nam. §Õn n¨m 1991, gia ®×nh nµy ph¸t triÓn thµnh 5 hé nªn ng«i nhµ trë nªn chËt chéi. Trong n¨m ®ã, «ng C. th−¬ng th¶o qua c«ng ty nhµ HANECO víi mét ng©n hµng n−íc ngoµi ®Ó ®−îc vµo ë trong c¸c khu Ph¸p. Gia ®×nh ®−îc phÐp cña V¨n phßng KiÕn tróc s− tr−ëng thuéc Uû Ban Nh©n d©n Hµ Néi ®Ó më réng vµ x©y dùng l¹i c¸i gara cò thµnh mét ng«i nhµ 3 tÇng víi 5 c¨n hé , víi diÖn tÝch kho¶ng 50m2 cho mçi hé gia ®×nh. Ng«i nhµ míi nµy ph¶i thanh to¸n tiÒn thuª nhµ qua ng©n hµng n−íc ngoµi lµ 5000 USD mét th¸ng. Thùc ra , ®¬n gi¶n nhÊt lµ kÕt hîp chØ cña bªn cho thuª bÊt ®éng s¶n víi mét nhãm Ýt ng−êi c− tró. §iÒu nµy t¹o ®iÒu kiÖn dÔ th−¬ng l−îng, trong khi mét c«ng ty n−íc ngoµi l¹i muèn t¹o ®iÒu kiÖn tiÖn nghi míi cho chñ nhµ- ®«i khi cho c¶ mét tæ hîp biÖt thù - trong viÖc trao ®æi , giao dÞch nhanh chãng vµ minh b¹ch. Song t×nh h×nh kh«ng cho phÐp ¸p dông nh− vËy: c¸c biÖt hoµn toµn cña nhµ n−íc, vµ −u tiªn cho c¸c c¸n bé trung, s¬ cÊp vµ gia ®×nh cña hä, th−êng cã ®Õn trªn chôc hé gia ®×nh. ViÖc c− tró ®«ng ®óc qu¸, nhiÒu khi ph¸ ho¹i chÊt l−îng cña biÖt thù. Trong tr−êng hîp ®ã, hiÓn nhiªn lµ kh«ng thÓ cung cÊp l¹i chç ë cho tÊt c¶ c¸c c− d©n bÞ lo¹i ra ngoµi, bëi võa tèn thêi gian, võa tèn tiÒn. ViÖc nµy còng g©y khã kh¨n ®Ó kh«i phôc l¹i c¸c biÖt thù ®· bÞ chia n¨m xÎ b¶y ë bªn trong vµ t¶n m¸t ë bªn ngoµi víi nh÷ng c«ng tr×nh phô ®Ó ë hoÆc ®Ó bu«n b¸n. ChÝnh phñ ®· cè t×m c¸c gi¶i ph¸p, ®Æc biÖt lµ tõ khi cã sù khuyÕn th−ëng cho nh÷ng ng−êi n−íc ngoµi thuª nhµ víi gi¸ cao. BiÖn ph¸p ¸p dông ®ång thêi cñ cµ rèt vµ c¸i gËy ®−îc c¬ quan cña chÝnh phñ ¸p dông nh»m môc ®Ých cuèi cïng: mét biÖt thù trèng ®ang s½n sµng cho “ c«ng ty n−íc ngoµi giµu cã”. Nh÷ng ph−¬ng tiÖn c¸m dç cña hÖ thèng chuyÓn chç ë do chÝnh phñ khëi x−íng gåm cã mét hÖ thèng ®Òn bï tµi chÝnh cho viÖc dän ®i khëi biÖt thù. Gi¸ trÞ ®ã tÝnh b»ng VN ®ång trªn mÐt vu«ng sö dông biÖt thù, bÊt kÓ c«ng tr×nh chÝnh hay phô, dùa trªn gi¸ trÞ sö dông ®Êt trong khu vùc ®ã. Kho¶n tiÒn nµy cã thÓ thanh to¸n b»ng tiÒn mÆt trong tr−êng hîp hé gia ®×nh bÞ ®Èy ®i tù t×m kiÕm lÊy chç ë riªng cña m×nh. Tr−êng hîp nµy x¶y ra ë khu vùc kh«ng chÝnh thøc gäi lµ “ nhµ d©n”, hiÖn lµ mét kiÓu cung cÊp nhµ ë chñ yÕu. Mét sè ng−êi th−êng tró t¹i biÖt thù ph¶i chän c¸ch nµy bëi tiÒn th−ëng Ýt ái kh«ng thÓ mua hay lµm nhµ ®−îc. Cø nh− kinh nhgiÖm cña chóng t«i th× chØ khi nµo nh÷ng hé gia ®×nh nµy ®· s½n sµng x©y dùng råi th× míi nªn theo c¸ch nµy. ChÝnh phñ còng cã thÓ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó vµo nh÷ng c¨n hé cña nhµ n−íc, hÇu hÕt míi x©y dùng gÇn ®©y, r«ng r·i h¬n vµ cã chÊt l−îng tèt h¬n nh÷ng c¨n hé x©y vµo c¸c thËp niªn tr−íc, nh−ng l¹i xa trung t©m vµ khu vùc bu«n b¸n cña thµnh phè. Do gi¸ trÞ sö dông ®Êt thÊp h¬n gi¸ trÞ diÖn tÝch biÖt thù nªn c¸c c¨n hé kh¸ lín míi cã thÓ c©n b»ng vÒ mÆt tµi chÝnh víi mét

5

phßng ®«ng chËt nh÷ng ng−êi ë cña mét biÖt thù ®· cò kü. HÇu hÕt c¸c c− d©n bÞ chuyÓn ®i kh«ng cßn cã c¸ch chän nµo kh¸c. Gi¸ tÝnh to¸n trong tr−êng hîp ph¶i di chuyÓn khái biÖt thù ë khu Ph¸p ®Õn mét khu vùc ngoµi trung t©m thµnh phè: 7,2 triÖu VN ®ång cho 1m2 cña biÖt thù chÝnh (kho¶ng 720USD ë thêi ®iÓm nghiªn cøu, 1997); 3,6 triÖu VN ®ång cho 1m2 khu chung quanh biÖt thù, bao gåm c¸c khu nhµ phô cã m¸i b»ng vµ 1,8 triÖu VN ®ång cho 1m2 cho nhµ cã m¸i dèc. §èi víi c¨n hé míi th× tÝnh víi 2,2 triÖu VN ®ång cho 1m2. NÕu gi¸ trÞ tÝnh cho biÖt thù lín h¬n th× hoµn tr¶ cho ng−êi ë biÖt thù, cßn nÕu thÊp h¬n gi¸ trÞ cña c¨n hé míi nhËn th× còng kh«ng ph¶i tr¶ thªm së quan lý nhµ ®Êt. Nh− ®· nªu ë trªn, kh«ng ph¶i ai còng muèn chuyÓn ®Õn c¨n hé ë ngo¹i thµnh. Trong tr−êng hîp nµy, nhµ n−íc ph¶i Ðp buéc chuyÓn ®i b»ng c¸ch gi¬ c¸i gËy theo luËt ®Þnh. H·n h÷u cã tr−êng hîp ng−êi d©n tõ chèi di chuyÓn khái biÖt thù, nªn ph¶i cã c¶nh s¸t c−ìng chÕ cïng dän, råi cßn ph¶i chi tr¶ tiÒn c«ng chuyÓn nhµ. Còng cã th«ng tin kh¸c nãi r»ng viÖc ®Òn bï hay kh«ng tïy theo tháa thuËn. Nh÷ng c− d©n cøng cæ cã thÓ lµm cho “ gi¸ thÞ tr−êng” t¨ng lªn. HiÓn nhiªn lµ trong tr−êng hîp “ biÖt thù hçn hîp”, võa chÞu sù kiÓm tra t− lÉn c«ng, n»m ë vÞ trÝ trung gian nÕu bÞ ®Èy ®i. Tõ khi sè hé gia ®×nh trong c¸c biÖt thù nh− thÕ Ýt h¬n nhiÒu so víi sè ®«ng biÖt thù cña chÝnh phñ th× tèc ®é thay ®æi c«ng n¨ng cña nh÷ng biÖt thù mµ chóng t«i kh¶o s¸t ngµy cµng nhanh. Ngoµi ra, lo¹i biÖt thù hçn hîp nµy h×nh nh− cã sù vËn ®éng vµ biÕn mÊt, dï lµ tr−êng hîp nhµ n−íc mua l¹i phÇn biÖt thù cña t− nh©n hay lµ tr−êng hîp chñ së h÷u cña c¸c phÇn biÖt thù nµy ®−îc h−ëng quyÒn së h÷u toµn bé biÖt thù tr−íc ®©y. Nh÷ng kh¶ n¨ng nµy cã thÓ minh häa trong hai vÝ dô sau. • ¤ng D. tr−íc ®©y c− tró t¹i mét biÖt thù ë phè Hµng Bµi. Cha mÑ «ng lµ nhµ bu«n, ®· mua biÖt thù nµy tõ mét ng−êi Ph¸p tõ n¨m 1959. N¨m 1960, mét nöa biÖt thù ®Ó l¹i cña cha «ng bÞ tr−ng thu trong ®ît nhµ n−íc tiÕn hµnh “c¶i t¹o t− s¶n”, vµ c¸c phßng ®−îc ph©n cho 4 hé gia ®×nh c¸n bé s¬ cÊp ( tæng céng 20 ng−êi). N¨m phßng cßn l¹i dµnh cho gia ®×nh 16 ng−êi cña «ng. BiÖt thù liÒn kÒ lµ cña ng−êi chó «ng D, mét b¸c sÜ. ¤ng chó nµy muèn gi÷ c¶ tßa biÖt thù ®Ó hµnh nghÒ. (Tr−íc ®©y bän con nhµ «ng chó ®· cho mét tæ chøc n−íc ngoµi lµ Alcatel thuª l¹i). Nh− thÕ «ng chó kh«ng thÓ cã riªng biÖt thù cho gia ®×nh, v× ®· ®−îc ph©n cho nh÷ng hé gia ®×nh kh¸c råi. MÆc dï «ng D. vµ gia ®×nh ®· hy sinh c¶ chç ë vµ kiÕn tróc cña biÖt thù, hä còng kh«ng thÓ chung sèng l©u víi nh÷ng hé gia ®×nh “ míi”. N¨m 1993, hä quyÕt ®inh b¸n phÇn biÖt thù cña m×nh cho mét c¬ quan cña nhµ n−íc ( C«ng ty Th−¬ng m¹i Hµ Néi); c¬ quan nµy còng mua lu«n c¶ phÇn kh¸c cña c¸c hé míi ®−îc ph©n. ¤ng D. mua nhµ míi tõ sè tiÒn thu ®−îc cña 6 hé thuéc gia ®×nh «ng. V× tiªu chuÈn ë trong biÖt thù thÊp nªn sè tiÒn ch¼ng ®−îc lµ bao. BiÖt thù ®−îc C«ng ty Th−¬ng m¹i Hµ Néi söa ch÷a n©ng cÊp vµ sau chuyÓn cho Bé Ngo¹i giao lµm sø qu¸n n¨m 1995. MÆc dï biÖt thù ®· ®−îc x©y dùng l¹i theo nguyªn mÉu, song gara vµ c¸c nhµ phô bÞ ph¸ bá, hµng rµo vµ cæng còng thay ®æi nhiÒu. • Tõ håi Ph¸p thuéc, cã mét biÖt thù cña d−îc sÜ ViÖt Nam vµ gia ®×nh «ng n»m trªn phè TrÇn H−ng §¹o. V× chñ së h÷u bÞ quy lµ nhµ t− s¶n nªn n¨m 1960, hai phßng ë tÇng trÖt (cöa hµng thuèc vµ phßng bµo chÕ) bÞ thu håi ®Ó ph©n cho c¸n bé s¬ cÊp cña nhµ n−íc.. Ng−êi ta x©y t−êng ®Ó ph©n riªng phÇn cña c«ng vµ cña t−.

6

N¨m 1990, mét ng−êi con cña «ng d−îc sÜ mua l¹i hai phßng ®ã. Nh÷ng ng−êi ®ang ë hai phßng nµy ®¸ng lÏ lµ ng−êi thuª nhµ cña nhµ n−íc th× nay lµ cña anh ta, nh−ng ch¼ng ph¶i tr¶ tiÒn thuª nhµ tõ ®ã. MÊy n¨m sau , «ng chñ muèn mäi ng−êi dän ®i hÕt ®Ó b¸n hoÆc cho thuª toµn bé biÖt thù. Trong n¨m 1995 vµ 1996, mäi hé gia ®×nh ®Òu dän ®i n¬i kh¸c, chØ trõ «ng T, lµ ng−êi ®−îc chóng t«i pháng vÊn. Tõ n¨m 1983, hé gia ®×nh «ng gåm hai vî chång vµ mét c« con g¸i sèng t¹i cña hµng d−îc tr−íc ®©y: mét phßng 18m2 n»m ngay sau cña vµo biÖt thù. Vµo thêi gian chóng t«i pháng vÊn, mäi buång kh¸c ®Òu kh«ng cã ng−êi vµ khãa kÝn råi. ¤ng T. nãi r»ng «ng tõ chèi nhËn tiÒn cña ng−êi chñ nhµ ®Ó dän ®i, v× mãn tiÒn qu¸ nhá ®Ó mua hoÆc lµm mét ng«i nhµ, dï cho nã ë t¹i mét khu hÎo l¸nh cña Hµ Néi. Song nh− vËy th× rÊt bÊt tiÖn v× thùc tÕ lµ mäi ho¹t ®éng hµng ngµy cña hé gia ®×nh «ng ®Òu ë khu trung t©m. ¤ng yªu cÇu chñ nhµ ®æi cho «ng mét ng«i nhµ kh¸c, cã nh÷ng ®iÒu kiÖn sèng t−¬ng tù nh− «ng ®ang ë hiÖn nay, nh−ng chñ nhµ tõ chèi. ¤ng chñ däa ®−a «ng T. ra tßa nÕu «ng nµy kh«ng chÞu nhËn tiÒn. ¤ng T. b¶o r»ng theo luËt ®Þnh, mçi c«ng d©n ®Òu cã quyÒn cã nhµ ë, nh−ng b©y giê nhµ n−íc kh«ng ph©n nhµ n÷a, trõ phi nã cã liªn quan ®Õn viÖc dän c¸c nhµ cña d©n cã nhµ c«ng. V× thÕ mµ «ng T. sî mµ ph¶i dän ®i d−íi ¸p lùc cao nh− vËy. Nh÷ng c¸ch chuyÓn ®æi thµnh c«ng nh÷ng biÖt thù tõ ®Ó ë sang kh«ng ®Ó ë, ¸m chØ c¶ nh÷ng nhµ phô nÕu cã, vèn ®−îc x©y dùng ë bèn bÒ cña biÖt thù ®· ®−îc ng−êi thuª nhµ míi ®Õn ph¸ dì. Phæ biÕn nhÊt mµ còng lµ sù thay ®æi quan träng vÒ kinh tÕ, ®ã lµ sù biÕn mÊt cña nh÷ng cöa hµng,v.v. n»m tr−íc biÖt thù. Nh÷ng ng−êi ë ®©y ®· lµm ¨n b»ng nh÷ng cña hµng, qu¸n cµ fª, tiÖm ¨n v.v., vµ hä mÊt hÕt thu nhËp sau khi ph¸ dì. Chóng t«i cã thÓ rót ra kÕt luËn lµ tõ viÖc sö dông c¸c biÖt thù ®Ó ë ®ang bÞ mÊt ®Êt ,bëi viÖc cho c¸c c¬ quan n−íc ngoµi thuª biÖt thù t− lµ mét sù thay ®æi lín. Ngoµi ra, chóng t«i thÊy r»ng nhiÒu ho¹t ®éng ngoµi môc ®Ých c− tró ®· ph¸t triÓn t¹i c¸c tæ hîp biÖt thù, nhÊt lµ ë mÆt tiÒn cã sù thay ®æi vÒ l−îng. Nh÷ng ng−êi ë cã thÓ dÔ dµng më cña hµng ngay trong phßng ë cña mét biÖt thù, nhÊt lµ khi phßng nµy ë mÆt tiÒn, hoÆc hä cã thÓ “c¬i” thªm mét cöa hµng, hoÆc qu¸n cµ fª ë mÆt tr−íc biÖt thù. C¸c h×nh thøc ho¹t ®éng kinh doanh nµy g©y thªm khã kh¨n cho qu¸ tr×nh dän ®Õn mét khi nhµ n−íc muèn t×m mét chñ thuª nhµ míi , bëi khã mµ kh«i phôc biÖt thù l¹i ë nguyªn d¹ng ban ®Çu. Ngoµi ra, cã nghÜa lµ mÊt thu nhËp cña cñ d©n dän ®Õn. Nãi mét c¸ch kh¸c, “ sù thay ®æi vÒ l−îng “ nµy ®èi lËp víi “ nh÷ng thay ®æi lín” ®· nªu trªn. Tõ ®ã, viÖc sö dông kh«ng gian ®Ó bu«n b¸n cã xu h−íng thay thÕ chøc n¨ng c− tró theo hai c¸ch. VÒ mÆt vÞ trÝ vµ ¶nh h−ëng cña khu Ph¸p, ®iÒu ®ã biÖn minh cho c¸i gäi lµ sù t¹o lËp qu¸ tr×nh c¶i c¸ch. Ngoµi ra, khu Ph¸p cßn cã nh÷ng thay ®æi kh¸c. Cã tr−êng hîp, c¸c biÖt thù t− ®−îc ng−êi n−íc ngoµi thuª. VÒ mÆt thu nhËp cã thÓ c¶i thiÖn ®−îc Ýt nhiÒu song trong t−¬ng lai, tÊt nhiªn cßn tïy thuéc nhiÒu vµo tham väng cña nh÷ng «ng chñ ViÖt Nam giµu cã. Trong c¸c tr−êng hîp kh¸c, kÕ ho¹ch thùc hiÖn theo h−íng nµy. Chóng t«i biÕt r»ng Ýt nhÊt cã mét Phßng kiÕn tróc dù kiÕn ph¸t triÓn mÆt b»ng ®Ó x©y dùng mét c¨n hé míi bªn trong khèi nhµ , cã nghÜa lµ sÏ ®−a ng−êi vµo ë quanh kh¾p biÖt thù, kh«i phôc l¹i biÖt thù vµ cho nh÷ng ng−êi giµu cã hoÆc c¬ quan thuª ®Ó kiÕm lêi. Phßng kiÕn tróc nµy hy väng t×m ®èi t¸c ®Çu t− cho giai ®o¹n ®Çu cña mét lo¹t thay ®æi: x©y dùng mét c¨n nhµ. MÆc dï theo tÝnh to¸n, viÖc ®Çu t− ban ®Çu cã thÓ t¹o ®iÒu kiÖn thu

7

nhËp tèt trong c¶ qu¸ tr×nh vµ lµ c¬ së tµi chÝnh cho nh÷ng kÕ ho¹ch kh¸c. Tuy nhiªn, vµo thêi gian kh¶o s¸t cña chóng t«i (1997) , vÉn ch−a triÓn khai ®−îc b−íc nµo. Rót ra khái kÕ ho¹ch nµy, nhiÒu ng−êi ®· bÞ buéc dêi khái biÖt thù ®Ó ®Õn c¨n hé n»m trong khèi nhµ sÏ bÞ lîi dông vµ mÊt mét nguån thu nhËp quan träng, kiÕm ®−îc b»ng nh÷ng ho¹t ®éng kinh tÕ quy m« nhá ë ngay tr−íc biÖt thù. TÝnh chÊt s«i ®éng cña khu ë còng thay ®æi nhiÒu do bÞ dêi khái phè x¸ ®«ng vui. Ngoµi ra, tiÒn thuª nhµ ë nh÷ng c¨n hé trong thêi h¹n dµi, tÊt nhiªn ph¶i cao h¬n tiÒn thuª hµng th¸ng trong bi−Öt thù . Tåi h¬n n÷a lµ c− d©n cã thu nhËp thÊp ph¶i thuª nh÷ng chç kÐm tiÖn nghi cña Hµ Néi; lµ c¸c c¨n hé cña nh÷ng ng−êi giµu cã h¬n. 3. Ng−êi ë thuª vµ c− d©n x−a cña biÖt thù Nh÷ng ng−êi ë thuª Nh÷ng thay ®æi nªu ë phÇn trªn x¶y ra t¹i Khu Ph¸p sÏ n¶y ra c©u hái: nh÷ng c− d©n ë biÖt thù ®·tõng tr¶i nghiÖm c¸c ®iÒu kiÖn c− tró kh«ng biÕt cã c¶m thÊy bÞ ®e däa bëi nh÷ng thay ®æi ®ang x¶y ra vµ hä øng xö thÕ nµo tr−íc nh÷ng thay ®æi ®ã. §iÒu nµy còng n¶y ra c©u hái vÒ kinh nghiÖm cña c− d©n ë biÖt thù bÞ buéc dêi ®i ®Õn chç ë míi vµ sèng trong m«i tr−êng míi. Theo d÷ liÖu thu thËp ®−îc khi pháng vÊn 15 ng−êi ë biÖt thù vµ 17 ng−êi ë c¨n hé mµ chÝnh phñ buéc hä ph¶i dän tíi; tuy sè ng−êi ®−îc pháng vÊn ch−a ®¹i diÖn ®−îc cho sè ng−êi cã liªn quan, song hä còng nªu nh÷ng ®iÒu kiÖn, triÓn väng,v.v. cña c− d©n ë Khu Ph¸p vµ nh÷ng g× mµ hä ®· tËn dông ®Ó sèng t¹i ®©y. ViÖc chän ng−êi ®Ó pháng vÊn lµ ngÉu nhiªn vµ t×nh cê, theo ph−¬ng ph¸p “ nÐm hßn tuyÕt”. C− d©n ë biÖt thù còng mong muèn vµ cã kh¶ n¨ng tr¶ lêi nh÷ng c©u hái vÒ ®iÒu kiÖn sèng,v.v. cã liªn quan ®Õn tÊt c¶ nh÷ng ng−êi ë trong “biÖt thù cña hä”. Tr−íc tiªn, c− d©n trong c¸c biÖt thù nµy sèng ra sao ? Trong 15 biÖt thù* ®· thu thËp th«ng tin, chØ cho phÐp chóng t«i tr¶ lêi ng¾n gän. N¨m 1954, c¸c biÖt thù nµy cã tõ 4 ®Õn 13 buång, b×nh qu©n lµ 8 buång. ThÕ mµ 40 n¨m sau, sè buång b×nh qu©n ®· t¨ng lªn ®Õn 12 v× cã ®Õn 9 biÖt thù x©y phßng ë míi. Tõ 1997, nhµ bÕp ®Òu riªng c¶, nh−ng nhµ vÖ sinh cã ®Õn nöa sè biÖt thù vÉn cßn chung ®ông. Trong nh÷ng biÖt thù nµy, cã 104 gia ®×nh** víi 155 hé c− tró gåm 477 nh©n khÈu, xem qua còng biÕt tû sè buång phßng trªn hé gia ®×nh lµ 1:1. Tuy nhiªn, c¸ biÖt còng cã biÖt thù, chØ víi 15 ng−êi trong 4 hé gia ®×nh ®· chiÕm 8 phßng. Còng cã thÓ tÝnh b»ng sè mÐt vu«ng trªn sè ng−êi c− tró. C¸c gia ®×nh cña c¸n bé cao cÊp ®−îc kho¶ng12m2 / ng−êi, c¸n bé trung cÊp kho¶ng 9m2 vµ c¸n bé s¬ cÊp th× d−íi 8m2 . Tuy nhiªn, trong sè c¸c biÖt thù còng cã phßng sö dông lµm cöa hµng qu¸n ( 10 phßng cña 15 biÖt thù lÊy lµm qu¸n cµ fª hoÆc tiÖm ¨n)., ch−a kÓ tr−êng hîp sö dông lµm cöa hµng vµ trô së c¬ quan n÷a. Cø nh− vËy, cã sù thay ®æi thiªn vÒ sö dông kh«ng ®Ó ë, vµ ®· cã 11 biÖt thù ®· x©y c¬i thªm ë mÆt ngoµi phè. C¸c biÖt thù cã c¸n bé s¬ cÊp ë th× hay cã c¸c phßng nh− thÕ h¬n lµ c¸n bé cao cÊp. * Trong sè 15 gia ®×nh ®−îc pháng vÊn th× cã ®Õn 9 lµ cao cÊp, 3 trung cÊp vµ 3 s¬ cÊp. Tû lÖ nµy ®¹i diÖn gÇn ®óng cho toµn bé c− d©n ë biÖt thù. TÊt c¶ c¸c biÖt thù ®Òu lµ cña nhµ n−íc, h·n h÷u míi cã tr−êng hîp hçn hîp c«ng t−.

8

** Trong bµi nµy, thuËt ng÷ gia ®×nh ®Ó chØ mäi thµnh viªn c− tró trong mét ®¬n vÞ ë. Kh«ng hiÕm gia ®×nh gåm nhiÒu thÕ hÖ sèng chung, nh− vËy lµ cã nhiÒu hé c− tró h¬n. ThuËt ng÷ hé c− tró nãi theo quan niÖm cña ViÖt Nam vÒ hé tÞch, hé khÈu. C¸c biÖt thù cã ng−êi c− tró hiÖn nay mµ bè mÑ hä lµ c¸n bé s¬ trung cÊp nh÷ng thËp niªn 1940,1950 vµ 1960 th× nay ®· vÒ h−u råi. Khi ®−îc pháng vÊn th× hä ®Òu hµi lßng vÒ nh÷ng ng−êi hµng xãm sèng ë ®ã, thËm chÝ tháa m·n víi ®iÒu kiÖn c− tró t¹i ®ã kh«ng tèt l¾m. Cã ®Õn 40% sè ng−êi ®−îc hái, cho r»ng thÕ lµ ®−îc. Nh©n ®©y còng thÊy râ cã sù c¸ch biÖt gi÷a c¸c c¸n bé cao cÊp cã tiªu chuÈn ë cao vµ ®iÒu kiÖn chËt chéi cña cña c¸n bé s¬ cÊp. §−îc pháng vÊn, c¸c c¸n bé cao cÊp ®Òu hµi lßng vÒ ®iÒu kiÖn ë cña hä, ngo¹i trõ 1/3 thuéc c¸c gia ®×nh c¸n bä s¬ cÊp. Cã t×nh tr¹ng khã xö: ng−êi sèng t¹i Khu Ph¸p thÝch ë t¹i ®ã h¬n bëi cã nhiÒu c¬ héi t¹o viÖc lµm vµ bu«n b¸n, song cßn vÒ “ kh«ng khÝ x· héi” th× kh«ng thÝch c¸ch c− tró nh− hiÖn nay. T×nh tr¹ng khã xö nµy kh«ng chØ cã riªng trong c− d©n Hµ Néi. C¶ nh÷ng biÖt thù sang träng nh− trong m¬ ë trong khu Champs ElisÐes (Paris) hoÆc ®¹i lé New York còng ghi nhËn ®−îc ph¶n ¶nh nh− vËy. C− d©n x−a cña biÖt thù Nh÷ng ng−êi sèng t¹i mét sè biÖt thù ®· ®−îc t¸i ®Þnh c− t¹i khu vùc ven ®« thÞ, trong khi nh÷ng nhµ hä ë cò mang mét c«ng n¨ng míi. Cã tr−êng hîp ph¶i dêi ®i do ph¸ bá biÖt thù, ch¼ng h¹n nhãm 3 biÖt thù gÇn Nhµ h¸t lín ®Ó x©y dùng mét kh¸ch s¹ng h¹ng sang do c«ng ty n−íc ngoµi ®Çu t−. Th«ng tin còng thu thËp ®−îc tõ c¸c gia ®×nh cã gèc tÝch tõ c¸c biÖt thù nµy vµ tõ c¸c gia ®×nh ë nh÷ng biÖt thù kh¸c t¶n m¸t trong Khu Ph¸p cã tÊt c¶ lµ 25. Trong sè 17 gia ®×nh ®−îc pháng vÊn th× cã 5 gia ®×nh lµ c¸n bé s¬ cÊp, 9 trung cÊp vµ 3 cao cÊp. Tr−íc ®©y, trong sè nµy cã 12 biÖt thù cña chÝnh phñ, 2 c¸i lµ hçn hîp, 3 c¸i lµ cña t− nh©n. Trong sè 17 gia ®×nh ®−îc pháng vÊn th× cã 12 gia ®×nh nhµ n−íc buéc dän ®i vµ 5 gia ®×nh ®−îc dän vÒ. Nh÷ng tr−êng hîp sau nµy, ®Æc biÖt lµ nh÷ng” nhµ d©n” ®· ®−îc x©y dùng ë QuËn Hoµn KiÕm, trong ®ã cßn 3 gia ®×nh vÉn ë trong Khu Ph¸p. Trong sè 12 gia ®×nh nhµ n−íc buéc dän ®i cã 10 gia ®×nh ®−îc nhËn c¨n hä míi t¹i c¸c khu nhµ ë ngo¹i thµnh, 2 gia ®×nh dän vÒ chç ë cò bÐ xÝu t¹i khu phè cæ. Thùc vËy, nh÷ng ng−êi ®· tõng ë biÖt thù tr−íc ®©y hiÖn sèng t¹i c¨n hé cña nh÷ng ng«i nhµ cao tÇng míi x©y. Nh÷ng c¨n hé kh¸ réng, cã tõ 40 thËm chÝ ®Õn 200m2, tÊt c¶ ®Òu cã bÕp, vÖ sinh riªng. Nh− thÕ cã nghÜa kh«ng gian ë ®· réng gÊp ®«i. VËy mµ nh÷ng ng−êi ë cò kh«ng thÝch nh÷ng chç ë réng r·i míi nµy: 11 trong sè 17 gia ®×nh hµi lßng víi ®iÒu kiÖn ë biÖt thù h¬n, trong khi cã 13 gia ®×nh dêi ®i ®Õn n¬i ë míi. TÊt c¶ c¸c gia ®×nh c¸n bé cao cÊp, 2/3 gia ®×nh c¸n bé trung cÊp vµ kho¶ng 1/2 gia ®×nh c¸n bé s¬ cÊp hµi lßng víi ®iÒu kiÖn sèng ë c¸c biÖt thù x−a cò. NÕu ph©n biÖt gi÷a biÖt thù cña c«ng vµ cña t− th× mäi c− d©n ë biÖt thù t− hµi lßng víi c¸c ®iÒu kiÖn ë ®©y, trong khi cã ®Õn h¬n mét nöa sè c− d©n ë biÖt thù t− l¹i kh«ng hµi lßng. C¸c gia ®×nh ph¶i dän vÒ ë “ víi d©n” th−êng bè trÝ vµo c¸c c¨n hé nhá vµ còng thÝch nghi víi ®iÒu kiÖn c− tró míi; vµ pháng vÊn réng r·i c− d©n ë c¸c khu nhµ ë míi ë ngoµi trung t©m thµnh phè th× cã kho¶ng 50% hµi lßng.

9

NhiÒu ý kiÕn th¼ng th¾n vÒ sù thay ®æi còng ®−îc phãng viªn ghi l¹i khi tiÕp cËn víi “nh÷ng ng−êi ë vïng l©n cËn”. Hái 17 ng−êi th× cã ®Õn 13 ng−êi vÉn thÝch sèng ë Khu Ph¸p, khi mµ chØ cã 4 trong sè 14 gia ®×nh dêi chuyÓn ®Õn vïng l©n cËn ngoµi Khu Ph¸p hµi lßng víi chç ë míi. Chóng t«i cµng ng¹c nhiªn khi trao ®æi víi hä vÒ nh÷ng hÊp dÉn vÒ kinh tÕ-x· héi khi ®−îc c− tró ë trung t©m ®« thÞ. Do ®ã dÔ hiÓu r»ng viÖc dêi chuyÓn tõ trung t©m thµnh phè ra ngo¹i vi th× ch¼ng thÝch thó chót nµo. Lý do vÒ nh÷ng ý kiÕn kh«ng hµi lßng cña nh÷ng ng−êi t¸i ®Þnh c− ®· râ. TiÒn thuª nhµ cña c¨n hé míi nhËn th−êng cao h¬n mét hoÆc hai phßng trong biÖt thù , vµ tiÒn ®Òn bï nhµ n−íc tr¶ cho th−êng dïng ®Ó söa ch÷a nh÷ng c¨n hé dï cã míi nh−ng rÊt xoµng. Do nh÷ng ng−êi ®ã vÉn ph¶i tiÕp tôc lµm viÖc ë trung t©m thµnh phè Hµ Néi nªn chi hpÝ vÒ ®i l¹i, xe cé tèn kÐm. Cã khi mÊt viÖc th× ph¶i b¸n hµng ë vØa hÌ, ngay tr−íc “biÖt thù cña hä”. 4. Nh÷ng nhËn xÐt cuèi cïng Yªu cÇu vÒ nh÷ng biÖt thù trong khu vùc thuËn lîi cña Hµ Néi ngµy cµng cao, chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng cè khuyÕn khÝch c¸c c− d©n ë ®ã di chuyÓn ®i b»ng c¸ch bï th−ëng nhiÒu tiÒn. Tuy nhiªn, vÞ thÕ vÒ thÞ tr−êng cña c¸c biÖt thù h×nh nh− gi¶m sót ®i. Mét vµi trô së cao èc míi vµ nhµ ë cao tÇng ®· ®−îc phÐp lµm trong Khu Ph¸p. ThÊy râ nhÊt lµ khu trô së vµ nhµ ë cao tÇng x©y ngay bªn “ Kh¸ch s¹n Hilton” ( nhµ tï ®· giam phi c«ng Mü). Mét caÝ cæng nhá gîi l¹i lÞch sö nhµ tï thêi Ph¸p thuéc. ViÖc kinh doanh trong thÞ tr−êng míi vµ ph¸t triÓn nhµ ë diÔn ra nhén nhÞp xung quanh Hå T©y, c¸ch Khu Ph¸p vµi c©y sè. Tãm l¹i, c¸c biÖt thù trë nªn kÐm hÊp dÉn . H·y xem vÝ dô sau. ViÖc t¸i ®Þnh c− cho nh÷ng ng−êi ë t¹i mét biÖt thù ë phè Lý Th−êng KiÖt ®−îc qu¶n lý bëi së Nhµ ®Êt Hµ Néi. Nh©n viªn cña së nµy nãi r»ng tr−íc ®©y vµi n¨m biÖt thù nµy cã thÓ cho thuª ®Ðn 10.000 USD mét th¸ng, nh−ng b©y giê rãt gi¸ xuèng chØ cßn 5.000 USD. Mét biÖt thù ë phè TrÇn Quèc To¶n ®−îc mét c«ng ty ViÖt Nam x©y dùng n¨m 1995 sau khi mäi ng−êi ë ®ã ph¶i dän ®i . Chñ c«ng ty nãi r»ng biÖt thù ®−îc mét ng−êi óc thuª víi gi¸ 10.000 USD mét th¸ng trong thêi h¹n mét n¨m r−ìi. Nh−ng ®Õn th¸ng 4.1997, do c«ng ty cã nhiÒu khã kh¨n nªn ®µnh ph¶i cho ng−êi kh¸c thuª víi gi¸ 5.000USD. Hai sø qu¸n næi tiÕng vÒ viÖc ®· ®æi c¸c biÖt thù cña hä trong Khu Ph¸p lÊy mét c¬ ng¬i réng r·i vµ tiÖn nghi h¬n t¹i Hå T©y. Cã thÓ lý gi¶i chiÒu h−íng míi nµy lµ mét thuËn lîi cho c− d©n ë biÖt thù vµ c¸c ng«i nhµ kh¸c t¹i Khu Ph¸p. VÒ l©u dµi mµ nãi th× c¸c ®iÒu kiÖn ë sÏ sót gi¶m: tiÕp tôc t¨ng nh©n khÈu vµ chÊt l−îng tiÖn Ých còng nh− ®iÒu kiÖn sèng ch¾c ch¾n kÐm ®i. VÞ thÕ cña nh÷ng ng−êi b¶o vÖ m«i tr−êng cã thÓ bÞ lu mê*. Nh÷ng thay ®æi vÒ l−îng hiÖn thêi ch¾c ch¾n sÏ g©y h¹i cho di s¶n v¨n hãa (thuéc ®Þa) cña Khu Ph¸p, nh−ng l¹i lµm thªm phong phó nh÷ng pha trén sinh ®éng vÒ kinh tÕ vµ sö dông chç ë trong nh÷ng khèi nhµ. Trong khi nhiÒu c«ng ty muèn kh«i phôc l¹i h×nh ¶nh cña nh÷ng biÖt thù x−a cò, muèn h×nh thøc bªn ngoµi cña chóng ®−îc b¶o tån th× chØ tån t¹i “ h×nh thøc” vÒ thuéc ®Þa cña c«ng tr×nh**.

10

*T¹i Hµ Néi, cã mét sè nhãm, trong ®ã cã nhãm “ B¹n bÌ cña Hµ Néi” chuyªn b¶o tån c¸c biÖt thù ë Khu Ph¸p, nh− lµ di s¶n v¨n hãa cña Hµ Néi. ** VÝ dô: mét biÖt thù ®−îc mét ng©n hµng n−íc ngoµi thuª n¨m 1991 ®· ®−îc kh«i phôc l¹i nguyªn kiÓu truyÒn thèng. Trong n¨m 1996, l¹i dù kiÕn kh«i phôc l¹i mét biÖt thù kh¸c víi mÆt tiÒn l¾p ®Çy kÝnh. Nh−ng cã ai muèn quay l¹i víi h×nh thøc Khu Ph¸p trong thêi thuéc ®Þa ? Nh÷ng nhµ ®Çu t− trong n−íc hoÆc n−íc ngoµi muèn biÕn ®æi c¸c biÖt thù v× môc ®Ých lîi nhuËn liÖu cã cho r»ng chóng ph¶i ®−îc bÒn v÷ng, thËm chÝ chÞu ®−îc c¸c ®iÒu kiÖn thay ®æi nh− bæ sung c¸c phßng ®Ó kinh doanh, b¸n hµng hay lµm kho chøa ? ThiÕt kÕ kiÕn tróc kiªn cè cÇn ph¶i ®¶m b¶o 3 môc tiªu lµ ®¶m b¶o m«i tr−êng sèng , kh«i phôc l¹i ®−îc h×nh thøc bªn ngoµi nh− cò cho biÖt thù vµ c¶ gi¸ trÞ kinh tÕ cña Khu Ph¸p. Cã lÏ lµ sù kiÓm tra viÖc kh«i phôc sÏ nghiªm ngÆt h¬n, song hiÖn cßn ®ang sa lÇy v× viÖc di dêi nh÷ng c− d©n ë c¸c biÖt thù nµy ra ngo¹i vi Hµ Néi. Tμi liÖu tham kh¶o Evertsz, Helen � Popular Housing in Hanoi, a Study of two Popular Housing Areas. Master Thesis, Department of Human Geography, Faculty of Environmental Sciences, University of Amssterdam, December 1997. Koperdraat, Anne - Functional Change of French-era Villas in Hanoi since 1986. Paper, Hanoi-panel, Euroviet III Conference, Amssterdam, Jyly 1997. Koperdraat, Anne � Hanoi�s Colonial Villas in transtion. Master thesis, Department of Human Geography, Environment Sciences, University of Amsterdam, June 1998. Kossen, Michel � Development of Hanoi during French Colonial Rule : a prestige development ? Paper., Hanoi-panel, Euroviet III Conference, Amsterdam, July 1997. Logan, William S.- Heritage Planning in post-Doi Moi Hanoi. In APA Journal, 61 (3) 1995, pp. 328-343 -1995. Maclaren, Fergus Tyler � The French Colonia Quarter in Hanoi, Vietnam: a preservation approach. Thesis, University of Calgary, Alberta � 1995 Mangin, France � Heritage buildings in Indo-China: the case of Hanoi. Paper, Hanoi-panel, Euroviet III Conference, Amsterdam, July 1997. Mangin, France � JournÐes d�Ðtude� Patrimoine Urrbain et ModernitÐ� Hanoi μ travers la Cartographie Ancienne. Institut Francais d�Urrbanisme, UniversitÐ de Paris VIII. -1995.

1

x©y dùng Hμ Néi theo kiÓu ph−¬ng T©y tõ khi nμo ? Tri T©n

Còng cã ng−êi lÇm t−ëng r»ng Th¨ng Long b¾t ®Çu cã quy ho¹ch ph¸t triÓn ngay tõ khi ng−êi Ch©u ¢u ®Æt ch©n ®Õn n¬i nµy bëi tõ thÕ kû 16 ng−êi Bå §µo Nha ®· ®Õn ViÖt Nam. Nh−ng thùc ra, b¾t ®Çu tõ thÕ kû 17 míi cã nh÷ng mèi quan hÖ trùc tiÕp (thêi chóa TrÞnh) do c¸c nhµ truyÒn gi¸o thuéc Thiªn chóa gi¸o. TiÕp ®Õn, ph¶i kÓ tíi c¸c nhµ bu«n cña Hµ Lan, T©y ban Nha, Anh, Ph¸p, vµ c¶ Bå §µo Nha n÷a. Trong sè nµy, Hµ Lan vµ Ph¸p lµ nh÷ng ng−êi Ch©u ¢u ®Çu tiªn ®−îc phÐp më th−¬ng ®iÕm ë KÎ Chî (Th¨ng Long). Tuy nhiªn nh÷ng c«ng tr×nh ban ®Çu nµy còng chØ lµ t¹m bî, chóng kh«ng cã vai trß g× trong kiÕn tróc Th¨ng Long, bëi cã rµo c¶n lín lµ chÝnh s¸ch bÕ quan táa c¶ng cña chóa TrÞnh (1700). M·i ®Õn thÕ thÕ kû 19, khi ViÖt Nam khi thùc d©n Ph¸p t×m c¸ch x©m chiÕm ViÖt Nam l©u dµi ®Ó phôc vô quyÒn lîi cho bän t− b¶n, lÊn dÇn tõng b−íc ®Ó thùc hiÖn viÖc cai trÞ t¹i ®©y th× Hµ Néi míi n»m trong kÕ ho¹ch b×nh ®Þnh vµ khai th¸c. §Ó ®¹t môc ®Ých nµy, khi bän thùc d©n nhËn thøc ®−îc tÇm quan träng cña Hµ Néi lµ mét vÞ trÝ quan träng, mét trung t©m chÝnh trÞ cæ x−a ®Çy truyÒn thèng, mét ®Þa danh næi tiÕng... th× viÖc ph¸t triÓn Hµ Néi cµng ®−îc x¸c ®Þnh. §ã lµ viÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p can thiÖp s©u b»ng quy ho¹ch vµ x©y dùng cÇn thiÕt. Ban ®Çu lµ viÖc triÓn khai x©y dùng c¸c c«ng tr×nh qu©n sù, råi míi ®Õn c¸c cöa hµng phôc vô bu«n b¸n vµ dÞch vô ë phè Paul Bert (nay lµ Trµng TiÒn), ë rue des Inscrusteurs (nay lµ Hµng Khay) vµ chî §ång Xu©n. ViÖc ph¸t triÓn ®« thÞ ®Çu tiªn thÓ hiÖn ë gi¶i ph¸p më réng vµ liªn kÕt c¸c ®iÓm x©y dùng ph©n t¸n, ®ång thêi b−íc ®Çu x©y dùng ®−êng s¾t ®Ó liªn hÖ víi bªn ngoµi. TÊt nhiªn viÖc më réng hÖ thèng giao th«ng, tr−íc tiªn nh»m môc ®Ých phôc vô qu©n sù, råi míi ®Õn khai th¸c c¸c nguån lîi kinh tÕ. Nh»m môc ®Ých nµy, Hoµng Thµnh lµ môc tiªu chiÕm ®ãng ®Çu tiªn cña thùc d©n Ph¸p. Chóng nhanh chãng ph¸ hñy toµn bé hÖ thèng t−êng thµnh cña c«ng tr×nh nµy vµ nh÷ng g× cã liªn quan ®Õn trung t©m hµnh chÝnh vµ kinh tÕ cña phong kiÕn ViÖt Nam x−a. X©y g×, ph¸ bá g× ? Thùc d©n Ph¸p kh«ng ph¸ bá tÊt c¶ nh÷ng g× lµ x−a cò. Chóng sím nhËn thÊy vai trß cña khu vùc 36 phè ph−êng Hµ Néi x−a do nhËn thøc ®−îc r»ng ®©y lµ mét trung t©m bu«n b¸n cã truyÒn thèng l©u ®êi vµ vÉn cßn khai th¸c ®−îc c¸c nguån lîi qua viÖc thu thuÕ c¸c lo¹i. §Ó thùc hiÖn m−u toan cai trÞ ®¾c lùc cña m×nh, thùc d©n Ph¸p nhanh chãng triÓn khai viÖc x©y dùng c¸c c«ng tr×nh t«n gi¸o nh− nhµ thê vµ tr−êng dßng. Trong giai ®o¹n ®Çu x©y dùng ë Hµ Néi cña thùc d©n Ph¸p míi chØ dùa trªn c¸c yªu cÇu thùc tÕ, ch−a tÝnh kÓ ®Õn ph¸t triÓn l©u dµi. Bëi vËyc¸c kiÕn tróc ban ®Çu nµy mang tinh thÇn cña chñ nghÜa c«ng n¨ng, ph¶n ¸nh chÝnh s¸ch kinh tÕ thùc d©n trong buæi s¬ khai. Tuy nhiªn , chuÝng còng thÓ hiÖn râ ý ®å chiÕn l−îc cña thùc d©n Ph¸p lµ ban ®Çu chèt l¹i nh÷ng ®iÓm quan träng, sau ®ã tõng b−íc míi më réng, liªn kÕt c¸c ®iÓm ph©n t¸n vµ lµm chñ toµn bé ®« thÞ. Trong quy ho¹ch ban ®Çu cña Ph¸p t¹i ®©y còng thÊy râ ý ®å tõ nh÷ng h¹t nh©n ®· chiÕm ®−îc mµ ph¸t triÓn ra xung quanh. Râ rµng nhÊt lµ hÖ thèng ®−êng phè ®−îc quy ho¹ch theo m¹ng l−íi « cê, b−íc ®Çu trang bÞ hÖ thèng kü thuËt h¹ tÇng kiÓu T©y ph−¬ng. Cã ®−êng giao th«ng råi, tÊt ph¶i t¨ng c−êng c¸c ph−¬ng tiªn giao th«ng, vµ chÝnh nh÷ng xe c¬ giíi ®Çu tiªn nµy ®· thóc ®Èy qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, më réng thµnh phè.

2

DÇn dµ,h×nh ¶nh quy ho¹ch thµnh phè Hµ Néi còng hiÖn lªn víi nh÷ng khu vùc cã chøc n¨ng riªng biÖt. §ã lµ c¸c khu bu«n b¸n, dÞch vô trªn trôc ®−êng phè Trµng TiÒn- hµng Khay, råi khu hµnh chÝnh ë phÝa ®«ng hå Hoµn KiÕm vµ ngay t¹i khu Hoµng Thµnh cò, råi khu ë cña ng−êi Ph¸p ë phÝa nam hå Hoµn KiÕm. §ã lµ ch−a kÓ ®Õn mét sè nhµ m¸y vµ kho tµng ë r¶i r¸c nhiÒu n¬i trong thµnh phè. TÊt nhiªn, khi 36 phè ph−êng vÉn ®−îc b¶o tån lµ khu th−¬ng m¹i vµ dÞch vô truyÒn thèng. Cã mét ®iÒu dÔ nhËn ra lµ, c¸c c«ng tr×nh ®−îc x©y dùng trong giai ®o¹n nµy, dï lµ d©n sù hay qu©n sù, dï lµ cöa hµng hay nhµ ë còng mang s¾c th¸i kiÕn tróc thuÇn Ph¸p, cô thÓ h¬n lµ theo t©n cæ ®iÓn hoÆc ®Þa ph−¬ng Ph¸p. Ban ®Çu, do ®Æc ®iÓm khÝ hËu ®Þa ph−¬ng cña Hµ Néi vµ ®Æc ®iÓm v¨n hãa ch−a cã ®iÒu kiÖn ®Ó quan t©m, nªn c«ng tr×nh vÉn ph¶n ¶nh nguyªn xi c¸c kiÓu mang tõ Ph¸p sang, hoÆc nÕu thiÕt kÕ t¹i chç th× do chÝnh c¸c kü s−, kiÕn tróc s− Ph¸p thùc hiÖn, theo phong c¸ch Ph¸p. §Æc biÖt, ng−êi d©n ViÖt Nam cã thÓ thÊy h×nh ¶nh cña mét ®« thÞ Ph¸p khi ®i qua khu phè míi ®−îc x©y dùng dµnh riªng cho ng−êi Ph¸p ngay trªn ®Êt Th¨ng Long cæ kÝnh cña m×nh. Tõ c«ng tr×nh qu©n sù t¹i Hμ Néi... Còng ph¶i nãi thªm r»ng, c«ng tr×nh qu©n sù ®Çu tiªn vµ lín nhÊt vÒ qu©n sù ®−îc x©y dùng ë Hµ Néi, chÞu ¶nh h−ëng cña kiÕn tróc T©y ph−¬ng lµ Thµnh Hµ Néi, x©y n¨m 1805 theo kiÓu Vauban. N¨m 1873, ngay sau khi chiÕm thµnh Hµ Néi, Francis Garnier ®· chiÕm toµn bé nh÷ng c«ng tr×nh trong Hoµng Thµnh cò, ®ãng qu©n vµ luyªn tËp t¹i Trµng Thi. Còng ph¶i kÓ thíi khu “ nh−îng ®Þa” ë phÝa ®«ng thµnh phè, bªn bê s«ng Hång réng ®Õn h¬n 18 hecta (ký kÕt theo HiÖp −íc Philastre n¨m 1874) ®· ®−îc x©y dùng nhiÒu c«ng tr×nh kiªn cè do sÜ quan c«ng chÝnh Vareine thiÕt kÕ theo nguyªn t¾c tæ chøc c¸c th−¬ng ®iÕm ch©u ¢u ë h¶i ngo¹i. Chóng cã bè côc truyÒn thèng theo trôc ®èi xøng quan cæng chÝnh, xung quanh cã x©y t−êng cao ®Ó b¶o vÖ; ®iÒu ®¸ng quan t©m lµ c¸c c«ng tr×nh nµy xÕp theo trôc song song víi bê s«ng Hång. M−u ®å chiÕm B¾c Kú cña thùc d©n Ph¸p lé râ ngay c¶ khi hä ch−a hoµn toµn b×nh ®Þnh ®−îc n¬i ®©y. §Ó biÕn nã thµnh trung t©m qu©n sù (vµ chÝnh trÞ) trong t−¬ng lai vµ t¹o ®iÖu kiÖn khai th¸c thuéc ®Þa mét c¸ch mau chãng vÒ sau nµy, ngay tõ th¸ng 5 n¨m 1883 hä ®· më mét con ®−êng nèi tõ nh−îng ®Þa ®Õn khu vùc Trµng Thi vµ Hoµng Thµnh cò (n¬i ®Æt trô së bé m¸y chØ huy qu©n sù). ...®Õn nh÷ng khu phè, trung t©m th−¬ng m¹i vμ dÞch vô Tõ n¨m 1884, c¸c phè Trµng TiÒn vµ Hµng Khay ®· trë thµnh mét trôc cña trung

t©m bu«n b¸n, më ®Çu thêi kú x©y dùng khu phè Ph¸p ë Hµ Néi. Còng nh¾c l¹i r»ng tr−íc ®©y, khi ch−a cã ng−êi Ph¸p sang th× ®−êng phè ViÖt Nam cã chiÒu r«ng kho¶ng 3mÐt, hai bªn lµ nh÷ng ng«i nhµ, sö dông ®Ó ë, ®Ó bu«n b¸n hoÆc s¶n xuÊt thñ c«ng (lµm hµng gç, kh¶m, v.v.). §©y lµ kiÓu nhµ ®Æc tr−ng ë thÕ kû 19, nhµ mét tÇng m¸i tranh xen lÉn nhµ g¹ch m¸i ngãi, víi chiÒu réng kh¸ h¹n chÕ, th−êng kh«ng qu¸ 3-4mÐt, cã mÆt b»ng h×nh èng, ph¸t triÓn theo bÒ s©u vµ cã s©n trong. §Æc biÖt lµ ë phÝa ®«ng cña phè cã cæng, n»m ë vßng ngo¹i thµnh Hµ Néi, cã hµo s©u vµ x©y cÇu dÉn. TÊt c¶ nh÷ng phè d¹ng nµy kh«ng cßn n÷a, bëi tõ th¸ng 10 n¨m 1886 ®· x©y thµnh c¸c phè réng ®Õn 18m, mÆt ®−ëng r¶i nhùa, hai bªn phè lµ cña hµng bu«n b¸n, lµ mét sè kh¸ch s¹n ®Çu tiªn cña ng−êi ¢u ch©u ë Hµ Néi.

TiÕp ®ã, c¸c phè vu«ng gãc víi Trµng TiÒn vµ Hµng Khay còng ®−îc më mang vµ Rue Jules Ferry (phè Hµng Trèng) nèi víi Rue GiaLong (phè Bµ TriÖu), Rue Francis Garnier (phè §inh Tiªn Hoµng) nèi víi Rue des Cartes (phè Hµng Bµi), Rue Henri

3

RiviÌre (phè Ng« QuyÒn) nèi víi Rue Jacquin (phè Ng« Th× NhËm). Ng−êi ViÖt Nam lÇn ®Çu tiªn tiÕp xóc ®−îc víi mét hÖ thèng ®−êng phè ®−îc trang bÞ kü thuËt h¹ tÇng. Nh÷ng c«ng tr×nh nµy chÝnh lµ c¬ së ®Ó ph¸t triÓn khu trung t©m hµnh chÝnh thêi Ph¸p thuéc ë phÝa ®«ng hå Hoµn KiÕm (tøc lµ phÝa b¾c trôc ®−êng Trµng TiÒn - Hµng Khay). VÒ sau, ®−êng phè cßn ph¸t triÓn vÒ phÝa nam ®Ó hoµn thiÖn tiÕp khu phè Ph¸p, vÉn theo d¹ng « bµn cê; ®ã lµ Boulevard Rollandes (®¹i lé Hai Bµ Tr−ng), Boulevard Careau (®¹i lé Lý Th−êng KiÖt) vµ Boulevard Gambetta (®¹i lé TrÇn H−ng §¹o).

Chóng ta ch−a nãi ®Õn phÝa t©y Hå Hoµn KiÕm cã g× ? tr−íc ®©y lµ th«n B¸o Thiªn, n¨m 1883, gi¸o héi ®· ph¸ chïa B¸o Thiªn ë ®©y ®Ó x©y Nhµ thê Saint Joseph ( Nhµ thê Lín) vµo nh÷ng n¨m, 1884-1886. T¹i khu vùc hå Hoµn KiÕm, thùc d©n Ph¸p ph¸ hñy gÇn hÕt hÖ thèng di tÝch v¨n hãa, di tÝch kiÕn tróc n»m r¶i r¸c ë xung quanh ®Ó x©y dùng khu phè Ph¸p.

TiÕp ®ã, hä tiÕn hµnh “ sê” ®Õn khu 36 phè ph−êng, mµ b¾t ®Ç tõ viÖc lÊp ®o¹n s«ng T« LÞch tõ Rue du Riz (phè chî G¹o), råi ph¸ dì c¸c cæng ng¨n gi÷a c¸c ph−êng trong phè, ph¸ dì c¶ lÒu qu¸n ®Ó më réng c¸c con ®−êng: tr¶i ®¸, l¸t hÌ, lµm hÖ thèng cèng r·nh thãat n−íc. X©y dùng c¸c chî cã m¸i che, mét sè dinh thù nhá dïng lµm n¬i lµm viÖc t¹m thêi cña chÝnh quyÒn thùc d©n,v.v.

36 phè ph−êng, ta vÉn lμ ta MÆc dï cã sù can thiÖp vÒ x©y dùng cña ng−êi Ph¸p, song Ng−êi Hµ Néi vÉn ë møc ®é

h¹n chÕ. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ ng−êi Hµ Néi vÉn tiÕp tôc x©y dùng míi vµ söa ch÷a nh÷ng ng«i nhµ cña m×nh theo ph−¬ng ph¸p truyÒn thèng t¹i ®©y. VÉn lµ nh÷ng ng«i nhµ mét tÇng , khung b»ng gç, lîp m¸i ngãi ta, mÆt nhµ rÊt hÑp vµ s©u hót vµo trong (mµ sau nµy ta quen gäi lµ nhμ èng). Quang c¶nh chung cña Hµ Néi 36 phè ph−êng vÉn l« nh« c¸c líp m¸i thÊp, võa tù nhiªn, võa ®¬n gi¶n, vÉn hÖt nh− m« t¶ trong c¸c tranh “phè” cña häa sÜ tµi danh Bïi Xu©n Ph¸i sau nµy. Chóng thËt ®èi lËp víi khu phè T©y ®ang dÇn h×nh thµnh víi nh÷ng ®−êng nÐt quy ho¹ch ®Æc tr−ng cña ch©u ¢u. Ba m−¬i s¸u phè ph−êng vÉn lµ n¬i tËp trung c− d©n, diÔn ra c¸c ho¹t ®éng bu«n b¸n, s¶n xuÊt thñ c«ng nh− nã vÉn tån t¹i nh− vËy.

Sau nµy, kho¶ng c¸c n¨m1920-45, khu vùc nµy còng cã nh÷ng biÕn ®æi nhÊt ®Þnh. Nh÷ng ng−êi bu«n b¸n míi giµu lªn, nh÷ng c«ng chøc lµm viÖc cho Ph¸p ë trong khu nµy ®· c¶i t¹o hoÆc x©y dùng míi ng«i nhµ cña m×nh hoÆc xö lý kiÕn tróc mÆt ngoµi nhµ theo ph−¬ng T©y v.v.lµm cho bé mÆt kiÕn tróc ngay trong khu 36 phè ph−êng bÞ ¶nh h−ëng. Tuy vËy, nh×n chung bé mÆt truyÒn thèng cña khu nµy vÉn kh¸c biÖt víi khu vùc cña ng−êi Ph¸p ë Hµ Néi

Giai ®o¹n ph¸t triÓn x©y dùng gi÷a hai cuéc thÕ chiÕn §Ó kh¾c phôc nh÷ng hËu qu¶ chiÕn tranh vµ cñng cè ®Þa vÞ cña m×nh trªn tr−êng quèc tÕ,

thùc d©n Ph¸p ®· chñ tr−¬ng ®Èy m¹nh ®Çu t−, khai th¸c thuéc ®Þa ë §«ng D−¬ng víi quy m« vµ tèc ®é gÊp nhiÒu lÇn so víi thêi kú tr−íc ®ã. HÖ qu¶ lµ bªn c¹nh c¸c quan hÖ kinh tÕ t− b¶n chñ nghÜa vÉn tån t¹i c¸c tÝnh chÊt cña mét x· héi thuéc ®Þa, nöa phong kiÕn. §iÒu nµy thÓ hiÖn râ nÐt trong c¬ cÊu quy ho¹ch ®« thÞ Hµ Néi, víi khu phè T©y vµ khu phè ta.

Quy ho¹ch vµ x©y dùng thµnh phè Hµ Néi trong thêi kú nµy tuy vÉn theo nh÷ng nguyªn

t¾c cña T©y ph−¬ng, nh−ng ®· cã nh÷ng tiÕn bé so víi thêi kú tr−íc ®ã. VÒ kh«ng gian lÉn chøc n¨ng ®« thÞ, nguyªn t¾c quy ho¹ch cã tÝnh tæng hîp h¬n. Kh«ng

4

dõng l¹i ë viÖc x©y dùng c¸c c«ng tr×nh ph©n t¸n mµ tËp trung vµo tõng khu vùc dµnh riªng cho ng−êi Ph¸p t¹i ®©y. Khu nµy n»m ë vÞ trÝ Hoµng Thµnh x−a, víi mét hÖ thèng ®−êng phè h×nh « cê cïng nh÷ng trôc bè trÝ chÝnh ch¹y theo ®−êng chÐo c¾t qua ngang c¸c ®−êng phè kÎ « b×nh th−êng kh¸c ®−îc thiÕt kÕ xung quanh Phñ Toµn QuyÒn. §iÒu dÔ nhËn biÕt lµ c¸c c«ng tr×nh kiÕn tróc quan träng ®Òu ®−îc bè trÝ ë chÝnh ®Çu c¸c trôc chÝnh, t¹o thµnh c¸c ®iÓm nhÊn quan träng trong tæng thÓ kh«ng gian cña ®−êng phè. Kh«ng ai phñ nhËn ®−îc nh÷ng −u ®iÓm cña khu phè nµy: tho¸ng ®¹t, tiÖn nghi, cã tÝnh thÈm mü ®« thÞ cao.

B¸m lÊy Hå Hoµn KiÕm, ng−êi Ph¸p tËp trung x©y dùng vµ hoµn thiÖn c¸c quy ho¹ch ë phÇn phÝa Nam Hå Hoµn KiÕm. N¬i nµy còng trë thµnh mät trung t©m cña Hµ Néi, phôc vô cho c− tró vµ ho¹t ®éng kinh tÕ cña ng−êi Ph¸p vµ mét sè Ýt ng−êi ViÖt Nam.

§iÒu ®¸ng nãi thªm lµ trong thêi kú nµy còng xuÊt hiÖn mét sè c¬ së s¶n xuÊt c«ng nghiÖp ®Çu tiªn ( nhµ m¸y s¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng, nhµ m¸y in, nhµ m¸y söa ch÷a xe h¬i, nhµ m¸y n−íc ®¸,v.v) còng nh− mét sè c¬ së s¶n cxuÊt thñ c«ng nghiÖp trang bÞ kÐm, n¨ng lùc ho¹t ®éng thÊp. Nh÷ng c«ng tr×nh nµy ch−a ®ñ lµm cho Hµ Néi trë thµnh mét trung t©m c«ng nghiÖp mµ vÉn chØ lµ mét thµnh phè hµnh chÝnh.

_____

th− gi·n:

Cã bao nhiªu tÕt cæ truyÒn ? Ngäc Kh¸nh §Çu Xu©n, m¸ch b¹n thÕ nµy: Cæ truyÒn lÔ tÕt, th¸ng, ngµy trong n¨m Khai h¹ lµ tÕt tr−íc r»m Th¸ng giªng, mång b¶y ®¸nh n»m c©y nªu Th−îng nguyªn lµ tÕt PhËt kªu §Õn chïa lÔ b¸i, cÇu siªu mäi nhµ Råi ®Õn mång ba th¸ng ba Lµ tÕt Hμn thùc d©n ta ®· t−êng: Tr«i, chay, hai thø b¸nh th−êng D©ng lªn cóng lÔ, b¸i ®−êng gia tiªn Th¸ng nµy ta chí l·ng quªn Thanh minh t¶o mé kh¾p miÒn nghÜa trang Xu©n qua, h¹ míi ghÐ sang LÖ “ giÕt s©u bä” mång n¨m th¸ng nµo? - Th¸ng n¨m, §oan ngä tÕt vµo KhuÊt Nguyªn thuë Êy, ai nµo nhí ®©u Th¸ng b¶y, ch¼ng cø nghÌo giÇu Toµn d©n x¸ téi vong nh©n ngµy r»m Th¸ng t¸m, ng¾m ¸nh tr¨ng vµng Trung thu tÕt cña mu«n ngµn thiÕu nhi Trung cöu lµ tÕt lÔ g× ?

5

Mång chÝn th¸ng chÝn ®©u b× vïng cao L¹i cßn Trïng thËp thÕ nµo ? ChÌ kho, b¸nh tr¸i mêi chµo ng−êi th©n H¹ nguyªn l¹i ®óng h«m r»m Th¸ng m−êi c¬m míi mõng thÇm nhµ n«ng Th¸ng ch¹p, nhí TÕt ¤ng C«ng H¨m ba ngµy Êy T¸o qu©n chÇu trêi TuÇn sau, tÕt l¹i ®Õn råi Nguyªn ®¸n (TÕt C¶, cã ng−êi gäi thay) Ch¼ng ai quªn ®−îc tÕt nµy Mét n¨m võa røt, vui ngµy T©n Xu©n * Råi ng−êi x©y dùng ra qu©n C«ng tr×nh hoµn tÊt, mõng Xu©n bèn mïa...

kim thi NGUYỄN HUY CÔN

HỒI KÝ

HÀ NỘI, 2008

kim thi

kh«ng nhÇmt h Õ k û

Hµ néi, 2008

kh«ng nhÇm thÕ kû (kntk01) _____________________________________________________________________________

lêi nãi ®Çu

Còng cã ng−êi c¶ nghÜ, khi gÆp lóc khã kh¨n th−êng ca cÈm r»ng m×nh" sinh nhÇm thÕ kû". T«i còng ch¼ng cã gan tranh luËn víi nh÷ng ng−êi ®ã tuy b¶n th©n suy nghÜ kh¸c. NÕu xÐt vÒ c¬ héi ®Ó ®−îc nghe, thÊy vµ nÕm tr¶i th× ë løa tuæi nh− chóng t«i - trªn d−íi b¶y chôc - lµ nh÷ng ®èi t−îng ®−îc h−ëng nhiÒu nhÊt : chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø hai, kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p, chiÕn tranh chèng Mü, hoµ b×nh lËp l¹i ë MiÒn B¾c, gi¶i phãng MiÒn Nam, phe x· héi chñ nghÜa tan r·, ViÖt Nam më cöa,v.v. B©y giê, nÕu kÓ cho con ch¸u nghe bÊt cø chuyÖn g×, x¶y ra ë ®©u, vµo nh÷ng n¨m chóng ch−a ra ®êi th× chóng ®Òu lÊy lµm l¹ l¾m. Cã chuyÖn thËt t−ëng nh− ®ïa, cã chuyÖn chóng l¹i cho lµ bÞa ®Æt. TrÝ t−ëng t−îng cña chóng trong ®iÒu kiÖn sèng ë thêi nay kh«ng thÓ b¾t chóng hiÓu vÒ nh÷ng g× gian khã thuæ tr−íc mµ «ng, cha vµ anh chóng ®· sèng nh− vËy. Tèt nhÊt lµ chóng t«i th−êng kÓ víi nhau, hoÆc cã lóc vui miÖng, «n l¹i nh÷ng ng−êi, nh÷ng viÖc ®· qua cña Ýt nhÊt lµ nöa thÕ kû mµ chóng t«i kh«ng bao g×ê nghÜ lµ m×nh bÞ sinh nhÇm. Trong sè nh÷ng b¹n bÌ cò gÆp l¹i nhau nh− thÕ, Kim "tÕu" th−êng hay kÓ vÒ nh÷ng chuyÖn cò kü, t−ëng chõng nh− nhµm ch¸n ®ã. Ai nghe anh kÓ l¹i nh÷ng chuyÖn vÒ b¹n bÌ, hµng xãm l¸ng giÒng hay ng−êi trong c¬ quan anh còng thÝch; ngay c¶ nh÷ng ng−êi ®· cïng anh chøng kiÕn nh÷ng sù viÖc Êy. §ã lµ v× bao giê trong c©u chuyÖn thuËt l¹i cña anh còng lÊp l¸nh nô c−êi hãm hØnh nh−ng ch©n thµnh, kh«ng m¶y may cã ý nhaä b¸ng. Ng−êi nghe chuyÖn sau ®ã cµng nghÜ vµ cµng thÊy nhí mét thêi ®· s¶n sinh ra nh÷ng con ng−êi vµ sù viÖc nh− thÕ.

NhiÒu lÇn t«i muèn ghi l¹i nh÷ng mÈu chuyÖn anh kÓ, nh−ng l¹i sî nh¹t nhÏo, kh«ng d¸m viÕt. §iÒu nµy lµ sù thËt, bëi khi kÓ chuyÖn, m¾t anh s¸ng lªn, miÖng anh t−¬i h¬n, ch©n tay ®iÖu bé cña anh lµ nh÷ng ph−¬ng tiÖn ®¾t gi¸ ®Ó hç trî truyÒn c¶m, minh ho¹ cho c©u chuyÖn mµ ng−êi cÇm bót kh«ng lµm ®−îc. Nh−ng chÝnh anh l¹i ®éng viªn t«i ghi l¹i nh÷ng chuyÖn anh ®· kÓ. Anh b¶o : " m×nh chØ ba hoa chø kh«ng viÕt l¸ch g× ®−îc. CËu lµm ®−îc viÖc nµy ®Êy.Nªn ghi l¹i v× ®ã lµ nh÷ng chuyÖn cã thùc, ®ã lµ nh÷ng kû niÖm ®¸ng nhí vÒ con ng−êi trong thêi ®¹i chóng ta. Thêi gian qua ®i nh−ng chuyÖn thùc vÒ con ng−êi quanh ta cßn ®Êy, cã bao giê mÊt ®−îc. Mµ c¸i g× thùc còng ®¸ng quý !" T«i còng liÒu nghe anh mµ ghi l¹i nh÷ng mÈu chuyÖn cña nh÷ng ng−êi quanh ta cña mét thêi ®ang qua vµ ®i tiÕp. KÓ ra, nhiÒu khi bän trÎ hái m×nh vÒ ng−êi nµy, viÖc kia cña thêi ®· qua, m×nh míi biÕt lµ chóng kh«ng thÓ hiÓu ®−îc nÕu kh«ng gi¶ng gi¶i cÆn kÏ. Mµ c¸nh trÎ th× kh«ng thÝch kÓ lÓ dµi dßng. §©y kh«ng ph¶i lµ c©u chuyÖn kÓ lÓ nuèi tiÕc qu¸ khø cña mÊy «ng giµ chØ thÊy hiÖn t¹i lµ ®¸ng phª ph¸n, cßn t−¬ng lai th×" mê mÞt thøc m©y". Ng−êi thùc, viÖc thùc ®Êy, nh−ng nÒu kh«ng ghi l¹i th× chØ nöa thÕ kû th«i còng kh«ng nhí râ chóng ra sao n÷a. Nh÷ng kû niÖm thËt khã quªn trong thÕ kû diÖu kú.

Ng−êi ®êi còng kh«ng ®−îc §©y th−êng lµ c©u kÕt thóc mét ®o¹n ®éc tho¹i cña vî Thao khi nµng c»n nh»n hoÆc thuËt l¹i nh÷ng "kú tÝch" ®·ng trÝ cña chång m×nh. Nãi chång nh− thÕ, kÓ ra còng h¬i ngoa, song ngÉm ®i ngÉm l¹i còng ®óng ®Õn s¸u b¶y chôc phÇn tr¨m. Thao lµ ng−êi cã trÝ, ham häc, ham lµm. ChØ téi anh hay suy nghÜ viÖc nµy trong khi lµm viÖc kh¸c, hoÆc suy nghÜ nhiÒu viÖc cïng mét lóc. Nh− thÕ lµm g× mµ ch¼ng ®·ng trÝ; nhiÒu khi g©y ra nh÷ng t×nh huèng bÊt ngê tøc c−êi. Anh lu«n trong t×nh tr¹ng suy t−. Khi ®ã, khu«n mÆt ch÷ ®iÒn vèn ®· qu¸ vu«ng thµnh s¾c c¹nh cña anh l¹i bÞ c¨ng ra, ®«i m¾t v« ®Þnh, tr«ng ng©y d¹i h¼n ra . Nh− ng−êi bÞ th«i miªn, anh kh«ng cßn biÕt g× ë chung quanh n÷a mçi khi ví ®−îc mét ý nghÜ hay, cÇn tiÕp tôc ph¸t triÓn t− duy. C¸i mµ vî anh kh«ngchª vµo ®©u ®−îc lµ tÝnh ch¨m lµm vµ chia sÎ c«ng viÖc gia ®×nh víi vî, nhÊt lµ tõ khi sinh ch¸u g¸i ®Çu lßng. Anh kho¸i nhÊt c¸i viÖc vî sai ®i mua b¸n ë B¸ch ho¸ Tæng hîp, xÕp hµng mÊy tiÕng ®ång hå mµ anh kh«ng thÊy sèt ruét, v× ®ã lµ c¬ héi ®Ó anh tranh thñ mang s¸ch ®i ®äc mµ kh«ng bÞ vî giÔu lµ mät s¸ch. H«m Êy anh cã dÞp lµm c¸i c«ng viÖc Êy khi vî anh ®−a cho c¸i phiÕu s÷a b¶o ®i mua s÷a cho con. C¸i håi bao cÊp, kh«ng ph¶i ai còng cã diÔm phóc nµy ®©u, s¶n phô ph¶i thËt sù lµ

kh«ng cã s÷a ( ®−îc y tÕ kh¸m kü, chøng thùc sau khi vÆn vÑo b»ng lêi vµ b»ng tay vµo ngùc s¶n phô ) míi ®−îc cung cÊp phiÕu mua s÷a, mét th¸ng vµi ba lon s÷a ®Æc cã ®−êng. Lßng h©n hoan, Thao cÇm phiÕu s÷a vî ®−a, vui vÎ lªn xe ®¹p vµ th¼ng tiÕn theo h−íng B¸ch ho¸ Trµng TiÒn, n¬i duy nhÊt ch¾c ch¾n lµ cßn s÷a. Xe ®ang bon bon th× mét tiÕng cßi xÐ tai vµ tiÕng qu¸t cña ng−êi c¶nh s¸t lµm anh bõng tØnh vµ dõng ngay l¹i. Th«i chÕt råi, ®ang m¶i nghÜ tíi néi dung ph¸t biÓu trong cuéc häp chiÒu nay ë c¬ quan nªn quªn khu©ý r»ng kh«ng ®−îc rÏ tr¸i ë ng· t− nµy ! Anh thµnh khÈn xuèng xe, l¾p b¾p thanh minh víi ng−êi c¶nh s¸t. Cuèi cïng th× anh còng ®−îc tha, bëi ng−êi c¶nh s¸t Ýt thÊy bé mÆt nµo th¶m h¹i h¬n thÕ. Lóc nµy Thao míi chît nh×n xuèng ®«i ch©n : anh véi ®i qu¸ thµnh thö xá mét ®«i dÐp Th¸i Lan cäc c¹ch, chiÐc quai ®á, chiªc quai xanh. Th«i cho qua, ai mµ ®Ó ý chuyÖn nµy! H¬n mét giê sau anh ®· chÔm chÖ bªn chiÕc bµn lµm viÖc. Ph¶i bËt chiÕc ®Ìn bµn lªn ®Ó nh×n cho râ b×a cuèn s¸ch tiÕng Nga mµ anh míi chép ®−îc ë cöa hµng S¸ch b¸o Ngo¹i v¨n: " Nh÷ng ph−¬ng ph¸p c«ng nghiÖp ho¸ x©y dùng ë c¸c n−íc T− b¶n chñ nghÜa cña TiÕn sÜ A,B. V«r«nk«v. Anh ®ang bÞ hót hån vµo cuèn s¸ch míi kiÕm ®−îc nµy th× tiÕng trÎ con khãc, tiÕp ®ã lµ tiÕng vî anh the thÐ :" Nµy bè con Hoa ®Ó s÷a ®©u lÊy ra ®Ó pha cho em m¨m nµo !..." Kh«ng cã tiÕng chu«ng, tiÕng trèng, tiÕng sóng nµo ®−a anh vÒ thùc t¹i mau h¬n thÕ. Anh ®Þnh thÇn råi buét miÖng kªu : Th«i chÕt, bá mÑ råi ! Trong t©m trÝ anh diÔn ra rÊt nhanh mét hµnh tr×nh dÉn tíi c¸i quªn chÕt ng−êi lµ ®i mua s÷a mµ kh«ng mang hiÖn vËt vÒ nhµ . Thay v× s÷a l¹i hÝ höng v× s¸ch . Ch¶ lµ khi ®Õn B¸ch ho¸ Trµng TiÒn s¸ng nay, may m¾n thay anh chØ mÊt cã m−êi l¨m phót xÕp hµng. C« b¸n hµng ®−a s÷a cho anh vµ ®ang lói hói c¾t « th¸ng nµy cña phiÕu s÷a th× anh ®· qu¸ phÊn khëi mµ ®i mÊt råi. §¹p xe l÷ng th÷ng qua cña hµng s¸ch b¸o Ngo¹i v¨n,anh bÞ hót hån bëi nh÷ng cuèn s¸ch Liªn X« g¸y dÇy ®Ñp ®Ï bµy trong tñ kÝnh. Anh vµo mua ®−îc cuèn s¸ch hay vµ l¹i phÊn khëi qu¸, ®Ó lu«n mÊy hép s÷a trªn mÆt quÇy b¸n s¸ch vµ...vÒ nhµ. VËy lµ b©y giê anh ph¶i lµm mét hµnh tr×nh ng−îc : cöa hµng s¸ch b¸o Ngo¹i v¨n, råi Tæng hîp Trµng TiÒn ®Ó thu håi s÷a vµ phiÕu s÷a. Thao véi nh¶y lªn xe, lµm nh− ch¼ng nghe thÊy tiÕng vî ®ang the thÐ ®»ng sau : " ¥ hay c¸i «ng nµy! ®i ®©u mµ nh− ma ®uæi Êy thÕ!.Ch¾c lµ l¹i quªn mua s÷a råi chø g× . Ng−êi ®êi còng kh«ng ®−îc !" Còng may l¶ c¸i thêi ®ã, tuy ®êi sèng khã kh¨n nh−ng ng−êi ta cßn tèt bông, Ýt tham c¸i kh«ng ph¶i cña m×nh: Thao ®· thu håi ®ñ c¸i phiÕu s÷a vµ mÊy hép s÷a,tuy ph¶i kÌm nhiÒu tiÕng c¸m ¬n vµ h×nh nh− c¶ mÊy c¸i cói ®Çu h¬i bÞ thÊp. Cßn c¸i ®iÖp khóc " Ng−êi ®êi còng kh«ng ®−îc !" ph¶i nghe sau ®ã cña vî tÆng th× anh ®· quen råi, chØ cÇn ®¸p l¹i b»ng mét nô c−êi nhÕ nho¸... ______ * sè trong ngoÆc lµ sè trang trong b¶n th¶o

Kh«ng lao ®éng gi¶n ®¬n Gia ®×nh «ng cô cã bé r©u tãc tr¾ng nh− c−íc vµ bµ cô to bÐo võa dän ®Õn c¨n phßng gi¸p v¸ch c¨n hé nhµ t«i cã n¨m ng−êi : hai vî chång giµ, hai vî chång trÎ vµ mét ch¸u nhá. Nh− thÕ lµ tam ®¹i ®ång ®−êng ë trong mét c¨n phßng m−êi l¨m mÐt vu«ng. §iÒu nµy còng b×nh th−êng, kh«ng ®¸ng nãi nhiÒu . §iÒu lµm t«i chó ý lµ nh÷ng hµnh vi cña cËu con trai «ng cô. Ngay sau h«m võa dän ®Õn, Hµo - tªn ng−êi thanh niªn - ®· lµm t«i tß mß khi anh chµng ®ang lói hói ®un nÊu c¸i g× trong chiÕc xoong nhá xÝu trªn bÕp dÇu. Khi Hµo më vung xoong ra, t«i rÊt ng¹c nhiªn khi thÊy trong cã nh÷ng chiÕc t¨m s«i sïng sôc, ®ang næi lÒnh bÒnh trªn mÆt n−íc. ¤ng bè hiÓu ngay sù viÖc, ch¹y tíi rÉy nÈy : " DÇu phiÕu chø cã ph¶i n−íc l· ®©u mµ mµy ¨n tµn ph¸ h¹i thÕ nµy!" §¸p l¹i tiÕng m¾ng nhiÕc cña bè, anh ta tõ tèn nãi : " Bè kh«ng biÕt lµ ph¶i gi÷ vÖ sinh r¨ng miÖng nh− thÕ nµo −?". ¤ng cô ra hiÖu cho t«i vµo buång cô, vµ b¶o : " Anh th«ng c¶m cho nhÐ, c¸i th»ng con t«i nã bÞ t©m thÇn ®Êy!.. T«i cßn ®ang ng¬ ng¸c,th× «ng giµ tiÕp : " Ch¼ng giÊu g× anh, tr−íc t«i còng kh¸ gi¶ ®Êy, nh−ng tõ khi ch¸u nã m¾c bÖnh, ch÷a ch¹y tèn kÐm, nhµ ph¶i b¸n ®i, thµnh thö míi ph¶i dän ®Õn ®©y, ë chËt hÑp thÕ nµy".

ThÕ th× râ råi, nh−ng t«i chît thÊy sî v× m×nh ë ngay c¹nh nhµ cã ng−êi t©m thÇn ! Còng may lµ Hµo thuéc d¹ng "®iªn lµnh". Nghe ®©u anh chµng nµy häc giái l¾m, ®· tõng sang Rumani häc ®¹i häc vÒ dÇu khÝ ®Õn n¨m thø ba th× m¾c bÖnh ! Mµ c¸i nguyªn nh©n m¾c bÖnh còng ly kú, nã tõ c¸i chuyÖn si t×nh mµ ra. Còng v× häc rÊt giái, cho nªn mÊy nµng l−u häc sinh bªn T©y lîi dông, khai th¸c, b¾t kÌm cÆp, thËm chÝ b¾t lµm bµi hé. Hµo ta thÝch ®Õn mª mÖt mét em còng kh¸ xinh g¸i, dèc søc b¶o ban trong suèt hai n¨m ®Çu ë tr−êng ®¹i häc, ®Õn n¨m thø ba th× em Êy "®¸" vµ b¶o r»ng anh nµy " h©m tØ ®é". ThÕ lµ tõ ®Çu n¨m thø ba, anh chµng m¾c bÖnh trÇm c¶m, vµ khi anh em trong ký tóc x¸ thÊy anh chµng ®¸nh r¨ng b»ng xi ®¸nh giµy th× nhµ tr−ßng ®µnh cho anh ta vÒ n−íc. Ai còng tiÕc thay cho cËu " Hµo tr¾ng häc giái" bÞ ®iªn. L©u råi míi nghiÖm thÊy ®óng lµ Hµo thuéc d¹ng "lµnh". Nãi n¨ng nhá nhÑ, kh«ng bao giê bu«ng lêi th« tôc, thËm chÝ sö dông tõ ng÷ rÊt chän läc,v¨n hoa lµ kh¸c. T−¬ng ph¶n lµ ng−êi vî, mét phô n÷ n«ng d©n chÝnh cèng: ng−êi lïn ®Ëm, ch¾c nÞch, ¨n nãi bç b· vµ røt kho¸t, lao ®éng ch©n taythµnh th¹o vµ cËt lùc. ¤ng bè ®· cã lÇn t©m sù víi t«i: "T−ëng gi¶i quyÕt chuyÖn vî con cho nã th× nã khái bÖnh, ngê ®©u còng ch¶ xong". Ngµy ngµy, buæi s¸ng, Hµo tiÔn vî ra cöa ®i lµm tËn d−íi Nhµ m¸y dÖt Mång T¸m Th¸ng Ba. Cã h«m cßn kÌm thªm mét c©u mïi mÉn lµm chóng t«i c−êi tøc bông : "Dï sao em còng lµ qu¸ khø, lµ t−¬ng lai cña anh !". LËp tøc c« nµng ®uæi chµng vµo kÌm thªm nh÷ng lêi h¬i khã nghe : " Th«i, ®i vµo ! §iÕc ®Ýt !..." Nhµ n¨m miÖng ¨n víi sè tiÒn h−u trÝ cán con cña «ng cô vµ tiÒn l−¬ng c«ng nh©n t¹m tuyÓn cña vî Haß, kÓ ra còng rÊt khã kh¨n. Êy vËy mµ anh chµng nµy ch¼ng chÞu lµm g×, ngoµi viÖc ®äc s¸ch...to¸n häc. T«i quªn m¸ch c¸c b¹n biÕt r»ng Hµo rÊt giái to¸n, th−êng lói hói trªn g¸c xÐp víi c¸c bµi to¸n trong b¸o To¸n häc vμ tuæi trÎ ®Ó t×m nh÷ng c¸ch gi¶i hay råi göi ®i ®¨ng b¸o. §«i khi thÊy th−¬ng, t«i còng nhê Hµo chÐp l¹i b¶n th¶o cña t«i ®Ó chi cho Ýt tiÒn tiªu vÆt. Anh chµng kho¸i l¾m. Hµo b¶o t«i : " Bè em cø b¾t em ra ®Çu ®−êng b¬m xe, ch¼ng ®êi nµo ®©u. Ai l¹i ®i lao ®éng ®¬n gi¶n nh− thÕ". Nãi nh− vËy, vµ anh chµng m·i lµm nh− vËy. VËn ®éng råi do¹ n¹t ®ñ kiÓu, «ng bè còng kh«ng lµm sao t¸ch anh chµng nµy ra khái quyÓn s¸ch, tê b¸o...mµ nh÷ng thø nµy ®©u cã mang l¹i chØ lµ mét ®ång ®Ó ®ì ®Çn thªm cho «ng giµ. Tõ ngµy " ®æi míi", gia ®×nh t«i kh«ng ë cïng nhµ víi Hµo n÷a. ThÊm tho¾t ®· h¬n m−êi n¨m trêi. Nghe ®©u bè mÑ Hµo ®· mÊt c¶ råi, cßn Hµo th× lµm ¨n khÊm kh¸. Ngoµi viÖc kÌm cÆp ®øa con häc giái, tèt nghiÖp ®¹i häc h¹ng xuÊt s¾c ra,anh chµng cßn gi÷ ®−îc lêi nguyÒn cña m×nh lµ kh«ng bao giê chÞu lµm ng−êi lao ®éng ®¬n gi¶n : Hµo hiÖn rÊt ®¾t hµng víi chøc danh gia s− vÒ to¸n lý ho¸ ë QuËn Hoµn KiÕm, kh«ng lóc nµo ngít häc sinh. Vµ b©y giê c« vî còng h¬i träng nÓ, Ýt khi thèt ra nh÷ng lêi khã nghe " §iÕc ®Ýt, ®iÕc ®Ýt !..." nh− c¸i thuë nµo.

Cã chÊt Tõ nh÷ng n¨m s¸u, b¶y m−¬i ®Õn ®Çu nh÷ng n¨m t¸m m−¬i cña thÕ kû tr−íc, gia ®×nh nµo cã ng−êi lµm trong ngµnh l−¬ng thùc, thùc phÈm hoÆc chÊt ®èt th× cuéc sèng vËt chÊt xem lµ dÔ chÞu rÊt nhiÒu so víi tÊt c¶ c¸c ngµnh nghÒ kh¸c. ChØ ngã quanh c¸i sè nhµ chóng t«i ë, cã n¨m hé gia ®×nh còng ®· thÊy râ ®iÒu nµy. Nh− mét nghÞch lý, gia ®×nh nµo cã hµm l−îng trÝ thøc cµng cao th× cuéc sèng vËt chÊt cµng xoµng. Khi nãi vËt chÊt ë thêi ®ã, cÇn hiÓu ngay lµ b÷a ¨n vµ kho¶n tiÒn d«i d− ®Ó cã s¾m thªm vËt dông gia ®×nh. C« §µo ë c¨n buång kh«ng qu¸ t¸m mÐt vu«ng tr«ng ra c¸i s©n chung nhá xÝu cña c¶ sè nhµ lµ ng−êi cã diÔm phóc Êy. Nhµ n¨m miÖng ¨n, nh−ng d¸m ¨n c¸ chî ®en lµ ®iÒu ®¸ng kÝnh nÓ ! Buæi chiÒu, vÒ ®Õn nhµ lµ c« th−êng vøt vµo c¸i chËu d−íi vßi n−íc ë s©n con c¸ chÐp hoÆc c¸ qu¶ cßn t−¬i roi rãi, nÆng trªn d−íi mét ký , miÖng lÈm bÈm : " ThÕ nµy cho cã chÊt, cã chÊt !" tr−íc nh÷ng con m¾t trè ra v× ng¹c nhiªn cña nhiÒu ng−êi trong sè nhµ. Kh«ng ng¹c nhiªn ( vµ th¸n phôc) sao ®−îc khi nh÷ng con c¸ nh− thÕ chiÕm ®Õn mét phÇn t− l−¬ng th¸ng cña mét c¸n bé th−¬ng th−êng bËc trung. ThÕ nªn, chóng t«i chØ ¨n c¸ ngã. Mµ ®i qua chî còng ph¶i ngã cho cã ý cã tø, kÎo mô hµng c¸ l¹i nguýt cho mét c¸i thËt dµi víi ý nghÜa r»ng c¸i ng÷ nµy tiÒn ®©u mµ d¸m mua cña bµ ! Thùc ra, c« §µo kh«ng ph¶i ë c¶nh chuét sa vµo c¸i chÜnh g¹o mµ lµ r¬i vµo c¸i... phuy dÇu ! C« lµ nh©n viªn b¸n hµng cña Cöa Hµng ChÊt §èt. Chao «i ! Ai ®· tõng mÊt c¶ buæi ®Ó xÕp

hµng mua dÇu ho¶ c¾t phiÕu thêi ®ã míi thÊy h·nh diÖn ®−îc quen biÕt ng−êi b¸n dÇu ®Õn møc nµo. Thø nhÊt lµ biÕt ®−îc bao giê cña hµng cã dÇu vÒ ®Ó kh«ng xÕp hµng uæng c«ng, thø hai lµ cã thÓ chen ngang khi mua dÇu vµ thø ba- nÕu tramh thñ ®−îc "t×nh còm "cña ng−êi b¸n- th× chØ cÇn ®−a phiÕu, ®−a can; chiÒu ®Õn tan ca, nµng s¸ch vÒ cho. T«i còng d¨m ba lÇn cã c¸i h©n h¹nh nh− thÕ. C¸c b¹n trÎ b©y giê ch¾c kh«ng thÓ hiÓu næi mét ng−êi b¸n dÇu ho¶ cho nhµ n−íc l¹i cã thÓ sèng ®µng hoµng h¬n mét kü s−, mét b¸c sÜ, thËm chÝ h¬n c¶ mét «ng tiÕn sÜ. Th−a r»ng v× cã sù chªnh lÖch rÊt nhiÒu lÇn gi÷a gi¸ c¶ hµng ho¸ ®−îc cung cÊp tõ tem phiÕu víi hµng ho¸ ë bªn ngoµi ( gäi lµ chî ®en) nªn ai cã hµng ho¸ d«i d−, mang b¸n ®i th× sÏ ®−îc mét mãn tiÒn gÊp nhiÒu lÇn tiÒn l−¬ng cña m×nh. VËy nªn, chØ cÇn ®ong d«i d− cho m×nh (tøc lµ ¨n bít) mçi phuy dÇu ®é mét chôc lÝt th× nh©n viªn b¸n hµng ®· cã thÓ b¸n ®i, mua s¾m nh÷ng thø hµng t¹m gäi lµ cao cÊp thêi ®ã víi gi¸ chî ®en (cßn gäi lµ gi¸ ngoµi). Cña Hµng ChÊt §èt l¹i cã ë nhiÒu n¬i nh−ng sè dÇu ho¶ cÊp ra mçi ngµy chØ cã h¹n, nªn ng−êi b¸n hµng rÊt cã uy lùc, muèn b¸n lóc nµo th× b¸n, muèn ngõng lóc nµo th× ngõng. Nh− vËy, tuy b¹n cã tem phiÕu cña th¸ng nµy nh−ng ch−a ch¾c ®· mua ®−îc ®ñ sè dÇu trong th¸ng ®ã. V× cÇn dÇu ®Ó ®un nÊu, b¹n l¹i ph¶i mua ë ngoµi...C¸i vßng b¸t qu¸i trong - ngoμi nµy lµm cho nh÷ng ng−êi nh− c« §µo ë sè nhµ t«i vªnh vang víi bµ con lèi xãm l¾m. §êi c« còng khæ tõ tÊm bÐ nªn viÖc ch¨m lo cho con c¸i sung s−íng lµ ®iÒu mong muèn thËt chÝnh ®¸ng. Kh«ng hiÓu c« ph¸t hiÖn ra ®øa con g¸i chÝn tuæi cã khiÕu ©m nh¹c tõ lóc nµo mµ b¾t nã ®i häc ®µn vi«l«ng, thuª riªng mét thµy. L¾m khi thÊy con bÐ tËp kÐo ®µn, n−íc m¾t l−ng trßng mµ t«i ¸i ng¹i. Råi khi sinh thªm ®øa con trai, c« kh«ng ngÇn ng¹i lÊy tªn cña mét trong sè c¸c vÞ l·nh ®¹o nhµ n−íc ®Æt cho con( t«i kh«ng tiÖn nãi ra), ch¾c h¼n kú väng r»ng sau nµy nã sÏ thµnh ®¹t ®Õn hÕt cì nh− thÕ. Thêi bao cÊp qua ®i, c¸c thø tem phiÕu ®i vµo lÞch sö th× còng lµ lóc t«i kh«ng ë cïng nhµ víi c« §µo n÷a. Nghe nãi c« nhanh chãng chuyÓn sang bu«n b¸n hµng kh« ë chî §ång Xu©n, råi kh«ng may bÞ thua thiÖt nhiÒu trong vô ch¸y chî n¨m Êy. H«m råi, t«i t×nh cê gÆp l¹i c« gi÷a ®−êng. Nh¾c l¹i chuyÖn x−a, khi t«i ®ïa nãi : ThÕ nµo,vÉn "cã chÊt, cã chÊt "chø ?.. th× c« vui l¾m, ®Ëp ®Ëp vµo vai t«i mµ b¶o r»ng chÝnh ®ã lµ thêi hoµng kim cña c« mµ sau nµy kh«ng cã dÞp trë l¹i ®−îc n÷a. §óng, mét thêi bao cÊp nh− thÕ cã thÓ cßn m·i trong ký øc con ng−êi...

