www.ars

ivaku

rd.o

rg

NÜDEM 2-1992

Kovara Huneri, Edebi u Çandi

XwedT O berpirsiyare giştT: Firat CEWERT

NAVEROK

ÇEND GOTIN - Firat CEWERf REMzi, RESAME RENGEN GIRTi- Mehnıed UZUN NAV (; DABEŞKIRINA XEWNEN HiRO- Ehnıed HUSEYNi SUWAR E HESPEK/MED- H. KILIÇ ÇiROKA SEZDEH ŞEV(; SEZDEH RO JAN- Arjen ARi TEYRIKE ÇEME XERZAN- Firat CEWERi PAYIZ-ŞAHiNE BEKIRE SOREKLi YEN RAKETi- Hııshı HEBEŞ MELE EHMEDE C Izi Rf- Zeynelabidin ZIN AR Mitina Mirfşka Spf- Dr. Cenışfd BENDER ŞEVEN SPf- DOSTOYEVSKi- Werger: F. CEWERf AHMED ARIF- Şirin BOZARSLAN Sf(; SE GULE- Ahmed Arif- Werger: Hatice AL DARAHINARE ALl SER GIR/K- Yaşar KEMAL-Werger: Dr. POLOÇO FATIH MUDERIS- Dilower MEQERi ARAME TiCRAN- Demi!ş M. FERHO KEÇIKA KIBRiTFIROŞ- H. CAndersen -W er ger: Bişare SEGMAN HEVPEYIViN Bl H. SILEV ANiRE-X eli/ DIHOKf KAM Bi EDITH SÖDERGRAN- FarUk YAKUP ZEVTE KI ÇORŞMEYE SEWREGi. ÇERMÜGf (; ALDÜŞf- Koyo BERZ DANASiNA PIRTÜKAN, LEKOLIN - Husen DÜZEN DANASiNA PIRTÜKAN- Amadekar : E. HUSEYNf

Hevhıri Sw&J: Dilawer MtQERl · Hevhırin S w id yi n befa Zazakf: Koyo Berz, F anık YakUp Hevkari Danfmark: We§mmmeya Xani ti Batiyt- Revkare Awistiralya: Şahini Bekiri Sorekli. Hevkari Belçika: Derwi§ M. Ferho. HeYkarl Almanya: Husin Düzen. Navnfian: GAMLALANDSV. 36, 740 41, MORGONGA.VA, SWEDEN. Tel: 02_24 · 61428. Tekfax: 0224,61428. Pasgiro 636 36 25 ~ 2 Şerden abonetiyiji bo sa/eki: Swfd 190 Skr. Ewrüpa U Rojhelata Navirı 50 DM. Amerika U. Awistjra[>ıa 39 $.Reklam: RUpeta dawf bi rerıg 2000 Skr. rUpelin nivf 1200 Skr, nfvrtipel 750 Skr. Ev weşaneke BEYBUNE'ye

Me dixwest ku em hejmara kovara "NU.dem"a duwemin li Tirkiye biweşfnin. U be/e pir sa desttire bi derengi keı. Ji her ve yeki me ev hejmar bi vi awayfweşand.

Weneya berge: Remzi

www.ars

ivaku

rd.o

rg

2

L' honıme du mi di ( 100 X 73 cm) Remzf

www.ars

ivaku

rd.o

rg

ÇENDGOTIN

Firat CEWERT

D i bejmara kovarame ya yeke de, hevwe­latiyeki bi nave ihrahim Al ji me re na­

meyek şandibil il di nameya xwe de belısa serpehatiyeke xwe ya bi rojnameyeke kurdi re kiribO. Gava mirov seı]J<;hatiya Mirza Ihrahim Al dixwine, mirov hem bi rewşa wi dikene, hem ji pe xemgin dibe. ilirahim li çayxane­yeke rojnameyeke ku nivis ô benden kurdi te de hene, dibine, radihije wc rojnameye il be hedan bere xwe dide male. E w li male peşi wc rojnameye ji xwe re, paşe ji ji de il bave xwe re dixwine. U mixabin. de ô have wi ji, ku herdu karmend in ô xwendin fı nivisandina wan heye, ji xwcndina Ihrahim tişteki fehm nakin. Goıi ku Ihrahim Al di nameycke xwe ya din de dide xuyakirin. ew yeka han li wi di­be gir il ew roj ev roj e ew sere xwe bi kurdi re deşine O herweha ew jin ii zarokcn xwc ji dajo ser xwendin, hinbfıyin U niv1sandina zi­mane kurdi.

Ev serpehatiya Mirza Ihrahim Al serpehatiya nivşeki ye. Ji avakirina Cumhiiriyeta Tirkiye (1923) ô bi vir de zi­man, edebiyat, çand ii her celeb toreya kurdili Tirkiye qedexe bôye, niviskar ii hunermcnden kurd yen ku xwestine penils ii firçcya xwe ji

F.CEWERf

bo gele xwe li ba bikin, ew tavile ji aliye ser­destan ve hatine rawestandin, deve wan hati­ne gem kirin, zindan ii işkence her bfiyc para wan. Hem li Tirkiye, hem ji li welaten ciran yen ku iro serdestiya kurdan dikin, gelek niv­hiskar ô hunermenden kurd derketine, bi zi­manCn serdestan nivisandine. di gel pin zeh­metiyan ew disan bône peşevanen edebiyata wan. LC mixabin, pişti demeke pirr ji van ni­viskar ô hunermenden kurd bi dfi nave xwe ketine ô hunera x w e ji bo gelen serdesten kur­dan bi kar an ine. Em hevidar in. ku we ev h u· nerrnend ô niviskaren kurd yen zirek li xwe vegerin U bi kurdlhfina xwe navdar bibin.

WclatCn serdesten kurdan ji bo ku ziman, çand ii edebiyata kurdi qedexe bikiıı, winda ô asimile bikiıı wan xwe geleki eşandine. Ji ber ku ew ji zanin ku zirnan yck ji nişancn nete­wcliye ye. Ku zimanc miletek1 winda bibc, nemine. hcbilna w1 milleti ji dikeve talfikckc mezin O pişti kurtedemeke ew di nav rupelen diroke de wiııda dibe. Zirnan çawan ku yek ji nişan fi pivanen netewetiye be, ew wisan kili­ta kultire ye ji. Gava zirnan nemine, kultur di­hare; ku kultur here ew gel bi xwe ji nave ra­dibe. LC her çiqas serdesten kurdan xwc ji bo

3

www.ars

ivaku

rd.o

rg

dibe. Le her çiqas serdesten kurdan xwc ji bo ve windakirin ô ji naverakirina kurdan eşandibin ji, öısan ew bi ser neketine; ew serpehatiya hevwelatiye me ye heja Ihrahim O rebeniya wl ya nezaniya zimane wl edi dibe öırok.

Ji ber ku gele kurd Mi hew pikali ô stern· kariye dipejirine, ew li her dere, bi her awayl ji bo bidestxistina mare xwe li ber xwe didc. Di van deh donzdeh salen dawi de, bi şi­yarbiln O li berxwedana gele kurd re, di ware ziman, edebiyat fi kultura kurdi de ji gaven di­roki hatine avetin. Deriye civata me ya ku di taıitiya salan de fetisi bu, edi vedibe, çirusk u tirejen medeniyet fi zanistiye derbasl hundire we dibin. Edi em ji dema be pirtôk, be rojna­me u kovar rizgar dibin; ji bo ku em ciM xwe di nav civaten nôjen O hemdem de bigirin. em bi penOsa xwe ya di renge şOr de ye li ber xwe didin. Di demek wilo kurt de, penOsa kurdl bi xurti li ser kaxize li ba dibe, dert fi kul, eş fi elem, xweşi fi spehitl, tore O xwezaya kurdis­tane O ya gele kurd bi lirizmek xurt line zi­man. Di ve mijare de kurdi ewçend bi peş ke­tiye, ku di her şaxan de herhemen nemir tene afirandin. Herweha niviskaren kurd yen nildemi O nOjen peyda bilne, ji bo xweşkirin O rohnlkirina civata xwe bi zenden xwe yen ze­xim, ew ala ku ji aliye xwedi fi hevkaren HA­W AR'e de nevc1-mab0, ber bi asmane çiksayl ve dikişinin. Niha gelek kovar O rojnameyen

4

kurdl yen bi qimet derdikevin, ev yeka han ji nifşek xwendevan O niviskar bi xwe re digihi­nin. Wek me di kurtepeşgotina bejmara peşi de jl dabO xuyakirin, ku em ne kovara peşi, ne ji ya dawi ne; le em e bixwazin bi pivanen navneıeweyl, bi estetetik, bi prefesyoneli fi ya beli giring ji bi denge Kurdistan! derkevin. Loma ji, piştl belavkirina bejmara peşi ji me re ji her aliye welet name. pirozname fi nivls­hatin. Ji Ermenistane Mirza Timfire Xelil fi xanima heja NOra Ccwaı'i, ji İrane Mirza Eb­med Şerili O Perwiz Cihani u herweha piroz­nameyek ji kovara heja Sirwe, ji SOriye kova­ra delal ster ii xebatkaren we, ji Tirkiye Mirza Faik Candan O Dr. Cemşid Bender fi pirr kesen din, ji EwrOpa, Awistiralya fi Amerika ji gelek pirozname O nameyen xweş ji kovara me re hatin. Ve yeka han gelek dile me şa kir O kir ku em bi xurti ji bo berdewamiya kovare sere xwe bicşinin. Daxwaza ku NÜDEM ji ni­viskar O hunermenden her perçeyen Kurdis­tane re bibe pireya hevdunasin O hevdubihis­tine hi\di hedi bi cih te. Ev yeka han ji zore dide me ku em dema kovarc kurttir bikin O ne ji se mehan careke, Ic em wc ji mehe, an ji ji du mehan careke derxinin.

Geli niviskar, hunermend, ronakbir O xwendevanen kurd yen Mja! Werin em mil bidin milen hev, em bi hev re civata xwe ya ku bermaya" gelek medeniyetan e bigihinin ci­hana nfijen!

www.ars

ivaku

rd.o

rg

Remzf

5

www.ars

ivaku

rd.o

rg

REMZİ, RESAME RENGEN GIRTİ

Mehmet UZUN

B eri niha bi çendeke, min wmana Gertıudc Stein "Çfroka jiyana Alice B. Tok/as"

(The Autobiography of Alice B. Tok/as) xwend. Gertrude Steiıı. ni viskar O şahir.ji Ye­k:itiya Amerike bO, le we piraniya umre xwe li Franse O Parise derhas kir. Ew di ve romana xwe de, bi deve hevala xwe Alice B. Toklas, bi bedewi behsa jiyana civaki ya Parise, di salen 1910-30 an de, dike. Ew hcvala nivis­kar, şahir O hunermenden mczin mina Pablo Picasso, Henri Matisse, Braque, Juan Griss. Guillaume Apollinaire, Emest Hemingway O h.w.d. bii. Di romana we de, taxa Montmarte ciheki esası digire. Jiber ku Montmarte hinge clh fi ware niviskar ii hunermendan bU. Pirani­ya wan li wir dijiyan. her şev li we dere şenahiyek hebô. Modernizm, kubizm, dada­izm, surrealizm li wir ava dibô O dikemill.

U paşe, dewr O dewran guherin. Çaxa ew niviskar O hunermend bôn naven navneteweyi hatin nasin O cih O malen wan bOn seyrangeha tOristan, wan ji wir bar kirin, di ser piran re derhas bôn O çOn aliye rojava ya çeme Seine, aliye Germain des Pres, Saint Michel, Quarti­er Latin O Montpanıasse. Jiyana edebi u hunc­ri, icar, li vi mile Seine şen bil. lro ji he w isan

6

e: piraniya niviskar, şahir. hunerrncnd O ro­nakbiren Parise Montparnasse. bi taybeli pişti şcre cihanc ye duwemin, bfi ware hunerrnend O ressaman. Gelek mal guherin ü bün atelye ressaman. Bi dehan, sedan bar, restourand, qahwexane ü salon vebôn. Nemaze qahwexa­na Le Seleel u restourana La Coupole bu na­venda huncrrnendan. Le gava din ya pe hesiya ku hunermend derin w an deran, ew der ji bün cihe tfiristan ... Hunerrncndan ji dest pe kirin u xwe spartin cihCn hin nenas.

Di payiza 1987 O bihara 1988-an de, çend demsal, ez ji li Parise jiyam. Mala min geleki dOri Montparnasse bO, le min li Sorbonne, pir neziki Montpamasse, fransizi dixwend. Xwendegeh li ser Boulevard Raspai/'e bfi. Ew qahwexane O restonranden ku niha li hemO cihane nas in, li der il daraliye bfin. U, hema li kcleka xwendegehe, wi aliye derve, bala tu kesi nedikişand. U li hundir, hertim, hin hunerrnend il nivisk:ır rOnişti bfin. Muda­wlmen qahwe, xwendevaııen liseya keleke, rUniştevanCn laxe ii ressam fi niviskar bôn. Xwarin il şaraba wc dere nedihate vexwarin, le qahwa we xweş bO. Komeke ressarnen tirk, mina Komct. lawe Nazım Hikmet Mehmet.

www.ars

ivaku

rd.o

rg

Le pvrtrait de Mü:elılıer 1964

7

www.ars

ivaku

rd.o

rg

Mehmet İleri, Selim Turan, ji diçfin wc dere. Ressame kurd Remzi ji hefle careke--du caran diçfi qahwe. Pişli nivroye. li dora sael 15.00-15.30, ew li wir diciviyan. Hinge xwendina min a rojane ji xelasdibfi u carina ez ji diçfim fibi wan re rfidinişıim. Ü her cara ku Remzi li wir bil ya, ez ji, ilam, diçfim ô rfidiniştim. Soh­bet her li ser huner, edebiyat ô çande biin.

Herçi alelya xebaıe ya Remzi bineki dôri Montparnasse, neziki Boulevard Lefebvre M. E w her roj. ji saet 8.30-9.00-an bela 15.00 an, li atelya dixebiti ô paşe ilihat Le Gymnasle. Mina karkereki, her roj, di wext u sae1a xwe de, ew bi kare xwe mijül bô. Aleiye ya wi bi xwe bô. Atelya wi li hewşeke fireh bU. Li kcleka aıelya wl, aleiyen ressarneo din hebôn. Cih, ciM ressam fi hunermendan bfi. Di destpeka salen 50-an de, ressarneo ıirk en nav­dar Pikret Mualla, Abidin Dino ji li wir xwedi atelye biin.

Yek ji xatirayen her! rengin ji ro fon min en Parise, ew aleiye ye. Ji her du heftan careke, roja penşemiyan, sael ı 1.00, ez diçôm atelye, nik Remzi. Hertim li ser paleta wl tabloyek ku ew li se~ dixebiti, he bii. Li keleka palete, ma­seyeke biçuk O li sere her celeb fırçe, penus u boyax hebiln. Li nik diwaran, labloyen ku niv- . çe mabUn yan ji ew he li se~ dixebiti, hebOn. Li keleka diwareki diwaneke kevn, du kurs!, maseyeke biçOk u li ser mase J1 meywene çti­mis! hebiln. Ew sev ô portakalen çelmisi, ji bo wl pir giring bfin; yek ji kaniyen ilhame bfin. Wi, firçe di destan de, bi heneki digol, "di despeka ressarniya xwe de, Matisse diçfi u pere deyn dikirin da ku hin rneywe bikire ı1

wan biçelrnisine ... " Di qata jorin a aleiye de ji, tabloyen wi yen temarnbfiyi hebfin. Peşiya

a~lye pir fireh bô fi li hewşe diniheri. Peşi tene cam bO. Tirejen ıave di caman re diketin hundir u aıelye roni ilikirin. Atelya Remzi hertim roni bil ...

Gava ez diçum ba wl, hertim, çaya me li ser egir bu. Me çaya xwe vedixwar u dest bi sohbete dikir. Sohbe~n me li ser rewşa kur­dan, huner, senhel u edebiyata nôjen a kurdi,

8

jiyan O ıecruben me u li ser tabloyen wi biln. Ji peyivine zedetir, min je dipirsi O le guhdari dikir. Çiroken avabfin fi afirina tabloyen wl ku wi hedi hedi behs dikir, pir balkeş fi xweş bôn. Wele dixuya ku her tablo ô herhem xwe­di jiyaneke taybeli fi çlrokeke balkeş bil. Li pey tabloya w i F anıme au c ol de F ourrure xe­baıeke dôr ô direj hebil. Ew bi mehan çObO Le Select e, li wir li pirejina ku her car ilihat u qahwe vedixwar, nih~bı1 O li ser kaxizan, bi qelema reş, taswira tabloya xwe çi;kiribfi. Ji serpehatiya avabôna tabloya wi La Fournac­he, m eri v dikanôô romaneke modem fi bedew derxisla. Tabloya wl Le fauteuil au bouquet xwedi umreki direj ô balkeş bfi. Yane serpehatiyen tabloyan ô zirnaneki wan e xas hebil. Meriv diviya bi wl zimani bizanibOya da ku dunya Remı.i ji binasiya. Dost, heval u nasen me yen hevbeş hebıin. Y ek ji wan, ni­viskare fransiz! ye sedsala 1 9-an Gusıave Fla­ubert bô ku me herduyan ji bi kefxweşi ilix­wend. Ji bo Remzi. Flaubert timsala hunermendiya bedew bil. Evina hunermen­diye. bez ıi coşa afırine, ~kOziya xebate, kite­kien 1aswiran, mesajen insani... ev hemu ku ji bo Remzi ji qayiden esas! bıin, li nik Flaubert hebOn. Remzi niviskar, resarn O hunermendeıı çeşnen din mina endamen malbaıeke didiıin. Arirandin ô avakirina bedew esas bı1. Li dew­lemendiycn insaniyel ô cihane berhemeke nO zCde kirin, qayide bingehin bU. Ev herbem di­karibil bibôya romanek, tabloyek yan ji slra­nek. Ya giıing, jiyaneke çalak, bihisıiyar,

biker o biber bO.

Kiteba Gusıave Flaubert 'T oris Cantes" (Se Çirok) ku Remzi hinge diyari min kiribU, he li kitabxana min e. Ev se kurte-çirok nişana hostehiya Flaubert in. Mesela, ji bo ku Flau­bert kurte-çlroka "Un coeur sinıple" (Dilek! basid) biııivise, ew şeş mebaıı li ser dixebiıe. Di zivistana 1876--an de, fikira nivis"uıa kur­te-çiroke di sere Flaubert de dikemile o di bi­hare de ji ew dest bi ni visine dike. U ji bo ku ew we binivise, ew dere navçeyen ku kurte­çimk e le derhas hibe; Pont-L 'Evexue, Trou­viUe, Honfleur. Bi qasi şeş mehan ew li navçe

www.ars

ivaku

rd.o

rg

Ma Prison (No 2) ( 1984 -1986)

dimine, digere, dipeyive, dixwe, vcdixwe, di­fikire, dixwine ô bi vi terhi kurte-çiroka xwe dinivise. Gava ew kurte~iroka xwe dinivise, ew dibeje; '1eZ ketinıe nav ava biranin, xewn ü xeyalan ... " Remti ji digot. "ma meriv he ta ne­keve nev çenıe xewn ıl xeyalan. dikare berhe­meke bedew biafirine? .. "

Sohbeteıı me yen rojeıı Penşcmiyan, bi xwarina fıraviııe diqediya. Neziki aleiye reslo­uraneke biçOk O xweş a fransiz! hebô. Sael 13.30, cm diçOn we dere, me bi hev re liravin dixwar, paşe min je xalir dixwest O vedigeri­yam naveııde bajer. Wi ji bere xwe dida alelya xwe da ku here O bikeve nav çeme xewn O xe- . yal:in.

• • • Taıixa xewn O xeyalen Remzi sala 1928-

an. li ser lixOben Suriye, Aıılaqiye O Turkiye, Kirikxanc, dest pe dike. Bi golina wi, hingc diyekc kurd, li ber lingen Çiyaye Kurınanc, laweki tine dine ku nave Rernzi le dikin. Za­rokliya wl li wir, di nav malbala mezin a kur­di de derhas dibe. Ew bi adet O Osilen cşiri O koçeri yen kurdi mezin dibe. Ap fi meı. xal fi xalti, hertim li dora wl ne. Koçeren kurdan ha­vinan bildikişin wzanan, zivistanan dadikevin Kirhane O bajaren navçe. Jiyan rengin e. Reng jiyan e. Hişinahiya der O ber, keskabiya bihare. gewrahiya gupiken çiyan, rengiııiya le­hiyan O berpalen çiyan, keskesoru xunava bi­hare, şinabiya esmanan, zerabiya çirOsken sterkan, sorabiya tava hingure, reşahiya kon O reşmalen kurdi zarotiya Remzi radipCçin . Reng dibe perçeyeki jiyana wl. Rengen yekta yen cil ı1 beren keçen xaına yen sergovendan,

9

www.ars

ivaku

rd.o

rg

neqşcn xal1çc Q kiliıncn kurd1 dikeve bir ii beşe wi. Tabiyat dibe kaniya his fi pejnen w1. He di neb saliya xwc de. ew radibeje penfise ii dest bi xezam dike. Dar il her. ziııar u çiya. av U çem, teyr Cı tUr. zom Ci zozan. şikCr ô şivcrC, beyv u sterk. bi xezikcn wL hCd1 bect1. diquli­pin ser kaxizan il buneımcndiya kurdeki dike­millnin. Sala 1947-ıııı. cw yckcın1n pcşandina (exposition) xwe.li Kirikxan fi lskenderilne tl­ne pe. Xelke navçe gelek bi bergch il resimen wl qayil dibin. LC ne ew bi xwc. JC re znnin divc. Kemilandin fi hosteh1 dive. Clhaneke fi­reb fi niljen divc. Jiynneke buncnııend divc. Ew bere xwe didc Sıcnıbole il dere. li wir. dcst bi xwendina "Gü:e/ Sanatlar Akademi­si"yc dike. Sala 1948-an. ew peşandanckc nil li şişli Halkevi'ye çedikc. Bi dii re. cw dibe

yek wi damczrcvmı ii endamen griiba ressa­men "Onlar gurubu" ku di hunermendiya Tür­kiye de c1bek1 wc ye xas hcye. LC ev xwen­din. znnin. xebaı ii xwepeşandın j1 q1m nake. Je re hln betir pewist c. !cm ji. sala 1953-an. ew bere xwc dide ParisC. cih Ci ware resarn O bunemıendan. navcnd O Meke'ya ranaklıiri O bunermendiyc. Li Parise, ew de st bi x wende­geha "f'eco/e des Beaııt-Arrs" dikc. Di dawiya sal~n 50-aıı de, ew eeleba ressami ya xwe dibi­ne; peysage (bergeh) G naturc-moı1c.

Li Parise hi hezaran hunerınend G ressam hene. U kcm kes ji wan bGne naven nas il di­karin bi hunermendiya xwc bij1n G mina hu­nenncndeki di civate de bilebitin. Remzi ji wan kf!mkesan e. Ew naveki ııas c. HernCi d­hana huncımendiyC, ger li Franse, ger li Dunye, wi bi nave "le peinlre kurde REM7J".

yane ressame kurd Remz1, dinasin. (Gava je­nosida Helepçc li Kurdistana lmqe çebô. bi reberiya Remzi peşmıdaneke mezin ji huner­mendCn kurd, IUrk Cı finınsizan. li Parise. çebfi.) Hetn niha bi dehan peşandancn wi li Fransa O welaten din hatine pe. Tabloyen w1li gelek galeri ı1 muzeyen navdar en Fransa, Ye­kitiya Amerika, Swisre O Turkiye hilawesti ne. (Gava Enst1ıiya Kurdi li Parise vebfi, 1982. hinge Remz1 tabloyekc mczin Q xweşya

nature-morıc yadigar1 Enst1tuye kir. Tabloya

10

wl li salona mczin a EnstltiyC ye.]

Rengen ku Remzi di tabloyen xwe de bi kar line. rengen taybeli yen kurdan O jiyana kurdi ne. Le detaycn hosteh1 fi zunina huner­mendiyc le zecte bOne. Wi hem bingeh parasıi­ye hem j1li gora xwe Oslib O şeweyeke nu ava kiıiye. Sala 1971-an. wl pcşandaneke navdar

li Musee de Laon çckir. Therese von Essen ji kataloga wc pe~andane re pcşgotinek nivisiye. Li wir Remz1 ji xwediya peşgoliııc re dibeje ku hcınCı hunerrnendiya wi bingeha xwe ji za­roktiya w1 ya girti wcrdiglı·e, hem O ji Hac Gü­le tt. "Berf her tiştf, e: ressameki hi sf U bi his­riyar im", ew diheje. Eger meriv ji nez1k ve bala xwe bide tabloyen Remz1, meriv dibine ku rengen tari destheJat in. Gava me hevfidu didit, min je dipirsi. çiına? Wi ji bersiva min

bi pirsiyarek dida. ''ji ho re sameki kurd çima na?" Ez bi xwe lu cari. di tabloyen Remzi de, vekir1 ii berbiçav. rast1 u·ajediya kurdi ne hati­m e. Jixwe rcssamiya wi jt ne figurativ e. Le rengen rrajediya kurdi di hemfi tabloyen Remz1 de diyar in. Ne ırajcdi bi xwe, le rengen wc. Ma trajediya kurdi ji ne perçeyeki esası ye jlyaııa Kurdi ye? jiyana kurdi mezin bfiye ı1 li slı·gune diji. bCdeng O keserkfir. rengen trajediya kurdun, bi hectlka. direşine ser paleten xwe. "Tab/oyi!n minnakenin, re de

ken nin e", wi car bi car. ji min re digot. llha­ma ıncyweycn çetınisi ji di vir de ye. Ranahi li pey rengen taıi, si u reşahiya bergehen nedi­yar c. Meriv di ve !C re derhas hibe da ku bika­ribe xwe bigihine ronahiya li pey. Di tabloya Femme au co/ de fourre de, bi rengen lari peçay1, p1rejinek heye. Jinek ku nakene il kc­sertiji ye. Çaven we di kilrabiye de ne O bi kurahi difikire. E w Ii dur dinihere. RG Q rfiçik, mina ıneyweyen çilmisi yen aıelya Remzı, pir e. Jc re peşeroj nin e, paşeroj je re biiye jiyan. Di nav tarihiye de plrejinek ... Le ev tablo, ev reng. herweki yen din, bala nıerivan dikiş1ne, ınerivan dihcj1nc, pirsiyam "çiına"ye tlne bira meıivan. Loma ji ew rengen tari dibin jindar, pejncıı xurı je derdikevin.

Henri Van lier ku pcşgotiııeke balkeş ji ka-

www.ars

ivaku

rd.o

rg

La Damf' du Se/ecf 1959

ı ı

www.ars

ivaku

rd.o

rg

taloga ~şandaneke Remzt re nivisiye, Remzi mina endameki "l'eco/e de Paris" (mekteba Parise) dibine. Ji bo ressameki xerib ku paşe hatiye u li Franse, Parise bi cih buye, ev bi­navkirin payebilindiyeke mezin e. Jiber ku birndaren Ekola Parise ressarneo pir mezin, mina Van Gogh u Cezanne, in. Henri Van Li­er bi taybeti behsa tabloya Remzi La F our­nache dike u dibeje ku şo~n Van Gogh u Ct\zanne te de hene. La Foumache çiyayeki li navçe la Drôme-Pouı, Sigillat'e ye. Remzi ber­geha çiye, disan bi rengen xwe yen taybeti, çedike. Reng tari ne; ewr u esman, dar O ber,

12

quntar fi gopiken çiyc bi tonen ciM yen tari­tiye hatine lekirin. "Ev rengen tari, bi careke. di bin xalfçeyeke rengin ıi Ji'ndar", Henri Van Lier dibeje. O ew di tabloya Le fauıeuil au bo­uqueı de ji, digel rengen taybeli yen kurdi, rengen medeniyaıa lslame ji dibine. Bele di­gel rengen kurdi, Remzt ji rengen çand u me­deniyeten ciran ji destketi dibe fi je sOd werdi­gire. Bi vi awayi ew hunermendiyeke taybeti, rengin, neıeweyi, navneıeweyi il pirali tine pe. Bi goıineke din, ressame ziz u ziravbihisıiyar, bi hernil hez O quweıa xwe ya hunermendiye, şahidi li jiyaneke ziz il ziravbihistiyar dike il je tabloyen bedew derdixe ...

www.ars

ivaku

rd.o

rg

NA V Ü DABEŞKIRINA XEWNENHİRO

Ehmet HUSEYNT

RONOl Ji bo N ura Şl!xbekir

H~lfna me ya ji tevna bendem~ ÇOk~ nalfn~ di penc~n deme de! Pore te yi! benlayili ber baye kovanl! Rapeıina şev~ di ~hişiya geme de!

RON02 Penc demsali!n kerikl Di hesren te de_ dinivin ... Penc okyanOsi!n zeriki Di xwfna te de dilivin ... Buhareke qehweyt ye Uv~n te dişo ji stl!rki!n tirse ... Buhreke kesk 1 tari ye Çi'çeki!n gerdena te dike pl~o O guh nade pirsi! O buhara te te Ji leylan O xweliyi! Ji kuncl O lOtina qaçax Ji ptvazterki!n Xu~ Buhara te mfna ziya Xwe dadida girnijfna Xwedan Ji beıikirini! ştyar dike Terrn~ helbestan Serpi!hatiyl!n te dixwfne! Demsala te bi te O bi şlrava xewnan di mine! !

Gula berbiro Ya ku her ro

RON03

Bi pi!jna te dilşad dibO Dilfland, O çiya bi xwe re dihejand, Ya ku zereki sosint Bi ser hinaıiki!n roavahiyi! de Dirijand, Ew gul..., BO kul ... , Ji hesreta hevdfna te Pl!stren mirini! mijand!

1991

13

www.ars

ivaku

rd.o

rg

14

DAYIK

Di esra teng de Di esra bc reng de ü Di bcneşa deme de Giyan xwe spartibü Darahinare Li ser sere te hechecfken Serdema giryane -Kure min! Rewrewka dlroke em xapandin Axxx daye!! De bi ıaye xwc lşimakir'i Kefene roka ber ev an~ bidiril! -Pirka we .pirr ji wc hez dikir Bastcq ü beni ji wc re dianf Li gundike S em o ması ji wc re dimeyand Karwanen cvfne, ferhenga birfne Bi gaven xwe re dikişand -Serxet ü Binxel ne bü Le belc xale we di qiçfna tebaxe de Bi mayina hatibü kuştin. Di esra tcng de Dara hinare digri Hechecfk dişikin Serdem dibawişkin Ü bfranfncn te Li hawirdorf zarokliyc rOdiniştin.

www.ars

ivaku

rd.o

rg

AMÜDE

Ji bo Seid Rezani

Her sibeh Me gulen te yen zikmakf Me reçen O dilpakf Bi xunava berikirine diparast. Dergehen bi navnişanen şfne Di axfna ıe de Peşken barana sersar il din, Ü me xewrevi'n, Bi bfbiken heviya stewr dialast. Em çun xwe ... dara tiwe di ıoze de ma, Em di sfnga te de ji giri !al bOn Le tu mayf zengil Ü temaşevana dilrast...

15

www.ars

ivaku

rd.o

rg

16

SİP ANO

Şev bil ... Bajareki be deng il dev bil Cane te bi giıi re li hev bil Pencereyen biraninan Bi bagera nennfni Di dile te de vedibiln

Ji bo M. Efif

Lerza qonaxe di dilovaniya berfe de Digevizf.

ü çilken deste sibe Ji çfVe çiva penuse der dibiln. Te diware min ye hil weşyayi Bi xwe re dilorand. Te baz dida Te xwe dida B er hilma welet Te bi ewren evine Barana penaberan dicivand ... Tu diteriki Tu hildiperikf Tu bildiperiki salen revyayi Tu dibilyl qublename Ü rivlna Sterkek nurijyayf. www.a

rsiva

kurd

.org

Name: Ji xorteki Anitosi

SUW ARE HES PE KIMED

H. KILIÇ

S uware hespi; kimcd, "klaşinkofa riisi" bi mili ve, ber ii pişt bi rexten fişekan ve

rap@çayi, lixav di desti da li ser pişta hespi guh nade "fiti" yen şi van Q gavana, dajo hespe xwe ji ser guni fi kivaran ra dibezinc çawa ku dibejin "lez ke bi lezine suwaro" Q her diçc te­nişten hespe xwe ıikeb dike, heçku dinya li ber deşt e, bere hespe xwe daye wzana. nabejc eve gir e, dal an nihai e, dibezine hespe xwe ii guh le nin e ka çawa kef bi deve hespe kimed ketiye, xiihe çawa binzinka wi ter ii şii kiriye ... Guh nade "firrina" hespe kimed. Rild!b ii qemçi radibin fi dikevin li ser bedena hespe kimect ... Hewaye biiniki zozana hiş di sere suwar da nehelaye. Ketiye nav xewn U xiya1Cn kUr ii ıeven wi bi ahengeke folklorik dilivin ...

"Ge/iyi! qewali! kur e, tıare hoy nari! .. .

Geliye qewali! kur e sorgu/ je dibarin ... "

Carnaji:

"Zozan e xweş zozan e meşka min Meşka masti! nıihan e, kil nıeşki! ... "

Bere hespi; kimect car li berjer e ber bi Ge­liye Şine, çep dide ser pira Maıilnise, car ba­dide geliye Qewale ii bildikişe mergen el­kike ... Hespe kimed genn bfiye. Suware li ser pişte bi nav ii deng e le edi ew ji pi; naweste ... Rikeb mı ji qemçi hewce nake ... Kimect bela xwe girtiye. Wi niha ji bere xwe daye zo­zanCn MCrgCn Soti ...