§i T©y vÒ Vµo nh÷ng n¨m ®Çu cña thËp kû S¸u m−¬i cña thÕ kû tr−íc, c« cËu nµo tèt nghiÖp ë c¸c tr−êng §«ng ¢u hay Liªn X« trë vÒ n−íc th−êng ®−îc nhiÒu ng−êi quan t©m. Tr−íc hÕt lµ c¸c c¬ quan. Dï sao th× sinh viªn ®−îc ®µo t¹o ë c¸c n−íc ®ã còng tèt h¬n ë nhµ, ®iÒu nµy ch¾c ®Õn chÝn chôc phÇn tr¨m , chØ trõ nh÷ng c« cËu nµo l−êi häc qu¸. Nh−ng mµ ë thêi gian ®ã, d©n ta chØ biÕt häc, ch−a biÕt bu«n b¸n th× häc sinh ®i T©y vÒ lµ cã b»ng ®á, giái giang thùc sù nªn lµ mãn hµng ®¾t gi¸ ®−îc c¸c c¬ quan c−ng chiÒu vµ tin t−ëng. Thø hai, lµ gia ®×nh: «ng bè bµ mÑ th−êng lÊy lµm tù hµo v× cã con ®ç ®¹t tËn bªn T©y. Thø ba lµ- Ýt nhÊt th× còng mang vÒ ®−îc c¸i xe ®¹p ngo¹i : ë Liªn X« vÒ th× XpótnhÝch, ë TiÖp vÒ th× Junio, ë §øc vÒ th× §iam¨ng lµ ®iÒu tÊt nhiªn. Ngoµi ra cßn s¾m söa ®−îc Ýt quÇn ¸o sÆc mïi t©y. B©y giê th× chóng ta ®· ch¸n ngÊy ®å b»ng nil«ng, valide, chø håi ®ã, c« cËu nµo míi ®i t©y vÒ lµ biÕt râ ngay v× ë trong n−íc cã ai ®−îc mÆc nh÷ng thø v¶i vãc ®Ñp vµ tiÖn lîi nh− thÕ ®©u . Nµy nhÐ: ch¼ng ph¶i lµ mµ lóc nµo còng ph¼ng phiu nh− míi, mµu s¾c th× nh· nhÆn, ®óng lµ cña T©y ! Cßn ®èi víi c¸c cËu võa lÜnh b»ng ë T©y vÒ, ng−êi l¹i cã da cã thÞt, tr¾ng trÎo h¬n c¸c cËu häc trong n−íc th× ®¾t vî lµ c¸i ch¾c. T«i cã «ng anh thóc b¸, tuæi còng kh«ng nhá g×, Êy vËy mµ khi võa vÒ n−íc ®· thÊy nhiÒu em l−în lê ®Õn nhµ l¾m. §· cã lÇn t«i ®−îc nghe lám ®−îc mét c©u hai c« b¹n nãi víi nhau: " anh Êy ®i t©y vÒ, cã c¶ m¸y quay ®Üa, tèt qu¸ råi mµ con Êy cßn chª nçi g× (!). ¦u thÕ cña häc sinh ®i T©y vÒ lµ thÕ ®Êy. B©y giê th× chóng ta ph¶i bËt c−êi vÒ nh÷ng ®iÒu t«i võa nªu v× nã qu¸ nhá nhÆt, nh−ng ë håi ®ã, th× ®Êy lµ sù thËt. Sù thËt Êy cã ®−îc trong hoµn c¶nh hµng ho¸ trong n−íc ch¼ng cã g×. Mang tiÕng lµ mçi n¨m ®−îc cÊp phiÕu ®Ó mua 5 mÐt v¶i, nh−ng nhiÒu khi kh«ng cã v¶i mµ mua. Håi nh÷ng n¨m ®Çu thËp kû B¶y m−¬i,t«i míi cã ch¸u bÐ, khi nã ngoµi mét th¸ng, ngµy ngµy t«i rÏ qua B¸ch ho¸ ThiÕu nhi Bê Hå ®Ó xem cã ®å g× mua cho con mµ suèt mét n¨m trêi kh«ng cã c¸i g× ®Ó mua, kÓ c¶ v¶i ®Õn ®å may s¾n. §óng lµ kh«ng cã g× ®Ó

mua, chø ng¾m th× cña ®¸ng téi còng cã, v× trong tñ kÝnh hay trªn quÇy còng cã bµy d¨m bé ®å víi c©u chó thÝch xanh rên " hµng mÉu kh«ng b¸n" vµ " miÔn sê vµo hiÖn vËt ". Sau nµy, ®i T©y häc còng cã d¨m b¶y ®−êng, nh−ng con ®−êng thùc tÕ nhÊt lµ bu«n b¸n. Tõ nh÷ng n¨m T¸m m−¬i, viÖc nµy ®· trë thµnh b×nh th−êng, vµ nhiÒu c« cËu ®i häc vÒ rÊt giµu. Hä kh«ng " d¹i " g× tËp trung hÕt søc vµo viÖc häc tËp, mµ ph¶i ®i hai ch©n. T«i biÕt mét nh©n viªn ®−îc cö ®i nghiªn cøu sinh, ®· trë thµnh triÖu phó ®«la ( chø kh«ng ph¶i ViÖt Nam ®ång !) ®ång thêi víi viÖc cã m¶nh b»ng Phã tiÕn sÜ ( tøc lµ TiÕn sÜ theo c¸ch gäi míi b©y giê). CËu ta cßn cã thÓ hç trî kinh tÕ hµng th¸ng cho mÊy vÞ gi¸o s− ®¹i häc c¬ ®Êy. NhiÒu ®−êng d©y bu«n b¸n xuyªn quèc gia, nhiÒu cña hµng, kho hµng tËp trung ë thñ ®« c¸c n−íc cã häc sinh ta qua häc ®· chøng tá thªm r»ng, ngoµi tÝnh hiÕu häc cña Ng−êi ViÖt Nam m×nh ra, sù n¨ng ®éng kh«ng thiÕu vµ hä lu«n biÕt m×nh ph¶i lµm g× cho cuéc sèng ngay mét kh¸ h¬n.

tiÖc röa nhµ Kh«ng ai giµu ba hä, kh«ng ai khã ba ®êi. C¸c cô ta ®· nãi vËy, qu¶ lµ chÝ lý. §iÒu nµy cµng thÊy râ khi c¸i thêi bao cÊp qua ®i, nh÷ng n¨m bung ra µo tíi. T«i biÕt mét ®«i vî chång hai chôc n¨m tr−íc ®©y lµ kü s− h¼n hoi mµ kh«ng cã mét n¬i tró ngô tµm t¹m, ®Õn nçi s¸ng s¸ng hai vî chång ®i lµm lµ ph¶i mang theo mét bäc ®å ®¹c quÇn ¸o, ch¨n mµn to t−íng, chiÒu l¹i mang vÒ. Nhµ cña hä ®· ë chç hÎo l¸nh, chØ lµ mét tóp lÒu xiªu vÑo, m¸i l¸,cöa phªn cãt, ®i lµm c¶ ngµy lµm sao mµ yªn t©m cho ®Æng ? N¨m kia t«i cã dÞp ®−îc hai vî chång Êy mêi ®i dù lÔ röa nhµ. ThiÕp mêi thËt lµ ®Ñp, in kim nhò , ¸nh vµng lÊp l¸nh, thËt xøng víi ng«i nhµ bèn tÇng r−ìi ®µng hoµng vµ to ®Ñp võa x©y xong. Còng t−ëng m×nh lµ ng−êi cïng c¬ quan cò, quen biÕt ®· l©u th× ®−îc mêi ®Ó ¨n b÷a c¬m th©n mËt víi mét sè Ýt ng−êi; ai dÌ ®Õn n¬i míi hay, lÔ röa nhµ cßn to vµ ®«ng h¬n mét ®¸m c−íi n¬i kh¸ch s¹n. Kh¸ch sang vµ giµu th× nhiÒu. Sang v× hä lµ nh÷ng ng−êi sµnh ®iÖu vµ giµu v× ®· cã nhµ tÇng míi x©y, kh«ng téi t×nh g× mµ ®Õn nay cßn ë lú mÊy c¸i c¨n hé cung cÊp thiÕu tiÖn nghi chËt chéi Êy. T«i chît nhí l¹i r»ng trong thêi bao cÊp, kh«ng cã ©n huÖ vµ kh«ng cã bæng léc nµo to h¬n ®èi víi c¸n bé lµ ®−îc ph©n mét c¨n hé. §ã lµ mét cuéc ®æi ®êi thùc sù, mµ chÝnh nh÷ng ng−êi ®ang ngåi trong tiÖc röa nhµ nµy ®ang dÌ bØu, c−êi khïng khôc trong miÖng råi ch¶y c¶ n−íc m¾t ra v×... nghÜ ®Õn sù thiÓu n·o cña c¸c c¨n hé nh− thÕ. T«i liÕc nh×n sang bµn ¨n bªn c¹nh , vµ rÊt ng¹c nhiªn khi thÊy chÝnh c¸i ng−êi ®ang kÓ chuyÖn c¨n nhµ bao cÊp nh− lµ mét chuyÖn tiªó l©m Êy ®· cã phen khãc lãc víi thñ tr−ëng, kÓ lÓ khã kh¨n, thiÕu thèn, bÖnh tËt cña c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh m×nh, kÓ c¶ chuyÖn vî xuýt ®ßi ly dÞ v×... nhµ ë chËt chéi vµ chung ®ông nhiÒu thµnh phÇn qu¸. NgÆt v× mét nçi, quü nhµ ë cña c¬ quan chØ cã h¹n, nªn kh«ng ph¶i ai còng ®−îc tho¶ m·n yªu cÇu vÒ ë t¹i nh÷ng c¨n hé tËp thÓ. B©y giê th× gäi lµ nhµ chung c−, chø ngµy x−a gäi lµ nhµ tËp thÓ. Cø theo anh ta nãi th× hai tõ ng÷ nµy ®©u cã hoµn toµn gièng nhau, nã chØ l¬ lí th«i. TËp thÓ vÒ h×nh thøc ng«i nhµ lµ ®iÒu chñ yÕu, song tËp thÓ vÒ c¸i sù qu¶n lý con ng−êi trong ng«i nhµ Êy còng lµ cã ý tø c¶. Ng−êi ta nhßm nhá nhau, ®Ó ý nhau tõng li tõng tÝ xem ¨n g×, mÆc g×, giao du víi ai, Ýt kh¸ch hay ®¸nh ®u víi nhiÒu h¹ng ng−êi. NhÑ th× x× xµo, b¾n tin cho khæ chñ biÕt, nÆng th× ph¶n ¶nh tæ chøc, c¬ quan ®Ó ®iÒu tra nguyªn nh©n vµ gi¸o dôc c¸n bé. Cßn nhµ chung c− th× chØ chung c¸i cÇu thang, nhµ nµo biÕt nhµ nÊy. Ch¼ng thÕ mµ thêi nay mét n¨m b¸n ®i b¸n l¹i ®Õn hai ba lÇn mµ cã khi hµng xãm l©n bang nµo cã biÕt. Ai còng lói hói lµm ¨n, h¬i ®©u mµ täc m¹ch vµo viÖc ng−êi kh¸c, nhiÒu khi l¹i v¹ ®Õn th©n ch¼ng vÎ thay. V¶ l¹i b©y giê nhµ nµo nhµ nÊy cã biÓn sè ®Ñp ®Ï ®µng hoµng, kh¸ch ®Õn t×m dÔ l¾m, bÊm chu«ng reng reng lµ t×m thÊy chñ nhµ liÒn. Bçng dßng suy nghÜ cña t«i bÞ c¾t ®øt bëi mét c¸i giäng n÷ khµn khµn, quen quen : " CËu "lªn ®êi" thÕ nµy lµ ph¶i ®Êy, ch¼ng bï cho thµng cha Thu, cø chÕt ró ë c¸i tÇng ba tËp thÓ, ch¼ng chÞu xuèng ®Êt !"... T«i quay l¹i ®»ng sau vµ nhËn ra bµ Soan. T«i ch¼ng thÓ quªn c¸i chuyÖn nhµ-®Êt cña bµ nµy. Håi c¬ quan bµ ph©n phèi mÊy c¨n hé ë khu nhµ tËp thÓ c¬ quan, bµ ®Êu tranh ®Õn n¬i ®Õn chèn, nh−ng ng−êi ®ñ tiªu chuÈn h¬n bµ cßn ch−a ®−îc v× nhµ Ýt, ng−êi nhiÒu. Bµ nÈy ra quû kÕ, mang ®å ®¹c ®Õn c¬ quan, ë lú ®Êy, viÖn cí chång ®ßi ly dÞ. Kh«ng hiÓu sao «ng thñ tr−ëng l¹i bïi tai cho bµ " m−în" mét rÎo ®Êt ë c¹nh hµng rµo ®Ó dùng c¸i lÒu ë t¹m. Råi «ng bµ «ng v¶i phï hé ®é tr× , ë

chç hµng rµo Êy l¹i cã con ®−êng míi më ch¹y qua. Chao «i, thÕ lµ bµ s¾n ra mét nöa ®Êt ®Ó b¸n, Ëp vµo chç ®Êt cßn l¹i, d− dËt ®Ó lµm mét c¸i nhµ mÆt tiÒn ba tÇng r−ìi ngon ¬. Tõ ®ã - ®−îc rÌn luyÖn qua vô sèt ®Êt, bµ chuyÓn nghÒ mèi manh nhµ-®Êt , toµn nãi chuyÖn tiÒn tØ, chuyÖn chØ, chuyÖn c©y. MiÖng nhµ sang cã vµng cã ®Êt mµ ! T¹i nh÷ng b÷a tiÖc röa nhµ nh− thÕ nµy, ai còng h©n hoan, nãi n¨ng tho¶ thÝch. Vµ ®iÒu c¬ b¶n lµ vui chung cïng chñ nhµ. Vui thËt vµ vui cöa miÖng còng cã. Vui thËt lµ nh÷ng ng−êi cã c¸i t©m vµ v« t−, thÊy ng−êi kh¸c khÊm kh¸ th× mõng cho hä, kh«ng so ®o, suy nghÜ l¾t lÐo g×. Vui cöa miÖng lµ nh÷ng ng−êi ®· tõng lµm nhµ, tß mß muèn xem th»ng cha ( hoÆc con mÑ) nµy ví ®−îc qu¶ g× mµ nhanh chãng giÇu ®Õn nh− vËy, trong ®Çu th× tÝnh nhÈm r»ng nhµ nµy ph¶i tèn ®Õn bao nhiªu c©y, bao nhiªu chØ råi ®Ó cã lóc lé c¸i mÆt mÆt ngÈn ng¬ cay có ra, v× thÊy chóng nã h¬n m×nh nhiÒu qu¸, ch¼ng muèn g¾p thøc ¨n n÷a. B÷a tiÖc röa nhµ còng lµ n¬i ®Ó cho mÊy «ng s¾p x©y nhµ rót kinh nghiÖm. Nh÷ng ng−êi nµy xem vµ hái nhiÒu h¬n ¨n. Chao ¬i ! tr−íc ®©y th× ch¼ng cã g× mµ ¨n, b©y giê th× l¹i ch¼ng cã søc mµ ¨n; vËy lµ nãi chuyÖn vµ tham quan ng«i nhµ míi x©y cña «ng b¹n lµ chÝnh. ThØnh tho¶ng trong b÷a tiÖc, còng cã vµi «ng say s−a qu¸ chÐn, v¨ng tôc, chöi ®æng ®øa nµo phao tin thÊt thiÖt ®Ó cho «ng bá vèn x©y nhµ lµm kh¸ch s¹n mini, rèt côc ®−êng s¸ ch¼ng thÊy ch¹y qua tr−íc mÆt nhµ «ng nh− c¸i th»ng chã chÕt Êy cam ®oan : " Em ®· xem b¶n ®å quy ho¹ch mµ, sai th× anh cø mang ®Çu em ®i mµ chÆt !".B©y giê th× nã c−êi trõ, mµ cã khi nã c−êi xá m×nh còng nªn Êy chø. Trong ®¸m tiÖc cã «ng hay ch÷, øng khÈu lu«n mét bµi : Trém nghe ®−êng ch¹y qua ®©y Råi vμi n¨m n÷a kh¸ch T©y sang nhiÒu TÆc l−ìi, «ng ®¸nh bμi liÒu Mua ®Êt x©y dùng, ng¶ chiÒu kinh doanh Ba n¨m ch−a ®−îc kh¸nh thμnh ¤ ten ®Ó ®Êy, «ng ®¸nh chê xem Bao giê míi ®Õn vËn hªn Con ®−êng nμy më, « ten ®¾t hμng? Giê ®©y xãm v¾ng gi÷a lμng §−êng th× ch−a xÎ, kh¸ch sang ng¹i vμo Quy ho¹ch kh«ng thùc hiÖn sao ? ... ChÐm cha c¸i ®øa b¹n nμo ba hoa ! TiÕng cèc ch¹m vµo nhau, tiÕng h« c¹n chÐn, tr¨m phÇn tr¨m, tiÕng c−êi kho¸i tr¸, h« hè v¼ng ra tõ c¸c phßng bªn c¹nh. X−¬ng x¶u , vá tr¸i c©y vøt tung toÐ, ch−a kÓ cã «ng say s−a qu¸ chÐn , n«n oÑ c¶ ra sµn nhµ. Cø vøt bõa ra nhµ Êy, cßn ph¶i röa nhµ c¬ mµ ! Nµo , nhµo d« !...¤ng chñ nhµ, mÆt ®á nh− gÊc, n©ng cèc bia lªn, lÌ nhÌ nãi råi në nô c−êi tho¶ m·n hÕt cÊp ®é .

B−íc ngoÆt qu¸ ®µ Kh«ng hiÓu sao tõ c¸i ngµy vÒ th¨m quª ë miÒn Nam ra, «ng HiÒn l¹i ho¹t b¸t ra nhanh thÕ. H×nh nh− lµ «ng míi n¹p ®−îc c¸i g× míi trong ®Çu, tùa cç m¸y võa ®−îc ®¹i tu vµ thay dÇu mì. Tr−íc kia «ng nãi chËm vµ lÝ nhÝ trong häng, l¹i nh− sî ng−êi nghe nuèt mÊt lêi m×nh nªn khã nghe l¾m. B©y giê th× kh¸c råi, nãi n¨ng dâng d¹c, nghe tinh th× cã thÓ ph©n biÖt ®−îc chç nµo cã dÊu phÊy, dÊu chÊm phÈy trong tõng c©u nãi. ¤ng h¨ng h¸i b¶o b¹n bÌ cïng trong hµng thñ tr−ëng nh− «ng: " B©y giê mµ kh«ng nu«i ®−îc c¸n bé cña m×nh sèng kha kh¸ th× kÐm qu¸, «ng nµo mµ chØ cho c¸n bé cña m×nh mÊy ®ång l−¬ng bao cÊp th× nªn nghØ ®i cho khoÎ". Nghe ®−îc nh÷ng lêi gÇn nh− vµng ngäc Êy, anh em d−íi tr−íng «ng HiÒn mõng l¾m, s¾n sµng tung h«, ñng hé «ng thñ tr−ëng ®æi míi t− duy cña m×nh. Phen nµy tha hå mµ cã nhiÒu viÖc lµm, còng cã nghÜa lµ thu nhËp ch¾c lµ ph¶i cao. BÊy giê, anh nµo còng muèn x«ng vµo trËn tuyÕn, s½n sµng v× thñ tr−ëng, liÒu m×nh cøu thñ tr−ëng mµ kh«ng tiÕc th©n m×nh nh− kiÓu Lª Lai trong sö s¸ch! Ch¼ng ph¶i mong, dÞp Êy ®Õn liÒn. Theo chñ tr−¬ng tinh gi¶m biªn chÕ vµ lµm gän nhÑ

vÒ tæ chøc cña Bé, c¬ quan «ng HiÒn ph¶i nhËp vµo mét ®¬n vÞ kh¸c trong Bé ®Ó thµnh lËp mét C«ng ty míi. Êy míi lµ c¸i chÕt ! Nh− thÕ lµ «ng sÏ kh«ng lµm thñ tr−ëng n÷a, mµ thñ phã ë c¸i c«ng ty míi,- nghe ®©u còng kh«ng ®−îc. Tù nhiªn ng−êi ta l¹i t©ng bèc «ng lµ cã n¨ng lùc gi¶ng d¹y ( «ng ®· tõng ®−îc phong lµ phã gi¸o s− tuy ch−a bao giê ®øng trªn bôc gi¶ng tr−êng ®¹i häc), vËy nªn chuyÓn «ng vÒ tr−êng ®¹i häc cho ®óng chuyªn m«n (!). GiÊc méng vµng to t−íng cña «ng vµ c¶ nh÷ng ng−êi ¨n theo nh− chóng t«i bÞ vì tan bÊt thÇn. Chóng t«i còng liÒu m×nh mét phen. Nh÷ng ng−êi cã khiÕu kiÖn c¸o xin xá th× bµn víi «ng nªn lµm tê tr×nh, viÕt th− ®Ò nghÞ cÊp trªn tøc lµ Bé xem l¹i vÊn ®Ò , viÖn cí lµ c¬ quan chóng t«i ®ang tiÕn hµnh dang dë nh÷ng dù ¸n hîp t¸c quèc tÕ vÒ chuyÓn giao c«ng nghÖ. Ai cã mèi quen biÕt réng, - thùc chÊt lµ cã mèi quan hÖ víi vÞ nµo to to h¬n cÊp Bé th× cè mµ l©n la, th¨m hái vßng vo mét håi råi nãi toÑt ra r»ng th−a anh ( hoÆc th−a ®ång chÝ) thö trao ®æi l¹i víi Bé hé xem, v× nÕu chuyÓn anh HiÒn ®i th× phÝ qu¸, c«ng viÖc cña ®¬n vÞ cò ®Õn b©y giê míi tíi ngay h¸i qu¶, ¸p dông ë vïng s©u, vïng xa, cã tiÕng vang, v©n v©n...ThËm chÝ cã anh cßn muèi mÆt ®Õn th¨m anh b¹n ®ång h−¬ng ®· tõng t¾m chuång víi nhau ë ao lµng thuë x−a (nh−ng b©y giê nhµ anh b¹n nµy cã lÝnh canh bªn ngoµi) ®Ó hµn huyªn c©u chuyÖn mµ gì bÝ cho thñ tr−ëng cña m×nh. KÎ cã hä víi ng−êi lµm to th× viÕt th− lêi lÏ l©m li, ®−a «ng HiÒn ký tªn mµ tr×nh bÈm ë chç ng−êi cã quyÒn cã chøc cì kha kh¸. Cø nh− lµ m−êi mòi gi¸p c«ng, ng−êi nµo ng−êi nÊy say s−a nÝu kÐo c¸i ®¬n vÞ nµy l¹i. ThÕ mµ ch¼ng hiÓu sao l¹i cã kÕt qu¶. Th× ra trêi th−¬ng, tù nhiªn ®¬n vÞ nµy l¹i ph¸t triÓn ra, v× cÊp trªn bïi tai nghe ra, nh−ng l¹i nhËp ®¬n vÞ kh¸c vµo ®©y. ¤ng HiÒn b©y giê ®©m ra cã thÕ ra phÕt. Tæ chøc míi, phÊn khëi qu¸ ®i chø. L¹i mÊy anh em chÝ cèt ®· tõng cøu «ng khi tr−íc hÝ hói vÏ s¬ ®å, t− vÊn cho «ng vÒ tæ chøc, vÒ biÖn ph¸p, bµy cho «ng thÕ nµy, thÕ kia. Êy vËy mµ ch−a ®Õn nöa n¨m sau, c¸i ®¸m anh em ®¬n vÞ cò, tù nhiªn ra r×a. Bëi «ng HiÒn l¹i ®æi míi t− duy mét lÇn n÷a. ¤ng nghÜ r»ng ch¼ng cÇn nghiªn cøu nghiªn kiÕc, ®Ò tµi ®Ò tñng chi cho mÖt, v× nã cã ra tiÒn ®©u. Tù nhiªn «ng xa l¸nh nh÷ng ng−êi cò, lËp nh÷ng x−ëng, nh÷ng phßng t¸c chiÕn míi ®Ó t¨ng doanh thu cho ®¬n vÞ. C¸i ®¸m anh em ®¬n vÞ cò cña «ng khi nµy chØ cã tªn trong sæ l−¬ng th«i, chø cßn viÖc ®Ó cho hä cÇm bót mµ ký vµo ®Êy th× hiÕm dÇn. B©y giê «ng HiÒn cÇn nh÷ng ng−êi n¨ng ®éng , mang nhiÒu c«ng tr×nh vÒ, ®¸nh ®Êm chç nµy chç kia, cã nhiÒu ®èi t¸c, chø cÇn chi mÊy th»ng cha Ýt ®æi míi t− duy n÷a. Råi nöa n¨m sau n÷a, «ng chØ lµm viÖc víi mét sè rÊt Ýt ng−êi trong ®¬n vÞ, h×nh nh− khi nµy cµng Ýt ng−êi biÕt chñ tr−¬ng vµ viÖc lµm cña «ng bao nhiªu th× cµng tèt bÊy nhiªu. Hµng ngµy «ng ®Õn c¬ quan muén giê vµ råi l¹i tÊt t−ëi lªn xe « t« ®i ®©u kh«ng ai biÕt. §«i khi t«i v« t×nh gÆp «ng ë cÇu thang th× anh còng chØ mØm mét nô c−êi h÷u nghÞ, kh«ng nãi g×. Bän chóng t«i nghÜ r»ng «ng ®ang triÓn khai c«ng viÖc g× ë trªn giao quan träng l¾m ®©y nªn mÆc dï nhiÒu ng−êi ®ang cã th¾c m¾c vÒ viÖc lµm, vÒ l−¬ng lËu mµ còng ch¼ng d¸m xin «ng cho gÆp . T«i lµ ng−êi ng¸n «ng ®Çu tiªn, mÆc dï t«i cßn khoÎ ch¸n vµ thÝch lµm viÖc nh−ng vÉn kh¨ng kh¨ng ®ßi vÒ h−u sím. T«i n¨n nØ c« phô tr¸ch y tÕ c¬ quan s¸ng t¸c cho c¸i sæ y b¹ cã ghi kh«ng biÕt bao nhiªu lµ thø bÖnh vÒ lôc phñ ngò t¹ng , ®ñ cho Héi ®ång Gi¸m ®Þnh Y khoa cña Thµnh phè kÕt luËn r»ng t«i chØ cßn 30 phÇn tr¨m søc lùc ®Ó lµm c¸n bé. ¤ng HiÒn còng ch¼ng thÌm gi÷ t«i l¹i víi mét vµi c©u lÊy lÖ, tuy r»ng cã thêi nµo ®Êy t«i ®· lµ mét trong nh÷ng tay t− vÊn thùc sù vÒ c«ng viÖc cho «ng. T«i ch¼ng buån, mµ c¶m thÊy nh− tho¸t mét c¸i n¹n...T«i cÇn ®−îc lµm viÖc chø kh«ng ph¶i ë c¬ quan ®Ó nh×n ng−êi kh¸c kh«ng lµm g×... ChØ ba th¸ng sau, t«i ®−îc tin «ng bÞ b¾t v× t«i chiÕm dông vèn nhµ n−íc. Tµi kho¶n c¬ quan th× bÞ phong to¶. Nghe ®©u «ng dÝnh vµo d¨m ba c¸i vô nhµ-®Êt. Vèn vay lµ cña c¬ quan, nh−ng dïng vµo môc ®Ých mua b¸n ®Êt cña c¸ nh©n...May cho «ng lµ, l¹i nh÷ng ng−êi b¹n chÝ cèt cøu «ng mét lÇn n÷a, ®ãng gãp mÊy tØ ®ång ®Ó rót «ng ra khái chèn t¹m giam, n¬i «ng to¹ l¸c ®óng mét n¨m trêi ! Hä nghÜ r»ng «ng ch¼ng cã bông d¹ nµo, ngoµi viÖc ®æi míi t− duy qu¸ nhanh, qu¸ m¹nh vµ l¸i xe ngoÆt qu¸ ®µ... Thõa n¨ng l−îng Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn bÊt kú sù vËt nµo còng cã nh÷ng mÆt ®èi lËp vµ cho nh÷ng kÕt qu¶ kh¸c nhau :tèt vµ xÊu. C¸i tèt lµ phæ biÕn, c¸i xÊu lµ c¸ biÖt . Ch¾c ®éc gi¶ còng nhÊt trÝ c¶ víi t«i vÒ c¸ch lËp luËn nh− thÕ chø ? H«m míi råi, khi lËt gië nh÷ng trang t¹p chÝ võa mua

®−îc, t«i chît dõng l¹i ë th«ng tin sau : " T¹i ®Þa bµn thµnh phè Hµ Néi, tØ lÖ thõa c©n trong häc sinh tõ 6 ®Õn 15 tuæi t¨ng ®Òu ®Æn trong vßng 6 n¨m qua. Sau cã 6 n¨m, sè trÎ thõa c©n ë häc sinh Hµ Néi ®· t¨ng h¬n gÊp 3 lÇn ! ". T«i cµng ng¹c nhiªn h¬n khi ®äc trong bµi Êy cã nh÷ng sè liÖu vÒ träng l−îng cña mÊy ch¸u g¸i nh− thÕ nµy : "N.Y. míi lªn 9 ë Thanh Ho¸ ®· nÆng 42,5 kg, ch¸u D.A.ë Hµ Néi míi 13 tuæi ®· nÆng 68kg vµ ch¸u A.T. ë Hoµ B×nh nÆng 61kg ë tuæi 16. §èi víi ng−êi ViÖt Nam ta, ®ã lµ nh÷ng tr−êng hîp bÊt b×nh th−êng". T«i kh«ng cã ý ph©n tÝch nhøng t¸c h¹i cña viÖc thõa c©n ë trÎ em sÏ g©y ra nhøng c¨n bÖnh mµ c¸c b¸c sÜ ®· sím c¶nh b¸o lµ : lµm gia t¨ng bÖnh tim m¹ch, cao huyÕt ¸p, t¨ng mì m¸u, sái ®−êng mËt, tiÓu ®−êng, ung th−...mµ chØ chó träng ®Õn vÊn ®Ò nguyªn nh©n thõa n¨ng l−îng ë trÎ nhá. §ã phÇn lín lµ do ®−îc bè mÑ cung cÊp cho chóng c¸c chÊt ®−êng, vµ thùc phÈm giµu n¨ng l−îng mét c¸ch kh«ng hîp lý vµ th¸i qu¸. Còng dÔ hiÓu khi «ng bµ chóng vµ cã thÓ c¶ bè mÑ chóng trong c¶ thêi gian dµi tr−íc ®©y, kh«ng ai cã ®iÒu kiÖn ¨n uèng g× ®Ó bæ d−ìng, chØ no c¬m ®· lµ quý råi; vËy nªn b©y giê tËp trung båi d−ìng cho con cho ch¸u khi cã ®iÒu kiÖn. B©y giê c¸c cô th−êng nãi : "khi trÎ th× ch¼ng cã mµ ¨n, b©y g× cã c¸i ¨n th× ch¼ng nuèt ®−îc " lµ g× ? ThÕ nªn, c¸c cô, c¸c mî cø mÆc søc cho bän trÎ ¨n lu bï nµo s÷a c¸c lo¹i, n−íc ngät, n−íc t¨ng lùc, trøng vÞt lén, phë, b¸nh kÑo c¸c lo¹i... ThÕ råi t«i liªn t−ëng ®Õn nh÷ng n¨m s¸u m−¬i, b¶y m−¬i g× ®Êy, mäi ng−êi thÌm ®Õn tõng h¹t ®−êng. C¸c con t«i khã mµ hiÓu ®−îc r»ng ë thêi ®ã ng−êi ta chØ cÇn biÕt «ng hay bµ ®−îc mua bao nhiªu ®−êng mét th¸ng lµ râ ngay tÇm cì chøc vô cña «ng. C¸n bé cao nhÊt trong mét ngµnh, tøc «ng bé tr−ëng míi ®−îc trªn mét c©n ®−êng mét th¸ng, cßn c¸n bé cÊp thÊp nhÊt chØ ®−îc hai l¹ng r−ìi. Cèng hiÕn Ýt nhÊt lµ nh÷ng ng−êi cã "phiÕu nh©n d©n" th× chØ ®−îc mçi th¸ng mét l¹ng ®−êng, tøc lµ mét vèc ®−êng cña ng−êi nµo cã bµn tay to! PhiÕu cã ch÷ " nh©n d©n" dµnh cho «ng bµ giµ, trÎ con vµ nh÷ng ng−êi kh«ng lµm g× cho nhµ n−íc. Khái nãi vÒ thêi gian xÕp hµng ®Ó mua ®−îc mÊy l¹ng ®−êng Êy, kh«ng thÓ tÝnh ®Õm chÝnh x¸c ®−îc, cã thÓ mét buæi, hai buæi hoÆc xÕp hµng ®Õn l−ît m×nh mua mµ hÕt th× tiÕp tôc xÕp hµng ngµy h«m sau. §Æc biÖt n÷a th× khi qóa hiÕm ®−êng, b¹n l¹i ®−îc mua thay thÕ b»ng chÊt ngät kh¸c nh− qu¶ chµ lµ cã nguån gèc tËn m·i xø së Phi Ch©u. T¹i sao t«i cø nãi m·i vÒ chuyÖn ®−êng nhØ ? Cã lý do ®Êy, kh«ng nªn ®æ téi cho c¸i chÊt ®−êng, b¶n th©n nã ch¼ng cã téi t×nh g×. NÕu viÖc dïng qu¸ nhiÒu ®−êng lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n g©y bÖnh bÐo ph× cho c¸c ch¸u nhá hiÖn nay th× chÝnh chØ mét hai l¹ng ®−êng ®· tõng cøu sèng mét em bÐ. Nh÷ng ng−êi sèng ë phè HuÕ cña thñ ®« Hµ Néi nh÷ng n¨m b¶y m−¬i- khi Mü b¾n ph¸ miÒn B¾c - h¼n cßn nhí chuyÖn mét em bÐ ®i mua hai l¹ng ®−êng, trªn ®−êng trë vÒ nhµ qua phè HuÕ th× ®óng lóc m¸y bay b¾n ph¸ phè ®ã; em bÐ ®· kÞp chui xuèng mét c¸i hè c¸ nh©n ë hÌ phè. Nhµ ®æ sËp trªn miÖng hè, may sao ng−êi ta ®· ph¸t hiÖn ra em trong ®èng g¹ch n¸t, gÇn ngÊt xØu ®i vµo ngµy h«m sau. Em sèng sãt nhê ngåi nhÊm tõng h¹t ®−êng khi n»m trong chiÕc hè t−ëng nh− v« väng v× kh«ng ai ph¸t hiÖn ra m×nh. ChØ lµ h¹t ®−êng, nÕu biÕt sö dông ®óng lóc, ®óng l−îng th× cã thÓ cøu sèng ®−îc con ng−êi, cßn nÕu cø c−ng chiÒu trÎ nhá, cho ¨n uèng tho¶i m¸i, sÏ t¹o ra nhiÒu "em ch·" lµ ®iÒu kh«ng tr¸nh khái.

C¸i ®Üa s¾t tr¸ng men ë tñ b¸t ®Üa nhµ t«i hiÖn vÉn cßn mét vËt kû niÖm duy nhÊt cña thêi bao cÊp, ®ã lµ mét c¸i ®Üa s¾t tr¸ng men . NhiÒu khi dän c¬m, v−íng ph¶i c¸i ®Üa xÊu xÝ mµ lñng cñng Êy, con g¸i t«i phµn nµn víi mÑ nã : kh«ng hiÓu bè con gi÷ c¸i ®Üa nay lµm g×, nhµ ta cã thiÕu ®Üa to mµ ®Ñp ®©u c¬ chø. Vî t«i biÕt lai lÞch cña c¸i ®Üa nµy, lõ m¾t mµ b¶o : cña bè, ®õng ®éng ®Õn c¸i ®å Êy, kû niÖm mét thêi ®Êy ! Råi con g¸i t«i h¸ hèc måm nghe vî t«i kÓ l¹i chuyÖn c¸i ®Üa s¾t tr¸ng men Êy ®Õn víi nhµ t«i nh− thÕ nµo. "Håi con cßn bÐ tÝ tÑo, n−íc m×nh Ýt hµng ho¸ l¾m, kh«ng ph¶i muèn mua c¸i g× còng cã ®©u. §Êy, ®¬n gi¶n lµ c¸i ®Üa, c¸i b¸t ¨n hµng ngµy mµ còng ph¶i cung cÊp, ph©n phèi. MÑ nãi thÕ th× con còng ch−a hiÓu ngay ®−îc ®©u. Cung cÊp lµ ®−a ®Õn tay ng−êi dïng b»ng gi¸ rÎ h¬n

gi¸ trÞ cña nã, tuú theo chøc vô cña c¸n bé. VÝ dô cung cÊp nhu yÕu phÈm ®Ó tiÕp kh¸ch cho c¸c «ng cã b×a A, cì Bé tr−ëng vµ nh÷ng chøc t−¬ng ®−¬ng nh− chñ tÞch thµnh phè, chñ nhiÖm c¸c Uû Ban Nhµ n−íc : hµng th¸ng ®−îc mua chÌ " Hång §µo bao b¹c", thuèc l¸ ngon cì " Th¨ng Long" hay " Thñ §«"víi gi¸ rÊt rÎ ( b¸n ra ngoµi th× ng−êi ta tranh nhau mua vµ thu ®−îc Ýt ra lµ m−¬× lÇn gi¸ b¸n cung cÊp ). C¸c «ng bµ cã chøc s¾c cì thÊp h¬n nh− l·nh ®¹o Côc, Vô, ViÖn vµ Gi¸m ®èc së th× ®−îc cung cÊp chÌ "Hång §µo bao th−êng", thuèc l¸ "§iÖn Biªn bao b¹c". TÊt nhiªn lµ c¸c " tiªu chuÈn " ¨n theo møc l−¬ng. Thùc ra ë thêi ®ã, sù chªnh lÖch møc l−¬ng cña c¸c cÊp c¸n bé c«ng nh©n viªn trong biªn chÕ nhµ n−íc kh«ng kh¸c xa nhau bao nhiªu. Tõ «ng to nhÊt cña mét ngµnh lµ Bé tr−ëng ®Õn ng−êi c¸n bé tr×nh ®é s¬ cÊp chØ kho¶ng n¨m lÇn th«i . Tuy nhiªn, ¨n nhau lµ ë c¸i bæng léc " cung cÊp nµy. ThÕ cßn ph©n phèi lµ g× con biÕt kh«ng ? §Êy lµ c¸ch ®−a hµng ®Õn ng−êi tiªu dïng lµ c¸n bé nhµ n−íc mét c¸ch kh«ng ®Òu, cã chän läc, b×nh bµu hay rót th¨m. Së dÜ cã ph−¬ng thøc nµy v× hµng qu¸ Ýt mµ nhu cÇu ai còng cã, nªn mét sè hµng Ýt ái Êy ®−îc ph©n vÒ c¬ quan, xÝ nghiÖp ®Ó tuú nghi mµ chia ch¸c víi nhau, chø kh«ng b¸n ë cöa hµng. Ch¼ng h¹n, kú nµy c¬ quan ®−îc ph©n vÒ mét ®«i lèp xe ®¹p, ba c¸i xÝch xe ®¹p, mét bé Êm chÐn, hai chôc b¸t ¨n c¬m. C¬ quan cã ®é n¨m b¶y chôc ng−êi, vËy ph¶i chia lµm sao ®©y ? ThÕ lµ ng−êi ta ph¶i ®¨ng ký yªu cÇu, møc ®é cÇn ( vÝ dô : lèp cò qu¸, xe bá kh«ng ®i ®−îc n÷a). NÕu sè ng−êi cÇn khíp víi sè hµng cã th× ch¼ng ph¶i bµn, ®»ng nµy cña Ýt ng−êi nhiÒu ®µnh ph¶i b×nh bµu xem ai ®¸ng ®−îc hoÆc rót th¨m xem ai tróng. C¸ch sau nµy lµ bÊt ®¾c dÜ, tuy xem ra lµ v« t− h¬n, nh−ng nhiÒu khi kh«ng hîp lý v× cã khi ng−êi b¾t th¨m ®−îc kh«ng cÇn dïng ®Õn l¹i b¸n lu«n cho " qu©n phe"*. MÑ kÓ chuyÖn ph©n phèi lèp xe ®¹p cho mµ nghe. V× chØ cã vµi ®«i lèp, trong khi cã ®Õn mÊy chôc ng−êi cÇn mua nªn ph¶i " kh¸m xe" ®Ó ®¸nh gi¸ møc ®é háng, ai háng nhiÒu ®−îc mua tr−íc. VËy nªn tr−íc buæi kiÓm tra , cã ng−êi thay vµo c¸i lèp cò, thñng vµ r¸ch n¸t, chÞu khã d¾t ®Õn c¬ quan. Víi chøng cí Êy, C«ng ®oµn - tæ chøc chÞu tr¸ch nhÖm ph©n phèi hµng- còng ph¶i chÞu b¸n cho hä th«i, tuy thõa biÕt r»ng cã sù chuÈn bÞ kiÓu " khæ nhôc kÕ". VÒ sau, ng−êi ta rót kinh nghiÖm, kiÓm tra ®ét xuÊt lèp xe gi÷a lóc anh ®ang ®i trªn ®−êng phè vµ kh«ng b¸o tr−íc viÖc ph©n phèi. .. C¸i ®Üa s¾t tr¸ng men cña bè con ®−îc ph©n phèi cã "−u tiªn" h¬n. Sè lµ trong khi bè con ®i c«ng t¸c, ®¬n vÞ ®−îc ph©n phèi mét sè hµng, ®¹i ®Ó lµ cèc chÐn, b¸t ®òa. Anh tæ tr−ëng c«ng ®oµn ®· "®Æc c¸ch" ®Ó phÇn cho bè con- thñ tr−ëng - c¸i ®Üa s¾t tr¸ng men , kh«ng ph¶i b×nh bµu, còng kh«ng ph¶i rót th¨m. VËt tuy nhá, nh−ng thÓ hiÖn tÊm lßng cña anh em ®èi víi bè con, «ng Êy ®i v¾ng mµ còng kh«ng quªn ®Ó phÇn, nªn bè rÊt tr©n träng. B©y giê ®Üa Êy ®· phai mµu, xung quanh men ®· søt së , lßi c¶ s¾t gØ ra råi nh−ng bè con vÉn b¶o ph¶i l−u l¹i lµm kû niÖm. VËt chøng cña mét thêi gian khã mµ !." ___________ *) Tõ kh«ng mÊy thiÖn ý ®Ó chØ nh÷ng ng−êi chuyªn mua ®i b¸n l¹i mÊy thø vÆt, chñ yÕu lμ "l−u th«ng" c¸c hμng cung cÊp.

ng−êi trong Êy Gi¶i phãng MiÒn Nam ®−îc nöa n¨m, may sao t«i cã dÞp vµo thµnh phè Hå ChÝ Minh c«ng t¸c. Ph¶i nãi r»ng viÖc chuÈn bÞ cho néi dung c«ng t¸c tr−íc khi ®i kh«ng mÊy khã kh¨n mµ c¸i chÝnh lµ ph¶i lao t©m khæ tø vÒ c¸ch øng xö víi nh÷ng ng−êi trong Êy, chñ yÕu lµ hä hµng, bµ con m×nh. T«i cã th¨m dß, hái han nh÷ng ng−êi ®· tõng vµo th¨m Sµi gßn tõ thêi gian ®Çu ®Ó cã kh¸i niÖm vÒ cung c¸ch sèng, th¸i ®é vµ nhÊt lµ thiÖn c¶m cña hä ®èi víi nh÷ng ng−êi miÒn B¾c. Tuy vËy t«i vÉn kh«ng an lßng. Dï lµ hä hµng víi hä, nh−ng b©y giê hä sÏ ®èi xö víi t«i nh− mét anh ViÖt Céng chÝnh cèng, ch¾c lµ dÌ dÆt l¾m ®©y. ¤ng chó t«i lµ ng−êi t«i ®Õn th¨m ®Çu tiªn. Qua vµi phót s÷ng sê, t«i yªn lßng v× chó t«i vui vÎ, cã ý mõng rì thËt sù. §iÒu kh¸c tr−íc lµ c¸ch x−ng h« anh anh, t«i t«i, chø kh«ng gäi t«i th©n mËt mµy mµy tao tao nh− tr−íc kia, håi n¨m Hµ Néi ch−a gi¶i phãng. §iÒu nµy, nÕu kh«ng nghÜ thiªn vÒ bμ con hai phÝa, th× chÝnh v× b©y giß t«i ®· tr−ëng thµnh, chø kh«ng ph¶i lµ thµng bÐ m−êi l¨m m−êi s¸u tuæi. ThËt ra th× sau h¬n hai m−¬i n¨m míi gÆp l¹i «ng chó, t«i chØ thÊy «ng nãi n¨ng h¬i kh¸c, pha tiÕng Sµi gßn chót Ýt, ngoµi ra kh«ng cã g× thay ®æi. T«i ch−a kÞp nãi r»ng ch¸u ®Õn th¨m c« chó vµ c¸c

em råi xin phÐp vÒ nhµ kh¸ch c¬ quan ®ãn tiªp th× «ng chó t«i ®· nghiªm nghÞ b¶o : " Anh ®· vµo ®©y, th× ph¶i ë nhµ nµy, kh«ng ph¶i lo ë ®©u c¶; v¶ l¹i, t«i còng ch¼ng cho anh ®i ë chç kh¸c ®©u". Cùc ch¼ng ®·, t«i còng ph¶i ë n¸n l¹i nhµ «ng chó t«i vµi ba h«m, råi sau ®ã míi "d©n vËn", kiÕm cí trë vÒ nhµ kh¸ch c¬ quan ®ãn tiÕp. Vµ chØ trong thêi gian ng¾n ngñi ®ã, t«i ®· ®−îc c¶ nhµ c« chó t«i coi nh− ng−êi nhµ. ThËt ra, nçi lo ng¹i cã sù ng¨n c¸ch v« h×nh gi÷a anh em hä chóng t«i kh«ng ph¶i lµ kh«ng canh c¸nh bªn lßng. May thay ®iÒu ®ã kh«ng x¶y ra, v× thó thËt r»ng t«i hîp víi tuæi trÎ trong c¸ch ¨n nãi còng nh− kh«ng ®Õn nçi u t× trong hiÓu biÕt t©m lý nh÷ng ng−êi ë phÝa kia, dï lµ hä hµng, bµ con m×nh. T«i tr¸nh nãi chuyÖn liªn quan ®Õn chÝnh trÞ. Tuy nhiªn, c¸c em hä t«i, tèi tèi l¹i xóm l¹i quanh t«i hái han nhiÒu l¾m, trong ®ã thÊp tho¸ng nh÷ng nçi lo vÒ t−¬ng l¹i cña nh÷ng ng−êi ë ®« thÞ cña vïng t¹m chiÕm. Chóng ®Òu sinh ra gi÷a hai kú gi¶i phãng Hµ Néi vµ gi¶i phãng MiÒn Nam, cho nªn ch−a cã thµnh kiÕn g× víi ng−êi nµy, ng−êi kia, «ng nµy «ng nä, nãi chi ®Õn chÝnh kiÕn x· héi. C¸i g× chóng biÕt ®−îc lµ ë nh− ng−êi trong nhµ nãi ra vµ nh÷ng g× chÝnh quyÒn Sµi gßn tuyªn truyÒn trªn b¸o chÝ. ¤ng chó t«i còng kh«ng ph¶i lµ ng−êi kh«ng biÕt g× vÒ chÝnh trÞ, ®· tõng tham gia kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p, sau cuéc gi¶n chÝnh n¨m 1950 th× vÒ thµnh Hµ Néi vµ ®i tiÕp vµo Nam khi ta gi¶i phãng Thñ ®«. ¤ng còng lµ c«ng chøc nh−ng nguån sèng chñ yÕu sau nµy lµ nhê ë tiÖm ¶nh mµu ë con phè tõ Sµi gßn ®i Chî Lín. Qua c©u chuyÖn , chó t«i b¶o ch¼ng ph¶i ch¹y ®i ®©u, mÝnh cã nghÒ, cã lao ®éng ë ®©u còng sèng ®−îc . ¤ng lµ mét trong nh÷ng ng−êi tiªn phong ®i vµo kü thuËt chôp ¶nh mÇu vµ in tr¸ng ¶nh mµu ë Saigon tõ nh÷ng n¨m mét chÝn s¸u m−¬i; vµ c¶ nhµ, vî chång con c¸i , t¸m miÖng ¨n ®Òu lao ®éng cËt lùc vÒ c¸i nghÒ nµy. Khi tiÕp xóc víi c¸c em hä t«i, thÊy râ mét ®iÒu lµ c¸ch ¨n nãi cña nh÷ng ng−êi cã lao ®éng dÔ th«ng c¶m, dÔ gÇn gòi h¬n. Thùc tÕ cho thÊy lµ ViÖt Céng vÒ ®©u cã rót mãng tay cña mÊy c« bµ quÐt mãng tay dµi ®á chãt nh− ®· tõng do¹ dÉm nh÷ng ng−êi ë l¹i. MÊy ®øa em hä t«i thÊy «ng anh ViÖt Céng cña m×nh còng dÔ th−¬ng, còng cã kiÕn thøc, biÕt nãi chuyÖn . Nh−ng cã ®iÒu mµ t«i kh«ng chóng minh ®−îc hïng hån cho l¾m lµ hä b«i b¸c ViÖt Céng" èm " l¾m, tuy kh«ng ®Õn nçi nh− hä níi r»ng ba anh ®u lªn tμu l¸ ®u ®ñ kh«ng g·y nh−ng c¸i mÉu ngay tr−íc mÆt gia ®×nh «ng chó t«i th× t«i qu¸ èm. ¤ng chó bµ c« vµ c¸c em t«i kh«ng cho t«i vÒ nhµ kh¸ch c¬ quan , nãi th¼ng r»ng dÞp nµy ë ®©y ®Ó " tÈm bæ". T«i còng mõng v× t×nh c¶m cña ng−êi trong Êy vÉn cßn, nh−ng do c«ng viÖc nªn sau ®ã ph¶i c¶m ¬n gia ®×nh, x¸ch ba l« ®i c«ng t¸c mÊy tØnh quanh Thµnh phè Hå chÝ Minh... Trong thêi gian c«ng t¸c ë thµnh phè Hå ChÝ Minh vµ c¸c tØnh thµnh l©n cËn håi míi gi¶i phãng, t«i sî nhÊt lµ bÞ lõa. Nh÷ng ng−êi ®· vµo Nam vµ c¶ ng−êi ch−a vµo Nam ®· dÆn dß t«i lµ ph¶i c¶nh gi¸c, ®õng ®Ó bÞ lõa. T«i kh«ng hoµn toµn tin ®iÒu ®ã, nh−ng còng cã c¸ch riªng cña m×nh. ©y lµ ngoµi c«ng t¸c ra th× kh«ng mua b¸n, ®æi ch¸c g×. Khi th× l¾c ®Çu, khi th× tr¶ lêi " Kh«ng! " lµ an toµn nhÊt. Thùc ra th× nhiÒu khi còng muèn mua c¸i nµy, s¾m c¸i nä, v× so víi ë MiÒn B¾c håi ®ã, hµng ho¸ ë ®©y lµ qu¸ nhiÒu. Mét buæi chiÒu t«i ®ang tha thÈn gÇn chî BÕn Thµnh th× thÊy mét c« g¸i kho¶ng ngoµi hai m−¬i cø nh×n t«i chßng chäc. ThÕ råi c« l¾c ®Çu b¶o t«i r»ng : "chó èm qu¸ ®a! ch¸u cã l¹ng cao hæ cèt ch¸nh hiÖu, ®Ó rÎ cho chó sµi kÎo chó ®æ th× hoµi qu¸" . T«i g−îng c−êi vµ l¾c ®Çu. T«i bá ®i mµ vÉn thÊy nheo nhÐo tiÕng c« g¸i nãi sau l−ng. Ýt ngµy sau ®ã t«i l¹i gÆp mét tr−êng hîp t−¬ng tù vµ ph¶i thèt ra lêi " Kh«ng!" khi gÆp mét cËu ch¹y theo nµi mua mËt gÊu chÝnh cña ng−êi nhµ s¨n ®−îc ; t«i biÕt ch¾c ®ã lµ mËt lîn ph¬i kh« mµ, v× ®· cã anh bé ®éi khi mang thø ®ã vÒ nhµ biÕu mÑ ë miÒn B¾c míi vì lÏ ra lµ mËt rëm. ThÕ nh−ng còng cã lÇn t«i ®· c¶nh gi¸c mµ vÉn bÞ lõa. ¤ng anh t«i võa sinh ch¸u, viÕt th− vµo b¶o t«i mua dïm c¸i b×nh vó s÷a trÎ con. ViÖc nµy qu¸ nhá, ch¼ng ph¶i nhê chi ®Õn «ng chó bµ mî cho phiÒn hµ. Chän −ng th× lÊy, lµm sao mµ rëm cho ®−îc. Ch¼ng ph¶i t×m l©u, t¹i chî t«i thÊy mét s¹p hµng b¸n toµn nh÷ng ®å phôc vô trÎ em." Chó ¬i chó,b×nh s÷a ngo¹i ch¸nh hiÖu nÌ, chó mua ®i, ®un s«i mÊy d¹o còng ch¼ng h©y hÊn g× ®©u.." T«i loay hoay chän vµ mÆc c¶, ng· gi¸ vµ mua ®−îc mét c¸i b×nh vó s÷a nh·n m¸c ngo¹i in ch÷ NestlÐ râ mån mét , b×nh dÇy d¨n, trong suèt, t«i −ng ý l¾m. ThÕ mµ khi vÒ ®Õn nhµ, gië ra th× chØ lµ mét c¸i b×nh néi ®Þa xÊu xÝ, ch¾c lµ khi ®un lªn th× næ to¸c ra mÊt ! Anh em trong ®oµn c«ng t¸c b¶o t«i r»ng :" Hä chØ cÇn lµm cho cËu l·ng ®i mét vµi gi©y lµ tr¸o hµng ngay, miÖng nãi, tay gãi hµng rÊt nhanh, kh«ng kÞp nhËn ra ®©u !" Dï sao, ®Êy chØ lµ viÖc nhá. §au h¬n lµ mét anh b¹n cïng ®oµn t«i, ham lîi mét chót, khi ®æi tiÒn miÒn B¾c ra tiÒn Gi¶i

phãng t¹i bÕn xe bÞ lõa, vÒ ®Õn nhµ míi hay chØ cã hai tê ngoµi cïng lµ tiÒn, cßn nh÷ng tê bªn trong lµ tËp giÊy xÐn ph¼ng. Thñ ®o¹n th−êng lµm lµ gãi s¾n c¸c gãi b»ng nh÷ng tê giÊy b¸o gièng hÖt nhau vÒ bè trÝ h×nh ¶nh, tÝt ch÷, råi tr¸o nh− kiÓu ch¬i bµi t©y, b¹n cã tinh m¾t mÊy còng kh«ng ph¸t hiÖn ngay ®−îc.

Suèt ®êi lµm phã Vî anh Thu th−êng phµn nµn víi t«i vÒ chång m×nh. ChÞ nãi r»ng, lµ ng−êi chång nh− anh, kÓ còng hÕt chª, th−¬ng vî th−¬ng con hÕt mùc, ®i lµm vÒ lµ s¾n tay vµo phô gióp c«ng viÖc gia ®×nh, kh«ng nh− mÊy «ng s½n tÝnh gia tr−ëng, chØ ®äc b¸o ngåi chê c¬m ®©u. ChÞ nãi tiÕp r»ng phµn nµn ®©y lµ th−¬ng cho anh Êy lËn ®Ën trong c¸i cung quan tr−êng, th¨ng tiÕn. Nµy nhÐ, häc hµnh bë h¬i tai ra mµ håi nµo míi ®−îc c¸i b»ng phã tiÕn sÜ . ChÞu th−¬ng chÞu khã nghiªn cøu nh− vËy , kh¶ n¨ng th× ch¼ng kÐm mÊy ng−êi trong c¬ quan, vËy mµ chØ ®−îc ®Ò b¹t lµm tæ phã, råi m·i míi ®Õn chøc phã phßng. ThÕ råi h¬n hai chôc n¨m hao c«ng tæn søc viÕt s¸ch, d¹y häc míi ®−îc phong häc hµm phã gi¸o s−. NÕu ®o¸n sè tö vi th× «ng chång chÞ ë vµo c¸i sao Phã Tinh lµ c¸i ch¾c. Cßn ®©y nãi nhá th«i kÎo chÞ Êy nghe thÊy: vÒ nhµ th× anh còng chØ lµ phã chñ gia ®×nh th«i, v× mäi chñ tr−¬ng c«ng viÖc to nhá trong nhµ ®Òu do bµ Êy quyÕt c¶. Suèt mÊy chôc n¨m trong thêi bao cÊp, ®êi sèng cña anh còng kh«ng ®−îc c¶i thiÖn lµ bao. KÓ ra, cã mét håi anh còng bi quan v× nghe vî kªu ra r¶ lµ ng−êi ta häc hµnh Ýt mµ kiÕm tiÒn ®©u cã Ýt nh− anh, nhiÒu khi chÞ chÈn ®o¸n anh m¾c bÖnh h©m, c¬m nhµ viÖc ... c¬ quan, ch¼ng biÕt c¸ch c¶i thiÖn t×nh h×nh kinh tÕ gia ®×nh. Cã h«m chÞ vî anh cßn kÓ chuyÖn tiÕu l©m hiÖn ®¹i cho chång nghe r»ng :" Mét h«m trªn ®−êng ®i lµm vÒ, ë gi÷a ng· t− ®−êng, chç c«ng an ngåi bËt ®Ìn chØ ®−êng Êy th× thÊy mäi ng−êi ®ang xóm ®«ng xóm ®á xem mét ®«i t×nh nh©n c·i nhau : nµng th× khãc, cßn chµng th× dç dµnh. Ai còng tö¬ng nµng bÞ ®¸nh m¾ng, hµnh hung g×, tÐ lµ chÞ võa ph¸t hiÖn r»ng anh lµ phã tiÕn sÜ chø kh«ng ph¶i lµ phã cöa hµng tr−ëng cöa hµng ¨n uèng nh− chÞ t−ëng. C«ng an ph¶i gi¶i thÝch r»ng «ng nµy kh«ng lõa chÞ c¸i g× vµ chóng t«i kh«ng cã phËn sù gi¶i quyÕt nh÷ng viÖc kiÓu nµy ë ngoµi ®−êng". Vî anh b¹n t«i th−êng thÝch thó kÓ l¹i nh÷ng chuyÖn chª bai trÝ thøc Ýt tiÒn. §¹i ®Ó lµ cã mét em häc sinh ®· khãc thót thÝt khi c« gi¸o hái bè em lµm nghÒ g×, m·i em míi tr¶ lêi ®−îc lµ lµ 'kü s−' th× bÞ c¶ líp c−êi å, vµ c« gi¸o còng ngËm ngïi an ñi em gi÷a líp häc khi nãi : "c¸c em ! kh«ng ®−îc c−êi ng−êi nghÌo, hoµn c¶nh gia ®×nh b¹n Êy thËt khã kh¨n so víi c¸c em mµ c« võa hái ( nhµ lµm hµng phë, c¾t tãc, b¸n dÇu ho¶ v.v.) !" Nh÷ng c¶nh ly h«n v× lý do chång lµ trÝ thøc Ýt tiÒn cã mét thêi kh«ng hiÕm. Mét anh b¹n kh¸c (håi ®ã lµ phã tiÕn sÜ) cña t«i còng «m hai con trai ®Ó vî ®i theo mét tay l¸i xe h¸i ra tiÒn vµ rÊt biÕt tiªu tiÒn, kh«ng quûnh nh− chång m×nh. B©y giê th× cuéc sèng cña anh b¹n suèt ®êi lµm phã cña t«i còng khÊm kh¸, b»ng chuyªn m«n giái cña anh, anh hiÖn lµ Phã Tæng Gi¸m ®èc mét T«ng C«ng ty lín, phô tr¸ch kü thuËt. C¸i g× anh còng cã, « t«, nhµ lÇu. Nh−ng nghÜ cho cïng vÉn ch−a tho¸t ®−îc c¸i kiÕp phã ! T«i cã nh¾c l¹i ý nµy víi vî anh, nh−ng khi nµy chÞ chµng l¶ng ngay, kh«ng b¾t måi n÷a .C¸i thêi chÞ cho chång m×nh lµ v« dông ®· ®Èy ra phÝa sau råi !

Khóc d¹o ®Çu Vî t«i hái väng tõ trong nhµ ra: - Anh ¬i ! ChiÕu phim ch−a ®Êy? §ang ngåi xem tivi víi hai «ng b¹n, t«i quen miÖng b¶o : - B©y giê ®Õn : "Ch©n tay ai ch¼ng cã l«ng" råi ! TiÕng ®¸p" ThÕ µ !" cña vî t«i lµm «ng b¹n ng¹c nhiªn l¾m. Lµm sao mµ bµ Êy l¹i hiÓu mét c©u tr¶ lêi ví vÈn nh− thÕ nhØ ?- T«i ®äc ®−îc ý nghÜ trong m¾t hai anh b¹n . Râ rµng lµ trªn mµn h×nh chØ thÊy c« biªn tËp viªn ®ang giíi thiÖu cho kh¸n gi¶ néi dung cña phim, nµo lµ : "phim sÏ g©y mét Ên t−îng buån vui lÉn lén vÒ mét cuéc ®êi, cña mét con ng−êi kh«ng biÕt kiÒm chÕ trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, nµo lµ kÕt côc sÏ ra sao xin mêi c¸c b¹n theo dâi phim..."

§Ó cho bé mÆt cña c¸c b¹n t«i ®ì ®ê ®Én , t«i b¶o : - Vî chång bän m×nh hay nãi víi nhau kiÓu nµy cho tiÖn. ThËt ra, c©u ®Çy ®ñ lµ nh− thÕ nµy c¬ : " Ch©n tay ai ch¶ cã l«ng B©y giê diÖu móa H¬ M«ng b¾t ®Çu..." C©u gi¶i thÝch nµy cµng ®−a mÊy «ng b¹n t«i vµo mª hån trËn, mÆt hä cµng nghÖt ra h¬n. Kh«ng thÓ dõng l¹i ë c©u gi¶i thÝch nh− thÕ ®−îc, t«i nãi : - ¤ng biÕt kh«ng, c¸c «ng lµ nhµ gi¸o th× cßn l¹ g× nh÷ng khóc d¹o ®Çu gÇn nh− quy ®Þnh b¾t buéc cho thµy khi gi¶ng c¸c bµi v¨n trong s¸ch gi¸o khoa håi nh÷ng n¨m S¸u m−¬i, B¶y m−¬i. Hai c©u vî chång t«i hay nãi trªn ®©y ch¼ng qua hµm ý : " Ng−êi ta ®ang giíi thiÖu phim", thÕ th«i. Muèn cho mÊy «ng kh¸ch nhí ra h¬n n÷a vÒ nh÷ng n¨m th¸ng kh«ng thÓ nµo quªn ®−îc nµy, t«i b¶o : - §Ó giíi thiÖu ®iÖu móa H¬ M«ng, mét c« v¨n c«ng b«i m«i ®á chãt xuÊt hiÖn tõ sau c¸nh gµ s©n khÊu ra, dâng d¹c ®äc hai c©u bÊt hñ nµy. ¤ng Bót Tre cã sèng l¹i còng ph¶i phôc l¨n, v× hai c©u nµy kh«ng ¨n nhËp g× víi nhau. Êy vËy míi g©y chó ý, vµ ®iÒu quan träng lµ thùc hiÖn ®−îc c¸i quy ®Þnh cña cÊp trªn lµ ph¶i cã khóc d¹o ®Çu khi giíi thiÖu tiÕt môc biÓu diÔn. Mét anh b¹n t«i c−íp lêi: - Vµ c¶ trong gi¶ng d¹y n÷a chø ! C¸i qu¸ khø hµo hïng cña «ng b¹n t«i ®ãng vai «ng thµy d¹y v¨n tù nhiªn hiÖn lªn râ mån mét , ®Õn møc anh ngåi th¼ng dËy, giäng ho¹t b¸t h¼n : - M×nh nhí ra råi, bän m×nh khæ nhÊt lµ chø ph¶i nghÜ ra c¸i c©u mµo ®Çu khi gi¶ng bµi v¨n trong s¸ch gi¸o khoa cho häc sinh.NÕu kh«ng cã lµ bÞ trõ ®iÓm thi ®ua. ThÕ råi anh rñ rØ kÓ: ¤ng B¾c ë tr−êng m×nh, khi d¹y bµi " C¸i cµy 51"®· s¸ng t¸c khóc d¹o ®Çu nh− thÕ nµy : - C¸c em cã biÕt con vËt nu«i nµo trung thµnh nhÊt kh«ng ? Häc trß rµo rµo nãi : - Chã ! Chã ¹ !.. Thµy gi¸o tiÕp tôc : - §óng. ThÕ thÞt chã cßn gäi lµ thÞt g× ? Bän trÎ nhao nhao mét c¸ch tù tin : - CÇy, thÞt cÇy ¹ ThÕ lµ thµy liÒn nèi vµo véi v· mét c¸ch v« duyªn : V× thÕ, h«m nay chóng ta häc bµi " c¸i cÇy 51" ¤ng b¹n kia chªm vµo : - Tr−êng hîp nh− c¸i anh B¾c nµy cßn lµ phóc ®Êy, v× bän trÎ b¾t måi ®óng. Cã tr−êng hîp cµng nãi cµng ®uèi Êy chø. Ch¼ng ®Ó ai hái thªm, anh kÓ lu«n: H«m Êy, cËu Vinh tr−êng tí d¹y bµi " C¸i ch¨n qu¶ thùc". §©y lµ bµi nãi vÒ niÒm vui cña n«ng d©n trong c¶i c¸ch ruéng ®Êt ®−îc chia mét c¸i ch¨n mµ tr−íc nay hä ch−a bao giê m¬ −íc tíi. ThÊy hµng tr¨m con m¾t chê ®îi lêi gi¶ng cña m×nh, cËu Vinh lªn tiÕng : - Thµy hái c¸c em nhÐ : khi trêi rÐt, nöa ®ªm em tØnh dËy, thÊy phÝa trªn ng−êi mÑ em cã g× ? - D¹, bè em ¹ ! Nguy to råi, thµy véi hái tiÕp: - ThÕ trªn bè em lµ g× ? - Lµ hai bµn tay mÑ em ¹ ! ChÕt råi, ph¶i gì ra míi ®−îc : - ThÕ trªn n÷a lµ c¸i g× ? - D¹, c¸i ®×nh mµn ¹ !... Chóng t«i l¨n ra c−êi muèn chÕt v× c¸i khóc d¹o ®Çu kh«ng thµnh cña thµy Vinh nµo ®Êy , ®Þnh d¹y ch¨n l¹i ho¸ ra mμn ! ¤i, mét thêi ®Ó c−êi vui.

Ch÷ vµ nghÜa Anh Sinh b¹n t«i kü tÝnh l¾m : anh th−êng b¾t bÎ c¸ch ¨n , c¸ch nãi cña bän trÎ con nhµ anh Êy. TiÕng gäi lµ bän trÎ con, nh−ng ngoµi x· héi, chóng lµ «ng gi¸m ®èc C«ng ty nµy, chñ tÞch Héi ®ång kia . Ngay hai ®øa con g¸i anh, häc hµnh ch¼ng s¸ng l¸ng g× cho cam mµ còng lµm trî lý gi¸m ®èc cho c¸c C«ng ty Liªn doanh cña óc, cña NhËt. Anh th−êng b¶o : con nhµ tö tÕ, thiÕu g× ch÷ nghÜa mµ cø ph¶i dïng ch÷ lãng, khã hiÓu vµ khã nghe. Khi bän chóng nãi chuyÖn riªng víi nhau th−êng gäi anh - bè nã - lµ "cô Khèt". Cô Khèt nhµ m×nh chØ biÕt kh¸ng chiÕn tr−êng kú hai cuéc, råi s¬i c¬m bao cÊp tem phiÒu l©u n¨m nªn nãi n¨ng vµo khu«n phÐp, qu¸ cøng nh¾c mÊt råi. Anh Sinh m¾ng chóng : lÊy gi¸ rÎ sao ph¶i gäi lµ" mÒm", kh«ng d¸m lμm sao ph¶i nãi lµ "rÐt",thùc hiÖn c«ng viÖc l¹i gäi lµ " ®¸nh qu¶"... l¹i cßn nh÷ng tõ " trªn c¶ tuyÖt vêi, råi " h¬i bÞ ®Ñp". Chao «i ! Chóng nã ®Òu häc qua ®¹i häc, cã ®øa lµ tiÕn sÜ råi mµ coi th−êng v¨n ph¹m, lµm g× cã c¸i thÓ bÞ ®éng " bÞ ®Ñp" ë trªn thÕ gi¬Ý nµy. ThÕ nµy th× lo¹n , lo¹n to vÒ nãi n¨ng råi, nãi chi ®Õn chuÈn mùc vÒ ng«n ng÷ . ThØnh tho¶ng khi cã ai ®Õn ch¬i, «ng t©m sù vµ phµn nµn víi hä vÒ nh÷ng g× nghe thÊy trªn ti vi: ¥ hay! ng−êi ta quªn mÊt tiÕng ViÖt hay sao mµ l¹i g¸n sè nhiÒu vµo tiÕng ViÖt sau tõ nhiÒu hay tõ mét sè : " Nµy, cËu cã nghe c¸i §µi TruyÒn h×nh kh«ng ®Êy, kh«ng hiÓu ng−êi ta d¹y bän trÎ thÕ nµo mµ phat thanh viªn nµo còng nãi : H«m nay cã nhiÒu nh÷ng kh¸n gi¶, hoÆc cã mét sè nh÷ng nghÖ sÜ tham gia... Th× ra c¸c cËu c¸c c« Êy nãi tiÕng ViÖt mµ lÖ thuéc vµo tiÕng T©y- tøc lµ tiÕng Anh, cø t−ëng sè nhiÒu lµ ph¶i dÞch lµ nh÷ng. Cßn thÕ nµy n÷a chø : thêi nµy , c¸ch ®äc tiÕng Ph¸p trªn ti vi còng mÐo ®i, sÆc mïi tiÕng Anh. Mét h«m m×nh giËt m×nh khi nghe thÊy hä ®äc tªn nhµ v¨n Ph¸p lµ En-ph«n §au-®Ðt thay v× An-ph«ng-s¬ §« -®ª". Còng trong mét bµi mµ khi th× phiªn tªn ng−êi Trung Quèc theo ©m H¸n, khi l¹i ®äc theo d¹ng Latinh ho¸. Anh ®· nhiÒu lÇn l¶i nh¶i nãi víi t«i nh− vËy. KÓ ra th× nh÷ng ®iÒu anh nãi ®Òu ®óng, chÝnh t«i còng nghe vµ thÊy nh−ng t«i kh«ng lÊy lµm bùc tøc cho l¾m. T«i nghÜ r»ng kh«ng ph¶i thêi cña m×nh n÷a mµ lµ ë lóc mµ ch÷ H¸n chØ ®−îc xem nh− mét mèt treo ch¬i, cßn kh«ng ai muèn hiÓu t−êng tËn ý nghÜa cña nã còng nh− ¶nh h−ëng cña c¸i thø ch÷ nµy ®èi víi tiÕng ViÖt x−a nay ra sao th× nh÷ng côm tõ nãi sai nh− " mÊt lÞch sù" ( thay v× bÊt lÞch sù ) hoÆc " nghe phong phanh" ( thay v× nghe phong thanh) hay lµ yÕu ®iÓm (thay v× ®iÓm yÕu) lµ chuyÖn kh«ng cã g× l¹. C¸i l¹ mµ «ng b¹n t«i Ýt ph¸t hÞªn ra lµ ë ngay nh÷ng ph−¬ng ng«n, tôc ng÷ mang b¶n s¾c d©n gian, b©y giê hä còng nãi sai, v× kh«ng truy nguyªn nguån gèc. Cã ®Õn chÝn m−¬i chÝn phÇn tr¨m sè c« cËu nãi " ¨n ch¸o ®¸ b¸t". T¹i sao, vÒ l«gÝch, nghÜa ®en ¨n ch¸o l¹i ®¸ b¸t mµ ¨n thø kh¸c l¹i kh«ng ®¸ b¸t ? Ch¸o vµ b¸t cã mèi quan hÖ thÕ nµo, kh«ng ai nãi, kh«ng ai d¹y bän trÎ tõ trong tr−êng häc. Hay hä cho lµ thÕ míi kh«ng " mÊt lÞch sù" khi thay tõ "®¸i" b»ng "®¸" ? TÊt nhiªn lµ kh«ng ai còng c«ng nhËn r»ng sau khi ¨n ch¸o ( ë ®©y nãi ch¸o hoa) th× muèn gi¶i quyÕt c¸i chuyÖn toa lÐt ngay. V× véi qu¸ nªn " tÌ" lu«n ra b¸t ! Võa dïng nã ®Ó ¨n ®Êy mµ chØ Ýt phót sau l¹i tÌ vµo nã, ®Êy míi lµ ®iÒu ®¸ng nãi ! §Êy míi lµ ®iÒu ®¸ng bùc víi c¸i h¹ng ng−êi b¹c bÏo, chØ biÕt ®−îc viÖc lóc cÇn, sau lµ bá ngay t¾p lù ! KÓ ra Sinh còng lµ ng−êi hay quan t©m ®Õn nhiÒu lÜnh vùc. NhiÒu khi anh næi nãng v« cí khi bµn vÒ nh÷ng c¸i g× mµ anh coi lµ "gi¶ hØÖu". Th«i th× cø ®Ó anh nãi, kh«ng h¬i ®©u mµ tranh luËn, chØ tæ nung nãng thªm c¸i bùc m×nh cho anh. Tuy vËy, nghe kü th× ®a phÇn nh÷ng vÊn ®Ò anh khã chÞu còng lµ cã lý cña nã. Ch¼ng h¹n - còng vÒ ch÷ -anh th¾c m¾c vÒ vÊn ®Ò " th− ph¸p" cña ViÖt Nam. Anh kh¼ng ®Þnh : ViÖt Nam tõ tr−íc nay ®©u cã viÕt ch÷ b»ng bót l«ng?.. Tõ c¸i thêi cã ch÷ ViÖt ®· latinh ho¸ råi th× ng−êi ta viÕt b»ng bót s¾t, bót m¸y råi bót bi nh− ngµy nay. Cßn mÊy «ng muèn s¸ng t¸c g× b»ng c©y cä cña m×nh th× tuú, ai ®¸nh thuÕ ®©u. Nh−ng kh«ng thÓ v× sö dông c©y cä ®Ó viÕt lo»ng ngo»ng mÊy ch÷ mµ b¶o ®Êy lµ th− ph¸p ViÖt Nam. §¸ng tiÕc lµ ngay mÊy nhµ th− ph¸p "xÞn" cña ViÖt Nam còng kh«ng muèn lªn tiÕng ®Ó tranh luËn vÒ vÊn ®Ò nµy, thµnh ra mÊy n¨m nay trªn th−¬ng tr−êng tù nhiªn nÈy sinh nhiÒu c©u ®èi, nhiÒu trang lÞch, nhiÒu dßng ch÷ qu¶ng c¸o, h×nh nh− minh chøng cho sù b¶o tån mét " th− ph¸p"ViÖt Nam ®· tõng bÞ mai mét !... Nh−ng nÕu hái ai lµ nhµ th− ph¸p tiÕng ViÖt næi tiÕng thêi x−a ë n−íc ta th× ch¼ng ng−êi nµo nãi ®−îc, kÓ c¶ nh÷ng thµy hiÖn ®ang rªu rao rïm beng vÒ th− ph¸p tiÕng ViÖt. Anh b¶o t«i : Håi n¨m s¸u ba s¸u t− g× ®ã, nh©n chuyÕn sang Trung quèc kh¶o s¸t chuyªn m«n, anh cã t×m hiÓu chót Ýt vÒ th− ph¸p Trung Quèc, håi ®ã ng−êi

ta ca ngîi ch÷ cña ng−êi ®−¬ng thêi cã danh cã chøc lµ Mao Tr¹ch §«ng, Qu¸ch M¹t Nh−îc, Chu §øc, cßn b©y giê lµ Lôc ChÝnh Quang, Qu¶ng TÝch Vò, Tèng Ho¸n Trung vµ Phan LÔ Hoµn. Trong bèn «ng võa kÓ th× «ng thø nhÊt giái vÒ " ®¶o bót"(viÕt tõ nÐt cuèi trë lªn), «ng thø hai sµnh vÒ " ph¶n tù " (viÕt ng−îc ®äc phÝa sau), «ng thø ba th¹o " nh¾m m¾t viÕt ng−îc" cßn «ng thø t− th× chuyªn " vÏ ngùa b»ng ngãn tay". Anh cßn khoe lµ chÝnh m¾t ®· ®−îc nh×n thÊy bót tÝch cña T« §«ng Pha vµ B¹ch C− DÞ t¹i Hµng Ch©u Anh biÕt kh¸ nhiÒu, nh−ng chò vµ nghÜa cña anh chØ lµm vî con thªm xa l¸nh, v× ë thêi kinh tÕ thÞ tr−êng, nh÷ng ®iÒu anh nãi, anh lµm ®©u cã sinh ra ®ång tiÒn, mµ l¹i g©y mÊt th× giê vµ lµm ®au ®Çu hä. Ch÷ nghÜa chØ lµm anh trë thµnh ng−êi c« ®¬n. Nh÷ng lóc Êy, anh l¹i nhí ®Õn cô NguyÔn Du mµ ng©m nga − ö trong miÖng : "Cã tμi mμ cËy chi tμi Ch÷ tμi liÒn víi ch÷ tai mét vÇn..."

MÊt sæ g¹o C¸i côm tõ nµy b©y giê kh«ng mÊy ng−êi dïng n÷a, nh−ng ë thêi bao cÊp th× ng−êi ta nãi th−êng trùc ë cöa miÖng. Bëi v×, kh«ng cã g× ®au khæ vµ mÊt m¸t to lín b»ng ...mÊt sæ g¹o. Nãi ®Çy ®ñ th× "thµnh ng÷" nµy lµ :" mÆt nghÖt ra nh− mÊt sæ g¹o". §Çu tiªn, ph¶i m« t¶ quyÓn sæ g¹o ®Ó c¸c b¹n nhá tuæi biÕt nhÐ . §ã lµ mét quyÓn sæ nhá , cã 20 trang in s½n, khæ 10,5 x15,5cm. Ngoµi b×a ®Ò : Sæ ®¨ng ký mua l−¬ng thùc (dïng cho hé gia ®×nh/tËp thÓ), mua t¹i cña hµng l−¬ng thùc ....., hä vµ tªn chñ hé, ®Þa chØ. TÊt nhiªn phÝa trªn cña c¸i b×a kh«ng thÓ kh«ng cã mÊy dßng : Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt nam-§éc lËp- tù do-h¹nh phóc, råi : QuËn, ph−êng, tæ.... KÕ ®ã ë d−íi lµ mét khung h×nh qu¶ tr¸m ghi sè sæ, ch¼ng h¹n 345/CH. B×a hai cã b¶n h−íng dÉn dïng sæ ®¨ng ký mua l−¬ng thùc, gåm 4 ®iÒu, tãm t¾t lµ 1)Ai ®−îc mua l−¬ng thùc hµng th¸ng theo sæ nµy,2)Sè l−¬ng thùc ®−îc mua (theo tõng lo¹i lao ®éng vµ løa tuæi),3) §¨ng ký bao nhiªu th× chØ ®−îc mua bÊy nhiªu, 4) Tr¸ch nhiÖm cña nh÷ng c¸n bé cña c¬ quan l−¬ng thùc ®−îc ghi vµo sæ nµy (l−îng mua, sù thay ®æi). C©u cuèi cïng kh«ng kÐm phÇn quan träng lµ " MÊt sæ ph¶i b¸o ngay cho cña hμng l−¬ng thùc n¬i mua biÕt". NÕu c©u cuèi nµy mµ thùc hiÖn ®−îc nhanh th× cßn viÖc g× ph¶i lo vµ ph¶i bµn n÷a. Nµy nhÐ, b¹n thö t−ëng t−îng ®−îc lµ sau khi tr×nh b¸o mÊt sæ, c¬ quan an ninh vµ l−¬ng thùc tiÕn hµnh ®iÒu tra thùc h− thÕ nµo, Ýt nhÊt còng vµi ba th¸ng, trong khi ®ã b¹n vµ gia ®×nh b¹n cã ph¶i ¨n kh«ng ? Gi¶ thö sæ g¹o nhµ b¹n cã 5 ng−êi, cã kho¶ng 60 c©n g¹o mua theo gi¸ cung cÊp, tøc lµ chØ tèn kho¶ng mét phÇn ba ®Õn mét phÇn t− thu nhËp cña gia ®×nh b¹n mµ mÊt th× b¹n lÊy tiÒn ®©u ra mµ mua g¹o ngoµi, hay g¹o chî ®en, gi¸ gÊp ®é m−êi lÇn gi¸ trong, tøc gi¸ cung cÊp. VËy lµ do sù s¬ ý cña b¹n, lµm mÊt sæ g¹o mµ c¶ nhµ b¹n l©m vµo t×nh tr¹ng ®ãi triÒn miªn hµng th¸ng trêi, nÕu kh«ng muèn nãi lµ nhiÒu th¸ng, cho ®Õn khi ®−îc cÊp sæ kh¸c. ThÕ nªn, mÆt b¹n míi nghÖt ra. Khi b¹n cã sæ råi th× b¹n ph¶i ch¨m sãc, theo dâi hµng th¸ng ®Ó xin t¨ng cho con b¹n, v× nã ®· ë tuæi nµy, tuæi kia; hoÆc gi¶ con b¹n ®−îc vµo lµm ë mét ®¬n vÞ lao ®éng nÆng, th× ®−îc t¨ng c©n. Cßn «ng giµ bµ c¶ ¨n Ýt th× cø yªn trÝ ë c¸i tiªu chuÈn m−êi ®Õn m−êi hai c©n g× ®ã ( ®Õn nay l©u qu¸ kh«ng nhí chÝnh x¸c n÷a). B¹n chuyÓn chç ë − ? C¾t hé khÈu, cã nghÜa ®ång thêi ph¶i chuyÓn tiªu chuÈn g¹o cña b¹n tíi n¬i ë míi: l¹i giÊy giíi thiÖu cña c¬ quan b¹n, giÊy x¸c minh tiªu chuÈn cña cöa hµng l−¬ng thùc n¬i ë cò... kÓ ra còng l¾m ®iÒu phiÒn to¸i. Sè c©n l−¬ng thùc ë sæ nãi lªn ®iÒu g× ? Còng ph¶n ¶nh møc ®é lao ®éng ë gia ®×nh b¹n còng nh− ph¶n ¶nh møc ®é d− thõa ë nhµ b¹n vÒ mÆt l−¬ng thùc. Nhµ b¹n cã ng−êi lµm ë xÝ nghiÖp − ? Ch¾c ch¾n ®−îc h¬n c¸n bé lµm bµn giÊy 3-4 c©n mét th¸ng råi; con nÕu b¹n l¸i xe cÇn cÈu h¹ng nÆng th× cã thÓ ®−îc trªn d−íi hai chôc c©n - ®iÒu mµ nhiÒu ng−êi m¬ còng kh«ng thÊy ! Cßn n÷a, d©n quen gäi lµ " sæ g¹o" nh−ng quyÓn sæ l¹i cã tªn sæ l−¬ng thùc lµ cã ý tø cña nã ®Êy. T¹i sao vËy ? Bëi v×, nhiÒu khi kh«ng cã g¹o, ph¶i thay thÕ b»ng bét m×, b¸nh m×, thËm chÝ c¶ s¾n, ng«, vµ c¶ bo bo n÷a. TÊt nhiªn c¸i lo¹i s¾n ng« th× quy ®æi hÖ sè ra ®Ó b¹n ®ñ ¨n, cã sè calo t−¬ng ®−¬ng khi b¹n ¨n c¬m vËy. Cã lÏ Ýt ng−êi nhí ®Ých x¸c c¸i ngµy kh«ng ph¶i dïng ®Õn quyÓn sæ g¹o n÷a. Còng kh«ng cã mét lêi

th«ng b¸o trªn c¸c ph−¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng vÒ viÖc mua g¹o, sö dông sæ nh− thÕ nµo n÷a- chØ khi thÊy ngoµi chî, ë vØa hÌ, chç nµo còng cã thÓ mua ®−îc g¹o víi gi¸ ph¶i ch¨ng, lóc ®ã kh«ng ai xÕp hµng ®i mua g¹o n÷a. Vµ cöa hµng g¹o còng b¾t ®Çu ®ãng im Øm tõ khi Êy. §ã lµ vµo n¨m ®Çu n¨m 1989. T«i lËt gië cuèn sæ l−¬ng thùc cña nhµ ra kiÓm tra l¹i trÝ nhí cña m×nh : kú mua cuèi cïng ghi trong sæ lµ ngµy hai m−¬i s¸u th¸ng hai n¨m mét ngh×n chÝn tr¨m t¸m m−¬i chÝn.

XÕp hµng c¶ ngµy Khi miÒn Nam võa gi¶i phãng, th× ng−êi d©n ®« thÞ n¬i ®©y míi ®−îc nÕm c¸i c¶nh xÕp hµng ®Ó mua mét sè nhu yÕu phÈm b»ng tem phiÕu do nhµ n−íc qu¶n lý. Tõ ®ã cã sù xuyªn t¹c nh÷ng ch÷ viÕt t¾t X.H.C.N. thµnh XÕp Hµng C¶ Ngµy ë nh÷ng ng−êi kh«ng cã tÝnh kiªn nhÉn vµ l¾m ®iÒu . Thùc ra, c¸i c¶nh nµy ë miÒn B¾c ®· trë thµnh qu¸ quen thuéc råi. Ngµy nghØ - duy nhÊt cã ngµy Chñ NhËt- lµ ngµy xÕp hµng ®Ó mua ®ñ thø : dÇu. g¹o, ®−êng, xµ phßng...V× ph¶i xÕp hµng t¹i c¸c cöa hµng kh¸c nhau nªn trong gia ®×nh ph¶i cã sù ph©n c«ng: ai mua c¸i g×, ë ®©u . DÇu vµ g¹o lµ hai thø thiÕt yÕu nhÊt, th−êng ph¶i mÊt hai lÇn xÕp hµng míi hoµn thµnh; cßn nh÷ng thø kh¸c cã th× tèt, kh«ng cã ch−a chÕt nªn thÊy chç nµo v¨ng v¾ng míi lÎn ®Õn xÕp hµng. B©y giê chØ nãi vÒ xÕp hµng ®Ó mua hai lo¹i nhu yÕu phÈm dÇu vµ g¹o nãi trªn th«i còng ®· cã nhiÒu ®iÒu thó vÞ l¾m råi ! XÕp hµng lµ c¶ mét nghÖ thuËt, mét thö th¸ch sù kiªn tr×, mét s©n ch¬i ®Ó thÓ hiÖn trÝ th«ng minh, øng xö nhanh nhÑn. LuËt bÊt thµnh v¨n lµ ph¶i xÕp hµng, ®Õn tr−íc xÕp hµng tr−íc, ®Õn sau xÕp hµng sau, ai bá chç, kh«ng cßn gi¸ trÞ, ai ®i ra ngoµi rßi khái hµng ph¶i " göi" ng−êi ®¸ng sau-vµ c¶ ng−êi ®»ng tr−íc. Nh−ng chÕt mét nçi, nhiÒu khi hµng vÒ chËm, ph¶i chê ®îi l©u, trêi th× n¾ng ( hoÆc m−a dÇm) kh«ng ai cã thÓ ph¬i ngoµi trêi nh− vËy ®−îc, th× ph¶i cã vËt thÕ m¹ng: c¸i r¸, c¸i ræ, c¸i can nhùa vµ...g¹ch. V©ng, g¹ch ®Ó x©y nhµ Êy. Th«i th× côc to, côc nhá, cã viªn g¹ch nguyªn mµ còng cã côc g¹ch chÆt ®«i, chÆt ba. Ch¼ng thÊy mét bãng ng−êi ®©u, v× cßn tr¸nh n¾ng ë gÇn ®ã, khi thÊy hµng vÒ, hoÆc ng−êi b¸n hµng rôc rÞch ngåi vµo chç b¸n hµng míi ï tÐ ch¹y ra chç xÕp g¹ch. Th«i th× lóc nµy míi ý ã, c·i v·. Hä " nhËn diÖn" côc nµy lµ cña t«i, côc kia míi lµ cña anh mét c¸ch rÊt v« c¨n cø. Cã bµ cã c« cßn xÕp phßng hê ®Õn ba bèn chç. Lµm thÕ ®Ó lµm g× ? §Ó cho hoÆc b¸n chç. Ch¼ng h¹n, biÕt lµ 9 g×ê míi b¸n dÇu, nh−ng mäi ng−êi ®Òu xÕp hµng tõ 5 giê s¸ng, vËy thêi sinh ra nh÷ng ng−êi xÕp hµng thuª- tøc lµ xÕp g¹ch tr−íc cho, khi «ng hoÆc bµ ®Õn th× b¸o cho biÕt r»ng côc g¹ch nµy (hay c¸i ræ r¸ch nµy) lµ chç cña «ng hoÆc bµ ®Êy. T¹i sao nãi xÕp hµng lµ nghÖ thuËt, lµ thÓ hiÖn c¸ch øng xö khÐo lÐo ? Tøc lµ cã khi cßn l©u l¾m anh míi ®−îc mua (v× anh xÕp hµng ë gÇn cuèi) nh−ng anh biÕt chíp thêi c¬ ( mµ ®−îc nhiÒu ng−êi c«ng nhËn) ®Ó ®−îc mua tr−íc. Ch¼ng h¹n t×nh huèng nh− thÕ nµy: mäi ng−êi ®ang chê dÇu (hay g¹o ) vÒ th× xe chë nh÷ng thø ®ã tíi cña hµng. Anh mau m¾n ch¹y lªn trªn, gãp søc khu©n v¸c gióp vµi bao g¹o hoÆc ®ì hé c¸i xe ba g¸c, th× sau ®ã anh cã x«ng lªn ®Ó xin mua tr−íc, c¶ mÊy c« b¸n hµng vµ ng−êi xÕp hµng tr−íc anh còng kh«ng cã ý kiÕn g×. §Êy lµ ng−êi kh«ng thuéc diÖn −u tiªn, chø cã thÎ Th−¬ng binh, viÖc mua chen ngang lµ chuyÖn b×nh th−êng: ch×a thÎ ra, ng−êi b¸n ph¶i gi¶i quyÕt ngay. TÊt nhiªn lµ còng cã ng−êi xÕp hµng ë ®»ng sau, s¾p ®Õn lÇn m×nh råi mµ tù nhiªn cã anh x«ng vµo th× còng bùc, khi ®ã th× hiÒn mÊy còng ph¶i nÐm mét c¸i nh×n thiÕu thiÖn ý, hoÆc lÈm bÈm trong måm mét c©u ®¹i kh¸i lµ : tr«ng lµnh lÆn ®¸o ®Ó, thÕ mµ còng th−¬ng binh. Thùc ra, nhiÒu ng−êi cã thÎ còng mang v¹. ë cïng nhµ víi chóng t«i, cã mét «ng cô - ch¾c ch¾n lµ «ng cô ch−a tõng lµ bé ®éi bao giê nh−ng kh«ng hiÓu sao l¹i cã ®−îc c¸i thÎ th−¬ng binh - ai còng nhê mua hé g¹o, ®©m ra r¸ch viÖc, kh«ng nhËn th× l¹i mÊt ®oµn kÕt, mÆt nÆng mµy nhÑ, ra vµo tr«ng thÊy nhau c¶ ngµy ! VÒ c¸i chuyÖn xÕp hµng còng l¾m t×nh huèng l¹. C« lµm cïng c¬ quan t«i ®· kÓ r»ng, cã lÇn xÕp hµng ®«ng qu¸, ng−êi nä chÌn ng−êi kia, bÞ ®øa " mÊt d¹y " nã lîi dông ®Ó ®ông ch¹m, sê so¹ng, cã khi ph¶i lØnh ra ngoµi gäi c«ng an gi¶i quyÕt. C« Êy cßn nãi : m×nh hiÒn ®Êy, cã ®øa nã vÆn ngoÐo c¸i cña nî kia cho th× cø l¼ng lÆng mµ chuån, ®au ®iÕng mµ ch¼ng d¸m kªu. ¤i! xÕp hµng c¶ ngµy còng cã chuyÖn ®Ó nãi.