Gibişte waran. Bi şeleke şerane rabfi ser paşiybı xwc, careke Q careke di ji şihi Q xwe da ser ri ya Deriye Berana ...

Gibişte gaziya mile Q di nişke da vecini­qi... LC hespe kimCd xwe şaş nekir,. Kar­wanc koçcra xwe da bine re fi re dan hespe ki med ...

Suwar ji hespe xwc'y piştrast leven xwe her dilivine ... Le deng je bilindna be. Suwar ji siyancta hespe xwe digre. Bezina hespe kim ed herweki govendeke li ber "dahol fi zimC 11 wisa bi nreqs"e ... DilC swar nagire bi denge xwe'y bilbili ser ji ahenga bezina hespe xwe bistine ...

Hesp gibişte hesoya Deriye Berana ... Baye zozanen bilind, henikiya hewa, behna kulilkan fi xcmla dorberC suwar ji xewn fi xi-

17

www.ars

ivaku

rd.o

rg

yaiCıı wi viciniqand fi hişyar kir ... Suwari li­xav vekeşa fi şidand ... Hesp tegihişt ô rawes­ıa ... Suwar hate xwar. Lixav ji deve hesp! ve­kir fi xwe li ber kaniye vezeland. Hespi sere xwe direji kaniye kir fi ter ava sar vexwar, dil ô hiııaven xwe hünik kirin... Suwar1 çaven xwe niqandibfiıı. Behneke kurt wisa ma fi rabfi ser xwe ... U neri ku hespe wi diçere. Qedereke çaven xwe dane ser çeıina hespi... Ji hespe xwe hez dikir. Hesp ronahiya çaven wl bfi ... Bi hespe xwe'y serbilind bfi ... Girniji ü rabfi ser piya. Hespe xwe d1sa lixav kir fi su­war bfi ... Rikeb şidandin, lixav du-se cara vekeşa ü hes pe ki med sere x w e b ili nd kir ô hilfiri...

Xweşiya suwariya hespe kimed li aliyeke, z1n ji zineki her! baş bfi ... Weki Kewis Axa goti "Zineki Hemedani" bfi. Olsa weki Kewis Axa gotl tene "Gopalek1 Heyzerani" ji suware hespe kimedi kem bfi ...

Geliye Berana ma li paş ... · Hespi niha ji bere xwe daye berjer fi ber bi mila Suwara Xelo ve dibezine .. Nişiv, mil ii hesfi beza hespe kimôd sist fi riya wi ji şaş nakin. Ew heçku li ser deşteke beser fi bin dibeze herwi-sa ... Beza wi leyiz e ... Sere xwe bilind kiriye fi badaye mile raste ... Deve wi bikef, pişıa wi bixfih e ... U ne xema wi ye ... Baye hfiniki Su­wara Xelo ew hec kiriye ... Riya xwe dizaııe ... Çawa gibişte sere mila suwara Xelo behemdi suwar xwe bada miH! çepe fi berjeri geliye Aniıose bO!.. KimM ji riyen çıya fi zozanaıı niha ketibfi ser riya firehe makinaıı. KimM Me nedibezL U rehwaııki fi bi ş()leke esi! ber bi Anitose ve xwe livand ... Pişti heşt vi­rajen tirsbar gibişte kaniya pişta wareıı Anito­siya ... Herçendi tehni ji bO le xwe ııegirt fi rast çü ber kone suware xwe ...

Beri suwar dabeze xware Nihari ji kon derket fi lixave hespi girt ... Suwar dabezi xware fi çfi bin kon fi xwe aveıe ser doşeka rayexistl... Kebaniye dewe sar hazir kiribfi. Suwari xwe bi dewe sari weki cemede hOnik kir ... Paşe ji xwe veşeland. Klaşiııkof ti rexte xwe ji xwe kirin fi danin ser balgebe rexe

18

çepe... Xwe direj kir fi çayek ji kebaniye xwesı... Çaydane bafoni reş weki qire li ser kuçiki dikell. Kebaniye çay dem kir fi dan i ber malxwe male ...

Nihari hate jor, rfinişte ber sere babe xwe. Daylka Nihariye çfi zin fi lixav ji hespi kiriıı fi hesp bire ser kaııiye avda fi bire do la jeri koııa tewil kir...

Suwarc hcspe kimed, ciwane diler ô çe­lenge Anüose Biııyame bfi ... Binyame xwe li­vand fi kete ser enişke fi çaya xwe da ber firen kfir ... Riziri ô hizirl... Hizirineke kfir fi dfir ... Di ve hizirina xwe da disa çü nav xewn ı1 xi­yalen bere, jiyana xortaniya xwe, gerek li salen bere kir .. Guh li wesıana xwe nebfi ... Ji nişke ve pejnek bi ber guhe w i ket. X w e ko m kir fi bere xwe da derveyi kon. Dit ku Sebri fi Şexmus ber bi kone wi ve ten. Rabil il şfitika xwe gireda fi xwe veşidand ... Sebri il Şexmus gihiştin ber kon fi silav kirin. Binyami silav wergirt fi ew kerem kirine jor. .. Doşek her rayexistibfin. P~şiye Sebıi il Şexmus, paşc ji Binyame runiştin. Binyamc bangi xanime kir ku haziriya xwarine bike ... u; heta xwarin çedibfi kebaniye çay danaber wan ...

Sebrl fi Şexmus ne mehvan biin. Digel Binyarnil gundiye hev, pismam fi birababe hev bfin. Zaroki fi xortaniya herseyan bi hev ra derbaz bibfi ... Xweş! il nexweş!ya, li şin il şa­hiya, li eşq fi evina her bi hev ra fi mil bi mile hev ve biin ... Dilgel firen çaye suhbeta wan ji kfir bfi. Diyar bfi ku behsen ber~ nfive diltirin fi kena wan ji digihişıe jeri konan ... Binyarne axifıin ani ser gera x we'y iro il çerxa hespe kimed ... Desne hespe xwe da ... Binyamı i ne neheq bfi. Hespe wi di wi geliye kfir fi teng da bi nav fi deng bfi. Hespe rehwan weki dikete ser re xeml fi delali je dibari ... Bfik li ser pişta hespekimed diçfin ber deriye zava ... Dawet bi leyiz fi "reqsa" hespekimed şatir dibiln ... Eve ji tişteki kem nebfi bo Binyarne. Le bele çu kese nave hespe kimed beyi ııave Binyarne j! nediani. Binyame ji suwareki bi nav fi deng bfi. Gava behse hesp an suwar dihate kirin, nav nave Binyame il hespe wl bfi ...

www.ars

ivaku

rd.o

rg

Daylka Niharlye xwariıı hazir kir, sifre da­ni. Helm fi Mhna rune pez i qijirandl ô sor kirl ji ser lalika savare bilind dibô fi kam radiki­rin ... Daylka Niharlye goşte berindir ji di selıle da sor kiribô; tiji lalikeke kir ô ew ji danl ser sifre ... Herse destebira il hevalen rojcn x weşi il nexweşiya digel dewe sar xwarina xwe dane ber kefçiyen bafon ... Dayika Ni hariye gazi ke­ça xwe'y delal kir ku xwarinc bide ... Nihari hat ô li aliye di rilnişte ser xwarinc. Le daylka Niharlye ma li heviya zelama. E w, de paşl rabfina sifra mera xwarin€: bixwel ..

Hersil ıolazcn zome ter bibiln ô ·XWe ji sifre dane paş ... Çay hazir bô. Sifra xwarine rabô il senlya çaye haıe ber wan ... sebrl beri çaye kisike xwe ye tutine derxist il cigareyk je peça, klsik aveıe ber Şexmus. Şexmus jl ciga­ra xwe peça O wl jl klsik avet ber Binyame. Binyarnil klsik rakir ô wl jl cigareyeke bi dile xwe peça ô agir vexist... Dôkela cigaren herseya bilind bô ... Digel cigare çaya xwe ji didan ber fira. Axiftina xwe ji ne dibirln ... Pa­şi çay vexwarine hersiyan axaftina xwe kirin yck ku biçine pişta gund, betena jorl nezikl scrôkanlye ji xwe ra bigerin ...

Gundhiyan giyayen xwe dirfibfin fi kiribfin gurz ... Gurzen giyaye heşini bibejin li berger­ma ıave zer fi hişk bibfin ...

Oorbere kaniye fi betena pişta gund bi reza gurzen giya ve tijl bfi ... Kani li quntara çiyaye pişıa gund bfi fi tera gerana şe ş aşa av je di­za ... Ava ji ber kaniye diçfi weki ava çemeke dola gund ıijl dikir fiber bi Geliye Şineve di­herikl fı ıevl Çeme Ze dibfı ... Çi av!.. Aveke zelall sar mina cemeda sere çiyaye Reşkoye li hindava deşta Gevere bfi. Xort u zaroken gund çawa xiyarterk davetİn nav kaniye di de­qiqa xwe da xiyar ker dibôn ...

Binyame, Sebrl il Şexmus xwe bi rext ô fi­şekan rapi!çan, klşlllkofen xwe hilgirtin ô bi şi\leke ci w ani da bezine jerl kona ô ber bi gund ve çiln. Car dol bi do! car ji beten il beten di­peyikin. X we ji ser kônge guniya il komen ki­vara wisa davetin ku hône Mjin ew ne peya, siwaren se hespen kehel in ... Gundiyen ji gund

beıjorl zozane diblin je dipirsln ku xer e ew­qas bilezin ... Binyamc li pcşlyc, qevda klaşln­kofa xwe bi desıe çepe girtibil il toz ji ber piya bilind dibil. Bi heyecana ciwaniyc tijl, keyse axiftinc nebil ku bersiva gundiya bide ...

Ew adeta difirl ... Sebrl bersiva gundiyan dida il digot ku ew diçin ser kanlye ...

Se talaz il eglden zozana Anitos(L Bin­yame, Sebrl il Şcxmus. Hevaleıı zaroki, xortl­nl il ciwaniye ... Birabaren hev. Heval fi deste­birnyen xer il şera, tol il nijdan... Se ciwanen bcjinzirav u bilind mina taye splndare. Bi fıre­hiya depe sing il zenden badayi ô awira çavan wekl piHngen Blşiye Emer biln il agir ji çaven wan dibarl... Se ciwanen delal ku xcmla da­weıen Geliye Anltose bfin. Daweteıı Anitose bi Biııyame, Sebrl il Şexmus rengin il şa biln ... Binyamc şel u şcpiken kesnediti, Sebtl binefşl il Şexmus jl piştpez berdikirin. Herseyan jlle­wendlyen xwe li paş zenden deste xwe girildidan. Eve wl şela herseyan bil. Giredana şiltik ô şaşika wan jl ji yen di cilda bil. Xwezi­ya xort il ci waneıı Ani tose e w bil ku w eki w an cilan ber bikin, li reza govende li ınile wan bin ... ZirneMi ô daholvan ev se bizote li kijan aliye govende dltiban bi wi all ve diçôn ku şa­başaıı je werbigrin... Gava daholvan nezikl wan dibil Binyame deste xwe davete ber şiltika xwe, pe nci hezaı·eke şin derdixist il direjl wi dikir il edi keyf keyfa daholvanl bil. Wl belki blst cara çerx dida il denge şabaşa Binyarnil il hevalen wl digihande ser il bine govende... keça Binyame Nihari bi ve balkeşana babe xwe gelek şa il serbilind dibil ... Carina Niharlye jl hevalen xwc didan dor xwe il diçil di reza govendc da destil babı! xwe digirt il dileyizl. Niharlye digel hevalen xwe wekllewendlyen rengareng berdidan, ml­na ala li ser gupika stilnil pel didan il govcnd dixemiland ...

Binyame. Sebrl il Şexmus li bctena pişta gund xwe badane miiC çepe u bi gaven fireh bere xwe dane berjorl gund u ber bi evraze ka­niye ve lezandin ... Çu leza kareki wan nebil. Ev awaye reveçôna wan ya adet! bil ... Hej ji

19

www.ars

ivaku

rd.o

rg

zaroki ü xortaniya xwc hini rCveçfina hCl bibfin ... Helçfin awaye jiyana wan bfi ... Bin­yame li pôşiye. Sebri di dfiv fi Şexmus ji li da­wiye gihiştin newala beri kaniyc. Qcdereke bi newale ve berjor çiln ...

Hilketin gaza hindava dcravc kaniye u her li ser piya behna xwe vedaıı ... Ji ser sekiııiııa wan saııiyek derbaz nebibu ku bi deııgeki bi­liııdl hişk li paş xwe zivirJıı ... Çi bibinin!.. Ga­raneke "eskeran" mina seyCn bctili. zimane wan tevl gillz ji deven wan derketi bi newale ve hildikişin ... "Dur" hey "Dur" a wan c. An­ku "rawestin"! Digel ditina ve revda scyan, Binyamc u Sebri hilfirine jeri gaze u bi baye beze xwe herdane dola ku ava kaniye peda di­heriki ... Hej negihiştine deravc ave xwe avetin pişta kcvireki rnezin fi ketine çeper bcraınberi cskeraıı ...

Şexmus di we hereşe da. bi milc di ye gazc da bazda ii pişti qederek bezine kcte nav çcmbera esi era ... Hej keyse leqandina klaşln­kofa xwe ncditi kete nav desten wan. Eskcran bi kulm il quııtaxen sileha Şexmus her di wc behne da behiş kirin u bi erde ra rakeşan ... Revdeke di ya eskera belavi dorbere b un fi ser fi bine dole girtin ... G3 ii MS-en eskcra axif­tin, agir li ser sere Binyame ı1 Sebri barandin. Binyame il Sebri keysek peyda kir Q klaşln­kofCn xwe dir8ji wan kirin O. çcpel·en eskera reşandi n ... Gurmina klaşinkof Q G3-an deng li geliye Anilose veda ... Biııyaıne u Sebri çeper li dilv çeperi vediguhastin il jarjor vala fi tiji dikirin. Ve herxwedane qedcrek ajot. Esker bi van şeremera ııediwestiyan. kelex li ser kelex zecte dikiri n ...

Efseren wan zanin ku pC nawestin, neçar bi besime pişt xwestin ji xwe ra ... Denge heli­koptera ceng\ Geliye Anltosc tiji kir il her bi xuntara çiyaye Anitosc ve xwc bada u hate bindava dola kaniye il çerixand ... Eskeran ji reşandina xwe didomand ... Sekinina Binyame il Sebri ji ne bil. Le mirata rexten egidan her bi xilasbilne bfin ... Lfiliya Kilaşinkofa genn bibil ii çeınbera li dor wan ji her diçil teng dibil ... Hellkopterc çepcre van herdu e gida keşif kir il

20

da ber bomba ... Dola ku herdu tc da çcper kcti hibil nişangeha bomben helikoptere ... Digel bomba. reşandina G3-an keys nedida ku Bin­yaıne fi Sebri edi ji cihe xwe bilivin ... U bele derde eskera ne ew bU ku wan bi saxi bigrin. Dixwesıin bikujin iltola kuştiyen xwe hilbig­rin ... Çeınbera agirc bomba il fişeka. Binyaıne fi Sebri bi timaıni tengav kiıin ... U be le. Bin­yame ı1 Sebrl sond xwaıin ku bi saxi nekevin destC wan ... Jarjonı dawiyC ji li ser sere ve revda se yan vala kirin ... Hej jarjora dawlye xi­las nebfiy bomba hellkoptera malxirab toz fi agir ji çepere Binyame rakir ...

Deng je nehat. Denge vi şeremerı hatiNi birin ... Yek.. yeke di le fişeken Sebri ji xilas bfin ... Deng ji çepere wi ji nehat... MS-a xaln !eşe Sebri kiribu serad ... Revda eskcra gihişte ser cendeken sar. LC bilirs ... Li erde G3-en xwe li ser leşen wan dlsa vala kirin ... Ji ali­yckc ve ji gurzen giya kom kirin illi ser cen­deken Binyaıne fi Sebri lod çekirin il agir her­dane ...

Agire giya gur nebil. Dilkeleke tari je bi­lind bil ... Helikopter(\ hersiva xwe girt. çerxek li geli da. ji ser zonına Anitosiya bilindi mila Suwara Xclo bu il xwe bada ser esınane çi­yayc Kato il ji bcr çavan berze bU. çil ...

Şer n qiyameta geli deng li zozane vedabil ıe ma Anitosiya dikari çi bikin!

Agir bi giya neket her dfikel hilind bfi. Gurzen bi desten Binyame il Sebri hatine çCkirin ji bixem bfin. Agire xwe gur nekirin ... Li wan ji şin hfi ... W eki cilen reş il tarili xwe kiri wan ji ıene dfikeleke reş ii tari ji xwe bi­lind kir!..