Ch¼ng cø ë ta, mµ ë T©y còng xÕp hµng m¹nh l¾m. T«i nhí m·i c¶nh xÕp hµng cuèi n¨m 1982 ë ngo¹i « Matxc¬va ®Ó mua m¸y kh©u Ba lan. T«i vµ mÊy anh b¹n ViÖt Nam xÕp hµng ngoµi trêi tr¾ng xo¸ b¨ng víi tuyÕt tõ s¸u g׬ s¸ng ®Õn s¸u giê chiÒu th× hoµn thµnh nhiÖm vô ! Hµng mÊy tr¨m ng−êi xÕp hµng rång r¾n h−íng tíi mét c¸i kièt bÐ tÝ tÑo, cã lÏ nh×n tõ m¸y bay xuèng th× thÊy nh− h×nh cña mét c¸i diÒu cã ®u«i. C¸i hµng ng−êi nµy kiªn nhÉn nhÝch dÇn, vµ cø mçi tiÕng ®ång hå, th× cã mét " ®ång chÝ Liªn X«"- lµ ng−êi xÕp hµng mua- tù nguyÖn ®øng ra ®Ó so¸t xÐt, ®¸nh l¹i con sè viÕt b»ng bót bi trªn tay nh÷ng ng−êi xÕp hµng. Ai bá hµng lµ mÊt l−ît, luËt bÊt thµnh v¨n nh−ng nghiªm l¾m; vµ tÊt nhiªn mçi giê mµ thÊy con sè trªn tay m×nh nhá ®i th× cµng mõng v× s¾p ®Õn l−ît. Nh−ng trong hoµn c¶nh nh− thÕ, ®iÒu nµy Ýt x¶y ra !

Phong ®é vµ sµnh ®iÖu T«i ph¶i thó thËt víi c¸c b¹n r»ng t«i kh«ng thÝch " lµm d¸ng" cho l¾m. Ch¼ng g× còng cã ch¸u ngo¹i råi, m¸i tãc cã b¹c mét chót, r¨ng cã khuyÕt mét c¸i còng ®¸ng ®êi råi, cßn ©n hËn nçi chi. Mµ ®Çu b¹c th× khi ®i ra ngoµi míi cã ng−êi nÓ nang, Ýt nhÊt gäi m×nh b»ng b¸c, b»ng cô ; trõ tr−êng hîp gÆp mÊy ®øa ®i xe v¨ng m¹ng trªn ®−êng, va quÖt vµo m×nh råi cßn qu¸t :" c¸i th»ng giµ nµy, ®i ®øng thÕ nµo ®Êy ?(!). Êy vËy mµ ®Çu tãc t«i th−êng ®en nh¸nh. B¹n bÌ thi tho¶ng gÆp l¹i t«i, sau mét phót hµn huyªn råi nh×n t«i ngê ngî : " ¤, c¸i «ng nµy trÎ ra hay sao, tãc b©y giê mµ cßn ®en thÕ !". T«i thó thËt : " Ng−êi khoÎ m¹nh míi khã, chø tãc ®en nh¸nh th× tµi g×, chØ chôc ngµn b¹c ®æ vµo ®Çu lµ xong th«i...ê, mµ m×nh còng ch¼ng mÊt xu nµo. Sè lµ bµ vî m×nh, khi nhuém tãc cho bµ Êy cßn thõa th× trót lªn ®Çu m×nh cho ®ì phÝ, l¹i cßn "xu©n ho¸" ®−îc cho «ng chång. VÉn c¸i ®Çu ®en nh¸nh vµ c¸i vãc kh«ng bao giê bÐo tèt cña m×nh khi ®i häp, quen thãi ch¹y l¨ng x¨ng, mét vµi cËu b¹n l¹i b¶o : tr«ng «ng thÕ mµ phong ®é, nhanh nhÑn nh− thanh niªn. T«i c−êi mµ r»ng : ChÕt ë chç c¸c b¹n cø tÆng cho hai ch÷ phong ®é ®Êy. NhiÒu cô, tuæi trªn d−íi thÊt thËp råi, nghe ®−îc c©u nµy, cø t−ëng m×nh " gi¬n" thËt, thÕ lµ ®i lµm d¨m ba c¸i chuyÖn t−¬i m¸t, cÆp bå cÆp bÞch, say s−a tèi ngµy, gia ®×nh ®©m ra lñng cñng ®Êy. T«i ®· biÕt kh«ng Ýt tr−êng hîp nh− thÕ. MÊt g× mµ mÊy c« ë trong c¬ quan kh«ng tÆng thñ tr−ëng (s¾p ®Õn ngµy lµm sæ h−u råi) mét ch÷ "phong ®é" xanh rên. Hä biÕt táng r»ng ng−êi giµ, ai mµ ch¼ng thÝch khen. §iÒu nµy còng cã nghÜa, khi anh thÝch khen- c¶ nh÷ng ®iÒu kh«ng thÓ cã ®−îc - tøc lµ anh thuéc líp giµ råi. T«i ®· tõng thÊy mÊy «ng giµ thi uèng bia, uèng r−îu víi thanh niªn, ®¸nh cÇu l«ng mÊy tiÕng liÒn kh«ng nghØ, råi ®i h¸t Kara«kª c¶ buæi v× t−ëng m×nh...phong ®é. §ã lµ ch−a nãi ®Õn c¸i chuyÖn kia, cø t−ëng m×nh phong ®é, m×nh lµ trªn, b¶o d−íi ¾t ph¶i nghe - Thùc ra cã ai thÌm nghe m×nh n÷a ®©u ! Nãi chuyÖn giµ th× còng ph¶i thªm chuyÖn trÎ. Bän trÎ rÊt thÝch ai khen chóng " sµnh ®iÖu". Khen thay c¸i ®øa nµo s¸ng t¸c ra c¸i tõ nµy qu¸ hiÓu t©m lý, lµm bän trÎ ví lÊy ngay. C¸i t©m lý cña giíi trÎ thÝch ¨n diÖn ngµy nay lµ sµnh ®iÖu, bëi v× anh hay chÞ kh«ng biÕt sö dông c¸i nµy, ch−a ch¬i c¸i kia, kh«ng nghiÖn thø nµy th× "yÕu" qu¸. VËy nªn c¸c ki«t b¸n trµ, uèng cµ phª (lÏ ra lµ chç cho mÊy «ng giµ ®Çu r©u tãc b¹c!) th× l¹i lµ " n¬i gÆp gì cña thÕ hÖ trÎ". Nhµ hµng tr−¬ng mÊy ch÷ to t−íng nh− vËy- tùa nh− c¸i bãng ®Ìn b¾t c«n trïng ban ®ªm- v« sè anh chÞ sµnh ®iÖu sa vµo liÒn. Còng vÉn kh¬i dËy c¸i " sµnh ®iÖu" nªn c¸i chÕt tr¾ng míi dÔ r×nh rËp ®−îc tuæi trÎ; chø ngµy nay, hiÕm khi bÉy ®−îc «ng giµ vµo con ®−êng ma tuý. Còng bëi sµnh ®iÖu nªn míi ®ua xe, l¹ng l¸ch, ®¸nh vâng, míi vµo tï mµ hèi kh«ng kÞp. VËy cã c©u r»ng : " Phong ®é" ®Ó phØnh «ng giμ " Sμnh ®iÖu " ®Ó nhö vμi ba anh khê Ai ¬i ®õng cã n»m m¬ : Phong ®é, sμnh ®iÖu ...cã g×ê vμo lao !

L¸ th− tõ Paris Paris, ngμy.10 th¸ng 10 n¨m 2002

An Ngäc th©n mÕn ! §Þnh viÕt ngay cho cËu khi ®Õn nhµ, vËy mµ ®Õn nay m×nh míi thùc hiÖn ®−îc c¸i c«ng viÖc chóa ng¹i Êy. ThÕ nh−ng, vÉn cã c¸i g× th«i thóc m×nh viÕt th− cho cËu sau mét th¸ng vÒ th¨m Hµ Néi, - n¬i m×nh ®· xa c¸ch h¬n bèn chôc n¨m tr−êng. H«m tiÔn m×nh ra s©n bay, cËu cã hái c¶m t−ëng chung cña m×nh vÒ chuyÕn håi h−¬ng th¨m quª cha ®Êt tæ. Thó thËt lµ khi ®ã m×nh kh«ng thÓ tr¶ lêi ®−îc, bëi v× trong lßng ®ang xèn xang ®Çy v¬i nçi gÇn nhµ xa n−íc. Quª h−¬ng, ®Êt n−íc cña m×nh ®Êy mµ võa xa, võa gÇn, võa nh− kh«ng hiÓu nã chót g× mµ còng võa biÕt nã qu¸ t−êng tËn. M×nh kh«ng thÓ chØ trong mét kho¶nh kh¾c mµ ®¸nh gi¸ ®−îc. VËy lµ m×nh ®µnh chÞu c©u tr¶ lêi cña cËu tr−íc khi nãi lêi t¹m biÖt ®Ó vÒ Paris. ChiÒu nay, khi tha thÈn bªn bê s«ng Seine m×nh chît thÊy nhí Hµ Néi da diÕt. M×nh bçng thÊy n−íc s«ng Seine trë nªn hång hång ®o ®á, ph¶n chiÕu c¶nh s¾c cña lµng xãm ngo¹i thµnh Hµ Néi, cã bãng rÆng tre soi. Nghe tiÕng chu«ng nhµ thê §øc Bµ vang ®©u ®©y mµ t−ëng nh− ®ang ®øng tr−íc nhµ thê Lín ë Hµ Néi. Råi, tha thÈn ®Õn Kh¶i hoµn m«n mµ vÉn t−ëng nh− m×nh cïng cËu th¨m l¹i ¤ Quan Ch−ëng. Nh−ng, cã c¸i mµ m×nh kh«ng thÓ nµo nhÇm gi÷a Paris vµ Hµ Néi ®−îc : Paris tr¸ng lÖ, ®Ñp tuyÖt trÇn, nh−ng kh«ng thÓ cã mét n¬i nµo gîi cho m×nh liªn t−ëng ®Õn Hå T©y ë thñ ®« cña quª h−¬ng m×nh! Tuy nhiªn, dï cho trÝ t−ëng t−îng cña m×nh cè phong phó ®Õn mÊy , trÝ nhí cßn tèt nh− ngµy nµo, th× Paris còng kh«ng cã h×nh ¶nh t−¬ng tù ®Ó gîi cho m×nh mét Hå T©y ®Ých thùc ra sao. ë ®©y, ®iÒu m×nh muèn nãi khi cïng víi cËu ®i th¨m l¹i Hå T©y, cã c¸i g× lµm m×nh kh«ng vui l¾m. M×nh ch−a lý gi¶i ®−îc tr¹ng th¸i t©m lý cña ng−êi xa c¸i phong c¶nh mµ h¬n bèn chôc n¨m tr−íc ®©y ®· tõng qu¸ quen thuéc. Chît nhí ra r»ng ë c¸i tuæi lôc tuÇn nh− chóng m×nh b©y giê, cã khi m¾c bÖnh " hoµi cæ" còng nªn. Kh«ng thÊy c¸i lîi cña sù®æi thay, tiÕn bé trong x· héi mµ chØ nÝu kÐo c¸i x−a, chØ v× c¸i x−a ®ã cßn chøa ®ùng qu¸ nhiÒu kû niÖm cña mét thêi th¬ trÎ mµ ch¼ng mÊy ng−êi cã thÓ quªn ®i ®−îc. CËu h¼n vÉn cßn nhí nh÷ng buæi " b¸t phè", trän mét vßng quanh Hå T©y mçi khi cã tiÕt häc thÇy nghØ èm thêi chóng m×nh ®ang häc t¹i tr−êng Chu V¨n An, hai ®øa ®· tÝnh giê ph¶i ®¹t kû tèc ®é ®Õn 17km/giê míi kÞp vÒ tr−êng ®Ó häc tiÕt sau. Tuy ë tuæi trai trÎ chóng m×nh kh«ng ng¾m c¶nh nh− kiÓu cha «ng ta ngµy x−a, thÕ mµ m×nh vÉn nhí nh− in tõng ®o¹n nµo lµ Yªn Phô, Qu¶ng B¸, Nghi Tµm, NhËt T©n nÕu bÞ bÞt m¾t dÉn ®i. Nay th× chÞu råi, nhµ cöa san s¸t, biÖt thù, nhµ hµng kh¸ch s¹n mäc lªn kh¾p chèn. NÕu m×nh lµ kiÕn tróc s− nh− cËu, ch¾c h¼n sÏ cã dÞp nghiªn cøu kü h¬n vÒ qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸ cña vïng ven ®« phÝa t©y Hµ Néi; song v× chØ thuÇn tuý lµ mét ng−êi d©n ViÖt vÒ th¨m quª h−¬ng , th× t©m sù l¹i kh¸c. Sù nuèi tiÕc quang c¶nh ngµy x−a n¬i ®©y cø ¸m ¶nh m×nh, chÝnh v× thÕ mµ kh«ng trùc tiÕp tr¶ lêi ®−îc khi cËu hái vÒ vÊn ®Ò nµy. M×nh cßn nhí håi x−a hai ®øa m×nh Ýt khi tha thÈn qu¸ Kim M·, v× coi ®ã lµ ®−êng dÉn tíi mét n¬i nµo heo hót l¾m. Hµ Néi b©y giê trai réng ra h¬n nhiÒu, ®−êng s¸ ngang däc, më réng c¾t qua nhiÒu khu vùc tr−íc kia chØ lµ ruéng rau muèng, xãm nghÌo x¬ x¸c. M×nh chît nhí ra ®iÒu nµy nªn nãi ngay kÎo quªn : gi¸ nh− cø l¹i mÊy tuyÕn xe ®iÖn ë nh÷ng n¬i cã ®iÒu kiÖn vµ nhu cÇu giao th«ng néi bé ®« thÞ th× hay biÕt mÊy. TiÕng " leng keng" cña xe ®iÖn ngµy nµo tõ Bê Hå ®i c¸c ng¶ CÇu GiÊy, B¹ch Mai, B−ëi... sÏ kh«ng lµm gi¶m c¸i hiÖn ®¹i ho¸ mµ vÉn gi÷ ®−îc nÐt ®Æc biÖt cña thñ ®« Th¨ng Long x−a. ChÝnh ë c¸c n−íc tiÒn tiÕn Ch©u ¢u vÉn l−u hµnh nh÷ng thø xe ®iÖn nh− thÕ mµ cã lµm hä trë thµnh l¹c hËu ®©u ! Cßn vÒ nh÷ng phè cæ Hµ Néi, theo m×nh chØ nªn ®Ó mét vµi phè tiªu biÓu th«i ®Ó l−u niÖm c¸i cæ s¬, gèc tÝch ban ®Çu, kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i ®Ó c¶ ®ñ Ba m−¬i s¸u phè ph−êng x−a. T¹i sao − ? V× ®a phÇn nh−ng ng«i nhµ trong c¸c phè nµy ®· cò kü l¾m råi, phôc chÕ th× rÊt tèn kÐm mµ thµnh phè th× cÇn ®Êt ®Ó x©y dùng nhiÒu cao èc, ®Æt thªm ®−êng s¸ gi¶i quyÕt ïn t¾c giao th«ng. Theo m×nh nh÷ng phè cæ gÇn Hå Hoµn KiÕm nªn gi÷ l¹i.. ThËt ra, gi÷ c¸i g×, boe c¸i g×, dung hoµ ®−îc nh÷ng g×, ®ã kh«ng ph¶i lµ chuyÖn mét sím mét chiÒu mµ ph¶i qua thùc tiÔn tiÕn lªn cña c¸c ho¹t ®éng x· héi - nh©n v¨n vµ ®êi sèng vËt chÊt ngµy mét ®æi míi cña con ng−êi, con ng−êi ViÖt Nam. M×nh sÏ cã dÞp vÒ n−íc vµo ngµy kû niÖm 50 n¨m Gi¶i phãng Thñ ®«. Ch¾c lµ sÏ ®−îc trao ®æi nhiÒu vµ thó vÞ h¬n víi An Ngäc.

(hết kntk01)

LETTRE D’AMOUR D’ALFRED DE MUSSET ET DE GEORGE SAND

 

 

 

ALFRED DE MUSSET :

Quand je vous fais, heslas ! un ét ernel homage,

Voulez vous qu’un instant je change de lang age,

Vous seule poss éd ez mon aame et mon Coeur,

Que ne puis-je avec gouter la vrai Bonheur

Je vous aime , ma belle, et ma plume en délire

Couche sur ce papier ce que je n’ose dire

Avec soin, de mes vers, lisez les premiers mots,

Vous sauriez quel remède apporter à mes maux.

GEORGE SAND:

Cette faveur que votre ardeur réclame

Nuit aussi à l’honneur mais respond à ma flame !

THƯ TÌNH CỦA ALFRED MUSSET VÀ GEORGE SAND

ALFRED DE MUSSET:

Khi gặp nhau : đã đời dâng hiến

Nào mong anh thoắt biến giọng rồi

Em toan riêng chiếm cuộc đời

Muốn luôn Hạnh phúc quá trời với anh

Ngủ ru bút thành trang thơ mới

Với tâm tình khó gợi lời ra

Anh mong em đọc ngâm nga

Thế là phương thuốc chữa ta hết sầu !

GEORGE SAND:

Tối huệ cho những thỉnh cầu

Nay em bén ngọn lủa đàu cùng anh !

(HUY CÔN dịch theo” Collection des chansons francaises bien connues”)

BANG BANG

Nous avions dix ans à peine

Tous nos jeux estaient les memes

Aux gendarmes et aux voleurs

Tu me visais droit au Coeur

Bang bang, tu me tuais

Bang bang, et je tombais

Bang bang, et ce bruit- là

Bang bang, je ne l’oublierai pas

Nous avons grandi ensemble

On s’aimait bien il me semble

Mais tu n’avais de passion

Que pour tes jeux de garcon

Bang bang, tu t’amusais

Bang bang, et je suivais

Bang bang, et ce bruit- là

Bang bang, je ne l’oublierai pas

Un jour tu as eu vingt ans

Il y avait déjà longtemps

Que l’amour avait remplac é

Notre amiti é du pass é

Et quand il en vient une autre

On ne sait à qui la faute

Tu ne m’avais jamais menti

Avec elle tu es parti

Bang bang, tu m’as quit ée

Bang bang, et je suis rest ée

Bang bang, et ce bruit- là

Bang bang, je ne l’oublierai pas

Quand j’apercois dé enfants

Se poursuivre en s’amusant

Et faire semblant de se tuer

Je me sens le coeur serr é

Bang bang, je me souviens

Bang bang, tous me revient

Bang bang, et ce bruit- là

Bang bang, je ne l’oublierai pas

PẰNG PẰNG

Anh, em lứa tuổi lên mười

Cùng nhau đùa nghịch vui cười ròn tan

Đưa kẻ cắp, đứa công an

Anh nhằm giữa trái tim em bắn liền

Pằng, pằng anh mới giơ tay

Pằng, pằng em đã lăn quay ngã liền

Pằng, pằng hai tiếng thiêng liêng

Pằng, pằng em có thể quên bao giờ

Giờ đây ta đã lớn khôn

Mà em vẫn cứ ngóng trông anh về

Nhưng anh đau thích trò vè

Của thời thơ ấu bạn bècon trai

Pằng, pằng anh mới rủ thôi

Pằng, pằng thích thú em chơi vui liền

Pằng, pằng hai tiếng thiêng liêng

Pằng, pằng em có thể quên bao giờ

Bây giờ anh đã đôi mươi

Tình yêu thế chỗ nơi người bạn xưa

Chẳng ai dối trá lọc lừa

Khi ai bỗng đến tình cờ bên anh

Pằng, pằng anh đã rời em

Pằng, pằng em vẫn lòng kiên ngóng chờ

Pằng, pằng hai tiếng thiêng liêng

Pằng, pằng em có thể quên bao giờ

Chợt nhìn bọn trẻ vui đùa

Mà long se lại, vẫn trò chơi xưa

Đứa giơ súng, đứa chết vờ

Những hình ảnh ấy bao giờ cho quên

Pằng, pằng em nhớ ngày nào

Pằng, pằng tất cả ùa vào tim em

Pằng, pằng hai tiếng thiêng liêng

Pằng, pằng em có thể quên bao giờ

(27.9.06)

BUTTERFLY

Tu me dis loin des yeux, loin du Coeur

Tu me dis qu’on oublie le meilleur

Malgr é les horizons,

Je sais qu’elle m’aine encore

Cette fille que j’avais surnomm esee:

Butterfly, my Butterfly

Dans un mois je reviendrais

Butterfly, butterfly

Pr ès de toi je resterais

L’océan c’est petit, tout petit

Pour deux coeurs òu l’amour a grandi

Malgr é ce que tu dis,

Tu vois qu’elle m’aine encore

Cette fille que j’avais enlanc ée

Butterfly, my Butterfly

Dans un mois je reviendrais

Butterfly, butterfly

Pr ès de toi je resterais

Notre amour est si grand, oui si grand

Que le ciel y tendrait tout dedans

Malgr é ce que tu dis,

Je sais qu’elle m’aime encore

Cette fille que j’avais embrassée

Butterfly, my Butterfly

Dans un mois je reviendrais

Butterfly, butterfly

Pr ès de toi je resterais

BƯỚM XINH

Em lo “ cách mặt xa lòng”

Dù người yêu nhất cách trùng vẫn quên

Bướm xinh, nàng hãy yên tâm

Anh luôn cảm nhận tình thâm của nàng

Tháng sau anh sẽ trở về

Bướm xinh, anh sẽ ở lỳ bên em

Tháng sau em ở bên anh

Bướm xinh, nàng hãy yên tâm đợi chờ

Đại dương mà nhỏ tí teo

Khi đôi trai gái biết yêu trọn đời

Dù em ngần ngại thế nào

Vẫn là cô gái buộc vào đời tôi

Tháng sau anh sẽ trở về

Bướm xinh, anh sẽ ở lỳ bên em

Tháng sau em ở bên anh

Bướm xinh, nàng hãy yên tâm đợi chờ

Tình yêu thu gọn bầu trời

Em luôn luôn nhủ suốt đời yêu tôi

Còn tôi mãi mãi yêu mình

Vòng tay ấm áp chung tình, Bướm xinh !

Tháng sau anh sẽ trở về

Bướm xinh, anh sẽ ở lỳ bên em

Tháng sau em ở bên anh

Bướm xinh, nàng hãy yên tâm đợi chờ

(28.9.06)

28 DEGRÉS À L’OMBRE

(Elle):

Monaco,

28 degrés à l’ombre

C’est fou, c’est trop

On est tout seuls au monde

Tout est bleu, tout est beau.

Tu fermes un peu les yeux, le soleil est si haut,

Je caresse tes jambes, mes mains brulent ta peau

(Elle) :

Ne dis rien,

Embrasse-moi quand tu voudras

Je suis bien,

L’amour est à côté de toi

(Lui):

On est bien

(Lui):

Monaco,

28 degrés à l’ombre

Tu ne dis plus un mot

J’éstain s ma cigarette, il fait encore plus chaud

Tes lèvre s ont le gout d’un fruit sauvage

Et voil à ,

Comme une vague blonde

Tu m’emportes dé ja.

Ne dis rien,

L’amour est au-dessus de moi.

28 ĐỘ TRONG BÓNG RÂM

Chàng:

Mô na cô

Hai tám độ

Trong bóng râm

Trên trần thế

Có đôi ta

Trời xanh quá

Em nhắm mắt

Mặt trời cao

Anh vuốt vào

Em nóng sao

Nàng :

Hãy ôm em

Và im tiếng

Tình như biển

Ở ngay bên

Chàng:

Thế ổn rồi

Chàng:

Mô na cô

Hai tám độ

Trong bong râm

Đừng lên tiếng

Anh châm thuốc

Nóng lên nhiều

Đôi môi em

Như trái lạ

Cuốn đi xa

Làn song

Nàng:

Đừng nó

Tình yêu

Từ phía

(29.9.06)

J’avais d

Son doux

Puis il a

Dans cet

Et j’ai cr

Et j’ai pl

g biêc

ói them

u đến

trên

)

A

dessi né sur le

x visage qui

plu sur cette

t orage, celle

ri é, cri é, Ali

leur é, pleur

ALINE

e sable

me souriait

plage

a disparu

ine pour qu’e

é , oh j’avais

elle revienne

s trop de pein

e

ne

Je me suis assis aupres de son âme

Mais la belle dame s’estait enfuie

Je l’ai cherché e sans plus y croire

Et sans un espoir, pour me guider

Et j’ai cri é, cri é, Aline pour qu’elle revienne

Et j’ai pleur é, pleur é , oh j’avais trop de peine

Je n’ai gard é que ce doux visage

Comme une espave sur lae sable mouill é

Et j’ai cri é, cri é, Aline pour qu’elle revienne

Et j’ai pleur é, pleur é , oh j’avais trop de peine

ALINE

Tôi vẽ trên cát

Khuôn mặt tươi hiền

Rồi em biến mất

Khi bão qua đây

Trên bãi biển này

Tôi gọi nàng về

Khóc hoài đau đớn

Tôi muốn bên nàng

Nhưng nàng lẩn trốn

Tìm trong tuyệt vọng

Chẳng thấy được đâu

Tôi gọi nàng về

Khóc hoài đau đớn

Tôi chỉ canh chừng

Khuôn mặt hiền thân

Vật vờ bãi biển

Trong cát ướt đầm

Tôi gọi nàng về

Khóc hoài đau đớn

(28.9.06)

1

TiÕt kiÖm vμ sö dông n¨ng l−îng trong x©y dùng

trong điều kiện biến đổi khí hậu

X©y dùng lµ mét trong nh÷ng ngµnh tiªu thô n¨ng l−îng rÊt lín, ë hÇu hÕt c¸c giai ®o¹n trong chu tr×nh sèng cña c«ng tr×nh. Tõ thiÕt kÕ, thi c«ng, khai th¸c sö dông c«ng tr×nh ®Õn s¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng ®Òu ph¶i tiªu thô n¨ng l−îng. Theo sè liÖu cña n−íc ngoµi, chØ riªng tæng n¨ng l−îng tiªu thô cho c¸c c«ng tr×nh x©y dùng ®· chiÕm ®Õn 40-70% tæng n¨ng l−îng cung cÊp cho ®« thÞ . VÊn ®Ò tiÕt kiÖm vµ sö dông n¨ng l−îng cã hiÖu qu¶ trong x©y dùng còng ®· ®−îc quy ®Þnh trong c¸c v¨n b¶n tiªu chuÈn cña nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi. Ngay ë ViÖt Nam còng ®· ban hµnh tiªu chuÈn QCXDVN 09-2005 “ C¸c c«ng tr×nh x©y dùng sö dông n¨ng l−îng cã hiÖu qu¶�. Tuy nhiªn, viÖc ¸p dông tiªu chuÈn nµy cßn h¹n chÕ do nhiÒu nguyªn nh©n, bëi cã nhiÒu vÊn ®Ò, kh«ng chØ ngµnh x©y dùng ®¬n ®éc gi¶i quyÕt ®−îc. §Ó sö dông n¨ng l−îng trong x©y dùng cã tiÕt kiÖm vµ hiÖu qu¶ thËt kh«ng ®¬n gi¶n, nhất là trong điều kiện biến đổi khí hậu ChØ riªng viªc xem xÐt tiªu thô n¨ng l−îng ®iÖn trong nhµ ë t¹i c¸c khu ®« thÞ míi ®· thÊy cã nhiÒu vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt. §ã lµ tiªu thô ®iÖn trùc tiÕp ( ch¹y m¸y ®iÒu hßa kh«ng khÝ, qu¹t m¸y, ®un n−íc nãng, chiÕu s¸ng, thiÕt bÞ ®iÖn sinh ho¹t, thang m¸y vµ c¸c ®éng c¬ kh¸c) vµ tiªu thô gi¸n tiÕp ( vËt liÖu x©y dùng, n−íc sinh ho¹t,v.v.). Râ rµng lµ sö dông n¨ng l−îng tiÕt kiÖm vµ cã hiÖu qu¶ ®Òu ph¶i xÐt ®Õn tæng tiªu thô ®iÖn trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp còng nh− c¸c hÖ thèng cung cÊp ®iÖn chiÕu s¸ng, cÊp n−íc, cÊp nhiÖt, th«ng tin, thang m¸y, lùa chän vµ sö dông c¸c trang bÞ trong nhµ còng nh− c¸c hÖ thèng ®iÒu khiÓn tù ®éng cña c«ng tr×nh. Tuy nhiªn, chóng ta còng cã nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi nÕu biÕt khai th¸c, tËn dông hîp lÝ ®Ó tiÕt kiÖm n¨ng l−îng trong x©y dùng. Ngay tõ kh©u thiÕt kÕ th× viÖc chän sè liÖu khÝ hËu thÝch hîp (vÒ bøc x¹ mÆt trêi, nhiÖt ®é kh«ng khÝ, ®é Èm t−¬ng ®èi, giã, ®iÒu kiªn tiÖn nghi vi khÝ hËu c«ng tr×nh) ®Ó ph¸t triÓn c«ng tr×nh xanh tiÕt kiÖm n¨ng l−îng trªn c¬ së tËn dông tèi ®a ®iÒu kiÖn khÝ hËu thiªn nhiªn vµ c¶nh quan tù nhiªn, tæ chøc th«ng giã tù nhiªn vµ tËn dông ¸nh s¸ng tù nhiªn. Còng trong kh©u thiÕt kÕ, viÖc chän kiÓu d¸ng, h×nh khèi nhµ cao tÇng kh«ng chØ thuÇn tóy vÒ ph−¬ng diÖn thÈm mü kiÕn tróc mµ cßn cã t¸c dông vÒ mÆt tiÕt kiÖm n¨ng l−îng. Ch¨ng h¹n, thø tù −u tiªn lùa chän h×nh khèi nhµ cao tÇng ®Ó tiÕt kiÖm n¨ng l−îng lµ khèi trô trßn, khèi ®a diÖn ®Òu, khèi trô vu«ng, khèi trô ch÷ nhËt råi míi ®Õn

2

c¸c khèi cã h×nh thï låi lâm phøc t¹p kh¸c. T¹i kh©u thiÕt kÕ, viÖc lùa chän hÖ thèng cöa sæ còng cã thÓ tiÕt kiÖm n¨ng l−îng, nÕu nh»m tËn dông ¸nh s¸ng tù nhiªn ®Ó chiÕu s¸ng cho phßng. Ch¼ng h¹n, chän lo¹i cöa sæ cao h¬n tèt h¬n lo¹i cöa thÊp ( so víi cïng mét diÖn tÝch cña cöa), cöa dÔ dµng ®ãng më nh−ng còng ®¶m b¶o yªu cÇu che n¾ng, ¸p dông kinh nghiÖm sö dông cöa truyÒn thèng (trong kÝnh, ngoµi chíp),v.v. Trong s¶n xuÊt sö dông vËt liÖu x©y dùng, viÑc tiÕt kiÖm vµ sö dông cã hiÖu qu¶ n¨ng l−îng lµ râ rµng. Ch¼ng h¹n sö dông g¹ch kh«ng nung trong x©y dùng, ®ì tèn kÐm nhiªn liÖu nung, gi¶m khÝ th¶i vµ « nhiÔm nhiÖt, t¹o läai vËt liÖu th©n thiÖn víi m«i tr−êng. Chóng ta cßn biÕt r»ng vËt liÖu x©y dùng trong ®iÒu kiÖn khÝ hËu nhiÖt ®íi nãng Èm ViÖt Nam nÕu kh«ng ®¶m b¶o c¸ch nhiÖt tèt, chèng thÊm dét, Èm mèc, bÒn v÷ng, khã bÞ h− ho¹i tr−íc nh÷ng t¸c ®éng kh¾c nghiÖt th× ph¶i sö dông thiÕt bÞ ®iÒu hßa, th«ng giã nh©n t¹o lµ cã hiÖu qu¶, song tèn n¨ng l−îng. Sö dông lo¹i s¶n phÈm c¸ch nhiÖt, cã kh¶ n¨ng ng¨n bøc x¹ mÆt trêi cã thÓ kh«ng dïng ®iÖn mµ vÉn ®¶m b¶o cho ng«i nhµ kh«ng bÞ nãng, ®−îc th«ng giã tèt. §ã lµ ch−a kÓ c¸c lo¹i cÊu kiÖn tiÒn chÕ nh− tÊm t−êng, tÊm sµn cã chiÒu dµy máng, vËn chuyÓn dÔ dµng trong thi c«ng, t¹o ®iÒu kiÖm tiÕt kiÖm n¨ng l−îng, chÊt ®èt cho xe cé. Cßn nhiÒu gi¶i ph¸p cã thÓ c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn sèng trong nh÷ng ng«i nhµ cao tÇng ë ®« thÞ míi, trong sè ®ã ph¶i kÓ tíi sö dông c©y xanh ®Ó lµm gi¶m nhiÖt ®é mÆt ®Öm vµ lµm s¹ch kh«ng khÝ ®èi víi ng«i nhµ. NÕu kh«ng gian xung quanh khu nhµ ë ®−îc “ lôc hãa” th× sÏ t¹o m«i tr−êng kh«ng khÝ trong khu nhµ ë thÊp h¬n, s¹ch h¬n ,m¸t h¬n, Ýt ph¶i sö dông m¸y ®iÒu hßa kh«ng khÝ vµ tiÕt kiÖm ®iÖn n¨ng mét c¸ch râ rÖt. Trªn ®©y míi chØ nªu mét sè kh¶ n¨ng cã thÓ ®¶m b¶o tiÕt kiÖm vµ sö dông hîp lÝ n¨ng l−îng trong x©y dùng. Trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay, khi biÕn ®æi khÝ hËu x¶y ra m¹nh mÏ th× vÊn ®Ò nªu trªn cµng bøc thiÕt vµ lµ quèc s¸ch cña mäi quèc gia. §ã lµ c«ng viÖc chung cña mäi ngµnh, nÕu kh«ng chung tay gãp søc th× kÕt qu¶ rÊt h¹n chÕ ■

b¸ch khoa th− t−¬ng t¸c

(oxford interactive encyclopedia)

NguyÔn Huy C«n

Kü thuËt tin häc ®· thùc sù hç trî nhiÒu cho c¸c lÜnh vùc kh¸c nhau, trong ®ã ph¶i kÓ tíi c«ng nghÖ biªn so¹n tõ ®iÓn. B¸ch khoa th− t−¬ng t¸c Oxford , con ®Î cña kü thuËt nµy ®· næi tiÕng thÕ giíi nh− mét c«ng cô h÷u Ých phôc vô häc tËp vµ tra cøu. Tõ ®iÓn B¸ch khoa ®iÖn tö nµy lµ sù tæng hîp cña nhiÒu tõ ®iÓn Oxford kh¸c: Tõ ®iÓn B¸ch khoa cã h×nh, Tõ ®iÓn ThÕ giíi, Tõ ®iÓn tra cøu tiÓu sö, T©n tõ ®iÓn ®iÖn tö tiÕng Anh , Tõ ®iÓn c¸c tõ ®ång nghÜa. Víi khèi l−îng trªn 350.000 môc tõ vµ h¬n 400 b¶ng tra cøu vµ nhÊt lµ viÖc ®−a ©m thanh, h×nh ¶nh, vidÐo clip vµ c¸c h×nh thøc minh häa kh¸c vµo, tõ ®iÓn ®· t¹o ®iÒu kiÖn giíi thiÖu chi tiÕt vµ sinh ®éng h¬n bao giê hÕt vÒ ®Êt n−íc, con ng−êi, c¸c sù kiÖn x· héi, vïng miÒn, thµnh phè, kú quan thÕ giíi, ®éng vËt, s¶n vËt thiªn nhiªn, ®Þa chØ næi tiÕng, tiÓu sö danh nh©n, c¸c nÒn v¨n hãa,thiªn v¨n ®Þa , vò khÝ, vò trô, tõ ®ång nghÜa vµ tr¸i nghÜa, ph−¬ng ng«n tôc ng÷. Tuy nhiªn ®ã ch−a ph¶i lµ ®Æc ®iÓm duy nhÊt cña lo¹i tõ ®iÓn nµy. §óng víi tªn gäi cña nã, Tõ ®iÓn B¸ch khoa Oxford lo¹i nµy, b»ng c¸c phÇn mÒm riªng cã, nã ®· thÓ hiÖn ®−îc nhiÒu bé m¸y tra cøu cho c¸c th«ng tin cã liªn quan ®Õn nhau, theo c¸ch tra cøu thø tù ch÷ c¸i, theo chñ ®Ò vµ ph−¬ng tiÖn thÓ hiÖn (h×nh ¶nh cè ®Þnh, phim ¶nh ®éng, vidÐo, ¶nh chôp, s¬ ®å, b¶n ®å,v.v.) hoÆc riªng biÖt, hoÆc kÕt hîp víi nhau. VÝ dô khi giíi thiÖu quèc kú vµ quèc thiÒu cña mét n−íc, chóng ta cã ®iÒu kiÖn ®Ó nh×n thÊy ®ång thêi quèc kú vµ nghe cö nh¹c quèc thiÒu cña n−íc ®ã. Víi nh÷ng sù kiÖn chÝnh trÞ –qu©n sù quan träng trªn thÕ giíi, chóng ta ®−îc xem c¸c vidÐo clip rÊt sinh ®éng vµ qu ý hiÕm (vÝ dô: trËn bom nguyªn tö n¨m 1945 ë NhËt hay chiÕn tranh ë ViÖt Nam). §Ó t×m mét môc tõ, cã thÓ cã nhiÒu c¸ch tra cøu dÉn ®Õn tõ ®ã. HoÆc lµ tra cøu theo thø tù ch÷ c¸i cña Tõ ®iÓn, hoÆc tra trªn Atlas (nÕu lµ ®Þa danh, tªn n−íc, tªn ch©u lôc...), hoÆc sö dông s¬ ®å thêi gian (nÕu lµ lÞch sö, tiÓu sö danh nh©n, sù kiÖn quan träng...) , hoÆc theo hÖ thèng chñ ®Ò,v.v. §Æc biÖt, qua tra cøu trªn “ §μi thiªn v¨n” b¹n cã thÓ thÊy tËn m¾t nh÷ng ng«i sao, chßm tinh v©n vÒ ban ®ªm xuÊt hiÖn t¹i ngµy th¸ng nhÊt ®Þnh trong n¨m mµ b¹n cÇn biÕt. §Ó tiÖn giíi thiÖu, xin chän môc tõ ViÖt Nam lµm vÝ dô tra cøu. 1. Tra theo find, ®−îc: 159 môc tõ cã liªn quan: Vietnamese Literature, Vietnam War, Anam, Bao Dai, Vietcong, Vietnamese Art, Haiphong, Hanoi, Ho Chi Minh City, Ho Chi Minh City trail, French Indo-China, Geneve Conference, Ngo Dinh Diem, Tonkin Gulf Resolution, Vietminh, Da Nang, Hue, French Indo-China War, Nguyen Van Thieu, Red River v.v. 2. Tra theo Dictionary (tøc phiªn b¶n CD-ROM cña The New Shorter Oxford English Dictionary): cho trùc tiÕp môc tõ Vietnam. Tõ ®iÓn “ nhá” nµy cã 33.750 môc tõ 3. Tra theo Atlas:

NhÊp vμo Atlas → H×nh qu¶ ®Þa cÇu → Asia → (zoom) → B¶n ®å §«ng Nam ¸→ NhÊp vμo Vietnam→ môc tõ Vietnam.

4. Tra theo Timeline:

HoÆc tõ c¸c mèc thêi gian → sù kiÖn lÞch sö HoÆc tõ sù kiÖn lÞch sö → mèc thêi gian 5. Tra theo Infolinks NhÊp vμo search → Vietnam (kÌm s¬ ®å liªn quan vÒ ®Þa lý, lÞch sö, v¨n hãa...) 6. Tra theo Topic Tree: Theo c¸c chñ ®Ò (thø tù a,b,c tiÕng Anh), cã: NghÖ thuËt, giao th«ng, Tr¸i ®Êt, kinh tÕ, gi¸o dôc, ®Þa lý, chÝnh phñ, y tÕ, lÞch sö, luËt, v¨n häc, to¸n häc, vËt liÖu, n¨ng l−îng, thêi gian, kh«ng gian, triÕt häc, t«n gi¸o, khoa häc, thÓ thao-gi¶i trÝ, c«ng nghÖ. 7. Tra theo Media Studio, cã: - B¶ng môc tõ - H×nh vµ ¶nh - ¢m thanh - VidÐo 8. Tra Planetarium: H×nh ¶nh c¸c chßm sao, tinh v©n vÒ ban ®ªm ë nhiÒu ®Þa ®iÓm trªn thÕ giíi (kh«ng cã ViÖt Nam) Néi dung môc tõ Viªtnam cã kho¶ng 900 tõ, víi néi hµm: - §Þa l ý, h×nh thÓ - Kinh tÕ - LÞch sö KÌm c¸c d÷ kiÖn riªng vÒ: Thñ ®«, diÖn tÝch, d©n sè, tiÒn tÖ, t«n gi¸o, d©n téc, ng«n ng÷, thµnh viªn LHQ. KÌm c¸c biÓu t−îng, khi nhÊp vµo, sÏ ®−îc: - B¶ng so s¸nh c¸c thêi gian lÞch sö - H×nh quèc kú ViÖtNam - ¶nh chôp : lµng biÓn, ng−êi ViÖt trªn thuyÒn thóng, kh¸ch s¹n vÒ ®ªm, chî Hµ Néi, ®Òn thê, chïa Mét cét, cÊy lóa, dinh thù Ph¸p ë Saigon,c¶nh phè ph−êng, xe ®¹p trªn phè,mÆt trêi lÆn, s¹p hµng ë chî, phè ë Tp. Hå ChÝ Minh, b¸n hµng tren ®an, th¸p Chµm, c¸i míi vµ c¸i cò, v¸ l−íi, nhµ b−u ®iÖn thµnh phè Hå ChÝ Minh, c¶nh ®á n¸t chiÕn tranh. - VidÐo clip: chiÕn tranh ë ViÖt Nam - Nh¹c: quèc thiÒu ViÖt Nam ... B¸ch khoa th− t−¬ng t¸c Oxford ®óng lµ mét Ên phÈm ®iÖn tö. Kh«ng xuÊt b¶n trªn giÊy, mµ c¸c th«ng tin ®−îc tiÕp cËn víi mét m¸y tÝnh. Ên phÈm nµy ®−îc chuyÓn t¶i trªn CD-ROM ®iÓn h×nh. Nã cã ®ñ kh¶ n¨ng ®Ó hiÓn thÞ c¸c s¬ ®å, ®å thÞ, h×nh ¶nh chôp, ©m thanh, video clip vµ c¶ bµi viÕt. Nh− ®· nªu, tõ ®iÓn nµy, víi viÖc thiÕt kÕ 4 khu«n nh×n hiÓn thÞ ®ång thêi trªn mµn h×nh: - khu«n nh×n môc tõ (bªn ph¶i mµn h×nh) - khu«n nh×n ®a ph−¬ng tiÖn (bªn tr¸i, trªn) - khu«n dÉn (bªn tr¸i, d−íi) - thanh dÉn (bªn tr¸i mµn h×nh, ch¹y däc)

®· t¹o ®iÒu kiÖn t×m kiÕm môc tõ, víi sù t−¬ng t¸c cña c¸c ph−¬ng tiÖn nµy. Cïng víi viÖc sö dông c¸c Ên phÈm trªn Internet, lo¹i h×nh Ên phÈm ®iÖn tö sÏ gióp Ých ®−îc nhiÒu cho chóng ta trong häc tËp còng nh− trong tra cøu th«ng tin, ®ång thêi më réng kh¶ n¨ng vµ biÖn ph¸p th«ng tin cña lo¹i h×nh Tõ ®iÓn B¸ch khoa.

TytTTTHUTh×n l¹i bõ ¸choau tiªnThö

THỬ NHÌN LẠI BỘ TỪ ĐIỂN BÁCH KHOA ĐẦU TIÊN CỦA ViỆTNAM

Bé tõ ®iÓn B¸ch khoa ViÖt Nam, 4 tËp , cì trung b×nh ®· ®−îc xuÊt b¶n trän bé n¨m 2005. Rßng r· trong 10 n¨m, lÇn l−ît c¸c tËp 1 (1995), tËp 2 (2002), tËp 3 (2003) vµ tËp 4 (2005) sau mét thêi gian dµi mang nÆng ®Î ®au, rèt cuéc råi còng ra ®êi. §©y lµ bé tõ ®iÓn B¸ch khoa ®Çu tiªn cña ViÖt Nam, ®−îc xem lµ mét c«ng tr×nh v¨n hãa-khoa häc lín cña ®Êt n−íc. Bé tõ ®iÓn nµy ®· ®¸p øng ®−îc nhu cÇu ®«ng ®¶o cña ng−êi ®äc cã tr×nh ®é trung häc trë lªn, trong mét chõng mùc nhÊt ®Þnh còng ®· tháa m·n ®−îc yªu cÇu tra cøu qua 4 v¹n tõ thuéc 40 chuyªn ngµnh. Trong nh÷ng ®iÒu kiÖn khã kh¨n vÒ vËt chÊt kü thuËt, vÒ chuyªn m«n nghiÖp vô vµ nguån nh©n lùc, ph¶i nãi ®ã lµ mét thµnh c«ng lín, ®¸p øng lßng mong mái cña nhiÒu ng−êi, tõ Héi ®ång quèc gia chØ ®¹o biªn so¹n cho ®Õn c¸c ng−êi tham gia trong c¸c ban biªn so¹n vµ nhÊt lµ ®«ng ®¶o c¸c c«ng t¸c viªn. Con sè 2000 nhµ khoa häc thuéc c¸c lÜnh vùc, c¸c ngµnh kh¸c nhau tham gia trong suèt qu¸ tr×nh so¹n th¶o cña tõng ban, nÕu tÝnh tõ khi b¾t tay vµo c«ng viÖc tõ n¨m 1987, ®· nãi lªn c«ng søc vµ nhiÖt t×nh ®ãng gãp cho bé Tõ ®iÓn nµy. Tuy nhiªn, ph¶i th¼ng th¾n nh×n l¹i, chóng ta thÊy cßn cã nhiÒu ®iÒu ch−a hoµn chØnh, cã sai sãt, cã thiªn lÖch. §ã lµ nh÷ng nh−îc ®iÓm tÊt yÕu khi chóng ta ch−a cã kinh nghiÖm trong viÖc biªn so¹n lo¹i tõ ®iÓn nµy, víi khèi l−îng môc tõ lín cña nhiÒu chuyªn ngµnh kh¸c nhau, lùc l−îng biªn so¹n l¹i kh«ng chuyªn vµ ch−a ®−îc huÊn luyÖn. Bªn c¹nh ®ã , viÖc xuÊt b¶n kÐo dµi ®Õn hµng thËp niªn míi kÕt thóc còng lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n ¶nh h−ëng kh«ng tèt ®Õn chÊt l−îng t¸c phÈm. Sau khi ®· xuÊt b¶n xong tõng tËp còng nh− ®ñ bé ®· cã nhiÒu ý kiÕn khen chª kh¸c nhau ®¨ng trªn b¸o chÝ, th−êng míi chØ tËp trung vµo nh÷ng sai sãt trong mét sè môc tõ vÒ ®Þa lý, lÞch sö ë ®Þa ph−¬ng, vÒ tªn riªng, vÒ quy m« diÖn tÝch cña thµnh phè hay chiÒu dµi cña con s«ng nµo ®Êy ch¶y qua ®Þa ph−¬ng. §iÒu nµy lµ tÊt nhiªn khi thêi gian biªn so¹n vµ in Ên kÐo dµi, trong khi tØnh nµy, huyÖn kia ®· cã sù thay ®æi do t¸ch nhËp vÒ hµnh chÝnh. L¹i n÷a, sù thay ®æi vÒ tæ chøc vµ nh©n sù cña Héi ®ång Quèc gia chØ ®¹o biªn so¹n Tõ ®iÓn B¸ch khoa theo quyÕt ®Þnh sè 288-CT n¨m 1987 vµ sè 746/Q§ n¨m 1998 còng lµ nguyªn nh©n lµm x¸o trén, cã ¶nh h−ëng tíi viÖc chØ ®¹o chung cña qu¸ tr×nh biªn so¹n. VÒ lùc l−îng biªn so¹n, c¸ch tæ chøc còng kh«ng thèng nhÊt. Cã ban biªn so¹n ®ñ søc ®Ó tù biªn so¹n b¶ng môc tõ cña m×nh, nh−ng còng cã ban biªn so¹n chØ mang tÝnh chÊt tæ chøc chØ ®¹o, cßn chñ yÕu lµ dùa vµo c¸c céng t¸c viªn. Còng v× thÕ mµ cã ban biªn so¹n

qóa nhiÒu ng−êi (vÝ dô: ban c«ng nghiÖp, cã ®Õn 76 céng t¸c viªn; ban n«ng nghiÖp cã ®Õn 196 c«ng t¸c viªn ), hoÆc qu¸ Ýt ng−êi trong ban biªn so¹n (vÝ dô: c¸c ban mü thuËt, ©m nh¹c, s©n khÊu,v,v ban biªn so¹n chØ cã ng−êi kh«ng qu¸ 10 ng−êi). Qua c¸ch tæ chøc nh− vËy thÊy râ lµ ch−a cã sù ph©n lo¹i s¾p xÕp c¸c chuyªn m«n kh¸c nhau trong ngµnh mét c¸ch khoa häc theo hÖ thèng ph©n lo¹i tiªu chuÈn. L¹i n÷a, trong viÖc biªn so¹n ch−a cã sù phèi hîp gi÷a c¸c bé m«n trong mét ngµnh víi nhau, ch−a nãi lµ gi÷a c¸c ngµnh víi nhau. T¹i thêi ®iÓm b¾t ®Çu biªn so¹n bé Tõ ®iÓn B¸ch khoa ViÖt Nam, hÇu hÕt c¸c ngµnh, c¸c bé m«n khoa häc ®Òu ch−a cã tõ ®iÓn b¸ch khoa riªng, thËm chÝ thuËt ng÷ khoa häc chuyªn ngµnh còng ch−a thèng nhÊt vµ chuÈn hãa. Cã thÓ ®Õm trªn ®Çu ngãn tay nh÷ng ngµnh cã tõ ®iÓn B¸ch khoa vµo thËp niªn 1990 vµ 2000: n«ng nghiÖp (1991), qu©n sù (1996), x©y dùng-kiÕn tróc (2003), sinh häc (2003), y häc (2004), thiªn v¨n häc (1995-2005). ViÖc ph©n bæ sè l−îng môc tõ cho c¸c ban biªn so¹n còng ch−a hîp lý, theo nguyªn t¾c b×nh qu©n ( 4 v¹n tõ cho 40 chuyªn ngµnh), bëi cã nhiÒu ngµnh, khã xoay së víi 1000 môc tõ nh− c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp, x©y dùng, song còng cã nh÷ng bé m«n víi sè l−îng ®−îc ph©n bæ nh− vËy còng lµ qu¸ ®ñ, bëi cã nh÷ng môc tõ võa lµ chung, võa lµ riªng ®èi víi mét sè ngµnh, nhÊt lµ v¨n häc- nghÖ thuËt. Trªn ®©y lµ nh÷ng nhËn xÐt chung vÒ nh÷ng nh−îc ®iÓm trong qu¸ tr×nh biªn so¹n bé Tõ ®iÓn B¸ch khoa ViÖt Nam ®Çu tiªn. Trong ph¹m vi ngµnh x©y dùng-kiÕn tróc, chóng t«i xin ®i s©u thªm mét sè tån t¹i kh«ng tr¸nh khái ®Ó cïng rót kinh nghiÖm: 1. Sè môc tõ ph©n cho ngμnh x©y dùng � kiÕn tróc ch−a hîp lý. Ngay tõ ®Çu, Trung t©m Tõ ®iÓn B¸ch khoa ViÖt Nam giao xuèng cho c¸c ban biªn so¹n kiÕn tróc 1000 môc tõ, cßn c¸c môc tõ thuéc x©y dùng l¹i n»m trong khèi l−îng môc tõ cña ban biªn so¹n c«ng nghiÖp. C¸ch ph©n chuyªn ban nh− vËy dÉn tíi sù mÊt c©n ®èi vÒ sè l−îng môc tõ còng nh− kh¶ n¨ng ®ãng gãp cña c¸c chuyªn gia trong lÜnh vùc x©y dùng c«ng tr×nh kiÕn tróc, giao th«ng, thñy lîi. N»m trong ban biªn so¹n vÒ c«ng nghiÖp nãi chung, tÊt nhiªn c¸c môc tõ vÒ x©y dùng còng bÞ h¹n chÕ, chØ cã thÓ ®−a ra nh÷ng môc tõ c¬ b¶n, kh«ng cã trong b¶ng môc tõ kiÕn tróc. VÒ phÇn m×nh, c¸c môc tõ vÒ kiÕn tróc l¹i cã liªn quan nhiÒu ®Õn lÜnh vùc nghÖ thuËt. ChØ cã thÓ x¸c ®Þnh ®−îc sè l−îng c¸c môc tõ kiÕn tróc-x©y dùng mét c¸ch hîp lý khi ¸p dông hÖ thèng quèc tÕ vÒ ph©n lo¹i chi tiÕt cho ngµnh.

2. Néi hμm / sù gi¶i thÝch cña mét sè môc tõ cßn phiÕn diÖn, do ch−a xÐt hÕt nh÷ng môc tõ cã sù giao thoa cña nhiÒu ngµnh kh¸c nhau. Nãi c¸ch kh¸c lµ ch−a lång ghÐp ®−îc néi dung cÇn biÓu ®¹t cña môc tõ , cô thÓ lµ mÆt thiÕt kÕ x©y dùng vµ sö dông khai th¸c c«ng tr×nh. VÝ dô: môc tõ B¶o tµng lÞch sö ViÖt Nam nÕu ngμnh kiÕn tróc biÓu ®¹t lµ mét c«ng tr×nh kiÕn tróc næi tiÕng, x©y dùng tõ ®Çu thÕ kû 20, trong ®ã nªu thêi gian x©y dùng, t¸c gi¶, ®Æc ®iÓm kü thuËt vµ mü thuËt cña c«ng tr×nh th× ngμnh v¨n hãa chØ nªu thuÇn tóy vÒ c«ng n¨ng cña mét c«ng tr×nh v¨n hãa, cã bao nhiªu gian tr−ng bµy, tr−ng bµy c¸i g×, cã nh÷ng cæ vËt qu ý hiÕm ra sao,v.v. T−¬ng tù, c¸c môc tõ : chiÕu s¸ng, ¸nh s¸ng tù nhiªn, ¸nh s¸ng nh©n t¹o trong tõ ®iÓn, nÕu nãi vÒ kiÕn tróc th× ph¶i biÓu ®¹t th× néi hµm lµ mét biÖn ph¸p kü thuËt quan träng ®Ó gi¶i quyÕt tiÖn nghi vµ mü quan cho c«ng tr×nh , song trong tõ ®iÓn (tËp 1), néi hµm chØ nªu thiªn vÒ lÜnh vùc s©n khÊu vµ nhiÕp ¶nh . RÊt nhiÒu vÝ dô nh− vËy cã thÓ dÉn ra ë tÊt c¶ c¸c tËp kh¸c cña bé Tõ ®iÓn. 3. ThiÕu thèng nhÊt trong ph©n lo¹i môc tõ.Trong cïng víi mét lo¹i môc tõ ( thuéc tõng lÜnh vùc khoa häc kü thuËt, v¨n häc nghÖ thuËt, v.v.) kh«ng thÓ cã sù ph©n lo¹i kh¸c nhau ®−îc. Sù ph©n lo¹i thiÕu thèng nhÊt nµy dÉn tíi bá sãt néi hµm cña ngµnh cã liªn quan. VÝ dô: c¸c chñ nghÜa/xu h−íng trong v¨n häc-nghÖ thuËt nãi chung th−êng bao gåm c¶ v¨n häc, mü thuËt, ©m nh¹c, kiÕn tróc chø kh«ng thÓ tr×nh bµy kh¸c nhau nh− môc tõ chñ nghÜa (tËp 1): - Chñ nghÜa cÊu tróc (triÕt) - Chñ nghÜa cæ ®iÓn (triÕt häc, v¨n häc, nghÖ thuËt) - Chñ nghÜa hiÖn ®¹i (v¨n) - Chñ nghÜa l·ng m¹n (v¨n, mü thuËt,©m nh¹c), v.v... 4. Thêi gian biªn so¹n vμ in Ên bé Tõ ®iÓn B¸ch khoa ViÖt Nam kÐo dμi, trong khi trªn thÕ giíi vµ trong n−íc cã nhiÒu d÷ kiÖn míi cÇn cËp nhËt vµ söa ®æi (vÒ chÝnh trÞ, ®Þa l ý, ph¸t minh khoa häc-c«ng nghÖ,v.v.) th× kh«ng kÞp thêi ®Ýnh chÝnh. TÝnh tõ khi tæ chøc biªn so¹n n¨m 1987, sau 18 n¨m míi hoµn thµnh trän bé lµ thêi gian qu¸ dµi cho mét bé tõ ®iÓn 4 tËp, cì trung, kh«ng qu¸ 4000 trang. 5. H×nh ¶nh minh häa trong bé tõ ®iÓn ch−a phong phó vμ kh«ng ®ång ®Òu ë c¸c tËp. Còng ph¶i thÊy r»ng chÊt vµ l−îng minh häa cho bé tiªu chuÈn cã tiÕn bé theo sè tËp. §iÒu nµy dÔ hiÓu, do thêi gian s−u tÇm h×nh ¶nh cã h¹n vµ kü thuËt in Ên sau nµy tèt h¬n . §èi víi tõ ®iÓn b¸ch khoa cÇn chó träng kh©u minh häa ngay tõ ®Çu vµ ph¶i thèng nhÊt víi c¸c ban biªn so¹n. ChuÈn bÞ mét “font” ®Çy ®ñ vµ thèng nhÊt ngay tõ ®Çu cho toµn bé c¸c tËp,

kh«ng chØ tr«ng chê ë c¸c ban biªn so¹n. Tõ ®iÓn B¸ch khoa phæ th«ng mét tËp cña nhµ xuÊt b¶n Larousse (Ph¸p) xuÊt b¶n tõ n¨m 1979 mµ ®· cã 4254 b¶n ®å, h×nh vÏ vµ ¶nh minh häa (trong ®ã cã 3500 ¶nh mÇu chÊt l−îng cao) do 10 chuyªn gia b¶n ®å, häa sÜ vµ nhiÕp ¶nh lµnh nghÒ phô tr¸ch cho chóng ta mét vÝ dô vÒ viÖc coi träng “font” minh häa nh− thÕ nµo. Trªn ®©y lµ mét sè nhËn xÐt kh¸ch quan, rót ra trong qu¸ tr×nh biªn so¹n vµ xem l¹i c¶ bé Tõ §iÓn B¸ch khoa. Nh÷ng nh−îc ®iÓm nªu trªn lµ kh«ng thÓ tr¸nh ®−îc khi chóng ta lÇn ®Çu tiªn triÓn khai mét bé tõ ®iÓn cì trung trong c¸c ®iÒu kiÖn kh«ng mÊy thuËn lîi. Ngoµi ra, cßn nhiÒu vÊn ®Ò kh¸c vÒ phiªn ©m, viÕt t¾t, vÒ tiªu chÝ ®¸nh gi¸ møc ®é khã cña tõ ®iÓn v.v., còng ch−a cã dÞp bµn thªm. Tuy nhiªn, viÖc d¸m nghÜ , d¸m lµm vµ vÉn cã s¶n phÈm sau hµng thËp niªn lµ ®iÒu ®¸ng tr©n träng. §iÒu c¬ b¶n lµ nh÷ng ng−êi yªu s¸ch vÉn tù hµo khi trªn gi¸ s¸ch cña m×nh cã ®Çy ®ñ 4 tËp cña Tõ ®iÓn B¸ch khoa ViÖt Nam ®Çu tiªn ®Ó tiÖn tra cøu.

KiÕn tróc nh×n vÒ t−¬ng lai huy côn Mét lo¹t c¸c xu h−íng, phong c¸ch, phong trµo mang nhiÒu c¸i tªn kh¸c nhau nh− art Deco(1), art Moderne(2), Bauhaus(3), Contemporary style(4), Organic architecture(5), Streamline Moderne(6) mµ ng−êi ta gäi chung lµ KiÕn tróc HiÖn ®¹i mang ý nghÜa g× ? Thùc ra ®©y lµ mét thuËt ng÷ kh«ng chÝnh x¸c, ¸p dông tõ cuèi thÕ kû XIX vµo mét lo¹t nhµ, trong ®ã nhÊn m¹nh ®Õn chñ nghÜa c«ng n¨ng, chñ nghÜa duy lý vµ c¸c ph−¬ng ph¸p x©y dùng hiÖn t¹i, tr¸i ng−îc víi c¸c phong c¸ch kiÕn tróc dùa trªn tiÒn lÖ lÞch sö vµ c¸c ph−¬ng ph¸p x©y dùng cæ truyÒn. LÞch sö lµ qu¸ khø. §· ®Õn lóc ng−êi ta nh×n vµo t−¬ng lai, cù tuyÖt víi nh÷ng phong c¸ch cã tÝnh lÞch sö ®Ó kiÕm t×m nh÷ng kiÕn tróc míi thÝch hîp víi thêi ®¹i míi: thÕ kû XX. §ã lµ mét kiÓu kiÕn tróc võa h÷u Ých, võa d©n chñ vµ phæ cËp ®Ó tíi ®−îc c¸i gäi lµ phong c¸ch HiÖn ®¹i Quèc tÕ. Nh÷ng ng«i nhµ theo phong c¸ch nµy ®Çu tiªn xuÊt ph¸t tõ tiÕn bé c«ng nghÖ vµ nh÷ng vËt liÖu míi nh− s¾t, thuû tinh vµ bª t«ng cèt thÐp, cho phÐp t¹o nªn nh÷ng kh¶ n¨ng lµm nhµ chäc trêi vµ tõ sù t«n sïng kh¸ lµ cøng nh¾c ý t−ëng cho r»ng chøc n¨ng cña c«ng tr×nh kiÕn tróc quyÕt ®Þnh h×nh thøc cña nã. ThÕ råi sù phæ biÕn cña nã cµng thuËn lîi h¬n nhê nh÷ng tiÕn bé v−ît bËc trong ngµnh th«ng tin vµ giao th«ng, hÖt nh− viÖc so s¸nh víi ý nghÜa cña viÖc ph¸t minh ra kü thuËt in ®· t¹o ®iÒu kiÖn truyÒn b¸ tri thøc trong thêi Phôc H−ng ë ch©u ¢u. C¸c nhµ kiÕn tróc toµn thÕ giíi hiÓu chÝnh x¸c nh÷ng g× mµ ®ång nghiÖp cña hä ®ang lµm. Nh÷ng nh©n v¹t nh− Gropius vµ Mies van der Rohe- nh÷ng ng−êi s¸ng lËp ra tr−êng ph¸i Bauhaus, c¸i n«i cña xu h−íng HiÖn ®¹i, mét phong c¸ch quèc tÕ míi ®−îc ph¸t triÓn tõ mét vµi ý t−ëng c¬ b¶n cña tµi n¨ng phi th−êng Le Corbusier,v.v.. ®· lµm xu h−íng HiÖn ®¹i hÇu nh− thèng trÞ c¶ thÕ kû XX. Vµ thËt lµ nghich lý, khi bän ph¸t xÝt toan bãp chÕt tr−êng ph¸i Bauhaus th× ¶nh h−ëng quèc tÕ cña hä cµng t¨ng lªn . Tuy nhiªn, råi qua thêi gian, c¸i tªn xu h−íng HiÖn ®¹i kh«ng ph¶i lµ vÜnh cöu, bëi cµng ngµy cµng béc lé nh÷ng ®iÒu kh«ng thÝch hîp. §ã lµ do cã sù tån t¹i nh÷ng kh¸c biÖt lín, nhÊt lµ sù kh¸c biÖt kh«ng thÓ xo¸ næi vÒ d©n téc ngay khi xu h−íng HiÖn ®¹i quèc tÕ ®ang m¹nh mÏ nhÊt. Do vËy, cã nhiÒu kiÕn tróc s− xuÊt s¾c cña thÕ kû XX nh÷ng ch−a bao giê lµ ng−êi theo chñ nghÜa HiÖn ®¹i. Cã lÏ v× thÕ mµ lý luËn gi¸o ®iÒu cøng nh¾c cña nh÷ng ng−êi theo xu h−íng HiÖn ®¹i ®· thÓ hiÖn á nh÷ng lêi tuyªn bè cùc ®oan nhÊt, ch¼ng h¹n cña Adolf Loos n¨m 1908 r»ng " trang trÝ lµ hµnh ®éng téi lçi" , hoÆc nhÑ nhµng h¬n cña Mies " Ýt ®i lµ nhiÒu lªn". Nh÷ng c«ng tr×nh cña thÕ kû XX ®©u ph¶i lµ Ýt ái (xem b¶ng 1) .Chóng ®· lµm thay ®æi m¹nh mÏ vµ c¬ b¶n bé mÆt cña c¸c ®« thÞ trªn thÕ giíi.§ã lµ nh÷ng ®iÒu kh«ng thÓ phñ nhËn. Trong khi nh÷ng c«ng tr×nh cæ ®iÓn nh− toµ nhµ Seagram cña Mies van der Rohe khiÕn ta ph¶i coi träng v« h¹n, th× viÖc gia t¨ng sö dông lo¹i kÝnh rÎ tiÒn vµ nh÷ng khèi bªt«ng sau ThÕ chiÕn thø Hai , kh¸ nhiÒu trong sè ®ã kh«ng cã gi¸ trÞ sö dông cao, khiÕn cho sè ng−êi sèng vµ lµm viÖc trong nh÷ng c«ng tr×nh ®ã kÐm tho¶i m¸i ngµy cµng gia t¨ng. ThÕ råi c¸i g× ®Õn, sÏ ®Õn: n¨m

1970, c¸c kiÕn tróc s− nãi chung b¾t ®Çu cù tuyÖt nh÷ng nguyªn lý kh¾t khe cña xu h−íng HiÖn ®¹i, nh−ng l¹i kh«ng cã ý t−ëng nµo næi lªn râ rÖt nh»m thay thÕ nã ®−îc. NÕu kÓ tíi HËu HiÖn ®¹i (7) th× ®©y chØ lµ mét thø hæ lèn: thùc chÊt lµ mét thµnh phÇn cña phong c¸ch c«ng nghÖ cao. Ch¼ng h¹n, Trung t©m Pompidou, mét toµ nhµ trong suèt ®Ó ph« bµy kü thuËt. NÕu nh− bªt«ng tr−íc ®©y ®−îc −a chuéng v× tÝnh bÒn vµ æn ®Þnh cña nã th× b©y giê l¹i sö dông v¬Ý h×nh khèi tù do h¬n, mang h×nh thøc cña ®iªu kh¾c râ h¬n vµ th−êng lµ ®óc s½n. Cßn vÒ mµu s¾c th× sö dông nhiÒu ®Õn nçi nhiÒu khi lµm cho ng−êi ta söng sèt, hoÆc sö dông lµm thñ ph¸p gi¶ chÊt liÖu kh¸c. §ã lµ ch−a kÓ nh÷ng th¸ch thøc cã chñ ý cña ng−êi thiÕt kÕ nh−: kÕt hîp c¸c cét rÊt to víi nh÷ng bøc t−êng m¶nh dÎ, hoÆc thÈm mü cã tÝnh to¸n kiÓu nh− Disneyland.HËu HiÖn ®¹i còng chÊp nhËn nh÷ng biÓu lé cña thÞ hiÕu th−¬ng m¹i cña quÇn chóng kiÓu Las Vegas víi mµu sÆc sì, ®Ìn nª«ng vµ biÓn qu¶ng c¸o. Ngoµi ra, nã cßn mang phong c¸ch t−îng tr−ng h¬n, kh«ng ph¶i lóc nµo còng lý g¶i ®−îc.Toµ nhµ AT & T (1978) cña mét cùu chiÕn binh Mü Philip Johnson t¹i New York, -cã thÓ coi nh− mét vÝ dô tiªu biÓu sím nhÊt cña kiÕn tróc HËu HiÖn ®¹i. Nh− thÕ, kh«ng ph¶i lµ mäi kiÕn tróc s− tíi California ®Òu ®¹t ®−îc ®Ønh cao, mÆc dï phÇn lín lµ nh÷ng ng−êi nghiªm tóc, tËn tuþ. Vµ còng cã nh÷ng h·ng nh− Norman Foster & Céng sù ®· ®−a ra ®−îc liªn tiÕp nh÷ng c«ng tr×nh mang tÝnh chÊt dæi míi, g©y ®−îc Ên t−¬ng s©u s¾c b»ng c¸ch sö dông tiÕn bé c«ng nghÖ, bao gåm c¶ tin häc. §iÒu ch¾c ch¾n lµ kiÕn tróc vÉn mang tÝnh quèc tÕ, nh−ng nã ®· cã phong c¸ch míi vµ ®a d¹ng. ___________ (1) Art Decor : mÉu trang trÝ ®−îc khuyÕn khÝch t¹i TriÓn l·m Quèc tÕ vÒ NghÖ thuËt trang trÝ vµ C«ng nghiÖp hiÖn ®¹i t¹i Paris n¨m 1925, ®−îc më réng sö dông trong kiÕn tróc n¨m 1930 bao gåm thiÕt kÕ nhµ chäc trêi nh− c«ng tr×nh ChrisÝler ë New York. §Æc tr−ng bëi c¸c d¹ng bÒ mÆt vµ trang trÝ gãc nhän hay gÊp khóc. (2) Art Moderne: phong c¸ch kiÕn tróc cña c¸c c«ng tr×nh x©y trong nh÷ng n¨m 1930. §Æc tr−ng: m¾t t−êng tr¸t nh½n, m¸i b»ng, c¸c chi tiÕt ë mÆt ngoµi nhÊn m¹nh theo ph−¬ng n»m ngang, gãc ngoµi l−în cong, cña sæ b¨ng ch¹y suèt quanh gãc nhµ,cã khèi kÝnh, mÆt tiÒn kh«ng ®èi xøng. (3)Bauhaus: tr−êng ph¸i thiÕt kÕ ®−îc Walter Gropius s¸ng lËp ë Weimar, §øc n¨m 1919. Còng lµ thuËt ng÷ chØ c¸c ph−¬ng ph¸p d¹y häc hiÖn ®¹i vÒ kiÕn tróc vµ c¸c nghÖ thuËt øng dông , víi tÝnh thÈm mü vµ c«ng n¨ng choi thoq× ®¹i kü nghÖ, nhÊn m¹nh vÒ thiÕt kÕ c«ng n¨ng, viÖc sö dông lÆp l¹i mét kho¶ng trèng gi÷a c¸c bé phËn kÕt cÊu cña ng«i nhµ, duy tr× c¸c h×nh d¸ng thuÇn tuý h×nh häc,v.v. (4) Contemporary style: tøc phong c¸ch §−¬ng ®¹i. Mét thuËt ng÷ kh«ng chÝnh x¸c ¸p dông trong kiÕn tróc tõ kho¶ng 1940 ®Õn 1970 vµ sau ®ã, ®Æc tr−ng bëi c¸c m¸i ®ua v−¬n xa, dÇm m¸i ®Ó lé ®Çu håi phÝa tr−íc víi c¸c cét ®ì lín, ban c«ng cã mµnh treo che n¾ng, san th−îng vµ san trong, v.v.. (5) Organic architecture: tøc kiÕn tróc H÷u c¬.KiÕn tróc t¹o lËp dùa vµo thiªn nhiªn cô thÓ chø kh«ng thiÕt kÕ ®Þnh tr−íc. ThÓ hiÖn quan ®iÓm cña Frank Lloyd Wright (1867-1959) lµ nhµ ph¶i hoµ hîp víi m«i tr−êng tù nhiªn.Chó ý sö dung vËt liÖu gÇn víi thiªn nhiªn, m¸i Ýt dèc nh−ng che n¾ng vµ tËn dông ®−îc ¸nh s¸ng tù nhiªn,v.v... (6) Streamline Modern: m«t giai ®o¹n cña phong c¸ch Art Deco, ®Æc tr−ng bëi d¸ng vÎ n»nm ngang cña kiÕn tróc, gãc t−êng uèn cong,khèi kÝnh, cña sæ ph¼ng mÆt, t−êng mµu s¸ng, lan can b»ng thÐp kh«ng gØ,v.v... (7) Post - Modernisme: xu h−íng HËu hiÖn ®¹i, nh»m ph¸ vì luËt lÖ cña xu h−íng HiÖn ®¹i Quèc tÕ. ¦u tiªn tù do thiÕt kÕ, sö dông lÉn c¸c dang vËt liÖu míi, cã sù liªn t−ëng th−êng xuyªn vÒ lÞc sö, cã tÝnh chÊt ch©m biÕm: dïng cét ccæ ®iÓn kh«ng chÞu lùc, vßm cuèn Trung cæ,v.v...C¸c bµi viÕt cña Robert Venturi nãi râ c−¬ng lÜnh cña kiÕn tróc HËu hiÖn ®¹i.

B¶ng 1. mét sè kiÕn tróc tiªu biÓu cña thÕ kû XX

TT Tªn c«ng tr×nh N¨m thùc hiÖn

T¸c gi¶/ H·ng §¨c ®iÓm, xu h−íng

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

§¹i gi¶ng ®−êng Chicago Toµ nhµ Guaranty, Buffalo Së giao dÞch , Amsterdam Toµ nhµ Flation, NewYork Nhµ m¸y tuabin AEG, Berlin Nhµ ga Grand Central, New York Th¸pEistein, Potsdam Toµ nhµ Chilehaus, Hamburg Cöa hµng Selfrige, London KiÕn tróc Bauhaus, Dessau CÇu c¶ng Sydney, Australia CÇu Cæng Vµng, San Francisco

1886-89 1894 1884-1903 1901-03 1907 1903-13 1917-21 1922-23 1906-09 1924 1924-32 1933-37

F.L. Wright L. Sulivan H. Berlage Cty. Daniel H. Burnham P. Brehens Wharen & Whitmore E. Mendelssohn F. Hoger D. Burham & F. Swakes W. Gropius J. Brafield, R. Freeman B. Strauss

+gåm kh¸ch s¹n, v¨n phßng vµ 1 phßng biÓu diÔn lín. Cã ¶nh h−ëng ®Õn sù ph¸t triÓn kiÕn tróc thÕ kû XX +cao 14 tÇng,trang trÝ ho¹ tiÕt nhÑ nhµng thanh tho¸t. Cã xu h−íng cña T©n NghÖ thuËt +KÕt hîp kiÕn tróc La M· víi kü thuËt ®−¬ng thêi,phong c¸ch TiÒn hiÖn ®¹i. + nhµ gåm 21 tÇng, cao 87m, cã 3 mÆt, pha trén G«tich vµ Phôc H−ng + c«ng tr×nh b»ng thÐp nhÑ vµ kÝnh ®Çu tiªn ë §øc, lµ kiÕn tróc c«ng nghiÖp nh−ng gîi vÒ mét di s¶n cæ ®iÓn. + phßng chê ë nhµ ga cã diÖn tÝch 2500m2, cao 38m. +Cã ®µi quan s¸t ë nãc vµ phßng thÝ nghiÖm ë tÇng trÖt, h×nh thøc thÓ hiÖn c«ng tr×nh kh«ng bÞ chi phèi bëi c«ng n¨ng. + Cã 8 tÇng, g©y Ên t−îng vÒ 1 con tÇu viÔn d−¬ng. + Nh− 1 cung ®iÖn La M· ®å sé, næi tiÕng lµ chiÕc ®ång hå vµ nhãm t−îng trªn lèi vµo chÝnh cña cöa hµng + Gåm toµ nhµ th¸p chÝnh cã nh÷ng bøc t−êng kÝnh lín vµ c¸c nhµ hai tÇng kh¸c. Kh«ng cã trang trÝ bªn ngoµi, bè côc kh«ng ®èi x÷ng vµ mµu tr¾ng lµ chñ ®¹o. Lµ c«ng tr×nh c«ng bè häc thuyÕt cña xu h−íng HiÖn ®¹i Quèc tÕ. + CÇu dµi 1194m, cã nhÞp 503m, kho¶ng c¸ch tíi mÆt n−íc lµ 52m. + CÇu treo cã nhÞp chÝnh dµi 1280m, møc th«ng thuû khi triÒu lªn lµ 67m, th¸p

13 14 15 16 17 18 19 20

Nhµ thê Tr¸i tim thÇn th¸nh , Praha Nhµ Th¸c n−íc, Pennnylvania Nhµ ®iÒu hµnh JohnsonWax Toµ nhµ Chrysler, New York Toµ nhµ Empire State, New York Trung t©m RockÌeller, New York Toµ nhµ Seagram, New York Nhµ gia ®×nh Eames, Santa Monica

1928-32 1936-39 1936-19 1928-30 1929-31 1931-40 1954-58 1945-50

J. Plecnik F.L. Wright F.L. Wright William van Alen C¸c KTS cña h·ng Richmond Mc Graw-Hill L. Mie van der Rohe & P. John Charles & Ray

neo c¸p cao 152m so víi mÆt cÇu, t¶i träng c¸p trªn mçi th¸p lµ 61.500 tÊn. + C«ng tr×nh ®¬n gi¶n cã h×nh phiÕn, trang trÝ ®−êng d©y hoa cæ ®iÓn trªn nh÷ng cöa sæ vu«ng, thÓ hiÖn ®−îc xu h−íng D©n téc l·ng m¹n víi lßng sïng ®¹o. + KÕt hîp thµnh c«ng kiÕn tróc víi c¶nh quan thiªn nhiªn,võa hiÖn ®¹i, võa th¬ méng,cã lÏ lµ mét ng«i nhµ t− næi tiÕng nhÊt cña thÕ kû, kÕt hîp gi÷a xu h−íng HiÖn ®¹i vµ L·ng m¹n. + Cho mét c¸i nh×n míi vÒ thiÕt kÕ míi vÒ chiÕu s¸ng, kÕt cÊu, kh«ng gian néi thÊt. + Cao 77 tÇng, cao 319m, mét ngän th¸p h×nh chãp b»ng thÐp kh«ng gØ víi nh÷ng cung h×nh ¸nh mÆt trêi loÐ s¸ng, lµ s¸ng t¹o cña Art Deco. + Cao 381m, lµ toµ nhµ cao nhÊt thÕ giíi trong 40 n¨m. Bé khung thÐp bäc ®¸ vµ trang trÝ theo Art Deco. +Tæ hîp kiÕn tróc gåm c¸c nhµ v¨n phßng( trong ®ã RCA cao 70 tÇng), cña hµng, nhµ h¸t, s©n tr−ît b¨ng trong trung t©m th−¬ng m¹i ngoµi trêi cã t−îng Hecules mµu vµng kim ®éc ®¸o. + Cao 38 tÇng, v−¬n th¼ng t¾p, hÊp dÉn v× ®−îc bäc ®ång nh−ng chi phÝ tèn kÐm. + Ng«i nhµ ®−îc ghÐp b»ng nh÷ng cÊu kiÖn chÕ t¹o tr−íc theo mÉu trong catal«. Nhµ khung thÐp, nhÑ, mang d¸ng dÊp NhËt B¶n Lµ vÝ dô vÒ thiÕt kÕ ®Ó ph¸t triÓn hay thay ®æi theo thÞ hiÕu ng−êi sö dông.

21 22 23 24 25 26

Nhµ gia ®×nh Ford, Illinois §¬n vÞ ë, Marseilles Nhµ thê Notre Dame Haut, Ronchamp Atonium, Brussels Nhµ thê Coventry, Anh B¶o tµng Guggenheim, New York

B1949 1947-52 1950-54 1954-58 1950 1956-59

B. Goff Le Corbusier Le Corbusier C¸c kü s− BØ Basil Spence F.L.Wright vµ S.R.Guggenheim

+ Nhµ m¸i vßm trßn thÊp, ®−êng kÝnh 51m, khung thÐp s¬n ®á; m¸i vßm kim lo¹i, lîp tÊm xÉm mÇu, nhËn ¸nh s¸ng qua giÕng trêi. KÕt cÊu ®¬n gi¶n, ®a phÇn lµ tiÒn chÕ. Lµ mét trong nh÷ng ng«i nhµ ®Çu tiªn cã xu h−íng sinh th¸i. + Khu chung c− toµn b»ng bªt«ng dµi 165m,cao 56m gåm 17 tÇng ®−îc x©y trªn cét, cã 337 c¨n hé vµ c¸c c«ng tr×nh kh¸c nh− cöa hµng, kh¸ch s¹n, tr−êng häc, phßng tËp thÓ dôc, bÓ b¬i. + Nhµ thê hµnh h−¬ng, lµ c«ng tr×nh ®éc ®¸o nhÊt , ®−îc ng−ìng mé nhÊt vµ Ýt tranh c·i nhÊt cña t¸c gi¶, bëi méc m¹c, gi¶n dÞ vµ thÓ hiÖn ®óng lý luËn vÒ phong c¸ch HiÖn ®¹i Quèc tÕ. + Lµ biÓu t−îng cña TriÓn L·m toµn cÇu n¨m 1958. C«ng tr×nh m« h×nh nguyªn tö nµy cao 102m, gåm 9 qu¶ cÇu thÐp ®−êng kÝnh 18m, nÆng 200 tÊn vµ cã hai tÇng Trong ®−êng èng nèi liÒn nh÷ng qu¶ cÇu, cã thang m¸y. +X©y chñ yÕu b»ng ®¸ sa th¹ch hång x¸m, m¸i bªt«ng d¸t ®ång, bªn trong lµ c¸c cét m¶nh kiÓu vßm s−ên, h¬i mang tÝnh chÊt Gotich. + Mét c¸i trèng khæng lå b»ng bªt«ng , bªn trong lµ con ®−êng tho¶i h×nh xo¾n èc tõ sµn ®Õn ®Ønh , m¸i vßm kÝnh h¬i ph¼ng. Ng−êi xem lªn tÇng trªn b»ng thang m¸y vµ sÏ xem tranh khi ®i xuèng tÇng trÖt. Lµ mét c«ng tr×nh dÔ nhËn biÕt nhÊt, sau t−îng thÇn Tù do.

27 28 29 30 31 32

CÇu Hå Maracaibo, Venezuela Cæng vßm St Louis, Hoa Kú S©n bay cuèi TWA, New York Cung lao ®éng Turin, Italia Nhµ thê Brasilia, Brazil Thµnh phè Marina, Chicago

1959-62 1963-65 1956-62 1961 1960-70 1964-67

R. Morandi E. Saarinen E. Saarinen P.L. Nervi, P. del Lavoro Oscar Niemeyr B.Goldberg

+ CÇu cã 70% thµnh phÇn ®−îc tiÕn chÕ, gåm 5 nhÞp, mçi nhÞp dµi 238m, víi th¸p ®ì c¸p cao 90m. Lµ c«ng tr×nh ÷ng dông bªt«ng øng suÊt tr−íc. +Vßm h×nh parabol b»ng thÐp kh«ng gØ n»m trªn cöa s«ng St Louis, cao 192m, nÆng 17.246 tÊn. + KiÕn tróc theo xu h−íng BiÓu hiÖn cã h×nh d¹ng cña con c¸ mËp. G©y Ên t−îng m¹nh khi nh×n tõ trªn cao xuèng. + MÆt b»ng vu«ng, t−êng kÝnh, m¸i thÐp, cao 38m. C«ng tr×nh ®éc ®¸o vÒ kÕt cÊu, tr¸ng lÖ vÒ ngo¹i thÊt. + Cã h×nh d¹ng cña v−¬ng miÖn, t¹o thµnh tõ 16 s−ên bªt«ng rçng cao 30m, nghiªng tõ nÒn vµo trong vµ giao nhau gÇn ®Ønh. Chøa ®−îc 4000 ng−êi. Néi thÊt gi¶n dÞ nh−ng ngo¹i thÊt hµi hoµ víi c¶nh quan. + TËn dông triÖt ®Ó c¶nh quan b»ng c¸ch bè trÝ nh÷ng c¨n hé b×nh th−êng cã ban c«ng h×nh b¸n nguyÖt nh« ra, t¹o d¸ng h×nh b¾p ng«. Mçi toµ th¸p cã 450 c¨n hé , ®−êng tho¶i h×nh xo¾n èc, cã c¶ chç ®ç xe,v.v. TiÕt kiÖm

33 34 35 37 38 39

Th¸p Lake Point, Chicago Habitat, Montreal Tr−êng §¹i häc §«ng Anglia, Norwich Nhµ h¸t opera Sydney Nhµ tr−ng bµy nghÖ thuËt míi , Stuttgart Trung t©m Pompidou, Paris

1967-68 1967 1967 -76 1957-73 1977-84 1971-77

Cty Schipporeit - Heinich M. Safdie Lasdun J. Utzon J. Stirling R. Roger & R. Piano

®Êt , víi nh÷ng chung c− cao nhÊt thÕ giíi lµ ®Æc ®iÓm cña thµnh phè nµy. + Lµ mét khèi chung c−, nguyªn lµ thiÕt kÕ cña Mies van der Rohe. Toµ th¸p cao 197m gåm nh÷ng c¨n hé cùc ®¾t. + Khu liªn hîp nhµ ë t¹i Héi chî Montreal (Canada) n¨m 1967. Gåm 554 bé phËn tiÒn chÕ cÊu thµnh , h×nh d¸ng rÊt phøc t¹p, ®−îc neo bëi c¸p thÐp vµ kÕt nèi bëi ®−êng néi bé t¹o nªn 158 c¨n hé,mçi c¨n hé cã tõ 1 ®Õn 4 buång ngñ. C¸c buång ®Òu h−ëng kh«ng khÝ vµ ¸nh s¸ng tù nhiªn. + Bè côc thµnh tõng nhãm c«ng tr×nh, tËp trung ho¸ cao n¬i ë, n¬i gi¶ng d¹y, khu ®iÒu hµnh víi diÖn tÝch khu ®Êt hîp lý. Cã d¸ng dÊp cña nh÷ng th¸p ®Òn thê L−ìng Hµ, khi th¸c khu tèt ®Êt dèc nghiªng nh»m tiÕp cËn víi c¶nh quan xung quanh. +KiÕn tróc cã phong c¸ch HËu hiÖn ®¹i, cã d¸ng dÊp nh÷ng c¸nh buåm ë c¶ng Sydney. Gåm 4 nhµ h¸t, cã phßng hoµ nh¹c chøa ®Õn 4000 ng−êi, t−êng cao ®Õn 60m. Lµ kiÕn tróc biÓu t−îng cho Australia + Lµ c«ng tr×nh nghÖ thuËt ®−îc −a thÝch, bè côc kh«ng gian khÐo lÐo, sinh ®éng, h×nh thøc mÆt ngo¹i ®a d¹ng vµ khªu gîi. Tuy vËy c¸c phßng tr−ng bµy th× theolèi cæ truyÒn. + M« t¶ cç m¸y cao 6 tÇng, t¹o thµnh hép trong suèt dµi 168m,réng 59m vµ cao 42m, khung dµn thÐp. Kh«ng gian néi thÊt linh ho¹t T−¬ngph¶n gi÷a phÇn bªn ngoµi ( nh− nhµ m¸y) vµ phÇn bªn trong

40 41 42 43 44 45

Toµ nhµ Lloyd, London B¶o tµng nghÖ thuËt, Atlanta Ng©n hµng Th−¬ng m¹i, Frankfurt Reichstag, Berlin Th¸p ®«i Petronass, Kuala Lampur Malaysia B¶o tµng Guggenheim Bilbao

- 1983 1997 1992,1999 1997 1997

R. Roger & h·ng Ove Arup R. Meier Norman Fosterr Norman Fosterr Cesar Pelli F. Gehry

réng r·i lµ thµnh c«ng cña kiÕn tróc. + C«ng tr×nh x©y b»ng bªt«ng bäc thÐp kh«ng gØ vµ nhiÒu kÝnh ph¶n chiÕu. Kh«ng gian néi thÊt réng vµ lnh ho¹t, thang m¸y tèc ®é cao, ch¹y suèt 12 tÇng nhµ tíi s©n réng, cã thÓ chøa 1000 ng−êi. + C«ng tr×nh cña c¸c tÊm bªt«ng vµ khung thÐp, c¸c tÊm thÐp phñ men kÝnh vµ bÖ cét b»ng ®¸ granit.§−îc xem lµ cã trËt tù vµ kû luËt h¬n c¸c c«ng tr×nh HËu hiÖn ®¹i kh¸c. + Toµ nhµ cao 57 tÇng,mÆt b»ng tam gi¸c ®Òu, víi c¸c khu dÞch vô ®Æt ë ba gãc. PhÇn trung t©m rçng lµ mét èng th«ng h¬i khæng lå.Bªn s−ên c«ng tr×nh , lµ nh÷ng nhµ kÝnh trång c©y, x©y chung quanh toµ th¸p theo h×nh xo¾n èc.§ã lµ n¬i gi¶i kh¸t ngoµi trêi,v.v. +Lµ toµ nhµ cã lÞch sö quan träng. T¸c gi¶ ®· cè g¾ng duy tu ®−îc nã. + Th¸p ®«i, mçi bªn cao 88 tÇng, ®−îc nèi ë gi÷a bëi mét cÇu trêi vµ mçi bªn g¾n víi mét th¸p nhá kh¸c h×nh trô cao 44 tÇng. Tæng chiÕu cao lµ 452m. + B¶o tµng lín míi ë ch©u ¢u ®Ó tr−ng bµy bé s−u tËp hiÖn ®¹i. Kh«ng gian néi thÊt rÊt lín, phßng tr−ng bµy dµi 137m, cao h¬n 50m. Tæng diÖn tÝch t−ng bµy 9000m2 n»m trªn 3 tÇng.