Eskeren mayi Şexmusc behiş bi dilv xwe ra rakişandin heta ser ri ya gund ... Qedereke li we dere ınan. Denge cemsen eskeri dcng li ge­li veda fi ber bi Anltosc ve hilkişiyan ... Gibiş­lin cihC eskcra fi deriyCn xwe vekirin. Koman~ do yek bi yek dabezin ji ceınsa fi dorbere gund girtin ... Li aliye di ji eskcra kuştiyeıı xwe tijl cemsa kirin ...

Şexınus ji avetin nav kuştiyen xwe. Behna

www.ars

ivaku

rd.o

rg

wl dihat diçil ... Le i behiş bil ... Cemse ber bi Geliye Şine ve bi re ketin ... Bi denge cemsa Geliye Anltose disa deng veda fi dile bi kul il keser ye Şexmus bi tamamı sekini ...

Girin il girin ... Geliye Anitose bi girin fi nalina deng veda ve care ... Li zome li ber ku­çike Binyame. Sebn il Şexmus agiren gur veketin ... Le mixabin, qazan ô beroş germ nebiln xwarin nekeli, çaye dem negirt. .. Şin bfi... Nihaıl digirL Dayika Nihaılye ax il xweli li sere xwe dikir ... Girineke dilsoj ... Agir bi dile gundlyan ketibil ... Hemô bixem ô şin biin ...

Mer ref ref daketin gund ... Belavi bctcnen gund biln li cendeken xweşmeren xwe geri· yan .. B er bi be te na kaniye ve çôn .. Li pişta ke­vireki mezin rasti gola xwône hatin. Behna egidan je diçil. Gundi, dil bixem li dor xwe di­zivirtn ... Li wedatir piyek ditin .. Piyek ji ber çok qetyayi... Hej ji xwun je diçil ... Kure Bin­yame Hact, çawa çav bi gora nexşine bask direj ketin ew pe nas kir il bi qertn xwe avete ser... Ew pe, piye babe wt bil ... Gundiyan pe rakirin bi cemedaniyeke pi!çan il berjort ka­niye biln ...

Li dola jert kaııiye dôkela gurzen giya edi kem bibil ... Behneke tevel bi ker kepe gundi­yan ket... Gundt bindi nezlli dilkele bôn l~hn girantir bil .. Hatin li dor xweliya giyaye soti kom bil n... Ji ber be h na goşt il bestiyen sotl nikaıln neziki xweliye bibin ... Baş t<lgihiştin ku se eglden wan neku tene hatine kuştin, wi­sa jt hatine sotin ... bi meşk il sitilan av keşan bi gire xweliya giya da rijandin ô li aliye di ji bi mer, şene fi milheba xweli vedane ali ... Çi bibinin!.. Du cendeken mirova bilyne gire rejfiye... Li ye scyemin geryan.. Neditin ... Cihe agir bi ave baş şilştin, cendek rakeşan derxistin il birin daniıı ser ferşôn rexe ka­niye... Disa av bi cendeka da kirin, şôştin

veşilştin il li darbesta kirin il birin danin hew­şa mizgefta gund ...

Gundiya zanin ku yek ji miriya Binyame ye. Ji ber kupiye wi ji ber bomba helikoptere je bibfi fi eskcra ew ji bir kiribQn ku bisojin ...

U ye rluyemin gelo Sebn ye an Şexmus e ... Gundi dudil bfin ... Bi derengi ve cab hat ku miriye Şexmus ji avetine deriye nexweşxana Hekariye ... Hale zanin ku Sebrt ji digel Bin­yame hatiye sotin ... Refa jin il zaroka ji ji zo, ma bine mila Suwara Xelo ber bi gund ve bi re ketibô ... Girina wan li geliye Anitose deng vedida ... Şina Anitosiya geli tijt kiribil ...

Nihariya Binyame çend qalikeıı fişeka ji xwe ra kom kiıin ... Bi lewendtya mile çepe peçaıı il digel daytka xwe ber bi goristane ve çiln .. Gundiya gor hazir kiribiln ... Darbesta şe­htden xwe anın .. Piye binyarne li ser ferşô hewşa mizgefte şilştibiln il dantbiln ser cende­keke il kefen kiribiln .. U ktjan cendekt, nedi­zantn ... Ma di! ji kil zantban ... Piyekt nesoıt le du miroven sott il bilyne gire rejQye. Ne sert. ne pe, ne ji dest xfiya ye ... Tişti xfiyayt ptye Binyame bu ...

Piye Binyarnil an li ser xwediye xwe an ji li ser sine Sebrt binax bU .. Merek rabô yek ket. Gire axe li ser piye ııesotiye Binyarne il li ser singe du egiden soıı zôde bil, bilind bil, bil deh il bist bihilsı... Li ser il bine goı·en şehidan du kel vedaıı ...

Guııdi ref ref ber bi gund ii paşe ji ber bi evraze zome ve bi re ketin .. Nihart ma li da­wtye ... Qedereke ma li ser herdu goran ... Le ııedizaııt kijan gor ya babe we ye. Paşô gavek ber bi mil e çepe ve hat il li ser go ra ku "pe" te da hatiye veşartin sekini. Li dora xwe neri.. Kevirkeki piçilki sor dil, hilgirt ant il dant ser gora babe xwe Bere xwe da ber bi kaniye ve. Gora babe we li mile çepe bô ... Nihaılye nişa­na xwe dan!: Ber bi kaniye ve li mile çepe fi kevirkeki sor li ser!.. Ev ııişan tera dike ku se­redaııiya gora babe xwe bike. xwe edi şaş na­kc. Çend bete ser gora baba xwe; de bere xwe bide kaııiye; li mile çepe ii kevirkeki sor li ser. Ev e gora babc wc ... Nihartya bixem, kul il keser niha şa bil. Gora babe xwe nas kir ... Be­z!, gibişte daytka xwe, desıe we girt ô givaşt... Gundt pek ve ber bi zome ve hilkişiyan .. Bi­xem büıı. Ne axiftin, ne deng ... Ker il kip .. Gi­hiştin koııeıı xwe. Herwisa bôdeng verevin

21

www.ars

ivaku

rd.o

rg

mal~n xwe ... Agir~n kuçika veketin, gur bôn le bele tiştek li ser ne kell, germ nebô ... Niharl rônişte ber agi~ kuçikl u bizin ... Car digiri, carina jl di diW xwe da şa dibfi. Gora babe xwe na~ kiribô. Nlşanen wc li bira we bôn. Ji bir ne dikirin ...

Pişti van hizinna Niharlye lewendiya xwe vekir. Qaliken tişekan yen komkiri hilgirtin deste xwe. Vi ali, le neri ii paşe jl paıeyek ji dayika xwe xwest ii ew te de peçan ii veşar­tin .. Kelegirl bfı fı paşe ji ji nişke ve ginıiji. rôkeni bfı ... Disa kete nav hizirineke kur. Le di dile xwe da disa şa bfı: Hem gora babe xwe hem jl yen ku babe we kuşti nas kiribfin .. Sond xwar ku bi van bir ü hizra mezin bibe ... Nihan li ber agire koçiki bi xew ket, dayika we ew bir ii li cihe we nivand ...

Bii spede .. Nihari rabfi ... Qedercke ma di nav nivinan da ... Paşc rabfi ü çü hespe kimed ji tewle ani ber kon fi girCda ... Çfi zin fi lixav anin. U bel~ nikari hespi vcşidine. Hesp rabfı ser paşly~n xwe, hcfsa~ xwc veqedand, se ca­ra şihi fi ber bi evraze mila Suwara Xelo ve bezi... Gihişte mile ii bada ber bi çiyaye Kato ve ii xwe da ser n ya Deriye Berana ... Hate ser

22

kaniya Deriye Berana. çerxek li xwe da ter av vex w ar, se cara şi hi ii w eki birfiske berjen zo­zanen Mergen Sotl bu, dakete bask~ Meydan Zengil~. berjerl merg ii wzan~n Elkike bii fi xwe livaııde geliye Qewale, hale ser pira Marfinise fi kete ser riya makine. sere xwe bi­lind kir ii bi şeleke esil ii bezeke rehwankl berjori geliye Anitose bu ...

Geli bi geli, dol bi dol u hate ser kaniya gund, se~ xwe çcmande kaniye xwe ter av kir fı ber bi goristana gund ve bezl.. Hale ser gora Binyame. rabfi ser paşiycn xwc, bi destan erd vekola, careke di rabfi ser paşlyen xwe u dlsa se cara şihi .. Kef hi devi ketibfi, xuh pe da di­rijlya .. Çerxek li dora goristan~ da u ber bi zo­zaııe ve bezi ... Hat fi li ber kone Binyame se­kini .. Nihari çfibfi digel hevalen xwe dileyizi ... Hesp qedcrcke ma li ber kon. Paşe dayika Ni­hariye ew bire jeri kona iltewil kir ...

Nihari hem gora babc xwe hem jl yen ku babe wc kuştine nas dike .. Nihari bi van bir u hizra mezin dibe.

Tirmeh 1989

www.ars

ivaku

rd.o

rg

ÇİROKA SEZDEH ŞEV Ü SEZDEH ROJAN

Arjen ART

Di bine lingan de eşa behran Di binc lingan de Agire Mtilnan ...

Jane Dida kezcbe. Diqiçqiçf, (i !aş

Çar all Diricitl'...

eş di bine Iingan de ...

Eş di nava destan de Eş. Dareki beril, Sor-sor Bi girek ...

Sor-sor Bi girek Destlbivirek Li bine lingan diket...

Da jan B ide kczcbe

jan, di kezebe de eş.

23

www.ars

ivaku

rd.o

rg

24

Du !ep koçanik W ek du !ep ji heriya nahlete Hişk Bi bina xwedane stirayl, Du !ep koçanik Li ber herdu çav an.

O çav Di reşaye de. Laş bi çavan re di odeyeke de Ji reşayc xerlbtir

çav di odeyekc de girıL

Çend roj çun, Çe_nd şev? Çeİıd roj O şev Bi 'wl hall: Çav girtl Dest girectayL

Çend roj çun Çend şev, Di na va dafan de Bi xeber O kufrl ...

laş

di nava daran de.

E w çi lerizin bu? Ew çi rcbenf? Di nav desten asaqdaran de Ew çi hal bu?

!aş

bi beştan ve daliqandL

Goşt u dar Tiştekl nabejin ji hev re Li ser wc belona sar, Di we reşa ye de, Linge teqiyayl Desten weriml, Deec .... De gidL

www.ars

ivaku

rd.o

rg

go ş ı di bine daran de.

Li bcr XWC da Ne ser da Ne jl sir.

Li ber xwe da Sezdch şcvı1 Ü sczdeh roja

şev

di bine roj an de ...

Li bcr tiştcki nakcviın Ne lingen tcqiyay1 ten b1ra min, Ne ji desten weriın1. Le. Dikin zing1'n1 di gruhcn min de Ew xeber Ew galgalen be re ...

U sor-sor dare berı1 ...

Tu ji k1jan dara xayin Ji k1jan çiyay1 Tu gih1şt vir K~jan ezingkere ehmaq Tu kire dcstibivir, Ü tu ket wan destan?

dar di desten asaqdaran de.

Bina çilo Edi bi min nexweş e, Ü tahma berı1wa Bi minjahrc Pişt1 wan derben be 1zbat Ji ku em li hevdu ten!

Gire Mira Gundek bO.

1982-83 N isebine

25

www.ars

ivaku

rd.o

rg

TEYRIKE ÇEME XERZAN

Firat CEWERT

B i fikira ku w6 dema zarokti u xortaniya Mahmud Baksi ji bo xwendevanen me

balkeş be, ez dixwazim em gotiibeja xwe ji we deme vekiıı.

- Ez heya heft saliya xwe li gundeki Xer­zan dimam. Weke pirr zarokan, min ji ji hey­wanan bez dikir, nemaze ji cewrikan... Şeş heft cewrikeıı min hebôn. Min ji her tişıl ootir ji waıı hez dikir. Hema beje, min bi waıı re dixwar, ez bi wan re radizam. Di zaroktiya xwe de, gori ku mczin dibejin, ez zarokeki şfim bfim. Ez ne zarokeki m ulahim bum. Pirr caran min ı1 zaroken gundiyan li hev dixist, me sere hevdu dişikand. Ji ber ku kalike min axaye gund bii, gelek caran zarakan neweribfin bela xwe dirnin bidana. Zaroken mezin ji tirsan xwe di bin min de davetin erde. W an karibfin li min xistana, le li min ni­dixistin. Qaweta wan hebii, le qaweta wan ne­digihişte min. Di heft saliya min de me gunde xwe terk kir, bave min bere me da bajare Bis­mile. Bave min nedixwest em jl wek xale xwe, kalike xwe, bapire xwe feodal bimlnin, di bin tesira din de biminin. Min di sala 1952'an de li Bismile desı bi dibistane kir. Ca­ra peşi, wc çaxe ez tegihişıim, ku zirnaneki min ye taybeli heye. Li dibisıane Kurili qede­xe bfi. Rojen peşi ez di sinife de şaş fi ed~bmayi mabfim, min şok derbaskiribô. Ne mamosta min ji min fehm dikir, ne min ji we

26

fehm dikir. Loma ji we bi xetkeş ii şimagan li min dixist. Min bezkirina xwe ya zimane Kur­m ji zulma we gir!. Min fehm kiribı1 ku ez ne ye k ji w an im. Paşe ilisan me bar kir, em çône Bltllsc. Min li wir dibistana destpek xelas kir. Pişti we ez çiime Ergeniye, dibistana mamos­ıetiy(\. Di salcn 63'an edi ez xortekl nfigihişti, 18-19 sali biim. Min çaven xwe ne tene li pirtfik ft rojnameyaıı, le her weha min çaven xwe li keçikan ji digerand. Kefa min gelekiji Diyarbekire a ji keçiken Diyarbekire re dihat. Biraninen Diyarbekire li ba min zahf in. Di gel we gerrna Diyarbekire a dijwar, gava mi­rov li kuçe ii kolanen bajer çav li keçikeke di­ket fi li hev diniheri, ew germa Diyarbekire bi careke ve sar dibii, dile mirov henik dibfi.

Di salen 63-65'an ne bi xer fl ni bi ahlen, me çii ji Tirkan re eskeri kir, li wir ji me ter IMana xwe xwar. An wc bigotana, zimane te ne baş e, an we bigotana tipa te ne wek ılpa mc ye,. Bi kurtebiri ez bi ku de biçfima, bela min bi min re bô. Bela min ji zimane min bfi, zimane min ji kurrnanciya min bii,. Pişti ku min eskeri xelas kir, di sala 1 966'an de li Bat- · mane rojnameyek derdiket Ew rojname ji hefte careke bi nave "Batman Gazetesi" derdi­ket. Cara peşi min di quncika we rojnameye de nivisand. We çaxe, baye sosyalizme ji li ba me pel dibli, min ji xwe je nehişt fi bilme sos­yalist. Ectı li der fi dora me çiqas axa, beg ii

www.ars

ivaku

rd.o

rg

M. B aksi ü F. Cewerf

şh hebuna, min e tep O rep li dijl wan binivi­sanda. Ew ji li goıi we deme tiştekl mantiqi bfi. Ger min we deme li diji pepfıken karkeran binivisanda, we kesi ji min re negota, eferim. Min bela xwe di yen heıi qerase dida. Sala 1968'an ez li Batınane bfim seroke TİP e. Di eyni sale de ji ez bfım kandidate reise bele­diye.

U ji ber ku emre min biçlık bu wan destur nedan ku ez bibim reise belediye. Paşt\ min bere xwe da Sıenbole. Cara peşi di sala 69'an de romana min ya bi na ve "Mezra Botan" li Stenbo1e derket. Roman bi Tirki bfi le li ser rewşa Kurdan bil. Di salen 70'e de ji pirtfıkeke min a din derket. Ew pirtilka min Ii ser rew­şenbireki Tirk, bi nave "Şadi Alkılıç Davası" derkeı. Gava ew herdu pirtilken min derketin, di derheqa min ji 141-142 mehkeme vebil. Ji ber hevpeyivina min a bi Mihri Beli re ji disan mehkeme vebu. Min di pirr konfernas il ci-

vınen xwe de j1 doza kordayetiye dikir. Danfistandiyenen min bi DDKO re pirr xurt bfi. Di navbera 68-70 e de ez di DlSK'e de sendikaci bOm. Ji ber ku ez bi karkeren en­damen DlSK'e re bi Kurdi dipeyivim, Kemal Türkler ifada min stend u ez ji kar avetim. Ji aliyeki wan ez ji kar avetim, ji aliyeki ji ıis­kek mezin hebfi ku wan ez tewqif bikirarna. 26'e Tebaxa 1970 min xwe bi paseporteke six­ıe, bi otomobila hevaleki avete Almanya. Ez yanzdeh meMn gurover li Almanya marn O ez di 25'e Golana 7l'e hatime Swecte. Ew roj eee, ev roj c cw kcçika delal ya li Diyarbekir, ku min pirr je hez dikir,li wir, di bin germa Di­yarbekire de ma, ez ji li vir ketime bine sifire, yani di bin serma Swecte de mame.