§å ho¹ hiÖn ®¹i ch©u ¢u ë thÕ kû 20 NguyÔn Huy C«n

Cã thÓ nãi kh«ng qu¸ c−êng ®iÖu r»ng nghÖ thuËt ®å ho¹ hiÖn thùc ë thÕ kû 20 lµ mét nÒn nghÖ thuËt cã néi dung phong phó vµ mang tÝnh chiÕn ®¸u m¹nh mÏ. Kh¶ n¨ng cña ®å ho¹ lµ cã thÓ nhËn xÐt chíp nho¸ng c¸c nhu cµu vµ sù kiÖn cña ®êi sèng x· héi. TÝnh ®a d¹ng vµ linh ho¹t cña ph−¬ng ph¸p nghÖ thuËt ®å ho¹ thÓ hiÖn nh÷ng thùc tÕ b»ng nghÖ thuËt, tõ nh÷ng ý t−ëng ®· chÝn muåi vµ b»ng t×nh c¶m thÓ hiÖn riªng cho ®Õn nh÷ng thÓ lo¹i lín, nhiÒu khi lµ ®Ò tµi v¨n häc. Sau hÕt, víi sè l−îng lín cña b¶n kh¾c vµ nh÷ng h×nh vÏ kh¸ dÔ ho¹ l¹i ®Òu t¹o ®iÒu kiÖn ®−a ®å ho¹ vµo nghÖ thuËt ngµy nay cña chóng ta -ngay c¶ nh÷ng sù kiÖn phong phó cña ®êi sçng x· héi - lªn mét vÞ thÕ thÝch ®¸ng. TruyÒn thèng d©n chñ cña ®å häa ch©u ¢u ë thÕ kû 19 vµ ®Çu thÕ kû 20 cã mét vai trß to lín. G«ia vµ §«miª, Xtªlen vµ C«nvits, Madªren vµ Brenvin lµ lùc l−îng s¸ng t¸c chñ yÕu, lµ ®Ønh cao nghÖ thuËt vµ t− t−ëng. Hä ®· n©ng cao nghÖ thuËt ®ß ho¹ vµ sÏ gióp cho c¸c ho¹ sÜ tiÕn bé thêi ®¹i chóng ta cã mÉu mùc ®Ó gi¶ng d¹y ë c¸c tr−êng häc. NghÖ thuËt t¹o h×nh hiÖn ®¹i cña c¸c n−íc t− b¶n ®Æc tr−ng bëi hai chiÒu h−íng tr¸i ng−äc nhau : chñ nghÜa hiÖn thùc nh»m phôc vô tÇng líp nh©n d©n réng r·i, vµ chñ nghÜa h×nh thøc thÓ hiÖn t− t−ëng cña giai cÊp t− s¶n. Suèt nöa ®Çu thÕ lû 20, nÒn nghÖ thuËt cña c¸c n−íc t− b¶n ®−îc ®Æc tr−ng bëi sù thay ®æi th−êng xuyªn cña c¸c xu h−íng h×nh thøc chñ nghÜa . C¸c xu h−íng nµy sinh ra ngay trong lßng c¸c n−íc kh¸c nhau cña ch©u ¢u vµ ch©u Mü, tuy møc ®é cã kh¸c nhau nh−ng còng ®· thõa nhËn c¸c nguyªn t¾c xa rêi víi chñ nghÜa hiÖn thùc : chñ quan cùc ®oan, xu h−íng ph¶n d©n chñ vµ nãi cho cïng lµ chñ nghÜa ph¶n nh©n ®¹o, bãp nghÑt t×nh c¶m con ng−êi, trÊn ¸p nhËn thøc s¸ng suèt cña con ng−êi. ChÞu ¶nh h−ëng cña cuéc chÕn ®Êu chèng ph¸t xÝt vµ sù lín manh cña lùc l−îng d©n chñ trong thêi kú sau chiÕn tranh, t×nh h×nh thèng trÞ cña xu h−íng ph¶n hiÖn thùc vµ ph¶n d©n chñ trong nghÖ thuËt ë c¸c n−íc ®· b¾t ®Çu thay ®æi nhiÒu. ë nhiÒu n−íc, trong nghÖ thuËt t¹o h×nh ®· biÓu hiÖn xu thÕ nh©n ®¹o, d©n chñ vµ hiÖn thùc, c¸ biÖt cã n−íc ( nh− Mªxic«) hoÆc c¸ biÖt cã thêi kú ( t¹i Italia), t×nh h×nh nµy l¹i tiÕn bé h¼n lªn. Sè lín c¸c ho¹ sÜ, b»ng ph−¬ng tiÖn nghÖ thuËt cña m×nh ®· b¾t ®Çu tham gia vµo cuéc ®Êu tranh cña nh©n d©n chèng lùc l−îng ph¶n ®éng cña ®Õ quèc, ®Êu tranh cho tù do d©n chñ vµ quyÒn lîi, cho hoµ b×nh vµ h¹nh phóc. ChiÒu s©u vµ tÇm quan träng cña thÓ tµi, tÝnh t− t−ëng, chñ nghÜa nh©n ®¹o, chñ nghÜa l¹c quan kiªn tr× cuéc sèng ®· trë thµnh ®Æc ®iÓm cã tÝnh quyÕt ®Þnh cña nghÖ thuËt tiÕn bé trªn toµn thÕ giíi. NghÖ thuËt cña nhiÒu ho¹ sÜ lín ë ph−¬ng T©y chøa ®Çy néi dung t− t−ëng tiÕn bé. H¬n n÷a, ®a sè c¸c ho¹ sÜ ®· am hiÓu vÒ tÝnh t− t−ëng cña nghÖ thuËt còng nh− vÊn ®Ò liªn quan kh¨ng khÝt gi÷a nghÖ thuËt vµ ho¹t ®éng x· héi. Nãi chung, hä ®Òu nhËn thøc ®−îc r»ng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, nghÖ thuËt ®å ho¹ nh©n ®¹o chñ nghÜa th−êng chiÕm ®−îc vÞ trÝ hµng ®Çu. HÇu nh− tÊt c¶ c¸c xu h−íng lín trong nghÖ thuËt tiÕn bé sau chiÕn tranh ®Òu ®· b¾t ®Çu víi c«ng t¸c ®å ho¹ theo ch−¬ng tr×nh hoÆc lµ chÝnh c¸c t¸c phÈm ®å ho¹ ®· x¸c ®Þnh mét c¸ch triÖt ®Ó khuynh h−íng ®Êu tranh cña x· héi . D−ìi xu h−íng nµy, tr−êng ph¸i kia, sù thµnh c«ng cña hä ®· ®−îc ý kiÕn quÇn chóng kh¸n gi¶ r«ng r·i nhÊt c«ng nhËn. Bé tranh cña R. Guttuz« CÇu th−îng ®Õ cña chóng ta, con ®Çu lßng cña chñ nghÜa T©n hiÖn thùc Italia cßn ®−îc s¸ng t¸c m·i cho ®Õn n¨m 1944. Nh÷ng thµnh tùu xuÊt s¾c

cña c¸c nhµ kh¾c ho¹ Mªxic«, nh÷ng thµnh c«ng to lín cña sªri ®å ho¹ cña B. Taslitski, A. Fuder«n, A. Miain¬ vµ sau hÕt lµ c¸c kiÖt t¸c ®å ho¹ cña P. Picatx« vµ G. Ecnhi - ®· ®−îc giöi th−ëng Hoµ b×nh thÕ giíi. §ã chØ lµ mét vµi thÝ dô râ nÐt nhÊt nãi lªn vÞ trÝ cña ®ß ho¹ trong nghÖ thô©t ë c¸c n−íc t− b¶n. CÇn ph¶i kÓ thªm G. Effen, H. Bixtrup, R. Kent, H. Venturenli lµ c¸c nhµ ®å ho¹ næi tiÕng thÕ giíi. Nh−ng kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn ph¸t sinh t×nh h×nh nµy. MÆc dï sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña xu h−íng h×nh thøc chñ nghÜa ë ph−¬ng T©y trong nh÷ng n¨m 20 vµ 30 cña thÕ kû 20 víi ®ñ kiÓu kh¸c nhau, trong m−êi n¨m ®ã, ho¹t ®éng s¸ng t¸c cña nhiÒu hop¹ sÜ lín vµ rÊt kh¸c nhau Êy, vÒ c¨n b¶n kh«ng t¸ch rêi ®−îc c¬ së nh©n ®aä chñ nghÜa cña nghÖ thuËt vµ nhiÖm vô x· héi cña m×nh. T¹i §øc, tr−íc khi cã chÕ ®é ph¸t xÝt, nhiÒu ho¹ sÜ ®· s¸ng t¸c víi xu h−íng x· héi nh− K. C«nvits, G. Gr«s, G. Sile. trong kho¶ng nh÷ng n¨m 30, c¸c nhµ s¸ng t¸c tranh hoµnh tr¸ng Mªxic« H.K. ¤r«txc«, D. Rivera, D.A.Sic©yr«t ®· hoµn toµn ®em nghÖ thuËt phôc vô nh©n d©n. Tõ ®Çu nh÷ng n¨m 20 cho ®Õn tËn b©y giê, c¸c sù kiÖn x· héi quan träng cña lÞch sö ch©u ¢u ®· ®−îc F. Mad¬ren h−ëng øng trong sªri tranh chèng ®Õ quèc cña m×nh. ë nöa cuèi nh÷ng n¨m 1930, G. Ecnhi t¹i Thuþ sÜ vµ c¸c ho¹ sÜ cña x−ëng §å ho¹ Nh©n d©n cña Mªxic« ®· cã nh÷ng t¸c phÈm g©y ¶nh h−ëng nhÊt ®Þnh tíi toµn bé nÒn ®å ho¹ tiÕn bé sau chiÕn tranh. Sau cïng, truyÒn thèng nh©n ®¹o trong nÒn nghÖ thuËt Ph¸p ®· l−u l¹i trong nh÷ng t¸c phÈm −u tó cña c¸c ho¹ sÜ nh− Picatx«, A. Matis, A. Macke. §−¬ng nhiªn lµ con ®−êng s¸ng t¸c cña c¸c ho¹ sÜ nµy kh«ng ph¶i bao giê còng b»ng ph¼ng. trong nghÖ thuËt cña hä, nh÷ng nÐt t−îng tr−ng −íc lÖ th−êng xen vµo sù ph¶n ¶nh cô thÓ trong thùc tÕ; vµ trong c¸c thêi kú s¸ng t¸c kh¸c nhau, nhiÒu ng−êi ®· ph¶i nh−îng bé tr−íc xu h−íng cña chñ nghÜa h×nh thøc. §a sè c¸c t¸c phÈm cña hä thÓ hiÖn nh÷ng vÊn ®Ò x· héi quan träng nhÊt cña thêi ®¹i, ®· chi phèi mét thÕ giíi quan cã tÝnh chÊt bi kÞch cao ®é. S¸ng t¸c cña mét trong c¸c ho¹ sÜ hiÖn ®¹i næi tiÕng Ph¸p lµ Pabl« Picatx« mang tÝnh chÊt nµy râ nhÊt, vµ nghÖ thuËt ®å ho¹ cña «ng ®· chiÕm mét trong nh÷ng vÞ trÝ hµng ®Çu. NghÖ thuËt cña Picatx« cã tr×nh ®é phøc t¹p vµ m©u thuÉn s©u s¾c. Dùa vµo quan ®iÓm chÝnh trÞ tiÕn bé, tr−íc tiªn ho¹ sÜ thÓ hiÖn t¸c phÈm cña m×nh trong hÖ thèng cña nghÖ thuËt h×nh thøc chñ nghÜa. TiÕng nãi nghÖ thuËt cña «ng ®−îc "m· ho¸" mét c¸ch ®Æc biÖt. Trong c¸c t¸c phÈm lín nhÊt, «ng ®· thÓ hiÖn nh÷ng ®Ò tµi g©y xóc ®éng vµ bÞ kÞch cña lÞch sö hiÖn ®¹i vµ cña chÝnh trÞ, nh− Ghecnica, ¦íc m¬ vμ lêi nãi dèi cña Franc«, ChiÕn tranh TriÒu Tiªn, ChiÕn tranh vμ hoμ b×nh. ý t−ëng cña «ng rÊt kh«ng tËp trung vµ hoµn toµn tõ bá nh÷ng h×nh ¶nh cô thÓ, thùc tÕ. Bªn c¹nh nh÷ng t¸c phÈm nh− thÕ, Picatx« cã nh÷ng t¸c phÈm mang tÝnh chÊt cæ ®iÓn, râ rµng vµ ®¬n gi¶n. Trong sè nµy, ®Æc biÖt chó ý lµ tranh ®å ho¹ trong thêi kú hËu chiÕn . §Ò tµi ®Êu tranh cho hoµ b×nh cña «ng cã mét vÞ thÕ rÊt lín. Ho¹ sÜ ®· hoµn thµnh mét sªri tranh cho §¹i héi c¸c ChiÕn sÜ Hoµ b×nh toµn thÕ giíi. Trong sè nµy cã Chim c©u Hoμ b×nh næi tiÕng. Trong sªri tranh in ®¸ vÒ ®Ò tµi chèng chiÕn tranh vÏ cho thi phÈm Ng−êi Hoμ b×nh cña P. £lua.T¹i c¸c tranh in ®¸ á T©y Ban Nha vµ nh÷ng t¸c phÈm kh¸c ®Òu mang tÝnh chÊt thuÇn khiÕt truyÒn c¶m vµ s¸ng sña mét c¸ch kú l¹, thÓ hiÖn tuyÖt vêi vÎ ®Ñp cña tuæi trÎ vµ tù do. Con ®−êng s¸ng t¸c cña H¨ngri Matix vèn lµ trÇm l¨ng h¬n Picatx«, nh−ng chÝnh «ng l¹i xa rêi vÞ trÝ cña chñ nghÜa hiÖn thù. H¬n n÷a, ®èi víi Matix, ®Ò tµi vÒ c¸i ®Ñp cña con ng−êi vÉn lµ ®Ò tµi chñ yÕu. Trong nhiÒu t¸c phÈm ®å ho¹ cña m×nh, häa sÜ ®· t×m ra c¸i hoµ hîp, b×nh lÆng vµ nhÑ nhµng. Nh÷ng tranh liªn hoµn cña «ng duyªn d¸ng kú l¹, cã chÊt nh¹c vµ tù nhiªn. Trong nh÷ng ®iÒu kiÖn hiÖn nay ë ph−¬ng T©y, chÊt l−îng c¸c kiÖt t¸c nh− thÕ cña Picatx« vµ Matix cã ý nghÜa rÊt ®Æc biÖt. Chèng t− t−ëng ph¶n ®éng, c¸c ho¹ sÜ nµy ®· kh¼ng ®Þnh c¸i ®Ñp cña con ng−êi, c¸i trong s¸ng cña thÕ giíi tinh thÇn. Nh÷ng t¸c phÈm cña c¸c ho¹ sÜ kú cùu nµy ë ch©u ¢u ®· ®−a vµo nghÖ thuËt hËu chiÕn cña c¸c n−ãc t− b¶n niÒm tin vµo gi¸ trÞ néi t©m cña con ng−êi, vµo søc lùc, lßng dòng c¶m vµ trong s¸ng cña tinh thÇn. C¸c sù kiÖn cã tÝnh chÊt bi kÞch cñalÞch sö ch©u ¢u cuèi nh÷ng n¨m 1930, nöa ®Çu cña nh÷ng n¨m 1940, phong trµo kh¸ng chiÕn m¹nh mÏ cña nh©n d©n Ph¸p vµ Italia, xu h−íng d©n chñ thêi kú hËu chÕn ®· kh¬i s©u t− t−ëng tiÕn bé x· héi trong nghÖ thuËt T©y ¢u, nhÝch hä l¹i gÇn

víi nh©n d©n h¬n, lµm sèng l¹i truyÒn thèng hiÖn thùc, lµm cho giíi ho¹ sÜ tiÕn bé kh«ng ngõng gia t¨ng. Tuy nhiªn, nghÖ thuËt ë ¢u-Mü sau chiÕn tranh - mµ tr−íc hÕt lµ ®å ho¹ kh«ng ph¶i chØ ®Æc tr−ng bëi tªn tuæi cña c¸c ho¹ sÜ lçi l¹c vµ næi tiÕng mµ cßn biÓu hiÖn ë nhiÒu tæ chøc tËp thÓ c¸c xu h−íng vµ tr−êng ph¸i lµm viÖc theo ch−¬ng tr×nh. §ã lµ mét giai ®oan míi cña sù ph¸t triÓn nghÖ thuËt tiÕn bé hiÖn ®¹i ë c¸c n−íc mµ chóng ta kh«ng thÓ thÊy ®−îc trong nghÖ thuËt thêi tiÒn chiÕn ë chÝnh nh÷ng n−íc nµy., ngo¹i trõ X−ëng ®å ho¹ Nh©n d©n ë Mªxic«. VÊn ®Ò kh«ng ph¶i chØ lµ ë sù thèng nhÊt quan ®iÓm vÒ nghÖ thuËt, viÖc h×nh thµnh c¸c nhãm nghÖ thuËt thuÇn tuý ®· thùc hiÖn ë chau ¢u tõ l©u råi. C¸i míi lµ ë chç trong viÖc s¸ng t¸c cña nh÷ng tËp thÓ nµy vµ c¸c tr−êng ph¸i thèng nhÊt nµy th× ®Ò tµi vÔ x· héi chiÕm vÞ trÝ chñ ®¹o, thõa nhËn cÇn ph¶i thÓ hiÖn kÞp thêi ®Ò tµi ®ã tr−íc tiªn trong nghÖ thu¹t vµ phôc vô ý ®å liªn hîp c¸c ho¹ sÜ l¹i. §©u ph¶i ngÉu nhiªn mµ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y xuÊt hiÖn xu h−íng tiÕn tíi hîp nhÊt trong ph¹m vi quèc tÕ c¸c ho¹ sÜ tiÕn bé l¹i víi nhau. Cßn nhí, trong §¹i héi Liªn hoan thanh niªn vµ sinh viªn lÇn thø 6 ë Matxc¬va , c¸c ®¹i biÓu ho¹ sÜ Mªxic« vµ Ên §é ®· tuyªn bè nh− vËy. GÇn ®©y, l¹i tæ chøc Héi quèc tÕ c¸c ho¹ sÜ vÏ tranh biÕm ho¹ mang tªn C©u l¹c bé §«niª, v.v. Cã tr−êng ph¸i nghÖ thuËt lÇn ®Çu tiªn trong m−¬i n¨m gÇn ®©y ®· ®Ò ra ch−¬ng tr×nh ho¹t ®éng x· h«i trong nghÖ thuËt ë n−íc ngoµi vµ ®oµn kÕt nh÷ng lùc l−îng ho¹ sÜ d©n chñ ë T©y ¢u, ®· tõng theo tr−êng ph¸i T©n HiÖn thùc. Tr−êng ph¸i nµy h×nh thµnh trong nh÷ng n¨m ®Çu chiÕn tranh víi c¬ së t− t−ëng lµ phong trµo kh¸ng chiÕn trong thêi chiÕn vµ cao trµo cña quÇn chóng nh©n d©n sau chiÕn th¾ng ph¸t xÝt. Chñ nghÜa T©n hiÖn thùc ®−îc c«ng bè ë Ph¸p lÇn ®Çu tiªn vµo n¨m 1948 trong ®iÒu kiÖn xu h−íng nghÖ thuËt h×nh thøc vµ trõu t−îng chiÕm ®Þa vÞ thèng so¸i tuyÖt ®èi. C¸c nhµ s¸ng lËp ra tr−êng ph¸i nµy lµ Fuzªr«n, Taclitxki, Ambla vµ nh÷ng ng−êi kh¸c. B»ng tranh vÏ cña m×nh hä ®· cñng cè thªm tÝnh phæ biÕn cñ nghÖ thuËt, chó ý h¬n vÒ nh÷ng ®Ò tµi hiÖn ®¹i, lÊy nh÷ng anh hïng cña nh©n d©n lµm h×nh t−îng chñ yÕu cho t¸c phÈm nghÖ thuËt. Chñ nghÜa T©n hiÖn thùc ®· giµnh ®−îc vÞ trÝ vòng ch¾c trong c«ng chóng , lµ c«ng nh©n, sinh viªn, trÝ thøc Ph¸p. ChØ sau hai ba n¨m ra ®êi, tr−¬ng ph¸i nµy ®· trë nªn næi tiÕng trong nghÖ thuËt Ph¸p vµ thu hót sù chó ý cña c¸c ho¹ sÜ tiÕn bé ë c¸c n−íc kh¸c. C¸c ho¹ sÜ cña chñ nghÜa T©n hiÖn thùc ®−îc tËp hîp tõ nh÷ng n¨m chèng ph¸t xÝt, nhiÒu ng−êi trong bän hä ®· tham gia vµo cuéc kh¸ng chiÕn b»ng vò khÝ vµ b»ng nghÖ thuËt cña m×nh. Taclitxki tõ 1941 sèng ë tr¹i tËp trung cña ph¸t xÝt, n¨m 1944 bÞ tï ë Bukhenvan. Fuzª r«n trong thêi kú chiÕn tranh ®· gia nhËp §Èng Céng s¶n vµ tham gia c«ng t¸c bÝ mËt chèng ph¸t xÝt. £pinh«ng còng chiÕn ®Êu trong hµng ngò kh¸ng chiÕn. CÇn thÊy r»ng ch¼ng cã ai trong sè nh÷ng tay ®iªu luyÖn næi tiÕng cña chñ nghÜa T©n hiÖn thùc vèn ®· lµ ho¹ sÜ ®å ho¹. TÊt c¶ ®Òu lµ ho¹ sÜ kh«ng chuyªn vÒ ®å ho¹. VÏ nhiÒu h¬n c¶ vµ chñ t©m h¬n so víi c¸c nhµ T©n hiÖn thùc kh¸c ®èi víi ®å ho¹, ph¶i kÓ tíi sªri ®å ho¹ cña B« rit Taclitxki. Ngay ë Bukhenvan, «ng ®· vÏ 111 tranh, lµ nh÷ng tµi liÖu chèng ph¸t xÝt lµm xóc ®éng lßng ng−êi. C¸i chñ yÕu trong nh÷ng tranh liªn hoµn nµy lµ nh÷ng h×nh t−îng g©y truyÒn c¶m m¹nh cña nh÷ng con ng−êi dòng c¶m trong gian khæ; tinh thÇn cña hä kh«ng hÒ lung lay trong phßng tra tÊn cña bän ph¸t xÝt. §ã lµ do Taclitxki ®· chó ý kÞp thêi ®Õn ®å ho¹. N¨m 1952 «ng cïng víi häa sÜ Miren Miain¬ sèng ë Angiªri , t¹i ®©y hä ®· hoµn thµnh mét sª ri tranh lín. C¸c nhµ l·nh ®¹o §¶ng Céng s¶n Angiªri ca ngîi nh÷ng t¸c phÈm ®ã l;¸ " b¶n c¸o tr¹ng chèng chÕ ®é thùc d©n nghiªm kh¾c nhÊt". ViÖc s¸ng t¸c cña A. Fuzªr«n g¾n liÒn chÆt chÏ víi nh©n d©n, «ng lµ bËc thµy lçi l¹c cña xu h−íng hiÖn thùc ë Ph¸p. §Ò tµi chÝnh cñ «ng lµ cuéc sèng vµ ®¸u tranh cña c«ng nh©n Ph¸p. Theo ®Ò nghÞ cña C«ng ®oµn thî má, «ng ®· thùc hiÖn trong n¨m 1950 mét chuyÕn ®i vÌ vïng má than miÒn b¾c n−íc Ph¸p. KÕt qu¶ thÓ hiÖn sªri Trong xø Má cña «ng , ph¸c ho¹ cuéc sèng vÊt v¶ cña thî má. VÒ ®Ò tµi nµy cßn cã E®ua Pinh«ng. §a sè c¸c t¸c phÈm ®å ho¹ cña ho¹ sÜ theo xu h−íng nµy sÏ nh−êng chç cho nh÷ng h×nh t−îng tèt h¬n cña ®å ho¹ hiÖn ®¹i tiÕn bé, ch¼ng h¹n c¸c t¸c phÈm cña ho¹ sÜ Mªxic« hay cña Mezªren. Nh÷ng t¸c phÈm tr−íc ®ã rÊt thiÕu tÝnh phæ qu¸t cña h×nh t−îng, nghÖ thuËt t¹o h×nh,

sù tù tin cña tranh vÏ. Dï sao, c¸c t¸c phÈm T©n HiÖn thùc Ph¸p trong thêi kú ®ã ®· ®ãng vai trß quan träng nhÊt ®Þnh trong lÞch sö. ý nghÜa cña chñ nghÜa T©n HiÖn thùc lµ ë chç nã thÓ hiÖn cô thÓ ®−îc vô viÖc cã thùc, lµ ë chç tõ bá c¸i t−îng tr−ng, trõu t−îng ( vèn lµ ®Æc ®iÓm cña nghÖ thuËt tr−íc chiÕn tranh), lµ ë chç toµn t©m toµn ý vµ nghiªn cøu mét c¸ch nghiªm tóc cuéc sèng cña nh©n d©n, lµ ë chç th«ng c¶m vµ ñng hé cuéc ®Êu tranh cña hä. C¸c ho¹ sÜ ®å ho¹ tiÕn bé Ph¸p cã tÝnh chñ ®éng vÒ chÝnh trÞ vµ nghÖ thuËt cao. Hä kh«ng chØ lµ kÎ nªu b»ng h×nh ¶nh nh÷ng sù viÖc x· héi mét c¸ch tù nhiªn. Trong nghÖ thuËt cña hä lu«n lu«n biÓu hiÖn mét c¸ch s¾c bÐn vai trß cña ng−êi yªu n−íc. §©u ph¶i ngÉu nhiªn mµ ®a sè trong hä lµ ®¶ng viªn §¶ng Céng s¶n Ph¸p. Vµ còng cÇn nªu mét ®Æc ®iÓm n÷a cña c¸c nhµ ®å ho¹ Ph¸p : kh«ng gièng víi c¸c xu h−íng nghÖ thuËt kh¸c, hä cã phong c¸ch vµ bót ph¸p riªng. TÝnh kh¸i qu¸t mµ tù nhiªn mét c¸ch hiÕm cã trong t¸c phÈm xuÊt s¾c cña Matix vµ Picatx« , sù chÝnh x¸c vµ tÝnh cô thÓ biÓu hiÖn râ trong tranh cña Taclitxki vµ Fuzªr«n, sù s¾c bÐn cña Bupfª, nÐt hãm hØnh vµ hµo hoa trong tranh cña Effen,v.v. tÊt thÈy ®Òu thuéc phong c¸ch ®å ho¹ cña c¸c ho¹ sÜ ®å ho¹ hiÖn ®¹i Ph¸p. Trong m−¬i n¨m gÇn ®©y, nghÖ thuËt Italia ®· chiÕm mét trong nh÷ng vÞ trÝ vùot tréi trong nÒn nghÖ thuËt t¹o h×nh cña thÕ giíi. Xu h−íng chñ yÕu trong nghÖ thuËt ë n−íc nµy lµ chñ nghÜa HiÖn thùc Míi (1), lµ mét h×nh thøc ®Æ biÖt gÇn gòi cña T©n HiÖn thùc (2). Tr−êng ph¸i nµy bao gåm nhiÒu ho¹ sÜ lín vµ hÇu nh− lùc l−îng nµy ®Òu ®èi lËp víi chñ nghÜa trõu t−îng. Xu h−íng tiÕn bé trong nÒn nghÖ thôtt Italia rÊt hoµn chØnh. ë ®©y chóng ta kh«ng t×m hiÓu vÒ môc ®Ých nghÖ thuËt cña tõng c¸ nh©n vµ nh÷ng môc tiªu kh¸c nh− trong nghÖ thuËt Ph¸p, song xu h−íng nµy rÊt cô thÓ, thèng nhÊt vµ cã ®−êng lèi chung nh»m ®¹t ®−îc kÕt qu¶ ®Ò ra. Còng nh− Chñ nghÜa T©n HiÖn thùc, chñ nghÜa HiÖn thùc Míi ë Italia bøt ®Çu h×nh thµnh tõ nh÷ng n¨m chiÕn tranh, trong c¸c cuéc kh¸ng chiÕn vµ næi dËy cña nh©n d©n, trong nh÷ng n¨m chèng ph¸t xÝt 1944-45. HÇu hÕt c¸c ho¹ sÜ Italia ®Òu tham gia vµo dÊu tranh chèng ph¸t xÝt. NhiÒu ng−êi ®· gia nhËp qu©n ®éi gi¶i phãng . Phong trµo kh¸ng chiÕn lµ ®Ò tµi sè mét cña HiÖn thùc Míi, vµ tinh thÇn chiÕn ®Êu, sù nhiÖt t×nh vlßng tin t−ëng vµo chÝnh nghÜa trong sù nghiÖp cña m×nh ®· trë thµnh phÈm chÊt nhÊt ®Þnh cña tr−êng ph¸i nµy. Chñ nghÝa HiÖn thùc Míi trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®· ®−îc phôc håi m¹nh mÏ d−íi ¶nh h−ëng trùc tiÕp cña phong trµo cña nh©n d©n giµnh tù do, d©n chñ, hoµ b×nh, lao ®éng vµ ruéng ®¸t. Trong lóc mµ HiÖn thùc Míi thµnh lËp n¨m 1948 do R. Guttud« ®øng ®Çu, mét c−¬ng lÜnh cña hä ®· ®−îc tuyªn bè : kªu gäi ®Êu tranh chèng chñ nghÜa trõu t−îng vµ kiªn tr× mét nÒn nghÖ thuËt v× nh©n d©n vµ do nh©n d©n s¸ng t¹o ra. §Æc ®iÓm chñ yÕu cña HiÖn thùc Míi lµ sù nghiªn cøu mét c¸ch nghiªm tóc vµ ph¶n ¶nh cã c©n nh¾c cuéc sèng cña con ng−êi Italia b×nh th−êng. NhiÒu ho¹ sÜ lín cña HiÖn thùc Míi ®· th©m nhËp vµo ngãc ng¸ch xa x«i cña ®Êt n−íc ®Ó lµm quen víi ®êi sçng cña nh©n d©n. C¸c sª ri ®å ho¹ vµ tranh vÏ cña Guttud«, Madul«, Mucki, Mirabeli, Atac®i vµ c¸c ho¹ sÜ kh¸c lµ thµnh qu¶ cña nh÷ng chuyÕn ®i nh− vËy. ChÝnh v× muèn m« t¶ l¹i mét c¸ch ®Çy ®ñ vµ ss©u s¾c vÒ cuéc sèng ë Italia, c¸c nhµ HiÖn thùc Míi buéc ph¶i chó ý tíi c¸c sªri tranh vÏ vµ kh¾c theo ®Ò tµi mµ nh÷ng tranh ®¬n vµ ký ho¹ kh«ng tho¶ m·n ®−îc. ViÖc nghiªn cøu mét c¸ch nghiªm tóc cuéc sèng cña ng−êi d©n b×nh th−êng ®· bæ sung cho c¸c nhµ HiÖn thùc míi tÝnh cô thÓ lín lao. Trong ®ã, nghÖ thuËt t¹o h×nh cña chñ nghÜa nµy gÇn víi nÒn ®iÖn ¶nh HiÖn thùc Míi ë Italia. C¸c ho¹ sÜ vÜ ®¹i nhÊt cña HiÖn thùc Míi lµ Renat« Guttud« bµ Gabrien Mucki. Guttud« lµ ng−êi s¸ng lËp ra, nhµ lý nuËn vµ l·nh ®¹o cña HiÖn thùc Míi. HiÓn nhiªn, «ng lµ ho¹ sÜ hiÖn ®¹i xuÊt s¾c bËc nhÊt Italia. Tranh vÏ vÒ c¸c nh©n vËt cña «ng ®Çy søc sèng vµ bÒn bØ. Guttud« lu«n lu«n nhÊn m¹nh tÝnh tÝch cùc bªn trong cña con ng−êi, sù kiªn tr× vµ toµn vÑn cña phÈm chÊt, sù gan d¹ vÒ tinh thÇn. V¹ch ra cuéc sèng kh¾c nghiÖt vÒ nh©n vËt chÝnh cña m×nh, «ng kh«ng bao giê quªn l·ng sù kiªn quyÕt cña hä. Hä lµ nh÷ng con ng−êi s½n sµng chiÕn ®Êu vµ cã kh¶ n¨ng chiÕn th¾ng, nh÷ng con ng−êi cã søc m¹nh vµ tù gi¸c. Trong s¸ng t¸c cña Mucki kh«ng thÓ hiÖn nh÷ng nh©n vËt cã tÝnh chiÕn ®Êu nh− Guttud« mµ mang tÝnh tr÷ t×nh , dòng c¶m ®éc ®¸o. ¤ng mÒm dÎo h¬n nh−ng kh«ng kÐm kh¾t nghiÖt vµ bi

kÞch. Mucki biÕt thÓ hiÖn sù s¸ng sña nguyªn s¬ trong cuéc sèng cña c¸c nh©n vËt, t×nh yªu cña hä ®èi víi ruéng ®Êt vµ lao ®éng, sù phong phó vÒ cuéc sèng néi t©m. ChÝnh v× vËy mµ «ng thÝch vÏ ch©n dung. Mét trong nh÷ng bøc tranh xuÊt s¾c lµ Ch©n dung chiÕn sÜ Hoμ b×nh, lµ h×nh ¶nh ®iÓn h×nh cho nh÷ng chiÕn sÜ trÎ cña ch©u ¢u. Guttud«, Mucki còng nh− ®a sè c¸c nhµ HiÖn thùc Míi Italia ®Òu lµ nh÷ng ho¹ sÜ. §Æc ®iÓm cña hä lµ tÝnh chñ ®éng cao vµ sù s¸ng t¹o vÒ mµu s¾c. Còng cã thÓ v× thÕ mµ c¸c t¸c phÈm ®å ho¹ cña hä lu«n mng tÝnh chÊt cña bøc tranh th−êng. Tuy nhiªn, tranh ®å ho¹ cña c¸c ho¹ sÜ ®å ho¹ nµy rÊt næi tiÕng vµ kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn mµ chung quanh hä tËp hîp ®−îc mét nhãm lín c¸c b¹n trÎ cã tµi , trong sè ®ã cã c¸c nhµ ®å ho¹ chuyªn nghiÖp. Cã thÓ nªu tr−êng hîp cña c¸c nhµ ®å ho¹ trÎ Anna Sanvato vµ Ug« Attac®i. Attac®i ban ®Çu theo chñ nghÜa trõ t−îng nh−ng chØ vµi n¨m sau ®· s¸ng t¸c theo chñ nghÜa hiÖn thùc. S¸ng t¸c cña «ng gÇn gièng nh− Guttud« vÒ sù kh¾c nghiÖt vµ sù thËt. ¤ng hay thÓ hiÖn cuéc sèng cña c«ng nh©n Italia vµ n¾m b¾t ®−îc trän vÑn thùc tÕ sinh ®éng. Trong tranh Thî ®¸ thÊt nghiÖp , ng−êi ta thÊy to¸t lªn ý chÝ còng nh− sù kiªn tr× trong nh©n vËt cña «ng. §−êng nÐt cøng r¾n, bè côc v÷ng vµng, tù tin t−ëng vµ cã nghÞ lùc. N¨ng khiÕu cña Sanvato l¹i hoµn toµn kh¸c. Nh©n vËt trong t¸c phÈm cña bµ lµ nam n÷ c«ng nh©n trÎ cña thÞ trÊn vµ tØnh nhá. Nò ho¹ sÜ lu«n lu«n muèn th©m nhËp vµo thÕ giíi néi t©m, kh¸m ph¸ c¸ tÝnh cña hä. Bµ thÓ hiÖn mét c¸ch rÊt thËn träng s¾c th¸i vµ sù truyÒn c¶m xóc: suy t− vµ buån rÇu, tr×u mÕn vµ say ®¾m, nhiÖt t×nh vµ vui vÎ. Trong mçi t¸c phÈm cña Sanvato Èn chøa sù mÒm m¹i cña phô n÷, cïng víi nh÷ng c¶m gi¸c ®Æc biÖt cña cuéc sèng t−¬i vui, trong s¸ng. C¸c ho¹ sÜ HiÖn thùc Míi cña Italia gÇn gòi víi t×nh yªu cuéc sèng, víi nh©n d©n cña m×nh. Sù dòng c¶m nh−ng cã thi vÞ còng nh− ®Æc ®iÓm vÒ bót ph¸p, sù ph¶n ¸nh mét c¸ch ch¾c ch¾n vµ ch©n thùc cuéc sèng cña con ng−êi b×nh th−êng trªn ®Êt n−íc m×nh ®· x¸c ®Þnh môc tiªu cho ®Ò tµi cña c¸c ho¹ sÜ. §ã chÝnh lµ ®Æc ®iÓm cña ®å ho¹ tiªn tiÕn Italia ngµy nay, ®ã lµ nghÖ thuËt cã nh÷ng nguyªn t¾c nghiªm chØnh vµ kiªn tr× ®Êu tranh cho nh©n d©n. C¸c ho¹ sÜ tiÕn bé Anh l¹i kh«ng cã ®Æc ®iÓm nh− vËy. Hä thiªn vÒ phãng sù vµ tr÷ t×nh; trong ®ã lo¹i thø nhÊt râ nÐt h¬n. Nhµ ®å ho¹ tiªu biÓu cña Anh lµ P«n Hogar. S¸ng t¸c cña «ng biÓu hiÖn sù quan t©m lín lao víi thÕ giíi, víi con ng−êi. Hogar ®i kh¾p nöa vßng Tr¸i ®Êt , sèng ë kh¾p nëi cña ch©u ¢u, trong sè ®ã cã c¸c n−íc d©n chñ nh©n d©n , Liªn X«, Trung Quèc vµ ch©u Phi.. Vµ tõ nh÷ng n¬i ®ã «ng ®· thùc hiÖn nh÷ng bøc tranh sinh ®éng mét c¸ch nhanh chãng. Xem tranh cña Hogar, hÇu nh− khã ph¸t hiÖn lµ thÓ lo¹i phãng sù v× ho¹ sÜ h×nh nh− lu«n b×nh th¶n trong khi vÏ. ChÝnh trong qu¸ tr×nh ho¹ l¹i cuéc sèng, «ng kh«ng bao giê ®−a vµo trong tranh cña m×nh nh÷ng h×nh ¶nh vÒ quan hÖ gi÷a ng−êi vµ ng−êi. Tranh ®å ho¹ cña F. T«p«nxki lµ nh÷ng s¸ng t¸c ®¸ng chó ý vµ ®−îc phæ biÕn réng r·i ë Anh. Ho¹ sÜ nµy ®· in b»ng ph−¬ng ph¸p th¹ch b¶n B¶n tin cña T«p«nxki ra mét th¸ng hai kú . Trong Ên phÈm nµy thÊy cã nh÷ng bøc tranh sinh ®éng kÌm ch÷ ký tho¾ng, tù nhiªn minh ho¹ nh÷ng tin ng¾n cã thËt vÒ c¸c sù kiÖn x· héi vµ nghÖ thuËt cña nöa th¸ng tr−íc. S¸ng kiÕn nµy râ rµng lµ theo truyÒn thèng cña §«miª. Tr¸i víi T«p«nxki, víi nh÷ng tranh trµo phóng ®iÓn h×nh cña truyÒn thèng d©n gian, Etva Ac®i®«n ®· lµ mét trong nh÷ng nhµ ®å ho¹ næi tiÕng cña Anh. Trong sè c¸c ho¹ sÜ trÎ ®· thµnh c«ng trong ®å ho¹, ph¶i kÓ tíi Alixt« Grant. HÇu hÕt c¸c t¸c phÈm cña «ng - mµ ®Ò tµi lµ con ng−êi - ®Òu ®Çy ¾p chÊt th¬ tÕ nhÞ vµ c¶m xóc tr÷ t×nh. Víi nh÷ng h×nh ¶nh quen thuéc khi vÏ vÒ trÎ em vµ thiÕu n÷ , víi nh÷ng s¾c mµu th©n quen trong lèi in th¹ch b¶n, «ng ®· g©y ®−îc xóc ®éng cho ng−êi xem. Nãi chung, trong nÒn nghÖ thuËt hiÖn ®¹i Anh, con ®−êng hiÖn thùc cßn yÕu, b¶n th©n ch−a ®Êu tranh th¾ng lîi víi xu h−íng thèng trÞ nh− tr−êng ph¸i trõu t−îng vÒ mü thuËt. T¹i Anh, hiÖn kh«ng cã truyÒn thèng hiÖn thùc, vµ trong viÖc gi¶ng d¹y trong tr−êng d¹y nghÒ cµng khã mµ nªu ra ®−îc lµ ho¹ sÜ nµo theo chñ nghÜa hiÖn thùc. Tõ ®Çu nh÷ng n¨m 1950, xu h−íng HiÖn thùc ë Anh râ nÐt h¬n. HiÖn nay, c¸c ho¹ sÜ theo xu h−íng nµy cã kho¶ng hai chôc ng−êi . Tuy nhiªn, hä kh«ng thèng nhÊt vÒ c−¬ng lÜnh, còng ch¼ng chung quan niÖm. Bëi vËy, ta cã thÓ dÔ nãi vÒ tõng c¸ nh©n cña nÒn ®ß ho¹ hiÖn ®¹i tiÕn bé Anh h¬n lµ nãi vÒ xu h−íng hoÆc ®Æc ®iÓm cña tr−êng ph¸i, mÆc dÇu môc ®Ých ®éc ®¸o cña

tæ chøc vµ nh− lêi ph¸t biÓu cña trong mét cuéc triÓn l·m chung lµ" H·y nh×n vÒ phÝa tr−íc !" (1951 vµ 1956) vµ " H·y chó ý tíi Con Ng−êi !" (1955). Trong nÒn nghÖ thuËt hiÖn ®¹i cña ch©u ¢u, s¸ng t¸c cña c¸c ho¹ sÜ tiÕn bé T©y §øc còng cã nh÷ng nÐt ®éc ®¸o. Sù rÉy chÕt cña chÕ ®é ph¸t xÝt vµ thÊt b¹i cña n−íc §øc trong ThÕ chiÕn thø hai ®· ®Ó l¹i nhiÒu ®Êu Ên bi th¶m trong nÒn v¨n häc vµ nghÖ thuËt §øc. Trong tranh ®å ho¹ T©y §øc, ®Ò tµi vÒ chiÕn tranh thÕ giíi vµ nçi khiÕp sî chiÕn tranh ®Õn nay vÉn cßn ¶nh h−ëng cùc kú m¹nh mÏ. NÒn ®å ho¹ theo xu h−íng c−êng ®iÖu ph¸t sinh vµ ph¸t triÓn tr−¬c tiªn ë §øc; sù tuyÖt väng tr−íc thùc tÕ tµn nhÉn cña x· héi ®· cã ¶nh h−ëng nÆng nÒ tíi tÝnh chÊt cña nã. Ngoµi tÝnh chÊt cña xu h−íng c−êng ®iÖu cßn mang nùng thªm tÝnh bÞ kÞch vµ ®«i khi ®−îm vÎ sÇu th¶m cña nÒn ®ß ho¹ hiÖn ®¹i T©y §øc. Nh÷ng bËc kú cùu tµi ba trong lµng ®å ho¹ T©y §øc lµ V. G©yghe, K. Khupbuc, K. RÐt xinh ®· cã nh÷ng s¸ng t¸c chèng chñ nghÜa qu©n phiÖt, thÓ hiÖn trong chiÕn tranh còng nh− ë chÕ ®é ph¸t xÝt. Nhµ kh¾c ho¹ axit næi tiÕng ng−êi Beclin lµ A.V. Drexle ®· thÓ hiÖn trong sªri TÊm g−¬ng nãi vÒ giai cÊp t− s¶n T©y §øc. Nãi chung sªri nµy kÕt hîp ®−îc gi÷a tÝnh chÊt cÊp b¸ch vµ tÝnh t−îng tr−ng, søc m¹nh cña Ên t−îng , dù b¸o ®iÒm ®÷. NÒn ®å ho¹ §øc nãi chung kh«ng mang tÝnh chÊt tr÷ t×nh. Nã thiÕu vÎ dÞu dµng, tÝnh dÔ xóc c¶m, vµ cã thÓ lµ thiÕu c¶ nhiÖt t×nh m¹nh mÏ mµ mçi t¸c phÈm cña ho¹ sÜ Italia hîc Mªxic« ®Òu cã. Tuy nhiªn, ®å ho¹ T©y §øc cã mét −u ®iÓm kh¸c : muèn tiÕp cËn sù chÝnh x¸c cña tµi liÖu, sù hîp lý vµ cã ph©n tÝch. §ång thêi, nhiÒu ho¹ sÜ §øc ®· t×m kiÕm ®−îc nh÷ng h×nh ¶nh phong phó vµ lu«n cã tÝnh chÊt t−îng tr−ng. §iÒu ®ã thÓ hiÖn trong c¸c t¸c phÈm cã ®Ò tµi vÒ thêi sù hiÖn ®¹i, ch¼ng h¹n Dre xle vµ G. Kralic, ho¹ sÜ cña giai cÊp v« s¶n ë H¨mbu«c lµ V. C«nbe. Còng cã thÓ kÓ thªm vµo t¸c phÈm tranh kh¾c KÎ ngãng tr«ng cña R. V©ysao¬ . ChÝnh s¸ch c¶ giíi cÇm quyÒn ë T©y §øc ®· ng¨n c¶n sù ph¸t triÓn tù do cña c¸c lùc l−îng tiÕn bé t¹i ®©y. C¸c nhµ ®å ho¹ tiÕn bé cña T©y §øc còng muèn theo nÒn nghÖ thuËt cña c¸c nhµ ®å ho¹ §«ng §øc. Xu h−íng hiÖn thùc mang tÝnh chiÕn ®Êu ë T©y §øc thËt qu¸ Ýt ái, bëi nªn nhí r»ng hiÖn nay T©y §øc lµ thµnh tr× v÷ng m¹nh cña xu h−íng trõu t−îng ë ch©u ¢u. C¸c nhµ ®å ho¹ l·o thµnh T©y §øc ®· ho¹t ®éng tÝch cùc h¬n cho nÒn ®å ho¹ tiÕn bé. S¸ng t¸c cña hä ®−îc h×nh thµnh tõ sù ®Êu tranh cña giai cÊp v« s¶n §øc tõ nh÷ng n¨m 1920. CÇn ph¶i kÓ thªm tªn tuæi cña c¸c bËc thµy næi tiÕng cña T©y §øc víi nh÷ng t¸c phÈm kh¾c ho¹ chèng chñ nghÜa qu©n phiÖt trong ThÕ chiÕn lÇn thø nhÊt nh− Ott« §ich, C«nbec, V. G©yxl¬ vµ sau hÕt lµ ho¹ sÜ ®éc ®¸o, cã tÝnh chÊt tÕ nhÞ vµ ®Çy −íc m¬ lµ Ott« Pank«c, - mét trong nh÷ng nhµ ®å ho¹ ®−îc nh©n d©n yªu mÕn nhÊt ë §øc. Ho¹ sÜ næi tiÕng ng−êi BØ Franx¬ Mad¬ren lµ ho¹ sÜ mµ con ®−êng s¸ng t¸c cña «ng trong chõng mùc nhÊt ®Þnh ®· ®i theo xu h−íng cña c¸c nhµ ®å ho¹ §øc vµ ®· lµ bËc thÇy trong nghÖ thuËt tiÕn bé cã truyÒn thèng ë ®Çu thÕ kû 20. NghÖ thuËt cña Mad¬ren ra ®êi trong nh÷ng ngµy ®Çu cña ThÕ chiÕn lÇn thø nhÊt. Tõ nh÷ng t¸c phÈm ®Çu tay, s¸ng t¸c cña «ng ®· mang nh÷ng nh©n tè x· héi. §Ò tµi chèng chñ nghÜa t− b¶n vµ chèng chiÕn tranh, cuéc sèng ë c¸c thµnh phè lín cña c¸c n−íc t− b¶n lµ nh÷ng quan t©m chñ yÕu cña «ng. H×nh thøc ®å ho¹ mµ Mad¬ren −a thÝch nhÊt lµ nh÷ng sªri tranh mang néi dung thêi sù, ®−îc thÓ hiÖn m¹nh mÏ trªn c¬ së v¨n häc. ¤ng ®· hoµn thµnh hµng chôc lo¹i tranh kh¾c lµm xóc ®éng hµng triÖu con ng−êi b×nh th−êng trªn thÕ giíi. Víi tÝnh chÊt cæ ®éng tuyªn truyÒn tuyÖt diÖu trong tranh cña Mad¬ren, c¸c t¸c phÈm cña «ng ®Òu dÔ hiÓu. Trong s¸ng t¸c cña ho¹ sÜ cã c¸i chÊt cña bµi v¨n c«ng kÝch, g¾n liÒn chÆt chÏ víi nh÷ng vÊn ®Ò chÝnh trÞ nãng hæi. ChÝnh ®iÒu nµy gióp cho «ng t×m ®−îc kh¸n gi¶ ngay trong mäi tÇng líp x· héi. Mad¬ren lµ ng−êi s¸ng t¹o nªn phong c¸ch kh¾c gç hiÖn ®¹i dùa trªn søc m¹nh cña sù truyÒn ®¹t, nh÷ng vÖt t−¬ng ph¶n râ rÖt vµ nhÞp ®iÖu khÈn tr−¬ng. Trong buæi ®Çu s¸ng t¸c cña m×nh, ho¹ sÜ ®· tham gia vµo nghÖ thuËt c−êng ®iÖu ho¸ cã tÝnh chÊt t−îng tr−ng mét c¸ch ®iÓn h×nh vµ tÝnh bÞ kÞch phãng ®¹i lªn. Nh÷ng t¸c phÈm sau nµy cña Mad¬ren kh«ng mÊt ®i tÝnh d©n chñ vµ thùc tÕ ®· trë nªn ®¬n gi¶n h¬n, t−¬i vui h¬n. Kh«ng ph¶i hoµn toµn chØ cã bi kÞch cña n¹n nh©n bÞ x· héi ®e do¹ mét c¸ch tµn nhÉn mµ cßn cã h×nh ¶nh cña nh÷ng con ng−êi dòng c¶m, tin t−ëng vµo søc m¹nh cña m×nh. §Æc biÖt, ®iÒu naú thÓ hiÖn râ trong nh÷ng sªri vµ tranh ®¬n cña «ng sau chiÕn tranh nh− Tuæi

thanh niªn, C«ng nh©n, §éi ngò míi vµ nh÷ng tranh kh¸c n÷a. Mad¬ren lµ ho¹ sÜ duy nhÊt cña BØ theo xu h−íng nghÖ thuËt hiªn ®¹i tiÕn bé. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ë c¸c n−íc Scan®inav¬ ®Æc biÖt ®Èy m¹nh nghÖ thuËt tranh in tay, th−êng lµ kh¾c mÇu. C¸c ho¹ sÜ Thuþ §iÓn, PhÇn Lan, Na Uy, §an M¹ch muèn thÓ hiÖn tranh in tay b»ng mét nghÖ thuËt phæ cËp, dÔ hiÓu vµ ®¸p øng nhu cÇu cña nh©n d©n. §å ho¹ cña c¸c n−íc Scan®inav¬ rÊt ®éc ®¸o. §Ò tµi cña t¸c phÈm ®å ho¹ cña hä lµ ®êi sèng ng− d©n, c«ng nh©n n«ng nghiÖp, sinh ho¹t ®« thÞ, phong c¶nh ®Êt n−íc. Nh−ng kh¸c víi ho¹ sÜ Mªxic« hoÆc Ýt ra víi c¸c nhµ HiÖn thùc Míi ë Ph¸p, c¸c ho¹ sÜ Scan®inav¬ thª hiÖn cuéc sèng qu¸ b×nh lÆng, nh− muèn nãi b»ng mét giîng hoµ ho·n. Thùc tÕ ®· më ra cho hä mét h×nh thøc æn ®Þnh, víi nhÞp ®iÖu kh«ng hèi h¶. D−êng nh− hä muèn l¸nh xa nh÷ng v¸n ®Ò réng lín hiÖn nay vµ rÊt Ýt khi cã th¸i ®é giËn d÷, xóc ®éng, say s−a, c¨m thï mµ thiªn vÒ nhÉn nhôc vµ Ýt nãi. ViÖc kh«ng cã nh÷ng h×nh ¶nh lín cña c¸c ho¹ sÜ Scan®inav¬ l¹i ®−îc bï ®¾p bëi c¸ch thÓ hiÖn tuyÖt diÖu trong nghÖ thuËt ®å ho¹ . Hä ®· biÕt t−íc bá mét c¸ch chuÈn x¸c nh÷ng chi tiÕt kh«ng cÇn thiÕt, t¹o nªn h×nh ¶nh Ýt mÇu hoÆc nh÷ng vÖt mÇu, sö dông c¸c ®−êng nÐt méc m¹c nh−ng m¹nh mÏ, m« t¶ h×nh ¶nh chÝnh x¸c. C¸c ho¹ sÜ næi tiÕng cña nh÷ng n−íc nµy ®· biÕt truyÒn ®¹t h×nh ¶nh vÒ phong c¶nh, thµnh phè, con ng−êi cña ®Êt n−íc m×nh khi hä biÕt r»ng víi c¸c bøc kh¾c ho¹ cã chiÒu ss©u nh− thÕ, hä sÏ lµm ng−êi xem dÔ xóc ®éng khi ®−a vµo t¸c phÈm t×nh yªu ®Êt n−íc, thiªn nhiªn vµ con ng−êi. ViÖc chó ý tíi ®«ng ®¶o ng−êi xem t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn xu h−íng hiÖn thùc trong tranh in tay mµ tr−íc kia ®å ho¹ trõu t−îng kh«ng lµm cho ng−êi ta hiÓu ®−îc. Mçi n−íc ®Òu cã nh÷ng ho¹ sÜ ®å ho¹ −u tó nh− V. Ask«nla vµ E. Tanty ë PhÇn Lan, H.Finne ë Na Uy, L. Nocman vµ S. Eren ë Thuþ §iÓn. P. Krixtenxen vµ P. Ninxen ë §an M¹ch. Ngoµi c¸c ho¹ sÜ vÏ tranh in tay theo xu h−íng hiÖn thùc ra, t¹i c¸c n−íc nµy cßn cã c¸c ho¹ sÜ næi tiÕng thÕ giíi nh− nhµ biÕm ho¹ §an M¹ch kiªm phãng viªn nghÖ thuËt Heclup Bi xtrup. Ngoµi nh÷ng tranh biÕm ho¹ vÒ ®Ò tµi ®Êu tranh giµnh hoµ b×nh vµ tù do, Bixtrup cßn s¸ng t¸c rÊt nhiÒu ký ho¹ sinh ®éng khi ®i th¨m nhiÒu n−íc kh¸c nhau. Nh÷ng ký ho¹ ®¸ng chó ý lµ ghi l¹i h×nh ¶nh ë Liªn X« vµ Trung Quèc. §Æc ®iÓm d©n téc vµ xu h−íng d©n chñ cho phÐp nÒn ®å ho¹ c¸c n−íc Scan®inav¬ cã mét vÞ trÝ v÷ng ch¾c trong nÒn nghÖ thuËt tiÕn bé ngµy nay cña T©y-¢u. §å ho¹ Hy L¹p còng ph¸t triÓn rÊt m¹nh trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. Trong n−íc ®· cã nhiÒu ho¹ sÜ kh¾c ho¹ vµ vÏ tranh. T¹i nhiÒu triÓn l·m quèc tÕ, chÝnh qua ®å ho¹, ®· giíi thiÖu ®−îc nghÖ thuËt d©n téc cña Hy L¹p. Cã thÓ chia ho¹ sÜ ®å ho¹ Hy L¹p thnµh hai nhãm: Nhãm thø nhÊt lµ sè lín cac ho¹ sÜ chuyªn vÏ vÒ ®Ò tµi ch×nh trÞ-x· héi. Hä ®· ph¶n ¶nh trong t¸c phÈm cña m×nh cuéc ®Êu tranh cña nh©n d©n Hy L¹p giµnh tù do, v¹ch trÇn tr−íc thÕ giíi chÝnh s¸ch ph¶n ®éng cña giai cÊp thèng trÞ ë Hy L¹p. NhiÒu ng−êi trong sè nµy bÞ c−ìng bøc trôc xuÊt khái n−íc. Cã thÓ nªu : D. Makrix vµ N. Manuxit ®· s¸ng t¸c nhiÒu tranh ®−íi nhan ®Ò chung N−íc t«i, cã quyÒn hay kh«ng ?; trong ®ã cã bøc Iura m« t¶ mét hßn ®¶o ®· trë thµnh tr¹i tËp trung. Cã thÓ dÉn lêi cña chÝnh Manuxit ®Ó nãi vÒ c¸c t¸c phÈm cña nh÷ng ho¹ sÜ nµy : " T«i tÆng c¸c t¸c phÈm cña m×nh cho thÕ hÖ cña Bªl«ianit, tÊt c¶ nh÷ng ai ®· chiÕn ®Êu ®Ó giµnh ®éc lËp d©n téc vµ c«ng b»ng x· héi." Nhãm thø hai lµ c¸c ho¹ sÜ chuyªn s¸ng t¸c vÒ sinh ho¹t vµ phong c¶nh ®Êt n−íc : nh÷ng tranh ®å ho¹ nµy cã vÎ ®Ñp vµ nhÞp ®iÖu ®éc ®¸o víi phong c¸ch cña nghÖ thuËt cæ Hy L¹p. Ngoµi mèi quan hÖ tÝch cùc nµo ®ã víi nÒn nghÖ thuËt tiÒn tiÕn cña c¸c n−íc ch©u ¢u kh¸c, nÒn ®å ho¹ hiÖn thùc cña Thuþ sÜ còng ®ång thêi ph¸t triÓn. MÆc dï vËy, ë n−íc nµy tõ l©u ®· cã truyÒn thèng cña mét nÒn ®å ho¹ v÷ng ch¾c.. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, c¸c ho¹ sÜ ®å ho¹ theo xu h−íng hiÖn thùc ë ®©y t−¬ng ®èi Ýt. Tr−êng hîp rÊt ngo¹i lÖ trong t×nh tr¹ng chung cña nghÖ thuËt ®å ho¹ Thuy sÜ lµ c¸c s¸ng t¸c cña ng−êi ®−îc Gi¶i th−ëng Hoµ b×nh ThÕ giíi - Ganxa Ecnhi. §Ò tµi chñ yÕu cña «ng dùa vµo nguån c¶m høng trong s¸ng t¸c. §Ó thÓ hiÖn ®Ò tµi, Ecnhi lu«n lu«n t×m h×nh ¶nh t−îng tr−ng ®Ó thÓ hiÖn ý t−ëng cña m×nh. Cã nhiÒu tranh in ®¸ næi tiÕng cña «ng nh− Kubernet,Jear, c¸c tranh minh ho¹ trong s¸ch cña M.Ilin mang tªn Ng−êi vμ Chã, c¸c bÝch ho¹,vv. Quan niÖm s¸ng t¸c g¾n liÒn chÆt chÏ trong nghÖ thuËt , ho¹ sÜ Ecnhi víi t− t−ëng tiÕn bé vµ hiÖn ®¹i, nh÷ng truyÖn do ho¹ sÜ nghÜ ra còng nh− sù thµnh th¹o trong nghÒ nghiÖp ®· truyÒn ®−îc sù

dòng c¶m cña con ng−êi trong nh÷ng cuéc ®ua tiÕp søc. C¸c ý t−ëng nµy ®· thÓ hiÖn trong tranh Nh÷ng ng−êi ch¹y thi. §ã lµ h×nh t−îng con ng−êi ®ang ph¸t triÓn, h×nh t−îng cña sù tiÕn bé. Lßng tin tuyÖt ®èi vµo con ng−êi cho phÐp ho¹ sÜ lu«n nh×n thÊy søc m¹nh bªn trong v« tËn cña hä, c¸i ®Ñp tinh thÇn còng nh− thÓ chÊt. ChÝnh ®iÒu ®ã cæ vò Ecnhi trong viÖc s¸ng t¸c sªri tranh minh ho¹ cho thi phÈm cña A. Bona Con ng−êi ®· tiªn ®o¸n. ViÖc t×m tßi nh©n vËt hµi hoµ vµ tèt ®Ñp khiÕn Ecnhi −a thÝch ®Ò tµi cæ ®¹i. ¤ng minh ho¹ nhiÒu th¬ Hy L¹p vµ La M·, s¸ng t¸c nhiÒu tranh th¹ch b¶n vÒ lo¹i ®Ò tµi nµy mµ xuÊt s¾c nhÊt lµ V¾kkh¬ trong v−ên nho. CÇn l−u ý r»ng mÆc dï kh¸ thµnh c«ng trong nh÷ng ®Ò tµi tr÷ t×nh, Ecnhi do b¶n chÊt nghÖ thuËt cña m×nh, Ýt khi bÞ thiÓn cËn. TÊt c¶ c¸c t¸c phÈm cña «ng thÓ hiÖn ®Òu g©y ®−îc mét ©m h−ëng réng r·i. Kh«ng nghi ngê g× n÷a, ho¹ sÜ thiªn vÒ nghÖ thuËt tranh hoµnh tr¸ng, vÒ bÝch ho¹ h¬n lµ nh÷ng t¸c phÈm th−êng nhËt cña m×nh. C¸c xu h−íng tiÕn bé trong ®å ho¹ hiÖn ®¹i T©y ¢u thËt mu«n h×nh mu«n vÎ. §Ò tµi x· héi nãng hæi trong c¸c t¸c phÈm cña Mazªren vµ Bixtrup, c¸c h×nh t−îng phøc t¹p trong c¸c kiÖt t¸c cña Picatx« vµ Ecnhi sinh ra tõ t− t−ëng nh©n ®¹o réng lín; c¸c tranh vÏ cña ho¹ sÜ HiÖn thùc Míi ë Ph¸p vµ Italia; c¸c ®Ò tµi cã tÝnh chÊt d©n téc vµ bót ph¸p ®éc ®¸o cña c¸c ho¹ sÜ Scan®inav¬, thÕ giíi quan cã phÇn bi kÞch cña c¸c ho¹ sÜ T©y §øc, v.v.mçi n−íc, thËm chÝ tõng ho¹ sÜ ®· thÓ hiÖn trong s¸ng t¸c cña m×nh nh÷ng phong c¸ch ®a d¹ng cña nÒn nghÖ thu¹t hiÖn ®¹i tiªn tiÕn. NHC

(kntk07) _______________________________________________________ Tr¸i tim bÞ ®¸nh c¾p

Ng−êi ®äc cã thÓ nghÜ ®©y lµ mét c©u chuyÖn t×nh mïi mÉn. Thùc ra, ®©y lµ tªn truyÖn, ®óng nh− nghÜa ®en cña nã. H«m võa råi, khi ngåi chê c¾t tãc t×nh cê t«i ®äc thÊy trªn b¸o An ninh Thö ®« mÈu tin nh− thÕ. Tin r»ng: kÎ c¾p ®· «m trän tr¸i tim ®ùng tiÒn mõng cña mét ®¸m c−íi nä, mãc hÕt tiÒn trong ruét vµ vøt l¹i vá ë cÇu thang. Nghe ®©u, buæi tr−a khi tan tiÖc n¬i kh¸ch s¹n, mäi ng−êi lôc tôc kÐo nhau vÒ nhµ, s¬ ý ®Ó "tr¸i tim vµng" thÕ nµo mµ kÎ gian thã ®−îc. Khæ chñ ®i tr×nh b¸o, c«ng an hái mÊt bao nhiªu tiÒn, th× kh«ng tr¶ lêi ®−îc. Mµ ai cã thÓ tr¶ lêi ®−îc khi ch−a xÐ tr¸i tim ra mµ ®Õm. C©u chuyÖn cã thËt nh− ®ïa nµy sÏ lµ khã hiÓu ë nöa thÕ kû sau. VËy ph¶i gi¶i thÝch h¬i cÆn kÏ mét chót kÎo hËu duÖ chª c−êi líp ®µn anh ngí ngÈn, mang tr¸i tim bµy bµn. §©y lµ mét h×nh thøc c¶i tiÕn, nã cã nguån gèc tõ miÒn Nam ,tøc lµ mét c¸i hép cã d¹ng tr¸i tim to ®ïng, lµm b»ng b×a cøng vµ bäc v¶i sÆc sì, trªn cã khe ®Ó nhÐt phong b× tiÒn mõng cña nh÷ng ng−êi ®i dù c−íi n¬i nhµ hµng kh¸ch s¹n. Nã cã thÓ ®−îc ®Æt ngay n¬i cña ra vµo ®Ó «ng nä bµ kia ®Òu nh×n thÊy. ¦u ®iÓm thÊy râ cña h×nh thøc nµy lµ nã khÆc phuc ®−îc t×nh tr¹ng lén xén trong bòa tiÖc khi bè ( hoÆc mÑ) dÉn c« d©u chó rÓ ®Õn chµo t¹i tõng bµn tiÖc. Ng−êi ta ®ì ph¶i nhÊp nha nhÊp nhæm,l¨m l¨n cÇm c¸i phong b× ®Ó kÞp dói véi dói vµng vµo tay c« d©u, chó rÓ hay vµo c¸i tói ®eo lñng l¼ng n¬i vai cña bµ mÑ chó rÓ nµo kü tÝnh. TiÖc cã ngon mÊy, r−îu cã say mÊy vÉm ph¶i tØnh t¸o ®Ó kh«ng quªn ®−a c¸i phong b× , -mµ cã ng−êi nµo ®ã ®· nãi h¬i qóa lµ tr¶ tiÒn c¬m bôi gi¸ cao. Nhê cã tr¸i tim nµy, cã thÓ ai ®ã trãt ®Ó quªn phong b× ë nhµ, hoÆc r¬i d−íi líp lãt ¸o vÐt nh¸t thêi ch−a t×m ra, th× còng kh«ng ph¶i gi¶ vê ®au d¹ dµy mµ xin chuån vÒ nhµ n÷a. Còng c¸ch nµy, cã n¬i cßn ®Æt mét bøc gÊm ®á to t−íng vµ mÊy c¸i bót d¹ ®Ó ng−êi dù c−íi ký tªn l−u niÖn, cø nh− lµ ghi sæ lµm c«ng ®øc.

Cã lÏ v× qu¸ phÊn khëi víi c¸i h×nh thøc thu gom tiÒn nh− trªn mµ gia chñ cña ®¸m c−íi nµo ®©y quªn ®øt ®i c¸i viÖc b¶o vÖ tr¸i tim vµng. Gi¸ mµ biÕt ®−îc trong ®ã cã bao nhiªu th× nçi tiÕc tiÒn còng ngu«i ngoai, ®»ng nµy... Kh«ng hiÓu tíi ®©y cßn h×nh thøc thu gom tiÒn nµo hay h¬n? GÇn ®©y ng−êi ta cæ ®éng cho viÖc tæ chøc nh÷ng ®¸m c−íi tËp thÓ , cã hµng tr¨m ®«i c« d©u chó rÓ tham gia vµ kh«ng tèn kÐm. ThÕ th× l¹i g©y khã cho ng−êi ®i ¨n c−íi råi. B»ng c¸ch nµo thÓ hiÖn t×nh c¶m víi nhµ trai, nhµ g¸i trong mét ®¸m c−íi tËp thÓ qu¸ ®«ng nh− thÕ. Ch¾c lµ kh«ng thÓ ®æi tõ cùc nµy sang cùc kia nh− thÕ ®−îc ®©u ! ChØ e r»ng, c−íi tËp thÓ, kh«ng bµy vÏ tèn tiÒn chØ lµ h×nh thøc bÒ ngoµi, cßn bªn trong lµ tiÖc tïng sang träng, th¸ch c−íi tïm lum,v.v. bëi ng−êi ta cã tiÒn, kh«ng cã dÞp nµo dÔ khoe khoang, bµy vÏ mµ còng dÔ thu ho¹ch h¬n lµ ®¸m c−íi. Xin chê xem ! Di ®éng T«i cßn nhí, håi ®Çu nh÷ng n¨m 80, nghÜa lµ kho¶ng 10 n¨m sau ngµy gi¶i phãng miiÒn Nam, ë Hµ Néi, sè m¸y ®iÖn tho¹i cã thÓ ®Õm ®−îc kho¶ng h¬n 3000 chiÕc. TuyÖt ®¹i ®a sè lµ trang bÞ cho c¸c c¬ quan. C¬ quan nãi ë ®©y lµ tõ cÊp së ty, viÖn, tr−êng trë lªn, chø cÊp phßng th× ®õng hßng cã ®iÖn tho¹i. Ch¼ng h¹n, c¬ quan t«i lµ mét ViÖn trong Bé th× còng chØ ®−îc m¾c mét m¸y ®iÖn tho¹i , chñ yÕu dïng cho thñ tr−ëng giao dÞch víi c¸c c¬ quan kh¸c vµ nhËn chØ thÞ cña c¬ quan cÊp trªn cña m×nh. C¸n bé cã b×a A, B nghÜa lµ cì thø tr−ëng, bé tr−ëng trë lªn míi ®−îc l¾p ®iÖn tho¹i t¹i gia. Bëi thÕ, ®Õn nhµ ai mµ thÊy cã ®iÖn tho¹i thêi ph¶i kÝnh nÓ l¾m råi. TÊt nhiªn lµ khi ®ã, h×nh thøc vµ chÊt l−îng m¸y ®iÖn tho¹i xoµng l¾m, kh«ng thÓ so víi b©y giê. Nã ®en ®ñi vµ th« kÖch, ®©u cã Ên phÝm nh− hiÖn nay mµ ph¶i ngo¸y ngãn tay lia lÞa míi gäi ®−îc . Còng may lµ thêi ®ã, sè ®iÖn tho¹i chØ míi ®Õn n¨m con sè, kÓ c¶ m· ®Þa ph−¬ng, chø ®Õn hµng chôc sè nh− b©y giê th× cã khi trÑo x−¬ng ngãn tay mÊt. Hai m−¬i n¨m sau, tøc lµ ngµy nay, ë thµnh thÞ vµ n«ng th«n, ®©u ®©u còng cã . Xu©n Êt DËu nµy, ngµnh b−u chÝnh viÔn th«ng sÏ

®¹t sÏ ®¹t con sè m−êi triÖu thuª bao, nghÜa lµ xÊp xØ 13% sè ng−êi trong c¶ n−íc sö dông m¸y ®iÖn tho¹i cè ®Þnh. Êy lµ ch−a kÓ con sè ®iÖn tho¹i di ®éng, con sè nµy còng lín l¾m, nh−ng lµm sao mµ n¾m b¾t chÝnh x¸c ®−îc. Ng−êi ta quen gäi lµ di déng cho gän. D©n ViÖt Nam hiÖn nay coi di ®éng lµ mét thø vËt dông trang søc cña c¸c c« c¸c bµ, lµ thø sµnh ®iÖu cña c¸c cËu c¸c ®¹i gia, lµ dông cô thay m¸y ¶nh m¸y quay phim cña nh÷ng tay ch¬i hoÆc nh÷ng ng−êi muèn s¨n ¶nh, ghi h×nh lµm chøng tÝch. VËy lµ gi¸ cña nã v« cïng, cã nghÜa lµ tï vµi tr¨m ngµn (®å TÇu) cho ®Õn nh÷ng hµng Nokia, Ericsson, Siemens, LG thø thiÖt ®a chøc n¨ng th× cã ®Õn b¶y t¸m ®Õn hµng chôc triÖu ®ång. §ã lµ ch−a kÓ gi¸ kû lôc cña nh÷ng ®iÖn tho¹i di ®éng cã "sè ®Ñp". T¹p chÝ ThÕ Giíi Míi n¨m ngo¸i cã ®¨ng gi¸ kû lôc cña mét vµi chiÕc ®iÖn to¹i di ®éng lªn ®Õn bèn m−¬i, n¨m m−¬i triÖu ®ång do cã sè qu¸ ®Ñp. §¹i kh¸i lµ toµn sè 9 hay lµ nh÷ng cÆp ®«i nh÷ng con sè rÊt dÔ nhí. ThÕ råi ng−êi cßn ta c©u gi¶i th−ëng cho c¸c trß ch¬i gi¶i trÝ trªn truyÒn h×nh, cho khuyÕn m¹i hµng bia r−îu, bét giÆt, s÷a géi ®Çu...còng toµn b»ng måi nhö di ®éng. KhÐo khen ai nghÜ ra c¸i chiªu nµy, nã võa gän, võa tiÖn dông, võa ®¾t gi¸, mµ chØ cã cô giµ lô khô gÇn ®Êt xa trêi míi kh«ng thÝch th«i. Cã ®iÒu lµ vÉn tèn kÐm khi dïng c¸i thø nµy. Tuy nhiªn nã thËt thuËn tiÖn : Nhµ ë tËn t»ng 5 − ? Mäi khi gäi nh− hß ®ß ng−êi nhµ míi nghe thÊy mµ xuèng më cña, nay chØ bÊm bÊm mÊy nh¸t, reng reng lµ cã ng−êi xuèng liÒn. §i ®©u cã viÖc, kh«ng ®óng giê hÑn vÒ nhµ, gäi di ®éng b¸o ngon ¬. Råi c¶ viÖc gäi taxi ë ngoµi ®−êng hoÆc khi gÆp tai n¹n gi÷a n¬i ®ång kh«ng m«ng qu¹nh. Êy lµ ch−a kÓ c¸i ®o¹n bå bÞch hÑn hß dÊm dói còng tiÖn l¾m. ThÕ nh−ng, c¸i g× còng cã mÆt tr¸i cña nã ®Êy: t¹i n¹n giao th«ng còng ®· x¶y ra víi mÊy cËu c« võa ®i xe m¸y võa nghe ®iÖn, mÊy «ng hay l¶ng nh¨ng bå bÞch, l¹i ®·ng trÝ ®Ó quªn di ®éng ë nhµ, vî b¾t qu¶ tang ghi l¹i sè ®iÖn con bå, ®Õn tËn nhµ ®¸nh ghen, mÊy vô bÞ c−íp giËt di ®éng v× khoe khang gi÷a chèn phè ph−êng,v.v. lµ nh÷ng t×nh huèng ®· x¶y ra. Ch−a hÕt, cã anh ch¶ng cßn dïng di ®éng ®Ó chôp lÐn c¶nh nµy, c¶nh nä nh»m tèng tiÒn ®−îng sù n÷a chø. ¤i ! v¨n minh mét thuë!

C¸i TÕt ®¸ng nhí

ChØ cßn hai tuÇn n÷a lµ TÕt Êt DËu ®Õn. Mïi h−¬ng trÇm trªn bµn thê to¶ ra th¬m nøc lµm t«i chît nhí h«m nay ®· r»m th¸ng ch¹p. L¹i mét n¨m tr«i qua n÷a råi. TÕt ®Õn lµm cho ng−êi ta nhí l¹i nh÷ng kû niÖm x−a. ¤i, cã biÕt bao nhiªu c¸i tÕt ®¸ng nhí tõ tuæi thiÕu niªn cho ®Õn håi tr−ëng thµnh, vµo nh÷ng n¨m thanh b×nh hay nh÷ng lóc chiÕn tranh, tÕt cña thêi bao cÊp ®Õn tÕt ngµy nay- thêi thÞ tr−êng thèng so¸i. Nh− cuèn phim quay chËm, nh÷ng ký øc xa x−a dÇn ®Õn h«m nay cø lÇn l−ît hiÖn ra trong t©m trÝ t«i. Kh«ng c¸i tÕt nµo gièng c¸i tÕt nµo, chóng hiÖn ra râ mån mét råi l¹i nhoµ ®i, nh− tan trong lµn khãi h−¬ng. Cã ®iÒu lµ, t«i ch−a tõng ph¶i ¨n tÕt xa nhµ mét lÇn nµo, kÓ c¶ c¸i tÕt n¨m Êy... H«m Êy lµ ngµy ba m−¬i tÕt. C¬ quan t«i s¬ t¸n t¹i VÜnh Phó. ¤ng thñ tr−ëng c¬ quan nghiªm l¾m, kh«ng cho ai rêi c¬ quan ®i tr−íc 12 giê tr−a. §Ó gi÷ ch©n c¸n bé c«ng nh©n viªn, ®ång thêi ®iÓm danh ®−îc nh÷ng ai v« kû luËt d¸m vÒ quª ¨n tÕt tr−íc giê quy ®iÞnh, c¬ quan häp mÆt anh em ®Ó chóc tÕt vµo lóc 11giê 30 . Thö hái, khi ®ã, ai còng mong ngãng giê khëi hµnh,nhÈy lªn xe ®¹p mµ vÒ ¨n tÕt ë gia ®×nh th× tinh thÇn ®©u mµ nghe «ng thñ tr−ëng nãi n¨ng, gi¸o huÊn vÒ kû luËt vµ chóc tông kia chø ! MÆc kÖ, n¨m nµo «ng còng bµy trß nh− thÕ. Còng dÔ hiÓu th«i v× gia ®×nh «ng ¨n tÕt ngay n¬i s¬ t¸n nªn cã bao giê th«ng c¶m víi anh em cho ®−îc. Kh«ng hiÓu sao, tÕt Êy t«i l¹i kh«ng cã ý ®Þnh vÒ nhµ. Kh«ng ph¶i v× t«i kh«ng muèn, mµ v× kh«ng thÓ. Nµy nhÐ, trêi m−a dÇm thÕ nµy, ®−êng võa bÈn võa tr¬n mµ ph¶i ®¹p vÒ phÝa Hµ néi gÇn bèn chôc c©y sè, råi rÏ qua CÇu §uèng ®i lªn Yªn ThÕ B¾c Giang, kho¶ng s¸u chôc c©y sè n÷a míi vÒ ®Õn " nhµ", - n¬i bè mÑ t«i s¬ t¸n. Cø cho lµ cã søc khoÎ ®i th× ®Õn mÊy giõo t«i míi vÒ ®Õn nhµ trong ®iÒu kiÖn trêi m−a vµ tèi nh− ®ªm ba m−¬i ... ThÕ nh−ng khi mäi ng−êi ®· lªn ®−êng th× t«i kh«ng thÓ chÞu ®−îc n÷a. Nçi nhí nhµ ë ®©u d©ng lªn. T«i chît nghÜ, b»ng mäi gi¸ ph¶i vÒ nhµ ¨n tÕt víi gia ®×nh. T«i kh«ng nhí m×nh ®· chuÈn bÞ nh− thÕ nµo, nh−ng chØ m−êi l¨m phót sau c¸i ý quyÕt t©m ®ã, t«i ®· b¨ng

b¨ng ®¹p xe trªn ®−êng. Cña ®¸ng téi, chØ mÊt n¨m b¶y c©y sè ®−êng xÊu th«i, cßn qu·ng sau nµy kh«ng ®Õn nçi nµo. May cho t«i lµ qu·ng ®−êng tõ n¬i s¬ t¸n vÒ ®Õn CÇu §uèng kh«ng x¶y ra sù cè g× vµ trêi vÉn cßn s¸ng, su«i giã, råi ngít m−a, - h×nh nh− trêi còng th−¬ng t«i. ThÕ rèi sau ®ã, cµng vÒ chiÒu, khi t«i ®¹p xe lªn phÝa b¾c th× m−a cµng nÆng h¹t, giã l¹nh cµng d÷, quËt vµo mÆt t«i, nhiÒu khi xe ®¹p nh− dõng l¹i. Th«i chÕt råi, ng−îc giã. ý nghÜ ®ã lµm t«i bõng tØnh: t×nh h×nh nµy th× mçi giê kh«ng qu¸ ®−îc m−êi c©y sè. Cã lóc giã to qu¸, trêi rÐt mµ må h«i ra ®Çm ®×a, t«i ph¶i rÏ vµo qu¸n n−íc nghØ mét lóc. M−a ngít l¹i lªn ®−êng. Tuy vËy tÝnh ra th× qu·ng t¸m chÝn giê tèi còng vÒ ®Õn nhµ. Nh−ng kh«ng ph¶i nh− vËy. Trêi ®· tèi, cßn h¬n hai m−¬i c©y sè n÷a míi vÒ ®Õn nhµ th× xe ®ap hÕt h¬i. Nguy to råi ®©y! trêi m−a rÐt thÕ nµy mµ lãc cãc d¾t xe ®i bé trong ®ªm tèi v¾ng vÎ th× ®Õn giao thõa còng ch−a ch¾c ®· vÒ ®Õn nhµ. D¾t xe ®−îc b¶y t¸m c©y sè th× t«i chît nh×n thÊy mét tÊm gç ®ãng vµo gèc c©y cã ®Ò ch÷: b¬m v¸ xe. Chît nghÜ lµ nhµ ng−êi cã tÊm v¸n nµy ë gÇn ®©u ®©y, t«i rÏ vµo lèi nhá c¸ch ®Êy vµi chôc th−íc, thÊy mét m¸i nhµ tranh le lãi ¸nh ®Ìn, t«i liÒu ®Ëp cöa. May qu¸, ®óng lµ nhµ ch÷a xe cã biÓn treo ngoµi ®−êng c¸i. Th«ng c¶m víi t«i vÒ c¶nh ®−êng tr−êng xe háng, tÕt nhÊt ®Õn n¬i, hä v¸ cho ngay. T«i ®¹p xe ®Õn kho¶ng m−êi giê th× ®Õn ng«i lµng bè mÑ t«i s¬ t¸n. §ªm tèi ba m−¬i, trêi tèi ®en nh− mùc, t«i dß dÉm d¾t xe vµo tËn cña ng«i nhµ tranh mµ kh«ng ai hay biÕt. T«i ®øng d−íi m¸i hiªn, nhµ ®ãng cöa im Øm. Nh×n qua lç phªn cöa, thÊy cã ¸nh ®Ìn tï mï. Bçng tiÕng mÑ t«i phµn nµn: "thµng bÐ thÕ lµ kh«ng vÒ ¨n tÕt ®−îc råi". Vµi gi©y qua ®i, cã tiÕng bè t«i nãi " cã thÓ lµ chèc n÷a vÒ còng nªn". T«i nghe tiÕng nãi an ñi mÑ t«i cña «ng yÕu ít, kh«ng chøa niÒm tin t−ëng g× ngay trong lêi nãi cña m×nh. Lóc ®ã, t«i kh«ng lÆng thinh ®−îc n÷a, lªn tiÕng: "con ®· vÒ ®©y!". Ngän löa ®Ìn dÇu ®−îc vÆn cao lªn, bè t«i lao ra phÝa cña liÕp, më rÊt nhanh. Khái ph¶i nãi bè mÑ t«i mõng vui nh− thÕ nµo. C¸c cô b¾t t«i n»m nghØ mµ nãi chuyÖn. Mµ thó thËt, nÕu kh«ng n»m th× t«i còng gôc mÊt v× mÖt, v× ®ãi, v× rÐt. Kh«ng hiÓu sao, chØ nöa giê sau t«i l¹i c¶m thÊytØnh t¸o, khoÎ m¹nh nh− th−êng.

Vui tÕt víi gia ®×nh ®−îc ®óng cã ngµy mång mét tÕt, s¸ng ngµy mång hai t«i ®· ph¶i chuÈn bÞ lªn ®−êng vµo m−êi mét giê. Dï sao, b©y giê t«i còng yªn t©m råi, ®−îc thÊy bè mÑ t«i vÉn khoÎ m¹nh, ®»ng sau pãc ba ga lØnh kØnh mét l« b¸nh tr¸i mµ mÑ t«i ®· buéc vaß ®ã tõ lóc nµo. Trêi h«m Êy bçng t¹nh r¸o, l¹i höng n¾ng nh− hoµ chung niÒm vui tÕt gia ®×nh cña t«i. Con g¸i

Xem trªn b¸o chÝ b©y giê míi hay ë Trung Quèc ng−êi ta thiÕu ®µn bµ con g¸i vµ thõa con trai. T¹i sao cã t×nh tr¹ng nµy ? §ã lµ do sù vËn ®éng tr¸i tù nhiªn trong cuéc sèng. Sè lµ Trung Quèc ®· cã trªn mét tØ d©n tõ cuèi thÕ kû 20 nªn ph¶i kÕ ho¹ch ho¸ d©n sè mét c¸ch triÖt ®Ó. Quy ®Þnh mçi cÆp vî chång chØ cã mét con kh«ng chØ lµ lêi khuyªn mµ lµ luËt. Ng−êi ta cã nh÷ng h×nh ph¹t nghiªm ngÆt vµ cã hiÖu qu¶ ®Ó ®èi phã víi viÖc gia t¨ng d©n sè so víi kÕ ho¹ch. KÕt qu¶ lµ m·i ®Õn ngµy 6.1.2005 c«ng d©n thø 1,3 tØ cña Trung Quèc míi ra ®êi. §ã lµ mét bÐ trai ®−îc ®Æt lµ Zhang Yichi. Th¾ng lîi trªn ®©y cña kÕ ho¹ch ho¸ d©n sè lµ mÆt ph¶i, cßn mÆt tr¸i cña vÊn ®Ò lµ ë ®©u. Do quan niÖm cã con trai ®Ó nèi dâi cßn nÆng nÒ nªn ng−êi ta ®· ¸p dông nh÷ng biÖn ph¸p nh©n t¹o ®Ó sinh con trai. Ng−êi ta cã thÓ ph¸ thai khi sím biÕt r»ng m×nh sÏ sinh con g¸i hoÆc cè g¾ng thùc hiÖn nh÷ng ®iÒu kiÖn nµo ®ã ®Ó sinh con theo ý muèn. Do vËy mµ tØ lÖ con trai ë Trung Quèc so víi con g¸i cã tréi h¬n . §iÒu ®ã cã nghÜa lµ trai thõa g¸i thiÕu. ThÕ míi biÕt, kh«ng ai ®iÒu chØnh thÕ giíi nµy giái b»ng "«ng trêi". Vµ nh− mäi ng−êi ®· biÕt, nhiÒu hËu qu¶ ®· x¶y ra trong mét x· héi thiÕu c©n b»ng nh− thÕ. Nãi chuyÖn thÕ giíi ®Ó liªn hÖ tíi n−íc m×nh. Ph¶i nãi r»ng tr−íc ®©y, t×nh tr¹ng " träng nam khinh n÷" trong vÊn ®Ò sinh ®Î kh«ng kÐm nÆng nÒ. Cã nhµ ®Ó ®Õn s¸u ®øa con g¸i råi, mÆc dï c¶nh nhµ ch¼ng d− dËt g× còng cè g¾ng lµm mét cËu con trai n÷a míi chÞu th«i. Nh−ng, trong nh÷ng tr−êng hîp nh− thÕ, th−êng Ýt khi to¹i nguyÖn, v× rèt cuéc l¹i thªm " mét con vÞt giêi " n÷a ! T«i ch¼ng bao

giê nghÜ r»ng m×nh ph¶i cã con trai. Ch¼ng thÕ mµ n¨m 1973, khi vµo ViÖn b¶o vÖ bμ mÑ vμ trÎ s¬ sinh ®Ó th¨m ch¸u míi sinh, khi ng−êi ta ®−a cho xem sæ së sinh ®Ó t×m phßng ch¸u bÐ, khi t×m thÊy tªn mÑ nã vµ chóa bÐ nÆng 3350g lµ t«i mõng l¾m råi, kh«ng tra xem nã lµ con g¸i hay con trai. Vµ thó thËt, ch−a mét lÇn t«i −íc ao hay vÝ dô nã lµ con trai c¶. TÊt nhiªn, ®èi víi con g¸i, t«i cã c¸ch gi¸o dôc vµ h−íng ®Ých cho ch¸u trong ho¹c tËp còng nh− chän nghÒ lµ kh¸c nhau. T«i quan niÖm r»ng, vÒ t©m lý còng nh− sinh lý, th«ng th−êng con g¸i kÐm ý chÝ h¬n, cã nghÜa lµ Ýt ®ua tranh, vµ nh− thÕ lµ kÐm xuÊt s¾c vÒ n¨ng lôc h¬n; cßn nÕu lµ con trai th× nã ph¶i giái giang, cã ý chÝ phÊn ®Êu cao. TÊt nhiªn, nÕu con g¸i ®· cã ý chÝ v−¬n lªn, häc hµnh ®Õn n¬i ®Õn chèn, kh«ng chÞu kÐm chÞ thua em, th× nã sÏ rÊt thµnh ®¹t trong c«ng viÖc, trong sù nghiÖp nh−ng...Bªn trong c¸i nh−ng nµy lµ v« sè nh÷ng thø phiÒn to¸i ph¶i gi¶i quyÕt.T«i biÕt ë ta cã nh÷ng bµ ®−îc lªn tivi hµng ngµy nh−ng bao nhiªu viÖc nhµ, bao nhiªu lo toan trong gia ®×nh lµ nhê chång con hÕt. Bµ ta nÕu cßn mét chót th× giß th× ®Ó... thë ®· lµ tèt råi ! Êy lµ ch−a nãi ®Õn nhiÒu bµ bÞ chång bá ( hoÆc bá chång) v× bµ ta ®· mÊt n÷ tÝnh råi. VËy lµ khi sinh con g¸i, còng cÇn ph¶i cã quan ®iÓm " th«ng tho¸ng", kh«ng cÇu toµn vµ nhÊt lµ ®õng ®¸nh gi¸ con m×nh qu¸ cao, ®øng kú väng nhiÒu vµo nã. TÊt c¶ nh÷ng thø nµy chØ lµm khæ trÎ con, vµ khi nã kh«ng thµnh ®¹t, l¹i nuèi tiÕc v× kh«ng sinh ra ®−îc mét ®øa con trai. Kh«ng hiÓu c¸c b¹n cã nghÜ nh− vËy kh«ng nhØ ? Th¾ng lÖch

Tr«ng th¼ng th× mÆt cËu ta nh− ng−êi võa bÞ ®¸nh Êy. Nãi thÕ còng h¬i khã hiÓu nªn bæ sung thÕ nµy cho dÔ h×nh dung: mÆt cËu ta kh«ng ®èi xøng. B¹n bÌ quen thuéc th−êng gäi lµ Th¾ng mÆt lÖch, cã khi cßn gäi ®¬n gi¶n lµ Th¾ng LÖch. CËu ta còng ch¼ng thÌm tù ¸i. Trêi sinh «ng tó C¸t, ®Êt nøt con bä Hung, viÖc g× mµ ph¶i bùc m×nh. Khi Êy, cËu ta chØ nhÕch mÐp c−êi; thÕ mµ nh×n t×nh ®¸o ®Ó. Häc hµnh kh«ng ®Õn nçi nµo, tèt nghiÖp kü s− kinh tÕ ®µng hoµng, nãi n¨ng còng gän gµng khóc triÕt ®¸o ®Ó. KÓ ra, nÕu cËu kh«ng tham tÝ

chót ë c¸i dù ¸n th× thñ tr−ëng vÉn cßn tin t−ëng v¸o tµi th¸o v¸t cña cËu. D¹i nhÊt lµ cËu xµ xÎo tr−íc vµo mèi l¬in cña thñ tr−ëng, thµnh thö «ng nµy giËn l¾m, suýt n÷a th× cho nghØ viÖc. Còng may lµ thêi bao cÊp, tiÒn chïa c¶ nªn cho cËu ¨n l−¬ng c¬ b¶n nh−ng kh«ng giao thªm viÖc g× n÷a, dÇn dµ råi còng tµnh kh«ng cã l−¬ng. Cã h«m gi÷a tr−a, cËu ta cßn mß ®Õn chç t«i, m¾t hoa, mòi thë kh«ng ra h¬i, b¶o lµ em ®i kiÕn xem cã c¸i viÖc g× lµ thªm, mµ ®ãi qu¸, anh cã c¸i g× anh cho em ¨n t¹m. §Õn giê nµy råi th× tao còng chØ cã m× ¨n liÒn. CËu ta ¨n lÐm mét c¸i, cã vÎ ngon lµnh l¾m. CËu ta phµn nµn con vî ®æ ®èn, toµn lÎn vÒ nhµ mÑ v× thÊy chång ®é nµy kiÕm kh«ng ra tiÒn. MÊy con vÞt trêi - cËu ta th−êng gäi ba ®øa con g¸i m×nh nh− vËy- ¨n häc tèn kÕm l¾m, vî chèng kh«ng chung søc chung lßng, gia ®×nh v÷ng vµng lµm sao ®−îc ®©y? Th¾ng ta cßn phµn nµn r»ng c¸i con bÐ thø ba, ch¼ng gièng bè tÝ nµo. Mµ c¸i con vî em nã l¸o ra phÕt, cã lóc x« x¸t c·i nhau, nã bªnh con vµ b¶o th¼ng em r»ng, nã cã ph¶i lµ con anh ®©u mµ thÝch nã gièng bè. Em mµ kh«ng k×m ®−îc th× ®· cho nã mét c¸i t¸t xiÕc ra trß. Nh−ng råi cËu ta l¹i lÈm bÈm : trÎ con nã ®· vµo nhs m×nh th× lµ con m×nh råi, ph©n biÖt lµm g× cho ®au ®Çu anh nhØ. T«i còng ch¼ng hiÓu m« tª r¨ng róa g× nªn lÆng thinh kh«ng khai th¸c thªm. B½ng ®i mét n¨m, kh«ng thÊy cËu ta lui tíi. Cã ®iÒu lµ kú nµy Th¾ng LÖch l¹i toµn nãi chuyÖn tû, chuyÖn c©y, chuyÖn lµm nhµ, mua m¸y nä, thiÕt bÞ kia. Ngåi l©u l©u, míi biÕt cËu ta may m¾n ví ®−îc m«t viÖc, triÓn khai ë nhiÒu tØnh, bít xÐn kha kh¸. §èt hÕt hai ®iÕu thuèc l¸, mÆt cËu ta cµng bÊt ®çi xøng h¬n, råi c¬n cí ë ®©u næi lªn, cËu ta b¶o : chóng nã tham « nhiÒu chø, em chØ móc cã gÇn mét n¨m nay t«i, nã móc nh÷ng qu¶ to, ph¶i ®Ó cho m×nh qu¶ nhá chø. ý chøng cËu ta nh¾c l¹i chuyÖn «ng thñ tr−ëng tr−íc hÊt c¼ng h¾n. H¾n b¶o: mµ hËu qu¶ nhìn tiÒn ®Êy, h¾n chÕt c¶ nhµ chø cã ai thä ®−îc ®©u. T«i còng ch¼ng muèn nãi thªm víi cËu ta mét lêi nµo n÷a. KÕt qu¶ lao ®éng kiÓu Êy cña cËu kh¸ tèt ®Ñp: mét ng«i nhµ ba tÇng khang trang mäc lªn ®óng n¬i c¨n hé cÊp bèn cò cña cËu ®· ë h¬n chôc n¨m tr−íc ®ã. Kh¸ gi¶ råi, cã ®Õn 5 n¨m nay cËu ch¼ng bÐn m¶ng ®Õn nhµ t«i, ch¾c h¼n v× thÊy t«i kh«ng kho¸i kiÓu sèng cña cËu ta. H«m råi, cã ng−êi ®Õn nhµ t«i ch¬i, vui chuyÖn nãi r»ng Th¾ng

LÖch ®· ly dÞ vî råi, nhµ chia ®«i, con còng chia ®«i. T«i nghe chuyÖn mµ kh«ng hÒ söng sèt. T«i ®· ®o¸n biÕt hËu vËn sÏ lµ nh− vËy, cã ®iÒu nã x¶y ra muén h¬n lµ t«i nghÜ. VÝa ®éc Cã mét ng−êi b¹n th©n nhÊt cña t«i th−êng b¶o r»ng vÝa t«i rÊt ®éc. Nh− thÕ l¹i m©u thuÉn víi c¸i ý cña chÝnh anh Êy cho r»ng t«i qu¸ hiÒn lµnh, qu¸ thËt thµ, ch¼ng quan t©m g× ®Õn c¸i g× x¶y ra ë chung quanh. T«i ch¼ng c·i, mµ chiªm nghiÖm xem sù thÓ nh− thÕ nµo. KÓ ra th× sè t«i kh«ng ®−îc tèt l¾m. Lµm viÖc g× còng kh«ng su«n sÎ, Ýt nhÊt ph¶i hai lÇn míi xong, kÓ c¶ nh÷ng viÖc lÆt vÆt hµng ngµy. Cã thÓ do nguyªn nh©n kh¸ch quan nhiÒu h¬n. Nh− thÕ lµ lo¹i ng−êi kh«ng may råi. T«i ®· thö nghiÖm vÊn ®Ò may rñi trong nhiÒu cuéc thi do c¸c héi, c¸c b¸o, ®µi tæ chøc. Nãi chung lµ t«i chØ dµnh ®−îc nh÷ng gi¶i th−ëng nµo thuéc lo¹i " trÝ tuÖ" mét chót, cßn khi cã c©u hái " bao nhiªu ng−êi nãi ®óng ?"th× ®õng cã tham gia. Tøc lµ kh«ng ¨n may bao giê.T«i cßn nhí r»ng nh÷ng cuéc thi nh− t×m hiÓu Liªn X« do ®µi ph¸t thanh Matxc¬va tæ chøc n¨m 1962, l¸ th− b−u ®iÖn do Tæng côc b−u ®iÖn ViÖt Nam tæ chøc n¨m 1987, gãp ý cho ch−¬ng tr×nh khoa gi¸o cña ®µi truyÒn h×nh ViÖt Nam n¨m 1989, gãp ý cho t¹p chÝ ThÕ Giíi Míi nh©n dÞp ra sè 500 n¨m 2003, lËp mét kû lôc ViÖt Nam vÒ biªn so¹n tõ ®iÓn chuyªn ngµnh n¨m 2004, v.v. t«i ®Òu ®−îc gi¶i kh¸ cao. Nh−ng nh÷ng thø ®ã kh«ng ph¶i do may m¾n. Thùc ra, cã thÓ cßn tróng nhiÒu gi¶i h¬n thÕ n÷a, nh−ng v× nh÷ng lý do kh¸ch quan nµy kh¸c, t«i l¹i ph¶i " nh−êng" cho nh÷ng ®èi t−îng kh¸c. Cßn viÖc hy väng vµo tróng sæ sè, - nh− t«i ®· nãi mét vµi lÇn råi ®Êy,- th× kh«ng bao giê na n¸ c¶. Th«i, lan man xa ®Ò råi, h·y trë l¹i c¸i ý ban ®Çu. ThÕ sao vÝa t«i l¹i ®éc. §éc víi m×nh th× râ råi, cßn víi ng−êi. anh b¹n th©n cña t«i b¶o: vÝa t«i ®éc víi c¶ c¸c c¬ quan mµ t«i ®· tøng c«ng t¸c ë ®ã. T«i ngÉm l¹i thÊy r»ng, c¸i Bé t«i tõng lµm th× hai lÇn gi¶i thÓ, hai lÇn tæ chøc l¹i, tan nhËp, nhËp tan nh− ma tr¬i. C¸i ®éc thø hai lµ, - vÉn theo ng−êi b¹n nµy - lµ ai ®èi xö

kh«ng tèt víi anh, tr−íc sau sÏ ch¼ng ra g×, kh«ng thÊt c¬ l¬ vËn th× còng thiÖt m¹ng. Nghe mµ ghª c¶ ng−êi. T«i ph¶n ®èi ®iÒu nhËn xÐt nµy th× anh b¶o: "CËu xem, th»ng Q, c¸i H, bµ §, «ng T, th»ng C, l·o Th. råi bao nhiªu ®øa kh¸c ®èi xö víi cËu kh«ng ra g× , b©y giê ra sao råi, ®øa th× chÕt, ®øa th× ®i tï, ®øa th× vËt vê sèng còng nh− chÕt, cã thÓ kÓ ra rÊt nhiÒu. Tí lµ b¹n th©n cña cËu, theo ch©n cËu bèn n¨m chôc n¨m råi, ch¾c lµ kh«ng nãi sai ngoa ®©u. T«i chØ lÆng thinh tr−íc lêi nhËn xÐt cña ng−êi b¹n chÝ t×nh nh−ng h¬i cùc ®oan nµy. Cã lóc t«i ph©n v©n :ch¼ng lÏ vÝa m×nh ®éc thÕ − ? Nh−ng cã ®iÒu lµ m×nh ch−a tõng lµm h¹i ai, kÓ c¶ trong ý nghÜ. Chît nhí tí lêi bè t«i th−êng nãi khi sinh thêi «ng:m×nh "®õng ®èi xö theo c¸ch ng−êi ta ®èi xö kh«ng tèt víi m×nh, mµ cø theo c¸ch cña m×nh. HÝnh nh− ®Õn nay, bè t«i vÉn cã lý. T«i chØ nhÊt trÝ víi ng−êi b¹n th©n nhÊt cña t«i lµ t«i ch¼ng bao giê cã sù may m¾n trong cuéc ®êi. Cöa më toang

DÔ cã ®Õn m−êi n¨m råi t«i míi trë l¹i th¨m c¬ quan cò. ChØ cã ®é mét phÇn m−êi sè ng−êi trong c¬ quan nhËn ra t«i. DÔ hiÓu , v× c¬ quan ®· ®æi míi, kh«ng nh÷ng vÒ lÒ lèi lµm viÖc mµ cßn c¶ vÒ tuæi t¸c. C¬ quan ®· trÎ ra råi. §iÒu nµy còng ®óng th«i v× b©y giê, trong c¬ chÕ thÞ tr−êng, cÇn n¨ng ®éng, nhanh nh¹y , mµ nh÷ng ng−êi giµ kh«ng cã ®−îc nh÷ng tè chÊt nµy. GÆp l¹i cËu B, c« L. B©y giê ®· lµ viÖn tr−ëng, viÖn phã råi . Th«i th× tay b¾t mÆt mÆt mõng, b¸c b¸c ch¸u ch¸u vui ®¸o ®Ó. Kh«ng cÇn hái, nh×n qua c¬ ng¬i cña c¬ quan cò còng ®· thÊy h¬n tr−íc nhiÒu. Phßng lµm viÖc cña viÖn tr−ëng tõ néi thÊt ®Õn trang bÞ rÊt xøng víi thêi hiÖn ®¹i, thêi cña tin häc. Ch¼ng cø ë phßng nµy, mµ hÇu hÕt c¸c phßng t«i nh×n thÊy khi ®i qua d·y hµnh lang ®Òu la liÖt m¸y vi tÝnh. Ch¼ng bï thuë nµo, còng ch¼ng xa x«i g× l¾m ®©u, c¸i n¨m 1987, khi häc kho¸ th«ng tin khoa häc cña Liªn Hîp Quèc tæ chøc t¹i ViÖt Nam ,líp chóng t«i ph¶i vµo tËn tr−êng B¸ch Khoa ®Ó thùc tËp. Khi nµy bé m«n cña tr−êng míi cã ®é mét chôc c¸i m¸y, vËy cho lµ nhiÒu vµ quý l¾m råi . C¬ quan cò cña t«i b©y giê kh¸ lín, cã ®Õn h¬n bèn tr¨m c¸n bé, Êy vËy mµ trong c¸c

phßng chØ thÊy th−a thít ng−êi, nhiÒu bµn lµm viÖc trèng kh«ng. VËy lµ b©y giê kh«ng ph¶i cø ch«n ch©n, buéc chÆt vµo c¸i bµn ë c¬ quan. Hái ra, míi biÕt r»ng c«ng viÖc b©y giê kh«ng ph¶i chØ thùc hiÖn ®óng t¸m tiÕng ®ång hå, mµ cã khi hµng chôc tiÕng, tuú theo c«ng viÖc. Cã khi ®Õn giê " kÎng" buæi chiÒu råi, thñ tr−ëng ®i ®©u vÒ, cã viÖc giao cÇn lµm gÊp th× vÉn ph¶i ë l¹i lµm cho xong. VËy lµ lÒ lèi lµm viÖc còng tho¸ng h¬n, linh ®éng h¬n håi chóng t«i cßn t¹i chøc c¬ ®Êy. §óng lµ më cöa cã h¬n, mµ l¹i më toang c¬ chø. Tr−íc kia phßng nµo biÕt phßng nÊy nªn cña ®ãng im Øm, nay th× kh¸c h¼n, ph¶i më toang ®Ó ng−êi ta cßn tiÖn vµo, kÕt hîp viÖc nµy, bµn viÖc kia, thÕ míi ra vÊn ®Ò. §iÒu thø hai t«i nhËn thÊy lµ b©y giê ng−êi ta nãi to, ®i m¹nh, kh«ng ph¶i khÏ kh¸ng, rãn rÐn nh− tr−íc ®©y. Bëi cÇn lµm nhanh, th¾ng gän, võa ®−îc lßng cÊp trªn nh−ng b¶n th©n ph¶i cã thu ho¹ch. §Õn c¬ quan kh«ng ph¶i ®Ó ch¬i, kh«ng ph¶i chØ lµm viÖc nhµ n−íc mµ cßn kÕt hîp lµm viÖc riªng. Kh«ng ph¶i lµ ®Õn ®Ó ngåi viÕt hi ho¸y, mµ ®Ó tËn dông thiÕt bÞ cña c¬ quan. ThiÕu g× c¸i sµi ®−îc mµ kh«ng mÊt tiÒn : ®iÖn tho¹i nµy,fax nµy, m¸y tÝnh nµy ,photocopy nµy. TÝnh ra, tÝch thiÓu thµnh ®¹i, ®ì khèi tiÒn ra ®Êy. Lµm xong nh÷ng kho¶n nµy lµ l¹i ï tÐ ch¹y c«ng chuyÖn ngay. Thµnh thö, ngoµi tr−ëng phã phßng ra, ch¼ng mÊy khi phßng ®Çy ®ñ qu©n sè. ThÕ nh−ng vµo nh÷ng ngµy tæng kÕt, héi th¶o, v.v. th× ®«ng ®ñ ra phÕt. Bëi kh«ng häp xu«ng nh− ngµy tr−íc, mµ Ýt ra còng cã tiÖc nhÑ, tiÖc nÆng råi phong b× Êy chø.ThÕ nªn, kh«ng ai d¹i g× v¾ng mÆt nh÷ng ngµy nµy. Mµ m×nh còng cã ®ãng gãp c«ng søc hµng ngµy vµo ®©y chø ®©u. VËy lµ ph¶i hiÖn diÖn. §©y lµ c¬ héi ®Ó gÆp gì bµn viÖc c«ng th× Ýt nh−ng bµn viÖc t− th× ra vÊn ®Ò ®Êy. Hµng ngµy bËn r«n tèi m¾t, lµm sao gÆp anh A, chä B cho d−îc, cßn ë ®©y, võa dù cèc-tay võa gîi ý ®iÒu nµy, kÕt hîp viÖc kia xem chõng còng cã lý l¾m. B©y giê lµm l·nh ®¹o còng ph¶i tØnh t¸o h¬n tr−íc ®Êy. NÕu nh− tr−íc ®©y, mét vÞ thñ tr−ëng cã thÓ ngåi t¹i mét chøc vô gÇn nh− suèt ®êi nÕu «ng kh«ng ti nÕu «ng kh«ng cã khuyÕt ®iÓm g× vµ nÕu kh«ng ®−îc trªn cÊt nh¾c n÷a, th× ngµy nay thêi h¹n cña «ng chØ lµ n¨m n¨m th«i. May cho «ng th× cã thÓ hai lÇn nh− thÕ nÕu cÊp trªn cña «ng, tøc lµ cÊp bé, kh«ng cã sù thay ®æi lín. VËy lµ «ng ph¶i lµm viÖc cËt lùc - kh«ng chØ ®Ó th¼ng tiÕn mµ ®Ó thu ho¹ch cho nhanh, cho véi trong c¸i

thêi h¹n nµy. MÆc ng−êi tiÒn nhiÖm cña «ng lµm thÕ nµo, «ng kh«ng cÇn biÕt. ¤ng ph¶i thay ®æi, tõ bµy biÖn, trang trÝ trong phßng lµm viÖc ®Õn nh©n sù cña c¬ quan. Ph¶i th«ng tho¸ng chø, kh«ng ®Ó cho nã t¾c ë chç nµo. Uy quyÒn cña gi¸m ®èc ph¶i ®−îc ph¸t huy tèi ®a, cÊp d−íi lµ cø ph¶i theo r¨m r¾p. Còng cã thÓ t«i ph¶i x−ng em víi cÊp d−íi v× c¸c "cô " Êy bËc cha chó tr−íc ®©y, miÔn lµ cô ®øng cã ý kiÕn g× vÒ c«ng viÖc cña t«i, sù chØ ®¹o chña t«i lµ ®−îc. NÕu ñng hé, cæ xuý cho viÖc lµm cña t«i th× cµng tèt. VËy lµ c¸nh trÎ thêi nay còng kh«ng ra trß. Cô lµ chuyªn gia cã h¹ng s¾p vÒ h−u −? Xin mêi cô cø ®Õn ®©y t− vÊn cho chóng ch¸u, c¸c cô lµ c©y ®a , c©y ®Ò (ch¾c lµ c©y bonsai tong chËu c¶nh !) hiÕm l¾m. ThÕ nh−ng ai l¹i lµm c¸i viÖc ngù¬c ®êi lµ nghØ råi cßn cø tha thÈn n¬i c¸c ch¸u nã lµm viÖc, chØ tæ lµm quÈn ch©n c¸c ch¸u. Cßn chóng cã nãi th× còng lµ ®Ó tá c¸i tÊm lßng c¶ chóng th«i, ®©u ph¶i ®Ó thùc hiÖn. Khæ nçi, cã cô t−ëng chóng cÇn c¸c cô thËt, giµ nua tuæi t¸c mµ hay lui tíi, lµm cho ng−êi ta khã chÞu, t−ëng cô cÇn mÊy ®ång, bÌn b¶o th− ký biÕu cô mét c¸i phong b× vµ tiÔn nhanh cô ra cöa. Khi cöa më toang th× nhiÒu khi còng cã giã lïa. Mµ giã lïa th× hay sinh nh÷ng tai biÕn nguy hiÓm cho søc khoÎ con ng−êi. VËy lµ më võa th«i, he hÐ th«i. §õng û søc m×nh hoÆc qu¸ h¨ng mµ khèn ®Êy. Khai bót N¨m nµo còng vËy, cø s¸ng mång mét tÕt lµ t«i ph¶i viÕt mét c¸i g× ®Ó khai bót ®Çu Xu©n. TÕt n¨m nay t«i kh«ng lµm ®−îc viÖc nµy, bëi c¸i m¸y tÝnh cña t«i tù nhiªn dë chøng bÞ treo. Quªn nãi víi c¸c b¹n r»ng, tõ n¨m b¶y TÕt nay råi, t«i cã thãi quen khai bót trªn m¸y tÝnh. Khi th× bµi th¬ vµi c©u, khi th× mét bµi b¸o nhá. Tr−íc ®©y, håi con bÐ nhµ t«i cßn nhá, th× viÕt mÊy c©u chóc ch¸u nh©n dÞp n¨m míi. C¸i lÖ nµy lµ ¶nh h−ëng ë n¬i bè t«i. ¤ng cô sinh thêi coi träng viÖc khai bót vµ chóc tông con c¸i vµo dÞp TÕt. T«i cßn nhí n¨m t«i lªn m−êi, s¸ng mång mét TÕt, bè t«i mïng tuæi t«i mét bµi th¬, viÕt rÊt ®Ñp:

" N¨m míi vÒ, Mu«n hoa në, CËu hín hë Chóc em Nghiªm (1): Häc giái thªm TÝnh vui vÎ B¹n bÌ nÓ Thμy yªu ®−¬ng §¸ng lμm g−¬ng Ch¸u B¸c Hå" N¨m con g¸i t«i lªn t¸m, t«i còng khai bót b»ng bµi th¬: " Xu©n vÒ Bè cã mét bμi th¬: Chóc c¶ gia ®×nh ®¹t −íc m¬ Chóc con m¹nh khoÎ vμ minh mÉn Bè mÑ vÎ vang, n−íc ®−îc nhê ! ThÕ ®Êy, hai bµi th¬ trªn c¸ch nhau 32 n¨m, c¸ch nhau qua mét thÕ hÖ, vËy mµ vÉn lµ nh÷ng ý t−ëng kh¸ gièng nhau. Cã lÏ, ngµy Xu©n g©y cho ta nh÷ng ý nghÜ thiªng liªng vÒ t©m linh, vÒ gia ®×nh, «ng cha ta h¬n lóc nµo hÕt. Sau nµy, tõ n¨m ba m−êi tuæi t«i khai bót rÊt ®Òu, nh−ng Ýt chóc tông h¬n mµ th−êng lµ tù xem l¹i m×nh cã g× ch−a hay, ch−a ®¹t thêi gian qua vµ −íc nguyÖn n¨m tíi. N¨m nay tuæi ®· s¸u m−¬i t¸m, thÕ mµ vÉn cßn nh÷ng mong muèn. Cã tham kh«ng nhØ ? Ng−êi ta b¶o ng−êi giµ cã tÝnh tham. Song nÕu lµ tham lµm, tham hiÓu biÕt th× còng kh«ng ®¸ng tr¸ch l¾m ®©u. T«i cßn muèn m×nh lµm ®−îc mét sè viÖc n÷a. TÊt nhiªn lµ vÉn quanh quÈn trong chuyÖn ch÷ nghÜa th«i. ViÕt d¨m ba cuèn s¸ch, lµm thªm mÊy cuèn tõ ®iÓn n÷a. Cã thÓ vÉn cã Ých cho ®êi. Cßn nh− −íc m¬ thËt sù, ph¶i kÓ tíi løa con ch¸u m×nh. Ch¸u ngo¹i t«i ch¾c lµ sÏ lµm ®−îc nhiÒu viÖc mµ ë thêi «ng nã, cã n»m m¬ còng kh«ng thÊy ®−îc. Xu©n Êt DËu nµy, khai bót cã vËy th«i. ________ (1) Tªn t«i håi nhá

§iz¬ma

§©y lµ tªn mét nh©n vËt trong cuèn phim cña Ba Lan, cã tùa ®Ò Mét tÊn tuång. ChuyÖn r»ng, cã mét anh chµng tªn lµ §iz¬ma, kh«ng nghÒ ngçng g×, gÆp tróng dÞp may mµ ®êi lªn ®Õn tËn m©y xanh. Sè lµ cã mét h«m, anh chµng ®ang lau cña kÝnh xe « t« cho mét kh¸ch qua ®−êng th× ví ®−îc mét c¸i giÊy mêi dù tiÖc cña mét nh©n vËt cao cÊp l¾m n¬i chÝnh phñ do chÝnh «ng chñ xe ®¸nh r¬i. §ang lóc bông ®ãi, cËt rÐt, l¹i s½n cã bé quÇn ¸o måi, chµng ta liÒn ®Õn dù tiÖc t¹i dinh thù cña vÞ quan cao cÊp kia. BiÕt th× th−a thít, kh«ng biÕt th× dùa cét mµ nghe, chµng ta quyÕt thùc hiÖn mét chÕn thuËt " im nh− thãc" tøc lµ chØ nghe, kh«ng nãi, chØ l¾c hoÆc gËt, mØm c−êi hoÆc nghiªm s¾c mÆt tá ý kh«ng ®ång t×nh. C¸i kiÓu nµy thÕ mµ hay,bëi tõ cæng vµo, qua d·y hµnh lang th¨m th¼m, vµo ®Õn tËn phßng tiÖc, anh chµng kh«ng gÆp bÊt kú mét r¾c rèi nhá nµo. Ng−êi ta cói r¹p xuèng vµ nh−êng b−íc cho chµng qua, ch×a tay chØ lèi cho chµng vµo n¬i nµy, chç kia mét c¸ch cung kÝnh, träng thÞ. Kh«ng hiÎu cã ph¶i v× c¸i bé mÆt cña chµng phï hîp víi vai diÔn nµy, mµ ë chç nµo, chµng còng ®−îc tay b¾t mÆt mõng. ThÕ lµ, «ng A t−ëng anh quen «ng B, «ng B t−ëng anh biÕt bµ C, bµ C t−ëng anh th©n cô D, cô D t−ëng anh hä hµng víi ngµi E,v.v. Rèt cuéc chµng ta trë thµnh nh©n vËt quan träng nh¸t nh× tong buái d¹ tiÖc nµy. Chµng ta chøc cao väng träng lµ thÕ mµ ch¼ng hÒ khoe khoang, l¾m lêi hoÆc to tiÕng mµ chØ mØm c−êi khiªm tèn hoÆc l¾c gËt nhÑ nhµng, lµm cho ai nÊy cµng thÊy tho¶i m¸i, dÔ chÞu vµ cµng cã c¶m t×nh víi chµng. Mét vµi c« nµng ®· liÕc nh×n chµng víi vÎ th¸n phôc ®Æc biÖt. Chµng chØ biÕt khÏ gËt ®Çu ®¸p lÔ. ThÕ råi c¸i x· héi h¸o danh,thÝch nghe tin ®ån thæi,−a hµo nho¸ng bÒ ngoµi ®· bèc chµng ta lªn ®ªn tét ®Ønh cña thang danh väng: ng−êi ta ®· kh«ng ngÇn ng¹i chän chµng lµm thñ t−íng. Khái ph¶i nãi nh÷ng khã kh¨n mµ chµng ta gÆp ph¶i khi s¾m vai nµy. May thay, Ýt lêi vµ chØ víi c¸c ®éng t¸c l¾c vµ gËt ®· lµm cho chµng ta qua ®−îc nhiÒu c¬n nguy biÕn, biÕn b¹i thµnh th¾ng, biÕn

®ªn thµnh tr¾ng. bëi nh÷ng"cËn thÇn" cña chµng ta, vèn lµ nh÷ng ng−êi cã thùc tµi, chØ cÇn chñ ®éng" dÞch" nh÷ng cö chØ vµ ®éng t¸c cña chµng ra vµ hµnh ®éng lµ mäi vÖc tr«i ch¶y. Nh−ng, quy luËt cña mu«n ®êi lµ vËy, c¸i kim trong bäc l©u ngµy còng tßi ra. §Õn khi mäi ng−êi ®Òu thÊy chÝnh m×nh bÞ lõa th× tÊn tuång khÐp l¹i. §iz¬ma ph¶i vµo tr¹i giam bãc lÞch. Nh−ng c¸c anh , c¸c chÞ, c¸c «ng, c¸c bµ, c¸c vÞ tai to mÆt lín lÇm ®Êy chø, §iz¬ma nµy cã lõa ai ®©u. T«i cã khai lý lÞch ra lµ t«i dßng gièng nµy, thµnh tÝch kia ®©u. Ch¼ng qua t«i lµ mét th»ng thÊt nghiÖp, ví ®−îc c¸i giÊy mêi, ®i ¨n nh»ng cho c¸i bông ®ì lÐp th«i chø. T¹i sao c¸i ngµi nhÇm lÉn hay cè t×nh tung t«i ®Õn tËn m©y xanh. Téi lµ ë c¸c ngµi c¶, b©y giê l¹i tèng t«i vµo tï. KÓ ra th× còng th−¬ng thay cho §iz¬ma, mét anh chµng kh«ng m−u m« th©m hiÓm, kh«ng kÕ s¸ch toan tÝnh g×. Trªn ®êi nµy, biÕt bao nhiªu kÎ lõa läc, thõa c¬ ®ôc n−íc bÐo cß, v¬ v¸o, gian dèi cã chñ ®Þnh míi ®¸ng tr¸ch chø. Êy vËy mµ chóng cã bÞ phanh phui mæ xÎ ra ®©u. Bëi chóng kh«ng ph¶i lµ §iz¬ma trong " Mét tÊn tuång", chóng lµ ng−êi trong x· héi ®−¬ng thêi, mét x· héi ®ang chuyÓn m×nh tõ bao cÊp sang thÞ tr−êng... Võa qua, trong x· héi ta còng cã nh÷ng sù viÖc chøng tá r»ng ng−êi ta bÊt chÊp kh¶ n¨ng cña con rèi ®Õn ®©u, cè t×nh tung hä lªn ®Õn gÇn m©y xanh bëi c¸i lîi riªng cña ng−êi ®iÒu khiÓn con rèi trong r¹p móa rèi. Song , víi b¶n chÊt vµ n¨ng lùc cña con rèi chØ ®Õn møc Êy th«i, lµm sao cã uy tÝn cho ®Æng ? Vµ khi nh÷ng con rèi m¾c téi, th× hä lµm ng¬, phñi tay ngo¶nh mÆt ®i liÒn. Ai b¶o mµy qu¸ tham ? ai b¶o mµy kh«ng biÕt gi÷ m×nh ? KhÐo kh«ng l¹i liªn luþ ®Õn chóng tao còng nªn. Bëi vËy mµy ph¶i ngåi tï th× chóng tao míi yªn vÞ ®−îc. §¸ng ®êi con rèi ! V¨n lμ ng−êi

Tr−íc khi gÆp nhµ v¨n trÎ Êy t«i ®· h×nh dung phÇn nµo vÒ con ng−êi Êy. §ã lµ bëi chóng t«i ®· ®−îc lµm viÖc víi nhau h¬n mét n¨m qua. C« lµ biªn tËp viªn cña nhµ xuÊt b¶n ë tÝt trong thµnh phè Hå ChÝ Minh, cßn t«i lµ t¸c gi¶ s¸ch ë ngoµi Hµ Néi. Mäi ý kiÕn trao ®æi

®Òu nhê ë c¸c ph−¬ng tiÖn th«ng tin liªn l¹c, tõ th« s¬ ®Õn hiÖn ®¹i: göi th−, gäi ®iÖn hoÆc göi E mail qua m¸y tÝnh. C¸ch lµm viÖc khÈn tr−¬ng, ý kiÕn røt kho¸t, nhËn xÐt tinh tÕ vµ chÝnh x¸c, th¸i ®é hîp t¸c nhiÖt t×nh cña biªn tËp viªn nµy lµm t«i vui l¾m. KÕt qu¶ lµ lÇn ®Çu tiªn t«i ®· xuÊt b¶n ®−îc mét cuèn s¸ch kh«ng ph¶i lµ khoa häc kü thuËt. V¹n sù khëi ®Çu nan, qua viÖc lµm s¸ch víi mét nhµ v¨n trÎ , sím cã tµi mang c¸i tªn con chim trong truyÖn cæ tÝch x−a nh− thÕ ®· ®éng viªn t«i rÊt nhiÒu trong viÖc dÞch thuËt c¸c t¸c phÈm n−íc ngoµi. Råi qua t¹p chÝ TGM t«i ®−îc ®äc mét vµi truyÖn ng¾n cña nhµ v¨n nµy. §óng nh− lêi b×nh trong mét bµi tæng kÕt qua vµi cuéc thi mµ nhµ v¨n trÎ ®−îc gi¶i, t«i còng cã nhËn xÐt r»ng v¨n cña c« kh¸ ®Æc biÖt, v¨n nh− nãi mµ kh«ng nãi, nh− ®ïa mµ kh«ng ®ïa, th« méc mµ s©u s¾c. Cã ®iÒu lµ qu¸ giµ giÆn so víi c¸ch nghÜ, c¸ch nãi chung cña løa tuæi trÎ, míi ngoµi hai m−¬i. §äc " Hoa muén" lµ mét t¸c phÈm ®o¹t gi¶i nhÊt trong mét cuéc thi viÕt truyÖn ng¾n cña c«, t«i ®i ng¹c nhiªn nµy sang ng¹c nhiªn kh¸c. L¹ lïng vÒ néi dung vµ l¹ lïng vÒ c¸ch diÔn ®¹t. ChÝnh nhµ v¨n NguyÔn Kh¶i ®· ph¶i thèt lªn r»ng: " L¹i cã thªm mét nhµ v¨n trÎ cã tµi ! " khi ®äc nh÷ng truyªn ng¾n cña c«. DÞp may ®Õn, t«i ®−îc gÆp c« t¹i Hµ Néi. C« gäi ®iÖn cho t«i nhê t«i mét viÖc vµ hÑn gÆp t¹i trô së th−êng trùc cña nhµ xuÊt b¶n t¹i phè L.H. MÆc dï ®· cã nh÷ng chuÈn bÞ vÒ tinh thÇn , t«i vÉn bì ngì khi gÆp nhµ v¨n trÎ. C« chØ toµn nãi vÒ c«ng viÖc vµ h×nh nh− tr¸nh t¹o ®iÒu kiÖn cho t«i cã ®−îc mét kho¶ng thêi gian trèng- dï vµi phót th«i- ®Ó hái vÒ c«ng viÖc, vÒ ®êi t− cña m×nh. T«i còng kh«ng hiÓu t¹i sao m×nh bÞ ®éng trong khi tiÕp xóc víi c«. Bao nhiªu vÊn ®Ò t«i ®Þnh trao ®æi víi c« vÒ cuèn s¸ch tíi ®©y cña t«i, vÒ nhËn xÐt cña c« ®èi víi c¸c b¶n th¶o cña t«i, vÒ viÖc hîp t¸c thêi gian tíi,v.v. ®Òu kh«ng thÓ nãi ra ®−îc. Nhµ v¨n trÎ chØ tËp trung vµo c«ng viÖc c« ®ang muèn nhê t«i hç trî, ®ã lµ giíi thiÖu gióp mét sè dÞch gi¶ ®Ó dÞch vÒ tµi liÖu chuyªn ngµnh Y häc. Trong khi nãi chuyÖn víi t«i, c« vÉn nh×n vµo m¸y tÝnh, hý ho¸y söa söa, in in bËn rén l¾m. §iÒu nµy kh¸c h¼n nh÷ng g× t«i cã thÓ nhËn xÐt vÒ c« khi trao ®æi ý kiÕn víi nhau qua ®iÖn tho¹i hay th− tõ. Kh«ng hiÓu sao, t«i c¶m thÊy sù cã

mÆt l©u cña m×nh ë ®©y chØ khiÕn c« thªm lóng tóng, bëi vËy khi trao ®æi vµi ý kiÕn xong, t«i liÒn ra vÒ. T«i ®äc l¹i " Hoa muén " vµ chît hiÓu r»ng c©u " Style c'est l'homme"( v¨n lµ ng−êi) cña Ph¸p lµ ®óng. Cã ®iÒu ë ®©y kh«ng nh÷ng chØ lµ v¨n phong, mµ cßn c¶ hoµn c¶nh ng−êi trong truyÖn cña c«. Tr−íc ®©y c« th−¬ng c¶m cho ng−êi trong truyÖn cña m×nh, th× nay r¬i ®óng vµo cuéc sèng cña c« : tuæi ®· kh¸ cao råi mµ vÉn ch−a lËp gia ®×nh. T«i nhí mét c©u c« viÕt trong truyÖn ng¾n nµy lµ : "Khi m×nh cßn trÎ, cì nμy ®õng hßng bß ®Õn gÇn !". Råi ®au ®ín nghÜ : " Sao m×nh cay ®¾ng thÕ nμy !"..ViÕt nh− thÕ khi c« míi ngoµi hai m−¬i tuæi th«i ®Êy. Sau ®ã t«i cßn cã vµi dÞp liªn hÖ víi c« trong viÖc biªn tËp s¸ch xuÊt b¶n. T«i muèn lµm mét vµi viÖc gióp c« ®Ó t¹ c¸i ¬n ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho t«i trÌo sang lÜnh vùc v¨n häc, nh−ng kh«ng cã thªm dÞp . T«i cßn muèn xuÊt b¶n mét vµi cuèn s¸ch n÷a, nh−ng kh«ng muèn lµm phiÒn c« n÷a. Hoa l¹i në muén mÊt th«i ! Còng mét tÝp ng−êi

¤ng nµy cïng hä víi t«i nh−ng tªn gäi th× nghe hÖt nh− mét mòi tªn ®ang bay vÌo, c¾m phËp vµo hång t©m cña mét c¸i bia. Trong c¸c c¸ch bãi to¸n, nghe ®©u còng cã lo¹i ®o¸n ng−êi qua tªn. ThÕ th× ®óng råi, «ng lµ tÝp ng−êi cã tham väng lín, ®· ®Þnh lµm g× lµ cè g¾ng sao cho b»ng ®−îc nh÷ng môc ®Ých, ý nguyÖn cña m×nh. Muèn thÕ, «ng ta ph¶i lµ ng−êi rÊt tù tin vµ Ýt tin ng−êi kh¸c. Theo lý lÞch, «ng còng thuéc thµnh phÇn bÞ bãc lét l©u ®êi nªn c¸i viÖc ®−îc tæ chøc cö ®i häc ë n−íc ngoµi trong thêi bao cÊp lµ ®iÒu tÊt nhiªn. Nh−ng c«ng b»ng mµ nãi th× «ng còng thuéc lo¹i s¹ch n−íc c¶n, ®−îc häc th× biÕt chø kh«ng kh«ng ®Õn nçi u t× quèc l¾m. ¤ng tr¶i qua c¸i häc vÞ phã tiÕn sÜ ( tøc tiÕn sÜ ngaú nay) råi c¸i häc hµm phã gi¸o s− mét c¸ch dÔ dµng vµ nhanh chãng tiÕn ®Õn c¸c chøc ë tÇm côc, vô ,viÖn.trong Bé mét c¸ch xu«n sÎ .¤ng còng cã mét c¸i « dï kha kh¸, nh−ng kh«ng biÕt sö dông cho ra trß nªn chÝnh c¸i « dï nµy sau råi còng ng¸n «ng, kh«ng muèn che cho «ng lªn thø tr−ëng n÷a.

Bëi «ng chØ l¨m l¨m muèn ®Õn chç mói tªn cÇn c¾m phÆp vµo, ch¼ng chÞu chó ý ®Õn hµng ngang, hµng däc, trªn d−íi ra sao. Ch¾c lµ «ng nµy kÐm vÒ m«n ®éi h×nh tõ khi cßn lµ thiÕu nhi tËp xÕp hµng ®i mét hai ë x·. Ch¼ng ai ë trong ®¬n vÞ lµ −ng «ng c¶. ¤ng chØ biÕt ph©n c«ng, kiÓm ®iÓm, qu¸t m¾ng. T«i ®· tõng nghe «ng thóc giôc m«t nh©n viªn bÞ tËt nguyÒn ë ch©n lµ : "®ång chÝ cã nh©nh nhanh c¸i ch©n lªn mét tÝ kh«ng nµo (!)". ¤ng phô tr¸ch cã kh«ng qu¸ hai chôc mµ xem ra lØnh kØnh l¾m. Thêi thñ tr−ëng tr−íc th× hä mÊt ®oµn kÕt víi nhau, nh−ng tõ khi «ng vÒ cai qu¶n, hä l¹i gÇn cËn, th©n mËt víi nhau ®Ó cïng ®èi phã víi «ng. VËy lµ «ng chØ cã thÓ tiÕp cËn hä nh÷ng khi «ng gäi hä lªn ®Ó nhËn tõ «ng viÖc nµy, ®Ó b¸o c¸o «ng viÖc kia. ¤ng trë thµnh ng−êi c« ®¬n, biÖt lËp. Mét sè anh em cã kinh nghiÖm trong Vô dÇn dÇn xin sang ®¬n vÞ kh¸c. ¤ng còng ch¼ng thÌm gi÷, bëi nh÷ng ng−êi nµy, xÐt cho cïng th× cã nh÷ng mÆt nµo ®ã h¬n «ng, ng−êi th× vÒ th©m niªn, ng−êi th× vÒ l−¬ng lËu, ng−êi th× vÒ tr×nh ®é,vËy nªn th¶ cho ®i lµ h¬n. ¤ng muèn nh©n dÞp ®ã mµ thay ®æi nh©n sù trong ®¬n vÞ cho trÎ h¬n, dÔ b¶o h¬n. Nh−ng ®iÒu nµy lµ kh«ng thÓ, bëi trong Bé. x−a nay «ng cã ®Ó ý g× ®Õn hµng ngang. NÕu hái xin c¸c c¸n bé ë côc vô viÖn kh¸c trong Bé th× ch¼ng ai cho «ng v× tõ l·nh ®¹o ®Õn c¸n bé nh©n viªn ë ®ã kh«ng ai thÝch d©y víi «ng, mét ng−êi lóc nµo còng c©ng c©ng cho m×nh lµ ®óng, lµ trung t©m. KÓ ra th× «ng còng lµ ng−êi cã t©m víi c«ng viÖc, mong muèn c«ng viÖc ®−îc tèt ®Ñp theo ý nghÜ cña «ng. HiÒm v× mét nçi, trong x©y dùng - kiÕn tróc cã ®Õn mÊy chôc ngµnh chuyªn m«n hÑp nªn mét tay kh«ng thÓ che hÕt mÆt trêi, mét m×nh «ng kh«ng thÓ bao qu¸t hÕt, c¸i g× còng hiÓu, còng ph¸t biÓu cho hay cho tróng ®−îc. VËy lµ «ng míi m©u thuÉn víi nh÷ng ®¬n vÞ chuyªn m«n kh¸c. ¤ng kh«ng l−êng hÕt ®−îc c¸i c¸ch lµm viÖc cña «ng thiÕu tÕ nhÞ, kh«ng ngã ngµng chung quanh sÏ dÉn ®Õn c¸i g×. §ã lµ c¸i ngµy ng−êi ta cÇn ®Õn mét «ng thø tr−ëng ®Ó thay mét vÞ ®· ®Õn phót nghØ h−u th× «ng tù nhiªn bÞ lo¹i ra ngoµi tÇm ng¾m cña chÝnh c¸i vÞ ®· lµ « dï cña «ng. VÞ nµy ®· l¾c ®Çu mµ than r»ng: " c¸i th»ng cha nµy rÊt kÐm vÒ mÆt t©m lý, h¾n kh«ng biÕt r»ng lµm viÖc b©y giê cÇn ®−îc sù ñng hé cña mäi cÊp: trªn d−íi vµ ngang hµng; thÕ mµ h¾n ch¼ng ®−îc lßng ai, m×nh lµm sao mµ che ch¾n cho h¾n ë tø phÝa ®−îc !"

VËy lµ «ng l¹i quay vÒ c¸i n¬i tr−íc kia «ng ®· tõ biÖt nã mµ lªn Bé. Anh em ë ®©y, cã nhiÒu ng−êi ®· kÞp bá ®i n¬i kh¸c tr−íc khi ph¶i gi¸p mÆt «ng, bëi hä kh«ng muèn c«ng t¸c víi «ng. Hß hÐt ë ®©y ®−îc n¨m n¨m th× «ng còng vÒ h−u. Khi nµy, dï sao «ng ®· c«ng thµnh danh to¹i víi c¸i tÝt GSTS ®Ò ®µng hoµng trong danh thiÕp. §©y ch¾c kh«ng ph¶i lµ nh÷ng ch÷ viÕt t¾t cña gμ sèng thiÕn sãt nh− mÊy cËu trÎ ®éc måm ®éc miÖng nãi vÒ c¸i sù hung h¨ng qu¸ møc cÇn thiÕt cña «ng khi «ng cßn t¹i chøc. B©y giê th× «ng ung dung l¾m. Cã nhiÒu cña ¨n vµ l¾m cña ®Ó : c¬ ng¬i ®µng hoµng, nhµ lÇu xe h¬i, v−ên t−îc. T«i chît nhí håi t«i cßn lµm viÖc víi «ng, cã lóc «ng ®éng lßng th−¬ng khi th¨m n¬i ë cña t«i , nãi thËt r»ng : " M×nh ph¶i tù x©y cho m×nh c¸i hËu phu¬ng v÷ng vµng, ph¶i ®i hai ch©n chø, cø nh− anh th× gay qu¸". Khi ®ã t«i kh«ng hiÓu l¾m. B©y giê th× t«i vì lÏ ra råi. Bªn c¹nh viÖc say s−a nghiªn cøu, say s−a khoa häc, «ng kh«ng quªn ®Çu t− vµo d¨m ba c¸i vô nhµ ®Êt. ¤ng khÐo kÕt hîp c«ng t− trong viÖc sö dông ®Êt lµm c¸c khu thùc nghiÖm vµ kh«ng quªn s¾n ra cho m×nh Ýt ®Êt d«i d−. ¤ng ®· cho t«i m«t bµi häc bæ Ých vÒ c¸ch sèng hoµn toµn cho m×nh d−íi bÊt kú chiªu bµi nµo, mµ ®Õn nay, dï cã hiÓu, t«i vÉn kh«ng thÓ theo «ng ®−îc.

(kntk06) TiÒn xu T«i biÕt mét ng−êi tªn lµ Xu. §ã lµ mét c« g¸i n«ng th«n, ch¸n c¶nh ruéng ®ång lµm ¨n vÊt v¶, bá ra thµnh phè lµm ¨n. Mét ngµy, bµ mÑ mß ra tØnh th¨m con, ®Õn chç con lµm, qua phßng th−¬ng trùc, «ng g¸c cæng hái: - Bµ kia ®i ®©u ? - T«i hái khÝ kh«ng ph¶i, trong nµy cã ®øa con g¸i nµo tªn lµ Xu kh«ng ? - Tªn Êy th× lµm g× cã ! Bµ mÑ mãc c¸i ¶nh c« con g¸i tõ tói ¸o, ch×a ra vµ b¶o: - Nã nh− thÕ nµy Ng−êi g¸c cæng nh¨n nhë c−êi vµ b¶o: - T−ëng ai, thÕ c« TuyÕt Chinh lµ con bµ ®Êy µ ? Bµ mÑ mÆt nh¨n nh− bÞ, chÐp miÖng nãi : - Con ¬i lµ con, Chinh víi Xu th× kh¸c g× nhau mµ con ph¶i ®æi tªn ®Ó mÑ ®i t×m hÕt c¶ h¬i thÕ nµy! C¸c b¹n nhá tuæi ch¾c kh«ng biÕt thÕ nµo lµ chinh, thÕ nµo lµ xu ®©u nhØ. ë ta tr−íc ®©y, ®¬n vÞ tiÒn tÖ thÊp nhÊt lµ xu, b»ng mét phÇn m−êi cña hµo. Håi míi c¸ch m¹ng th¸ng T¸m, ta cã tiÒn 1 xu, 2xu, 5 xu ®óc b»ng nh«m. Tr−íc ®ã, thêi phong kiÕn nhµ NguyÔn cã tiÒn chinh, b»ng mét nöa xu. Hai lo¹i tiÒn nµy gièng nhau ë chç chóng ®Òu cã lç, nh−ng mét lo¹i vu«ng, mét lo¹i trßn, mét lo¹i b»ng ®ång, mét lo¹i b»ng nh«m. Hai ba n¨m nay, míi l¹i nh×n thÊy tiÒn b»ng kim lo¹i, d¹ng tiÒn xu, tiÒn hµo tr−íc ®©y,nh−ng l¹i cã mÖnh gi¸ hµng tr¨m, hµng ngµn ®ång. Tuy vËy, ng−êi ta vÉn gäi lµ tiÒn xu cho tiÖn. Nhµ n−íc t−ëng r»ng nh©n d©n hoan nghªnh v× tiÒn lÎ xem chõng còng thiÕu vµ n¸t l¾m råi. Nh−ng kh«ng ph¶i nh− vËy. ë chî, ng−êi ta kh«ng chÞu nhËn tiÒn xu, dï chØ lµ mua rau. Hä b¶o cÊt gi÷ lät tay, lØnh kØnh. §Êy lµ tiªu vÆt, chø tiªu hµng chôc ngµn ®ång th× cµng khã, ngay c¶ khi b¹n dïng tiÒn xu n¨m ngµn. VËy lµ c¸i lo¹i tiÒn nµy khã l−u th«ng. Kh«ng ai b¾t ai tiªu ®−îc. Mµ ta th× kh«ng cã luËt tiÒn tÖ. Thö hái ë mét n−íc ch©u ¢u, mét c«ng d©n kh−íc tõ tiªu tiÒn nhµ n−íc th× sÏ bÞ xö nh− thÕ nµo ? Cã lÏ mäi ng−êi ë ta ®Òu chÞu kh«ng tr¶ lêi ®−îc c©u hái nµy, kÓ c¶ ng−êi trong ngµnh tµi chÝnh vµ ngµnh luËt. Bëi cã nghÜ ®Õn ®©u. Mäi sù quyÕt ®Þnh lµ theo chñ quan, khi quyÕt ®Þnh råi, thùc tÕ biÕn diÔn ra sao th× kh«ng cã luËt lÖ g× ®Ó ®¶m b¶o thùc thi tèt c¸c quyÕt ®Þnh cña Nhµ n−íc c¶. §©y lµ nãi chuyÖn nhá, chuyÖn xu hµo tiªu vÆt, chø nhiÒu vÊn ®Ò kh¸c còng røa. BiÕt råi, khæ l¾m, nãi m·i ! nh− cô Cè Hèng nh−ng thùc ra cã biÕt ®Õn n¬i ®Õn chèn ®©u vµ nhÊt lµ kh«ng bao giê l−êng hÕt ®−îc nh÷ng hËu qu¶ cña mét gi¶i ph¸p ®Ó kh¾c phôc. Nãi thÕ, h×nh nh− ng−êi viÕt nh÷ng dßng nµy cã vÎ chñ quan, bëi khi cho l−u hµnh tiÒn " xu", ng−êi ta còng ®· ph¶i nghÜ ®Õn viÖc sö dông tiÒn xu vµo nh÷ng viÖc g× råi chø. Nµy nhÐ, rÊt tiÖn cho viÖc mua nh÷ng thø nh− n−íc gi¶i kh¸t ë m¸y b¸n hµng tù ®éng, cho viÖc gäi ®iÖn tho¹i ë nh÷ng n¬i c«ng céng, v.v.Nh−ng hä l¹i vÉn kh«ng chÞu hiÓu tÝnh c¸ch cña ng−êi ViÖt Nam m×nh lµ bãc ng¾n c¾n dµi, thÝch ch¬i tivi mÇu ngay kh«ng qua " giai ®o¹n" tivi ®en tr¾ng, hoÆc bá qua " ®iÖn tho¹i thÎ" tiÕn ngay lªn "di ®éng". Bëi ®©y lµ vÊm ®Ò sÜ diÖn, c¸c ®å dïng nµy kh«ng chØ lµ ph−¬ng tiÖn mµ cßn lµ cña c¶i, lµ danh dù c¸ nh©n. NÕu kh«ng cã c¸i ®ã th× kh«ng sµnh ®iÖu , th× kÐm cái, kh«ng b»ng anh b»ng em. Mµ ®iÒu nµy th× hä kh«ng muèn. Cßn Nhµ n−íc l¹i cø nghÜ lµ hiÕm tiÒn lÎ b»ng giÊy khi cho l−u hµnh tiÒn xu. Th−a r»ng: TÕt võa råi, nhiÒu n¬i trong d©n cã tiÒn giÊy lÎ míi tinh, ®æi b¶y ¨n m−êi ®Ó phôc vô c¸c bµ c¸c c« ®i lÔ, ®i mõng tuæi cho trÎ con. §æi hµng triÖu ®ång còng cã. TiÒn Êy ë ®©u ra, ch¼ng hiÕm l¾m ®©u ! kh¾c phôc, cµng sím cµng tèt ". T«i chØ nghe mµ ch−a ph¸t biÓu, v× ®©y lµ chuyÖn tÇy trêi, ch−a

L¹i chuyÖn qu¶ng c¸o §ang xem truyÒn h×nh víi t«i t¹i phßng kh¸ch, «ng B×nh tù nhiªn næi c¸u: "tÖ thËt, kh«ng coi kh¸n gi¶ ra c¸i g×, muèn chiÕu lµ chiÕu, muèn dõng lµ dõng. BËy thËt !...". T«i ch−a hiÓu m« tª r¨ng røa g× th× B×nh l¹i tiÕp :"s−íng thËt, mÊy ®øa cã tiÒn, xoÌ ra tµi trî thÕ lµ lµm v−¬ng lµm t−íng, kh«ng chÕ c¶ ®Õn v¨n ho¸ nghÖ thuËt. T«i quay l¹i nh×n B×nh ®Ó hiÓu nguyªn cí g× mµ cËu ta næi c¬n thÞnh né lªn nh− vËy. Hái ra th× vÉn lµ c¸i chuyÖn chÌn qu¶ng c¸o trong khi chiÕu phim truyÖn. T«i b¶o B×nh :" thÕ lµ hä thµnh c«ng ®Êy, chøng tá cËu cã chó ý ®Õn néi dung cña qu¶ng c¸o. ChÝnh lµ c¸i nghÖ thuËt qu¶ng c¸o ®Êy: ng−êi ta ®−a qu¶ng c¸o vµo c¸i lóc cËu ®ang tËp trung chó ý vµo phim, dï muèn hay kh«ng cËu còng ph¶i xem nh÷ng g× trong qu¶ng c¸o ®Ó råi hiÓu tiÕp néi dung cña phim nã biÔn biÕn ra sao chø". B×nh còng gËt ®Çu thõa nhËn nh− vËy. CËu ta b¶o r»ng cËu cã thÓ nhí nh− in nh÷ng g× qu¶ng c¸o trong mét buæi chiÕu phim Êy chø. T«i lé vÎ ng¹c nhiªn th× B×nh b¶o:" tí ®äc cho cËu nghe mét bµi mµ m×nh ®Þnh göi ®¨ng b¸o ®Ó c¶nh c¸o nhµ §µi cho cËu nghe nhÐ, ch¾c lµ cËu phôc l¨n v× tí nhí ®−îc hÕt". T«i ch−a kip tr¶ lêi th× B×nh ®· dâng d¹c ®äc : "§æi míi kinh tÕ cã t−¬i Nh−ng sinh nhiÒu c¶nh nùc c−êi l¾m thay ChØ riªng qu¶ng c¸o hµng ngµy Trªn tivi còng ®¸ng " x©y" l¾m råi ChiÕu phim non mét tiÕng th«i (1) Mµ chÌn qu¶ng c¸o hai håi thËt l©u Phim ch−a hÕt c¶nh mµo ®Çu §· dõng ®ét ngét ®æi sÇu thµnh vui: "Nμy ®©y bμn ch¶i ®μn håi Nμy kia §i L¾c s¸ng ngêi th«ng minh TiÕp theo Søc sèng thËt kinh: Hμ Lan C« G¸i, ®õng khinh s÷a nμy §ê Ni c«ng nghÖ thêi nay Tèi −u mμu s¾c ph¬i bμy Sam Sung Nμy thuèc chèng ngøa lÉy lõng ChÞ em ta h·y ®ãn mõng §Ò P« TiÕp theo, tin thËt bÊt ngê: Sª-Da s¸ng t¹o tõng giê kh«ng ngoa Nãi gÇn råi l¹i nãi xa: Kh«ng cßn rèi n÷a, h·ng ta ®· rμnh Pan M« Li cña ng−êi sμnh C« g¸i hÕt rèi, liÕc t×nh ng−êi xem" Qu¶ng c¸o hÕt t¸m phót kÌm Phim míi chiÕu tiÕp: anh em l¹i buån Yªu ®−¬ng, hên giËn, sÇu th−¬ng T×nh ch−a ng· ngò, th−¬ng tr−êng l¹i rao: "Ai muèn tÈy s¹ch kh«ng nμo! ¤ M« vÕt bÈn thÕ nμo còng thua Con VÞt ®©y chí cã ®ïa Hoμn toμn tÈy s¹ch vÕt nh¬ trªn sμn Du d−¬ng tiÕng h¸t c« nμng: C«ng Pho ai cã mÞn m¹ng nh− t«i TiÕp theo lμ tiÕng ph¸o ®«i Nghe -lμ- thÊy ®Êy, hìi «i l¹ ®êi

Es Ph«n bay bæng n¬i n¬i S÷a chua ngon thÕ, eo ¬i! hiÖn liÒn Y-A-O- mãn thuèc tiªn ¨n vμo d¹ s¸ng, xinh duyªn h¬n ng−êi T« Bi Com bæ con ng−¬i Thuèc nμy ch−a røt, vμng m−êi khoe ra: Pa Na S« Nic hμng ta Mua tróng vμng ®Êy, thËt lμ lîi to Råi quay l¹i c¶nh ®Çu vß S©n-Siu mÒm m−ît, duçi cho tãc ng−êi Qu¶ng c¸o thªm b¶y phót t−¬i VÞ chi mét kh¾c ®i ®êi nhµ ma Tr¨m n¨m trong câi ng−êi ta ChiÕu phim nh− thÕ ch¾c lµ giÕt phim ! _______ (1) Buæi chiÕu phim Hµn Quèc "Nh÷ng ngμy t−¬i ®Ñp" håi 21 giê ngµy 28-11-2003 trªn VTV3.

(kntk05) KÎ tù tin KÓ ra th× O¸nh còng vµo lo¹i th«ng minh, chÞu häc vµ cã nhiÒu kiÕn thøc. ChØ cã ®iÒu lµ anh chµng nµy kh«ng thÊy ai giái giang ë trªn ®êi nµy. " C¸i l·o nµy dốt, nh÷ng th»ng nµy dèt, c¸i c¬ quan nµy còng ...dèt" lµ nh÷ng c©u cöa miÖng cña anh ta. Kh«ng lµm ë c¬ quan nµo ®−îc l©u, vµ trong c¬ quan, anh còng ch¼ng muèn quan hÖ víi ai. Bµn lµm viÖc c¶ anh kª riÓng h¼n mét gãc, kh«ng gÇn bÊt cø mét c¸n bé nµo trong phßng, tuy anh ta lµ c¸n bé thõa hµnh nh− hä. Bëi anh kh«ng muèn r©y víi ai hÕt. ViÖc t«i, t«i lµm. Lµm xong t«i nép cÊp trªn, ®õng c« cËu nµo ngã ng¸ng vµo tµi liÖu hay s¸ch vë cña t«i. ë thêi bao cÊp, ng−êi ta hay lªn ¸n nh÷ng ng−êi kiÕm thªm, tù c¶i thiÖn th× anh chµng lµ ng−êi tiªn phong trong ®¸m nµy. §Êy còng lµ mét lý do ®Ó anh ta ph¶i ngåi c¸ch ly, kÎo nh÷ng ®øa thèi måm biÕt l¹i l¾m chuyÖn ! Cña ®¸ng téi, anh chµng biÕt nhiÒu ngo¹i ng÷ l¾m, tuy ch¼ng ®−îc ®µo t¹o ë n−íc ngoµi mµ tiÕng Nga, sau nµy lµ tiÕng Anh, ch÷ H¸n giái ®¸o ®Ó. Anh chµng cã thÓ xÕp ch©n b»ng trßn, m¾t liªc vß cuèn s¸ch mµ dÞch cho ng−êi kh¸c chÐp nh− ®äc tiÓu thuyªt. O¸nh dÞch tuèt: khoa häcký thuËt, chÝnh trÞ, qu©n sù,truyÖn ng¾n, truyÖn dµi kh«ng ng¸n lo¹i nµo, miÔn lµ cã ng−êi thuª. Khi nµy trªn miÖng th−êng ph× phÐo ®iÕu thuèc l¸. O¸nh thuéc lo¹i ng−êi võa nghiÖn thuèc l¸, võa kh«ng. §è ai xÕp anh chµng vß lo¹i nghiÖn hay kh«ng nghiÖn. T©ta nhiªn lµ thuèc ls mua theo tiªu chuÈn ph©n phèi thõ C«ng ®oµn th× vÉn nhËn dÇy ®ñ nh−ng kh«ng hót. Anh chµng vÉn kho¸i nãi vÒ c¸i sù nghiÖn cña m×nh : " §Êy, nh− bia còng thÕ, vui miÖng t«i uèng bèn n¨m chai còng ®−îc cßn lóc bËn cßn lóc bËn th× ch¼ng bao giß nghiÖn ngËp c¸i g×". M·i sau t«i míi hiÓu hÕt ya nghÜa cña tõ " vui miÖng". §Êy lµ khi cã ai mêi hót, mêi uèng, cßn khi ë c¬ quanm trong giê lµm viÑc, ch¼ng ai thÊy anh tù lÊy thuèc l¸ cña m×nh ra hót bao giê. Th«i, nh÷ng chuyÖn Êy cã khi chØ lµ thãi quen, mçi nguêi mét tÝnh mét nÕt, x· héi míi phong phó vµ da d¹ng, thiÕt t−ëng ch¼ng nªn nãi nhiÒu. §iÒu muèn nªu ë ®©y lµ ®øc tù tin cña O¸nh. Tin lµ m×nh ®óng vµ mäi ng−êi sai. Bëi vËy anh chµng nµy hay bãi moc ch÷ nghÜa. V« phóc t¸c gi¶ nµo nãi hí, viÕt l¸ch mËp mê th× h·y liÖu ! Bëi nh− thÕ lµ ... dèt. O¸nh b¶o : " C¸ l·o Êy biÕt g× ®©u ! lµm tõ ®iÓn H¸n-ViÖt mµ kh«ng ®äc ®−îc ch÷ H¸n, bËy thÕ ®Êy". Ph¶i thõa nhËn r»ng O¸nh rÊt th«ng minh, häc nhanh l¾m. Cø nh− t«i biÕt th× chØ m−¬i n¨m trë l¹i ®©y anh míi ngã ngµng vß ch÷ H¸n, vËy mµ s¸ng d¹, biÕt nhiÒu ®Êy. Nh−ng kh«ng ph¶i biÕt ®Ó sö dông trong c«ng viÖc mµ ®Ó phª ph¸n, bíi mãc nh÷ng ®øa ( hay th»ng cha, l·o giµ) mµ O¸nh chª lµ dèt. Anh chµng nµy thÝch ®¸nh vµo nh÷ng ng−êi næi tiÕng. O¸nh b¶o : " BËy l¾m! bËy l¾m ! Cø ®Ó thÕ nµy th× nguy hiÓm to v× bao nhieu ng−êi häc theo l·o, t«n sïng l·o, lÆp l¹i c¸i sai v× t−ëng c¸i l·o Êy giái. Toi ch¼ng tranh luËn ®óng sa víi O¸nh, chØ khÏ khµng b¶o : " Th«i, ng−êi ta giµ råi, cã thÓ s¬ su©t, tha ®i!". O¸nh lÆng thinh. ThÕ råi Ýt l©u sau trªn mét t¹p chÝ nä co hµng lo¹t bµi phª ph¸n mét cuèn s¸ch cò, kh«ng râ ai lµ t¸c gi¶ (!). Nh¾m m¾t th× t«i thõa biÕt lµ ai viÕt nh÷ng bµi nµy. ChØ cã ®iÒu hoi l¹ v× lo¹i thu nÆc danh th× dÊu tªn ng−êi tè c¸o, ®»ng nµy l¹i dÊu tªn ng−êi bÞ phª ph¸n. Cã thÓ lµ O¸nh cho r»ng bÝ mËt nh− thÕ ®Ó nh÷ng ®éc gi¶ tß mß tù l«i ra ¸nh s¸ng c¸i kÎ ®· d¸m xuÊt b¶n s¸ch, ®· viÕ s¸ch vÒ mét néi dung mµ b¶n th©n m×nh rÊt ... dèt ch¨ng ? " . H·y ®îi ®Êy !. Hoa hång tó cÇu Thø hoa nµy thËt lµ ®Ñp. Nã nh− mét vÇng d−¬ng xinh xinh nhó lªn tõ mÆt ®Êt, tá ra nh− h×nh cÇu, mét thø hoa gåm hµng t¨m c¸nh hoa rÊt nhá cã cuèng dµi, ph©n bè ®Òu nh− mét chiÕc bµn ch¶i l«ng tña ra tø phÝa. Nã l¹i cã mµu ®á n÷a. Cã lÏ v× thÕ mµ ng−êi ta ®Æt cho nã c¸i tªn h«ng-tó -cÇu. HÝnh nh− mçi c©y hoa chØ në cã mét hay hai bong mçi vô. N¨m ngo¸i, vµo trung tuÇn th¸ng n¨m, c©y trong bån ë phÝa l«gia phÝa b¾c nhµ t«i në hai b«ng hoa. ChÝnh t«i kh«ng tin ë m¾t m×nh, bëi mÊy h«m tr−íc th«i, nã ch¼ng høa hÑn cho mét c¸i g× ngoµi hai ba c¸i l¸ to b»ng l¸ c¶i canh. N¨m nay, vµo ®óng th¸ng n¨m, nã l¹i cho mét b«ng. H−îm nµo... ®Ó t«i nghÜ vÒ lý lÞch cña b«ng hoa nµy. §óng råi, anh Ch©u, ë c¸ch t«i mét cÇu thang ®· cho khi t«i sang th¨m anh èm bèn n¨m tr−íc ®©y. Mµ anh Êy võa ®i xa, sau m−êi mÊy n¨m vËt lén víi c¸c lo¹i bÖnh tõ

®Çu ®Õn ch©n. ë " v−ên hoa " nhµ t«i cßn cã mÊy thø c©y n÷a còng lµ cña anh cho: c©y tróc nhËt, d¸m thµi lµi tÝa ®Òu lÊy ë nhµ anh vÒ, cÊy tõ nh÷ng mÇm nhá xÝu. Anh ch¨m sãc tØ mØ nh÷ng c©y c¶nh ë v−ên nhµ anh vµ b¶o t«i thÝch thø c©y g× th× cø ®¸nh vÒ. Gi¸ mµ nhµ t«i cã mét kho¶nh ®Êt vµi mÐt vu«ng th× còng ®· cã ®ñ lo¹i c©y nh− bªn nhµ anh; hiÒm v× v−ên hoa t«i nãi trªn ®©y chØ lµ c¸i bån ®Êt nhá ë l«gia, nªn ®µnh chÞu.. Anh lµm g× còng cÈn thËn tuy cã chËm. Con g¸i anh kÓ r»ng håi bao cÊp, nhµ anh nu«i cã mÊy con gµ, vËy mµ mçi ngµy anh còng ph¶i mÊt ®Õn mät tiÕng ®ßng hå ®Ó cho chóng ¨n (!). ThËt ra, tr−ínc ®©y anh cïng c«ng t¸c ë mét c¬ quan víi t«i ®Õn b¶y, t¸m n¨m trêi. Anh gióp t«i ®−îc nhiÒu viÖc trong c¬ quan, t«i lu«n tr©n träng t×nh c¶m ch©n thËt vµ tr−íc sau cña anh. Tõ håi c¬ quan t«i ph¶i nhËp vµo ®¬n vÞ kh¸c, anh th× ®i ra n−íc ngoµi kiÕm ¨n, th× chóng t«i kh«ng cßn lµm viÖc víi nha n÷a. C¨n hé ca anh c¸ch chç ë c¶ t«i cã hai cÇu thang, thÕ mµ khi anh s¾p ra ®i, nhËp bÖnh viÖn ®Õn ba tuÇn t«i míi biÕt. Cßn may lµ vî chång t«i kÞp ®Õn bÖnh viÖn th¨m anh lÇn cuèi. Anh a ®i thanh th¶n. T«i nhí m·i d¸ng ®i, nô c−êi, c¸i ®iÖu nãi cñ anh. MÊy th¸ng tr−íc ®©y, s¸ng s¸ng tõ " v−ên hoa" cña t«i nh×n xuãng, thØnh tho¶ng b¾t gÆp anh ®i tËp thÓ dôc ë ngoµi hå vÒ, nÐt mùt h− h¸i, c¸i cæ v−¬n ra ng©y ng©y ng¾m nh×n phè ph−êng, c©y cá, tuång nh− bao giê anh nghÜ lµ m×nh m¾c b¹o bÖnh. Tõ khi anh mÊt, t«i ch¨m t−íi c©y hång ó cÇu h¬n, nã mäc ra nhiÒu ls xanh t−¬i, nh−ng ch¾c cã t−íi ®Õn mÊy th× ®Õn th¸ng n¨m ng n¨m t«i møi co dÞp th−ëng thøc hoa cña nã - mét qu¶ cÇu ®á tua tña nh÷ng nhµnh hoa li ti v−¬n lªn tõ ba nhµnh l¸ biÕc. Cã lÏ anh sÏ phï hé cho b«ng hoa ®−îc to, ®á vµ trßn trÞa h¬n bao giê hÕt. NH÷ng ng−êi hμng xãm B¸n anh em xa mua l¸ng giÒng gÇn, råi l¹i tèi löa t¾t ®Ìn cã nhau. Nh÷ng lo¹i c©u nµy cã ý nghÜa ë thêi nµo, chø b©y giê nghe l¹ ho¾c.Bän trÎ chóng mµ nghe thÊy th× kh«ng thÓ hiÓu ®−îc v× thùc tÕ kh«ng ph¶i nh− vËy. §Êy, c¸i chó C¬ ë c¨n hé s¸t v¸ch nhµ t«i, quen biÕt v× cïng lµm ë c¬ quan Bé víi nhau ®Õn hai m−¬i n¨m råi, khi gÆp ë cÇu thang còng kh«ng mét cö chØ chµo hái hay nhÕch mÐp, mµ cø nh×n tr©n tr©n nh− theo dâi ng−êi l¹ vµo nhµ m×nh. Tr¸ch g× m¸y ng−êi cïng tÇng, cïng ®¬n nguyªn vïa ë ®©u ®Õn ®©y vµi n¨m, th× hä xem hµng xãm lµ c¸i th¸ g×. Cã thÓ hµng xãm lµ chç ®Ó hái m−în ch×a kho¸ khi cÇn ph¶i leo lªn tÇng ¸p m¸i ®Ó söa c¸i bÓ n−íc, hÆc xin l¹i c¸i th− b−u t¸ bá nhÇm va×o thïng th− nhµ «ng. Bao nhiªu lÇn thay ®æi chñ ë c¸i c¨n hé tr−íc mÆt råi, hä dän ®Õn, dän ®i, chñ cò, chñ míi, ch¼ng biÕt ai voµ ai n÷a.ThÕ nªn, vch¼ng ai tr¸ch ai, ch¼ng ai quan t©m ®Õn ai. THêi bao cÊp, mång mét mång hai tÕt cßn cã c¸i lÖ chóc tÕt nhµ hµng xãm, Ýt ra th× còng lµ nh÷ng gia ®×nh cngf ®¬n nguyªn, vui vÎ ®¸o ®Ó. Nh−ng, b¶y t¸m n¨m l¹i ®©y, kh«ng ai lµm c¸i viÖc d¹i dét Êy n÷a. Thø nhÊt lµ nã mÊt th× giê cña mäi ng−êi: «ng ®ªn t«i th× t«i l¹i ph¶i ®Õn «ng; thø hai lµ cïng ®¬n nguyªn, cïng c¸i cÇu thang ra ®ông vµo ch¹m, thÊy nhau lu«n, hµ cí g× phi th¨m hái, chóc tông cho phiÒn to¸i, cho lÔ nghi r¸ch viÖc. VËy lµ kh«ng ai ®Õn ai n÷a. Cø nh− thÕ, nhiÒu viÖc x¶y ra tµy t−ßi ë hµng xãm kh«ng ai biÕt c¶. Bµ cô c¨n hé ®èi diÖn b¶y chôc tuæi ®i ch¬i khuya bj c¶m l¹nh l¨n ®ïng ra chÕt, «ng NhËt tæ phã dän ®i råi, «ng Ch©u vïa nhËp bÖnh viÖn råi ®i th¼ng ra V¨n §iÓn mµ ch¼ng ai biÕt. Mçi c¨n hé lµ mét ph¸o ®µi. Ai hái ®· cã chu«ng. Mµ nghe tiÕng chu«ng th× ch−a ch¾c ®· ph¶i má cöa. Cßn ph¶ingã. Ngã qua c¸i lç " m¾t thÇn" l¾p ë cña ®i ®ª xem kÎ gian hay ng−êi ngay, kÎ quen hay ng−êi l¹. Cua ®¸ng t«i, ®é rµy l¾m ke m¹o danh ®i lµm tõ thiÖn hay tiÕp thÞ, ngang nhiªn bÊm chu«ng liªn håi mét c¸ch Êt tù tn nªn nhiÒu khi kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i m¬ cöa. Nã bÊm ch¸n, chê ch¸n, lÈm b¶m ch¸n råi bá ®i. §óng khi Êy, nÕu chÞu khã nh×n xuång ®−êng, ch¾c sÏ thÊy bµ s− dëm mÆc ¸o n©u sßng cÇm sæ xin tiÒn ®óc chu«ng cho d×nh chïa hoÆc mÊy cËu thanh niªn vËn ®ång phôc xanh lÌ gi¶ danh tæ chøc quyªn gãp gióp c¸c ch¸u thiÖt thêi võa ë cÇu thang nhµ m×nh ra (!) Hµng xãm l¸ng giÒng b©y giõ ph¶i chÞu c¸i khæ to nhÊt mçi khi hä söa ch÷a nhµ tr−íc khi thay thÇy ®æi chñ. Nhµ tèt ®Õn mÊy, tÖn nghi ®Õn mÊy, vÉn ph¶i söa c¸i ®·. ThÕ lµ hµng th¸ng ®innh tai nhøc ãc hµng xãm. TrÎ s¬ sinh canh c¸c c¨n hé ®ang ®−îc c¸c«ng bµ míi dän dÕn tÆng cho nh÷ng có giËt m×nh thon thots trong giÊc ngñ, kh«ng ph¸t sµi ®· lµ may l¾m råi. §ã lµ ch−a kÓ nh÷ng «ng bµ tranh thñ c¬i níi, cho¸n chç nµy, ®ôc ®ex chç kia, ¶n h−ëng ®Õn sô yªn lµnh vµ toái thä cña c¶ ng«i nhµ. D−îc c¸i hay lµ khi b¶o hä nhÑ tay, th× hä c−êi xoµ, thu vÐn qua

loa cho xng chyÖn, cèt ®−îc viÖc cho m×nh th«i. H×nh nh− b©y giê ngwif ta cho quan hÖ hµng xãm l¸ng giÒng kh«ng cÇn thiÕt nòa. §iÒ nµy cµng ®óng víi løa trÎ Ch¼ng thÕ mµ khi thÊy mÊy «ng bµ giµ hái th¨m søc khoÎ nhau ë cÇu thang th× chngs cho lµ h©m tØ ®oä, lµ chËp m¹ch, lµ Êm ®Çu...Hµng xãm lµ nh− vËy nªn c¸i tõ " nhµ tËp thÓ" ng−êi ta còng kh«ng muèn gäi n÷a, c¶ b»ng lêi vµ in trªn danh thiÕp. Thø nhÊt, ®Þa chØ mµ ®Ò lµ t«i ë phßng nµy, phßng kia , c¨n hé nhµ tËp thÓ h× yÕu qu¸; ng−êi ta bÌn ®Ò lµ d·y nhµ A,B,C... cho kh¸ h¬n, ®Ó khi dÞch a tiÕng t©y trong danh thiÕp, nã lµ "suite" còng ®ì mang tiÕng kÐm cái. Cßn b»ng lêi tho¹i th× gäi phÐng lµ chng c− cho sang, cho sµnh ®iÖu, bëi nhµ mwif t¸m hai m−¬i tÇng cao ngÊt còng chØ gäi Õn thÕ th«i. Cßn vÒ ý nghÜa nh©n v¨n th× chung c− míi lµ thuËt ng÷ xøng víi thêi më cöa, kinh tÕ thÞ tr−êng. §Êy, nã chØ chung c¸i cÇu thang, c¸i hµnh lang, c¸i cæng vµo th«i chø. PhÝa sau c¸i cöa s¨t ®ñ kiÓu cña c¸c c¨n hé lµ nh÷ng cuéc sèng kh¸c nhau cña bao nhiªu con ng−êi mµ ngµy h«m nay hä cã cÇn g× ®Õn c¸i thø hµng xãm l¸ng giÒng n÷a chø ! Gi÷a nh÷ng ng−êi xa l¹ Vuèt l¹i ¸o vÐt cho chØnh tÒ, n¾n l¹i c¸i ca v¸t cho th¼ng thím, t«i ®i vÒ phÝa c¸i cöa lín v× tho¸ng nh×n thÊy ch÷ hû ®á choÐ d¸n trªn mét tÊm b¶ng tr¾ng. §óng lµ ®¸m c−íi con cËu H¹nh ®©y råi ! Tuy nhiªn, khi ch−a thÊy nguêi quen th× t«i vÉn ch−a yªn t©m. Mµ nghÜ cho cïng th× ngoµi H¹nh ra, t«i nµo cã quen ai ë ®©y. T«i víi H¹nh cùng học víi nhau ë B¸ch khoa, nh−ng sau h¬n bèn m−¬i n¨m míi t×nh cê gÆp l¹i nhau trªn ®−êng phè. H¹nh ®i ®©u béi chØ kÞp hái t«i ®Þa chØ, b¶o ®Ó lóc nµo ghÐ th¨m. Mét th¸ng sau t«i nhËn ®−îc thiÕp cña H¹nh göi qua ®−êng b−u ®iÖn, mêi dù tiÖc c−íi th»ng con giai ót. §i hay kh«ng, ®iÒu nµy còng ph¶i suy nghÜ mét chót, bëi thêi gian chóng t«i xa nhau qu¸ l©u, ch¼ng biÕt bèn m−¬i n¨m qua H¹nh sèng thÕ nµo, gia ®×nh ra sao; tÝnh b¹n cña chón t«i kh«ng thÓ gÇn gòi th©n mËt nh− håi cßn trÎ, häc chung mét líp. §i ¨n c−íi còng dë, mµ kh«ng ®i th× cµng kh«ng hay. ThÕ råi, mÆc dï chóa ghÐt c¸i c¶nh ®i ¨n c−íi mµ kh«ng cã ng−êi quen, b¹n bÌ chung mâm, t«i vÉn v× sÜ diÖn mµ lªn ®−êng. GhÐt cña nµo trêi trao cña Êy. §ang ng¬ ng¸c ngã nghiªng th× H¹nh ë ®©u lßi ra, vui vÎ Ên t«i xuèng mét c¸i ghÕ vµ b¶o mÊy ng−êi ®· ngåi s½n: " Cã «ng b¹n t«i ®©y n÷a lµ ®ñ råi !" MÊy ng−êi lé vÎ vui ra mÆt, ch¼ng ph¶i v× gÆp ng−êi quen mµ lµ cã ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó n©ng cèc lu«n, chÊm røt c¸i c¶nh chê ®îi cho ®ñ m©m s¸u ng−êi. T«i ch−a kÞp nãi víi H¹nh c©u g× th× cËu ta ®· cuèng quýt ch¹y ra phÝa cöa ®ãn mÊy «ng kh¸ch, ý chõng lµ cÊp trªn. Khi nµy t«i míi ®Þnh thÇn l¹i vµ vµ biÕt r»ng m×nh bÞ ngåi lät thám gi÷a n¨m bµ, cè nh×n mµ ch¼ng thÊy ai quen. ThÕ lµ t«i trë thµnh ng−êi ®Ñp giai nhÊt m©m. V× lµ cña hiÕm nªn ®−îc c¸c bµ, c¸c c« ch¨m sãc rÊt kü. T«i x−a nay rÊt ng¹i uèng bia th× th× c¸c bµ tíi tÊp rãt bia vµo cèc cho t«i, cßn hä th× mçi ng−êi bËt n¾p mét lon C«ca-C«la. T«i rÊt ghÐt ¨n ®å h¶i s¶n th× trong b¸t lóc nµo còng ®Çy t«m c¸. Bµ nµo, c« nµo còng x−ng x−ng r»ng t«i ngåi xa qu¸ nªn tiÕp tÕ cho t«i liªn tôc. Còng may lµ t«i chît nghÜ ra r»ng m×nh ph¶i vËn dông kinh nghiÖm ¨n tiÖc ë Trung Quèc h¬n ba m−¬i n¨m tr−íc ®©y nªn b×nh tÜnh ¨n mçi mãn Êt Ýt, ®óng lµ rÊt Ýt. Nh−ng nÕu ¨n mµ kh«ng nãi g× th× qu¸ buån ; mµ mÊy bµ ch¼ng chÞu nãi chuyÖn víi nhau, h×nh nh− lµ muèn t«i nãi tr−íc. Ngåi gi÷a nh÷ng ng−êi l¹, t«i cã g× mµ nãi, ngoµi c©u: " C¸m ¬n, t«i vÉn cßn ¹ !". H×nh nh− bµ nµo, c« nµo còng muèn tá ra lµ m×nh ®¶m ®ang, vèn dÜ chiÒu chång x−a nay hay sao mµ gì c¸, bãc t«m, khen mãn nµy ngon, c¸i nµy mÒm l¾m, mêi b¸c s¬i ! Còng cã thÓ lµ c¸c bµ nãi thËt khi tho¸ng thÊy hµm r¨ng cña t«i khuyÕt mét vµi c¸i ch¨ng ? C¸c bµ c¸c c« tuy kh«ng quªn g¾p cho mnhf, nh−ng vµi phót th× l¹i quay ra th¨m nom t«i, cø nh− ví ®−îc mét ng−êi ®Ó cïng lµm tõ thiÖn. H×nh nh− mét bµ thÊy h¬ v« duyªn, lªn tiÕng: " B¸c cïng lµm víi b¸c H¹nh ¹ ?". May q¸, t«i cã dÞp më måm ®Ó nãi mét c©u kh«ng b¾t ®Çu b»ng ch÷ " C¸m ¬n". T«i lý nhÝ ( kh«ng ph¶i v× t«i x−a nay nãi nhá mµ v× trong måm cßn nhiÒu thøc ¨n do c¸c bµ tiÕp tÕ)-nãi r»ng : " B¹n häc cò". C¸c bµ c¸c c« ®Òu ®ång thanh : " Quý ho¸ qu¸ !". T«i chît nghÜ: " §óng lµ quý thËt nªn míi gÆp ®−îc c¸c bµ c¸c c« ngµy h«m nay nh− thÕ nµy".ThÕ råi c¸c bµ c¸c c« nãi chuyÖn víi nhau, tai t«i bÞ ï ®i v× hä khoe nhau ®ñ thø, tõ míi s¾m con xe nµy, míi lµm c¸i nhµ kia cho lªn ®êi, míi g¶ chång cho con g¸i lÊy «ng gi¸m ®èc nj lµ con «ng bÝ th− kia. Khi kh«ng cßn g× ®Ó khoe n÷a, hä l¹i quay sang t«i :" D¹ b¸c lµm ë ngµnh nµo ¹ ?" T«i l¹i lý nhÝ :" Cïng nghÒ víi b¸c H¹nh nhµ ta ®Êy th«i". Mét bµ, xem chõng th©n thiÕt víi gia ®×nh cËu H¹nh, ra ®Òu biÕt t−êng tËn l¾m, b¶o :" Quý ho¸ qu¸, thÕ ra b¸c

còng lµm vÒ ®»ng Ng©n hµng ®Êy ¹ ?". §Õn lóc nµy th× t«i kh«ng hiÓu næi n÷a. H¹nh cïng häc kiÕn tróc x©y dùng nh− t«i, khi ra tr−êng còng toµn hµnh nghÒ x©y dùng. Khi nµy t«i cµng thÊy xa l¹ víi nh÷ng ng−êi chng quanh vµ thÇm nghÜ : " T¹i sao H¹nh l¹i mêi nh÷ng ng−êi kh«ng biÕt g× vÒ cËu ta nh− mÊy bµ mÊy c« nµy, vµ c¶ lo¹i ng−êi l©u míi gÆp l¹i nh− t«i ?" Ng−êi Hμ Néi T«i ë HµNéi ®· h¬n nöa thÕ kû nh−ng kh«ng thÓ tù nhËn m×nh lµ ng−êi Hµ Néi ®−îc. Thø nhÊt lµ t«i kh«ng cã quª qu¸n ë vïng ven Hµ Néi, thø hai lµ t«i kh«ng cã mét ng«i nhµ ë cña «ng cha ®Ó l¹i n»m trong khu phè cæ, thø ba lµ tõ lêi ¨n tiÕng nãi, c¸ch c− xö ®Õn kiÓu tiªu dïng kh«ng gièng víi ng−êi Hµ Néi. Thùc ra th× tÝnh c¸ch cña nh÷ng ngwif vèn cã cha mÑ, «ng bµ ®· lµ ng−êi Hµ Näi vµ hiÖn nay cì s¸u b¶y chôc tuæi - ng−êi ®−¬ng thêi- kh«ng biÓu hiÖn râ ®−îc tÝnh c¸ch nh− «ng cha cña hä- Ng−êi Hµ Néi. Nh÷ng mü tï " v¨n minh, thanh lÞch" nãi bÊy l©u nay trªn ®µi b¸o dµnh cho ng−êi Hµ Néi ch−a nªu bËt ®−îc c¸i kh¸c cña gi÷a nh÷ng ng−oõi Hµ Näi víi nh÷ng ng−êi tø xø kÐo ®Õn ë ®Êt Hµ Thµnh.C¶ nh÷ng thó gäi lµ v¨n ho¸ Èm thùc v.v. nªu trong s¸ch b¸o bÊy l©u vÉn ch−a to¸t lªn ®−îc nh÷ng g× lµ cèt c¸ch, c¬ b¶n kh¸c víi nh÷ng ng−êi lÞch l·m ë n¬i kh¸c. NhÑ nhµng, kÝn ®¸o, lÞch sù, tÕ nhÞ, h¬i b¶o thñ mét chót vµ kh«ng hÒ khoe khoang, kh«ng thÝch hµo nho¸ng lµ tÝnh c¸ch phæ biÕn cña ng−êi Hµ Néi. T«i cã nhËn xÐt nh− thÕ v× ®· cã dÞp gÇn gòi vµ sèng chung víi mét trong nh÷ng gia ®×nh Hµ Néi chÝnh gèc, khi chóng t«i míi trë vÒ Hµ Néi trong nh÷ng n¨m ®Çu cña thËp kû 50 ë thÕ kû tr−íc. Bµ chñ nhµ lµ ng−êi quª T©y Mç, x−a còng lµ ngo¹i thµnh Hµ Néi. Tõ n¨m ®êi nay, c¸c cô ®· vµo néi thµnh lµm ¨n, bu«n b¸n. Nãi lµ bu«n b¸nnh−ng kú thùc lµ më mét cöa hµng b¸n thuèc vµ kª ®¬n , ch÷a bÖnh cho trÎ con. Cô néi bµ lµ thµy lang næi tiÕng, kh«ng hiÓu ®−îc truyÒn l¹i ph−¬ng thuèc ch÷a bÖnh trÎ em tõ ®êi nµo, song rÊt cã tÝn nhiÖm gÇn xa. VËy lµ b¸n thuèc gia truyÒn. Ng«i nhµ ë gi÷a phè cæ, chiÒu réng mÆt nhµ kh«ng qu¸ ba mÐt, s©u hót vµo trong. HÝnh thøc cña nã ®¹i ®Ó gièng nh− nh÷ng ng«i nhµ trong tranh cña ho¹ sÜ Bïi Xu©n Ph¸i, nghÜa lµ hai tÇng, m¸i ngãi rªu phong, cöa sæ tÇng trªn nhá xÝu vµ toµn ng«i nhµ th× cò kü. Cò nhÊt cã lÏ lµ chiÕc cÇu thang gç, ®é dèc h¬i lín, bëi tiÕt kiÖm diÖn tÝch®i l¹i. Lªn cÇu thang, ®è ai b−íc mµ kh«ng ph¸t ra tiÕng cät kÑt. VÌ tiÕt trêi nåm, sê vµo tay vÞn cÇu thang mµ ph¸t sî v× ®äng nhiÒu h¬i n−íc, Èm −ít l¾m. Trong nhµ lóc nµo cngx im ¾ng, kÓ c¶ lóc gia ®×nh tô häp ®«ng ®ñ nhÊt. Mçi ng−êi nãi khÏ mét chót, ®i nhãn ch©n mét chót lµ c¸ch sèng cña nh÷ng ng−êi trong gia ®×nh nµy. Kh«ng ph¶i hä sî ai, mµ sî chÝnh sù ån · kh«ng cÇn thiÕt. TiÕng nãi vµ c¸ch dung ch÷ cña ng−êi Hµ Néi gèc kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i chuÈn mùc nh− c¸ch viÕt. Nghe tinh, thÊy hä nãi ch−n thay v× ch©n, c−n thay v× ch©n. Cã thÓ lµ muèn nãi nhÑ ®i, dÞu ®i, ngay c¶ khi m¾ng má. Bµ chñ nhµ t«i th−êng nãi ssèng ¸o thay v× quÇn ¸o, gièng m¸ thay v× chã m¸. Bµ b¶o: nãi quÇn ¸o hay chã m¸ nã dung tôc, t«i ch¼ng bao giê nãi nh− vËy. Cã mét ng−êi kh¸ch ®Õn ch¬i, con d©u ph¶i pha ba t¸ch n−íc, ®Æt ®µng hoµng hai trong ba t¸ch Êy theo chiÒu thuËn tay ph¶i cña chñ vµ kh¸ch. ThÕ cßn t¸ch thø ba ? Kh«ng cho ai c¶. Bµ b¶o : rãt hai t¸ch lµ bÊt lÞch sù. Cßn khi mêi n−íc ph¶i rãt tr−íc mÆt kh¸ch ®Ó cho kh¸ch biÕt lµ n−íc míi pha, chø kh«ng ph¶i lµ bÞ uèng Êm pha dë. Khi rts n−íc, nhÊt thiÕt ph¶i tõ tõ, chóc vßi Êm vµo gÇn mÐp t¸ch ®Ó kh«ng sñi bät vµ kh«ng ph¸t ra tiÕng kªu. KÓ ra, thËt phøc t¹p, nh−ng còng thËt lÞch l·m vµ cã lý.Cßn c¸i sù mêi mäc trong b÷a ¨n th× ch¼ng ph¶i bµn v× hä quan niÖm cã mêi, cã ¨n. §Ó ng−êi ta tù gøp lµ m×nh bÊt lÞch sù (!). Ng−êi Hµ Néi chÝnh gèc rÊt c¨n c¬ vµ tiªu pha hîp lý, kh«ng h×nh thøc vµ sÜ diÖn h·o. CÇn thiÕt th× ®¾t mÊy còng tiªu nh−ng ch−a cÇn th× Î mÊy còng kh«ng s¾m. §å ®¹c trong nhµ - trõ nh÷ng gia ®×nh s−u tÇm ®å cæ - kh«ng nhiÒu vµ ®¬n s¬. §iÒu ®¸ng kh©m phôc lµ trong gia ®×nh cña ngwif Hµ Néi, viÖc gi¸o dôc con c¸i rÊt coi träng. HiÕm thÊy gia ®×nh nµo cã con c¸i h− háng, kh«ng ¨n lêi bè mÑ. ChÝnh bµ go¸ t«i nãi ë ®©y cã ba ng−êi con trai mµ tÊt c¶ ®Òu ngoan ngo·n, nghe lêi mÑ r¨m r¾p. Hä ®Òu thµnh ®¹t: ng−êi lµm gi¸o s−, ng−ßi lµm gi¸m ®èc c¬ quan, ng−êi lµm hiÖu tr−ëng tr−êng trung häc. Nãi chung ng−êi Hµ Näi sèng b×nh dÞ, kh«ng thÝch s¾m söa phung phÝ, ngay c¶ khi thêi nay, muèn mua g× cngx cã. Cã thÓ qua ®©y mµ lý gi¶i ®−îc v× sao ng−êi Hµ Néi cø ë m·i khu phè cæ, trong nh÷ng ng«i nhµ cò kü, thËm chÝ xuèng cÊp nÆng råi, cã thÓ nãi lµ bÊt tiÖn nghi trong cuéc sèng hiÖn

®¹i. Kh«ng mÊy ng−êi muèn ®æi lÊy kho¶ng trêi cao cña nh÷ng ng«i nhµ chung c− t¹i khu ®« thÞ míi, réng hµng tr¨m mÐt vu«ng, dÇy ¸nh s¸ng.