- Gelo ji derketina derveyi welet wedetir tu riyen din tune biln? Te nikaıi bil nivlskari­ya xwe li welet bidomanda?

- Ji xwe ez he di salen 68'an de ji welate

27

www.ars

ivaku

rd.o

rg

xwe hatibfim bi dfirxistin. Ez li Stembole bi cih bfibfim. Sternbol ne welate min e. Li ba min ferqa Sternbol ii At1na, ferqa Sternbol ii Stockholme tune ye. Yani imkanen min ku ez bi karibiima vegeriyama Batmane, Scrtc an ji Diyarbekire bimama, bijiyama tunebô. Baş bi­ne bira xwe, ez di 68'an de seroke 11P'e me, min xwe sosyalist ilan kiriye xelkc wc çaxe bi ayet ii quranan neweıibiin xwe neziki van mi­rovan bikirana, a din ji çiqas Kordperesten wc çaxe hebiin, daniistandina min bi wan hemuyan re hebfi. Ji ber we yeke ji çaven MlT'e ji her tim li min bfin ii dixwestin min winda bikin. A din ji romana min, "Mezra Bo­tan" ere bi Tirki bii, le hemii li ser Kurdan bii. Ve yeke ji gelek bala MlT'e (lstixbarata Tir­k:iye di kişanda). Se re hebiin; an ez e bihata­ma girtin, di hepsan de birizi yama, an ez e ji aliye MİT'e ve bihatarna kuştin, an ji min e welate xwe terk bikira. Min cv ri ya sisi ya ji xwe re hilbijart O. ez derketim derveyi welet, ez hatim Ewriipa. Ji aliyeki ji derketina min

ya Ewriipa geleki baş bii. Bi rasti hewcedariya Kurdan bi diplomasi il naskirina Ewriipa he­ye.

- Xuya ye ew roj ev roj e tu venegeriyayi welet.

- Ere, ew roj ev roj e ez venegeriya me Kurdistane.

- Di civin il civatan de, di şahi il dilanan de, di sohbetan de, gava behsa welet, behsa zozan fi çiyayen welet, behsa xweşiya welet dibe, tu axinen kôr ji dil dikişini; di awiren te yen meliil de m irov hesret il bezkirina salan dibine.Gelo tu çima riyeke nabini il naçi vi welate ku tu evqas je hez dik:ı''?

- Min digot ez c di jiyana xwe de keçika Diyarbek:iri, ya Fatih Paşaye ji bir nekim. Min digot, ger ez bi we keçike re nezewicim il ez rojeke we winda bik:im, ez e xwe bikujim. Ne mumkun e, ku ez be we bikaribim bijim. U mixabin, pişli saleke du salan min ew keçik ji

M. Baksf U F. Ceweri

28

www.ars

ivaku

rd.o

rg

M. Bakst OF. Ceweri

bir kir. Ez wilo bawer im. ku w e ji niha ez ji bir kirime. Pişti we, min digot, xwede neke bave min bimire, diya min bimire, Mi jiyan ji min re namine, ew e jiyan li min bibe zindan. Ne mumkun e, ku ez bikaribim be de O bave xwe jiyaneke bidominim. De, lo! Nexasim de! Ew dayika ku mirov mezin kiriye. Ew dayika ku mirov di her şerd ô şurôdan, di her peıişani O belengaziye de, di ber pesira xwe de mezin kiriye. Di sala 1986'an de bav çO, di 88'an de ji de çô. U helbet mirov de ô bave xwe ji bir nake, ew tiştekl din e, le ez gihiştime we qe­neete, ku evina welet di ser hemO evinan re ye. Ji ber ve yeke ji gava belısa Kordisıane di­be, ez axinen kOr dikişinim. Ji ber ku ev bist ô du sal in, ku ez nikarim herim welaıe xwe. be ez dikacim ve bibejim, ku ez rojeke ji Kurdis­tane ji bir nakim. Ez bawer nakim, ku ew in­sanen Kurdistane en dilpak, ew wzan ô çi­yayen we ji min ji bir bikin. Yani sax, an ji miıi, muheqeq ez e rojeke vegerim wan diya-

ran.

- Ev demek direj e, ku tu li xeıibiye yi, tu ji welaill xwe dôr e. Jiyana xeribiye carinan mirov dike dile hin tiştan, hin adeten kevin yen mirov bi mirov dide ji bir kirin O mirov bini hin tişten nô dike. Gelo tu di van salen xwe yen xeıibiye de bini çi bO ô te çiye xwe ji bir kir?

- Beıi her tişti hurmet O hisen insani li ba min kem biln. qels bfin. Min li Kordisıane ji insanan gelek hez dikir. Ew hisen min li vir heheki qels bfin. zeyif bfin. Ya dudan, ji bo ku ez asimile nebim, winda nebim, ji bo ku tu car Kurdistan jl sere min O ji dile min demekeve, heta ji min hatiye ez weke kurmanceki jiya me. Pirraıiiya EwrOpiyan ô hevalen min diMjin; "malxerabo. ev bist O du salen te ne ku tu li EwrOpa yi, bina ji mirov diMje, qey tu a niha ji çayxaneyeke Batmane derketiye O hatiye". Ji ber ku ez ji jiyana xwe ya Kurdi

29

www.ars

ivaku

rd.o

rg

hez dikim. Ez ne bi we niyeta ku ez bibim Swedi ez halime Swede. Na. ez bi we niyetil halime. ku ez rojeke zôtir şerden Korelistane bidime guhertin, bila para min ji te de hebe ô ez paşe vegerim welate xwe. U ve yeka ha direj ajot, disan ji ez e her vegerim. He sti­ranen min, çiroken min, romanen min ji bo keç O xorten Kurdan hene.

- W ek hin xwendaven me ji pe dizanin O weke ku te ji niha behs kir, niviskariya te digi­hije dirokek kevin. Te di salen xwe yen xorta­niye de romanek bi Tirki, le li ser Kurdan ni­visand. Biska din te bezkirina xwe ya makzimani ani ziman. Gelo ji bo çi te romana xwe bi zimane dayika xwe, bi Kurdi nenivi­sand? Sederne çi bô?

- Yek, sedem ew bO ku min nikaribfi bini­visanda. ne ku min nikaribfi, min nizanibfi ... Dido di şerden 68'an de ez bawer im ku min binivisanda ji wc tu çapxaneyan nexwestina çap bikin. Sise, min alfabeya Kurdi nizanibO. Be alfabe O be gramatik ji bi rasti zehmet e, ku mirov romaneke binivisine. U ez bi Kurdi fikiıi me (i min e w bi Tirki nivisandiye.

- Weke te ditin ev salen tc ye li biyanis­tane gelek bi ber O aktiv buhurl ne. Niviskari­ya te li Swed xurttir O geştir bü, tu zô ket nav civata Swectiyan, te welate wan zO nas kir, te w e Iate x w e bi w an da naskirin te di ko var ô rojnameyen wan de dinivisand, te bi zimane wan pirtOk derxistin, nivisen te di dibistanen wan de bfin dersen şagirten wan. Çawa dibe, ku Kurdek ji civatek ewqas paşmedayi were civaleke weke S wed, ku yek ji civaten cihane ya beri peşketi ye, O di ve civata han de ewqas bilind bibe?

- Ez bawer im ev merselekc baweriye ye. Pirr kes hene ten van welaten Ewrôpa, dixine sere xwe, dibejin, em ebibin milyoner, bibin ji... Henek hene, ten dibejin, em e bibin mu­hendiz, dibin ji... Henek hene, dibejin em e bi­bin dokto, dibin ji. E min ji gava ez hatim S wed, min got, çi dibe bila bibe, ez e niviska­riya xwe bidorninim. Gava bi zimane SwMiyan pirtfiken min derketin,di antolo-

30

jiyen wan de nivisen min derketin, min di roj­nameyen wan de nivisand, min tu caran esle xwe inkar nekir. Min tu caran ji wan re nego­tiye, va ez edi bôme SwMi, ez ne Kurd im, min weke SwMi xebôl bikin. Ez ve ji bo çi dibejim,li K~di~tana Tirkiye, mixabin hin ni­viskaren Kurd ~ ber ku bi Tir ki nivisandine (i di nav civata Tittan de hatine naskirin, ew esle xwe winda dikin. E min, min ev beşerefiya ha li SwM nekir. Ez heya niha li Swecte weke Kurdeki xebiti me (i min weke Kurdeki xwe bi ve civata SwMe daye xeb(i]kirin. Ji xwe Swedi ji ne weke Tirkan biln, wan ez bi nasnarneya min ya Kurdi qeb(i] kirim. Min li ve civata Swediyan bi azadi ni­visandiye.

- Mahmut Baksi carinan bi pirrheliya xwe Hasse Alfredssone Swedi tine birn mirov. Tu ne teni! niviskar, tu herweha rejisor, korued­yen O stiranbej e ji. Gav tu di şeven Kurdan (i SwMiyan de spikeriye diki, tu guhdar (i tema­şevanan ji ken !al diki. Herweha tu bi stiranen xwe ô bi denge xwe ye ziz ji mirov dajo kiiraniya hesret O evine. Niha ji tu haziriya li darxistina radyoyeke Kurdi dike. Ji bo çi tu pe w isli ya ve pirrheliye di bini?

- A rasti ger spikere me hebiina, min e spi­keri nekira. Rejisore me hebôna, min e rejisorl nekira. Stiranbeje me ye baş hebiiya, min e stiranbeji nekira. U ez çi bikim, ez dixwazim binivlsinim, aliye din vala dimine. Ez xwe davejim ye din, e din nivco dimine. Gava ez van karan hemuyan bi hev re dikim, hemô ji nivco diminin. Romanniviskariya min nivco dimine, stiranbejiya min nivco dimine, ez ji biraye xwe re bejim, gava ez derdikevim spi­keriye dikim, henehan dikim, ere ez xelke di­keninim, le dile min bi xwe ne şa ye. Ev kari!n ha dive hemô bi profesyoneli bene kirin. E me ji ger dewleteke me hebiiya, we di van şaxan de miroven me derketina O karen xwe bi jiıi bibirana seri. A din ji ev karekıeren ku te behs kirin, hemô ji di gele Kurd de hene. Kurd ji stiranan bez dikin, ji ken ô qerfan hez dikin. Ji tinazan bez dikin. Jiyana gele Kurd bi xwe ti­yatro ye. Yani bala xwe bidiye, ki jan Kurd di-

www.ars

ivaku

rd.o

rg

be bila bime, xwarina wi, vexwarina wi, son­da wi, rabiln O rilniştina wi, çilyin O hatina wi bi xwe tiyatro ye. Ev yeka ha ji weke hernil Kurdan ji bo min ji tabii ye. U bi xer ku Kur­distan çe bibe, we çaxe kesek penc-şeş karan bi hev re nake.

-W ek pirraniya xwendevanen me ji pe di­zanin, ku tu bi se zimanan dinivisini. Gava tu li Tirkiye bil, te bi Tirki dinivisand, pişti ku tu bati Swed ji te dest bi nivisandina Swedi O Kurdi kir. Gelo te kijan sale des! bi nivisandi­na Kurdi kir?

- Gava ez di sala 1 970'e de ha time Berline, cara peşt min pirtilken Kurdi dilin, min aifa­beya Kurdi dit, min makaleyen ku bi zimane Kurdi halibOne nivisandin ditin. We yeka han tavile tesir li min kir. Le mixabin, ji bo ku ez bini Kurdi bibilma, wext girt. Ya dudan, min nikaribil mersela Kurdan bi Kurdi bi Swediyan bidim naskirin. Min xistibfi sere xwe, min gotibô, ez e peşi du se pirtilkan bi Swedi binivisim, ji bo ku ez xwe bi Swediyan bidim qebôlkirin, paşe ji ez e des! pe bikim o bi zimane xwe binivisinim, da ku ew alikariya çapkirina pirtilken min bikin. Wisan ji bil. Di 77'an de gava min pirlUka xwe ya bi nave "lh­sans Bam" bi Swedi nivisand, rojeke wezareta kulturi telefoni min kir, gol, te ji bo zarakan "lhsans Bam" nivisandiye, pirtilkek gelek baş e, gelo tu nilcari ji bo zaroken Kurdan jl bi Kurdi binivisini? Di dibistanen me de zaraken Kudan hene, le be pirtOk in. Ji aliyeki ve ge­lek kefa min hat, ji aliyeki ve ji ez hebeki tir­siyam. ji ber ku heta we çaxe min tu tişt bi Kurdi nenivisandibfi. Ez hebeki fikirim, paşe min ji wan re telefon kir, min got, baş e, ez e binivisinirn. Carnera heqe nivlsandina we ji dane min. Ez ji rfiniştim O min ew nivisand. Min paşe ew nişani hin zirnanzanen Kurdan da, Xwede ji wan razi be, alikariya min kirin, zimane min rast kirin. Ez sere te neeşinim, pirtilka min a peşı bi Kurdi "Zaroken Ihsan" fi a dudan ji "Keça Kurd Zozan" peşi bi Swedi fi dil re ji bi Kurdi derket. Di 83'an de min ro­manek bi nave "Helin" ji bo xortan nivisand. Ew romana min ji peşi bi Swedi derket, paşe

ji di 84'an de bi Kurdi derket. Ü wek tu zane, di 89'an de ji romana man "Gundlke Don" bi Kurdi derket. Heta niha çar pirtOktın min bi Kurdi derketine.

- Pirtfiken te yen peşi ku bi Kurdi derketin li ser zarakan bôn. Ji bo çi te hewcedariya ni­visandina li ser zarakan dit?

- Du sebeb hebiln. Yek je pirtilken zarakan li SwM dihatin xwendin, a dudan ji min xwest, ez jiyana zaroken Kurdan bi SwMiyan bidime naskirin. S ise ji, ji bo ku zaroken Kur­dan di dibistanen SwMiyan de stfixwar nemi­nin, ew ji bibin xwedi pirtôk ...

- Pirtilka te ya dawi ji romaneke bi nave "Gundike Dono" ye. Di Gundike Dono de mi­rov sosya ekonomiya Kurdistane dibine. Mi­rov hem gelek bermayen feodalizme, hem ji tekiliyen kapitalizme dibine. U bi gotina te, te ev roman li ser kalike xwe nivisandiye. Ge­lo mirov kare beje, ku ev romana te perçeyek ji rewşa Kurdistane ya abori O siyasi ye?

- Ere, rast e, Gundike Dono gundek e, li ber qiraxa çeme Xerzan hatiye avakirin. E w gundeki kevin e. Gundike Dono niha ji bi mulkuyeta xwe ye mala kalike min Heci Husen e. Min xwest ez di şexsiyeta Heci Husen de axa O gundiyen Kurdistane binirne ziman. Ji aliyekl mirov kare beje, ku Gundike Dono stirana Çeme Xerzan e. Çeme Xerzan şahide diroka Kurdistane ye. Ji aliye din ve jl min xwest ez nişan bidim, ku mirov kare ro­mane bi zimane Kurdl bini visine. Zirnan e Kurdi zirnaneki xweş e, lirlk e. Le mixabin, neyaren gele Kurd nehiştine, ku em bi vi zi­mane xwe ye xweş O delal binivlsinin, wl vejl­nin ...

- W ek pirtilken te yen bere, Gudike Dono ji li derveyi welet derket, ew li derveyi welet belav bil. Tu di hernil pirtilken xwe de rewşa Kurdistane, rewşa Kurdan a siyasi O civaki li­ne ziman,tu ji bo çareserkirin problemen wan li riyeke digeri. U mixabin, gele Kurd, xwen­devanen Kurd li Kurdistane ji xwendina van pirtfiken te bepar in. Gelotu niyeta ku tu van pirtôken xwe li welate xwe çap biki O wan di

31

www.ars

ivaku

rd.o

rg

nav gele xwe de belav bikt, tune ye?

- Weke tu dizane, heya niha ne mumkun bil, ku ez bikaribim van pirtilkan xwe li welet bidim çap kirin. Ji ber ku naveroken pirlllkan min hemô wela]parezi ne, ew Kurd u Kurdis­tane linin ziman. U ez dixwazim tişteki bibi!jim, ku bi rasli ez ji Gundika Dono besi­dim. Gundika Dono ji min mi!rxastir derket, ew beri min çil welet, ew niha li welet çap di­be.

- Ez bawar im, wa Gundike Dono te ji bi­kişine welat, tu ji niha haziriya xwe u vegere diki. Pişli evqas salen direj li derveyi welet, tu duxwazi biçi awayt vegeri?

- Vega prograrneke min ya ewqas berfireh tune ye.

- Beri niha bi kurtedemeka pilanen te yen li darxistina radyoyeke Kurdi li Diyarbekire hebô. Gelo tu M ji li tişteki wilo difikiri?

- Niha şerden we hemô hatine cih, makine hatine kiı'in, pere hatine dilin. Roja ku firsen­da danina radyoyil li Diyarbakire tekeve desten min, ez e tavile radyoya xwe deynim.

- Tu di derheqa pi!şeroja edebiyata Kurdi de çi difıkiıi?

- Ez bawer im, ku edebiyata Ku di Mi ke­fene xwe çirandiye. Ji ber ku ev hefte sal in, ku Tirk bi Şôr u mertalen xwe, bi derew il fe­sadiyen xwe, bi her imkanen xwe eıiş anine ser zimane Kurdi, da ku zimane Kurdi biku­jin, le qeweta wan negihiştiye. İro em dibinin, ku Mehmed Uzun (M. Uzun di sohbeta me de weke guhdar arnade bU) çar pirlUk nivisandi­ne, te çar pirlUk nivisandine, min nivisandine. &li zimane Kurdi hew dimire.

-W ek çawan ku te ji behs kir, niviskariya te ya bi Kurdi li derveyi welet dest pe kir. Herweha edebiyata Kurdi bi tevayi li derveyi welet u bi taybeli ji li SwMe geş bô. Ev salek du sal in,ku hin imkanan nivisandina Kurdili welet peyda bO ye. Bi a te berpirsiyaren ni vis­karen me yen derveyt welet çi ne? Dive ew vegerin welate xwe,di nav gele xwe de rônen binivisinin, an ji ew her jiyana xwe ya biya-

32

nistane berdewam bikin?

- Rast e, me li derveyi welet nivisandina Kurdi geş kir, le ger em bixwazin çirok il ro­manen nemir biafirinin, dive em rojekil beri rojeke bere xwe bidin welet. Em li welate xwe, di nav gele xwe de runen u binivistnin. Bi a min di ve niviskaren Kud bi Kurdi bini vi­sinin. Dido, dive diyalogek xurt di navbera wan de hebe. Sisi!, dive ew pirtôken hevdu bixwinin. Çar, ber gva ku niviskarekt Kurd pirtôkeke binivisine, di ve beri ku ew çap bike, ew nişani çend niviskari!n Kurd yen din bide. Em xwe nexap!nin, ji ber ku ev hefte salen zi­mane me ye, nebatiye xebitandin, !oma zi­mane me li paş maye. Ji ber ve yeke dive em ji xwe re nekin kompleks, her yek nebi!je, ez ji ye din zanetir im.

Ez dixwazim ve jt bi!jim, dive em nivis­kari!n Kurd rahejin qelem u defteren xwe il em bere xwe bidin Kurdistana xwe. Edi dem hatiye, dive em vegerin ...

- Em e pirsa xwe ya dawi bi programa Mahmud Baksi ya pi!şeroje ve gire bidin. Ge­lo programa M. Baksi yapeşeroje çi ye?

- Di bist il du salan de şanzdeh pirtôken min derketin. Edi bi sere de il bava di turike min de du rez ji nema ne. Di ve ez herim Kur­ılisıane disan tUrike xwe tije bikim. Ez herim li ba Zibi!re EmM rônem, li ba Peı'ixane

rônem, herim ba Aso, herim ba yen din, neh de h tôrikan bi dev re li je bikim u rônem bini­visinim. Heta ez neçim Kurdistane, ez wan nebinim, ez bawer nakim ku ez bikaribim !iş­teki binivisinim. U di programa min de ev heye; ger ez herim Kurdistane, ez dixwazim çend salan rônem u li ser mala Eliye Ünis ro­maneki! binivisinim.

Ez dixwazim ve ji bi!jim; derketina NÜDEM çirôskek hi!viye da me, Tirejen heviye bera nav civata me ya tari da. U dil dixwest, ku ew bi bejmara xwe ya peşi ve li welet, li nav gele xwe derketa. Ji ber ku mirov li nav gele xwe bi rômettir e, mirov biltir bi qt­met e. NÜDEM valahiyek diroki dagirt, ez ji NÜDEM'e re ji dil peşerojek rohni daxwaz di­kim il ew li gele me piroz be!

www.ars

ivaku

rd.o

rg

PAYİZ

Şahine Bekire SOREKLI

P ayiza isaili vi welati ne çi payiz e. Ge h ro li ezmen geımahiyeke wek havinen Kor­

disıane li ser erde belav dike, geh ji baraneke wek ya destpeka nisanen Kordisıane di bin tav fi brfiskan de x w e bi !ez digihine ser erde ii germaliiye ji hole radike. Xidiril 63 salin di odeya paşin de riiniştiye ii di pencere re li ba­rane dinihereye. Xani ye wi ye, le knre wi Os­man, Jina wl Ayşe O çar zarayen wan di odeyiln xeni yen din de diminin. Ji bo Xidir odeya paşin hatiye dayin.

Xidir di sala 1967 an de, bi um re 39 sali n gihişt Australyaye. Ji bo çar-penc salan hat, ıe Brisbin ew bemeda ii sal li dil hev biin xe­leken zincire, zincir drej bii ii wl hew dit payi­za umre wl hatiye. Beri du salan jina wi Fat­me çfi heqiya xwe. Çawa bfiya beri mirina we herdem kesek li hember wi dihat ditin, keseke ku bidil, yan redi!, guhdare golinen wi dikir, li pirsen wi vedigerand, daxwazen wi yen hundir maıe bi cih dikirin. Fatmil bi mirina xwe av di rehen dara jiyana wl de rawesıand O dare dest pe kir roj li du ya din hişk bi be.

Heger li gundeki Kurdan, yan bi kemasi li bajareki Rolıilata Navin bfiya, me e peyva

Şahine B. Sorekli

"Ape" dabOya peş nave Xidir, me e bi nave "Ape X i dir" belısa w e b iki ra, le li Brisbin em e bi nave Xidir belisa wl bikin, em mafe bi­navkirina wi wek "Xate xidir" ji nadin xwe.

W ek me li jor diyar kir, Xidir di odeya pa­şin de li paş pencere riiniştiye u li barane meze dikeye. Dile wl cixareye dixwaze, le ıixtor kişandina cixareyil ji bo wl qedexe kiri­ye. Heger bi sere xwe biiya, wl e guh ne­dabfiya gotina tixtor, le ew ji kur O bOka xwe bi tirs e. Ew kişandina cixareyil li wl dik:in serlıevde, ne tene ji ber ku tixtor cixare ji bo wl ne baş da ye xuya kirine, le herweha ji ber ku behna dfiye cixareye ji bo torinekl wl bi zirar e. Torine wl ye biçOk nexweşiya "asma" bi wi re heye, dOye cixareye alarciyil (hesasi­yete) di poze wl de vedijine ii ew dest pe dike birenije, çaven wi sor di bin, dikuxe ...

Baran vedike, ro car din derdikeve, ger­ınahi disa şuna lionikiye digire. Kure Xidir van rojan kar nake, li gel jina xwe di odeya peşin de riiniştiye. Ayşe ji şirlceteke çilkirina kincan re diriine dikeye. Ev kar ji bo Ayşe xi­rab niye, ji ber ku kareki "reş" e. Ne dayina bace pewist e, ne ji pereyen bilkariye ji bela

33

www.ars

ivaku

rd.o

rg

hukômeıe de ıeyen birrin. Helbel kareki wisa ji boşirketa ç~kirina kincan he baştir c. Jinckc muhacir kar~ du karkiran bi pereyen karkireki dike. Şirket li jinen muhacir yen karen wisa dikin zexeliyan dik e, jinen muhacir li huk­ma te.

Drej nake sehncya li paş pencere ji dcst Xidir diçe. Her çar zaroyen kure wi, tev qire­cira xwe ô ya çar zaroyen cinaran, li paş pcn­cereya Xidir dicivin il dest bi liztka "kıikit" dikin. Germahiya li dô baran~. qirecira zara­kan, dene lhistina goga hişk ô ramaninc tcv­lihev, y~n ne xweş, behna Xidir teng dikin. Ew hebernde xwe desteki daveje şebqeye

xwe, ye din daveje gopel, ji hundir derdikeve ii beri dide siike.

Li meydana Xaniye Belediye şeş ixtiyaren muhaci rilniştine. Xidir ye karawati di nav wan de nas dike il diçe li tenişta wi rôdine. Herdu dest pe dikin bi İngiliziyeke şikcsti li gel hev biaxifın. Ber çend me han axiftina wan retir li ser Kurdan bô, Je iroj ye karawati re nade Xidir, her li ser bilyeren li Karawatistane cih girtibiln diaxife. Xidir her dike nirçenirç il sere xwe dihejine. Çel, yan pence, deqe der­has dibin. Ye karawati xwe ji şore vala dike. Meraqa xidir il kirina şore ji nemaye. Dest li ser gopalen w an, herdu ji li xelke li peş w an di çin il ten e diniherin. J i ni ş kan ve kale kara­wati radibe ser xwe, xatir dixwaze il diçe. Xi­dir beze xwe dike, da rabe biçe mal, le dil naxwaze.

Edi esri teng e. Germahiya roye biçeki kemtir bilye, bejmara yen di wir re derhas di­bin nizim dibeye. Li peş Xidir neh--{!eh ke­voken mor dicivin ii çaven Xidir di wan de qiq dibin. Yek ji kevokan ber bi wi te il li wi dinihere. Xidir li peş çaven xwe, li şilna ke­voke, xorteki dibine, dibişire il dibeje:

- Merheba, Biraze. Tu ji kodere yi

- Merheba ji te re ji, Apo. Ez xelke gunde-ki Cizire me.

Xidir piçeki bi ser xwe de difıkire, car din li xort dinihere il dibeje :

34

-Tu li Sternbale çi dikiye, Biraze?

- Ez hatime li kar bigerim.

- Li Ciz'rre ji payiz e'!

- Li Cizire bihar e. Demsalen welate me il ev welati li dij hev in, Apo. Dem li vir payiz be, li wir bihm- e, wek demcn roje. A ııuha li Cizirc sibe ye.

Xidir ji ber xwc ve şcmı d ike, ji ber ku go­tina xort rast c. Li milc din, ev Bıisbin c, ne Stern bol.

Ji heJa rawesteka trene de du zamyen deh­duwanzde salin bi pisikleten xwe veber bi Xi­dir ten il xwe li nav kevokan diqelibinin. Ke­vok bi lez ber bi çep il rast difirin. Xidir vedi­ciniqe, dilvre di ber xwe de dike nirçenirç fi dibeje:

- BenamUsen cendinnan!

Kevok diçin li şilneke din vedinişin.

Li vir divet em bi Kurti, hema piçeki, beh­sa paşerojen Xidir bikin. Heye ku xwendevan gazincan bike il bixwaze retir li ser paşerojen wi bizanibe. Xidoye (nave kutilge xidir Reşa­toglu) li gundeki bi nave Mezra Jorin (nave qeydc: Küçük Mazra) çaven xwe li cihane ve­kirine, penc salan di xwendegeha gund de xwendiye ô jiyana wi, kem-zede, wek ya pir­raniya zarayen gundi derhas bôye, ta ku ew di hejdesaliya xwe de bilye Leşkere dewlete. Li dil eskeriya xwe ew li gunde vegeriyaye. Bave wi Faune, dotmarna wi, je re xweztiye. Herdu zaroyen wan yen yekem, yek ber çelro­kiya xwe, yek ber heftmehiya xwe mirine. Xi­dir li dil milina zaroye duyem çuye Stemlıole, du salan bi tcnc mayc fi li du mirina ape xwe, bave Fauneye, jina xwe ji haniye cem xwe. W ek me bere ji diyar kir, ew di 67an de wek muhacir çuye Australyayc u li bajarc Bıisbine bi cih bôye.

BCguman, hindek xwendevan e bixwazi­bin li ser kurdayetiya Xidir ji agahdar bibin. Ne ji maıe nivisker e, ku Xidir wek kurdper­werckl bide nasin, ji ber ku bi rasti ji ew ne

www.ars

ivaku

rd.o

rg

kurdperwer bfiye. Camer her kurd mayc, le ncbliye kurdperwer. Li Stembole wi betir bi tirk! şor dikir. Tenc dcma wi ji sedi sed biza­nibôya, ku keseki denge wan e nebihista. wi u Fatme bi kurdi li gel hev diaxiftin. Li dfi gi­hişlina Australyaye Xidir bi tirkan re "vatan­daş" bu, bi kurdan re kurd bfi. le axiftin her­dem bi tirki bU, ji ber ku Xidir xwe bajarin dinasi. Ber derketina wi ji Tirkiyc tene yen gundi bi kurdi diaxiftin. Li milc din, wi şerm dikir bi kurdi biaxife, bi taybeli li ber hevalen xwe yen tirk. Di salen hefteyi de Xidir enda­meki "cemiyeteke" olin bu. Di dcstpcka salen heşteyi de Xidir endanıcki "dcrnegeke dev­rimci" bii. Di dawiya salen heşteyi de Xidir car din bfi endame "cemiyeteke" olin, le li dfi mirina Fatmc ncma dix wezt biçe civinan. Çi pirtfiken bi zimane kurdi di mala Xidir de ne­dihatin dilin. Kaseteke Şivan careke li Alman­ya bi deh markan kiribu (Dil 83an de Xidir çfibfi Almaııyaye, ji bo dilina brayeki xwe. Rexistineke kurdi ew bi otobüsan biribfin şeva Newrozc. Li wir Xidir neçar mahfi kaseteke Şiven bikire. Ere, wi nave Şivan bihistibii fi dixwezt kaseteke wi bikire, U bi ditina wi xwestina deh markan ji bo kaseteke pirr bUl). Di mala Xidir de herweha kaseteke Feqiye Teyra hebfi. Xidir wek "qa.Cta Nizanıettin Ariç" behsa we dikir. Kaseteke Emekçi ji hebfi di mala wi de, bi stranen tirki-kurdi. Herdu kaset hevaleki wi ji Saydney je re ha­nibfin. Li Austmlyaye Xidir bCiir ber bi kurdi­tiya xwe ve çfi fi ji dawiya ni sana 9 ı 'e u ş un ve Xidir xwe li herdere fi li peş herkesi kurd da nasin. Heye ku sedenıa ve yeke teivizyon be, ji her ku di nisana 9H\ de tclvizyon tiji Kurd bu bii. Tevi perişantiya waıı ji, pcsna wan di­hat kirin. Xidir bi dileki xenıg1n u revilen şe­witin serbilind dibii bi kordbuna xwe.

Beguman gellek mafen xwendcvcn hene, le ne ji nıafe xwendevaneki, yan xwendeva­nekc, ye ku Xidir wek kevııeperest, yan ne­zan, yan kukunı, yan bextreş ... bi nav bike, le heger bike ji, de niviskar çi dikare bike?! Ji dest Kurdek1 wek Xidir naye der, da xwe li gor daxwaza me the qalibeki. Bori ya jiyana

Xidir ew wisa gihandiye ve qonaxc.

Nuha em car din li beşeki bajare Brisbin vegerin ô xwc bigihiııin Xidir.

Ji peş Xaııiyc Belediye Xidir her bi rawes­teka trene diçe u ber bigiM wir, xwe ber bi çepe badide, dikeve taxcke bi mixaze u du­kan. Ji vir fi pe ve Xidir xwc bi careke ve wenda dike, yan belki xwe ji nu ve dibine. Ev ıaxa Br1sbiıı li peş çaven wi dibe gunde wi. Di desıpCke de Xidir wisa dizane ku ew li guııd vegcriyaye, Ic wek cm e duvre te bigiheıı, li dawiyc Xidir dibe XidirC heşt salin. De em peşbiriyc li bfiyeran ııegirin, em bere guhdar bikin, ka Xidir di ve taxa Brisbiıı de çi dibejeye:

"Ez halim! Ez halim! Merheba ji we re, gundino! Hfin min nas dikin? Ez Xidir im. Ez Xidire Reşid im. Ha ji we re zer (li vir Xidir pereyen hfir ji beriya xwe derdixe, çep u rast daveje). Min zer u ziv ji we re hanin. Çima hun ji min re li çepikan naxin?! Zer u zive min ber çaven we bigirin. Lawo, tu ne kure Mihemedc Çolaq i (bi desıe peyakl digire)? Lawo, ez bave te dinasim. Hey bebext! Tu çi­ma poze xwe wek sipeyen bihare radikiye? Min zer u ziv tev xwe hanine. Ez e bibinı zen­giııe v1 gundi. De huıı bikenin, bebextino, de hun bikeniıı, ez li we vegeriyanı, bebavino. Min digot hune bi dahol ô zirneye werin pergina min. Hey wax, çi heyf! Gundiyan ez ji bir kirinıe. Ev mixaze ya ke ye(derbas hun­dir mixazeyeke dibe)? Ya Mudris Axa ye Ez e je bikirim. Ji vir pe ve ez axaye we me. Hele wa, hele wa! Ev çi qizik mizik in bfine dukan­ciye? Ez e te ji xwe ra bixwazim (dest ber bi keçeke ctrej dike). Ez e bi graniya te zer Q ziv bidim kopeke bave te, qize. Hat, hat (diqire), Xidire hat, ... "

Di romaneke Allıert Carnus de, bawer im ya bi nave L'Etranger, roııahi fi gernıahiya roye bandoreke weqa li bokeye romane ye frensi dike, ku ew bi dabençeya xwe Erebeki Cezayire dikuje. Pekan e ku roya payize ya Australyaye ji bandoreke wisa li bakeye çiro-

35

www.ars

ivaku

rd.o

rg

ka me kiribe, le "bementiqiya" Xidir ya ııuha (beguman xwedevan ji dizanin) ne tene ji ger­ınahi fi ronahiya roye zaye, ew betir ji banda­ra payize hatiye hole. Mebest bi payize ne tene saldema payize ye, le payiza jiyana wi ye, payiza jiyaneke li dervaye welet. Payiza karkir fi muhaciren kord li dervaye welct hen neketiye navina xwe. Ya Xidir desıpek c.