(kntk04) B×nh b×nh Anh cã c¸i tªn ®en ®ñi nh−ng ng−êi l¹i tr¾ng trÎo l¾m. D¸ng ®i nhµn h¹, nãi n¨ng nhá nhÑ, giäng trÇm Êm, kh«ng bao giê véi v·,v.v. §ã lµ nh÷ng nÐt dÔ nhËn biÕt ë anh. Ng−êi ta kh«ng khen anh l¾m vÒ kh¶ n¨ng c«ng t¸c, vÒ tµi l·nh ®¹o, tuyanh ch¼ng kÐm c¹nh g×, còng lµ tiÕn sÜ, còng phã gi¸o s−, còng vô phã, viÖn phã råigi¸m ®èc trung t©m c¬ ®Êy, nh−ng träng nÓ anh ë th¸i ®é c«ng t¸c, ë tinh thÇn hîp t¸c trong nghiªn cøu khoa häc. Anh kh«ng s«i nái bèc ®ång, kh«ng ®ao to bóa lín, Êy vËy mµ mäi viÖc ch¹y cø ªm ru. Trng cuéc sèng th−êng nhËt anh còng b×nh lÆng, kh«ng th¸i qu¸, khong sµnh ®iÖu, kh«ng mèt m¸t, kh«ng ®ua ®ßi. Nhµ c¬ quan ph©n theo tiªu chuÈn, anh nhËn m«t c¨n , còng ch¼ng söa sang g× th¸i qu¸, chØ thªm mçi c¸i cña s¾t ®Ó ®¹o chÝch khã lÎn vµo th«i. Êy vËy mµ ng−êi ta vÉn ®ån thæi anh lµ cãc vµng- nhiÒu nhµ, nhiÒu ®Êt l¾m. T«i cã ®Õn th¨m anh t¹i mét ng«i nhµ kh¸c, n¬i anh ®· ®æi c¨n hé ®−îc ph©n phèi ®Ó vÒ gÇn chç con g¸i. Ng«i nhµ hai tÇng kh«ng cã qu¸ bèn buång nhá, víi mét kho¶ng lïi ®é h¬n m−êi mÐt lµm s©n. §Æc biÖt h¬n lµ cã hai c©y cau anh mang tËn quª ra , trßng ngay ë chç cæng vµo. Anh b¶o : ch¼ng cã ®Êt ®©u mµ trång nhiÒu c©y, nh−ng chØ víi thø c©y nµy, lóc nµo còng nhí tíi quª h−¬ng b¶n qu¸n. Anh lµ thñ tr−ëng c¬ quan, mèn ®i d©u b»ng xe « t« ch¼ng ®−îc, nh−ng anh chØ dïng thø ®ã khi rÊt cÇn thiÕt nh− khi ®i c«ng t¸c xa hoÆc tíi chç cÇn lÔ nghi trang träng. ThËn träng lµ ®øc tÝnh thÊy râ ë anh. Kh«ng bao giê anh hÊp t¸p tr¶ lêi hay véi v· nhËn hîp t¸cc«ng kia viÖc nä. Anh nghiªn cøu , c©n nh¾c ®Çy ®ñ ®iÒu kiÖn, nhu cÇu råi míi lµm. §· lµm th× cã kÕt qu¶ kh¶ quan vµ ®óng thêi h¹n. Anh coi c«ng viÖc lµ niÒm vui, lµ tr¸ch nhiÖm. Quªn nãi r»ng t«i Ýt thÊy mét thñ tr−ëng nµo mµ nãi n¨ng dÞu dµng, d©n chñ víi c¸n bé c«ng nh©n viªn ®Õn thÕ. Anh nghiªm nghÞ, kh«ng thÝhc bu«nglêi b«ng ®ïa, nh−ng l¹i dÏ chÊp nhËn ®èi víi nh÷ng ng−êi ®−îc anh giao viÖc. Cã lÇn, trong khi vui chuyÖn, t«i cã hái anh vÒ bÝ quyÕt gi÷ søc khoe vµ b×nh tÜnh trong c«ng t¸c, kÓ c¶ nh÷ng luc cã nhiÒu ¸p lùc. Anh b¶o : M×nh nghÜ lµ mäi c¸i cø b×nh b×nh th«i lµ ®−îc. T«i nghe rÊt kü vµ kh«ng thÓ nhÇm ®Êy lµ b×nh th−êng.V©y nã lµ trung b×nh, mµ kh«ng ph¶i trung b×nh, bëi v× trung b×nh th× h¬i tiªu cùc, coys kÐmphÊn ®Êu, - theo nh− kiÓu nãi cña mÊy «ng chÝnh tri gia. §¼ng nµy l¹i lµ " b×nh b×nh". B×nh b×nh lµ b×nh b×nh, nghÜa lµ ®õng th¸i qu¸, ®©u vµo ®Êy, ®õng tham qu¸, ®õng kÐm cái qu¸, ®õng ®Ó cã ng−êi ghen ghÐt vÒ nh÷ng c¸i kh«ng b×nh b×nh c¶ m×nh... B©y giõo anh ®· vÒ h−u, vÉn vui vÎ, vÉn chËm r·i vµ nhÊt lµ vÉn b×nh b×nh. Anh vÉn ë ng«i nhµ hai tÇng nho nhá, vÉn ®i chiÕc xe m¸y ®êi cò, vÉn tham gia gi¶ng d¹y ë tr−êng ®¹i ho¹c vµ t− vÊn ë vµi c«ng ty cho vui. Cßn chuyÖn nhµ...anh ch¼ng nãi nhiÒu, còng vÉn b×nh b×nh tuy mçi c©y mçi hoa... DÇn dµ, t«i míi hiÓu ®óng nghÜa thuËt ng÷ " b×nh b×nh " cua anh. Nã kh«ng hµm nghÜa trung b×nh v× cuéc sèng vµ lao ®éng cña anh thÓ hiÖn nhòng nç lùc phÊn ®Êu theo chiÒu h−íng tiÕn lªn ®Òu ®Æn vÌe mäi mÆt. Nã kh«ng hµm nghÜa b×nh th−êng v× thùc ra anh ®· thùc hiÖn xuÊt s¾c nghÜa vô vµ tr¸ch nhiÖm cña m×nh víi nhµ, víi n−íc. Nã còng kh«ng hµm nghÜa ®êi sèng trung l−u, bëi tõ thêi bao cÊp tíi lóc ®æi míi, gia ®×nh anh ch¼ng thiÕu thèn g×, mµ cã thÓ nãi lµ kh¸ gi¶ vÒ vËt chÊt. TÊt c¶, thÓ hiÖn bøc tranh cña mét cuéc sèng, mét c¸ch sãng c©n ®èi hµi hoµ, kh«ng cã chç nµo t−¬ng ph¶n, kh«ng khi nµo bÞ søc Ðp. NghÜ ra, thËt lµ ...b×nh b×nh, ®óng nh− anh nãi. Cã chÝ lµm giµu T«i nhí m·i c¸i ngµy Nam ®øng thËp thß ë cöa phßng lµm viÖc cña t«i ë c¬ quan ViÖn ®Ó xin viÖc. Mét thanh niªn n«ng h«n võa tèt nghiÖp ®¹i häc, kh«ng cã ai giíi thiÖu mµ d¸m ®i xin viÖc mét m×nh. ë thêi bao cÊp, ®Çu nh÷ng n¨m 80 cña thÕ kû tr−íc th× ®©y lµ tr−êng hîp hiÕm cã.HiÒm v× mét nçi c¬ quan t«i hÕt chØ tiªu biªn chÕ. Tuy nhiªn, thÊy th¸i ®é quyÕt t©m, cÇn viÖc lµm cña Nam, t«i ®Ò nghÞ «ng viÖn tr−ëng cho cËu ta mét c¬ héi lµ lµm theo chÕ ®é hîp ®ång. Nam mõng l¾m, xin ®−îc giao viÖc ngay. T«i ghÐp cËu vµo mét ®oµn ®i c«ng t¸c miÒn Nam ®Ó

®iÒu tra kh¶o s¸t vµ thu thËp d÷ liÖu. Nam kh«ng ng¹i ®i xa, kh«ng nÒ tèn kÐm, cè g¾ng lµm viÖc sao cho g©y ®−îc tÝn nhiÖm n¬i l·nh ®¹o, n¬i ®ång nghiÖp. ChØ mét n¨m sau, Nam ®· lµ mét trong nh÷ng ng−êi tham gia nhiÒu lo¹i c«ng viÖc nhÊt trong ®¬n vÞ: tõ nghiªn cøu thùc ®Þa, dù ¸n thiÕt kÕ ®Õn theo dâi x©y d−ng c¬ b¶n. Trong c«ng t¸c, nhÊt lµ nh÷ng viÖc cÇn giao tiÕp vµ thuyÕt phôc bªn phèi hîp ( d¹o Êy chua dïng tõ ®èi t¸c), Nam ®Òu thùc hiÖn thµnh c«ng, vµ cËu ®· thùc sù trë thµnh trî lý cña ViÖn tr−ëng tõ bao giê kh«ng biÕt. Khi nµy, t«i ®−îc Bä ®iÒu ®éng sang gi÷ nhiÖm vô kh¸c nªn kh«ng cã ®iÒu kiÖn trùc tiÕp qu¶n lý Nam n÷a. B½ng ®i n¨m s¸u n¨m, Nam ®−îc ViÖn chän ®i nghiªn cøu sinh ë Liªn X« . Nam t©m sù víi t«i r»ng :" em thÝch ®i Døc h¬n". T«i b¶o : ®i häc th× Liªn X« tèt, cßn ®i lµm kinh tÕ th× cã thÓ lµ §øc tèt h¬n ®Êy !". Nam c−êi nh¹t, kh«ng nãi g×. Thùc ra, ®· cã lÇn t«i ®−îc mét cËu b¹n cña Nam kÓ r»ng: Nam nã ghÐt cay ghÐt ®¾ng c¸i nghÌo ®ãi; ®· cã lÇn nã b¶o em r»ng ch¼ng thÓ chÞu c¸i c¶nh nghÌo ®©u, nÕu cã c¬ héi th× ph¶i lµm kinh tÕ cho ra trß. Kh«ng may cho Nam lµ trong khi®ang häc «n ®Ó thi nghiªn cøu sinh ë trong n−íc th× «ng bè ®ét ngét qua ®êi sau mét c¬n c¶m nÆng. Lóc nµy ®©y míi thÊy râ nghÞ lùc cña Nam. Sau khi lo chu tÊt viÖc tang gia, Nam l¹i tõ quª ra c¬ quan ®Ó tËp trung thi nèt hai m«n vµ ®Òu ®¹t kÕt qu¶ kh¸. H«m tiÔn Nam lªn ®−êng ®i Liªn X«, Nam b¶o t«i : anh cø yªn t©m, em sÏ häc hµnh nghiªm chØnh, nh÷ng còng kh«ng chØ ®Ó cã b»ng mµ cßn ph¶i lµm ®−îc viÖc g× n÷a chø. T«i hiÓu ngay c¸i viÖc g× cña Nam. Tõ Liªn X«, Nam viÕt th− cho t«i, b¸o r»ng cËu Êy ®· xoay l¹i t×nh h×nh ®Ó ë l¹i Matxcowva thay vÞ ng−êi ta chØ ®Þnh cËu phai häc á Kiev. T«i ®¸nh gi¸ ®©y lµ thµnh c«ng ®Çu tiªn cña Nam tong ®iÒu kiÖn cßn l¹ n−íc l¹ c¸i, tiÕng t¨m th× ch−a th¹o. ThÕ råi thêi gian qua ®i nhanh chãng ®èi víi ng−êi ®øng ngoµi cuéc ngã vµo: Nam ®· b¶o vÖ thµnh c«ng häc vÞ Phã tiÕn sÜ ®óng vµo lóc Liªn X« tan r·. ë trong n−íc, t«i h×nh dung ra biÕt bao khã kh¨n cho nh÷ng ng−êi nh− Nam. Nh−ng tr¸i l¹i, ®©y chÝnh lµ thêi c¬ quý gi¸ cña Nam. ChØ trong vßng 5 n¨m, Nam ®· tõ mét anh nghiªn cøu sinh quÌn, chØ biÕt ngã ngµng bu«n vÆt ë c¸c èp ®· trë hµnh triÖu phó. TriÖu phó d«la. Gi÷a kho¶ng thêi gian nµy, t«i cã gÆp Nam mét hai lÇn g× ®ã t¹i ViÖt Nam. Mét lÇn mang vî con ra m¾t " ra m¾t " t¹i nhµ t«i vµ mét lÇn t«i ®Õn t− gia cña Nam, mét c¬ ng¬i nhiÒu tØ ®ång võa tËu cña Nam t¹i Hµ Néi. Ch¼ng kÓ g× nhiÒu vÒ sù giµu cã cña Nam, nh−ng néi viÖc ®−a c¸c em cña Nam ra Hµ Näi lµm ¨n, s¾m cho mçi ®øa mét c¬ ng¬i ®µng hoµng th× ®ñ thÊy n¨ng lùc cña Nam vµ viÖc Nam vÒ Hµ Néi häp víi t− c¸ch ®¹i diÖn c¸c nhµ doanh nghiÖp trÎ ë H¶i ngo¹i nãi lªn nhiªï ®iÒu. §ã lµ ch−a kÓ c¸i vô ®−a ta tr¨m ngµn ®«la dÓ cøu thñ tr−ëng cò cña m×nh ra khái chèn lao lung- còng lµ ®iªu nªn nãi l¾m chø. TÊt nhiªn, ®Ó cã ®−îc nh− thÕ, Nam ®· nÕm ®ñ c¸c vÞ cña hû, n«, ai, l¹c néi vµ ngo¹i. Theo mÊy c«ng sù th©n cËn cña Nam cho biÕt th× cËu ta phÊt lªn tõ mÊy vô mua l¹i c«ng ty cña con c¸i chÝnh c¸c gi¸o s− mµ Nam ®· trî cÊp cho hµng th¸ng trong thêi gian nh¸ nhem cña sù tån vong cña ®Êt n−íc ®· tõng lµ trô cét cña Hoµ b×nh thÕ giíi trong b¶y thËp niªn. Nam ®· t¸i xuÊt c¸c thiÕt bÞ ®µo xóc, vËn chuyÓn cña Liªn X« sang c¸c nuíc thÕ gi−oÝ thø ba ( vµ còng lµ mét thø t¸i xuÊt gang hå). Kh t«i viÕt nh÷ng dßng nµy th× ®· h¬n m−êi n¨m kh«ng gÆp l¹i Nam.Nghe ®©u võa råi cã thÊt b¸t trong kinh doanh t¹i Matxc¬va, nh−ng ch¼ng thÊm th¸p g×; vèn liÕng cßn d− l¾m, víi nhiÒu nhµ m¸y vµ hµng ngµn c«ng nh©n. T«i chØ biÕt b¸i phôc mét con ng−êi biÕt lµm giµu vµ cã gan lµm giµu. Cã thÓ Nam kh«ng thÝch gùp l¹i t«i n÷a v× thãi ®êi kh«ng ai thÝch nghe nh¾c l¹i c¶nh hµn vi cña m×nh.Mµ t«i th× biÕt qu¸ râ vÒ c¸i thño nµy cña Nam.Song t«i ®©u ph¶i lµ ng−êi thÝch «n nghÌo gîi khæ mµ chØ muèn gÆp l¹i Nam ®Ó cïng chuyÖn trß vui vÎ, ®Ó mõng cho Nam ¨n nªn lµm ra, nhiÒu H¹nh phóc. T«i cßn biÕt thªm r»ng nh÷ng ng−êi cã chÝ lµm giµu ph¶i cã c¶ gan vµng lÉn d¹ s¾t n÷a. Mµ Nam th× ch¼ng thiÕu nh÷ng thø ®ã, cã ®óng kh«ng nhØ? Giªt gμ kh«ng dïng dao mæ tr©u Häc sinh viÕt ch÷ xÊu : - t¹i ngµnh gi¸o dôc-®µo t¹o. Häc sinh ph¶i häc nhiÒu :-t¹i ngµnh gi¸o dôc-®µo t¹o. Häc sinh thi kÕt qu¶ kh«ng cao :-t¹i ngµnh gi¸o dôc-®µo t¹o. Th«i th× tr¨m d©u ®æ ®Çu t»m, ngµnh nµy ph¶i tiÕp thu hÕt vµ ph¶i söa ch÷a b»ng nh÷ng cuéc c¶i c¸ch gi¸o dôc. Mét håi, c¶i c¸ch ch÷ viÕt gÇn nhÊt ®· g©y x«n xao v× ng−êi ta thÊy ch÷ c¶i c¸ch l¹i quay vÒ kiÓu ch÷ cã s½n tõ håi n¶o håi nµo. ThÕ mµ tr−íc ®©y, tong kú c¶i c¸ch tr−íc, ng−êi ta kh¨ng kh¨ng

b¶o vÖ cho kiÓu ch÷ kh«ng cã mãc, c¸c nÐt th¼ng ®¬, ch¼ng liªn quan g× ®Õn nhau. C¸i kiÓu ch÷, mµ hÇu hÕt phô huynh häc sinh lªn ¸n lµ con em hä viÕt xÊu ®Õn hai thÕ hÖ. O¸i o¨m nhÊt l¹i chÝnh t¸c gi¶ lÇn c¶i c¸ch ch÷ viÕt lÇn nµy vÉn lµ ng−êi ®· tõng ®−a ra c¸i kiÓu ch÷a th¼ng ®¬ kh«ng cã mãc, kh«ng cã nÐt uèn l−în lê tr−íc ®©y. GÇn ®©y, viÖc c¶i c¸ch gi¸o khoa bËc tiÓu häc còng kh«ng ph¶i ph¼ng lÆng cho l¾m.BiÕt bao nhiªu bµi phª b×nh, nhËn xÐt trªn c¸c b¸o trong Nam, ngoµi B¾c. TÊt nhiªn còng cã hµng lo¹t bµi ph¶n kÝch tõ phÝa nh÷ng ng−êi trong ngµnh gi¸o dôc, chñ yÕu lµ nh÷ng ng−êi tham gia biªn so¹n. Anh b¹n t«i ®äc ch¼ng sãt mét bµi nµo, nh−ng råi chØ c−êi. Anh ph¸n gän lán mét c©u:" GiÕt gµ kh«ng cÇn dao mæ tr©u". Anh b¶o t«i: c¸i løa häc trß chóng m×nh ngµy x−ahäc thµy nµo lµ b¸i phôc thµy Êy. Kh«ng d¸m nãi lµ thµy cao h¬n mÊy c¸i ®Çu, bëi v× häc trß lµ kh«ng thÓ so víi thµy gi¸o, nhÊt lµ ë cÊp tiÓu häc. ThÊy t«i cã vÓ ch−a hiÓu, anh b¶o : cã nhiÒu nguyªn nh©n ®Ó c¶i c¸ch kh«ng thµnh c«ng. ý ®å lµ rÊt tèt nh−ng biÖn ph¸p kh«ng häp lý.BiÖn ph¸p kh«ng häp lý lµ do quan niÖm ch−a ®óng vÒ ng−êi trùc tiep thùc hiÖn c¶i c¸ch. VËy ng−êi trùc tiÕp c¶i c¸ch lµ ai ?Ph¶i lµ ng−êi am t−êng vÒ xu thÕ ph¸t triÓn gi¸o dôc tiÓu häc thÕ gi−oÝ, biÕt ®−îc trnhf ®é gi¸o dôc tiÓu häc, chÝ Ýt lµ cña c¸c nuíc tong khu vùc vµ l©n bang.Cuèi cngf ph¶i lµ ng−êi sµnh nghÒ ®µo t¹o tiÓu häc vµ yªu nghÒ, sèng chÕt víi nghÒ chø kh«ng nhÊp nha nhaaps nhæm muèn chuyÓn nghÒ, chuyÓn cÊp. ThÕ th× kh«ng thÓ t×m ra mét ng−êi hay mét nhãm ng−êi cã ®ñ tµi nh− vËy ®−îc. Nh÷ng c¸i lín cña ngµnh, cña bËc häc do Bé quy ®Þnh, cßn l¹i nh÷ng vÉn ®Ò chi tiÕt, cô thÓ ph¶i do chÝnh c¸c giøo viªn ®· l¨n lén trong ngµnh, ®· d¹y tiÓu häc tham gia nghiªn cøu vµ biªn so¹n.Bªn c¹nh ®ã cã c¸c tæ t− vÊn, c¸c bé m«n riªng biÖt ®Ó hç trî , gi¶i quyÕt khóc m¾c trong qu¸ tr×nh so¹n th¶o. Cµng nghe anh b¹n nãi, t«i cµng kh«ng hiÓu. Anh tiÕp : cËu thÊy kh«ng?, nh÷ng ng−êi trong ngµnh gi¸o dôc b¶o vÖ cho cuéc c¶i c¸ch th× nªu r»ng ban biªn so¹n rÊt chi lµ hïng hËu vµ chÊt l−îng, toµn lµ gi¸o s−, tiÕn sÜ. TH−a r»ng gi¸o s− tiÕn sÜ ®· bao giê gi¶ng d¹y mét tiÕt häc nµo cho c¸c em häc sinh tiÓu häc, hay lµ c¸ biÖt cã ng−êi nghiªn cøu s¬ s¬ vÒ ph−¬ng ph¸p, ho¹c nÕu cã sµnh m«n nµy th× ch−a ch¾c ®· thao m«n kia. Bëi vËy kh«ng dïng ®óng ng−êi råi ! §µnh r»ng dao to mæ ®−îc c¶ tr©u, nh−ng chóng ta cÇn giÕt gµ c¬, cÇn lµm thÞt con gµ sao cho khi bµy nã lªn bµn thê ngµy TÕt ®Ó cóng «ng bµ «ng ph¶i sau khi luéc tr«ng rÊt ®Ñp m·, kh«ng s©y søt g×. ThÕ nh−ng c©u nµy còng chØ ®óng víi con dao mæ tr©u cã chÊt l−îng ®Ých thùc, lµm tõ thÐp tèt, rÌn vµ t«i kü chø kh«ng hp¶i tõ s¾t phÕ lo¹i. Lo¹i dao dëm nµy cøa hµng chôc nh¸t kh«ng ®øt miÕng thÞt th× sao gäi lµ dao mæ tr©u ®−îc ? Nãi vËy còng cã lý v× b©y giê cã khèi b»ng dëm, nÕu kh«ng rµ so¸t cÈn thËn mµ cø ®Ó c¸c vÞ Êy vµo héi ®ång nä, ban bÖ kia th× con ch¸u chóng ta cã ngµy nguy to, hËu qu¶ kh«n l−¬ng ! Êy lµ ch−a kÓ nh÷ng vÞ häc hµnh kh«ng ra g×, vâ vÏ biÕt d¨m ba tiÕng n−íc ngoµi, chø t¾c ®¸nh ch÷ té, ch÷ ngé ®¸nh ch÷ qu¸ mµ l¹i tham kh¶o tµi liÖu gèc th× nguy to. Ph¶i h¹ cê th«i !§Õn ®©y t«i chît nhí tíi Seagames n¨m råi, ng−êi ta lµm lÔ " Th−îng cê". H×nh nh− nãi "th−îng kú"míi lät tai, míi ®ì cäc c¹ch chø nhØ . Xin lçi nhÐ, l¹i lan man ch÷ nghÜa. Cäc c¹ch qu¸. ph¶i c¶i c¸ch n÷a th«i ! TÝnh hÖ thèng Trong ®¸m b¹n bÌ cña t«i, B×nh næi tiÕng lµ gµn. T«i th× kh«ng nghÜ anh nh− vËy. Anh cã c¸ch sèng, c¸ch suy nghÜ vµ c¸ch nãi rÊt c¶n thËn. Kh«ngbiÕt kh«ng nãi, kh«ng biÕt kh«ng nhËn gióp, kh«ng biÕt kh«ng lµm. Tuy nhiªn, nh÷ng g× anh ®· lµm cho m×nh vµ gióp ®ì ai th× rÊt chu ®¸o, kÕt qu¶ mü m·n. Anh b¶o: c¸i g× còng cã tÝnh hÖ th«ng cña nã. VÝ dô, khi cËu nãi mét tõ th× cËu ph¶i hiÓu râ nghÜa cña tõ ®ã; ngoµi ra cßn ph¶i biÕt vÞ trÝ cña tõ nµy trong hÖ thèng, tøc lµ cïng víi nã, trong hÖ thèng cã bao nhiªu tõ liªn quan. NÕu kh«ng, tí cã thÓ nghÜ lµ cËu nãi bËy hay phÞa ra. Mäi ng−êi c−êi å khi nghe nãi nh− thÕ. Nh−ng B×nh vÉn l¶i nh¶i : c¸c cËu c−êi còng ph¶i, nh−ng c¸c cËu sÏ kh«ng cßn c−êi ®−îc n÷a khi ®Ò ra mét biÖn ph¸p kh¾c phôc sù cè nµo ®Êy mµ nã l¹i ph¸t sinh v« sè hËu qu¶, chØ v× kh«ng n¾m ®−îc tÝnh hÖ thèng. Ch¼ng h¹n, khi nãi ®Õn vÊn ®Ò vÖ sinh c«ng céng th× ph¶i biÕt nã gåm vÖ sinh khong khÝ, vÖ sinh khu d©n c−, vÖ sinh n−íc, vÖ sinh ®Êt vµ c¶ vÖ sinh x©y dùng n÷a. Cßn nÕu hái tiÕp r»ng vÖ sinh kh«ng khÝ cã g× th× th× anh thao thao ngay ®−îc lµ: nã gåm duy tr× kh«ng khÝ s¹ch, lµm s¹ch kh«ng khÝ vµ kiÓm tra tr¹ng th¸i kh«ng khÝ. Cø nh− thÕ mµ anh nãi, nãi rÊt nhiÒu nÕu ta cø tiÕp tôc hái. VËy anh míi

gµn. Còng v× anh am hiÓu tÝnh hÖ thèng nh− thÕ nªn khi ®i häp, anh dÔ dµng ph¸t hiÖn ra ai ph¸t biÓu ®óng, ai nãi bõa; bëi trong v¸n ®Ò A kh«ng thÓ cã môc nä, trong vÊn ®Ò B kh«ng thÓ cã néi dung kia. Ng−êi ta bo¶ anh gµn, nh−ng anh nghÜ ng−êi ta dèt. Anh b¶o : tËp suy nghÜ cã l«gic vµ hiÓu vÊn ®Ò trong hÖ thèng míi cã thÓ ®−a ra c¸c biÖn ph¸p ®óng ®¾n, cã hiÖu qu¶.VÝ dô : ®Ó kh¾c phôc ïn t¾c giao th«ng ph¶i gi¶i quyÕt ®ång bé c¸c bvÊn ®Ò A,B,C,D,E. NÕu anh chØ biÕt ®Õn D, th× vÊn ®Ò ch−a gi¶i quyÕt ®−îc triªt ®Ó.Anh nãi : biÕt néi dung c«ng viÖc mét c¸ch cã hÖ th«ng th× míi biÕt cÇn ph¶i cã nh÷ng ai tham gia gi¶i quyÕt, hoÆc lµ ®ång thêi, hoÆc lµ theo mét tr×nh tù nhÊt ®Þnh nµo ®ã. §Êy cø xem mét viÖc hay gÆp trªn ®−êng phè lµ ®µo ®i bíi l¹i ®Ó ®Æt c¸p ®iÖn, ®Æt èng cèng, ®−êng d©y th«ng tin ,v.v. th× ®ñ biÕt. §ã lµ hËu qu¶ tÊt nhiªn cña c¸ch lµm mµ kh«ng biÕt néi dung cña c«ng tr×nh ngÇm d−íi lßng ®−êng.Anh cßn b¶o : TÊt nhiªn trong c¸ch xö lý nhiÒu khi ph¶i dù b¸o ®−îc hµng lo¹t hËu qu¶. VÝ dô kh ng−êi ta cã nhiÒu thêi gian r¶nh rçi th× tÊt nhiªn ph¶i ®i mua s¾m, ph¶i ®i du lÞch, ph¶i vÒ quª,v.v. khi ®ã l−îng hµng ho¸ ph¶i nhiÒu h¬n, sè ph−¬ng tiÖn giao th«ng ph¶i t¨ng lªn t−¬ng xøng. C¸c cËu thÊy kh«ng, trong nh÷ng dÞp cã nhiÒu ngµy nghØ do tÕt liÒn víi ngµy nghØ cuèi tuÇn hay nh÷ng ngµy nghØ bï liÒn ®ã, sè ng−êi ph¶i chÇu trùc ®Ó mua vÐ tÇu xe ë bÕn, ë ga vÉn nhiÒu vµ ch−a ®¸p øng ®−îc. §ã lµ v× ng−êi ta Ýt tÝnh ®Õn hËu qu¶ ®ång bé cña mé t×nh huèng. C¸c cËu b¶o tí gµn, tí chÞu, nh−ng kh«ng thÓ biÕt mµ kh«ng nãi; kh«ng thÓ thÊy chung quanh lµm ¨n thiÕu suy nghÜ mµ kh«ng bùc m×nh. §· thª l¹i ph¶n ¶nh lªn b¸o, lªn ®µi mét c¸ch chung chung, lÇn sau l¹i vÉn thÕ !... ¤ng vμ ch¸u ë c¸i thêi kinh tÕ thÞ tr−êng nµy, ngÉm ra l¹i cã nhiÒu ®iÒu hay. Ng−êi lµm cho nhµ n−íc còng tÊt bËt, ®i sím vÒ tèi, bËn rén l¾m, kh«ng cã c¸i kiÓu ngåi ch¬i s¬i n−íc mµ vÉn ¨n l−¬ng, ®Õn hÑn l¹i ®ªn ®Òu ®Òu nh− thêi bao cÊp. MÊy ®øa con nhµ t«i còng kh«ng lµ ngo¹i lÖ. C«ng viÖc bËn rén tèi ngµy, con c¸i ®· cã «ng bµ tr«ng cho råi. Chóng xem ®Êy lµ viÖc tÊt nhiªn. Cô Vinh hµng xãm phµn nµn víi t«i r»ng nghØ h−u cßn mÖt h¬n t¹i chøc nhiÒu v× ph¶i klµm «shin cho chóng nã. Chóng nã ®©y lµ c¸c con cô. Cô ®«ng con, l¾m ch¸u, thÕ nªn kh«ng lóc nµo rçi viÖc. §i du lÞch −: göi «ng bµ tr«ng cho vµi h«m; bËn c«ng t¸c miÒn Nam −: cho con göi ch¸u mét tuÇn. Cø thÕ, hÕt ch¸u nµy ®Õn ch¸u kh¸c, hÕt néi ®Õn ngo¹i- vÉn theo cô phµn nµn - th× kh«ng bao giê r¶nh tay. §Õn nçi, b©y giê thµnh quen: h«m nµo kh«ng cã trÎ con trong nhµ th× thÊy qu¸ v¾ng vÎ. T«i kh«ng cã diÔm phóc nh− cu Vinh, bëi hiÕm hoi, chØ cã mét cn vµ hiÖn cã mét ch¸u ngo¹i. Míi ®Çu th× ng¹i l¾m, cø t−ëng r»ng ®Õn tuæi giµ th× ®−îc nghØ ng¬i cho ®·, ai ngê l¹i ph¶i tr«ng nom vµ ch¬i víi trÎ. Nh−ng kh«ng, chÝnh chóng lµ c¸i g¹ch nèi cÇn thiÕt trong gia ®×nh, nèi «ng bµ víi cha mÑ chóng. Bëi kh«ng, con c¸i còng quªn ph¾t bè mÑ trong nh÷ng ngµy th−êng. NhiÒu lý do l¾m : c¸c cô nghÜ kh¸c, sinh ho¹t kh¸c, ch¼ng thÝch thó g× khi tiÕp xóc víi c¸c cô. §»ng nµy c¸c cô l¹i rÊt cÇn cho chóng nªn vÒ mÆt noµ ®Êy, viÖc th¨m hái søc khoÎ còng cã nhiÒu h¬n, bëi nÕu c¸c cô l¨n ®ïng ra èm th× lÊy ai tr«ng con cho chóng. Nãi chung lµ nh− vËy, nh−ng con c¸i nhµ t«i còng kh«ng ®Õn nçi nµo, bëi hµng ngµy, khi ®i lµm vÒ, chóng thÊy ®øa con cña m×nh khoÎ m¹nh, xinh xÎo, tinh kh«n ra th× còng h¬i nÓ bè mÑ mét chót. ThËt t×nh, t«i kh«ng −a trÎ con l¾m, nh−ng víi døa ch¸u ngoai cña m×nh nhiÒu khi nã lµm t«i phÊn khÝch mµ lµm ®−îc viÖc nµy, viÖc kia. TØ nh− c¸i håi ch¸u ®Çy th¸ng, t«i phÊn khëi viÕt mét cuèn s¸ch hai tr¨m trang chØ trong vßng mét th¸ng, hoÆc lµ muèn cã s¸ch kÓ chuyÖn cho ch¸u, t«i ®· dÞch liÒn hµng tr¨m truyÖn ng¾n ®Ó bè mÑ chóng co c¸i mµ kÓ. Ch¬i víi trÎ vµ d¹y nã hµng ngµy, ngÉm ra còng cã ®iÒu thó vÞ. Ph¶i c«ng nhËn r»ng trÎ b©y giê th«ng minh, nhËy c¶m h¬n thêi tr−íc. Míi ba bèn tuæi mµ ®· cã thÓ bÊm ®iÒu khiªn tivi hÕt kªnh nµy ®Õn kªnh kh¸c, råi ®iÒu chØnh mµu s¾c, to nhá nh− ng−êi lín. Trong khi «ng ch¸u ch¬i víi nhau, nhiÒu khi t«i kh«ng tr¶ lêi ®−îc nh÷ng c©u hái ng©y th¬ nh−ng hãc bóa cña nã. §iÒu l¹ lµ nã cã tÝnh hµi h−íc tõ nhá, biÕt nãi ®ïa, thÝch ch©m biÕm. T«i kh«ng khuyÕn khÝch ®iÒu nµy nh−ng thÇm nghÜ lµ nã s¸ng d¹ vµ nh¹y c¶m. Kh«ng hiÓu con rÓ t«i xem tö vÞ cho con thÕ nµo, nh−ng ®¹i ®Ó lµ trïng hîp víi nh÷ng g× t«i thÊy ë con bÐ tõ tÝnh nÕt ®Õn së thÝch. TÊt nhªn lµ ®Ó chiªm nghiÖm cho vui, chø gi¸o dôc míi lµ chÝnh.HÇu nh− ch¸u ë víi «ng bµ n¨m ngµy trong tuÇn. Bè mÑ giao

con cho tõ s¸ng sím, tèi mÞt míi ®ãn vÒ. ThÕ nªn, con bÐ còng cã hai c¸ch sèng : khi ë víi «ng bµ th× nÒn nÕp, nh−ng khi vÒ víi bè mÑ th× bõa b·i, mÊt trËt tù. Dung hoµ ®iÒu nµy kh«ng ph¶i lµ ®iÒu ®¬n gi¶n !

(kntk03) Khãc Ng−êi ta th−êng khãc v× buån, v× th−¬ng th©n tr¸ch phËn, v× gÆp c¶nh nhµ sa sót hay nçi m×nh ngao ng¸n. Ng−êi ta còng cã thÓ khãc v× sung s−íng, l©u míi gÆp l¹i ng−êi th©n, vËn hªn ®Õn bÊt ngê hay c¶m ®éng v× nghÜa cö cña ai ®ã ®èi víi m×nh. ThÕ nh−ng hiÕm khi thÊy ai khãc trong t©m tr¹ng vui buån lÉn lén. Mét tr−êng hîp nh− thÕ, t«i ®· tõng chøng kiÕn. Nãi ®óng h¬n ®ã lµ mét kho¶nh kh¾c hiÕm cã ®¸ng nhí, ®¸ng ghi dÊu Ên cña mét thêi gian khæ mµ ng−êi tr¶i qua khã cã thÓ quªn ®−îc. CËu Trinh, c¸n bé kü thuËt cña phßng t«i lµ mét tay chÝ thó lµm ¨n, ch¨m lo vun vÐn cho gia ®×nh Ýt ai b× kÞp. Ai ®êi, tay kh«ng mµ x©y nhµ g¹ch. §Çu nh÷ng n¨m 1970 mµ cËu ta cã gan x©y nhµ, lµ ®iÒu ®¸ng kÝnh nÓ. NÓ h¬n n÷a lµ x©y nhµ chñ yÕu b»ng vËt liÖu phÕ th¶i tõ phßng thÝ nghiÖm cña c¬ quan. Ph¶i më c¸i ngoÆc ë ®©y ®Ó b¹n ®äc hiÓu c¬ quan t«i lµ mét ViÖn khoa häc ®Çu ngµnh x©y dùng, cã rÊt nhiÒu phßng thÝ nghiÖm. Hµng ngµy, phßng thÝ nghiÖm vÒ kÕt cÊu x©y dùng " th¶i" ®i rÊt nhiÒu g¹ch vì, nh÷ng mÉu thö dÇm bª t«ng nøt g·y, nh÷ng mÈu s¾t vôn v.v. ®Ó c¶ ®èng trong s©n ViÖn. CËu Trinh nhËn "tæng vÖ sinh" cho ViÖn. Hµng ngµy, khi tan giê lµm buæi chiÒu trë vÒ nhµ, cËu th−êng kÐo theo mét xe ba g¸c nh÷ng thø vËt liÖu kiÓu ®ã. KiÕn tha l©u còng ®Çy tæ. Mét h«m, Trinh xin nghØ phÐp n¨m ®Ó lµm nhµ . T«i th«ng c¶m cho cËu m−în lu«n c¶ phÐp n¨m sau cho ung dung tho¶i m¸i. ThÕ lµ mét ng«i nhµ g¹ch hai tÇng mäc lªn gi÷a m¶nh v−ên n¬i xãm nhá gÇn phè, oai ®¸o ®Ó. Trong b÷a liªn hoan mõng nhµ míi, cËu Trinh ph©n trÇn lµ v× nhµ cã n¨m ng−êi, hai vî chång, hai ®øa con trai, l¹i c¶ «ng bè vî n÷a, thµnh thö chËt chéi qu¸, míi ph¶i vÏ vêi x©y ra nh− thÕ nµy. Mäi ng−êi kh«ng nh÷ng c¶m th«ng ( ë thêi ®o¹n bÊy giê, ng−êi ta rÊt sî mang tiÕng lµ " cã kh¶ n¨ng", tøc lµ kiÕm ®−îc nhiÒu tiÒn b»ng nguån bÊt chÝnh v× l−¬ng lËu cã g× ®¸ng kÓ) mµ cßn hÕt lêi khen Trinh ®¶m ®ang. Mµ ph¶i dïng tõ nµy cho cËu míi ®¸ng, bëi ch¼ng mÊy khi vî cËu cã mÆt ë nhµ. C« vî l¹i cã t−íng lµm quan, lµ chñ tÞch kiªm bÝ th− cña mét hiÖp héi thñ c«ng ë HuyÖn nªn thiÕu g× lý do v¾ng nhµ. VËy lµ cËu ph¶i lo mäi viÖc: tõ néi trî cho ®Õn ngo¹i trî: ®−a hai ®øa con trai ®i nhµ trÎ. T¹i thêi ®iÓm ®ã, gia ®×nh cã mét con cßn kh¶ dÜ chø cã hai cßn l¹i kÌm «ng bè giµ th× tóng bÊn lµ c¸i ch¾c. VËy mµ Trinh ta trô ®−îc,võa ®¶m b¶o viÖc c¬ quan, võa hoµn thµnh nhiÖm vô cña c¶ vî lµ ®iÒu ®¸ng nÓ ! Mét h«m, dÔ cã ®Õn m−¬i th¸ng sau c¸i ngµy mõng x©y nhµ míi, Trinh kh«ng ®Õn c¬ quan mµ ch¼ng b¸o c¸o g×. Mäi ng−êi ®o¸n lµ cã viÖc ®ét xuÊt g× ®©y, v× cËu nµy khoÎ l¾m, ch¼ng thÓ yÕu ®au. Buæi chiÒu, khi c¶ phßng ®ang häp, th× Trinh x«ng vµo, kh«ng nh×n vµo ai c¶, ®Õn th¼ng chç t«i ngåi vµ b¶o: - H«m nay em xin phÐp ®i muén v× nhµ em võa sinh ch¸u. Anh em trong phßng ®ång thanh å lªn chóc mõng Trinh. Nh−ng l¹ thay, mÆt mµy Trinh ®· ch¼ng cã g× lµ vui mµ cßn... nh¨n nhã, råi mÐo xÖch ®i. CËu ta nøc në: - Nhµ em sinh hai ch¸u trai ! N−íc mÆt dµn dôa, cËu kh«ng nãi thªm g× ®−îc n÷a. Anh chÞ em, h×nh nh− ch−a hiÓu chuyÖn g× x¶y ra. Cßn t«i th× t«i hiÓu. Hai céng hai lµ bèn. Hai ®øa con trai ®· lµm cho Trinh bËn rén l¾m råi, nay l¹i tßi ra hai ®øa n÷a, khã kh¨n chång chÊt biÕt bao nhiªu ë c¸i thêi thÞt tem, g¹o sæ, v¶i phiÕu nµy ! Khã cã thÓ diÔn t¶ ®−îc hÕt c¸i c¶nh b¸o tin mõng nh− vËy. N¨m ngo¸i, t×nh cê t«i gÆp l¹i Trinh ®ang tËp thÓ dôc bªn bê hå Thñ LÖ. B©y giê Trinh ®· lµ «ng néi råi, nghØ h−u sím vµ vÉn... ch¨m lo viÖc nhµ. CËu ta b¶o: B©y giê nghÜ l¹i, em vÉn thÊy ph¶i c¶m ¬n anh rÊt nhiÒu. NÕu lµ thñ tr−ëng kh¸c, th× håi ®ã lµm sao em c¸ng ®¸ng næi viÖc nu«i bèn ®øa con nhá, s¸ng s¸ng ®−a chóng ®Õn nhµ trÎ råi míi ®Õn c¬ quan. Anh t¹o ®iÒu kiÖn cho em ®i muén vÒ sím hµng ngµy mét tiÕng ®ång hå, mÆc cho c¸c phßng kh¸c lêi ra tiÕng vµo, ph¶n ¶nh nµy nä víi ViÖn. Bëi anh lµ con ng−êi v× c«ng viÖc nh−ng còng v× con ng−êi. Nh−ng em vÉn ph¶i hoµn thµnh nhiÖm vô c«ng t¸c cña m×nh ®Êy th«i. ! ..."

mét ng−êi quen cò R¨ng chuét, giäng kim. §µn «ng mµ nh− thÕ th× kh«n l¾m, thµy t−íng b¶o thÕ. Lóc ®Çu t«i còng ch¼ng tin, nh−ng qua gÇn bèn chôc n¨m quen biÕt Lª Ch©u Tóc th× ph¶i b¸i phôc c¸i «ng thÇy t−íng nµy. Tèt nghiÖp ®¹i häc, Tóc ®−îc ph©n c«ng vÒ c¬ quan t«i ngay. Mét anh chµng d¸ng dÊp th− sinh míi hai m−¬i ba tuæi, cao r¸o s¹ch sÏ, cã tµi vÆt,v.v. sím næi ®×nh ®¸m trong c¸i Chi ®oµn thanh niªn ë n¬i s¬ t¸n nµy vÒ tµi ®µn h¸t, trang trÝ b¸o t−êng. Ban ®Çu t−ëng cËu ta nhót nh¸t, nh−ng ai ®Êy lÇm to, cËu ta ph¸t biÓu h¨ng l¾m vµ trong c«ng t¸c còng m¹nh d¹n l¾m. Ngo¹i ng÷ cËu ta kh«ng cã bao nhiªu, nh−ng cã gan dÞch l¾m, kh«ng biÕt th× " phÞa" rÊt tµi. T×nh cê t«i ®· ®äc mét b¶n dÞch cña cËu ta, thÊy v¨n vÎ rÊt tr¬n chu, nh−ng khi so víi nguyªn b¶n gèc tiÕng n−íc ngoµi th× sai ¬i lµ sai. ThÕ còng lµ mét thø kh«n. Kh«n n÷a lµ gi÷a ®¸m c¸c em, cËu còng biÕt " bèc" ra phÕt; ch¼ng thÕ mµ cã em còng siªu siªu, thæn thøc trong lßng. ThÕ råi, ®óng c¸i lóc cuéc chiÕn tranh chèng Mü vµo håi gay cÊn, c¬ quan t«i còng cÇn ng−êi ®ãng gãp cho chiÕn tr−êng, Tóc ta ®−îc chØ ®Þnh lµm lÝnh nghÜa vô. Sau ba n¨m lµm nghÜa vô qu©n sù trë vÒ, Tóc cã vÓ giµ giÆn h¬n vµ thÊm thÝa ®iÒu g×. Ba n¨m gi¸n ®o¹n l¹i cµng lµm t¨ng ý chÝ v−¬n lªn m¹nh mÏ cña Tóc vÒ...kinh tÕ. Khi th× Tóc tham gia tr×nh bµy triÓn l·m, lóc thiÕt kÕ thªm kiÕm tÝ chót. Ph¶i nãi r»ng t«i còng cã mét vµi së thÝch nh− Tóc, nªn hay lµm viÖc ngoài giờ víi nhau. Tóc rÊt sßng ph¼ng. Trong c¸i thêi bao cÊp mµ tÝnh to¸n ¨n chia khi c«ng viÖc xong xu«i rÊt chi lµ røt kho¸t, kho¶n nµo ra kho¶n nÊy, c«ng anh c«ng t«i râ rµnh. Qua thêi gian ®ã, t«i chît thÊy thªm r»ng Tóc cã khiÕu kinh doanh. Tóc b¶o: «ng kh«ng biÕt ®Êy th«i, nhµ t«i, tõ x−a lµ ttïm kinh doanh thuèc lµo toµn B¾c kú, mÊy ®êi lµm ¨n khÊm kh¸ ra phÕt. ThÕ råi c¬ quan t«i mÊy phen t¸ch nhËp, Tóc kh«ng ë C¬ quan Trung −¬ng n÷a mµ vÒ ®Þa ph−¬ng, mét c¬ quan cã uy lùc ra phÕt, nªn t«i còng Ýt gÆp. Nh©n cã viÖc cÇn nhê ®Õn Tóc, t«i ®Õn nhµ, gâ cöa, bëi nghÜ ®Õn t×nh anh em x−a cò, cïng lµm cïng ch¬i víi nhau tõ thuë hµn vi. Vî Tóc, thÊy t«i mµ xem nh− kh¸ch l¹, tr¶ lêi l¹nh nh¹t r»ng " anh Êy bËn tèi ngµy, ch¼ng gÆp ®−îc ®©u". Th¸i ®é nh− thÕ, t«i chØ cßn biÕt chuån...vµ cßn nghe thÊy tiÕng nheo nhÐo sau l−ng: " sao kh«ng ®Õn c¬ quan mµ cø nhÌ nhµ riªng ng−êi ta mµ ®Õn thÕ kh«ng biÕt ". Th× ra b©y giê Tóc quan träng h¬n t«i t−ëng nhiÒu. R¸p mÆt ®−îc cËu ta kh«ng ph¶i lµ dÔ, kÓ c¶ gäi ®iÖn n÷a. Tóc kh«ng bao giê nhËn ®iÖn ë nhµ, cßn ë c¬ quan, khi thÊy tiÕng ng−êi quen lµ xËp m¸y liÒn. CËu ta sî nhê v¶. Mét b¹n cò, tr−íc cïng lµm víi t«i vµ Tóc phµn nµn r»ng: " C¸i th»ng nµy gÆp m×nh mµ cø nh− nh×n vµo tÇu ®iÖn, ch¼ng nhËn ra b¹n cò. Nghe ®©u cËu ta s¬i bÐo l¾m". Mét ng−êi nãi th× kh«ng tin, nh−ng qu¸ nhiÒu ng−êi nãi th× t«i ®µnh chÊp nhËn r»ng Tóc nay ®· kh¸c x−a råi, bëi cã nhiÒu ng−êi cÇu c¹nh ®Õn cËu ta, vµ nh÷ng thø b¹n bÌ cò, chØ mang l¹i phiÒn to¸i vµ mÊt thêi giê - mét phót gi¸ ngµn ®« la - cña cËu. Kh«ng hiÓu Tóc cã h¹nh phóc kh«ng, nh−ng thi tho¶ng "gÆp" Tóc (trªn tivi) th× thÊy giµ xäm tr−íc tuæi. KÓ ra, cËu ta cßn kÐm bän t«i ®Õn gÇn chôc tuæi kia ®Êy. L−ng cßng xuèng, tãc l−a th−a nh− gµ chäi, mÆt hom hem, kh«ng mét nÐt v« t−. §©u cßn h×nh ¶nh cña Lª Ch©u Tóc thêi son trÎ ? H¹nh phóc thËt cã gi¸ cña nã ! L¹i thÕ n÷a ! Trong mÈu chuyÖn " Tr¸i tim bÞ ®¸nh c¾p" t«i ®· cã dÞp nªu tr−êng hîp khæ chñ bÞ kÎ gian cuçm hÕt tiÒn mõng trong mét ®¸m c−íi. H«m nay, ®äc b¸o An Ninh Thñ ®« cuèi tuÇn (1), t«i l¹i b¾t gÆp c¸i tÝt to t−íng ë trang 19 " Lîi dông lóc tang gia bèi rèi ". Bµi b¸o viÕt r»ng : " ChiÒu ngμy 29-6-2005, gia ®×nh «ng H, ë ph−êng Hμng Trèng, quËn Hoμn KiÕm sau khi an t¸ng cô th©n sinh ra «ng H. t¹i nghÜa trang trë vÒ nhμ, mäi ng−êi ph¸t hiÖn toμn bé sè

tiÒn phóng viÕng cÊt trong chiªc tñ gç ë trªn c¨n phßng g¸c hai ®· bÞ kÎ gian ph¸ kho¸ tñ, lÊy c¾p. ¦íc tÝnh sè tiÒn bÞ mÊt kho¶ng 100 triÖu ®ång"... Nh− thÕ lµ kÎ gian kh«ng ph©n biÖt hû hay hiÕu, ®Òu lµm tuèt. Thñ ®o¹n cu¶ chóng lµ trµ trén vµo ng−êi th©n quen víi gia ®×nh ®Ó lÊy tiÒn mõng, tiÒn viÕng. Bän nµy n¾m v÷ng thêi c¬,, chóng ra tay vµo nh÷ng lóc ng−êi ta " h÷u sù" cã nh÷ng sù viÖc quan träng trong cuéc sèng; khi ®ã con ng−êi th−êng mÊt c¶nh gi¸c nhÊt. Nh− thÕ lµ bän trém c¾p ch¼ng kiªng nÓ ai c¶, ng−êi sèng, ng−êi chÕt, ng−êi vui, ng−êi buån, v.v. miÔn lµ chíp ®−îc thêi c¬. Kh¸ khen thay cho bän chóng, nh÷ng nghÜ ra th× con ng−êi ta còng l¾m lóc së hë, hí hªnh. Trong ®êi sèng th−êng nhËt còng vËy, th−êng lµm viÖc nµy th× Ýt nghÜa ®Õn viÖc kh¸c sÏ x¶y ra. §Êy lµ kÓ c¶ lóc ta b×nh tÜnh nhÊt, cã thêi gian ®Ó ®Æt kÕ ho¹ch nä, biÖn ph¸p kia, khi ®Çu ãc cßn s¸ng suèt mµ vÉn cã s¬ hë, vÉn mÊt n¸t, thÊt tho¸t, háng viÖc. ____ (1) An Ninh ThØ ®« cuèi tuÇn, sè 36 ra ngµy 2-7-2005 Nh÷ng b÷a c¬m vui Håi nh÷ng n¨m 1970 cña thÕ kû tr−íc, ai ®i lµm mµ ch¼ng cã mét c¸i ga men nh«m bÐ tÑo treo ë ghi ®«ng xe ®¹p. V« phóc anh nµo bÞ ®ông xe, ga men r¬i xuèng ®−êng, thøc ¨n tung toÐ, c¬m r¬i v·i trªn ®−êng nh×n mµ c¸m c¶nh. Nãi chung, thùc ®¬n ai còng nh− ai th«i: mÊy cuéng rau muèng luéc, mÊy qu¶ cµ ph¸o, mét ®o¹n c¸ kh«... lµ thøc ¨n phæ biÕn. C¸ biÖt, c« cËu nµo cã bè mÑ lµm to, cã b×a phiÕu lo¹i A, B th× thõa h−ëng tÝ thÞt n¹c, tÝ giß lôa. Nh−ng nãi chung, khi thøc ¨n ®å uèng ®· tung toÐ trªn ®−êng th× kh«ng ngo¹n môc chót nµo, vµ khæ chñ còng kh«ng muèn thu dän mµ véi vµng nhÆt ga men lªn råi phãng xe ®i cho r¶nh m¾t mäi ng−êi. T«i ®· thÊy nh÷ng ¸nh m¾t tá vÎ ¸i ng¹i cña ng−êi qua ®−êng khi thÊy mÊy qu¶ cµ t©ng t©ng nhÈy trªn lßng ®−êng nh− thÕ nµo , kh«ng thÓ t¶ ®−îc c¸i c¶m xóc ®ã. B©y giê, no c¬n ch¸n chÌ råi nªn ng−êi ta hay nãi ®ªn thø c¶m xóc s©u l¾ng nµy nä, chø tr−íc nh÷ng c¶nh ®ã chØ cã mét c¸ch m« t¶ lµ ng¸n ngÈm sù ®êi (!). Cã thÓ lµ v× mäi ng−êi ®Òu ®· tr«ng thÊy c¸i c¶nh nh− thÕ trªn ®−êng, cho nªn c¸n bé cña phßng t«i (1) tõ trÎ ®Õn giµ, tõ nam chÝ n÷, chØ mang c¬m ®i lµm, cßn thøc ¨n gia c«ng t¹i chç. Cña ®¸ng téi, phßng t«i lµ mét ®¬n vÞ nghiªn cøu trong ViÖn nªn cã nhiÒu thiÕt bÞ gia nhiÖt nh− bÕp ®iÖn, tñ sÊy nªn c¸i kho¶n chÊt ®èt kh«ng ph¶i lo l¾m; cßn rau cá, th× ®· cã c¶ mét "v−ên". Nãi cho to chuyÖn, thùc ra chØ lµ mét v¹t ®Êt kho¶ng hai chôc mÐt vu«ng n»m ngay c¹nh phßng thÝ nghiÖm cña chóng t«i, trªn ®ã cËu Trinh- mét kü s− gèc n«ng d©n chÝnh cèng- ®· trång kh¸ nhiÒu thø, nµo rau c¶i, rau th¬m, dµn m−íp, kÓ c¶ rau muèng c¹n n÷a... cã thÓ phôc vô cho b÷a ¨n. Ban ®Çu t«i cßn ng¹i ngïng v× sù nhßm ngã cña c¸c ®¬n vÞ kh¸c ( hä kh«ng cã phßng thÝ nghiÖm nh− bän t«i), nh−ng sau, v× sù " tiÖn nghi" cña anh chÞ em, còng t¾c l−ìi cho qua. Cø nh− vËy, b÷a c¬m cña chóng t«i lóc nµo còng cã c¬m nãng canh ngät. C¬m mang ®i, chØ cÇn cho ga men vµo tñ sÊy m−êi l¨m phót lµ nãng råi, cßn thøc ¨n th× cã mÊy c« cËu n¨ng næ phô tr¸ch nÊu n−íng còng kh«ng mÊt mÊy th× giê. §«i khi chóng t«i cßn thõa h−ëng c¶ ®¸ thõa cña phßng thÝ nghiÖm trong mãn chÌ ®ç ®en ®¸ ®Ó båi d−ìng anh chÞ em sau nh÷ng ca thÝ nghiÖm (2). Lµm chung, ¨n chung, vui chung nªn phßng chóng t«i ®oµn kÕt l¾m. KÓ ra còng cã cËu tÝnh t×nh −¬ng −¬ng, nh−ng kh«ng thÓ ®øng ngoµi mét tËp thÓ " vui lµ chÝnh" nh− thÕ ®−îc. Vui ®©y lµ vui trong c«ng viÖc. TÊt nhiªn, viÖc g× còng ph¶i tr¶ gi¸. Anh chÞ em trong phßng cã biÕt ®©u r»ng t«i hay bÞ ViÖn chÊt vÊn vÒ viÖc sö dông trang thiÕt bÞ thÝ nghiÖm , vÒ viÖc h÷u khuynh trong ®èi xö víi c¸n bé, v.v. T«i tr¶ lêi tr¬n chu, cã c¸i g× sai, nhËn vÒ m×nh. T«i thõa biÕt cã mét vµi tr−ëng phßng kh¸c hay ph¶n ¶nh nµy nä víi l·nh ®¹o ViÖn r»ng Phßng t«i nÊu c¬m trong giê b»ng thiÕt bÞ thÝ nghiÖm (!). Hä rÊt kh«ng thÝch nh×n thÊy c¸i c¶nh ¨n c¬m vui vÎ, nãng sèt gi÷a nh÷ng buæi tr−a mïa ®«ng cña phßng chóng t«i, mµ hä cã muèn còng kh«ng t¹o ra ®−îc. §Çu tiªn, lµ cã sù ®oµn kÕt vµ v× c«ng viÖc chung. Mµ c¸i ®ã th× hä ch¼ng nghÜ ®Õn bao giê. Hä chØ nghÜ ®Õn ph−¬ng tiÖn lµ mÊy thø ®å sÊy hÊp, cßn môc ®Ých th× kh«ng cã trong ®Çu.

__________ (1) Phßng VËt lý x©y dùng ViÖn khoa häc kü thôtt x©y dùng. T«i phô tr¸ch ë ®ã tõ n¨m 1973-1979 (2) Mçi ngµy chóng t«i dïng ®Õn 5 c©y ®¸ lín ®Ó dïng vµo viÖc ®o hÖ sè dÉn nhiÖt cña vËt liÖu x©y dùng. mét Ng−ßi yªu s¸ch Khi «ng ViÖn tr−ëng ngá ý muèn ®−a anh ta vÒ ®Ó t¨ng c−êng cho phßng t«i th× t«i ngÇn ng¹i, ch−a d¸m nhËn ngay. Thø nhÊt - anh Hoµ nµy ®· tõng lµ c¸n bé cña ViÖn, nay võa b¶o vÖ phã tiÕn sÜ ë CHDC §øc vÒ, l¹i kh«ng muèn vÒ phßng cò v× xÝch mÝch g× ®ã víi tr−ëng phßng. Thø hai - vÒ chuyªn m«n cña anh chµng , c¬ b¶n lµ cã thÓ sö dông ®−îc tÝ chót ë phßng t«i, nh−ng ch−a ®¾c dông l¾m, bëi nã võa cao, võa thÊp. Cao lµ vÒ lý thuyÕt, nh−ng thÊp ë ph¹m vi øng dông trong c«ng t¸c cña phßng. Thø ba - c¸ tÝnh cña Hoµ. §©y lµ mét anh chµng khã tÝnh, cÇu toµn, chÆt chÏ, chi ly vµ ®¸nh gi¸ ng−êi kh¸c rÊt nghiªm kh¾c vµ hay yªu cÇu nµy nä . BÊy nhiªu c¸ tÝnh ë mét ng−êi trung niªn kh«ng dÔ g× cã «ng tr−ëng phßng nµo d¸m r−íc vÒ ë chung víi m×nh. ¤ng ViÖn tr−ëng ch¾c còng cã nhËn xÐt nh− vËy nªn khÝch t«i : " Anh biÕt sö dông ng−êi, cã khi anh Hoµ vÒ phßng anh l¹i tèt nÕu biÕt khai th¸c nh÷ng −u ®iÓm cña anh Êy". Qua mét th¸ng, kh«ng thÊy t«i ®¶ ®éng tíi viÖc nµy, «ng ViÖn tr−ëng cø ký quyÕt ®Þnh Ên Hoµ vÒ phßng t«i. T«i ph¶i nhËn trong c¸i t×nh c¶nh nh− vËy. Th«ng th−êng, c¸n bé míi ®Õn th−êng t×m hiÓu c«ng viÖc chung , hay h¨m hë tham gia vµo mét viÖc g× ®ã. Hoµ th× tr¸i l¹i. Anh chµng " yªu cÇu " t«i: Mét lμ ®Ó cho anh ta cã thêi gian nghiªn cøu t×m hiÓu c«ng viÖc cña Phßng ®Ó tù xem tham gia ®−îc g×. Hai lμ, cho anh ta nghØ mét tuÇn ®Ó vËn chuyÓn s¸ch ®Õn. ThÊy t«i cã vÎ kh«ng hiÓu, anh chµng b¶o: T«i cã mÊy t¹ s¸ch, mang ë n−íc ngoµi vÒ, cßn göi t¶n m¹n ë nhiÒu n¬i, anh cho t«i ®i vËn chuyÓn vÒ ®©y. Anh chµng cßn mµ c¶: mµ ph¶i cho t«i göi ngay ë phßng lµm viÖc v× ®Ó ë nhµ tËp thÓ, dÔ bÞ thÊt tho¸t. Anh cßn yªu cÇu ba lμ, bèn lμ...g× g× n÷a nh−ng t«i ®· ï c¶ tai råi. T«i chØ biÕt gËt ®Çu lia lÞa tr−íc nh÷ng lêi ...yªu s¸ch cña Hoµ. Hoµ cßn muèn chøng minh cho chóng t«i râ lµ anh ta yªu quý s¸ch nh− thÕ nµo. Anh ta b¶o: nhÊt s¸ch nh× vî. V× thÕ mµ anh ta còng kh«ng muèn ®Ó s¸ch ë nhµ v× sî nh÷ng khi bµ Êy c¶ giËn , giËn c¸ chÐm s¸ch , cø mçi quyÓn xÐ ®i mét vµi tê th× mÊt hÕt gi¸ trÞ cßn g× n÷a (!). Nãi råi, Hoµ ta c−êi kho¸i trÝ vÒ c¸i kÕ s¸ch phßng bÖnh h¬n ch÷a bÖnh cña m×nh. Nh©n nãi vÒ vî, Hoµ b¶o :vî t«i sî t«i mét phÐp, kh«ng d¸m ngo ngoe g×. T«i cÊm kh«ng ®−îc x−ng em em, gäi anh anh víi ai. T«i b¶o: " c« chØ ®−îc gäi mét ng−êi duy nhÊt lµ anh vµ x−ng víi mét ng−êi duy nhÊt lµ em. Tøc lµ t«i. T«i cè chÞu ®ùng c¸i con ng−êi l¾m yªu s¸ch vµ tù cho m×nh lµ yªu s¸ch Êy, bëi nghÜ r»ng, ba bÈy hai m−¬i mèt ngµy, anh chµng còng ch¸n mµ xin ®i n¬i kh¸c. S¸ch cña Hoµ tËpj trung ë phßng, xÕp hµng ®èng ngæn ngang trªn mét c¸i bµn. Nãi chung toµn lµ tµi liÖu tiÕng §øc. Ban ®Çu chóng t«i - t«i vµ anh em trong phßng cã ý th¸n phôc Hoµ , bëi ng−êi ta ®i häc vÒ, th× lo mua s¾m xe ®µi vËt dông kh¸c , Ýt ai d¸m r−íc vÒ dï chØ lµ mét cuèn s¸ch. §»ng nµy...cã ®Õn mÊy t¹ s¸ch. Tuy nhiªn, khi xem kü th× thÊy toµn tªn ng−êi nµy, ng−êi kia ký ë trang ®Çu; kh«ng Ýt cuèn s¸ch dÇy cép , cßn nguyªn c¶ dÊu cña th− viÖn nä, th− viÖn kia. T«i ch¼ng nãi g×, nh−ng anh em trong phßng th× s¾c x¶o l¾m. Hä b¶o: «ng nµy l¹i tr«m trØa ë ®©u ®Êy, chø ng÷ nµy ch¼ng chÞu bá ra mét xu ®Ó mua s¸ch ®©u. Råi ®Õn khi «ng Hoµ d¹i dét ca cÈm r»ng ë ®èng s¸ch nµy cã nhiÒu cuèn chØ cã tËp 1, kh«ng cã tËp 2 hoÆc cã tËp 2 kh«ng cã tËp 1 v× nhiÒu ®øa v« tr¸ch nhiÖm, m−în anh ta mµ kh«ng chÞu tr¶ th× mÊy chÞ em trong phßng gÆng l¹i : anh cã tËp 2 cã nghÜa lµ ng−êi ta mÊt tËp 2, anh cã tËp 1 nghÜa lµ ng−êi ta mÊt tËp 1, chø g×? Anh chµng c·i l¹i : BËy nµo ! bËy nµo ! Vµ råi lñi mÊt ®Ó mäi ng−êi kh«ng truy bøc thªm n÷a. Råi ®Õn ngµy Hoµ nhê anh chÞ em trong phßng dän nhµ gióp ®Õn mét n¬i ë míi th× mäi ng−êi míi thÊy kh¶ n¨ng cña Hoµ trong viÖc nhÆt nh¹nh nh÷ng thø tËp tµng ë b·i r¸c n−íc b¹n nh− thÕ nµo. Th−îng vµng h¹ c¸m, kh«ng thiÕu thø g×. Cô thÓ h¬n lµ toµn nh÷ng thø kh«ng ph¶i mua mµ cã. Hoµ còng ch−a lµm g× ®−îc cho phßng th× gi¶i phãng MiÒn Nam. Hoµ sím thu xÕp vÒ quª lµm ¨n. Nghe ®©u anh chµng cã d¹y häc ë mét tr−êng ®¹i häc Ýt l©u, nh−ng xÝch mÝch, kÌn cùa nªn bá lu«n, ë nhµ d¹y tiÕng §øc. Cã kÓ rçi h¬i, xÊu miÖng b¶o r»ng Hoµ d¸m bá tiÒn ra ®Çu

t− bµn ghÕ , líp häc ®Ó d¹y tiÕng §øc cho nh÷ng ng−êi muèn v−ît biªn ra n−íc ngoµi sinh sèng...Tin nµy ®óng ®Õn chÝn m−¬i chÝn phÈy chÝn phÇn tr¨m.

1

TiÕt kiÖm vμ sö dông n¨ng l−îng trong x©y dùng

trong điều kiện biến đổi khí hậu

X©y dùng lµ mét trong nh÷ng ngµnh tiªu thô n¨ng l−îng rÊt lín, ë hÇu hÕt c¸c giai ®o¹n trong chu tr×nh sèng cña c«ng tr×nh. Tõ thiÕt kÕ, thi c«ng, khai th¸c sö dông c«ng tr×nh ®Õn s¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng ®Òu ph¶i tiªu thô n¨ng l−îng. Theo sè liÖu cña n−íc ngoµi, chØ riªng tæng n¨ng l−îng tiªu thô cho c¸c c«ng tr×nh x©y dùng ®· chiÕm ®Õn 40-70% tæng n¨ng l−îng cung cÊp cho ®« thÞ . VÊn ®Ò tiÕt kiÖm vµ sö dông n¨ng l−îng cã hiÖu qu¶ trong x©y dùng còng ®· ®−îc quy ®Þnh trong c¸c v¨n b¶n tiªu chuÈn cña nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi. Ngay ë ViÖt Nam còng ®· ban hµnh tiªu chuÈn QCXDVN 09-2005 “ C¸c c«ng tr×nh x©y dùng sö dông n¨ng l−îng cã hiÖu qu¶�. Tuy nhiªn, viÖc ¸p dông tiªu chuÈn nµy cßn h¹n chÕ do nhiÒu nguyªn nh©n, bëi cã nhiÒu vÊn ®Ò, kh«ng chØ ngµnh x©y dùng ®¬n ®éc gi¶i quyÕt ®−îc. §Ó sö dông n¨ng l−îng trong x©y dùng cã tiÕt kiÖm vµ hiÖu qu¶ thËt kh«ng ®¬n gi¶n, nhất là trong điều kiện biến đổi khí hậu ChØ riªng viªc xem xÐt tiªu thô n¨ng l−îng ®iÖn trong nhµ ë t¹i c¸c khu ®« thÞ míi ®· thÊy cã nhiÒu vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt. §ã lµ tiªu thô ®iÖn trùc tiÕp ( ch¹y m¸y ®iÒu hßa kh«ng khÝ, qu¹t m¸y, ®un n−íc nãng, chiÕu s¸ng, thiÕt bÞ ®iÖn sinh ho¹t, thang m¸y vµ c¸c ®éng c¬ kh¸c) vµ tiªu thô gi¸n tiÕp ( vËt liÖu x©y dùng, n−íc sinh ho¹t,v.v.). Râ rµng lµ sö dông n¨ng l−îng tiÕt kiÖm vµ cã hiÖu qu¶ ®Òu ph¶i xÐt ®Õn tæng tiªu thô ®iÖn trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp còng nh− c¸c hÖ thèng cung cÊp ®iÖn chiÕu s¸ng, cÊp n−íc, cÊp nhiÖt, th«ng tin, thang m¸y, lùa chän vµ sö dông c¸c trang bÞ trong nhµ còng nh− c¸c hÖ thèng ®iÒu khiÓn tù ®éng cña c«ng tr×nh. Tuy nhiªn, chóng ta còng cã nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi nÕu biÕt khai th¸c, tËn dông hîp lÝ ®Ó tiÕt kiÖm n¨ng l−îng trong x©y dùng. Ngay tõ kh©u thiÕt kÕ th× viÖc chän sè liÖu khÝ hËu thÝch hîp (vÒ bøc x¹ mÆt trêi, nhiÖt ®é kh«ng khÝ, ®é Èm t−¬ng ®èi, giã, ®iÒu kiªn tiÖn nghi vi khÝ hËu c«ng tr×nh) ®Ó ph¸t triÓn c«ng tr×nh xanh tiÕt kiÖm n¨ng l−îng trªn c¬ së tËn dông tèi ®a ®iÒu kiÖn khÝ hËu thiªn nhiªn vµ c¶nh quan tù nhiªn, tæ chøc th«ng giã tù nhiªn vµ tËn dông ¸nh s¸ng tù nhiªn. Còng trong kh©u thiÕt kÕ, viÖc chän kiÓu d¸ng, h×nh khèi nhµ cao tÇng kh«ng chØ thuÇn tóy vÒ ph−¬ng diÖn thÈm mü kiÕn tróc mµ cßn cã t¸c dông vÒ mÆt tiÕt kiÖm n¨ng l−îng. Ch¨ng h¹n, thø tù −u tiªn lùa chän h×nh khèi nhµ cao tÇng ®Ó tiÕt kiÖm n¨ng l−îng lµ khèi trô trßn, khèi ®a diÖn ®Òu, khèi trô vu«ng, khèi trô ch÷ nhËt råi míi ®Õn

2

c¸c khèi cã h×nh thï låi lâm phøc t¹p kh¸c. T¹i kh©u thiÕt kÕ, viÖc lùa chän hÖ thèng cöa sæ còng cã thÓ tiÕt kiÖm n¨ng l−îng, nÕu nh»m tËn dông ¸nh s¸ng tù nhiªn ®Ó chiÕu s¸ng cho phßng. Ch¼ng h¹n, chän lo¹i cöa sæ cao h¬n tèt h¬n lo¹i cöa thÊp ( so víi cïng mét diÖn tÝch cña cöa), cöa dÔ dµng ®ãng më nh−ng còng ®¶m b¶o yªu cÇu che n¾ng, ¸p dông kinh nghiÖm sö dông cöa truyÒn thèng (trong kÝnh, ngoµi chíp),v.v. Trong s¶n xuÊt sö dông vËt liÖu x©y dùng, viÑc tiÕt kiÖm vµ sö dông cã hiÖu qu¶ n¨ng l−îng lµ râ rµng. Ch¼ng h¹n sö dông g¹ch kh«ng nung trong x©y dùng, ®ì tèn kÐm nhiªn liÖu nung, gi¶m khÝ th¶i vµ « nhiÔm nhiÖt, t¹o läai vËt liÖu th©n thiÖn víi m«i tr−êng. Chóng ta cßn biÕt r»ng vËt liÖu x©y dùng trong ®iÒu kiÖn khÝ hËu nhiÖt ®íi nãng Èm ViÖt Nam nÕu kh«ng ®¶m b¶o c¸ch nhiÖt tèt, chèng thÊm dét, Èm mèc, bÒn v÷ng, khã bÞ h− ho¹i tr−íc nh÷ng t¸c ®éng kh¾c nghiÖt th× ph¶i sö dông thiÕt bÞ ®iÒu hßa, th«ng giã nh©n t¹o lµ cã hiÖu qu¶, song tèn n¨ng l−îng. Sö dông lo¹i s¶n phÈm c¸ch nhiÖt, cã kh¶ n¨ng ng¨n bøc x¹ mÆt trêi cã thÓ kh«ng dïng ®iÖn mµ vÉn ®¶m b¶o cho ng«i nhµ kh«ng bÞ nãng, ®−îc th«ng giã tèt. §ã lµ ch−a kÓ c¸c lo¹i cÊu kiÖn tiÒn chÕ nh− tÊm t−êng, tÊm sµn cã chiÒu dµy máng, vËn chuyÓn dÔ dµng trong thi c«ng, t¹o ®iÒu kiÖm tiÕt kiÖm n¨ng l−îng, chÊt ®èt cho xe cé. Cßn nhiÒu gi¶i ph¸p cã thÓ c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn sèng trong nh÷ng ng«i nhµ cao tÇng ë ®« thÞ míi, trong sè ®ã ph¶i kÓ tíi sö dông c©y xanh ®Ó lµm gi¶m nhiÖt ®é mÆt ®Öm vµ lµm s¹ch kh«ng khÝ ®èi víi ng«i nhµ. NÕu kh«ng gian xung quanh khu nhµ ë ®−îc “ lôc hãa” th× sÏ t¹o m«i tr−êng kh«ng khÝ trong khu nhµ ë thÊp h¬n, s¹ch h¬n ,m¸t h¬n, Ýt ph¶i sö dông m¸y ®iÒu hßa kh«ng khÝ vµ tiÕt kiÖm ®iÖn n¨ng mét c¸ch râ rÖt. Trªn ®©y míi chØ nªu mét sè kh¶ n¨ng cã thÓ ®¶m b¶o tiÕt kiÖm vµ sö dông hîp lÝ n¨ng l−îng trong x©y dùng. Trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay, khi biÕn ®æi khÝ hËu x¶y ra m¹nh mÏ th× vÊn ®Ò nªu trªn cµng bøc thiÕt vµ lµ quèc s¸ch cña mäi quèc gia. §ã lµ c«ng viÖc chung cña mäi ngµnh, nÕu kh«ng chung tay gãp søc th× kÕt qu¶ rÊt h¹n chÕ ■

 

 

 

 

NGUYỄN HUY CÔN

TIỂU THUYẾT TOÀN B:

BỊ BÃO BÊN BỜ BIỂN

Bà Bùi Bích Bông (bà bé Bình, bác bà Bến, bạn bà Ban) buôn bán biết bao bận; bởi bị bại bà bèn bỏ bẵng. Bởi bà bự, bạn bè bảo bà bằng “ Bà Bông Béo”.Bà Bông béo buôn bán bóng bay, bởi bị bục ba bốn bận, bèn bỏ bóng bên bờ biển Bắc Bộ. Bà biết buôn bán búp bê, bởi bị bẹp bảy bị, bèn bỏ búp bê bên bờ Ba Bể. Bà bán bún bung bị bỏng, bún bắn bừa bãi bởi bị bể ba bốn bát bún bung. Bà biết bơi, bèn bỏ buôn bán, bì bõm bơi bên bờ biển. Bởi bà béo, bơi ba bốn buổi, bồng ba bồng bềnh bên bãi biển.

Bỗng bà bảo bị bí bách, bề bộn bởi bảy buổi bận bịu bảo bọn bé bài bơi; bà Bông bèn buông biển báo: “ Bông Béo biền biệt ba bốn buổi bên bờ biển”. Bà Bông béo bụng bởi bánh bèo, bánh bao, bún bò, bởi ba bốn

buổi bơi bên bờ biển bà Bính. Bà bảo Bụt: bà bận bôn ba buôn bán, bị bại bao bận, biết Bụt bênh, bà bèn bò bên Bụt.

Boong!Boong!Boong!... Bên bàn Bụt, bà bái biết bao bận bởi biết Bụt bảo ban bài bản, biến báo ba bốn bận. Bụt biết bà buôn bán, biết bà bơi bể bồng bềnh , băng ba bãi biển bớt béo bụng. Bạn bè bảo bà buôn bán bận bịu, bù biết bao bực bội bởi biển bị bão. Bỗng ba bốn buổi bức bối, bà béo băng bên bãi biển bởi bụng bảo bà.

Bụi bay, biển bừng bừng báo bão, bà Bông bơi bên bờ biển. Bão bên bờ biển! Bà Bông béo bỗng bị bồi bởi “ ba biển”. Bụng bẹp, bà bì bõm bơi bừa bãi , bỏ bến bờ. Bọt biển bám, ba bận bà Bông bò bên bãi biển bởi bị bôi bẩn bộ Bi*, bê bết bùn bám bụng béo, bớt bao bì bạch.

….

Biển bớt bồng bềnh, bão bớt bay bụi, bà Bông béo bèn biệt biển…

Bikini KHÔNG ĐƯỢC NGẮT LỜI Giám đốc bảo trợ lý: -Tại sao tôi đọc nhầm bài phát biểu ở cuộc họp A sang cuộc họp B mà anh không nhắc ngay? -Dạ,vì anh đã cấm ngặt không được xen ngang khi anh phát biểu ạ! PHÒNG XA Chồng: -Này,sắp đến sinh nhật của anh rồi,nếu ai có hỏi anh tuổi gì thì bảo là tuổi Trâu nhé Vợ:-Anh tuổi chuột cơ mà? Chồng:-Thì đã vậy,nhưng phải rút kinh nghiệm chuyện dân gian “Ông huyện thanh liêm”,vì chót nói là tuổi Tý nên chỉ được dân mừng sinh nhật con chuột bằng vàng đấy thôi! CÙNG HAY CHỮ -Sắp đến Tết rồi,nhà tôi với nhà bác liền nhau thế này,tội gì phải rào với giậu,cứ để “thông gia“ thế này cho tiện! -Phải rồi,cửa chính nhà bác và nhà tôi có “môn đăng hộ đối”đâu mà sợ thông cống nhỉ?

BA PHẢI Vợ:-Trên tivi lúc nãy vừa nói rằng không gì tốt bằng sữa mẹ,thế mà bây giờ lại quảng cáo không gì tốt bằng sữa Cô gái Hà Lan,thật chẳng biết đâu mà lần nữa! Chồng:-Ấy,cũng như bà ấy,khi thì bảo không ai tốt bằng tôi,khi thì lại bảo không ai tốt bằng bà ấy mà! GDP -Hồi này mình hay nghe thấy nói đến GĐP trên đài và tivi,vậy là cái chi đó? -À,đấy là thuật ngữ kinh tế ,người ta viết tắt cho tiện -Thế tôi hiểu rồi,chắc là tiền”Giữ Đề Phòng”chứ gì? DÂN TỘC VÀ HIỆN ĐẠI -Sinh viên A,anh cho ví dụ về sự kết hợp hài hòa giữa tính hiện đại và tính dân tộc trong văn hóa? -Dạ,chẳng hạn hát KARAOKE trong túp lều tranh ạ ! CÓ Ý THỨC LÀM SẠCH (trong công viên) - Bố ơi ! Tại sao người ta không chịu vứt rác vào các thùng rác đặt sẵn ở kia ạ ? - À, tại người ta sợ làm bẩn các thùng rác mới đặt đấy con ạ !

KHÔNG CẤM Người bảo vệ công viên :

- Anh chị kia ! Ghế đâu không ngồi mà nằm nát cả thảm cỏ xanh vừa trồng thế ? - Ở đây chỉ có cắm biển đề : “Cấm hái hoa bẻ cành “chứ có cấm nằm lên cỏ đâu! - -?...

CHỐNG CHẾ

-Bố ơi,tại sao người ta lại nghiện thuốc lá ?

-Vì có những lúc buồn, phải hút cho khuây khỏa đi.

-Thế sao khi ăn uống lien hoan vui vẻ, bố hút nhiều thế ?

- À… để lamg giảm bớt cái vui đi cho nó đỡ mất trật tự.

THUỐC NGỦ

- Theo cậu, thuốc ngủ nào tốt nhất mà không độc hại ? - Phim truyền hình nhiều tập khó hiểu hoặc vô vị. - ?...! - Chỉ sau khi chiếu phim trên ti vi độ 5 phút là mình ngủ thiếp đi ngay !

CŨNG CÓ LÝ

- Này, sao độ này người ta hay nói đến sự cố Y2K thế nhỉ ?. Đó là cái gì vậy ? - À, Đấy là chữ viết tắt của “ Yêu 2 không (được)”. Chắc đây là khẩu hiệu vận động chỉ nên

sống trung thủy, 1 vợ, 1 chồng, đảm bảo không bị nhiễm HIV-Ếch !

THẬT THÀ - Tại sao khi xin việc thì anh khai là công nhân 7/7, vậy mà khi làm việc, tay nghề của anh quá

kém ! - Vì khi nhận tôi vào làm ông có hỏi tôi giỏi hay kém đâu !

TỪ LÁY

Thày giáo: Trò A cho 4 ví dụ về từ láy trong tiếng Việt ?

Học sinh (con nhà hàng ăn uống): Dạ thư 4 từ ấy là Rau ráu, Canh cách, Nem nép, Ninh ních ạ…!

ĐẶT TÊN

Ông bà Móm chuẩn bị mở một khách sạn mini, có nhờ một thày giáo hay chũ đặt tên. Bà Móm thì thích đặt tên chữ Hán cho cổ kính, còn ông Móm lại thích tên Tây cho sành điệu.

Hôm khai trương khách sạn, người ta thấy biển treo :

KHÁCH SẠN TOÀN LỢI

tức HĂNG RẾT Ô TEN

Một ông thuê kiến trúc sư vẽ kiểu nhà nhưng yêu cầu phải vẽ cửa sau và có cổng sau.

Kiến trúc sư góp ý : Kiểu gì tôi cũng vẽ được nhưng theo phong thủy thì làm của sau sẽ tán tài, không vượng.

Chủ nhà cười mà bảo: Vượng chẳng thấy đâu,nếu không có cửa và công sau thì tôi làm thế nào để chuồn cho dễ khi họ đến đòi nợ các khoản vay để làm cái nhà này !

PHÒNG BỆNH HƠN CHỮA BỆNH

Một bà vợ đang có thai, khi nghe thấy chống đọc câu trong sách Phong thủy nói rằng:” Nếu trong nhà có người chửa thì không được xây hoặc sửa nhà vì dễ bị xảy thai..” thì lẩm bẩm:” Có khi mình phải đi nạo thai cho kịp ngày ông ấy khởi công xây dựng mới được. Phòng bệnh hơn chữa bệnh mà !

LÀM MÔI TRƯỜNG XANH SẠCH ĐẸP

Ông Mậu Dần bị kiện về tội ngang nhiên xây biệt thự trên mảnh đất lưu không trong khu nhà ở tập thể. Ông viết đơn kháng cáo, trong đó có đoạn:” Trước kia, nơi này là bãi rác bẩn thỉu, gây ô nhiễm môi trường, tôi đã tốn công tốn của cải tạo cảnh quan đô thị, mang lại xanh sạch đẹp cho thành phố, đã không khen thưởng tuyên dương, lại kiện cáo là cớ làm sao ?

GIỐNG BÚP BÊ

(em bé hỏi ông anh sắp lấy vợ)

- Chị ấy có xinh không, giống ai hở anh ? - À…, cũng xinh, cứ như con búp bê ấy ! - Thế thì em biết rồi, chắc là khi anh đặt chị ấy lên giường, chị ấy nhắm ngay mắt lại chứ gì ? - ?...!

1

NGuyÔn Huy C«n

MÊy vÊn ®Ò vÒ Sinh th¸i kiÕn tróc

Hμ néi, 2008

Môc lôc

Lêi nãi ®Çu 3

MÊy vÊn ®Ò vÒ sinh th¸i kiÕn tróc

Mét vÊn ®Ò lín cña thêi ®¹i 4

Con ng−êi vµ m«i tr−êng chung quanh 8 Hoµn c¶nh sinh th¸i cña kiÕn tróc 24

Thµnh phè lµ mét hÖ sinh th¸i 37 Sinh th¸i häc vµ tÝnh ®éc ®¸o cña kiÕn tróc 42

Phô lôc

Phô lôc 1 47 Phô lôc 2 49 Phô lôc 3 51 Phô lôc 4 52 Tμi liÖu tham kh¶o 54

2

Lêi nãi ®Çu

VÊn ®Ò sinh th¸i kiÕn tróc ®ang ®−îc nhiÒu ng−êi trong giíi kiÕn tróc - x©y dùng quan t©m. Trªn c¸c t¹p chÝ chuyªn ngµnh ë trong n−íc cã ®¨ng t¶i lÎ tÎ c¸c bµi viÕt vÒ néi dung nµy, song chñ yÕu lµ giíi thiÖu mét sè kiÕn tróc nhµ ë sinh th¸i hoÆc trao ®æi mét vµi kh¸i niÖm c¬ b¶n. HiÖn ë n−íc ta ch−a cã mét cuèn s¸ch ®Ò cËp ®Çy ®ñ vÒ vÊn ®Ò nµy, trong lý luËn còng nh− ¸p dông thùc tÕ trªn quy m« lín. Trong ®iÒu kiÖn ®ã, chóng t«i m¹nh d¹n giíi thiÖu mét sè vÊn ®Ò vÒ kiÕn tróc sinh th¸i ®· tæng hîp ®−îc trong thêi gian qua. Tuy néi dung ch−a ph¶i ®· s¸t hîp víi khÝ hËu nhiÖt ®íi nãng Èm ViÖt nam, song víi viÖc nªu ph−¬ng ph¸p luËn nghiªn cøu vµ néi hµm cña lÜnh vùc nµy, ®ång thêi víi mét sè phô lôc bæ sung kh¸c, chóng t«i hy väng cïng b¹n ®äc t×m hiÓu thªm vÒ vÊn ®Ò nµy. Néi dung cña s¸ch míi mÎ, tµi liÖu tham kh¶o ch−a thËt ®Çy ®ñ, ch¾c kh«ng khái cã nhiÒu thiÕu sãt. RÊt mong b¹n ®äc l−îng thø. Ng−êi biªn so¹n

mÊy vÊn ®Ò vÒ sinh th¸i kiÕn tróc

_______________________________________________

_

Mét vÊn ®Ò lín cña thêi ®¹i

M©u thuÉn gi÷a s¸ng t¹o kiÕn tróc vµ sù ph¸t sinh nh÷ng yªu cÇu míi trong ph¸t triÓn ®« thÞ ngµy cµng gay g¾t . Chóng ta biÕt r»ng ®Æc ®iÓm cña t¸c phÈm kiÕn tróc, nhá lµ mét c«ng tr×nh, lín lµ c¶ mét ®« thÞ vèn cã ®Æc ®iÓm lµ :æn ®Þnh, bÊt biÕn vµ theo quy luËt. Song cuéc sèng ngµy h«m nay l¹i kh«ng æn ®Þnh, biÕn ®æi lu«n vµ mang tÝnh thêi sù nªn kiÕn tróc cã nh÷ng yªu cÇu ngµy cµng nghiªm ngÆt. ChÝnh nghÞch lý nµy ®Ò ra nh÷ng yªu cµu t¨ng cao vÒ chÊt l−îng s¸ng t¸c cho c¸c kiÕn tróc s−. Nh÷ng t¸c ®éng ®Æc thï cña kiÕn tróc, sù biÕn ®æi kh«ng gian cña m«i tr−êng kiÕn tróc tõ bÊt biÕn sang kh¶ biÕn nhiÒu khi lµm ng−êi ta khã xö. Chõng nµo ch−a gi¶i quyÕt ®−îc nh÷ng vÊn ®Ò nµy th× cßn n¶y sinh nhiÒu m©u thuÉn trong c¸c ®« thÞ, nh− chóng ®· vµ ®ang x¶y ra. Trong ph¹m vi ho¹t ®éng cña kiÕn tróc, vÊn ®Ò nµy ®· ®−îc ®Ò cËp tíi h¬n nöa thÕ kû nay råi nh−ng ch−a gi¶i quyÕt ®−îc bao nhiªu. §ã lµ t×nh tr¹ng m«i tr−êng ®« thÞ ®· ë ng−ìng nguy h¹i ®èi víi con ng−êi. Tr−íc tiªn lµ do tèc ®é ®« thÞ ho¸ m¹nh, m«i tr−êng kü thuËt ®« thÞ ph¸t triÓn theo g¾n liÒn víi sù « nhiÔm kh«ng khÝ, ®é ån cao vµ nhÞp sèng hèi h¶ cña d©n ®« thÞ. V× vËy ®· x¶y ra nghÞch lý : møc tiÖn nghi ®« thÞ cµng cao th× nguy c¬ g©y ®éc h¹i cho con ng−êi l¹i t¨ng theo. Qu¸ tr×nh nµy x¶y ra kh«ng kiÓm so¸t ®−îc, ngay t¹i c¸c n−íc ph¸t triÓn. Nh÷ng sai lÇm kh«ng chØ do ph¸t triÓn c«ng nghÖp g©y ra hoÆc do t¨ng nhanh qu¸ møc c¸c ph−¬ng tiªn giao th«ng ®« thÞ - dï cho « nhiÔm tiÕng ån ®« thÞ ®· tíi møc b¸o ®éng tõ l©u råi. VÊn ®Ò lµ chóng ta hiÓu kiÕn tróc theo kh¸i niÖm x−a lµ nghÖ thuËt t¹o m«i tr−êng nh×n thÊy ®−îc hay lµ m«i tr−êng vËt chÊt; vµ chÝnh c¸i thÕ

3

giíi vËt chÊt nµy ®· th−êng xuyªn vi ph¹m hÖ thèng sinh th¸i. Trªn quan ®iÓm sinh th¸i mµ ph©n tÝch, chóng ta thÊy r»ng viÖc thiÕt lËp kh«ng gian cña ng«i nhµ nh− lµ m«t nhiÖm vô ®¬n thuÇn vÒ bè côc thÈm mü, song v× qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kh«ng dÌ ®−îc sù "x©m lÊn" cña m«i tr−êng ®« thÞ vµo nã. Tõ ®ã chóng ta dÔ dµng hiÓu r»ng s¸ng t¸c kiÕn tróc theo nghÜa réng cã nghÜa lµ t¹o ra m«i tr−êng kiÕn tróc. Ph¶i kh¸ch quan mµ nãi r»ng, tõ vÞ trÝ t¸c nghiÖp cña m×nh, c¸c nhµ kiÕn tróc ®· mÊt nhiÒu c«ng søc trong viÖc ®¶m b¶o cho ng−êi d©n ®« thÞ sèng khoÎ m¹nh, an toµn trong ng«i nhµ, trong ®« thÞ. Song c¸c nç lùc cña hä ch−a cho phÐp v−ît qua c¸c giíi h¹n chi phÝ cÇn thiÕt. Rèt cuéc, dï cã chó ý tíi c¸c biÖn ph¸p hµng ®Çu trong ®« thÞ nh− : thiÕt kÕ m¹ng l−íi giao th«ng chÝnh c¨n cø vµo kh¶ n¨ng th«ng xe, thiÕt kÕ b¶o vÖ h¬i, bôi, khãi, rung ®éng, tiÕng ån ®« thÞ,v.v. mµ kÕt qu¶ ch¼ng lµ bao. Con ng−êi cÇn t×m thªm nh÷ng biÖn ph¸p ngµy cµng h−ò hiÖu ®Ó b¶o vÖ hoÆc kh¾c phôc c¸c hËu qu¶ do kü thuËt mang l¹i. Qu¸ tr×nh nµy cø lÆp ®i lÆp l¹i vµ ®Õn nay, d−êng nh− vÉn dËm ch©n t¹i chç. NhiÒu n−íc ph¸t triÓn ®· quay trë l¹i viÖc −u tiªn b¶o vÖ vµ qu¶n lý chÆt chÏ m«i tr−êng ®« thÞ, bëi trong qu¸ khø ®· m¾c sai lÇm lín lµ bu«ng láng qu¶n lý víi mét lo¹t c¸c biÖn ph¸p thiÕu ®ång bé. Tõ lîi Ých vÒ sinh th¸i trong x©y dùng ®« thÞ, ng−êi ta ®· chó ý ®Çy ®ñ, ®ång b« c¸c gi¶i ph¸p vÒ vÖ sinh vµ vi khÝ hËu ®« thÞ. C¸c gi¶i ph¸p nµy kh«ng chØ kh¾c phôc tõng yÕu tè riªng lÎ mµ ®i vµo tõng nhãm yÕu tè cã liªn quan ®Ó th¸o gì vÊn ®Ò. Trong ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn liªn tôc cña x©y dùng ®« thÞ, c¸c yªu cÇu bøc thiÕt vÒ kinh tÕ nh»m sö dông hîp lý khu ®Êt vµ nh÷ng yÕu cÇu kh¸c ®· lµm phøc t¹p thªm nh÷ng t¸c ®éng cña yÕu tè nh©n chñng. C¸c ph−¬ng ph¸p truyÒn thèng ®−îc ¸p dông ®Ó c¶i thiÖn vµ lµm lµnh m¹nh m«i tr−êng chung quan cßn bÊt cËp, bëi chóng kh«ng khu tró hoÆc trung hoµ ®−îc c¸c nh©n tè cã h¹i ®èi víi ng−êi vµ thiªn nhiªn, dï cho ®· huy ®éng mäi ph−¬ng tiÖn kü thuËt vµ quy ho¹ch ®« thÞ nh»m t¹o ra mét m«i tr−êng tù nã cã thÓ ®iÒu chØnh chu tr×nh sèng theo mét chÕ ®é ®· ®−îc ch−¬ng tr×nh ho¸. Sù t×m kiÕm nh− vËy ph¶i ®−îc x¸c ®Þnh tr−íc b»ng néi dung nhiÒu mÆt cña kiÕn tróc, ®Æc biÖt lµ ph¶i kh¾c phôc c¸c m©u thuÉn n¶y sinh do thay thÕ mét kh«ng

gian tù nhiªn réng lín b»ng mét m«i tr−êng nh©n t¹o h¹n hÑp. Ph¸t triÓn ®« thÞ th−êng dÉn tíi viÖc lµm t¨ng kho¶ng c¸ch gi÷a con ng−êi víi thiªn nhiªn-vËt chÊt, vµ khi ®« thÞ ph¸t triÓn cµng m¹nh th× mèi quan hÖ gi÷a kiÕn tróc vÇ sinh th¸i cµng láng lÎo. §· ®Õn lóc cÇn ph¶i tu©n theo c¸i gäi lµ sinh th¸i ho¸ khoa häc vµ thùc tiÕn. Ph−¬ng ph¸p sinh th¸i trong nghiªn cøu vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò lµ ph¶i c¨n cø tõ khoa häc t− nhiªn ®Õn kinh tÕ-x· héi mµ ®−a ra c¸c luËn cø khoa häc dùa trªn nh÷ng nghiªn cøu cña chuyªn ngµnh hÑp nh−ng l¹i ®¶m b¶o trªn ph¹m vi ho¹t ®éng réng lín. ViÖc tiÕp cËn víi c¸c m«n khoa häc chuyªn biÖt cã tiÕp ®Çu ng÷ " sinh th¸i" sÏ ph¸ hiÖn ra nh÷ng vÊn ®Ò cÇn nghiªn cøu. Tõ nh÷ng ranh giíi khã x¸c ®Þnh trong nghiªn cøu, nhµ nghiªn cøu ph¶i cã c¸i nh×n tæng thÓ nh»m ®Ò ra ®−îc môc tiªu vµ nhiªm vô cô thÓ: Mét lµ, lµm s¸ng tá m©u thu·n gi÷a m«i tr−êng ®« thÞ vµ m«it r−êng tù nhiªn, còng nh− gi÷a m«i tr−êng ®« thÞ vµ con ng−êi. Hai lµ, tæ chøc x©y dùng vµ ph¸t triÓn ®« thÞ g¾n liÒn víi thùc tiÕn khoa häc vµ thiÕt kÕ trong c¶ n−íc. Tõ ®ã, cã thÓ hiÓu" Sinh th¸i ®« thÞ lμ ®ång bé c¸c khoa häc vÒ x©y dùng ®« thÞ, y-sinh, ®Þa lý-khÝ t−îng, kinh tÕ-x· héi vμ khoa häc kü thuËt mμ trong khu«n khæ sinh th¸i cña con ng−êi cÇn nghiªn cøu t¸c ®éng t−¬ng hç vμ ¶nh h−ëng t−¬ng hç cña c¸c ho¹t ®éng s¶n xu¸t vμ phi s¶n xuÊt còng nh− c¸c qu¸ tr×nh thiªn nhiªn x¶y ra trong khu ®Êt c− d©n ®« thÞ vμ c¸c vïng ¶nh h−ëng cña chóng". B¶o vÖ vµ lµm trong s¹ch m«i tr−êng chung quanh lµ môc tiªu tr−íc m¾t vµ l©u dµi cña sinh th¸i ®« thÞ. Trong ®iÒu kiÖn mµ hËu qu¶ cña c¸c yÕu tè nh©n chñng t¸c ®éng tíi con ng−êi mang tÝnh phæ biÕn vµ khã ®iÒu chØnh th× nh÷ng nç lùc c¬ b¶n ë ®©y tr−íc tiªn ph¶i nh»m nghiªn cøu c¸c biÖn ph¸p chèng chäi víi c¸c t¸c ®éng ®ã b»ng c¸ch tÝnh to¸n, ®Þnh møc vµ ®iÒu chØnh t¸c ®«ng cña c¸c yÕu tè g©y h¹i. Trong giai ®o¹n ®Çu cÇn tiÕp cËn víi khoa häc vÒ sinh th¸i nhµ ë. Nh÷ng yªu cÇu riªng biÖt hiªn vÉn ch−a g¾n liÒn víi hÖ thèng c¸c ch−¬ng tr×nh x¸c ®Þnh, cßn b¶n th©n viÖc nghiªn cøu l¹i kh«ng v−ît

4

qua ®−îc ranh giíi cña nh÷ng ®iÒu h¹n chÕ vµ khuyÕn nghÞ chung chung vÒ kü thuËt vÖ sinh vµ vi khÝ hËu. Trong ®ã, møc ®é thÊp nhÊt tuyÖt ®èi cña m«i tr−êng c¶nh quan kiÕn tróc l¹i chøc ®inh ®−îc. VÊn ®Ò nµy cã ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn viÖc tèi −u ho¸ c¸c gi¶i ph¸p ®ång bé. Còng cã ng−êi cho r»ng cÇn ph¶i ph©n biÖt râ hai lÜnh vùc sinh th¸i nhµ ë vµ sinh th¸i ®« thÞ. Ph¶i ch¨ng tr−íc ®©y ®· cã sù chång chÐo hay lång ghÐp néi dung. Thùc ra, kh«ng ®¬n gi¶n nh− vËy, bëi quy luËt vÒ mèi quan hÖ sinh th¸i ®−îc thiÕt lËp trªn c¬ së cña viÖc trao ®æi m¹nh mÏ vÒ n¨ng l−îng vµ vËt chÊt gi÷a c¸c m«i tr−êng víi nhau vµ ngay trong mét m«i tr−êng. TÊt nhiªn, tÝnh chÊt cña m«i tr−êng, råi møc ®é vµ tÝnh chÊt c¶ nã tham gia vµo trong qu¸ tr×nh nµy lµ cã thÓ x¸c ®Þnh ®−îc víi bÊt kú nghiªn cøu nµo vµ kÕt luËn ®−îc. Sù tån t¹i nhiÒu mèi quan hÖ vÒ sinh th¸i trong ®« thÞ vµ bªn trong nhµ phô thuéc vµo møc ®é tho¸ng hë ( më, nöa kÝn,kÝn ) ®èi víi m«i tr−êng bªn trong. Bëi vËy viÖc t¸ch riªng sinh th¸i ®« thÞ vµ sinh th¸i nhµ ë ra ®Ó nghiªn cøu chÝnh lµ chÝnh lµ c¸ch tiÕp cËn ban ®Çu víi sinh th¸i trong viÖc tæ chøc kh«ng gian kiÕn tróc. Còng ph¶i nhÊn m¹nh vÒ viÖc kiÒm chÕ vµ khu tró c¸c t¸c ®éng cã h¹i cña yÕu tè nh©n chñng ®èi víi con ng−êi nh»m c¶i thiÖn ch¸t l−¬ng m«i tr−êng míi, dù b¸o b−íc ®Çu vµ thiÕt lËp c¸c biªn ph¸p vÒc¶nh quan kiÕn tróc, kü thuËt. Khi ®ã, ®èi t−îng nghiªn cøu lµ tæ chøc m«i tr−êng ®« thj vµ qu¶n lý nã ë tr×nh ®é cao. Trong ®iÒu kiÖn nh− vËy, quy m« bao qu¸t cña vÊn ®Ò t¨ng lªn nhiÒu ®Õn cì cña hÖ thèng sinh th¸i ®ång bé, nghÜa lµ v−ît qua giíi h¹n cña m«t,thËm chÝ cña nhiÒu ®« thÞ. Khi ®ã, vÊn ®Ò sinh th¸i ®« thÞ sÏ ®−îc gi¶i quyÕt ®ång bé víi c¸c t¸c ®éng m«i tr−êng ®« thÞ, m«i tr−êng c«ng nghiÖp, m«i tr−êng kü thu¹t n«ng nghiÖp vµ m«i tr−êng thiªn nhiªn khi xuyªn suèt ®èi t−îng thÊp nhÊt trong hÖ thèng lµ nhµ ë. ChÝnh v× vËy mµ sinh th¸i kiÕn tróc trë thµnh m«n khoa häc vÒ nh÷ng nguyªn t¾c t¹o m«i tr−êng c¶nh quan kiÕn tróc nh©n t¹o nh− thµnh phÇn hµi hoµ cña tù nhiªn hoÆc bæ sung vµo hÖ sinh th¸i, ®¸p øng mét c¸ch sinh ®éng nh÷ng nhu cÇu vÒ ho¹t ®éng sçng cña con ng−êi, t¹o ra c¸c ®iÒu kiÖn tèi −u ®Ó ®¸p øng yªu cÇu thÝch nghi vÒ sinh lý còng nh− vÒ t©m lý.