Ere, mafe we heye, ku hfin ji nivisker da­wiya kurteçiroke bixwazin, le kefxweş ji me­bin. Em Xidir li peş Çaven we rezil ii riswa ııakin. Welhasil, polis telefone ambfilense (trimbela nexweşan) dikin. Xidir nuhadi ııex­weşxaneyeke Brisbine de, di beşe "Nexwe­şiyen Nefsin" de ye. Ber em dawiye bidin çi­roke, em tekevin odeycke nexweşxaneye, odeya Dr. allıert Hope. Pewiste e were diyar­kirin, ku di ve rewşa nefsin de mejiye wi teııe li zimane wi ye heşt salen destpeka jiyaııa wi xwedi derdikeveye. Ji ber ku wi neh salin dest bi xwendegehe kiribii, ew dikare tene bi kurdi tehm bike fi bersive bide. Heye ku xwendeva­ııek bibeje, ma ji ve çetir?! Na, na, hele hespe xwe ragiriıı. Rewş bi rasti ji yeke xirab e. Brisbin ne Stokholm e. Li Brisbin wergeren zimane kurdi tunene. Kore Xidir bi kurdi ni­zane. Ere, çend kes e Ii Brisbin werin dilin, ku

36

kem-zMe bi kurdi diaxifın, le Kore Xidir ııax­waze kes bizanibe, ku have wi "din" bilye. Li mile din, e li hesabe wi were, heger bave wi nema vegere mal. Jina wi her roj dibeje, bi tir­ki dibeje helbet, "xwede" ji bave tc Mi tehmfil nake. Ka şanse feqir heye, ber tekeve ber des­tan bimire!" Le em xwe li ser xelke nekin dad­mend. W erin em çiroke di odeya Dr. Hope de bi seri bikin, te vi ku çirokeıı wisa beyi seri ne ji: .

Dr. Hope: Ask your faıher, what can he re­mem ber best?

Kore Xidir: Baba, ne haurlıyorsın?

Xidir: Ev dolen qfindan ji min çi dixwa-zin? (Kore Xidir tişteki fehm ııake).

Dr. Hope: Ask him, w hat is his name?

Kore Xidir: Baba, adın ne?

Xidir: Na, ez naçim Adeııe. Ez diçim ber berxen xwe. Payiz e, pay iz. Zivistan li peş e.

Xidir dema "zivistan" dibeje, dranen wi di­çirisin ô bedena wi ji koke ve dilerize.

(seydney, 1/92)

www.ars

ivaku

rd.o

rg

" " YENRAKETI

Husen HEBEŞ

Raketine Bi zom zomt, Bi tenyayf. Raketine Bi hevhemezkf, Ji hevcudayf. Raketine Riit ii tazt, Be dest O !ing, Li herdere Raketine Li nav zinar ii gelfyan, Li nav çirav O lelavan, Li nav bapeşk O barovan. Raketine Li ser bistf t1 kendalan, Li ser bomban, Li ser re t1 rekorken bajar O gundan. Raketine Di bin sfv !eken xanfyen

koçkirfde, Di bin gulfyen berfe de, Di bin esmane tirse de. Raketine Li ber deryen

peristgeben zerdeştfyan, Li nav senger ii şikeftan, Li nav mizgeft ii kilfsan. Raketine Li her dere,

37

www.ars

ivaku

rd.o

rg

38

Li kudere Dikeve ı1 nakeve bir

ı1 xeyaları.

Kurden me ı1 aşorfyen hevwelat,

Raketine Ü bi ser de

di ve xişm ı1 belare de! ! ! Qundaxen serbazen tirkarı

sere jin ı1 pfr ı1 kalen me dişkfnin,

Ü kfnenxwe bi ser me de dirrjfnin.

Raketine Bagerr B ı1 yfna zaroken me yen

nu pfroz dike,

Her bi we rftwale jt binax dike.

Raketine Şfr - seqem e. Birçfti - dewekf xedar ı1 sawir e,

bi nav qe!fen revfyarı ketf, wan diherre.

Hevf- ew e,

Ü serketin-e ger mirin bilezfne.

E ger çiqas dereng be ji, W e rojekc Li me lwfs be, E ger Qurbarıfyen Rakitfyan, Birindaran Birçfvarıan, Ü şehfdarı

li b;Uaren Bexdaye, Ankaraye. Şame ı1 Tehrarıe

neyen firotan.

02.06.1991. Bonn

www.ars

ivaku

rd.o

rg

MELEEHMEDE CIZİRİ

1570-1640

Zeynelabicfın ZiNAR

em il dewr diguhurin, zernan berepeş di­çe, ji dola miravan nifşen nil diafirin il

ew nifş li ser ruye din ya ye li jiyaııa xwe dido­minin. Ew jiyan ji çi bi rindi il xweşi be, çi ji bi xirabi il bi bindesti be, te domandin. U ji­yana nifşt\n nilhali çi dibe il bi çi awayi dibe bila bibe, tevger il tevdira wan bi çi rengi dibe bila bibe, dive ku ew xwe nas bikin il ji koka xwe dilr nebin. Eger kijan nifşe ku ji kok il binyata x wc dilr b ibe, de e w zil bihele il na ve bav il bapiren xwe wenda bike; herweha nav il nişana xwe ji wenda dike il di nav der il ci­ranen xwe yen biyani de te veşartin.

Çaxe ku mirov çav dide diroka miletan, te de gelek tişt tene xuyakirin. Hinge icar mirov dikare li we gore her mileteki bipive il biha bide. Lewra çi bindik çi ji pir, diroka wan mi­letan hatiye nivisandin il te derewneqa wan te xwiyakirin. Le sed mixabin il te derewneqa wan te xuyakirin. U sed mixabin ku diroka Kurd il Kordisıane ne wisan e il di nav ya din­yaye de bi niviski kem e il bi ruhniyeke melfil di ise.

Beguman ew kemasi ne ji ber nebiln il kembôna niviskaren Kord çebilye;ji ber vegir­tina Kordisıane il da beşkirina we çebilye. Her-

Z. Zinar

weha ji l639'an ve ye ku heta iro, ji kuşlin il cihelkirina Kurdan zectetır, ew hovili il xwinxwariya dijminan li çand, dirok, zirnan il ıorreya kurdi ji rehempa hatine kirin. Lewra çiqas nivisen kurdi hebilne bi temaını hatine mihôkirin il talan bilne; ji 1925'an ve ye ji, ku dewleta Tirk zirnane kurdi qedexe kiriye il zi­man illeven wan qefle kirine.

Icar eger li hembere hewqas zordesti il hi­vitiyan, ku ne ev zimane bibingeh bilna, ger ne ev milete kevnare bilna, belki niha kurdek tene ji bi zimane xwe nedipeyivi. Her çiqasi heta niha ku gelek siqilmaten mezin bi ser zi­mane kurdi ve haline, disa ji em serbilind in ku niha bi cildan il bi bezaran pirtilkon bi zi­mane kurdi hene il refen pirtfikxaneyen dew­Jetan, xasma yen Ewrilpaye dagirte ne. Her ku rewş ev e, disane em deyndar in ji Melaye Ciziri il gelek rewşenbiren mina wi yen din re, ku ji me re gelek berhemen piroz diyari hiştine.

Nave Melaye Cizir1 Şex Ehmet e, nave bave wı Şcx Mihemed e il ew ji eşira Bexti­yan e. U bele binekan gotiye, ku navc Mele bixwe "Şex Mihemed" e. U wi di Diwana xwe de (Beş: 35, malika paşi) nave xwe bi

39

www.ars

ivaku

rd.o

rg

Weneya temsflf ye Me/ay~_-"> C iz/rf

"Ehmed" ni visiye u di çend deveren din de ji wisa nivisiye. lcar ege na ve wi çi be ji, ew di nav xelke de bi "Mele Ehmede Ciziıi" hatiye naskirin.

Mele Ehmede Ciztri di 1570'yi de li Cizıra Botan hatiye dine. Peşi wi li cem bave xwe xwendiye, piştre ew çuye Diyarbekir u li gun­deki bi nave "Sitrabas" li cem Mele Taha xwendiye il je destfirnameya xwendine wergi­tiye. Mela piştre ji wir çuye u li gundeki bi nave "Sirba" yeDiyarbekir meleti kiriye. Pişti demeke ji wir çuye, di Xwendegeha Heskite de ders daye feqiyan. İcar piştre wi Mela ji wir çuye Cizire u di Mizgevta Sor de dersdari kiriye, heta ku di 1640'1 de çuye dilovaniya

40

xwe.

Niha gora Mele ya piroz, li Cizire di bine Mizgevta Sor de ye ô pirozgeha Kurdan e.

Beguman Kur hemu ji nez ve Mele Ciziri dinasin. Çaxe ku bejeya "mele" te bihiztin, be­ri her k esi e w te b ira mirov.

Li Kurdisıaııe ciheki taybeli ye Melaye Ci­ziri heye. Her çend gelck kesen rewşenbir ji nav Kurdan rabOne ji, le gimnbihatiya wi ci­heki taybeli girtiye. Ciziıi di ilme oli, tesewuf, dirok, felsefe, edebiyat, cografya, astronomi ii gelek şaxen zanistiye yen din, herweha di tegihiştina rewşa qata serdel u ya bindest de zanayeki dagiti ô alemeki deryaderi bfiye.

www.ars

ivaku

rd.o

rg

Pirtfika Melaye Ciziri ya heri menşfir, Di­wan e. Belarn her beşeke wc bi sere xwe za­nistiyek e; ji taıixe bigir hetani felsefe, ji lıar­bariya Cengiz fi Timilrleng hetani teoriya Iqlides fi Istoquse Yfinani, ji asıronarniye he­tani tevgera dinyaye il ji hwd, behs dike. Ere di ware zimane kurdi de ji, gencineyeke pir dewlemend e. Wi gelek ji belısa erişen Tirk fi Farisan kiriye, ku hatine ser Kurdan fi hoviti­ya dijminan eşkere kiriye. Du heb ji wan hel­bestan ev in:

Turken xwfnrez U xumari, me bi yek xem· zeyeke

Zuhde çitsa/e li min zer ıJ ı eber kir ji esas

Geh dil ıJ geh can dibin Turkente thı

Nakirin yexma ı1 ralane xelet!

Melaye Ciziri di zanin fi tegihiştiya zanis­tiye de geleki kfir fi hfir bfiye fi pir ji hasta fi xweşzan bilye. Ji ber we yeke di dema wi de peplfika niviskaran bi zirnaneki hişk fi sergirtl dihate bihalekirin. Lewra wi ji hin helbesten xwe geleki hişk, bi peyven kin fi bi manene kur ristine. Ha yek ji wan ev e:

Me cewher 'unsurek xas im nııma fro di ta~ li' da

Di ve teqwime insani li tali'bfine fal ebru.

Herweha di ware şiret illixwchaydariye de ji, M ele w e ha goti ye:

Be/ku diwari bi guh bin, bi Xwede ki bi Xwede

Bi tu renginegeri eşkere esrare hudfJs.

Mixabin heta niha tarixa jidayikbfina Me­laye Ciziri rind nebatiye zanin. Her çiqasi hin ni viskar il rewşenbir le geriyane, le bi kem fi zede çend tarixen cihe-cihe deranine peş fi bi newekhevi nivisine. W ek ve. tarixa wefala wi ji rind nebatiye zanin. U helbesleke Feqiye Teyran nişan daye, ku Melaye Ciziri kenge çilye dilovaniya xwe. Ü Dr. Kemal Fuad we malike li gor hesabe Ebcede pişkaftiye, ku Mele Ciziri di 10501 (1640) de wefat kiriye.

Di 1986'an de çaxe min (bi allkariya E.N.) Diwana Melaye Ciziri ji tipen erebi wergeran­de tipcn !aten!, em li malika dozdeyan ya di beşa destpeka we de ketin gumane, ku Mele te de tarixa jidayikbfina xwe nivisiye. Malik ev e:

li he1fwı ma h fJ sa/e ma, nehat der şikli xalima

Kuca danende hale ma, sibikbarane sahil ha.

Me ve malika li jor, li gor hisabe Ebcede pişkalt. Le ji ber ku Diwan gelek caran hatiye çapkirin, reııuman di bejeyan de ji hin guhar­tin çebilne. Icar ev "şikle xali" di binek çapan de bi "şikie fale" hatiye nivisandin. Le di Ça­pa Diwana Baxdade de, bi "şikle xali" hatiye nivisandin. Ew çap ji. ya Mihemed Eli Ewni ye. icar me xwe bi we çape piştrast kir fi tari­xa jidayikbfina Mele ji bejeya "herfan" il "xa­li"yc derxist hale, ku dike 980. Le eger ev ta­rix ya Hicri be fi ditina me ji rast be, li hemher ya Miladi dike 1570. Belarn ji ber ku ew ma­lik di beşa destpeka Diwane de ye ji, çetir mi­rov dehf dide bi bal rastiya we ve.

Diwana Melaye Ciziri ya asası, ew e ku ya bi navc "Çapa Cizire" hatiye binavkirin. E w Çap ji I 15 beşan sazkiri ye. U hinekan guman kirine, ku beşa I 15'an ne ji esle "Çapa Cizire" ye. Herweha mina hinek helbesten Mele hene, ku pişıre ew ketine nava Diwane.

icar eger em beşa 114'an ji Diwane re ya paşi bihesibinin, di malika sisiyan a we beşe de ji tarixeke din heye, ku mirov je gumana tarixa kutakirina Dlwane dike. Malik ev e:

Lew e/if ten me di he~fi!nfalan Kulişik/e reqemi! sersa/an.

Me b~jeya 11 Şikil", ııreqemu U ya "sersal" an ji, li gor hisare Ebcede pişkaftin. Ji wan ta­rixa I 04 I d erk et, ku li be ram bere ya Miladi dike 1631. icar nivisandina Diwana xwe di ı 04 ı 'c de kuta kiriye. O ji bejeya ku Mele go­liye "elif ten me tc zanin, ku "ellf' didu ne fi herduycn ku di bejeya "falan" de ne. Amaca

41

www.ars

ivaku

rd.o

rg

Mele ji bejeya "herf"an, roj in. Çewa ku Eh­mcdc Xani ji di paşiya NÜBARa xwc de, bejeya "herf"an roj dane kifşkirin. Ha li gor van dcrdu eliran ku dihin rcqemCn sere salan, tarixa kotakirina Diwana Ciziri dibe l.l.l04l.

Nexwc ji van tarixan hate zanin. ku Mc­laye Ciz1ı1 di 1570'yi de ji diya xwc re çebuye, di çilsa1iya xwe de dest hi nivisandina Diwane kiriyc, (Di I62l'c de bi Fcqiye Tey­ran re hc1bcsta dancbcrhcvC ristiyc). di 163l'e de nivisandina ve Diwana xwc kuta ki­riye Q di 1640'1 deji çuye dilovaniya xwc.

Ha li vc gore, Ciziri 70 salan li dinyaye ji­yaye. Le hinekan gotiye ku ew 73. hinekan ji goliye 75 salan terneo kiriye.

Ev çapan Diwane ya ku me wergerande tipen lateni, ji 123 beşan Q 1810 malikan hati­ye avakirin. Hinck malik bcyt in, hinek çarine ne, hinek şeşok in, hinek heştok in, hinck, dehrez, dozderez, şazderez Q bistuserez in. Di maliken pirrez de qafiye di rezen paşi de ne.

Belarn ew ll4 beşen çapa asası ya Diwana Mele, hemô rewan in ô gelek xweşkeşan in, qafiyeyen wan ji li gor reza aifalıeya kurdi ya bi tipen erebi ne, ku di we deme de Kurdan ji xwe re bi kar dianin. Ew tipen alfabeye ku di qafiyeyan de hene 28 in. Afalbeya qafiyeyen MclC ev e:

A=elif, B=be, P=pe, T=te, S= se, C=cim,

H=he, X=xe, D=dal, R=re, Z=zeyn,

S=sin, Ş=şin, 'S=sad, 'D=dad, 'T=tte,

'Z=zze, F=fe, Q=qaf, K=kaf, G= ge,

L=lam, M=mim, N= nôn, H=he,

W=waw, L=la, Y=ye.