Con ng−êi vμ m«i tr−êng chung quanh KiÕn tróc ph¶i chñ ®éng t¸c ®éng qua l¹i víi m«i tr−êng, kiÕn tróc ph¶i c¶i thiÖn ®−îc vi khÝ hËu ®« thÞ; ®ã lµ lý do khiÕn ngµy nay chóng ta ph¶i xoay chuyÓn víi sù céng t¸c gi÷a khoa häc vµ nghÖ thuËt cæ s¬ nhÊt. Thiªn nhiªn ®i vµo ®« thÞ kh«ng chØ ®Ó bæ sung mµ ph¶i lµ ng−êi chñ toµn quyÒn cã tiÕng nãi quyÕt ®Þnh trong viÖc tæ chøc kh«ng gian c¶nh quan-kiÕn tróc. ChØ cã con ng−êi míi xøng ®¸ng thùc hiÖn ®iÒu ®ã.

Nh÷ng gi¸ trÞ cùc h¹n Sù tiÕp cËn sinh th¸i víi kiÕn tróc ®ßi hái ®é chÝnh x¸c cã giíi h¹n trong mét l·nh thæ ®Æc tr−ng vµ t¸c ®éng tíi m«i tr−êng cô thÓ cña con ng−êi vµ lµm s¸ng tá môc tiªu can thiÖp vµo hiÖn tr¹ng cña m«i tr−êng. Tõ ®ã cÇn ph¶i hÖ thèng ho¸ nh÷ng ®iÒu kiÖn vµ ®Æc ®iÓm, nh÷ng d÷ liÖu ban ®Çu ®· tõng ®Ó l¹i nhiÒu dÊu Ên trong c¸c t×nh huèng ®· x¶y ra. Khi ®ã, sù so s¸nh ngay c¸c gi¸ trÞ cùc h¹n sÏ cho ta bøc tranh ®Çy ®ñ nhÊt " tõ" vµ "®Õn". ViÖc chän trÞ sè cùc h¹n, nghÜa lµ trong c¸c ®iÒu kiÖn cùc h¹n ®· cho vÒ kiÕn tróc - c¶nh quan, vµ x©y dùng ®« thÞ cßn nªu ra ®−îc nh÷ng gi¶i ph¸p kÞp thêi. Ch¼ng h¹n, x©y dùng t¹i nh÷ng vïng ch−a më mang, cã khÝ hËu kh¾c nghiÖt nh− thÕ nµo.Nh÷ng t×nh huèng cùc h¹n ®−îc kh¶o s¸t theo nh÷ng quan ®iÓm rÊt kh¸c nhau. Trªn quan ®iÓm quy ho¹ch ®« thÞ, cÇn lµm s¸ng tá c¸c møc ®é ph©n ho¸ cña c¸c m«i tr−êng kh¸c nhau: tõng ng«i nhµ ®øng riªng rÏ ®Õn c¬ cÊu x©y dùng ®« thÞ. Trªn quan ®iÓm theo chiÒu ngang, l¹i nghiªn cøu tõ vÜ ®é cùc nam ®Õn vÜ ®é cùc b¾c cña ®Êt n−íc; cßn theo quan ®iÓm chiÒu ®øng th× kh¶o s¸t vïng thÊp ®Õn vïng cao. TÝnh quy luËt cña nh÷ng gi¸ trÞ cùc h¹n cho phÐp nªu nh÷ng kÕt luËn chÝnh x¸c, cßn t¹i n¬i nµo t×nh huèng cã tÝnh chÊt «n hoµ th× bÞ h¹n chÕ vµ kh«ng x¸c ®Þnh ®−îc.

5

Trªn quan ®iÓm x©y dùng ®« thÞ Gi¶ thö chóng ta ®ang sèng t¹i mét n−íc mµ kh¸i niÖm " quÇn thÓ ®« thÞ " cßn m¬ hå, chØ ®−îc thÊy trong tõ ®iÓn, bëi c¸c ®« thÞ cßn r¶i r¸c ®©y ®ã trong kh«ng gian réng lín cña ®Êt n−íc. Cßn ë Mü, hiÖn t−îng nµy cã thËt. Megapolis lín nhÊt lµ Boswash ®· ph¸t triÓn theo chiÒu däc ®Õn 700km (tõ Boston ®Õn Washington ), trong ®ã cã nh÷ng thµnh phè cùc lín nh− Baltimore, Philadelphia, NewYork. Bøc tranh nµy còng thÊy t¹i vïng Rhur cña CHLB §øc. Ngã qua lÞch sö ph¸t triÓn ®o thÞ ë nh÷ng n−íc cã l·nh thæ réng lín nh− Liªn x« cò , ng−êi ta cã thÓ håi t−ëng l¹i mäi giai ®o¹n cña ph¸t triÓn ®« thÞ, b¾t ®Çu tõ ®ång cá ch¨n th¶ vïng Kiªcghiz hoÆc c¸c b¶n lµng th¶o nguyªn, råi ®Õn c¸c thµnh phè lín nhÊt (Moskva, Leningrad, Kiev, Tbilitsi, Taskent,v.v.). Trong ®ã, nh÷ng t×nh huèng cùc h¹n ®Òu ®· x¶y ra ë c¸c thµnh phè nhá, võa vµ lín, x¶y ra ë hÇu hÕt c¸c ®iÒu kiÖn khÝ hËu-thiªn nhiªn. Sù håi cè nµy chØ ra thêi qu¸ ®é tõ nh÷ng ng«i nhµ ®¬n lÎ sang cÊu tróc phøc t¹p cña ®« thÞ, ®ång thêi biÓu hiÖn t¸c ®éng qua l¹i cña chóng víi m«i tr−êng chung quanh - tõ hoµn toµn tù nhiªn sang biÕn ®æi cã giíi h¹n, mang tÝnh nh©n chñng. Trong khoa häc vµ thùc tiÔn x©y dùng ®« thÞ, ng−êi ta ®· nghiªn cøu kü l−ìng vµ ®Ò xuÊt nh÷ng d¹ng t¸c ®éng cña nhµ ë vµ c¸c khu ®Êt x©y dùng ®Õn m«i tr−êng bªn ngoµi . C¸c chÕ ®é sö dông nhµ ë kh¸c nhau : më, nöa më, kÝn vµ c¸ch ly ®· ®−îc nghiªn cøu t−¬ng øng cho thÝch hîp víi c¸c vïng khÝ hËu, bao qu¸t ®èi víi nhiÒu n−íc cã l·nh thæ réng lín. Nh÷ng nhµ quy ho¹ch cßn chia møc ®é tiÕp xóc víi gi÷a c«ng tr×nh víi m«i tr−êng thµnh ba lo¹i : më - cho phÐp m«i tr−êng bªn ngoµi x©m nhËp vµo c«ng tr×nh kh«ng bÞ c¶n trë; ®ãng: c¸ch ly tèi ®a c«ng tr×nh víi m«i tr−êng bªn ngoµi vµ nöa më - tuú thuéc vµo t×nh tr¹ng bªn ngoµi, lµ sù kÕt hîp gi÷a hai lo¹i trªn. Ta biÕt r»ng diÖn tÝch cña sæ vµ lç cöa ®i cña c¨n hé ë Ýt nhiÒu t¹o chÕ ®é sö dông thuËn lîi, tÊt nhiªn lµ ®èi víi nh÷ng c«ng tr×nh x©y dùng kh¸c th× cã phøc t¹p h¬n. ë ®©y cÇn kÓ tíi sù thay ®æi h−íng l−u th«ng kh«ng khÝ víi m«i tr−êng bªn ngoµi, ¸p dông c¸c s¬ ®å thÝch hîp vÒ h−íng nhµ ë. C¸c d¹ng t¸c ®éng gi÷a c«ng tr×nh vµ m«i

tr−êng bªn ngoµi ®−îc nghiªn cøu cho c¸c vïng khÝ hËu kh¸c nhau vµ cho kÕt qu¶ kh¶ quan ë nh÷ng n¬i nµo ®iÒu kiÖn khÝ hËu thiªn nhiªn kh«ng lµm phøc t¹p thªm hµm l−îng c¸c chÊt g©y « nhiÔm kh¸c nhau. Ngay t¹i nh÷ng vïng siªu ®« thÞ ( m¹ng l−íi c«ng nghiÖp vµ giao th«ng ph¸t triÓn m¹nh) th× nh÷ng s¬ ®å nµy cã khi dÉn ®Õn kÕt qu¶ tr¸i ng−îc. Ch¼ng h¹n, s¬ ®å tèt nhÊt ®èi víi thµnh phè vïng nãng Èm lµ c¸c d¹ng t¸c ®éng më gi÷a nhµ ë, khu ®Êt x©y dùng víi m«i tr−êng bªn ngoµi. T¹i ®©y, th«ng giã lμ biÖn ph¸p c¬ b¶n duy nhÊt ®Ó c¶i thiÖn vi khÝ hËu, mäi biÖn ph¸p cßn l¹i chØ xem lµ phô trî th«i. Tuy nhiªn, trong thµnh phè c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i th× ngay c¶ nhµ ë vµ khu ®Êt x©y dùng còng ph¶i ®−îc b¶o vÖ khái nh÷ng t¸c ®éng cã h¹i ë bªn ngoµi. Vµ tÝnh më rÊt cÇn thiÕt cho nhµ ë vµ khu ®Êt x©y dùng th× l¹i m©u thuÉn víi nh÷ng yªu cÇu vÖ sinh vµ tiªu chuÈn. Ch¼ng cã g× l¹ khi trong m«i tr−êng x©y dùng ®« thÞ ngay trong viÖc trång c©y xanh còng x¶y ra m©u thuÉn víi t¸c dông th−êng thÊy cña nã. Khi x©y dùng ®« thÞ víi víi mËt ®é dµy ®Æc trong vïng cã tèc ®é giã thÊp, bªn c¹nh ®ã lµ nh÷ng ®¹i lé ®Çy tiÕng ån vµ khÝ x¶ liªn tôc., ta ph¶i lµm g× ? ý t−ëng ®Çu tiªn lµ ph¶i cã d¶i c©y xanh ®ñ réng. KÕt qu¶ lµ cã thÓ chèng ån giao th«ng ®−îc mét møc nµo ®ã nh−ng do trång nhiÒu c©y, l−îng khÝ x¶ tõ c¸c ph−¬ng tiÖn giao th«ng tÝch tô l¹i, kh«ng tho¸t ®i v× kh«ng ®−îc th«ng giã . Tõ ®ã thÊy r»ng ¸p dông c¸c biÖn ph¸p phæ biÕn ®Ó c¶i thiÖn vi khÝ hËu mµ kh«ng ®Õm xØa ®Õn nh÷ng kinh nghiÖm vµ khoa häc th× còng ch¼ng cã hiÖu qu¶. VËy lµ cÇn ph¶i t×m gi¶i ph¸p nµo t¹o kh¶ n¨ng tÝnh kÓ ®Õn nh÷ng d÷ liÖu ®· biÕt vµ d÷ liÖu dù b¸o. Gi¶i ph¸p ®ång bé cã quy m« lín trong ®ã c¸c nhiÖm vô t¹i chç cña mét vïng miÒn cô thÓ chØ cã thÓ thùc hiÖn ®−îc trong mét kÕ ho¹ch thèng nhÊt. Trong ®ã, quy m« khèi l−îng, ®èi t−îng x©y dùng ( thµnh phè, khu ®Êt x©y dùng, tiÓu khu nhµ ë) víi hÖ thèng sinh th¸i cña m«i tr−êng thiªn nhiªn chung quanh, nghÜa lµ mét ®¬n vÞ nhá nhÊt cña m«i tr−êng tù nhiªn toµn vÑn (c«ng viªn rõng, b·i ®Êt,v.v.) cã mét bé phËn hoÆc toµn bé ®−îc ®−a vµo t¸c ®éng víi m«i tr−êng c¶nh quan kiÕn tróc ®−îc t¹o lËp, nh»m ®¶m b¶o c©n b»ng sinh th¸i víi thiªn nhiªn. Nh÷ng gi¸ trÞ cùc h¹n

6

cña c¸c t¸c ®éng ®−îc thÓ hiÖn trong viÖc chiÕm −u thÕ tuyÖt ®èi cña m«i tr−êng x©y dùng ®« thÞ so víi m«i tr−êng thiªn nhiªn, vµ ng−îc l¹i. VÊn ®Ò lµ chóng ta vÉn tiÕp tôc kh¶o s¸t c¸c thµnh phÇn khÝ hËu -thiªn nhiªn trªn mét ph¹m vi réng cña c¸c tæ hîp kh¸c nhau còng nh− ngay trong t¸c ®éng víi m«i tr−êng x©y dùng ®« thÞ. §Ó ph¸t hiÖn quy luËt ban ®Çu mµ kh«ng lµm sai lÖch ¶nh h−ëng nµo vÒ sau nµy, nhÊt thêi chóng ta ph¶i quªn ®i vÒ sù « nhiÕm kh«ng tr¸nh khái cña kh«ng khÝ vµ sù ph¸ vì c©n b»ng sinh th¸i tù nhiªn trong khi kh¶o s¸t khÝ hËu vµ vi khÝ hËu vµ quy −íc lµ chóng s¹ch vµ kh«ng mang tÝnh nh©n chñng.

Theo chiÒu n»m ngang NÕu chóng ta so s¸nh nh÷ng ng«i nhµ ë sö dông trong c¸c ®iÒu kiÖn cña vïng cùc b¾c vµ cùc nam cña mét n−íc réng lín sÏ ng¹c nhiªn khi nhËn ra r»ng chóng cã sù t−¬ng ®ång. HiÖn t−îng nµy biÓu hiÖn ë viÖc c¸ch ly cã chõng mùc víi t¸c ®éng bÊt lîi bªn ngoµi.T¹i ®©y, nhµ cã mÆt b»ng thu gän,th©n nhµ s©u vµ t−êng ngoµi dµy, råi c¸c s©n trong ®−îc che giã mang nhiÖt ®é rÊt cao hoÆc rÊt thÊp. Nh− vËy, chóng ta cã c¸c gi¸ trÞ cùc h¹n : l¹nh nãng, thiÕu bøc x¹ mÆt trêi thõa, thiÕu tia tö ngo¹i thõa, víi c¸c gi¶i ph¸p quy ho¹ch kh«ng gian tÝnh cho ®Ønh ®iÓm bÊt tiÖn nghi mïa ®«ng hoÆc mïa hÌ. Vµ kÕt qu¶ lµ: x©y dùng cho miÒn b¾c th× më réng ®èi víi mÆt trêi vµ ®ãng kÝn tèi ®a víi giã l¹nh; cßn ë miÒn nam th× më réng ®èi víi giã m¸t vµ chèng tr¸nh mÆt trêi.Vµ do ë c¸c vÞ trÝ hoµn toµn tr¸i ng−îc nªn ®· t¹o c¬ cÊu t−¬ng ®ång gi÷a nhµ ë miÒn b¾c vµ miÒn nam còng nh− sù t−¬ng ®ång thuÇn tuý ë bªn ngoµi cña chóng vÒ ph−¬ng diÖn nhiÖt kü thuËt. §iÒu kh¸c nhau chñ yÕu vÒ mÆt nguyªn t¾c lµ d©n miÒn nam - ng−êi cña kh«ng gian më ( s©n, hµnh lang, phßng cã giã trùc xuyªn; trong vïng khÝ hËu nãng, vÒ chiÒu tèi vµ ban ®ªm, ngoµi phè, trªn qu¶ng tr−êng vµ c«ng viªn rÊt n¸o nhiÖt); cßn d©n miÒn b¾c ®a phÇn sèng trong buång kÝn. Tõ ®ã, mµ cã c¸c tiªu chÝ rÊt kh¸c nhau vÒ tæ chøc kh«ng gian bªn trong ng«i nhµ. Râ rµng lµ d©n miÒn b¾c cÇn bï l¹i c¸c ®iÒu kiÖn thiÕu tiÖn nghi vi khÝ hËu vÒ kh«ng gian, vÒ tia tö

ngo¹i, c©y xanh vµ nhiÒu thø kh¸c khi c¸ch ly hoµn toµn víi m«i tr−êng bªn ngoµi. D©n miÒn nam cã thÓ cam chÞu víi c¨n phßng nhá nh−ng Ýt ra ph¶i cã kh¶ n¨ng chuyÓn ®æi cho dung hîp víi m«i tr−êng bªn ngoµi. Néi dung ng¾n gän nªu trªn kh«ng nh»m lµm cho ®éc gi¶ hiÓu vÒ nh−îc ®iÓm cña chóng. Nh− ®· nªu, gi¸ trÞ cùc h¹n t−¬ng ph¶n nhau gióp lµm s¸ng tá h¬n ngay c¶ nh÷ng gi¶i ph¸p tr¸i ng−îc nhau. Khi so s¸nh sù t−¬ng ph¶n sÏ ph¸t hiÖn ra mét trong nh÷ng t×nh huèng quan träng nhÊt mµ tõ 500 tCN, L·o Tö, triÕt gia cæ ®¹i cña Trung Quèc ®· nªu lµ : thùc chÊt cña ng«i nhµ ®©u ph¶i ë nh÷ng bøc t−êng vµ c¸i m¸i mµ lµ ë kh«ng gian bªn trong dïng ®Ó ë. Còng trong viÖc nghiªn cøu yªu cÇu ®èi víi kiÕn tróc nhµ ë t¹i c¸c khÝ hËu tr¸i nghÞch nhau ( vµ gi÷a c¸c vïng khÝ hËu víi nhau ) chóng ta chØ xÐt ®éc mét ph−¬ng diÖn nhiÖt kü thuËt. §Ó lµm g× ? §Ó x¸c ®Þnh c¸c ®iÒu kiÖn tèi thiÓu cÇn thiÕt ®Ó t¹o cho con ng−êi còng nh− hoµn c¶nh cÇn thiÕt nh»m triÓn khai c¸c gi¶i ph¸p kiÕn tróc riªng biÖt, ®¸p øng nhu cÇu phong phó cña ®êi sèng. Nh− vËy, c¸c yªu cÇu c¬ b¶n cña khÝ hËu kiÕn tróc ®−îc ®Ò ra ®èi víi nhµ ë vµ khu ®Êt x©y dùng t¹i c¸c vïng khÝ hËu kh¸c nhau , còng nh− x©y dùng theo quy t¾c vµ quy ph¹m thèng nhÊt lµ: - quy t¾c gép quy m« : ®ßi hái t¨ng cao møc bÊt tiÖn nghi cña m«i tr−êng bªn ngoµi , ®ång thêi lµm phøc t¹p ho¸ ®¬n vÞ c¬ cÊu cña c«ng tr×nh x©y dùng; - quy t¾c nhiÖm vô toμn bé : møc ®é bÊt tiÖn nghi cµng cao th× møc ®é quy ho¹ch theo chøc n¨ng cµng lín, nh»m hîp nhÊt trong mét c¬ cÊu biÕn ®æi khÝ hËu toµn bé; - quy t¾c ®¸nh gi¸ l¹i nhiÖm vô theo c¸c yÕu tè chñ ®¹o,®−îc ®−a vµo kÕ ho¹ch ®Çu tiªn v× c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn ®· biÕt ngµy cµng xa víi trÞ sè cùc h¹n ®Ó tiÕn tíi trÞ sè b×nh qu©n quy −íc nµo ®ã. Quy t¾c nµy gåm c¶ viÖc dÇn dÇn s¾p xÕp l¹i nhiÖm vô khÝ hËu häc tõ nh÷ng yªu cÇu chÝnh yÕu ®Õn thø yÕu, nh−ng nhÊt thiÕt ph¶i x¸c ®Þnh c¬ cÊu bè côc kh«ng gian cña ng«i nhµ còng nh− c¸c c«ng tr×nh kh¸c. Trë l¹i vÊn ®Ò ph¶n øng cña c¬ thÓ ng−êi, nÕu kh«ng th× ®iÒu kiÖn c¬ b¶n lÊy lµm c¬ së lËp nh÷ng nguyªn t¾c trªn sÏ kh«ng ®−îc

7

gi¶i thÝch ®Õn n¬i ®Õn chèn. §iÒu kiÖn nµy chÝnh lµ møc ®é bÊt tiÖn nghi. Nh− vËy cã ngô ý g× ? Cã ph¶i chØ lµ chän c¸c chØ tiªu b×nh qu©n cho phÐp tíi h¹n hoÆc kh«ng cho phÐp cña trang th¸i m«i tr−êng ? Chóng ta h·y lÊy mét vÝ dô ®¬n gi¶n : møc ®é bÊt tiÖn nghi ®èi víi mét c¬ thÓ "trung b×nh" cña ng−êi ®Þa ph−¬ng vµ ng−êi tõ n¬i kh¸c ®Õn kh«ng gi¸p nèi hÕt ®−îc mäi chØ tiªu c¬ b¶n. C©u hái nµy trë nªn quan träng h¬n khi ë vïng cùc b¾c cã nh÷ng ng−êi tõ c¸c vïng khÝ hËu-thiªn nhiªn kh¸c tíi, trong ®ã c¸c luång di c− kh«ng bao giê æn ®Þnh. Mét vÝ dô kh¸c: ng−êi mÆc ¸o kho¸c l«ng tõ bªn ngoµi trêi b¨ng tuyÕt ®i vµo phßng Êm ¸p cã nhiÖt ®é tiÖn nghi vµ ng−êi mÆc Ýt quÇn ¸o tõ n¬i nãng bøc ®i vµo phßng ®iÒu hoµ nh©n t¹o cã kh«ng khÝ còng ë nhiÖt ®é tiÖn nghi... Ngay c¶ khi ta bá qua c¨n cø y häc ®i, th× chØ b»ng m¾t th−êng còng cã thÓ x¸c ®Þnh ®−îc lµ ph¶n øng cña hai ng−êi nµy sÏ kh¸c nhau tuy tiÒn ®Ò lµ nh− nhau: tõ n¬i cã ®iÒu kiÖn bÊt tiÖn nghi vμo n¬i tiÖn nghi. Bëi vËy,trong kh¸i niÖm " møc ®é tiÖn nghi" cßn ph¶i ®−a vµo mét biÕn sè quan träng n÷a lµ " møc ®é thÝch nghi".

Theo chiÒu ®øng NÕu lµ chÝnh x¸c th× th× c¸c trÞ sè cùc h¹n cña cùc n»m trªn ®−êng nµy ( tÝnh tõ bÒ mÆt tr¸i ®Êt), tøc lµ khu vùc cã ®Ønh nói cao nhÊt. §¸y cña nã lµ mét cùc quy −íc, ®iÓm tÝnh to¸n, v× ®ã cã thÓ lµ vïng khÝ hËu c¶nh quan kh¸ «n hoµ. Nh−ng thËm chÝ vïng ®ã l¹i cã ®iÒu kiÖn cùc ®oan ( nh− Trung ¸ hoÆc ë Vßng Cùc) th× chóng ta vÉn cÇn biÕt c¸c ®Æc ®iÓm, bëi chÝnh nã còng lµ mét trong nh÷ng gi¸ trÞ cùc h¹n mµ mµ chóng ta ®· cã dÞp kh¶o s¸t trªn ®©y khi nãi vÒ chiÒu ngang. Bëi vËy cÇn chó ý tíi c¸c yªu cÇu khÝ hËu ®èi víi nhµ ë vµ khu ®Êt x©y dùng ph¶i c¶i biÕn nh− thÕ nµo khi tuú thuéc vµo ®é cao trªn mÆt biÓn. §Ó cã chiÒu cao chuÈn ®Æc tr−ng cho mäi tr−êng hîp phæ biÕn nhÊt, chóng ta lÊy mét ngän nói cao nhÊt trong vïng ë Trung ¸, ch¼ng h¹n nói Pamir lµ n¬i cã c− d©n sèng ë n¬i cao nhÊt, gÇn 4000m trªn m¨t biÓn. Gi¸ trÞ cùc h¹n x¶y ra ë sa m¹c cao nguyªn cã mïa xu©n-hÌ-thu rÊt ng¾n, mïa ®«ng kÐo dµi, nhiÖt ®é xuèng ®Õn

-450C vµ cã giã m¹nh, nghÜa lµ rÊt gièng víi Cùc B¾c. Nãi cho ®óng ra, nÕu nh×n vµo tiªu chu¶n x©y dùng, theo ph©n vïng th× ph¶i c¨n cø vµo nhiÖt ®é trung b×nh th¸ng cña c¸c th¸ng l¹nh nhÊt vµ nãng nhÊt cã kÓ tíi ®é Èm vµ tèc ®é giã. Vïng Cùc B¾c vµ cao nguyªn Pamir ®−îc liÖt vµo cïng mét vïng khÝ hËu vµ c¸c yªu cÇu vÒ cÊu t¹o ng«i nhµ vµ c«ng tr×nh x©y dùng tuyÖt ®èi gièng nhau. H¬n n÷a, kh«ng chØ ë c¸c ®iÓm cùc cña cao nguyªn t¹i vÜ ®é nam vµ c¸c b×nh nguyªn cña miÒn b¾c gièng nhau, mµ c¶ ë lèi vµo cña nh÷ng vïng nµy : sù thay ®æi c¶nh quan vµ khÝ hËu tõ vïng thÊp ®Õn cao nguyªn ®· lÆp l¹i sù xen kÏ theo ®−êng n»m ngang - tõ vÜ ®é nam, qua vÜ ®é trung b×nh lªn vÜ ®é b¾c. TÊt c¶ kh«ng chØ gièng nhau vÒ vÎ bªn ngoµi mµ c¶ khi chóng ta so s¸nh t¹i c¸c vÜ ®é trung b×nh (vÒ nhiÖt ®é kh«ng khÝ, tèc ®é giã,v.v.) ngµy Êm ¸p cña mïa hÌ ®Õn muén vµo th¸ng 10 vµ ®ªm m¸t mÎ vµo th¸ng 6. HÇu nh− c¶ khi cã hoÆc kh«ng cã bøc x¹ mÆt trêi, kh«ng cã chÕ ®é ¸nh s¸ng vµ sau ®ã nh÷ng ngµy Êm tiÕn s¸t ®Õn c¸i l¹nh mïa thu, cßn ®ªm m¸t l¹i thay ®æi xen kÏ vµo ngµy hÌ. Nh−ng h¼n chóng ta cßn nhí lµ ph¶n øng tíi " c¬ cÊu" sinh lý vµ t©m lý cña con ng−êi l¹i rÊt kh¸c nhau ! VÎ bªn ngoµi gièng nhau trong ®iÒu kiÖn vïng nói nh− vËy cóng kh«ng thÝch øng víi c¬ thÓ ng−êi còng nh− ®èi víi yªu cÇu quy ho¹ch kiÕn tróc. Mäi sù t−¬ng ®ång sÏ kÕt thóc nÕu ta ®−a vµo ®¸nh gi¸ vÒ ph−¬ng diÖn mÆt trêi : bøc x¹ mÆt trêi, ¸nh s¸ng mÆt trêi, nhiÖt mÆt trêi. Mét yÕu tè kh¸c còng lµ chØ tiªu quan träng , dÔ thay ®æi khi x©y dùng ë vïng nói cao, ®ã lµ ph¶n øng cña c¬ thÓ ng−êi víi ®é cao. §é cao trªn mÆt biÓn còng lµ " sù hiÖu chØnh" khi kÕt hîp víi khÝ hËu dùa trªn chiÒu th¼ng ®øng, lu«n t¹o ra nh−ng ph−¬ng ¸n riªng biÖt, cøng nh¾c, kh«ng gièng bÊt cø ph−¬ng ¸n nµo cña khÝ hËu " theo chiÒu ngang", mÆc dï nãi chung, nã ®· ®−îc so s¸nh víi ph−¬ng ¸n nµy.Vµ hoµn toµn gièng nhau, vïng sa m¹c cao nguyªn Pamir còng dÇn dÇn cã ng−êi ®Õn ®Þnh c− , bëi n¬i ®©y lµ mét trong nh÷ng kho b¸u cña ®Êt n−íc cã tµi nguyªn cùc kú phong phó. ChÝnh v× tÇm quan träng ®ã mµ cÇn mau chãng t×m gi¶i ph¸p tèi −u cho nh÷ng ng«i nhµ vµ c«ng tr×nh ë vïng cã gi¸ trÞ cùc h¹n. Mét c©u hái ®Æt ra lµ: t¹i ®©y cã ph¶i lµm kh¸c h¼n so víi vïng b¾c kh«ng ? T¹i vïng b¾c, nh÷ng c«ng tr×nh ®Æt r¶i r¸c h−íng vÒ

8

phÝa m¨t trêi ®Ó høng tõng tia n¾ng hiÕm hoi. Trªn vïng cao nguyªn còng cÇn lµm kÕt cÊu che n¾ng v× bøc x¹ mÆt trêi m¹nh, xuyªn vµo tËn trong kh«ng khÝ trong suèt. HÇu nh− c¶ n¨m (kÓ c¶ mïa ®«ng), t¹i ®©y cã thÓ tËn dông mÆt trêi lµm nguån nhiÖt s−ëi vµ nguån n¨ng l−îng. §ã lµ −u thÕ to lín so víi miÒn b¾c. Tuy nhiªn, bÊt kú kÕt cÊu vµ vËt liÖu kiªn cè nµo dïng cho miÒn b¾c, t¹i cao nguyªn cã thÓ kh«ng bÒn v÷ng do ë ®©y cã sù chªnh lÖch gi÷a nhiÖt ®é ngoµi trêi vµ trong bãng r©m, gi÷a ngµy vµ ®ªm, trong kh«ng khÝ vµ ë c¸c bÒ mÆt. Ngay c¶ c¸c qu¸ tr×nh ®«ng cøng cña bªt«ng vµ v÷a cña khèi x©y g¹ch ®¸ t¹i ®©y còng theo quy luËt kh¸c. §iÒu ®ã còng liªn quan tíi sù di chuyÓn cña con ng−êi lªn vïng cã ®é cao lín; nh− c¸c c− d©n ë cao nguyªn th−êng ®i bé theo bÒ mÆt ngang b»ng ph¼ng, ®Æc biÖt lµ ng−êi ë n¬i kh¸c ®Õn t−¬ng ®−¬ng víi møc ®é lao ®éng nÆng võa, nÕu cßn ph¶i leo g¸c th× nh− lao ®éng nÆng. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ ng«i nhµ 3 tÇng ë ®©y còng cÇn cã thang m¸y. Do vËy, nhiÒu yªu cÇu ghª gím kh¸c, ch¼ng h¹n, rót ng¾n b¸n kÝnh phôc vô còng cã ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn tæ chøc c«ng n¨ng vµ c¬ cÊu khu x©y dùng. Ngoµi ra, mäi chØ tiªu kh¸c ®Ó thÝch nghi vÒ mïa cña con ng−êi ®èi víi cao nguyªn cßn phøc t¹p vµ kÐo dµi h¬n n÷a. Ngoµi ý nghÜa vÒ kinh tÕ ngµy cµng lín lao, vïng cao nguyªn lµ ®èi t−îng ®¸ng chó ý v× nã lµ ®iÒu kiÖn khÝ hËu-thiªn nhiªn nguyªn s¬ ë d¹ng s¹ch. §Þa h×nh t−¬ng ®èi b»ng ph¼ng cña khu ®Êt ë t¹i sa m¹c cao nguyªn, viÖc kh«ng cã vïng ®« thÞ lín lµm cho m«i tr−êng ë ®©y ®−îc b¶o tån. Khu d©n c− th−a thít víi nhµ thÊp tÇng kh«ng nh÷ng kh«ng lµm sai lÖch bøc tranh nµy mµ thËm chÝ kh«ng thÓ t¹o vi khÝ hËu cña m×nh, dï cho nã ®· rÊt tèt so víi s¬ khai. Nãi chung, ë vïng nói, dï ®iÒu kiÖn khÝ hËu c¶nh quan thèng nhÊt t¹i mét ®é cao nh−ng còng quan s¸t thÊy sù ®a d¹ng vÒ tiÓu c¶nh vµ vi khÝ hËu do sù phøc t¹p cña ®Þa h×nh t¹o nªn. VÒ ph−¬ng diÖn ®Þa chÊt, mçi nÕp uèn lín t¹o nªn vi khÝ hËu riªng cña m×nh. Bëi vËy ë vïng nói vµ l©n cËn, trªn khu ®Êt cña mét thµnh phè cã thÓ ph¸t hiÖn c¸c ®iÒu kiÖn vi khÝ hËu kh¸c nhau cña tiÓu vïng. Cßn ph¶i nh¾c tíi nh÷ng ®Æc ®iÓm mµ chóng ta quan s¸t ®−îc, chØ ë d¹ng kh«ng râ rµng h¬n theo chiÒu ngang - gi÷a c¸c trÞ sè cùc h¹n. TÊt nhiªn lµ tuú møc ®é c¸ch xa nh÷ng cùc nµy vµ gÇn víi khÝ

hËu thuËn lîi cho søc khoÎ, t¸c ®éng t−¬ng hç cña c¬ cÊu quy ho¹ch kiÕn tróc víi m«i tr−êng bªn ngoµi ngµy cµng Ýt phøc t¹p h¬n, kh«ng chØ lµ nhiÒu møc ®é tho¸ng hë h¬n ®èi víi m«i tr−êng bªn ngoµi nh»m tÝnh kÓ ®Õn c¸c ®Æc ®iÓm khÝ hËu mµ cßn kh«ng c¶i biÕn ®−îc nã. Song, chÝnh khu ®Êt nµy ®−îc x©y dùng nhiÒu h¬n c¶, còng t¹i ®©y Ýt gÆp c¶nh quan cßn nguyªn vÑn, mµ t¸c ®éng nh©n chñng th× ®Æc biÖt nh¹y c¶m. Do vËy, chÝnh n¬i ®©y cÇn c¶i biÕn m«i tr−êng x©y dùng ®« thÞ, trong ®ã thiªn nhiªn ph¶i trë thµnh ®ång minh cña biÖn ph¸p vµ ph−¬ng tiÖn kiÕn tróc. ChØ nªn t×m kh¶ n¨ng lµm cho kiÕn tróc trë thµnh m¹nh mÏ h¬n lµ chÞu ¶nh h−ëng cña yÕu tè nh©n chñng.

Con ng−êi trong m«i tr−êng t−¬ng ph¶n Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu vµ so s¸nh trÞ sè cùc h¹n ®ßi hái chóng ta ph¶i cã kiÕn thøc rÊt ®Çy ®ñ, bëi v× cÇn rót ra ®−îc quy luËt , nãi kh¸c ®i lµ ph¶i t×m ®−îc tÊt c¶ thang bËc trong ph¹m vi cña cùc. Khi lùa chän d÷ liÖu mét c¸ch nghiªm ngÆt , nã cho phÐp xem xÐt bÊt kú sù viÖc míi hoÆc ch−a ®−îc ®−a vµo mét hÖ thèng cã mèi quan hÖ chÆt chÏ nh− " b¶ng tuÇn hoµn Mendeleev", t¹i c¸c m¾t l−íi cña hÖ thèng, nÕu kh«ng ®iÒn ®−îc hÕt th× viÖc bæ sung ph¶i cã l«gic. C¸c trÞ sè cùc h¹n ®−a ra ë ®©y n»m trong hÖ quy chiÕu mµ ®Æc ®iÓm vÒ lèi sèng vµ t− c¸ch cña thµnh viªn céng ®ång cã thÓ ®−îc kh¸i qu¸t ho¸ trong ph¹m trï kh«ng gian vµ thêi gian. T¹i sao trong ph¹m trï nµy ? Râ rµng ®©y lµ c¨n cø vµo s¬ ®å tæng thÓ vÒ cuéc sèng con ng−êi " lao ®éng- sinh ho¹t- nghØ ng¬i" víi quan ®iÓm ®éng. HiÓn nhiªn lµ nh÷ng quan hÖ nµy ®−îc biÓu hiÖn qua mét trong nh÷ng yÕu tè quan träng cña x©y dùng ®« thÞ - ®ã lµ sù di chuyÓn cña con ng−êi. ChÝnh yÕu tè nµy chØ ra r»ng ngµy nay cã b−íc nh¶y vät vÒ chÊt cña mét thêi kú x©y dùng ®« thÞ so víi thêi kú tr−íc: vÊn ®Ò di chuyÓn d©n ph¸t triÓn m¹nh , ®ßi hái ph¶i tæ chøc kh«ng gian kiÕn tróc, x¸c ®Þnh l¹i néi dung cña nhiÒu kh¸i niÖm vÒ x©y dùng ®« thÞ. §Æc ®iÓm quan träng cÇn chó ý trong viÖc di chuyÓn d©n lµ: ®éc lËp vÒ h−íng, ®èi t−îng chuyÓn ®i vµ môc ®Ých - ®iÒu nµy th−êng x¶y ra tuú møc ®é thay ®æi cña t×nh h×nh, hoµn c¶nh chung quanh vµ

9

m«i tr−êng. Møc ®é t¸c ®éng do thay ®æi m«i tr−êng cô thÓ cña con ng−êi còng nãi lªn sù t−¬ng hîp hay kh«ng t−¬ng hîp. §Ó ph©n tÝch vÒ x· héi häc th× sù thay ®æi m«i tr−êng còng quan träng. HÖ thèng " Lao ®éng - Sinh ho¹t - NghØ ng¬i"®−îc b¶o vÖ dùa trªn luËn thuyÕt vÒ vai trß chñ ®¹o trong ho¹t ®éng nghÒ nghiÖp cña con ng−êi, n¬i bè trÝ c«ng viÖc cña con ng−êi vµ chç ë cña hä , ®Æc ®iÓm di chuyÓn tíi chç lµm viÖc vµ ng−îc l¹i. V× nh÷ng thay ®æi m«i tr−êng nµy trßng thùc tÕ lµ nh÷ng chu tr×nh nhÊt thêi vÒ kh«ng gian, c¸c t×nh huèng trong nghiªn cøu lµ ®iÓn h×nh, vµ quy luËt cã thÓ ngo¹i suy tõ c¸c tr−êng hîp t−¬ng tù kh¸c. TÊt nhiªn, t×nh huèng ®iÓn h×nh ph¶i dùa trªn c¸c sù kiÖn kh¸ch quan æn ®Þnh, phô thuéc vµo c¸c yªu cÇu kinh tÕ, ®Æc ®iÓm c«ng viÖc, ®iÒu kiÖn khÝ hËu- thiªn nhiªn. ViÖc lùa chän ph−¬ng ¸n kh¸ch quan sÏ ®−a vµo s¬ ®å nghiªm ngÆt nÕu ph¸t hiÖn ra nh÷ng t×nh huèng cã gi¸ trÞ cùc h¹n. Thùc tÕ vÒ tæ chøc lao ®éng ngµy nay cho ta nh÷ng t×nh huèng tõ con sè 0 ®Õn cùc ®¹i, tÝnh cho hµng ngµn kil«met. Nh− vËy, ng−êi lµm viÖc t¹i nhµ hay ng−êi cã nghÒ nghiÖp s¸ng t¸c, lµm t¹i x−ëng m¸y hay phßng lµm viÖc ®Æt ngay trong c¨n hé cña m×nh th× kho¶ng c¸ch gi÷a n¬i lµm viÖc vµ nhµ ë cã thÓ lÊy b»ng 0. Nh−ng theo tiªu chÝ c¬ b¶n, t×nh huèng ®· cho ph¶i lÊy trÞ sè cùc h¹n, kh«ng nh÷ng vÒ chiÒu dµi kho¶ng c¸ch mµ cßn vÒ sù trïng khíp gi÷a m«i tr−êng nhµ ë vµ m«i tr−êng s¶n xuÊt. Kho¶ng c¸ch lín nhÊt còng lµ kho¶ng c¸ch cÇn v−ît qua khi ¸p dông ph−¬ng ph¸p c«ng t¸c tiÕn bé ®Ó khai khÈn nh÷ng n¬i khã tiÕp cËn: ®èi t−îng lao ®éng ë c¸ch xa n¬i ë cña ng−êi hµng tr¨m, thËm chÝ hµng ngµn kil«met. §Õn ®ã kh«ng thÓ ®i b»ng xe ®iÖn hay xe ®iÖn ngÇm, mµ b»ng m¸y bay; kh«ng ph¶i cã mïa nh− nhµ ®Þa chÊt mµ thùc hiÖn c«ng viÖc theo chu kú. Nh÷ng chuyÕn ®i ®Õn ®ã vµ trë vÒ mÊt nhiÒu giê, thËm chÝ nhiÒu ngµy trong t×nh huèng cã gi¸ trÞ cùc h¹n vÒ sinh lý, ch¼ng h¹n ph¶i v−ît qua nhiÒu mói g׬ kh¸c nhau. Nh÷ng tr−êng hîp kh¸c cã thÓ x¶y ra, dÔ dµng s¾p xÕp vµo c¸c d·y trung gian, chóng sÏ bÞ l«i cuèn sang bªn nµy hay bªn kia ®èi víi gi¸ trÞ cùc h¹n kh¸c. Chóng ta kh¶o s¸t mét tr−êng hîp phøc t¹p h¬n ®Ó lµm râ m©u thuÉn tíi giíi h¹n, ®ã lµ sù thay ®æi cña m«i tr−êng t−¬ng ph¶n ë

c¸ch xa n¬i ë. Ch¼ng h¹n, mét ®«i thî khoan ®i tõ A ®Õn B ®Ó lao ®éng. Chu tr×nh ®Çy ®ñ " c«ng t¸c - nhµ" v¹ch ra nh− sau : 10-15 ngµy bè trÝ kÕ ho¹ch sÝt sao tíi møc tèi ®a cho lao ®éng nÆng ë B, 10-15 ngµy nghØ ng¬i t¹i A. Do con ng−êi ®i l¹i tõ n¬i c«ng t¸c råi trë vÒ nªn x¶y ra sù ghÐp nèi m«i tr−êng theo c¸c tiªu chÝ vÒ t©m lý, vÒ sinh ho¹t x· héi, vÒ khÝ hËu thiªn nhiªn. Ng«i nhµ ë hÇu hÕt c¸c n−íc trªn thÕ giíi hiÖn nay, víi m«i tr−êng sèng ®« thÞ ho¸ hiÖn ®¹i ®· ®¹t tíi møc tiÖn nghi sinh ho¹t cao nhÊt, ®a d¹ng trong tiÕp xóc víi con ng−êi, quan hÖ æn ®Þnh trong ph¹m vi gia ®×nh, nhÞp sèng ®Òu ®Òu, c¬ thÓ thÝch nghi ®−îc víi khÝ hËu. T¹i n¬i c«ng t¸c, mäi thø tr¸i ng−îc h¼n : khÝ hËu kh¾c nghiÖt, sinh ho¹t t¹m bî, lao ®éng nÆng nhäc. giao tiÕp bÞ h¹n chÕ víi mét sè Ýt ng−êi, thªm vµo ®ã suèt hai tuÇn ph¶i ë trong c¨n phßng chËt chéi. Søc nÆng sinh lý vµ x· héi chång chÊt lªn, t¹o ra hËu qu¶ tèi ®a, ®Æc biÖt lµ khi m¹ng l−íi dÞch vô ch−a ®Çy ®ñ . Nh÷ng yªu cÇu ®èi víi nhµ ë cÇn ph¶i ®Ò ra nh− thÕ nµo ®Ó phï hîp víi m«i tr−êng kh«ng t−¬ng hîp ®Õn nh− v©y ? Lo¹i nhµ ë nµo ? Ph¶i ch¨ng, trong tr−êng hîp nµy, kh¸i niÖm " nhµ ë" ®−îc ph¸t triÓn thµnh : æn ®Þnh - nhµ ë, t¹m thêi -tr¹m g¸c. Tuy nhiªn, chóng kh«ng cÇn lång ghÐp víi nhau : con ng−êi, vÒ mÆt t©m lý ®· sím ®−îc huÊn luyÖn víi kÕ ho¹ch sinh ho¹t x· héi h¹n chÕ vµ chÞu ®ùng kh¸ dÔ dµng ( cã nghÜa lµ t¹m thêi, nh−ng sau ®ã ph¶i ®−îc nghØ ng¬i). Song, nghØ ng¬i theo kÕ ho¹ch thuÇn tuý cña cuéc sèng lµ mét kh¸i niÖm rÊt chñ quan: trong mét møc ®é nµo ®ã cña tr¹ng th¸i , nã cã thÓ trë thµnh ®èi nghÞch.VÒ khoa häc, ®Æc biÖt lµ vÒ sinh th¸i ng−êi th× kh¸i niÖm nghØ ng¬i bao hµm ®Çy ®ñ ý nghÜa bï ®¾p vÒ ph−¬ng diÖn sinh häc vµ x· héi. Tõ vÝ dô kh¶o s¸t trªn ®©y , thÊy r»ng cÇn ®−a ngay vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt ®èi t−îng nhµ ë vµ m«i tr−êng sèng, xem lµ nh÷ng yÕu tè quan träng bËc nhÊt. M«i tr−êng sèng nµy ph¶i cã mäi kh¶ n¨ng ®Ó kh«i phôc ®Òu ®Æn søc lùc vÒ ph−¬ng diÖn sinh häc vµ x· héi cña c¬ thÓ, t¹o ®iÒu kiÖn chuÈn bÞ cho qu¸ tr×nh ho¹t ®éng c«ng nghiÖp sau nµy,kh«ng nh÷ng ®Ó hoµn tr¶ g¸nh nÆng mµ cßn c¶ nhu cÇu bªn trong. CÇn nhÊn m¹nh r»ng t×nh huèng nµy lµ cã thÓ tin cËy ®−îc vµ ph−¬ng ¸n cùc h¹n cña ta chØ gióp thÓ hiÖn râ thªm c¸c s¾c th¸i Ýt

10

chªnh lÖch nhau trong s¬ ®å " nhµ- c«ng t¸c- nhµ". Ph¶i ch¨ng, c¸c ho¹t ®éng nghÒ nghiÖp cña con ng−êi ®Æt dÊu Ên ®Æc biÖt trong mäi lèi sèng cña hä vµ gia ®×nh hä, trong viÖc tæ chøc sinh ho¹t vµ ë m«i tr−êng chung quanh, tÊt c¶ mµ kh«ng cã nghÞch lý, nh− ®èi víi thiÕt kÕ ®iÓn h×nh ®Ó x©y dùng ®¹i trµ, bëi c¸c kiÓu nhµ ë tr−íc tiªn c¨n cø vµo ®Æc ®iÓm thµnh phÇn d©n c−, møc ®é nµo ®ã cña ®iÒu kiÖn khÝ hËu-thiªn nhiªn vµ rÊt Ýt ®¶ ®éng tíi nghÒ nghiÖp. TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã biÓu hiÖn râ rÖt trong vÝ dô sau :tÝnh chÊt hai mÆt cña n¬i ë cña nh÷ng ng−êi ®i tr¹i kh«ng ¶nh h−ëng chót nµo ®Õn viÖc thiÕt kÕ " nhµ ë æn ®Þnh. Nh÷ng ph−¬ng ¸n nghiªn cøu ®Æc biÖt cho "s¶n xuÊt" chØ lµ t¹m thêi, cã nghÜa lµ ng−êi nghiªn cøu lµng c¾m tr¹i cho vïng b¾c, theo thùc tÕ thiÕt kÕ hiÖn nay còng ch¼ng cã bÊt kú mèi quan hÖ nµo víi chÝnh nh÷ng ng−êi c¾m tr¹i ®ã t¹i mét vïng miÒn kh¸c cña ®Êt n−íc. T×nh h×nh nµy hoµn toµn t−¬ng hîp víi n¬i ë, nhµ vµ tiÓu khu ë tõ tr−íc ®Õn nay ®−îc xem lµ ®éc lËp, røt ra khái m«i tr−êng s¶n xuÊt. Tuy nhiªn m« h×nh cña gi¸ trÞ cùc h¹n chØ ra r»ng vÊn ®Ò kh¶o s¸t sÏ v−ît qu¸ giíi h¹n riªng cña nhµ ë vµ liªn quan ®Õn m«i tr−êng theo nghÜa réng cña kh¸i niÖm nµy. TÊt nhiªn, ®õng nghÜ r»ng viÖc tæ chøc kh«ng gian kiÕn tróc ®−îc c©n nh¾c toµn diÖn cã thÓ gi¶i quyÕt ®−îc nh÷ng vÊn ®Ò chÝnh yÕu cña kÕ ho¹ch x· héi. Tuy nhªn, ph¶i trao cho hä mét c¬ së cÇn thiÕt ë d¹ng m«i tr−êng kh«ng gian ®· c©n nh¾c cÈn thËn, trong ®ã tÝnh kÓ tíi kh¶ n¨ng bï ®¾p g¸nh nÆng, thiÕt thùc víi cuéc sèng. VÊn ®Ò lµ ë chç xem xÐt lo¹i nµo ®Ó bï ®¾p cho lo¹i c«ng t¸c vµ sÏ thÓ hiÖn trong c¸c gi¶i ph¸p kiÕn tróc vµ x©y dùng ®« thÞ nh− thÕ nµo. VÝ dô cã tÝnh chÊt tr¸i nghÞch vÒ lao ®éng t¹i nhµ hoµn toµn kh¼ng ®Þnh tÇm quan träng cña vÊn ®Ò. T¹i ®©y tuyÖt nhiªn kh«ng cã sù trïng hîp hoµn toµn gi÷a m«i tr−êng s¶n xuÊt víi m«i tr−êng ë, nh−ng con ng−êi khi thùc hiÖn c«ng viÖc cña m×nh cÇn cã mét hoµn c¶nh nhÊt ®Þnh ®Ó gióp hä cã sinh khÝ trong lao ®éng, kh¾c phôc ®−îc nh÷ng can nhiÔu, nhÞp nhµng thuËn lîi, nghÜa lµ ®¶m b¶o kÕt qu¶. Ngoµi ra, kh«ng cã mèi liªn hÖ kh«ng gian vµ g¸nh nÆng t×nh c¶m- t©m lý tho¸t ra tõ m«i tr−êng khÐp kÝn vµ cuéc sèng ®¬n ®iÖu, cÇn ph¶i ®−îc bï ®¾p.

V× thÕ, ý t−ëng bï ®¾p g¸nh nÆng sinh häc-x· héi cÇn ph¶i ®Æt vµo viÖc tæ chøc m«i tr−êng kiÕn tróc sinh th¸i ë møc ®é gièng nh− cña thiªn nhiªn lóc ban ®Çu. Muèn vËy, cÇn ®−a m«i tr−êng kh«ng thÝch hîp sao cho t−¬ng hîp tíi møc tèi ®a, ®¶m b¶o c¸c biÖn ph¸p bï ®¾p (t¹i n¬i kh«ng ®¹t hoµn toµn hoÆc chØ ®¹t mét phÇn). Trong ®iÒu kiªn cô thÓ nµo cã thÓ xuÊt hiÖn nh÷ng sù bï ®¾p ®ã ? NÕu nhiÖm vô cña ng−êi lµm nghÒ s¸ng t¸c thiÕt kÕ ra nh÷ng ph©n x−ëng chuyªn ngµnh, th× c¸c c«ng nh©n chuyªn nhËn viÖc lµm ë nhµ ch¼ng ph¶i nghÜ xem c¨n hé ph¶i thÕ nµo míi thuËn tiÖn cho c«ng viÖc t¹i gia. C¸ch hiÓu chÝnh thèng theo truyÒn thèng x−a nay vÒ lao ®éng chuyªn m«n cña ng−êi ho¹ sÜ lµ tuú kh¶ n¨ng, mét phÇn trÇn nhµ hoÆc m¶ng t−êng phÝa b¾c ph¶i l¾p kÝnh. Nh−ng khi hái ý kiÕn giíi thî má, th× nh÷ng ng−êi hiÓu kh¸i niÖm " thÝch øng", "bï ®¾p"lµ tho¶ m·n c¸c yªu cÇu, nãi r»ng : ch¾c lµ trÇn l¾p kÝnh ®Ó nh×n bÇu trêi chø g× ? C©u tr¶ lêi nµy rÊt chÝnh x¸c, bëi v× hÇu hÕt cuéc sèng cña ng−êi thî má lµ ë trong lßng ®Êt, ®èi víi hä , "trÇn " lµ c¸i g× ®Ì nÆng trªn ®Çu, mÆc dï thµnh quen, hä ch¼ng mÊy quan t©m. TrÇn l¾p kÝnh ë kh¸ch s¹n cã thÓ lµ mét biÖn ph¸p ®Ó bï ®¾p g¸nh nÆng t©m lý kh«ng mong muèn. Tuy nhiªn, viÖc mong muèn ng¾m bÇu trêi nh÷ng khi th− gi·n l¹i lµ sù bï ®¾p kh«ng cÇn thiÕt. ChØ cã ®iÒu tra vÒ x· héi häc míi lµm s¸ng tá bøc tranh toµn c¶nh, v× nhµ ë lu«n thÓ hiÖn nh÷ng mong muèn cña cuéc sèng, ý t−ëng vÒ bï ®¾p lµ qu¸ phiÕn diÖn. §ång thêi, nÕu ®Æt vÊn ®Ò lµ chuyªn m«n nµo cña ho¹t ®éng nghÒ nghiÖp nhÊt thiÕt ph¶i ®Æt dÊu Ên cña m×nh vµo nhµ ë cña mçi ng−êi, th× trong thêi ®¹i x©y dùng hµng lo¹t, c«ng nghiÖp ho¸ nµy xem chõng kh«ng thùc hiÖn ®−îc. Nh− vËy cã m©u thuÉn kh«ng ? Kh«ng. ChØ m©u thuÉn khi tiÕp cËn víi vÊn ®Ò sinh th¸i. Sinh th¸i häc lµ ch×a kho¸ ®Ó hiÓu quy luËt chung vª t−¬ng hîp vµ kh«ng t−¬ng hîp cña nh÷ng m«i tr−êng kh¸c nhau vµ c¸c biÖn ph¸p bï ®¾p thÝch hîp. Nh÷ng quy luËt nµy, g¾n liÒn víi "nhiÖm vô xuyªn suèt" ph¶i bao qu¸t hÕt mäi møc ®é m«i tr−êng quy ho¹ch ®« thÞ, tõ ®¬n vÞ nhµ ë ®Õn c¬ cÊu x©y dùng ®« thÞ to lín, mµ mèi quan hÖ néi bé hoµn toµn míi, b©y g׬ míi b¾t ®Çu hÐ më ra.

11

Nghiªn cøu s©u vÒ diÔn biÕn khÝ hËu Chõng nµo ch−a x¸c ®Þnh chÝnh x¸c nhãm cÇn bï ®¾p nµo tham gia trong viÖc h×nh thµnh m«i tr−êng sinh th¸i cña ®« thÞ th× nªn ph©n biÖt ra thµnh nhãm chÝnh, nhãm phô. Song, râ rµng lµ yÕu tè khÝ hËu thiªn nhiªn sÏ lu«n lµ c«ng cô , nhê ®ã cã thÓ t¹o c©n b»ng sinh th¸i cho m«i tr−êng x©y dùng ®« thÞ.Tèi ®a cã ba trong sè n¨m bé m«n khoa häc tham gia vµo sinh th¸i häc ®« thÞ, chñ yÕu dùa trªn yÕu tè khÝ hËu - thiªn nhiªn. §ã lµ c¸c bé m«n theo thø tù lµ : x©y dùng ®« thÞ, y-sinh, ®Þa lý, kinh tÕ-x· héi vµ khoa häc-kü thuËt. Trong sinh th¸i häc ®« thÞ th× nh©n tè ®Þa ph−¬ng cña khÝ hËu-thiªn nhiªn ®Æt lªn hµng ®Çu do tÝnh chÊt quan träng cña nã. §ã lµ ®éng lùc cña diÔn biÕn khÝ hËu thiªn nhiªn còng nh− ¶nh h−ëng tíi qu¸ tr×nh sinh th¸i. Kinh nghiÖm vÒ khÝ hËu häc kiÕn tróc chØ ra r»ng viÖc sö dông ®éng lùc nµy cã mét ph¹m vi kh¸ réng , tõ tÝnh to¸n b×nh th−êng c¸c ®iÒu kiÖn khÝ hËu- thiªn nhiªn trong thiÕt kÕ vµ x©y dùng cho ®Õn c¶i biÕn c¸c th«ng sè vi khÝ hËu nhê biÖn ph¸p kiÕn tróc c¶nh quan. C¸c ®iÒu kiÖn khÝ hËu - thiªn nhiªn cµng cùc ®oan bao nhiªu th× tÝnh to¸n cµng ph¶i c¬ ®éng bÊy nhiªu vµ kh¶ n¨ng can thiÖp , c©n nh¾c cña con ng−êi vµ c¶i biÕn chóng theo h−íng cÇn thiÕt cµng lín bÊy nhiªu. §óng nh− vËy, c¸c biÖn ph¸p tÝch cùc cña x©y dùng ®« thÞ nh»m c¶i biÕn khÝ hËu ®· ®−îc chó ý, ë nhiÒu n¬i t¹i miÒn nam. Qu¸n tÝnh, qu¸ tr×nh khÝ hËu æn ®Þnh l©u dµi ë miÒn b¾c g©y khã kh¨n cho viªc nghiªn cøu c¸c ph−¬ng ph¸p c¶i t¹o khÝ hËu. Ch¼ng h¹n nh− ®Ó lo¹i trõ tuyÕt ®äng t¹i ®−êng phè cña mét sè thµnh phè miÒn b¾c, ng−êi ta ®· thiÕt kÕ luång giã chay däc phè.Thùc ra, c¸ch gi¶i quyÕt thuÇn tuý vÒ khÝ ®éng nµy cã kh¶ n¨ng lïa hÕt tuyÕt ®i ®−îc. Nh−ng råi do t¨ng tèc ®é giã, l¹i kÕt hîp víi nhiÖt ®é thÊp nªn lai ¶nh h−ëng xÊu ®Õn søc khoÎ con ng−êi. Ph−¬ng ¸n tèt nhÊt hiÖn nµy lµ ®Æt ®−êng chÖch víi h−íng chñ ®¹o cña giã tuyÕt mét gãc 20-450. L−îng tuyÕt nhá tÝch ®äng l¹i kh«ng c¶n trë chuyÓn ®éng, cßn giã buéc ph¶i thay ®æi quü ®¹o chuyÓn ®éng, vµ tèc ®é giã còng gi¶m ®i. ChiÕu n¾ng còng lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò chñ yÕu cña miÒn b¾c. Ph−¬ng ph¸p tèt nhÊt ®Ó chiÕu n¾ng c¨n hé vµ s©n lµ cè g¾ng ®Æt trïng gãc h−íng tèi −u cho ®¹i bé phËn c¸c ng«i nhµ. Khi ®ã mÆt b»ng c«ng tr×nh x©y dùng sÏ cã h×nh gÇn nh− bÇu dôc, hîp lý vÒ mÆt

khÝ ®éng häc, giã tr−ît däc theo c¹nh c«ng tr×nh, Ýt lµm l¹nh nhµ, kh«ng t¹o giã xo¸y hoÆc giã lïa. TØ lÖ khu ®Êt cña tiÓu khu cÇn kh«ng Ýt h¬n 70% n»m trong vïng lÆng giã. Trong vïng khÝ hËu nãng, kh¶ n¨ng c¶i biÕn ®iÒu kiÖn vi khÝ hËu bÊt lîi thµnh thuËn lîi chÝnh lµ c¸c ®Æc ®iÓm khÝ hËu, tÝnh kh«ng ®ång nhÊt vµ kh«ng æn ®Þnh ( chªnh lÖch nhiÖt ®é ban ngµy vµ ban ®ªm còng nh− nhiÖt ®é bÒ mÆt kh¸ lín, h−íng vµ tèc ®é giã hay thay ®æi, tån t¹i c¸c ®iÒu kiÖn khÝ hËu ë quy m« nhá tõ quy m« lín). C¸c biÖn ph¸p ®Æc biÖt chó ý ®Ó c¶i biÕn khÝ hËu nãng lµ s¬ ®å tiÕp cËn sinh th¸i trong ®iÒu kiÖn cùc ®oan cña miÒn nam còng nh− toµn bé quy luËt chung lµm c¬ së nghiªn cøu nh÷ng ph−¬ng ph¸p chñ ®éng h¬n ®Ó c¶i thiÖn c¶ khÝ hËu kh¾c nghiÖt cña miÒn b¾c, lµm s¹ch m«i tr−êng x©y dùng ®« thÞ khái c¸c t¸c ®éng cã h¹i cña yÕu tè nh©n chñng. Song, ngay tõ ®Çu, chóng ta ®· ®¶ ®éng tíi ý t−ëng chung vÒ c¶i biÕn khÝ hËu cña kiÕn tróc. Néi dung lµ trong bÊt kú c¬ cÊu ®« thÞ nµo, nh÷ng ng«i nhµ x©y dùng hµng lo¹t, kÝch th−íc cña chóng, nguyªn t¾c bè trÝ, chÊt l−îng c¬ ®éng cña kh«ng gian ®Òu cã quan hÖ víi m«i tr−êng chung quanh. Th«ng th−êng, sù can thiÖp nh− vËy lµ bÊt lîi, v× ta ®· trï tÝnh tr−íc c¸c hËu qu¶; song nÕu chØ sö dông ph−¬ng ph¸p tÝnh to¸n cho tõng yÕu tè th× kh«ng ®−îc, v× m«i tr−êng lu«n cã rÊt nhiÒu khÝa c¹nh mµ t¸c ®éng tíi chóng chØ lµm phøc t¹p thªm mèi c¸c quan hÖ khã gì ra nµy. T¸c ®éng cña m«i tr−êng rÊt phøc t¹p, ®ßi hái sù ®èi phã còng phøc t¹p. Sù lùa chän mét c¸ch khoa häc nh÷ng vËt liÖu theo hiÖu qu¶ cña c¸c gi¶i ph¸p kiÕn tróc -kÕt cÊu vµ c¶nh quan kh¸c nhau nh»m ®iÒu chØnh chÕ ®é cña tõng ng«i nhµ vµ tiÓu khu theo tõng yÕu tè.§ã lµ kÕt cÊu che n¾ng, hÖ thèng th«ng giã, khu ®Êt x©y dùng tËp trung hay ph©n t¸n, c©y xanh,v.v. Tuy nhiªn, hiÖu qu¶ kh«ng ph¶i lµ tæng céng sè häc, nghÜa lµ danh môc ®Çy ®ñ vÒ c¸c biÖn ph¸p sö dông ch−a thÓ ®¶m b¶o kÕt qu¶ mong muèn. VÊn ®Ò lµ ph¶i hîp nhÊt c¸c biÖn ph¸p trong mét c¬ cÊu thèng nhÊt nh»m c¶i thiÖn vi khÝ hËu, trong ®ã vai trß " ng−êi tham gia" vµo c¬ cÊu ®ã sÏ ®−îc ph©n bè l¹i tuú thuéc sù thay ®æi cña bµi to¸n.

12

Ch¼ng h¹n, ta chóng ta xem xÐt thµnh phè X ë vïng Y. Kh«ng nh÷ng ng−êi tõ n¬i kh¸c ®Õn, mµ ngay d©n ®Þa ph−¬ng còng khã mµ chÞu ®ùng ®−îc vi khÝ hËu n¬i ®©y ( hä kh«ng thÝch sèng trong nh÷ng ng«i nhµ nhiÒu tÇng, dï cho cã tiÖn nghi vÒ sinh häat vµ vÖ sinh) miÒn tr−íc nói, nh−ng l¹i chÞu ¶nh h−ëng cña sa m¹c liÒn kÒ.Vµo th¸ng n¨m, c©y cèi tù nhiªn ë s−ên nói bÞ ch¸y vµ tõ th¸ng s¸u ®Õn th¸ng chÝn kh«ng m−a, céng víi giã nãng mang c¸t bôi tõ sa m¹c vÒ, ®ªm th× oi bøc vµ lÆng giã ( ban ngµy nhiÖt ®é kh«ng khÝ lªn ®Õn 400C, cßn nöa ®ªm lµ 28-290C) TÊm t−êng b»ng bª t«ng cèt thÐp bÞ nung nãng m¹nh suèt tõ s¸ng , t¹o nguån nhiÖt bæ sung. Thµnh phè ph¸t triÓn nªn ®Î thªm " vÊn ®Ò ®−êng trôc", lµm theo truyÒn thèng bÊt lîi nªn bæ sung thªm c¸i nãng n÷a. C©y xanh ë ®−êng phè vµ c«ng viªn th× bè trÝ bÞ ®éng vµ kÐm hiÖu qu¶. Ngay c¶ viÖc trång c©y xanh ®Ó phßng l¹nh cã tõ x−a còng gÆp khã kh¨n do l¸ c©y bÞ phñ ®Çy nh÷ng líp bôi. TiÕp tôc x©y dùng trong nh÷ng ®iÒu kiÖn ®ã, ch¼ng cã Ých g×, bëi trong m«i tr−êng bÊt lîi, chØ lµm xÊu thªm. C¸ch gi¶i quyÕt vÊn ®Ò b¾t ®Çu tõ viÖc thay ®æi, kh«ng ph¶i cña ng«i nhµ mµ tõ c¸c ®Æc tr−ng khÝ hËu cña m«i tr−êng bªn ngoµi.. Muèn vËy ph¶i nghiªn cøu thung lòng víi nói non bao quanh thµnh phè nh»m t×m kiÕm " ®ång minh" trong c¸i kho tµng thiªn nhiªn ®ã. Vµ ph¸t hiÖn ra ë ®©y cã giã l¹nh, x¶y ra vÒ ban ®ªm, tõ thµnh phè vµ thæi däc theo lßng thung lòng. Luång giã l¹nh m¹nh nhÊt vÒ ban ®ªm hót vµo nã mäi dßng kh«ng khÝ, lan theo nói vµ th−êng xuyªn g©y l¹nh. Thµnh phè n»m trªn ®¸y thung lòng mét Ýt, trªn mét khu ®Êt réng ®· bÞ s−ên phÝa t©y cña mét d·y nói nung nãng m¹nh . Dßng kh«ng khÝ nãng tõ s−ên dèc leo lªn nói ë ®é cao 30-40m, qua thµnh phè gi¶m ®i ®¸ng kÓ. Dßng kh«ng khÝ nãng luån vµo thµnh phè g©y ra sù chªnh lÖch nhiÖt ®é kh«ng khÝ cña thµnh phè vÒ ban ®ªm víi giã nãng h¬n tõ s−ên dèc. Gi÷a chóng t¹o nªn mét líp kh«ng khÝ dµy ®Æc h¬n , cã d¹ng mét ®Öm kh«ng khÝ, theo ®ã luån phÝa trªn tr−ît ®i mµ kh«ng thæi xuèng d−íi. ChÝnh líp ®Öm nµy kh«ng chØ g©y chªnh lÖch nhiÖt ®é mµ cßn lµm kh«ng khÝ ø trÖ, vµ kh«ng khÝ cña thµnh phè kh«ng lu©n chuyÓn ®i ®−îc. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ nÕu ta lµm m¸t ®−îc luång kh«ng khÝ nãng th× gi¶i quyÕt ®−îc viÖc ®−a nã vµo thµnh phè. §èi chøng ®−îc

lËp cho luång kh«ng khÝ l¹nh m¹nh nhÊt , nã ph¶i l«i kÐo ®−îc dßng khÝ nãng tõ s−ên dèc mµ kh«ng lµm gi¶m vËn tèc. Muèn thÕ, cÇn ph¶i trång v−ên, c«ng viªn vµ ®−a n−íc vµo ®¹i bé phËn s−ên phÝa t©y. VÊn ®Ò lµ ë chç ph¶i chän vµ bè trÝ c©y vµ bôi c©y theo tÝnh to¸n, cÊp n−íc,v.v. Thu hót vµo thµnh phè vµ ph¸ vì " lßng" cña dßng kh«ng khÝ l¹nh b»ng biÖn ph¸p quy ho¹ch vµ x©y dùng t¹i c¸c khu vùc kh¸c nhau. Muèn vËy, tr−íc tiªn ph¶i x¸c ®Þnh c¸c ®−êng th«ng khÝ chÝnh ( b¾t buéc ph¶i ®i qua). Theo nh÷ng ®−êng nµy, tÊt nhiªn cã xe cé tham gia giao th«ng nh−ng chç gå ghÒ sÏ bÞ lµm xãi lë vµ cuèn ®i bëi c¸c luång kh«ng khÝ. §Õn l−ît m×nh, nh÷ng ®−êng nµy lµm " lßng" ®Ó th«ng dßng kh«ng khÝ tõ khu nhµ ë ra ( theo nguyªn t¾c m« t¶ trªn ®©y, ®−îc x©y dùng trªn hoµn l−u nói-thung lòng). T¹i chÝnh khu ®Êt x©y dùng sÏ lùa chän vÞ trÝ ®Ó x©y dùng c¸c kiÕn tróc c¶i biÕn khÝ hËu, lµ nh÷ng nhµ cao tÇng cã gi¶i ph¸p ®Æc biÖt c¬ ®éng vÒ kh«ng gian, cã kh¶ n¨ng gi÷ líp kh«ng khÝ l¹nh ë phÝa trªn cña luång kh«ng khÝ vµ h−íng xuèng d−íi, vµo khu ®Êt x©y dùng. Nh÷ng ng«i nhµ däc theo con ®−êng còng phôc vô cho môc ®Ých nµy, tøc lµ thu lÊy dßng khèi kh«ng khÝ vµ duy tr× h−íng vµ tèc ®é cña nã tr−íc khi ®−a vµo dßng chÝnh ra ngoµi thµnh phè. Do h×nh d¹ng ®å sé vµ phøc t¹p cña ng«i nhµ, nhÞp ®iÖu ng¾t qu·ng tõng ®o¹n kh«ng cho phÐp gi¶m tèc ®é giã, mµ trong nhiÒu tr−êng hîp cßn lµm t¨ng nã lªn. MÆt nhµ còng vËy, cÇn x©y dùng quay vµo phÝa trong, th«ng tho¸ng tèi ®a, ph©n ®o¹n cã tÊm nh« h¼n ra, bæ sung hÖ thèng c©y xanh ®Æc biÖt. Trong tr−êng hîp nµy, gi¶i ph¸p thuÇn tuý vÒ khÝ hËu cho phÐp gi¶i quyÕt ®−îc nhiÖm vô kh¸ quan träng, dï cho chØ b¶o vÖ mét phÇn cña m«i tr−êng ®« thÞ khái c¸c lo¹i « nhiÔm. V× tÊt c¶ c¸c dßng kh«ng khÝ lµm viÖc theo mét s¬ ®å thèng nhÊt, nªn ®ång thêi víi viÖc röa vµ lµm m¸t, chóng ph¶i röa s¹ch vµ t¶i ®i c¸c chÊt th¶i ®éc h¹i.

Hoμn c¶nh sinh th¸i cña kiÕn tróc

Ch¼ng bao giê ng−êi ta x¸c ®Þnh ®Æc ®iÓm kiÕn tróc cña Trung ¸ qua ®Êt sÐt, kiÕn tróc g«tÝch cña ch©u ©u qua ®¸ vµ kiÕn tróc Nga qua gç, bëi ngµy nay cã biÕt bao nhiªu vËt liÖu nh©n t¹o, s¶n xuÊt tõ

13

c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, tÝnh ®éc ®¸o trong s¸ng t¹o phô thuéc nhiÒu vµo quy luËt sinh th¸i. Sinh th¸i kiÕn tróc ®Æt trong tay chóng ta mét c«ng cô, nhê ®ã kh«ng nh÷ng ®¸p øng ®−îc yªu cÇu hiÖn nay mµ cßn ®¶m b¶o mèi liªn hÖ thêi gian. Kh«ng ph¶i chØ lµ tõng kiÕn tróc t−ëng niÖm, mµ chóng sÏ cßn sèng m·i sau nµy cho hËu thÕ cña chóng ta.

Tõ ý t−ëng ®Õn thÓ hiÖn KiÕn tróc s− cña thÕ kû tr−íc ch¼ng cÇn nghÜ vÒ tÝnh sinh th¸i cña vËt liÖu x©y dùng dïng ®Ó x©y nhµ vµ ®« thÞ. Gç, ®¸, ®Êt sÐt lµ thÞt cña thÞt tr¸i ®Êt, "®êi sèng" cña c«ng tr×nh lµm b»ng nh÷ng vËt liÖu ®ã dÇn dÇn bÞ h− ho¹i ®i kh«ng ph¶i cã g× m©u thuÉn víi chu tr×nh tù nhiªn vÒ trao ®æi chÊt vµ n¨ng l−îng trong sinh quyÓn.Råi ®Ðn bªt«ng cèt thÐp, atphan,kim lo¹i, chÊt dÎo. §ã lµ bøc t−êng ng¨n kh«ng x©m nhËp ®−îc gi÷a con ng−êi vµ c¸c tia vò trô mµ hä cÇn, gi÷a líp phñ tr¸i ®Êt vµ m«i tr−êng kh«ng khÝ, v.v. Cßn khi bÞ ph¸ huû, ®a phÇn trong sè ®ã trë thµnh nguån nhiÔm bÈn cña sinh quyÓn, lµ bé phËn quan träng cña vÊn ®Ò bïng næ sinh th¸i. Ng¨n chÆn chóng lµ ®iÒu kh«ng thÓ, vËy cÇn ph¶i t×m vËt chÊt thay thÕ c¬ b¶n, ®¸p øng yªu cÇu sinh th¸i. §ã lµ viÖc lµm cña mai sau. Song chóng ta l¹i ®øng tr−íc mét vÊn ®Ò cã vÞ thÕ kh¸c ViÖc sö dông nh÷ng vËt liÖu phi sinh th¸i b¶n th©n nã kh«ng ph¶i lµ vÊn ®Ò nghiªm träng, nÕu ®iÒu ®ã kh«ng t¨ng thªm trong l−îng cho viÖc vi ph¹m chung vÒ c©n b»ng quan hÖ sinh häc-x· héi t¹i c¸c cÊp ®é quan hÖ kh¸c nhau cña ®« thÞ, d©n c− cña nã vµ thiªn nhiªn chung quanh. Ph¶i ch¨ng chÝnh c¸c s¬ ®å x©y dùng vµ tæ chøc kh«ng gian kiÕn tróc cña ®« thÞ ®Õn nay vÉn ch−a cã tÝnh sinh th¸i : c¸c m©u thuÉn th−êng xuyªn t¨ng lªn gi÷a ®éng lùc cña qu¸ tr×nh sèng, mèi quan hÖ c¸ thÓ vµ x· héi, nh÷ng kÕt cÊu tÜnh vµ cøng nh¾c cña ®« thÞ hiÖn nay, trong khi nh÷ng qu¸ tr×nh vµ c¸c mèi quan hÖ vÉn tån t¹i. S¬ ®å ®« thÞ cøng nh¾c c¶n trë gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®a d¹ng vµ ®a diÖn vÒ chèng nång ®é thõa cña c¸c chÊt cã h¹i vµ n¨ng l−îng cña qu¸ tr×nh c«ng nghÖ, còng nh− nång ®é "kinh phÝ" cña kÕ ho¹ch x· héi. Ng−êi ta còng xem ®ã lµ mét thø stress.

CÇn lµm s¸ng tá : tÝnh cøng nh¾c cña s¬ ®å kiÕn tróc phi sinh th¸i ®· c¶n trë sù ph¸t triÓn hµi hoµ cña hÖ thèng sinh th¸i-x· héi, khã mµ t¹o ®iÒu kiÖn tiÕp cËn hîp lý vÒ kü thuËt, cßn ®am mª chØ cã thÓ x¶y ra trong t−¬ng lai trong thêi gian nhÊt ®Þnh. Quan ®iÓm lµ : ph−¬ng tiÖn tèi thiÓu mµ ®¹t tèc ®é vµ ®é chÝnh x¸c tèi ®a. Sù hµi hoµ trong thiªn nhiªn ®−îc thiÕt lËp theo quy luËt phøc t¹p h¬n, c«ng nhËn v« ®iÒu kiÖn nh− nh÷ng nhµ ph¸t kiÕn ra pháng sinh häc hiÖn ®¹i - ®ã lµ nh÷ng c«ng tr×nh s− chÕ t¹o tµu biÓn, m¸y bay, kü thuËt v« tuyÕn. VÊn ®Ò thËt phøc t¹p khi cã thÓ tr¶ lêi nhanh chãng vµ chÝnh x¸c c©u hái : kiÕn tróc ph¶i cã h×nh thøc vµ néi dung vÒ sinh th¸i nh− thÕ nµo ? Thêi ®¹i cña chóng ta lµ thêi ®¹i h×nh thµnh kiÕn tróc ®ã v× vËy ph¶i hÕt søc chó ý phôc vô mäi thø g¾n liÒn víi t×m tßi s¸ng t¹o ra nã. Chí nªn nãi r»ng kiÕn tróc trong suèt thêi gian tiÕn ho¸ kh«ng chÞu nghiªn cøu kü bÝ mËt trong " cÊu t¹o" cña c¸c c¬ thÓ sèng. Chóng ta nhí ®Õn F. Brunelleski, Leonard de Vinci, v.v. nh−ng ph−¬ng ph¸p pháng sinh lµ mét c«ng cô thùc hiÖn nh÷ng nguyªn t¾c sinh th¸i trong kiÕn tróc ë thêi ®¹i cña chóng ta. Sù hîp lý trong cÊu t¹o cña sinh vËt cã mét vai trß quan träng trong nghiªn cøu pháng sinh kiÕn tróc, mét khoa häc øng dông ®ang tiÕp tôc truyÒn thèng ¸p dông ph−¬ng ph¸p pháng sinh vµo nh÷ng ph¸t minh kü thuËt míi nhÊt. Nh÷ng c«ng tr×nh næi tiÕng, lÆp l¹i h×nh thøc cña tù nhiªn, nh− gian chÝnh trong nhµ triÓn l·m Turin cña P. Necvi, toµ nhµ ë Hollywood tù ®éng ®iÒu chØnh m¸i cña A. Mutniakovith, th¸p truyÒn h×nh Ostankino cña I.Nikitin vµ D. Burdin lµ nh÷ng sù thÓ hiÖn thµnh c«ng vµ ®éc ®¸o vÒ khèi kh«ng gian, tÝnh c¬ ®éng , cã tÝnh kinh tÕ cao, xuÊt ph¸t tõ "duy lý luËn" mäi thø trong tù nhiªn. Cã nhµ lý luËn vµ thùc hµnh vÒ pháng sinh häc næi tiÕng ®· tõng nãi :"§Æc ®iÓm cña giai ®o¹n n¾m v÷ng h×nh thøc cña thiªn nhiªn sèng trong kiÕn tróc lµ ë chç b©y giê ta kh«ng chØ biÕt vÎ ngoµi, h×nh thøc cña thiªn nhiªn sèng mµ cßn thiÕt lËp mèi quan hÖ s©u s¾c gi÷a quy luËt ph¸t triÓn thiªn nhiªn víi kiÕn tróc. Pháng sinh häc kiÕn tróc dùa trªn c¬ së ph−¬ng ph¸p luËn cña triÕt häc khoa häc, ®ång thêi lµm phong phó thªm nhËn thøc thÕ giíi cña chóng ta b»ng c¸ch ph¸t hiÖn nh÷ng mèi quan hÖ t−¬ng hç cô thÓ vµ quan träng gi÷a

14

mét bªn lµ nh÷ng nguyªn t¾c vµ quy luËt ®Æc tr−ng cña sinh quyÓn, mét bªn lµ ph¹m vi kü thuËt vµ kiÕn tróc. §ã lµ c¸i s¸ng t¹o, c¸i c¨n b¶n vµ c¸i hiÖu qu¶ tiÒm tµng cña ph−¬ng ph¸p míi". Tuy nhiªn,trong t−¬ng l¹i, viÖc m« h×nh ho¸ pháng sinh vµ thiÕt kÕ nhµ còng nh− quy ho¹ch ®« thÞ kh«ng ®ông ch¹m ®Õn nhiÒu mÆt cña ho¹t ®éng sèng cña ng−êi trong m«i tr−êng x©y dùng ®« thÞ, kh«ng tÝnh kÓ tíi viÖc tiÕp cËn sinh th¸i víi kiÕn tróc mét c¸ch ch−a ®Çy ®ñ.VÝ dô, khi thÓ hiÖn ý t−ëng sinh th¸i vµo kiÕn tróc sÏ kÐo theo s¬ ®å kh«ng gian ®−îc gîi ý tõ thiªn nhiªn, cã thÓ thÊy thµnh c«ng trong mét sè ®å ¸n quy ho¹ch ®« thÞ. §Æc biÖt, viÖc tæ chøc khu d©n c− ®· ¸p dông nguyªn t¾c tæ chøc kh«ng gian vµ c¸c mèi quan hÖ t−¬ng hç nh»m tho¶ m·n yªu cÇu x· héi t−¬ng lai vµ yªu cÇu sinh th¸i cña x· héi. S¬ ®å quy ho¹ch kh«ng gian t¹o ®iÒu kiÖn cho qu¸ tr×nh tù ph¸t triÓn t¸ch ra khái ranh giíi cu¶ nã. §©u ph¶i ngÉu nhiªn mµ bè côc quy häach kh«ng gian cña khu kinh tÕ míi (KKTM) cã ®¶ ®éng tíi c¬ cÊu thùc vËt.Trung t©m giao tiÕp tËp trung mäi d¹ng dÞch vô c«ng céng cho mäi nhãm tuæi. D©n sè tèi thiÓu cña KKTM lµ 100.000 ng−êi.§èi lËp víi tiÓu khu, lµ ®èi t−îng th−êng bÞ phª b×nh th¼ng tay vÒ vÊn ®Ò ph¸t triÓn d©n c− mét c¸ch hµi hoµ, do vËy nÈy ra ý t−ëng trung t©m vïng (hoÆc trung t©m ®« thÞ), n¬i cã thÓ thùc hiÖn ®−îc mäi tiÒm n¨ng sinh häc -x· héi cña con ng−êi. Trung t©m giao tiÕp trë thµnh trung t©m " t¹o sãng" hay " bøc x¹" cña nguån n¨ng l−îng nµy, trong ®ã cã nh÷ng ý t−ëng sinh th¸i thø thiÖt. §è lµ ®èi víi ng−êi. Cßn trong mèi quan hÖ t−¬ng hç víi kiÕn tróc vµ thiªn nhiªn th× chóng thùc hiÖn theo nguyªn t¾c m«i tr−êng nh©n t¹o kh«ng can thiÖp ®Õn n¬i ®Õn chèn vµo m«i tr−êng tù nhiªn. Nguyªn t¾c nµy dùa trªn c¬ së nghiªn cøu ®Ò tµi mang tªn " §« thÞ sinh th¸i ", v¹ch ra cho t−¬ng lai xa. CÊu tróc kh«ng gian cña ®« thÞ nµy cã mét bé phËn trªn mÆt ®Êt ( nhµ ë vµ c«ng tr×nh c«ng céng), cßn bé phËn kh¸c n»m d−íi mÆt ®Êt ( c«ng tr×nh c«ng nghiÖp, nhµ kho). T¹i ®©y cã sù ph©n chia thµnh nh÷ng vïng sinh th¸i . Tuy nhiªn tÝnh sinh th¸i hoµn toµn cña ®« thÞ lµ ®iÒu cßn tranh c·i, v× trong ®ã chØ chøa mét ®iÒu kiÖn lµ mèi quan hÖ tèi −u gi÷a m«i tr−êng nh©n t¹o vµ m«i tr−êng thiªn nhiªn.§iÒu cã liªn quan ®Õn sinh th¸i ng−êi lµ sao kh«ng gi¶i quyÕt tèi −u vÊn ®Ò quan hÖ x· héi ? C¸c lîi Ých vÒ

sinh häc ng−êi cã ¶nh h−ëng râ rÖt tíi s¬ ®å thø hai : nã ë trong m«i tr−êng nh©n t¹o cã c¸ch ly, hÝt thë kh«ng khÝ nh©n t¹o vµ vá ng¨n che lµm b»ng vËt liÖu kÝn khÝt lµ c¶n trë liªn hÖ víi m«i tr−êng tù nhiªn cÇn thiÕt cho c¬ thÓ ng−êi. C¸ch gi¶i quyÕt nöa vêi ®ã rÊt ®ùc tr−ng cho giai ®o¹n nghiªn cøu hiÖn nay vÒ kiÕn tróc sinh th¸i . ChÝnh vËy, mét mÆt cßn ch−a nghiªn cøu ®Çy ®ñ c¸c kh¸i niÖm vÒ m«i tr−êng kiÕn tróc sinh th¸i, mÆt kh¸c, kh«ng cã ph−¬ng ph¸p luËn cho phÐp s¸ng t¸c nh÷ng ®å ¸n kiÕn tróc riªng, nh− lµ h×nh mÉu vÒ kiÕn tróc sinh th¸i cã tØ lÖ kh¸ lín ( ®« thÞ, thËm chÝ lµ quÇn thÓ ®« thÞ). §iÒu nµy lµ sù thËt, bëi xuÊt ph¸t tõ chÝnh néi dung cña sinh th¸i häc nh»m kh¶o s¸t c¬ thÓ bÊt kú, hiÖn t−îng bÊt kú nh− lµ mét bé phËn cña tæng thÓ thèng nhÊt. Song chÝnh thÕ mµ trong giai ®o¹n nghiªn cøu hiÖn nay, kÕt qu¶ t×m kiÕm chung còng nh− cña ®Þa ph−¬ng ®Òu rÊt quan träng.Cã hai lîi Ých: ¸p dông thùc tÕ, tho¶m·n yªu cÇu hiÖn t¹i, ®ång thêi bæ sung vµo danh môc c¸c gi¶i ph¸p t×m kiÕm, lµm giµu kinh nghiÖm. Theo quy luËt, cuéc sèng hiÖn t¹i l¹i gîi ra c¸c ph−¬ng ph¸p vµ biÖn ph¸p, dùa trªn viÖc sö dông c¸c thµnh phÇn cña thiªn nhiªn : mÆt trêi, giã, n−íc,v.v. N¶y sinh tõ t− c¸ch míi, nh÷ng thµnh phÇn nµy kh«ng chØ biÖn minh cho hy väng h·o huyÒn cña chóng ta mµ trë thµnh b¶o ®¶m kh¶ n¨ng thùc hiÖn tõng b−íc trong lÜnh vùc kiÕn tróc sinh th¸i. D−íi c¸i tªn "kiÕn tróc mÆt trêi", ngµy nay xuÊt hiÖn nh÷ng cÊu tróc nhiÒu tÇng - kÎ hËu sinh cña nh÷ng ng«i nhµ cæ x−a cã sö dông hiÖu qu¶ n¨ng l−îng mÆt trêi kh«ng thÓ s¸nh næi. §ã cã thÓ lµ mét ng«i nhµ b×nh th−êng cã g¾n thiÕt bÞ, lµ bé gom hay kÕt cÊu nµo ®ã, mµ còng cã thÓ lµ nh÷ng kiÕn tróc ®éc ®¸o, cã chøc n¨ng ®Ó tÝch tô n¨ng l−îng mÆt trêi. MÆt chÝnh cña c«ng tr×nh ( bé thu n¨ng l−îng mÆt trêi) lµ c¸c tÊm ch¾n tèi mµu toµn kÝnh ch¹y suèt chiÒu cao nhµ hoËc chiÕm phÇn lín bÒ mÆt nhµ. Dï ph¼ng hay uèn lµn sãng, c¸c tÊm ch¾n nµy lu«n h−íng vÒ phÝa mÆt trêi chiÕu n¾ng vµ ®Æt nghiªng sao cho thu gom ®−îc tèi ®a n¨ng l−îng mÆt trêi. Do yªu cÇu ®Æt h−íng tèi −u nªn ng«i nhµ th−êng cÇu kú vÒ h×nh thøc lÉn nhÞp ®iÖu, nh−ng mang l¹i hiÖu qu¶ kÐp : thay thÕ nhiªn liÖu truyÒn thèng vµ gi¶m ®−îc « nhiÕm m«i tr−êng chung quanh trong mét thêi gian dµi, khi thay b»ng " nåi h¬i" cña mÆt trêi.

15

Trªn thÕ giíi cã nhiÒu c«ng tr×nh tËn dông thµnh c«ng nguån lùc thiªn nhiªn. Ch¼ng h¹n, t¹ toµ nhµ n»m d−íi ®Êt cña khoa x©y dùng d©n dông tr−êng §¹i häc bang Minnesota (Mü) lµ mét trong nh÷ng hÖ thèng lµm l¹nh sö dông n−íc ngÇm t¹i chç. Trong viÖc cÊp n¨ng l−îng cho mét ng«i nhµ ë 9 tÇng kh¸c x©y dùng t¹i bê biÓn ®· sö dông hîp lý n¨ng l−îng cña n−íc c−êng vµ n−íc rÆc. Trong thiÕt kÕ trô së b¶o hiÓm quèc gia t¹i Manila (Philippines) ®· gi¶m ®−îc nhiÒu chi phÝ n¨ng l−îng cho c¸c phßng ®iÒu hoµ nhê sö dông giã m¸t. N¨ng l−îng kh«ng khÝ còng ®−îc sö dông nhiÒu trong c¸c ®å ¸n thiÕt kÕ. §Æc biÖt cã triÓn väng theo h−íng nµy lµ c¸c vïng cã ®Æc tr−ng nhiÖt ®é vµ khÝ ®éng cña luång giã kh«ng ®ång nhÊt ngay t¹i biªn giíi nh÷ng l·nh thæ nhá. C¬ chÕ kh«ng ®ång nhÊt cña giã ®· ®−îc nghiªn cøu mét c¸ch toµn diÖn vµ cã t¸c dông khi thiÕt lËp hÖ thèng ®iÒu hoµ tù nhiªn trong ®å ¸n nhµ néi tró . T¹i ®©y ghi nhËn sù l−u chuyÓn cña hai luång giã chÝnh : giã nãng tõ th¶o nguyªn vÒ víi tèc ®é r¸t lín vµ giã m¸t thæi tõ biÓn vµo. NhiÖm vô lµ ph¶i trung hoµ t¸c ®éng cña giã nãng cho phßng ë vµ ®ång thêi sö dông n¨ng l−îng ®Ó hót vµo nã vµ t¨ng c−êng giã mats. C¸c nhiÖm vô nµy ®−îc thÓ hiÖn ®Çy ®ñ trong gi¶i ph¸p khèi-m¶ng cña ng«i nhµ vµ khu ®Êt ®−îc tæ chøc trång c©y xanh mét c¸ch ®Æc biÖt. MÆt nhµ ch¹y dµi quay vÒ phÝa giã nãng thu ®−îc do mÆt b»ng cã h×nh r¨ng c−a. MÆt chÝnh nµy vµ m¸i h¬i dèc t¹o thµnh gãc tï ë håi nhµ, trïng víi chiÒu cña vïng giã ¸p lùc thÊp. MÆt chÝnh còng vËy, h−íng vÒ phÝa biÓn, bè côc bëi c¸c vßm hép to nhá kh¸c nhau, më réng ra vÒ phÝa giã m¸t vµ buéc chóng ph¶i hót vµo phßng do chªnh lÖch phong ¸p ë hai mÆt cña mÆt chÝnh ch¹y dµi. ThiÕt kÕ nµy lµ thÝ dô ®Æc tr−ng vÒ tÝnh hîp lý, cã tÝnh kÓ ®Õn quy luËt cña tù nhiªn, kh«ng nh÷ng ch¼ng h¹n chÕ ng−êi kiÕn tróc s− mµ cßn t¹o thªm cho hä kh¶ n¨ng ®Ó thÓ hiÖn quan niÖm thÈm mü cña m×nh. §©y lµ phong c¸ch ®éc ®¸o cña kiÕn tróc s−. NÕu nh÷ng ng−êi tÝch cùc trong sè c¸c kiÕn tróc s− ®· ®i vµo nguån n¨ng l−îng thiªn nhiªn, ®ßi hái nh÷ng nghiªn cøu ®Æc biÖt vµ c¸c gi¶i ph¸p thiÕt kÕ phøc t¹p, th× c¶nh quan thiªn nhiªn cã tõ ®êi xöa ®êi x−a lµ yÕu tè khëi ®Çu cña t¸c phÈm kiÕn tróc. Tuy nhiªn,

ngay t¸c dông cña viÖc trång c©y xanh tõ cæ x−a chØ ®Ó lµm s¹ch vµ vui m¾t chø kh«ng ®a dông nh− b©y giê. Ch¼ng h¹n, ngµy nay sinh ra ý t−ëng" thµnh phè v−ên "víi ý nghÜa lµ c©y xanh cã vai trß trong m«i tr−êng x©y dùng ®« thÞ. Mèi quan hÖ gi÷a c¸c thµnh phÇn cña m«i tr−êng ®« thÞ cña siªu ®« thÞ còng béc lé m©u thuÉn s©u s¾c h¬n gi÷a phÈm chÊt kh«ng t−¬ng xøng cña hÖ thùc vËt thiªn nhiªn vµ hÖ ®éng vËt. Ch¼ng h¹n, d¶i ®Êt c©y xanh trång däc theo ®−êng c¸i lÏ ra ®Ó lµm s¹ch kh«ng khÝ th× còng lµ n¬i tËp trung c¸c vËt th¶i bá trong vËn t¶i « t«. Mét vÝ dô kh¸c: t¹i mét sè thµnh phè Trung ¸, ng−êi ta trång nhiÒu c©y tiªu huyÒn, c©y ng« ®ång. Theo thãi quen, c©y tiªu huyÒn trång ®Ó trang trÝ, cã ®Æc ®iÓm lµ mäc nhanh, chÞu h¹n vµ c«n trïng. V× thÕ lo¹i c©y nµy dÇn dÇn ®−îc trång phæ biÕn ë mäi thµnh phè. Tõ xa x−a, ngÉu nhiªn ng−êi ta t×m thÊy c©y nµy trång lÎ tÎ, ch−a cã kinh nghiÖm trong viÖc trång hµng lo¹t. Nh−ng råi ph¸t hiÖn ra r»ng c©y nµy g©y dÞ øng m¹nh, cã t¸c ®éng tíi c¬ thÓ ng−êi ngay sau khi trång chóng víi mét sè l−îng tíi h¹n. §−¬ng nhiªn lµ ®èi víi thµnh phè trong x©y dùng ®« thÞ hiÖn nay,®Ó t¹o dùng c¶nh quan thiªn nhiªn, cÇn ph¶i nh÷ng nguyªn t¾c míi cã chÊt l−îng vÒ tæ chøc c¬ cÊu c¶nh quan kiÕn tróc, cã tÝnh kÓ ®Õn sù thiÕu hôt nÆng nÒ ®Êt ®ai ®« thÞ, ®ång thêi cã yªu cÇu cao vÒ c©y xanh. NÕu " V−ên cña B¶y kim tù th¸p" ®−îc liÖt vµo danh s¸ch b¶y kú quan thÕ giíi v× sù ®éc ®¸o cña nã, th× c¸c ®iÒu kiÖn hiÖn nay cña nhµ cao tÇng ë thµnh phè ®ßi hái trång c©y xanh theo ®é cao, ë kh¾p mäi n¬i vµ xem lµ hiÖn t−îng b×nh th−êng. Vµ nÕu c¶nh quan thiªn nhiªn lu«n gióp con ng−êi khi cã sù hiÖn diÖn cña m×nh, th× ngµy nay ph¶i " lµm viÖc" trong m«i tr−êng x©y dùng ®« thÞ theo mét ch−¬ng tr×nh kiÕn tróc-sinh th¸i ®· v¹ch ra. ChÝnh nguyªn t¾c nµy ®Æt c¬ së cho thiÕt kÕ vïng chøc n¨ng-c¶nh quan chung quanh ®« thÞ lín. C¸c vïng b¶o vÖ thiªn nhiªn nghiªm ngÆt vµ c¸c vïng tËp trung c«ng tr×nh cã h¹i cho sinh th¸i ph¶i ®−îc ph©n c¸ch b»ng c©y xanh, khu ®Öm sinh th¸i, tiÕp gi¸p ngay s¸t khu ®Êt x©y dùng cña thµnh phè vµ bæ sung thªm vµo n¬i nghØ ng¬i cña d©n ®« thÞ.Trong viÖc ph©n khu ®« thÞ cña thµnh phè

16

lín, ng−êi ta còng tÝnh kÓ ®Õn sù c©n b»ng sinh th¸i cña khu ®Êt nh»m tèi −u ho¸ chøc n¨ng c¶nh quan cña thµnh phè vµ vïng ven. Nh÷ng nghiªn cøu cña ch−¬ng tr×nh " Ecopolis" cña c¸c nhµ sinh häc vµ chuyªn gia cña c¸c ngµnh cã liªn quan vÒ lý thuyÕt vµ øng dông ®· g©y ®−îc sù chó ý lín . Ch−¬ng tr×nh nµy nghiªn cøu viÖc thµnh lËp mét khu ®ång bé c«ng n«ng nghiÖp ®Æc biÖt trong t−¬ng lai, trong ®ã thµnh phè vµ thiªn nhiªn kh«ng can nhiÔu lÉn nhau, mµ cßn g¾n kÕt trong mét thÓ thèng nhÊt, cã gi¸ trÞ, trªn quan ®iÓm vÒ x©y dùng ®« thÞ vµ sinh th¸i häc. §©y cã vÎ lµ mét kiÓu khu d©n c− t−¬ng lai, ®−îc m« t¶ nh− sau : " thµnh phè nho nhá, tõng bé phËn ®¶m b¶o ®−îc s¶n phÈm l−¬ng thùc cho ng−êi d©n. N¨ng l−îng mÆt trêi vµ n¨ng l−îng nhiÖt to¶ trªn khu ®Êt nu«i d−ìng nh÷ng c©y l−¬ng thùc vµ c©y c«ng nghiÖp. Mïa mµng ë ranh giíi thµnh phè cã thÓ cao h¬n lµ ë quÇn x· tù nhiªn. Nhµ m¸y ch¹y theo c«ng nghÖ s¹ch, tiÕng ån giao th«ng vµ « nhiÔm cßn ë møc tèi thiÓu. Qua thµnh phè cã nh÷ng con suèi ch¶y, cuéc sèng rén r· ®ã ®©y, b−ím bay giËp giên, chim hãt lÝu lo. Thay vµo nh÷ng th¶m cá th−êng thÊy lµ ®ång cá víi nh÷ng c©y th¶o cho mËt . Chung quanh ®ã, chÝnh ng−êi d©n thµnh phè, b»ng kü thuËt sinh häc cña m×nh, cïng nhau gi÷ g×n, b¶o tån rõng nÊm, hoa qu¶, mu«ng thó,v.v.". HiÓn nhiªn lµ lo¹i khu d©n c− nµy ®−îc tÝnh cho ®iÒu kiÖn thiªn nhiªn nhÊt ®Þnh, thuËn lîi cho bèi c¶nh cña con ng−êi vµ kh«ng thuéc c¸ch gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò phøc t¹p cña thµnh phè cì siªu ®« thÞ. Tuy nhiªn, gi¸ trÞ cña sù khëi x−íng lµ rÊt to lín: râ rµng, nã ®· thu hót nhiÒu tæ chøc nghiªn cøu khoa häc ë trung −¬ng tham gia nghiªn cøu vÒ thÕ giíi ®éng vËt vµ thùc vËt ë chung quanh thµnh phè nµy. ViÖc trång c©y xanh cho ng«i nhµ theo chiÒu ®øng th−êng mang ý nghÜa trµng trÝ: sö dông nh÷ng c©y leo, c©y hoa, c¸c d¹ng c©y bôi thÊp. §èi víi m¸i, chØ th−êng xem nh− kho¶ng s©n tiÕp tôc ®Ó trång c©y xanh. Nh−ng, khi nãi vÒ sinh khèi, ®øng tr−íc t¸c ®éng bÊt lîi cña c¶ khèi kh«ng khÝ trong ®« thÞ th× cÇn sö dông nh÷ng gièng c©y ®Æc biÖt ®Ó ®Ó b¶o vÖ ng«i nhµ vµ con ng−êi sèng trong ®ã, - kh«ng ph¶i lµ ®¬n lÎ mµ bè côc theo tõng côm, g¾n liÒn víi nhau theo mét thÓ thèng nhÊt t¹i c¸c ®é cao kh¸c nhau, suèt tõ mÆt ®Êt ®Õn m¸i.

Khi ®ã, kh«ng chØ lµ trång c©y xanh theo chiÒu ®øng, theo chiÒu ngang mµ lµ hÖ thèng c©y xanh kh«ng gian, cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn nhiÖm vô sinh th¸i trong kiÕn tróc. Ch¼ng h¹n, cã mét ng«i nhµ ë 9 tÇng, 100 c¨n hé mang tªn " V−ên treo" ë Trung ¸. Ng«i nhµ nµy x©y dùng theo khèi-®¬n nguyªn, bè trÝ theo c¸c bËc theo chiÒu ®øng, vµ c¶ ë mÆt b»ng. Ng«i nhµ cã mÆt chÝnh ®èi xøng cèt ®Ó t¹o vi khÝ hËu kh¸c nhau vÒ hai phÝa. M¶ng nhµ mÆt chÝnh lµm h¬i cong ®Ó kh«ng c¶n giã tr−ît däc theo mÆt nhµ. T¹i c¸c mÆt chÝnh cã s©n th× c¬ cÊu khèi-m¶ng th«ng tho¸ng h¬n. C¬ së kü thuËt cña hÖ thèng c©y xanh kh«ng gian nµy gåm c¸c trô bª t«ng cèt thÐp, sµn trong vµ c¸c " tói nh¸nh"nh« ra ë c¸c møc tÇng nhµ. C¸c tói nµy trång c©y t¸n vµ c©y bôi. ViÖc t−íi vµ bãn thùc hiÖn theo chÕ ®é tËp trung: ë gi−a trô cã m¸ng kü thuËt ®Ó lµm viÖc nµy. ViÖn nghiªn cøu sinh häc chØ ®¹o viÖc chän c©y ¨n qu¶ vµ c©y trang trÝ cã thÓ ph¸t triÓn tèt t¹i ®©y, ViÖn thæ nh−ìng còng tham gia chän lo¹i ®Êt thÝch hîp. Do mét trong nh÷ng ng«i nhµ" thêi tiÕt " nµy kh«ng n»m trong kÕ ho¹ch sinh th¸i nªn ®−îc thiÕt kÕ thµnh mét ®o¹n c«ng tr×nh x©y dùng, lùa chän tõ khèi nhµ t−¬ng tù cã sè tÇng kh¸c nhau. C¬ cÊu kiÕn tróc c¶nh quan thèng nhÊt t¹o ®iÒu kiÖn ®¸p øng tèi thiÓu hai môc tiªu sinh th¸i : phôc vô ®iÒu hoµ tù nhiªn vµ t¨ng c−êng vßng tuÇn hoµn cña c¸c yÕu tè trong d©y chuyÒn kh«ng khÝ- c©y xanh-®Êt bªn trong s©n nhµ ë. Sù chªnh lÖch cña khèi c©y xanh t¹o riªng ra nh÷ng luång kh«ng khÝ m¸t vµ s¹ch. MÆt nhµ kh«ng trång c©y xanh vµ cã h−íng song song víi giã chñ ®¹o sÏ ®ãng vai trß cña thµnh cña kªnh kh«ng khÝ lín, hót nh÷ng luång ®ã qua c¨n hé ®i ra ngoµi. Gi¶i ph¸p hÖ thèng c©y xanh kiÓu sinh th¸i nh− vËy kh«ng ¸p dông cho c¸c tÇng nhµ v−¬n lªn, mµ ®i xuèng, chui s©u vµo lßng ®Êt. Trong tr−êng hîp nµy cã thÓ cã nh÷ng thay ®æi nhá vÒ tõng nhiÖm vôvµ s¬ ®å t−¬ng øng vÒ tæ chøc tuÇn hoµn kh«ng khÝ. Tuy nhiªn, kh¶ n¨ng lµm lµnh m¹nh m«i tr−êng vÉn cã thÓ thùc hiÖn ®−îc. §iÒu thÊy râ h¬n : quy ho¹ch ngÇm d−íi ®Êt sÏ lµ mét ph−¬ng h−íng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò sinh th¸i mét c¸ch phæ biÕn réng r·i .

17

Nh÷ng c«ng tr×nh ®Æt ngÇm cã c«ng n¨ng vµ quy m« rÊt kh¸c nhau nh− c«ng tr×nh giao th«ng vµ c«ng nghiÖp, thÓ thao vµ v¨n ho¸-gi¶i trÝ lµ biÖn ph¸p cùc kú quan träng ®Ó tiÕt kiÖm ®Êt ®ai vµ n¨ng l−îng, trung hoµ cã hiÖu qu¶ nh÷ng chÊt th¶i cã h¹i trong lßng ®Êt. Trong viÖc quy ho¹ch ®« thÞ ngÇm ph¶i x¸c ®Þnh râ rÖt hai ph−¬ng thøc tæ chøc liªn hÖ gi÷a c«ng tr×nh víi m«i tr−êng trªn mÆt ®Êt. Tr−êng hîp thø nhÊt ph¶i c¨n cø vµo møc ®é liªn quan tíi kh«ng khÝ, mÆt trêi, c¶nh quan trªn mÆt ®Êt; tr−êng hîp thø hai lµ t¹o m«i tr−êng tù trÞ víi mét sè nhÊt ®Þnh c¸c kªnh cã liªn quan víi m«i tr−êng mÆt ®¸t. Ph−¬ng thøc thø nhÊt lµ −u tiªn nh»m duy trÝ sù c©n b»ng t©m-sinh lý cÇn thiÕt cho con ng−êi : c¸c chuyªn gia c«ng nhËn r»ng con ng−êi nhanh chãng mÖt mái khi lµm viÖc trong ®iÒu kiÖn c¸ch ly thÞ gi¸c tuyÖt ®èi víi m«i tr−êng thiªn nhiªn quen thuéc, trong chiÕu s¸ng nh©n t¹o còng nh− trong ®iÒu hoµ kh«ng khÝ. Còng kh¶o s¸t c¶ nh÷ng c«ng tr×nh trªn mÆt ®Êt , ®−îc c¸ch nhiÖt hîp lý víi m«i tr−êng bªn ngoµi. Tuy nhiªn, ë d−íi ®Êt, t×nh h×nh nµy khã kh¨n thªm do kh«ng gian kÝn mÝt. T×nh h×nh nµy cµng trÇm träng th× tÝnh chÊt lao ®éng cµng ®¬n ®iÖu, sè l−îng ng−êi lao ®éng cµng Ýt vµ thêi gian lao ®éng cµng kÐo dµi. Ph−¬ng thøc thø hai th−êng ¸p dông cho n¬i nµo ®ßi hái ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt ®Æc biÖt ®éc h¹i hoÆc b¾t buéc duy tr× c¶nh quan thiªn nhiªn trªn mÆt ®Êt, hoÆc th¸i ®é chÞu ®ùng ®Ó s¾n sµng x©y dùng hÇm lß, khai kho¸ng,v.v. §· cã lóc ng−êi ta kiÕn nghÞ x©y nhµ nhiÒu tÇng d−íi lßng ®Êt , n¬i cã nh÷ng hÇm lß bÞ bá kh«ng. Ngoµi c¸c c¬ së phôc vô c«ng céng , kho tµng vµ gara, t¹i ®©y cã thÓ ®−a vµo nh÷ng c«ng tr×nh giao th«ng vµ nh÷ng c«ng tr×nh thÓ thao lín, nh»m thay ®æi c¶m gi¸c chÞu g¸nh nÆng t©m lý tíi c¬ thÓ ng−êi. Cã thÓ lÊy vÝ dô vÒ ph−¬ng thøc thø nhÊt. §ã lµ toµ nhµ UNESCO. Trung t©m v¨n ho¸ G. Pompidou vµ Trung t©m th−¬ng m¹i ë Paris. ý t−ëng chung lµ hîp nhÊt nh÷ng c«ng tr×nh cã chøc n¨ng kh¸c nhau vµ x©y dùng t¹i nhiÒu n¬i kh¸c nhau - kh«ng hÒ lµm háng tÝnh thèng nh¸t vÒ phong c¸ch vµ quy m« cã ý nghÜa lÞch sö cña quÇn thÓ kiÕn tróc hiÖn cã cña Paris, song ®· Ên nh÷ng c«ng tr×nh nhiÒu tÇng ®å sé vµ hiÖn ®¹i xuèng lßng ®Êt. Ng−êi ta còng ®· ¸p dông nh÷ng nguyªn t¸c t−¬ng tù ®Ó thiÕt kÕ nhµ ë t− nh©n t¹i mét sè n−íc.

Còng nãi thªm r»ng ngay kiÕn tróc d©n gian ë vïng khÝ hËu nãng còng nh− khÝ hËu l¹nh th−êng tËn dông tÝnh chÊt nhiÖt kü thuËt cña ®Êt ®Ó gi÷ nhiÖt hoÆc lµm m¸t nhµ. Ch¼ng h¹n, nhµ d©n gian vïng T©y Pamir ( H×nh 1) nhê bè côc gän gµng, h×nh d¹ng thu«n thu«n vµ n»m s©u ®¸ng kÓ trong lßng ®Êt nªn ®· gi¶i quyÕt tèt c¶ bµi to¸n vi khÝ hËu vµ nhiÖt kü thuËt. C¸ch gi¶i quyÕt t−¬ng tù cho ng«i nhµ ®−îc xem lµ sinh th¸i nÕu ®−a c¸c biÖn ph¸p truyÒn thèng cæ x−a ®ã vµo nh÷ng c«ng tr×nh hiÖn ®¹i cã quy m« ®å sé. Nh−ng nÕu nh÷ng c«ng tr×nh nµy chØ lÆp l¹i mét c¸ch m¸y mãc vµ thªm th¾t vµo tiÖn nghi sinh ho¹t hiÖn ®¹i th× gi¶i ph¸p sinh th¸i nµy chØ lµ vËt cèng cña mèt. VÝ dô, gi¶i ph¸p nhµ sinh th¸i ë Merton Miles ( Mü, kiÕn tróc s− G. Bernard, H×nh 2 ) còng cßn g©y nhiÒu tranh c·i. TÊt nhiªn, tõng "tóp nhµ nhá" biÖt lËp ngÇm d−íi ®Êt cã nhiÒu −u ®iÓm, nh−ng cßn g©y nhiÒu hoµi nghi ®èi víi nh÷ng tÝnh danh g¾n víi nã: nµo lµ hang æ tiÖn lîi cho ngµy nghØ cuèi tuÇn cã lèi ra trùc tiÕp víi thiªn nhiªn, cßn ë trong thµnh phè ®−îc quy ho¹ch th× buéc con ng−êi ph¶i hµi lßng víi " mèi nèi" hîp lý, ®iÒu chØnh ®−îc cña kh«ng khÝ trong lµnh vµ chç tiÕp xóc víi thiªn nhiªn, phÇn lín cña cuéc ®êi ë trong vi khÝ hËu nh©n t¹o, chiÕu s¸ng nh©n t¹o , trong kh«ng gian ®Çy rÉy nh÷ng nh©n t¹o, dï cho ®ã lµ kiÕn tróc ngÇm d−íi ®Êt. T¸c gi¶ ®å ¸n " Thµnh phè gän gµng" ng−êi Mü ®· t¹o ra cho t−¬ng lai cña nh÷ng ng−êi d©n c¸c tiÖn nghi tèi ®a: ®−êng « t« riªng biÖt, ®−êng ®i bé kh«ng cã chç giao nhau, thêi gian tõ nhµ ë ®Õn chç lµm viÖc lµ tèi thiÓu, kh«ng gian cã thÓ chuyÓn ®æi ®−îc,v.v. §ång thêi, còng l−u ý b¹n ®äc ph¶i ghi nhí nhiÒu vÞ trÝ, theo ®ã con ng−êi trong thµnh phè nµy ph¶i gi¶m bít nhu cÇu vÒ m¸y mãc vµ sö dông c¸c bé phËn chøuc n¨ng cùc kú hîp lý. Theo t¸c gi¶, th× thµnh phè nh− vËy sÏ Ýt vi ph¹m hÖ thèng sinh th¸i vµ sö dông Ýt nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn h¬n, con ng−êi sèng thÝch hîp víi tõng chu tr×nh cña nhÞp ®iÖu sinh häc nh»m ®¶m b¶o chÕ ®é thùc hiÖn chøc n¨ng suèt ngµy ®ªm cña thµnh phè. §õng quªn r»ng cuéc sèng theo chu tr×nh c¸ nh©n cã thÓ ph© ho¹i mèi quan hÖ tù nhiªn cña con ng−êi cho ®Õn gia ®×nh, r»ng nhÞp ®iÖu cña chu tr×nh s¶n xuÊt vµ c«ng t¸c tÝnh cho 24 giê, ®¶m b¶o lao ®éng vÒ ban ®ªm mµ kh«ng bÞ gi¸n ®o¹n.

18

Gièng nh− mèt −a chuéng cña t¸c gi¶ " thµnh phè gän gµng", ng−êi ®Ø tr−íc cïng t− t−ëng lµ Paolo Soleri l¹i tuyªn bè tr¾ng ra lµ nhÊt trÝ víi «ng naú. Tuy nhiªn, ý t−ëng cña Soleri nh»m tæ chøc biÖn ph¸p kiÕn tróc sinh th¸i hµi hoµ víi m«i tr−êng chung quanh, t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn c¸ tÝnh con ng−êi, trong "thµnh phè gän gµng" quan t©m tèi ®a ®Õn tÝnh thùc tÕ, nªn tõ ý t−ëng phong phó chØ cßn l¹i khung cèt ®−îc ®iÒu chØnh cho hîp lý. §ã lµ sù kh¸c biÖt c¬ b¶n cã tÝnh chÊt nguyªn t¾c. Tªn tuæi cña Soleri ngµy nay ®−îc c«ng nhËn kh«ng chØ nh− mét trong nh÷ng ng−êi næi tiÕng c¶ kiÕn tróc hiÖn ®¹i Mü mµ cßn lµ cña c¶ thÕ giíi. BiÓu t−îng nµy thÓ hiÖn sù t«ng hîp gi÷a kiÕn tróc vµ sinh th¸i trong ®å ¸n thiÕt kÕ thùc tÕ. Soleri lµ nghÖ sÜ vµ chiÕn sÜ, mét trong nh÷ng ng−êi ®i ®Çu ®· ®Èy lïi nguy c¬ ph¶i chän gi¶i ph¸p nghiªm tóc, s©u s¾c, triÖt ®Ó nh− sinh th¸i häc ®· chØ ra. ThuËt ng÷ Soleri "kiÕn-sinh th¸i" ®ã còng lµ tªn cña ®å ¸n thiÕt kÕ ®« thÞ mµ còng lµ ph−¬ng h−íng ®ång bé dùa trªn nh÷ng nguyªn t¾c hîp dung c¸c quy luËt kiÕn tróc vµ sinh th¸i." T«i cho r»ng, trong mäi vÊn ®Ò cña kiÕn tróc th× vÊn ®Ò tæ chøc m«i tr−êng quanh ta, céng sinh gi÷a thªn nhiªn vµ con ng−êi mét c¸ch rÊt hµi hoµ lµ ®iÒu quan träng nhÊt ", - ®©y còng lµ c−¬nglÜnh cña «ng. §Æc ®iÓm trong phong c¸ch kiÕn tróc cña Solari , lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu víi ph¹m vi réng lín tõ ng«i nhµ rieng biÖt cho ®Õn mét thµnh phè khæng lå, trong ®ã ¸p dông nh÷ng nguyªn t¾c vÒ cÊu tróc c¬ thÓ tù nhiªn. Qua sù x©m nhËp vµo néi dung cña thÕ giíi quy ho¹ch ®« thÞ ®· g©y ra , biÕn dÞ tù nhiªn, nã t¸ch ra khái viÖc ¸p dông h¹n chÕ c¸c ®iÒu kiÖn khÝ hËu- c¶nh quan kh¸c nhau vµo tong ®« thÞ ( thµnh phè vïng sa m¹c, thµnh phè næi). Quan niÖm " tèi thiÓu ho¸" kh«ng gian cña «ng kh«ng bao giê c¶n trë c¸c mèi quan hª th−êng xuyªn cña nhµ ë trong ®« thÞ víi m«i tr−êng thiªn nhiªn bªn ngoµi. H¬n n÷a, nguyªn t¾c cña gi¶i ph¸p th«ng tho¸ng dµnh l¹i cho con ng−êi t¸c ®éng tù do: hoÆc lµ cã thÓ thªm th¾t vµo, x©y dùng nèt trong ranh giíi ngá cña dù ®Þnh chung. ¤ng cè thö hiÓu con ng−êi nh− mét c¸ thÓ cña céng ®ång, cã −íc m¬ vÒ sù hµi hoµ trong x· héi vµ ®Æt −íc m¬ ®ã trong s¬ ®å cÊu tróc thµnh phè cña m×nh.

H×nh 1. Nhµ ë d©n gian vïng T©y Pamir - mét vÝ dô vÒ gi¶i ph¸p vi khÝ hËu vµ nhiÖt kü thuËt hîp lý( bè côc gän gµng, h×nh d¹ng thu«n thu«n, n»m s©u trong lßng ®Êt ): 1. C¸c phßng ë chÝnh ; 2. phßng ®Öm ; 3. m¸i che; 4. kho dông cô gia ®×nh ; 5. kho l−¬ng thùc ; 6-7. chu«ng nu«i gia sóc ; 8. kho thøc ¨n gia sóc

19

H×nh 2. " Nhµ sinh th¸i" cña kiÕn tróc s− G. Bernard (Mü)

Thμnh phè lμ mét hÖ sinh th¸i Nh− vËy, môc ®Ých c¬ b¶n cña sinh th¸i kiÕn tróc ngµy nay lµ t×m kiÕm, nghiªn cøu vµ ¸p dông trong thiÕt kÕ nh÷ng nguyªn t¾c thiÕt lËp m«i tr−êng c¶nh quan kiÕn tróc nh©n t¹o, kÕt hîp hµi hoµ víi lîi Ých cña m«i tr−êng thiªn nhiªn vµ m«i tr−êng sèng cña con ng−êi. HÖ thèng nhiÒu møc ®é vÒ tæ chøc m«i tr−êng kiÕn tróc sinh th¸i x©y dùng d−íi d¹ng cña hai s¬ ®å tr¸i nghÞch nhau: tõ chung ®Õn riªng - ph−¬ng diÖn thiªn nhiªn; vµ tõ riªng ®Õn chung - ph−¬ng diÖn sinh häc-xÉ héi, con ng−êi. C¶ hai s¬ ®å thùc hiÖn ¨n khíp nhau nh»m ph¶n ¸nh trong c¬ cÊu kiÕn tróc-sinh th¸i c¸c quy luËt cña tù nhiªn vµ con ng−êi, x¸c ®Þnh c¸c biÖn ph¸p bï ®¾p, kh¾c phôc m©u thuÉn gi÷a chóng. Trong c¶ hai tr−êng hîp ®Òu nãi vÒ giíi h¹n ( kh¶ n¨ng thiªn nhiªn t¹o m«i tr−êng, søc khoÎ cho con ng−êi vµ gi¸ trÞ ®Çy ®ñ vÒ sinh ®Þa lý häc), kh¶ n¨ng thÝch nghi (hÖ thèng sinh th¸i vµ c¬ thÓ ng−êi) vµ c¸c biÖn ph¸p bï ®¾p ( nÕu c¸c giíi h¹n cña thiªn nhiªn vµ con ng−êi bÞ c¹n kiÖt). C¸c lîi Ých t−¬ng hç cña sinh th¸i häc ng−êi vµ sinh th¸i häc thiªn nhiªn th−êng ®an kÕt víi nhau, tuy nhiªn khi chóng ta chó t©m ®Õn sinh th¸i häc ng−êi , ë b×nh diÖn thø nhÊt cã sù tham gia cña hÖ thèng c¸c giíi h¹n vÒ thÝch nghi vµ bï ®¾p, biÓu hiÖn ë c¸c møc ®é nghiªn cøu vÒ x· héi-vÖ sinh, sinh häc (lµ phæ biÕn) vµ sinh vËt nh»m dù b¸o ng¾n h¹n vµ dµi h¹n vÒ søc khoÎ con ng−êi vµ hËu duÖ cña hä. S¬ ®å còng cã môc ®Ých duy tr× hoÆc tæ chøc c©n b»ng sinh th¸i chung, t¹i b×nh diÖn thø nhÊt mµ ta quan t©m vÒ m«i tr−êng. ViÖc kiÕn t¹o m«i tr−êng kiÕn tróc-sinh th¸i ®ßi hái nh÷ng nghiªn cøu dµi h¹n, mµ chØ ngµy nay míi cã søc ®µo xíi lªn. Tuy nhiªn kh«ng ph¶i chê ®Õn kÕt qu¶ cuèi cïng ë tËn t−¬ng l¹i xa tÝt ë n¬i nµo ®ã. Víi ý nghÜa nµy, thêi gian kh«ng ñng hé chóng ta, vµ nÕu kh«ng b¾t ®Çu can thiÖp tÝch cùc vµo c¸c qu¸ tr×nh cña m«i tr−êng quy ho¹ch ®« thÞ, th× sau nµy, ngay khi cã ®Çy ®ñ kiÕn thøc råi còng ch¼ng gióp ®ì g× ®−îc cho chóng ta. C¸ch tiÕp cËn kiÕn tróc-sinh th¸i

víi nh÷ng vÊn ®Ò hãc bóa trong thiÕt kÕ cÇn ®−îc ¸p dông song song víi nh÷ng nghiªn cøu dµi h¹n nh»m hiÖu chØnh cho mét giai ®o¹n nµo ®ã. §Ó b¾t ®Çu, cÇn sö dông ngay nh÷ng kÕt qu¶ ®· cã. Ch¼ng h¹n, khi chóng ta tiÕn hµnh nghiªn cøu vi khÝ hËu trong nhiÒu n¨m ë vïng Trung ¸, trong ®ã kh«ng ®−a t¸c ®éng nh©n chñng vµo néi dung nghiªn cøu, song ngay trong khi nghiªn cøu qu¸ tr×nh khÝ hËu-thiªn nhiªn, chóng ta ph¶i chó ý tíi tÝnh kh«ng ®ång nhÊt cña m«i tr−êng kh«ng khÝ ngay t¹i giíi h¹n l·nh thæ cña cac thµnh phè nhá vµ sö dông d÷ liÖu nµy ®Ó c¶i thiÖn m«i tr−êng vi khÝ hËu ®Þa ph−¬ng. Ngµy nay, c¸c d÷ liÖu vÒ m«i tr−êng kh«ng ®ång nhÊt ®−îc sö dông trong bµi to¸n sinh th¸i kiÕn tróc mµ chóng ta kh¶o s¸t, víi nh÷ng biÓu hiÖn phøc t¹p h¬n nhiÒu :khi cã sù can thiÖp tÝch cùc cña yÕu tè nh©n chñng, tÝnh kh«ng ®ång nhÊt cña m«i tr−êng gióp chóng ta tÝch hîp thµnh bøc tranh toµn c¶nh. Tõ c¸ch tÝch hîp, sÏ t×m ®−îc ph−¬ng ph¸p biÕn ®æi toµn c¶nh theo yªu cÇu cña m×nh. Trong m«i tr−êng x©y d−ng ®« thÞ ( hÖ thèng sinh häc lµ thø yÕu so víi hÖ thèng tù nhiªn lµ chÝnh yÕu), chóng ta ph©n biÖt c¸c vïng sinh th¸i sau ®©y : Vïng sinh th¸i ph¸t sinh(VPS) cã nguån vËt chÊt tËp trung m¹nh ( hoÆc n¨ng l−îng) cã t¸c dông ®Þnh h−íng. C¸c nguån cã ¶nh h−ëng xÊu nh− nhµ m¸y xim¨ng ë ngo¹i « thµnh phè, cÇn chuyÓn ra ngoµi ranh giíi ®« thÞ, ®¸nh dÊu ©m (-); nguån cã ¶nh h−ëng tèt nh− ®ån ®iÒn ë phÝa t©y khu d©n c− ®« thÞ trång c©y tróc quú, to¶ ra fitonxit (cã t¸c dông chèng vi khuÈn) cã chøc n¨ng " vÖ sinh" cña m«i tr−êng. BÊt kú m«i tr−êng ®« thÞ nµo còng cã ®ñ lo¹i chÊt l−îng cña VPS mang dÊu ©m vµ dÊu d−¬ng (+). Lo¹i thø nhÊt lµ c¸c xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp,tr¹m nåi h¬i, ®−êng giao th«ng chÝnh, chç ®ç xe,v.v. Lo¹i thø hai lµ c¸c c«ng viªn, d¶i c©y xanh b¶o vÖ thµnh phè. Nhu cÇu cña vïng sinh th¸i (NVS) c¬ b¶n lµ hÊp thu vËt chÊt, chø kh«ng ph¶i th¶i bá chóng. Th«ng th−êng, ®ã lµ m«i tr−êng vïng c− tró. Nã cã thÓ lµ dÊu ©m nÕu n»m trong vïng chÞu ¶nh h−ëng (- VPS) hoÆc qu¸ b·o hoµ thø vËt chÊt nµo ®ã, thËm chÝ cã tÝnh chÊt tèt ( nÕu ®ån ®iÒn c©y tróc quú n»m trùc tiÕp trong khu ë, th× kh«ng khÝ qu¸ b·o hoµ fitonxit cã thÓ dÉn ®Õn hËu qu¶ xÊu).

20

VPS vµ NVS lµ nh÷ng vïng sinh th¸i c¬ b¶n. Trong c¶i t¹o, chóng cã vai trß quan träng trong gäi lµ c¸c m«i tr−êng trung gian ( sÏ nãi chi tiÕt sau nµy ): läc s¹ch (VSL), khu tró (VSK) vµ trung hoµ (VST). Lo¹i thø nhÊt lµm thay ®æi l−îng vµ chÊt cña chÊt tËp trung vµ b»ng c¸ch vËn chuyÓn th«ng qu¸ (transit), ®−a ®i xa h¬n n÷a. Lo¹i thø hai h¹n chÕ ë mét sè Ýt yÕu tè vµ nhãm yÕu tè. Lo¹i thø ba ®Æc biÖt ®éc h¹i, ph¶i c¸ch ly hoµn toµn, lµ chÊt kh«ng dÔ chuyÓn ho¸. Thùc ra, kh«ng thÓ ph©n chia c¸c vïng sinh th¸i mét c¸ch thuÇn tuý vµ rµnh rät, v× muèn x¸c ®Þnh l−îng, chÊt, c¸ch bè trÝ, h−íng t¸c ®éng th× ph¶i t¨ng c−êng, khu tró hoÆc lan truyÒn ¶nh h−ëng cña chóng sang c¸c vïng sinh th¸i l©n cËn nhê c¸c ph−¬ng tiÖn kiÕn tróc-c¶nh quan, kü thuËt, v.v. Chóng ta ph¸t hiÖn quy luËt quan träng nµy : c¸c vïng sinh th¸i cã dÊu ©m ë bÊt c− n¬i nµo còng cã xu h−íng hîp nhÊt vµ t¨ng c−êng ¶nh h−ëng cña m×nh; c¸c vïng sinh th¸i mang dÊu d−¬ng th−êng ph©n nhá ra vµ b¸n kÝnh ¶nh h−ëng cña chóng th−êng gi¶m ®i. Bëi vËy, c¸c vïng sinh th¸i ph¸t sinh mang dÊu ©m cÇn ph¶i h¹n chÕ, c¸ch ly ¶nh h−ëng cña chóng trong yÕu tè tuÇn hoµn hoÆc lµm chóng bÞ gi¸n ®o¹n. Tr¸i l¹i, c¸c vïng sinh th¸i ph¸t sinh mang dÊu d−¬ng th× cÇn hîp nhÊt l¹i vµ tËn dông ¶nh h−ëng chung trong mét chu tr×nh sèng duy nhÊt cña thµnh phè. ViÖc thùc hiÖn nh÷ng nguyªn t¾c cña tæ chøc vïng sinh th¸i cho khu ®Êt x©y dùng cã thÓ thuyÕt minh qua ®å ¸n thiÕt kÕ ph¸t triÓn khu ®«ng- nam cña thµnh phè mµ ta ®ang kh¶o s¸t. C¸c vïng sinh th¸i ph¸t sinh d−¬ng ®−îc tËp hîp trong mét cÊu tróc kh«ng gian duy nhÊt, bè côc sao cho ph©n nhá cã møc ®é t¸c ®éng cña VPS ©m, bè trÝ mét phÇn d−íi lßng ®Êt ®Ó kÕt hîp thu hót chÊt th¶i bëi c¸c khèi c©y xanh. Khi ph©n bè vïng sinh th¸i vµ bè trÝ c¸c c«ng tr×nh cña chóng cÇn chó ý r»ng, mÆc dï thµnh phè ®Æt trªn phÇn ®Êt ®ai thung lòng, cã ®iÒu kiÖn x©y dùng thuËn lîi nhÊt vÒ mÆt sinh th¸i, nh−ng v× kÒ s¸t ngay ®ã lµ mét bÓ kh«ng khÝ nhiÔm bÈn, kh«ng ®ång nhÊt g©y bÊt tiÖn nghi cho bøc tranh chung vÒ vi khÝ hËu do ë trªn mét nÒn « nhiÔm cã h¹i. Tõ ®ã, chøc n¨ng cña tÊt c¶ c¸c vïng sinh th¸i mang dÊu d−¬ng dïng ®Ó läc s¹ch theo tÇng bËc, ph©n nhá vµ ®−a ra c¸c

thµnh phÇn chung kh«ng mong muèn.§iÒu nµy gióp cho viÖc x¸c ®Þnh c¬ cÊu x©y dùng theo kiÓu c¬ cÊu chiÕm kh«ng khÝ, thu hót tèi ®a kh«ng khÝ m¸t vµ s¹ch vÒ ban ®ªm vµ s¸ng sím, thæi tõ khe nói liÒn kÒ vµ c¶n con ®−êng « nhiÔm bªn ngoµi tÝch tô ë phÇn phøc t¹p cña thµnh phè vÒ ban ngµy. BiÖn ph¸p nµy cã thÓ trë nªn hiÖu qu¶ ®Ó c¶i thiÖn m«i tr−êng ®« thÞ ngay c¶ khi kh«i phôc l¹i thµnh phè. H×nh 3. §å ¸n thiÕt kÕ ph¸t triÓn khu ®«ng-nam cña thµnh phè dùc trªn ph©n vïng sinh th¸i khu ®Êt nh»m tèi wu ho¸ m«i tr−êng vµ c¶i thiÖn vi khÝ hËu. 1- trung t©m vïng sinh th¸i ph¸t sinh ©m; 2- trung t©m vïng sinh th¸i ph¸t sinh d−¬ng B©y giê chóng ta trë l¹i víi m«i tr−êng trung gian th−êng gÆp trong ®êi sèng. M«i tr−êng cña xe buýt mµ chóng ta ®i vµ vÒ hµng ngµy cã ph¶i lµ m«i tr−êng sinh häc-x· héi trung gian kh«ng? Cã ph¶i lµ nã h×nh thµnh trong ®ã c¸i gäi lµ khÝ hËu t©m lý, ng−êi ta c¶m thÊy qu¸ nãng hoÆc qu¸ l¹nh tuú thuéc c¶m gi¸c khi chóng ta ®Õn ®Ých. ChÝnh x¸c h¬n lµ c¶m gi¸c cña chóng ta tuú thuéc lµ xe ch¹y qua c«ng viªn hay kÒ víi b·i r¸c thµnh phè. T¹i Cùc b¾c, nh− lµ nh÷ng tr¹m g¸c th¸m hiÓm, c¸c thµnh phè vµ thÞ trÊn trë thµnh nh÷ng c¬ së cña ph−¬ng ph¸p m«i tr−êng trung gian, vµ cã thÓ thÝch hîp víi mét sè vïng miÒn kh¸c. Trong ®iÒu kiÖn vïng nói cao mµ lµm viÖc ë ®é cao 3500-4000m trªn mÆt biÓn cÇn ph¶i cã thêi gian thÝch nghi: tho¹t tiªn ph¶i cã kÕ ho¹ch lµm viÖc trong m«i tr−êng trung gian ë ®é cao 2000m. ChÝnh t¹i ®é cao nµy, m«i tr−êng trung gian cã dÊu hiÖu cña c¶ hai m«i tr−êng th−êng xuyªn cùc h¹n.

21

Kh¸i niÖm m«i tr−êng trung gian rÊt cÇn thiÕt trong viÖc thiÕt lËp c¬ cÊu kiÕn tróc-sinh th¸i. ChÝnh v× lÏ ®ã mµ ng−êi ta thiÕt kÕ nh÷ng c«ng t×nh x©y dùng hµng lo¹t, chÝnh nh÷ng c«ng tr×nh nµy x¸c ®Þnh bé mÆt t−¬ng lai cña thµnh phè. C¬ cÊu kiÕn tróc-sinh th¸i mang tÝnh hai mÆt cña mét nhiÖm vô : mÆt ngoµi lµ tæ chøc sinh th¸i cho m«i tr−êng x©y dùng ®« thÞ, cßn mÆt trong lµ tæ chøc m«i t−êng bï ®¾p-thÝch nghi ( tøc m«i tr−êng trung gian) ®Ó trë thµnh m«i tr−êng sèng trong chu tr×nh sinh häc-x· héi cña con ng−êi " lao ®éng-sinh ho¹t- nghØ ng¬i". H×nh 4 tr×nh bµy s¬ ph¸c c¬ cÊu kiÕn tróc-sinh th¸i " C¸i b¸t xanh" trong ®iÒu kiÖn cña Trung ¸, nguyªn t¾c dùa trªn " V−ên treo", ph¸t triÓn trong mét kh«ng gian nöa kÝn cña mét hÖ thèng kiÕn tróc c¶nh quan ®−îc h×nh thµnh theo qu¸ tr×nh lÆp l¹i sù tuÇn hoµn cña dßng kh«ng khÝ nói ë quy m« nhá , vµ lµm th«ng tho¸ng c¸c c¨n hé n»m ë s−ên nói. C«ng tr×nh cã m«i tr−êng ®éc lËp víi m«i tr−êng H×nh 4. Dù ¸n kiÕn tróc-sinh th¸i " C¸i b¸t xanh"

chung, cã khèi tÝch qu¸n tÝnh lín, diÖn tÝch mÆt nhµ lµ cùc tiÓu khi khèi tÝch kh«ng gian bªn trong lµ cùc ®¹i. Bè trÝ trång c©y xanh theo tµng bËc cho phÐp t¹o kh«ng gian bªn trong cña " b¸t" cã m«i tr−êng kh«ng khÝ thuËn lÞ vµ riªng biÖt. MËt ®é d©n c− ®«ng ®óc, thµnh phÇn d©n sè kh¸c nhau ®ßi hái bè trÝ r¶i r¸c trung t©m c«ng c«ng vµ dÞch vô . Muèn vËy ph¶i gi¶i phãng c¸c c¨n hé ë hai ®−êng vßng ë tÇng mét vµ tÇng t¸m. §Æc ®iÓm vÒ lèi sèng, tryÒn thèng d©n téc vµ tån t¹i sè l−îng lín gia ®×nh ®«ng con , víi tØ lÖ phô n÷ lao ®éng ë nhµ lµ kh¸ lín. KÕt hîp víi vÊn ®Ò lao ®éng, cßn ph¶i dù tÝnh c¸c phßng ®Æc biÖt kh¸c ë tÇng d−íi cña " b¸t" §óng ra th× còng cã c¸c phßng thÓ thao vµ s©n ch¬i ë tÇng trªn cïng dµnh cho thanh niªn. ViÖc ®−a c¸c tËp thÓ vµo víi céng ®ång kÐo theo c¸c mèi quan t©m thùc chÊt kh¸c phøc t¹p h¬n,cÇn tiÕp tôc nghiªn cøu thªm. C¬ cÊu cña nhµ ë tæ chøc m«i tr−êng sinh häc-x· héi th−êng xuyªn, cã ®−a vµo biÖn ph¸p bï ®¾p riªng, vÝ dô ph¶n ¶nh trong c¬ cÊu vÒ ho¹t ®éng nghÒ nghiÖp cña ng−êi c− tró.

Sinh th¸i häc vμ tÝnh ®éc ®¸o cña kiÕn tróc

KiÕn tróc khi dùa trªn nguyªn t¾c sinh th¸i sÏ cã nhiÒu nÐt ®éc ®¸o, v× vËy cã thÓ nãi vÒ ph−¬ng h−íng cã triÓn väng míi cña nghÖ thuËt nµy. Nguyªn t¾c ®ã lµ thiÕt kÕ nhµ vµ c«ng tr×nh kh«ng ph¶i lµ lµm nªn nh÷ng c«ng tr×nh riªng biÖt mµ lµ thµnh phÇn cña c¬ cÊu kiÕn tróc sÞnh th¸i, thùc hiÖn nh÷ng chøc n¨ng sinh th¸i nhÊt ®Þnh cña hÖ thèng sinh th¸i phô, ®¶m b¶o tÝnh phi tiªu chuÈn cña kiÕn tróc phæ th«ng, thËm chÝ khi ¸p dông ph−¬ng ph¸p c«ng nghiÖp ho¸ x©y dùng. TÝnh phi tiªu chuÈn lµ b−íc ®Çu tiªn tiÕn tíi kiÕn tróc ®éc ®¸o. Chóng ta thÊy r»ng, c¸ch tiÕp cËn sinh th¸i, mét mÆt kh«ng h¹n chÕ yªu cÇu cña kiÕn tróc hiÖn ®¹i trong quy m« lín, mÆt kh¸c t¸ch bãc quy m« ®ã khái m¶nh ®Êt quª h−¬ng. Khi c«ng tr×nh kiÕn tróc trë thµnh thµnh viªn tham gia qu¸ tr×nh sinh th¸i dï ë møc ®é c¶i biÕn vi khÝ hËu cña m«i tr−êng chung quanh, th× ngay khi lµm biÕn ®æi h×nh thøc còng kh«ng nghiªn cøu thÈm mü ®Õn n¬i ®Õn chèn ®−îc, cßn

22

chøc n¨ng sinh th¸i cña nhµ hoÆc c«ng tr×nh sÏ ®−a chóng gÇn víi c¸c gi¶i ph¸p tù nhiªn, " thiªn nhiªn" h¬n. TÊt nhiªn, kh«ng ph¶i ngµy nay míi sinh ra nh÷ng nguyªn t¾c vÒ c¶i biÕn vi khÝ hËu víi c¸c ph−¬ng tiÖn kiÕn tróc. Tõ xa x−a, nh÷ng kiÕn tróc cña t¸c gi¶ khuyÕt danh ®· ®−îc x©y dùng, dÉn d¾t bëi truyÒn thèng vµ nh÷ng ý t−ëng lµnh m¹nh. Vµ ngµy nay, trong x©y dùng hµng lo¹t theo ph−¬ng ph¸p c«ng nghiÖp, ng−êi ta ®· vËn dông nh÷ng biÖn ph¸p hay nhÊt cña kiÕn tróc d©n gian vµo x©y dùng hiÖn ®¹i. Nh−ng kh«ng ph¶i ë ®©u vµ bao giê còng thµnh c«ng. Ch¼ng h¹n, ë vïng Baltic nghÖ thuËt t¹o h×nh vµ bãng d¸ng cña kiÕn tróc xa x−a dËp khu«n mau chãng l¹ th−êng trong m«tip cña kiÕn tróc hiÖn ®¹i , vµ bÞ chinh phôc trong c¶ x©y dùng b»ng bª t«ng cèt thÐp. Tr¸i l¹i, qu¸ tr×nh nµy ë Trung ¸ kh«ng hoµn toµn ®¬n gi¶n vµ kÐo dµi. Cho ®Õn nay, nh÷ng thµnh c«ng hiÕm hoi kh«ng thÓ h×nh thµnh ®−îc mét ph−¬ng h−íng toµn vÑn më ra con ®−êng ph¸t triÓn x©y dùng phæ th«ng theo d©n gian ®éc ®¸o. Ch¼ng h¹n, viÖc sö dông nguyªn t¾c s¸ng t¸c nhµ ë d©n gian (d¹ng kiÕn tróc phæ th«ng nhÊt) chØ mang l¹i Ýt nhiÒu kÕt qu¶ tèt trong x©y dùng nhµ Ýt tÇng. §iÒu cã liªn quan tíi nhµ cao tÇng lµ viÖc ¸p dông c¸c biªn ph¸p riªng lÎ cña kiÕn tróc nhµ ë d©n gian, kh«ng mang l¹i chÊt l−îng míi, cßn kh¸i niÖm truyÒn thèng th× ngµy nay ®· trë thµnh lçi thêi råi. VËy nªn cho tíi nay, trong ®a sè tr−êng hîp , tÝnh ®éc ®¸o cña kiÕn tróc chØ ®−îc thÓ hiÖn ë ®©y qua c¸c ®Æc tÝnh vÒ hoa v¨n trang trÝ. C¸c chÊn song cöa sö dông trang trÝ hoa v¨n d©n téc lµ mét trong nh÷ng biÖn ph¸p phæ biÕn nhÊt t« vÏ cho x©y dùng hµng lo¹t, lÆp ®i lÆp l¹i qu¸ nhiÒu ®· trë thµnh nhµm ch¸n vµ ®¬n ®iÖu. §ång thêi, ®Æc ®iÓm cña kiÕn tróc cæ, d©n gian cña thêi ®· qua vµ nh÷ng ®Æc ®iÓm h×nh thµnh cña kiÕn tróc ngµy nay cã nhiÒu ®iÓm t−¬ng ®ång. Khi t×m kiÕm con ®−êng ®Ó tæng hîp c¸c ®Æc ®iÓm nµy cña kiÕn tróc Trung ¸, kÕ ho¹ch ®−a ra ®ît ®Çu lµ yÕu tè khÝ hËu thiªn nhiªn, lµ mét trong nh÷ng yÕu tè quan träng cã ¶nh h−ëng ®Õn sù h×nh thµnh kiÕn tróc vµ Ýt thay ®æi vÒ thêi gian vµ kh«ng gian so víi c¸c yÕu tè kh¸c. ChÝnh yÕu tè nµy lÇn ®Çu tiªn rµng buéc t¹i ®©y nh÷ng nguyªn t¾c tæ chøc m«i tr−êng kiªn tróc, chän vËt liÖu vµ kÕt

cÊu x©y dùng, vµ tõ ®ã, lµ c¶ vÒ thÈm mü cña kiÕn tróc d©n gian. H¬n n÷a, t¹i sao chØ lµ ë Trung ¸ ? H×nh bãng truyÒn thèng cña nh÷ng phè cæ t¹i thµnh phè vïng Baltic , víi nhÞp ®iÖu ®éc ®¸o cña c¸c m¸i chám nhän cã ®é dèc m¸i dùng ®øng? Ph¶i ch¨ng do m−a, tuyÕt, giã, Èm −ít vµ ngãi lîp b»ng gç ®ßi hái ®Æt ®é dèc lín ®Õn nh− vËy ? Ph¶i ch¨ng h×nh thøc cña kiÕn tróc ®−¬ng ®¹i buéc ph¶i cã bãng d¸ng nh− vËy ? Cã ph¶i chÝnh nh÷ng c¸i hiªn trong nhµ ë d©n gian cÇn thiÕt cho viÖc høng nh÷ng tia n¾ng hiÕm hoi cña mÆt trêi ph−¬ng b¾c, råi t¸i hiÖn bëi nh÷ng cña sæ x©y låi ra ngoµi cña thêi nay, t¹o m¶ng phong phó cho ng«i nhµ ? T¹i Trung ¸ ng−êi ta rÊt muèn trung hoµ ®−îc ®Æc ®iÓm cùc ®oan cña khÝ hËu vµ b¾t ®Çu khuyÕn khÝch viÖc s¸ng t¹o c¸c gi¶i ph¸p cho kiÕn tróc hiÖn ®¹i. Tuy nhiªn, tho¸ng nh×n ®· thÊy ng«n ng÷ cña nh÷ng c«ng tr×nh cæ ®¬n gi¶n vµ ng¾n gän ®Õn møc nh− m· ho¸, th× khi "sao chÐp" víi quy m« x©y dùng míi vµ b»ng nh÷ng vËt liÖu x©y dùng míi, ch¾c ch¾n lµ råi ph¶i im bÆt. VÊn ®Ò lµ ë chç nhµ d©n gian truyÒn thèng cña ph−¬ng T©y ®· tr¶i qua nhiÒu thÕ kû lín m¹nh lªn cïng víi sè tÇng : do ®Êt ®¾t ®á vµ yªu cÇu cña chÝnh quyÒn thµnh phè, nhµ chØ cã thÓ ph¸t triÓn theo chiÒu cao. V× vËy, nh÷ng tÝnh chÊt cña nhµ cao tÇng tõ l©u ®· ®−îc x¸c lËp, rÌn giòa vµ tíi thÕ kû cña chóng ta th× ®· s½n sµng hiÖn ®¹i ho¸. ë ph−¬ng §«ng, tõ cæ x−a, viÖc bè trÝ nhµ cöa ®· ph¸t triÓn theo chiÒu ngang. Nhµ nhiÒu tÇng cã ë ®©y lµ tõ ®©u mang tíi, nã xa l¹ víi ®iÒu kiÖn khÝ hËu thiªn nhiªn kh¾c nghiÖt vµ ®Æc ®iÓm sinh ho¹t. Sù thay ®æi tÝch cùc cña lèi sèng cña c− d©n trong nh÷ng n¨m sau chiÕn tranh ®· dÉn tíi sù c¸ch biÖt gi÷a kiÕn tróc d©n gian Ýt tÇng víi kiÕn tróc hiÖn ®¹i nhiÒu tÇng x©y dùng hµng lo¹t. CÇn kh¾c phôc vÊn ®Ò nµy trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cña thiªn nhiªn cùc ®oan, cã tiÒm n¨ng sinh th¸i m¹nh mÏ (khÝ hËu nãng, tuÇn hoµn vËt chÊt cã tèc ®é cao). §iÒu nµy cã nghÜa lµ sÏ phæ biÕn quy luËt cña nã cho c¸c vïng kh¸c cña ®Êt n−íc, kÓ c¶ biÖn ph¸p vµ ph−¬ng tiÖn t¹o lËp m«i tr−êng sinh th¸i kiÕn tróc. rªn c¬ së kiÕn tróc cã thÓ ph¶n ¸nh tÝnh ®éc ®¸o cña ®Þa ph−¬ng vµ mang tÝnh d©n téc vÒ c¬ cÊu di truyÒn häc.

23

Tuy nhiªn cÇn cã ng−êi trung gian , võa gÇn víi d©n gian, võa gÇn víi hiÖn ®¹i, võa mang tÝnh ®Þa ph−¬ng, võa dÔ phæ biÕn. Ng−êi ®ã chÝnh lµ thiªn nhiªn. Kh«ng thÓ cã ng−êi trung gian nµo kh¸c ®−îc.Vµ sù vÝ von nµy lµ ®óng nhÊt nÕu c¶nh quan ®−îc ®−a vµo chç mµ vÊn ®Ò cã d¹ng phøc t¹p vµ m©u thuÉn nhÊt. §ã chÝnh lµ nh÷ng èc ®¶o hÎm nói l¹nh lÏo ë Trung ¸ ®· chÝnh x¸c bao nhiªu khi buéc ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p nhµ ë d©n gian.Vµ còng lóc nµy, h×nh bãng, m¶ng t−êng, ®ai ®¸y hÎm, ch¼ng kh¸c nµo d·y phè chång chÊt nhµ tø phÝa; kh«ng cßn hao hao gièng chót nµo ®Õn h×nh bãng, tæ chøc kh«ng gian, phèi hîp mÆt ph¼ng víi bè côc c©y xanh trong x©y dùng hiÖn ®¹i n÷a. Vµ cã ph¶i lµ nghÞch lý kh«ng, khi lµm m¸t nh÷ng d·y phè vµ qu¶ng tr−êng víi m«i tr−êng nh©n t¹o, víi bè côc c¸c s©n nöa kÝn vµ kÝn tõ ®¸, c©y xanh vµ n−íc ë n¬i c¸ch xa thµnh phè nãng vµ bôi hµng chôc c©y sè ... b»ng bµn tay vµ khèi ãc con ng−êi ! N¬i ®©y còng cã nhiÒu c©y xanh, kªnh n−íc hoµn toµn cã thÓ thay thÕ nh÷ng con suèi, vµ nh÷ng bøc t−êng cña nhµ cao tÇng che r©m kh«ng kÐm hÎm nói. TÊt c¶ ®Òu bè côc theo mét quy t¾c kh¸c. Cã thÓ nãi r»ng chóng ta ®ang l¹c quan ho¸ t×nh h×nh. So s¸nh b»ng m¾t, ®èi chiÕu b»ng c¶m gi¸c, th× vÒ ph−¬ng diÖn khoa häc ch¼ng chøng minh ®−îc ®iÒu g×. C¨n cø vµo nh÷ng quy t¾c nghiªn cøu vi khÝ hËu, chóng ta kh¶o s¸t hÎm nói ë gÇn thµnh phè, thËm chÝ ë vïng ven. Nh÷ng hÎm nói nµy ®· ®−îc lùa chän kü cµng theo nguyªn t¾c t−¬ng tù vµ c¬ häc trong tæ chøc vi khÝ hËu nhµ ë d©n gian vµ phÐp so s¸nh víi x©y dùng nhµ nhiÒu tÇng hiÖn nay vµ trong t−¬ng lai. KÕt qu¶ ®· ph¸t hiÖn ra quy t¾c lµ nhµ nhiÒu tÇng cã thÓ ¸p dông thuËn lîi c¸c biÖn ph¸p nhµ ë d©n gian. Vµ tÊt nhiªn lµ khi ®ã c¬ cÊu nhµ nhiÒu tÇng ph¶i hîp lý h¬n khi chó ý tíi kiÕn tróc d©n gian. ChÝnh v× thÕ ®· ph¸t sinh gi¶i ph¸p bè côc kh«ng gian cña nhµ " V−ên treo", " C¸i b¸t xanh" vµ mét sè nhµ nghØ miÒn duyªn h¶i. Nhµ ë d©n gian g¾n liÒn chÆt chÏ víi thiªn nhiªn. Ngoµi ra, chÝnh nhê cã c¸c ®iÒu kiÖn khÝ hËu-thiªn nhiªn cùc ®oan míi cã kh¶ n¨ng phan biÖt ®−îc c¸c biÖn ph¸p kiÕn tróc d©n gian tiÕn bé víi c¸c biªn ph¸p kh«ng cã triÓn väng, t¹o ®iÒu kiÖn tho¸t khái h¼n lèi sèng d©n d· l¹c hËu, phong tôc t«n gi¸o,v.v. HÎm nói, ®ã lµ mét h×nh mÉu

kiÕn tróc ë ®é cao nhÊt cña thiªn nhiªn, mét vÞ trÝ khÝ hËu -thiªn nhiªn ®a d¹ng nhÊt cã thÓ t×m thÊy trong m«i tr−êng x©y dùng ®« thÞ thùc tÕ ë mäi vÜ ®é. HÎm nói chØ ra cho chóng ta c¸ch øng xö víi qu¸ tr×nh cña m«i tr−êng kh«ng khÝ: t¨ng c−êng hay k×m h·m, hoµ hîp víi m«i tr−êng nÒn hay t¹o riªng m«i tr−êng, chèng nãng chung bÒ mÆt ®Êt hay chØ mét bé phËn cña ng«i nhµ ( nguyªn t¾c t¹o giã nhÑ) , hoÆc lµ t¹o dßng kh«ng khÝ nh©n t¹o thay v× th«ng giã tù nhiªn. TiÖn ®©y còng giíi thiÖu mét biÖn ph¸p ®· ¸p dông trong thiÕt kÕ nhµ ë t¹i vïng cùc ë B¾c Thuþ §iÓn lµ: t¹o th«ng giã côc bé nhÑ nhµng ®Ó b¶o vÖ giã lín. Thiªn nhiªn cña kiÕn tróc, chÝnh thùc lµ nh− vËy. Nã kh«ng ph¶i t¹o ra theo h×nh thøc ®i tõ c¸c n−íc vïng duyªn h¶i mµ theo nguyªn t¾c nguyªn t¾c cña qu¸ tr×nh sinh th¸i cÇn thiÕt ë quª h−¬ng. N¾m v÷ng nguyªn t¾c, nhµo luyÖn thµnh h×nh thøc, ®iÒu nµy chØ cã thÓ n¶y sinh t¹i m¶nh ®Êt quª h−¬ng, mét c¸ch tù nhiªn, kh«ng chØ cho h«m nay, mµ c¶ cho qu¸ khø vµ t−¬ng lai. Cã mét ®iÒu kh«ng thÓ thay ®æi: kiÕn tróc phæ th«ng - thµnh phÇn c¬ b¶n cña tÕ bµo thµnh phè vµ lµ m¶nh ®Êt chñ yÕu ®Æt ý t−ëng sinh th¸i. §©u ph¶i ngÉu nhiªn ví ®−îc cña quý, mµ ph¶i lÇn l−ît thùc hiÖn ý t−ëng qua x©y dùng ®« thÞ, trong thiÕt kÕ nhµ ë, trong trang trÝ , thÓ hiÖn ®Æc ®iÓm cña ®êi sèng céng ®ång, chø kh«ng ph¶i chØ lµ c¸c biÖn ph¸p sinh th¸i kiÔn tróc t−ëng t−îng ra. Khi kh¶o s¸t c¸c nguyªn t¾c sinh th¸i lµm c¬ së thiÕt lËp m«i tr−êng thuËn lîi cña thµnh phè ë mäi cÊp ®é, chóng ta gäi nã lµ " kiÕn tróc chiÕn l−îc". Nã kh«ng ph¶i lµ c¸i ®èi chøng cho nh÷ng c«ng tr×nh ®éc ®¸o, mµ tr−íc hÕt ph¶i x¸c ®Þnh ph−¬ng h−íng h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn. Chóng ta kh«ng cã tham väng gäi nã lµ kiÕn tróc cña t−¬ng lai, mµ khiªm tèn h¬n, chÝnh x¸c h¬n gäi lµ kiÕn tróc cã t−¬ng lai.

24

Phô lôc 1. ¶nh h−ëng cña c¸c yÕu tè khÝ t−îng tíi con ng−êi ( nguån : " GS.TS §μo Ngäc Phong: Mét sè vÊn ®Ò vÒ Sinh khÝ t−îng , nxb KH&KT-1984 )

YÕu tè §Æc ®iÓm T¸c ®éng ®Õn con ng−êi BiÖn ph¸p tr¸nhBøc x¹ mÆt trêi

-G©y t¸c ®éng quang ho¸. Tia n¾ng cã thÓ x©m nhËp vµo c¬ thÓ qua bÒ mÆt da vµ m¾t. - Cã t¸c dông diÖt mÇm cña mét sè lo¹i ký sinh trïng g©y bÖnh ( ph¬i n¾ng diÖt trøng giun ®òa)

- T¸c dông quang ho¸ x¶y ra trªn da, lµm cho da s¹m mµu. HËu qu¶: h×nh th¸nh s¾c tè da, lµm dµy líp sõng ë da, sím l·o ho¸ da, g©y ung th− da. - Tia tö ngo¹i gÇn 0,3 g©y viªm nhiÔm quang ho¸ nhÊt thêi gi¸c m¹c m¾t

Dïng kÝnh thuû tinh mµu, kem b«i da, trang bÞ b¶o hé lao ®éng thÝch hîp

NhiÖt ®é - T¸c ®éng vµ g©y c¶m gi¸c trùc tiÕp bÒ mÆt da. - G©y nãng hay l¹nh tuú t−¬ng quan nhiÖt ®é kh«ng khÝ vµ nhiÖt ®é bÒ mÆt c¬ thÓ - Thay ®æi nhiÖt ®é m«i tr−êng, lµm mÊt c©n b»ng nhiÖt.

NhiÖt ®é cao g©y nh÷ng biÓu hiÖn sinh lý: + Tim m¹ch : nhiÖt ®é KK t¨ng cao, ng−êi thÝch nghi víi n¾ng th−êng cã biÓu hiÖn sinh lý Ýt h¬n so víi ng−êi ch−a thich nghi víi nãng : m¹ch, huyÕt ¸p, tèc ®é m¸u ®Òu chËm vµ thÊp h¬n. + HÖ thÇn kinh : vá n·o cã vai trß trong viÖc ®iÒu chØnh nhiÖt khi thÝch nghi víi nhiÖt ®é cao,

KhÝ h¹u nãng Èm g©y ra c¸c ®iÒu kiÖn c¨ng th¼ng ®èi víi sinh lý con ng−êi, nhÊt lμ c¸c t¸c ®éng lªn c¬ chÕ c©n b»ng nhiÖt vμ c¸c chøc n¨ng kh¸c cña c¬ thÓ. CÇn rót ra ®ùoc gi−oÝ h¹n chÞu

c¶m gi¸c ®Òu b×nh th−êng ho¸ trë l¹i. + RÌn luyÖn thÝch nghi víi nhiÖt ®é: thÝch nghi nhÊt thêi ®Ó chÞu nãng, chÞu l¹nh, nh−ng ®Ó dÔ chÞu ph¶i rÌn luyÖn qua thêi gian dµi, nhÊt lµ lµm quen víi n¬i míi ®Õn.

®ùng tèi ®a cña c¬ thÓ ng−êi trong hoμn c¶nh khÝ hËu nhiÖt ®íi giã mïa ViÖt Nam

§é Èm - Cã vai trß quan träng trong c©n b»ng nhiÖt vµ liªn quan tíi møc ®é l¹nh. - §é Èm thÝch hîp víi c¬ thÓ ng−êi vµo kho¶ng 50%

- Ph©n biÖt :®é Èm thêi tiÕt ®é Èm cã nguån gèc tõ ®Êt. - §é Èm ®Êt g©y h¹i cho bÖnh nh©n lao vµ hen, ®é Èm thêi tiÕt liªn quan ®Õn m−a vµ s−¬ng mï- g©y h¹i cho bÖnh nh©n viªm phÕ qu¶n, viªm phæi vµ thÊp khíp.

C¬ thÓ ng−êi ViÖt Nam chÞu ®−îc Èm cao h¬n, kho¶ng 80%. CÇn cã biÖn ph¸p nh©n t¹o (®iÒu hoµ kh«ng khÝ, g¶m hót Èm...)®Ó Èm khÝ quyÓn kh«ng t¸c ®éng tíi søc khoÎ vµ ®iÒu kiÖn lµm viÖc.

Giã T¸c dông : l−u th«ng kh«ng khÝ, ®iÒu chØnh tù nhiªn nhiÖt ®é m«i tr−êng, lµm s¹ch m«i tr−êng

- T¸c ®éng xÊu : + Lµm trÎ s¬ sinh ®Õn 3 tuæi dÔ viªm phæi, ng−êi giµ m¾c bªnh tim m¹ch, xuÊt huyÕt n·o. +Giã ¹nh vµ ®ét ngét lµm mÊt nhiÖt c¬ thÓ. + GÝo nãng kh« (giã Lµo)g©y mÊt n−íc, sèt cao, suy dinh d−ìng ë trÎ s¬ sinh, suy nh−îc c¬ thÓ ë ng−êi lín.

Trong sinh khÝ t−îng, giã ®−îc chó ý nhiÒu v× trùc tiÕp g©y vµ ph¸t triÓn mét sè bÖnh. Giã ïa ®«ng-b¾c vµ c¸c lo¹i giã ®Þa ph−¬ng kh«ng thÓ coi th−êng, cÇn cã biÖn ph¸p chèng tr¸nh c¶m, nhiÔm l¹nh, tai biÕn tim m¹ch

Mïa - Th©n nhiÖt cã thÓ thay ®æi 0,5 ®é C theo

Nh÷ng t¸c ®éng c¬ b¶n cã tÝnh chÊt chu kú ®èi víi nh÷ng c¬ chÕ sinh lý

25

mïa. _ TuÇn hoµn qua da vµ nhiÖt ®é da thay ®æi theo mïa - ChuyÓn ho¸ c¬ b¶n theo mïa

vµ ®èi víi mét sè bÖnh th−oõng gÆp theo mïa lµ : m¸u, n−íc tiÓu, chuyÓn ho¸, néi tiÕt, huyÕt ¸p, bÖnh phæi, ung th−, thÊp khíp, m¾t, nhiÔm trïng da, loÐt d¹ dµy, t©m thÇn....

Phô lôc 2. C¸c møc c¶m gi¸c nhiÖt cña ng−êi ViÖt nam

( nguån :GS,TSKH. Ph¹m Ngäc §¨ng : M«i tr−êng kh«ng khÝ, nxb KH&KT-1997) Cã mét th«ng sè biÓu hiÖn mèi liªn quan chÆt chÏ gi÷a con ng−êi vµ khÝ hËu, ®©y còng lµ mét chØ tiªu chñ quan nh»m ®¸nh gi¸ møc ®é tiÖn nghi vi khÝ hËu trong nhµ. §ã lµ c¸c møc c¶m gi¸c nhiÖt. C¶m gi¸c nhiÖt (CGN) cña con ng−êi phô thuéc vµo tr¹ng th¸i vi khÝ hËu, møc ®é lao ®éng nÆng nhÑ, trang phôc, thãi quen thÝch nghi víi ®iÒu kiÖn ®· sèng. Møc c¶m gi¸c nhiÖt th−êng ®−îc x¸c ®Þnh b»ng nghiªn cøu thùc nghiÖm, ®−îc tiÕn hµnh víi d©n c− ë tõng vïng khÝ hËu kh¸c nhau theo tõng løa tuæi, møc ®é lao ®éng, giíi tÝnh, øng víi c¸c mïa kh¸c nhau. TrÞ sè giíi h¹n møc c¶m gi¸c nhiÖt th−êng ®−îc ®Þnh l−îng b»ng nhiÖt ®é hiÖu qu¶ t−¬ng ®−¬ng (TEET). æ n−íc ta ®· cã nhiÒu ng−êi, nhiÒu c¬ quan tiÕn hµnh thÝ nghiÖm ®Ó x¸c ®Þnh c¸c ®iÒu kiÖn tiÖn nghi nhiÖt cña m«i tr−êng vi khÝ hËu ®èi víi ng−êi ViÖt Nam. b¶ng sau giíi thiÖu kÕt qu¶ cña mét sè t¸c gi¶ trong n−íc. Ghi chó: T EET + 0,5. (Tk+T−) -1,94v trong ®ã : TEET : nhiÖt ®é hiÖu qu¶ t−¬ng ®−¬ng Tk : nhiÖt ®é bÇu kh« (0C) T−: nhiÖt ®é bÇu −ít (0C) v : tèc ®é gÝo (m/ s) 1) Ph¹m Ngäc §¨ng (1966)

Tr¹ng th¸i VKH

Møc CGN

NhiÖt ®é t−¬ng

hiÖu qu¶ ®−¬ng

NhiÖt ®é (+80%,

KK v=0,5m/s)

Mïa l¹nh Mïa nãng Mïa l¹nh Mïa nãng

L¹nh L¹nh H¬i l¹nh

17.3 18.5

19.8

TiÖn nghi GH d−íi TiÖn nghi GH trªn

20,0 23,3 26,5

24,4 27,0

21,5 24,5 29

25,5 29,5

Nãng H¬i nãng Nãng

28,5 29,2

31,5

2) NguyÔn Huy C«n, §ç B¶o Toµn (1965): - Giíi h¹n d−íi: 23 ®é EET - C¶m gi¸c tiÖn nghi : 24 ®é EET - Giíi h¹n trªn : 26 ®é EET 3) NguyÔn Huy C«n, TrÞnh Xu©n Minh (1977-79): - TiÖn nghi nhiÖt mµ nãng : 23 ®é EET - TiÖn nghi nhiÖt mïa l¹nh: 21 ®é EET - Ph¹m vi tiÖn nghi mïa nãng : 18,8-27 ®é EET - Ph¹m vÞ tiÖn nghi nhiÖt mïa l¹nh : 16,7-24,7 ®é EET

4) Ng« Huy ¸nh vµ ctv. : - Giíi h¹n d−íi : 20 ®é EET - TiÖn nghi nhÊt : 23,7 ®é EET - Giíi h¹n trªn : 27,5 ®é EET

26

Phô lôc 3. Nh÷ng ®Æc ®iÓm sinh th¸i-x· héi cña nhμ ë

cæ truyÒn ViÖt Nam ( nguån : KTS.NguyÔn Cao LuyÖn. Tõ nh÷ng m¸i tranh cæ truyÒn. Nxb V¨n Ho¸, Hμ Néi,1977) 1. Lµ s¶n phÈm cña qu¸ tr×nh chèng tr¸nh nh÷ng tai −¬ng vµ tËn dông nh÷ng −u ®·i cña khÝ hËu-thiªn nhiªn nhiÖt ®íi. Tõ ®ã mµ s¸ng t¹o mét kh«ng gian c− tró ®¸p øng nh÷ng yªu cÇu t©m lý vµ sinh lý, thÓ chÊt vµ t©m hån cña con ng−êi ViÖt nam. 2. Lµ kiÕn tróc më ®éc ®¸o, t¹o sù th«ng tho¸ng tèi ®a, kh«ng chØ chèng nãng mµ cßn chèng rÐt, phßng chèng nh÷ng c«n trïng nhiÖt ®íi lµm h¹i nhµ cöa. 3. Sö dông ngay s¶n vËt cña thiªn nhiªn nhiÖt ®íi lµm vËt liÖu x©y dùng, thÝch hîp víi viÖc chèng n¾ng, chèng nãng, chèng Èm, chèng mèc. 4. T¹o c¶m gi¸c gÇn gòi, s¸ng sña, hµi hoµ vµ tho¶i m¸i ®èi víi ng«i nhµ. 5. Kh«ng hoµn toµn gièng nhau ë c¸c vïng kh¸c nhau trong c¶ n−íc. Bè côc, d¸ng dÊp bªn ngoµi ,mÆt nhµ , m¸i ,cöa ,v.v. ®Òu thÓ hiÖn râ ý ®å chèng, tr¸nh, hoÆc tËn dông ®Æc ®iÓm khÝ hËu- thiªn nhiªn t¹i ®Þa ph−¬ng. 6. Quy ho¹ch kh«ng gian kiÕn tróc d©n téc cña ng«i nhµ ( cæng, s©n, v−ên, nhµ) kh¸ ®éc ®¸o vµ thÝch hîp.

7. Lµ kÕt qu¶ cña " nh÷ng c«ng tr−êng cña t×nh h÷u ¸i" . Kh«ng ai lµm nhµ mét m×nh. §ã lµ ®Æc ®iÓm mang tÝnh x· héi cña kiÕn tróc nhµ ë cæ truyÒn.

Phô lôc 4. Nhμ ë sinh th¸i ( nguån : NguyÔn Huy C«n. KiÕn tróc vμ m«i sinh. Nxb X©y Dùng, 2004) Tõ nh÷ng n¨m 1990, trªn thÕ giíi ®· x©y dùng thµnh c«ng mét sè nhµ ë sinh th¸i. Ch¼ng h¹n, c¸c n−íc EU ®· x©y dùng "thµnh phè mÇu xanh" víi tiÓu khu nhµ ë Skotteparker ë Copenhagen, §an M¹ch. C«ng tr×nh nµy ®· ®−îc gi¶i th−ëng quèc tÕ vÒ tiÕt kiÖm n¨ng l−îng khi sö dông n¨ng l−îng mÆt trêi ®Ó ®un n−íc, ®¶m b¶o h¬n 60% nhu cÇu n−íc nãng cho c¶ n¨m. ¦u ®iÓm thø hai lµ do sö dông chung mét hÖ thèng th«ng giã cho mét côm 4-5 toµ nhµ nªn ®· gi¶m tæn thÊt nhiÖt ®Õn 20%. Ngoµi ra, viÖc ¸p dông thªm c¸c biÖn ph¸p hç trî kh¸c nh− sö dông kÝnh Ýt bøc x¹, m¸y trao ®æi nhiÖt, thiÕt bÞ ®iÖn cã hiÖu suÊt sö dông cao nªn ®· tiÕt kiÖm ®−îc h¬n 60% khÝ ®èt, 30% n−íc vµ 20% ®iÖn, nhanh chãng bï ®¾p ®−îc chi phÝ t¨ng thªm trong gi¸ thµnh do trang bÞ míi. §Õn nay, lo¹i nhµ ë sinh th¸i nµy ®· lan ra kh¾p ch©u ¢u. T¹i ch©u ¸, b−íc ®Çu cã nh÷ng nghiªn cøu vµ x©y dùng cã triÓn väng. T¹i Ên §é ®· x©y dùng c¸c nhµ h×nh èng phï hîp víi khÝ hËu nhiÖt ®íi cã s©n lé thiªn, nhµ m¸i dèc, cã hÖ thèng cña th«ng giã ch¹y suèt mÆt c¾t nhµ; hoÆc h×nh thøc nhµ quay vµo phÝa trong, tr¸nh ®−îc ¸nh n¾ng chãi chang , lÊy th«ng giã n»m ngang qua chÝnh nhµ ë mét c¸ch cã hiÖu qu¶. C¸c kiÕn tróc s− ë ®©y quan niÖm ®ã lµ kiÕn tróc sinh th¸i. C¸c kiÕn tróc s− Malaysia th× thiªn vÒ viÖc thiÕt kÕ c«ng tr×nh cao tÇng, tiÕt kiÖm ®−îc 40% n¨ng l−îng tiªu thô vµ t¹o ra nh÷ng biÖn ph¸p ®éc ®¸o ®Ó ng−êi ë cã thÓ tiÕp xóc ®−îc víi thiªn nhiªn ngay c¶ khi ë c¸c tÇng cao chãt vãt. Nh− vËy, nhμ ë sinh th¸i lμ kiÕn tróc nhμ ë ®−îc ¸p dông c¸c thμnh tùu vÒ khoa häc x©y dùng hiÖn ®¹i vμ sinh th¸i häc trong thiÕt kÕ hîp lý c¸c yÕu tè vËt chÊt còng nh− n¨ng l−îng cña kh«ng

27

gian trong vμ ngoμi c«ng tr×nh nh»m chuyÓn ®æi tuÇn hoμn trong mét hÖ thèng nhÊt ®Þnh víi hiÖu qu¶ cao, tiªu thô Ýt n¨ng l−îng, c©n b»ng sinh th¸i vμ kh«ng g©y « nhiÔm m«i tr−êng. Kh«ng thÓ cã nhµ ë sinh th¸i nÕu kh«ng ¸p dông hµng lo¹t c¸c tiÕn bé vÒ vËt liÖu x©y dùng, thiÕt bÞ, kü thuËt x©y dùng ,v.v. còng nh− c¸c c«ng nghÖ míi vÒ th«ng tin ®iÖn tö, n¨ng l−îng míi vµ t¸i t¹o n¨ng l−îng, nghÜa lµ mäi ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt cho viÖc sinh th¸i ho¸ nhµ ë. Chóng ta cã thÓ nªu nh÷ng biÖn ph¸p cô thÓ nh− : trång c©y trªn s©n th−îng, ¸p dông kü thuËt nhµ kÝnh, th«ng giã tù nhiªn, sö dông n¨ng l−îng s¹ch, n−íc s¹ch vµ c«ng tr×nh xanh ngoµi nhµ cung cÊp mét m«i tr−êng giµu «xy. Tãm l¹i, nhµ ë sinh th¸i cã nh÷ng ®Æc ®iÓm sau: - ThiÕt kÕ x©y dùng " theo con ng−êi". §iÒu ®ã cã nghÜa lµ võa cã bè côc quy ho¹ch phï hîp víi ho¹t ®éng cña con ng−êi xuÊt ph¸t tõ yªu cÇu thÈm mü vµ t©m lý ®Ó t¹o ra m«i tr−êng ë, võa cã kÝch th−íc kh«ng gian phï hîp víi c¬ thÓ ng−êi, ®Æc biÖt chó ý tíi c¸c thµnh phÇn : trÎ em, ng−êi giµ vµ ng−êi tµn tËt. C«ng tr×nh ph¶i hµi hoµ víi m«i tr−êng x· héi chung quanh vÒ ph−¬ng diÖn v¨n ho¸- lÞch sö. - T«n träng tù nhiªn vμ b¶o vÖ sinh th¸i. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ nhµ ë ph¶i tån t¹i hµi hoµ víi m«i tr−êng tù nhiªn vµ gi¶m bít ®−îc c¸c ¶nh h−ëng tiªu cùc cña m«i tr−êng nh©n t¹o trong viÖc c©n b»ng sinh th¸i. - Sö dông cã hiÖu qu¶ vμ tiÕt kiÖm tμi nguyªn vμ n¨ng l−îng trong mäi kh©u: quy ho¹ch, thiÕt kÕ, thi c«ng, sö dông qu¶n lý c«ng tr×nh. KÕt hîp biÖn ph¸p nh©n t¹o víi tù nhiªn, kü thuËt hiÖn ®¹i víi kinh nghiÖm truyÒn thèng ®Ó n©ng cao tèi ®a hiÖu qu¶ sö dông tµi nguyªn vµ n¨ng l−îng. -Ph¶i ®¶m b¶o vÖ sinh trong mét m«i tr−êng lμnh m¹nh, cã lîi cho søc khoÎ . CÇn sö dông vËt liÖu "xanh" kh«ng ®äc h¹i, bÒn, t¸i sö dông ®−îc, thu gom vµ xö lý r¸c th¶i. §Æc biÖt ph¶i ph¸t huy t¸c dông cña c©y xanh ®Ó c¶i thiÖn m«i tr−êng nhµ ë. - §Èm b¶o kh«ng gian më vµ linh ho¹t, phï hîp víi sù ph¸t triÓn vµ chøc n¨ng sö dông, thÝch øng víi ph¸t triÓn cña x· héi. ¦u

tiªn ¸p dông c¬ cÊu kiÕn tróc vµ c¸c hÖ thèng trang bÞ linh ho¹t, dÔ b¶o d−ìng. ThÝch hîp víi c¸c ®Æc ®iÓm trªn ®©y, hiÖn h×nh thµnh hai lo¹i nhµ ë sinh th¸i : nhµ ë xanh vµ nhµ ë lµnh m¹nh. Nhμ ë xanh chó träng phñ xanh m«i tr−êng c− tró trong c¶ n¨m, chó träng sö dông vËt liÖu x©y dùng kh«ng g©y « nhiÔm m«i tr−êng, chó träng tµi nguyªn n−íc vµ tiÕt kiÖm n−íc, nhÊt lµ n−íc sinh ho¹t, triÖt ®Ó sö dông ¸nh s¸ng tù nhiªn vµ ®Ìn tiÕt kiÖm n¨ng l−îng, khai th¸c n¨ng l−îng mÆt trêi ®Ó s−ëi Êm , ph©n lo¹i vµ xö lý r¸c th¶i ®Ó tËn dông ë møc cao nhÈt. Nhμ ë lμnh m¹nh chó träng h¬n ®Õn vai trß cña con ng−êi trong m«i tr−êng sinh th¸i, ®Æc biÖt chó träng hai yÕu tè chiÕu s¸ng tù nhiªn vµ th«ng giã, còng nh− c¸c biÖn ph¸p gi¶m « nhiÔm bÕp vµ nhµ vÖ sinh. TÊt nhiªn, lo¹i h×nh nhµ nµy cßn ®ßi hái chèng ån tèt vµ còng ph¶i phñ xanh m«i tr−êng bªn ngoµi nh− nhµ ë xanh.

Tμi liÖu tham kh¶o chÝnh 1. F. Ramat. Les principes de l'Ðcologie appliquÐe. Hatier ,1991 2. G.I. Poltorak. Problemi arkhitekturnoi ekologii. Znanie,1995 3.Svarts S.S. Problemi ekologii cheloveka. Filosofya, 1984. 4. Lippsmeier G.. Xtroitelxtbo v uxloviakh zarkogo klimata, M. 1994 5.§μo Ngäc Phong. Mét sè vÊn ®Ò vÒ sinh khÝ t−îng. Hµ Néi, 1984. 6. Ph¹m Ngäc §¨ng. M«i tr−êng kh«ng khÝ. Khoa häc vµ Kü

thuËt.1997 7. NguyÔn Cao LuyÖn. Tõ nh÷ng m¸i tranh cæ truyÒn. Khoa häc vµ kü

thuËt, 1977 8.NguyÔn Huy C«n. KiÕn tróc vµ m«i sinh. X©y Dùng, 2004

28

_______________________________________________________ NguyÔn Huy C«n

MÊy vÊn ®Ò vÒ sinh th¸i kiÕn tróc Biªn so¹n xong th¸ng 12.2004

(file BVMT/27x2ps)

NguyÔn Huy C«n

MÊy vÊn ®Ò vÒ

sinh th¸i kiÕn tróc

Hμ néi, 2005