Çawa ku me li peş ji got, Diwana Ciziri bi sere xwe xizneyeke behempa ye Q ji zimane kurdi re gencineyeke be dawi ye. İcar her çi­qasi me nikaribQ di derbareya wc de bi awa­yeki fireh agahdari bida, le me ji xwende­vaııen kovara NÜDEM re ve beşa 142 malik ya bi na ve "Felsefa Mele" wek nimuııe li jer nivist.

42

FELSEF A MELE Elialı selıergalıa ezel Yelmilme 'işqe şu'le da Nilra cemala Lemyeze1 Zate teccllaya xwe da

Zat1 tecella bil li zat

Be 1sm il asar il s1fat Sirra lıurilten 'aliyat

X e f bO di si tr il perde da

Zatf muqeddes bG wucGd Coşiş ncdabil bclıre cild Wesf il izafat G quyild

Yekji tecellaye neda

Husn O cemale xwest evin Vekra di yek zati ci vfn

Nil ra qedfm bO 'işq il vfn w an li ek naz il 'işwe da

'Işqa ji nilra Layezal

Husn O cemalabemisal

i sandin yelmGm O şe mal Olsa xwe le perwane da

Husn O melıebbet her he bO Heq aşiqe zate xwe bu

Mulıtace lıusnek df nebG

Neql G ıiwayet pe wch da

Burlıane 'eql ew kir qiyas

İsnı G kemalaten di xas Ewel elife pe bina Ve nilrf ew pertew veda

Ew nure dayf şewq Q tav Alem xweyabO ma di nav

Berqen xwe avetin belav reng-rengf berq il lem'e da

www.ars

ivaku

rd.o

rg

Subhan ji rcmza Xaliql Nüra sipldc sadkıl Avete qelbe aşiql Lerzin u ta u cezbe da

Me'naye'işqe bem çi ye; Lew min bi çeşmc dil diye 'Eksa ccmalek sali ye Lami' di mfr'ata me da

HusnO mehebbet zatck in Me'şOq O'aşiq latek in Le silret G mfr'atek in Her yek di nıc'naye xwe da

Ger dllbcr G w er aşiq in Arif di ve da sadiq in Ayfneye nGra Hcq in Cih-cih di wan da cH wc da

Aşiq ew e, dllber cw e Zahir ew e, mezher ew e ROh O beden gewher ew e Her şahidek durdane da

Her şahidek da dem ji durr ROhek di bexş ba rcmz O sur Xete xubart nuqtc pur Kalib ji bala nusxe da

Herfen kişandi katibi NGra di ruh o galibi Yek-yek bi lsme wahibl İ'rab O cezm O nuqte da

NOr inji ser heta qedem Neqqaşe ser mcşqe qidem Pe zeyyinand lewtıe edem Her yek bi yek di çeşne da

Ev şikl O sOrct, çeşnc yin Esi in, li bala tcrhe yin Nisbet bi w an em sayc yin Tcrtibc xcllaq! weh da

Aleb bi alem ew neseq BO ayine esmae Hcq NOra ıcccllaya tcteq 'Eks O xcyalek sade da

Her heyeta le ruh O cfsm Gelkc ku ı e danl tilisnı Her ye k ji yek rabOne ls m Le w he rtl hcrf cndaze da

cm tck hcwiyyat in yeq!n İsm in ji mesder muşleq in MewhGm G laşey mutleq in 'Eks in di nev aylne da

Pertew ji 'e yni nGreke Ten-ten tecalla tGreke E w ser didit yck fOreke Le w çendlleb-leb qetre da

Ew şahiden bert ji 'eyb Her cllwe le dayl di xeyb Ve aleme ew tlne ceyb Dtsa li ha ew dlwe da

Reng. rcnge husna süretan Ncqş O n!garen destxetan Bala O bejn O qanıetan Şcrtnlcban pur xende da

Şertnieben qedneyşeker

Slmlnberen nazikbeşer Zulfan sitar bO roj di ber Bi skan li miske te'ne da

43

www.ars

ivaku

rd.o

rg

Guldesteyen nOrinqedem Da kifş bi bin kewkeb di çe rx

Destan ji enguştan qelem Rabin hezar Me'rOf ji Kerx

Ew laleye Baxe irem Şibli ii Se'di, ali Ferx Mawer li belganjale da 'Işqe di wan keşfa xwe da

Hin esmer in, hin dEnızeri Da husn O hub din mezheran

Mehpeyker in, surmuşteri Kişf kin li her erd ii deran

Wfldan ii hor ii e w peri Aşiq bixwinin defteran

Hatin libase cam e da Dilber mehebbet name da

Çendi bi xeml O rewneq in Husn O cemal O 'işqe ye Tezyin ji husna mutleq in Aram bi perde da neye

Tek cflweye nOra Heq in Mehbiibe lew heta heye

'Işqa ezel pe şiwe da N abit di perde O xelwe da

Husna munezzeh benişan MehbOb O xwOb O dilberan We le nivisi zerkeşan B i gri li w an hefte de ran

Xal O xeten 'enberfeşan De xwe ji şibak ii penceran

Her kes bi w an dil yexme da Zahir bikin di her erde da

DarOye husna dtlberan E w laleyen ji gul tazeter Bi xeml O libas ii ziweran Fesla buhare bete ser

Bere şihOda beseran Cih-cih bi hev ra tene der

Binahi ya her dide da Xweş-xwek di erde xare da

Binmet-i husne renge-reng Remzek xerib O fatiri N ay O defO qanOn O çeng Peyda bibit niv xatiri

Ew 'işqevan ti'nit bi deng Qewet te ninin ragiri

Lew w an bi husne nexme da Xef ki di nev qelbe xwe da

Sira kelame eqdesf Mefhiim ku bii me'lOm di dil

Dem-dem di libse cnfesl Zlwer bidi te sed 'emi!

Tetin tenezzul behisf Bi'nit libasik pur xemil

Ne b'guft goye qisse da Hindi ku se'y O cehde da

Weh di ve ku 'uşşaqin hebin Lefz ı1 'ibarat came ye

Dildar O muştaqin he bin MehbOb-i me'na bi xwe ye

w e şe m se afaqin he bin Le xemli husnek zecte ye

Da kifş bibit d'isplde da Lewra bi husne zibe da

44

www.ars

ivaku

rd.o

rg

Min ev mfsallew bo te best E'raz ı1'eyn ı1 cewheran Zoran bi zulfan dil vebest W ahi d ji esi ı1 mezheran Herçf te df süreperesi Tesfri bexşf mezheran Durre yeıfm ııe feyde da Sed rengf herf ı1 si'xe da

Pfs ı1 xirab il zişt il ar Feyza hurı1fen 'aliyat Ma ew bi xemle tene kar? Behsa sutı1ren safilat E di qeyde lebsf nedye yar Ayatil wesfen mubkemat Hubtıe bi xwe dave neda Tertibe 'uşr ı1 süre da

Çare hilfn, yare bibfn Katib nivfsfn ew hurı1f Ne d'perdeya tarf bibfn Hertali be pe bil wuqilf Sed carf er kan bibfn Hatin ji dil sed ah ı1 of Gul w e di n tv a buxçe da Serxet li Lewhe sade da

Ew bfi murada kirdigar E w destxeten kati b semed Lew kir trade il ixtfyar W ahi d li ser lewha ehed V e buxçeye her le buhar Neqşek reşandi tıe'eded

Gulgeş di baxi\ xwunçe da Ce'da cemale şane da

Baye evfne ku livf Esma tekamul rast kirin E w qişt il zulfe ser çe vf Bala fewa'il rast kirin Her dem hezar dil dakevi Cih-cih qewabil rast kirin Xal lew di daml\ dane da Je'illetek suriye da

Behra wueilde coşf hat Esma muqabil bı1ne zewc Nilrek tenezzul bil ji zat Le cumle je bfin fewcefewc Hatin te'eyyun tek sffat Behra wuefide hate mewc Eşya zuhilr 'ilmfye da Mewcan di behre lucce da

eşya di 'ilmi\ bı1n zuhilr Coşiş ku da deryaye Cild isınan ji feyza isme nur D'ayineya fsme Wedı1d Teqwime bestin ııe qus(lr Carek tecella bil wucild Hukm-i sifate seb'e da F(lrek ji nilre je veda

Ve Aleme teqwime best F(lrek ji n(lre wi vekir Her fsmeki fi'la xwe xwest Genca zuhilre pe vekir Hukm il teserruf da bi dest Kenza xwe qufl (l mifte kir Her wi di milk (l qebze da Hej we di qufl (l mifte da

45

www.ars

ivaku

rd.o

rg

46

Husnek munezzeh sewirand Nı1ra heb!b je alirand Alem di KUN M heyirand Rilh-ul Qudus can nefxe da

'Erş il cfhat le bil hey at Ew şahide qudslslfat Ji bo yeq!na niln~ zat S!wan il şewq il hale da

Husna ji 'işqe sewire Xaret kirin hor il peıi Herçf di KUN M fikiıi Ew ma di'iez O h!re da

Ew surete m!r'ate husn Je bil zuhilr ayatc husn Le bil tecella zate husn Ve husne ew serçeşme da

Serçeşmeya husne ew e Xurşld il alem pertew e Ger bedr e wer mahe newe W er Muşteri yan Zuhre da

Wildan il hor il ger peri Şerin il mehbilben beri Hemyanji husna xaweri Nilre di wan yek zerre da

Nilra ji nilra Ehmedf Sirra sifaten sermcd! D'ayineya zate xwe d! Keşfa kemalale xwe da

Ew bil qelem, ew bll'eqil Lew pe hedise da neqil Deryaye'ilm ew bil şeqil Tefsile 'ilme eumle da

Ew bil di cunıle rablte Mfzan il fsm il basfte Feyza heq ew bil wasfte Çeşme wueilde surme da

Yek bil elff, yek nuqte kir Çcnd şikle df le zMe kir Her dem peyapey sifre kir Bala bi bala rutbe da

W ahid ji nilra wc dure Peyman e e w eanıa su re Mey rihte ani ber üre hem cam il hem peymane da

Xeyb il misal in herdu silk Peyweste anın mime m ilk E w katibe elmasi kilk J'we xameye ev reşhe da

Nilra teeella hate 'erş Esma hemile bilne neqş Şewqa di wan çil ta bi ferş !sman bi zate seede da

Kalib qelem disa gerand İsmek ji isman se wirand Kursi ji nilre alirand Cermate xula il Sfdre da

Serçeşmeya nilra sexf Belıra cemed dabı1 rexi Feyze ji ber da berzexi Dagirt il geh-geh filre da

Ew berzexa rengayine Hingi ku eşya dayine W an te şemalfsayine Je suretek 'eksiye da

www.ars

ivaku

rd.o

rg

Wesf O kemalat~n subilh Roj bO di nlva neynike Herfen kitaba 'eql O ruh Kati b ji he~ 'eynike Ismek di ve le bin wudOh Nlvgoşeya qewseyneke Lew Lewh O kilk O xame da Tuxra bi ismek taxe da

E w nusxeya aU isim Tey kir di neev tuxaraye fsm Lewhek div~ j~ ra ci sim Teks!~ kir herfen tilism Da herfi ıe bin murtesim Husna muqeddes bO du qism Herfan şikil nOriye da Hukme tecellaye we da

Nuq~ ku me'nayek di ve Yek 'eql O ruhe e'zem e Terkibe lmlayek dive Misbab O nOra alem e SOret heyillayek di ve Hawa O, neqşe Adem e ROhan, di nefse cuse da Bemudet o bemade da

Ma tene dilin husn O sur E di ku nefsa kulliye Be bejn o balayen ji dur? Husnek muqeddes ali ye Kati b ji van herfen di pur E w jl bi ruh ra esli ye NOnek xeyalf besme da W an herdu hev ra saye da

Durdaneyen xawermlsal Ayfııeya zate yek in Ayiney~n te da şemal Lew dilber O iate yek in Nurek munezzeh ew cemal V ek ra di mlr'ate yek in Mey kir di niva şişe da Hem taze-taze 'işwe da

RObaniyen qudsimlsal Ew ten bi cem'e fer' O esi De ben libase xet o xal Mail dibin vek ra bi wesl Saqf me ya gulg(ln O xal Nabin ji yek e w ferq O fes! Tinit di fincana me da Hukme wisale pe we da

Mey ku di came bile noş V ek ra ku bu ne w esi O cem' Bedeng o sewt her tete goş Barin ji mabeyne du !em' Je ıete di herdem siroş isaji erwahan du şem' Lew ev şerab aifide da Şem'a nufı1san şille da

Ev reng teceJa kir subilh isa ji erwahan qebes saqi ji şehkasa futOh Pur şO!e ten nOrfn qefes Mey rihte cama eql il ruh Nefsan bi 'işqe da nefes Roj bil di qewse qubbe da Qelban bi hubbe lehce da

47

www.ars

ivaku

rd.o

rg

Ew !at~ husn il'eyn~ nur Şem'a wlsale her geş e Silret bi silret ten zuhilr Şewqa şemale ateş e ins il perl, wfidan il hilr Xemra peyale be xeş e a-cf di wan da cilwe da Saqreceb reng bade da

Her yek ji feyza lsmeke Saqe 'eceb reng bade ret Ten sureta tilismek~ Aşiqji me'şilq ev divet Lew me'neya her cismeke Ffncan bi fincan da il met Pertew ji nilre ıe veda Kama dile beçare da

ne sirre tewlide bibem Eşya li pey hev welidln Ne b'wehrn il teqllde bibem Yek-yekji wesle bedidln Me'na ji tewhlde blbem Hem mesder in, hem mewrid in Dil ve edaye şehde da ve qulzunıe ev reşhe da

Me'şilq O aşiq herdu !at Ew reşhe da we qulzeme Meczilbf dı! yek bin sffat Mey hate tasa aleme Hlna ku bil yek fitlfat Cama cilianbin da Cem-e Be'zek sffatan hisse da B 'Eskenderl aylne da

Hay il hoya subbilhiyan 'Eksa ji husna meyfiroş Reqs il semaya quddilsiyan A vete ffncanen bi poş Teşbilıı! coqa safiyan Nageh di caman hate coş Feryad (1 zikr (1 lerze da Filrl di nlva kuze da

Westa ne şaxis sef-sef in Saql ji denge bulbul e Batin di'eyne da xef in A vete çerxe xulxule Teşbilıe berqa qatif in Rilhan li dore silsil e Lami' di çerxe tfs'e da Govend (1 reqs O helqe da

Bi zaz a cama badeye Mehbüb xwe nlşan da sefe Yar tetin m"va helqeye Carek di cama qerqefe Medhilş il meste we meye Hat! bi awaz~ defe Şak a kulalı aşufte da TenbOr fi çenge nexme da

Remza di c ama şerbete 'Eyne tebret cisme kul Xef tete nfva sulıbete Bişkift di wf baxf du gul Herçf ku fincan~! dete işqe gerandi came mu! Wfcan bi nezr fi sidqe da Husne di wan da pence da

48

www.ars

ivaku

rd.o

rg

Berzex bi berzex büne rast Yek-yek ji teqwfma qedfm Nfnin di nev da kem O kast U bO neseq hukme hekim Menzil bi menzil hilguhast Avete we lewhe Hekim Heta ku dur çO huqe da Tek aleme pe şO!e da

Avete durdana xwe dur Hingi ku xet O nuqte ne isand ji misbaba xwe sur Ewda'O eşkal te hene Dolabe necminehse kurr Her yek bi miqdare xwe ne Mfhra sitera Se'de da Esla tesewwur re neda

Çewkane baye Lamekan Mfqdar O şik!S hendesi Fulka felek qaim sukan Kem-zMe yek pe nahesi Teşbfhe goy da ber şekan Teswir dikir lqlfdesf Her be sukOn O sukne da Heta bi sethe sut1e da

E w kamile be'eyb il neqs Mersef di nav van meş'elan Çe rx en bi her ye k nem 'O şexs Qet'a mesafa mertıelan W e yek bi yek anfne .reqs Sirra birilc il menzilan Te seb'eye seyyare da Resma sililke cade da

Her neh bi ve cehd O leze E w yek bi yek xalf nihin Çerxfn li dora merkeze Be hlkınetek all nihin Behra du alem le keze Ger van surek half nihin Te ev hebab sergeşte da Ew reqs çira mesıane da?

Behra du alem le zebed Mestane govenM dikin Mewc il hebab in, hin cemed Reqse li dor finde dikin Peyweste tetin cezr O med Qesta şekerxende dikin Seywan li sehraye veda Le'lan ji gewher xende da

Ew xeveta kewkebmisal Ten baye çerx O lewleban Geh bedr e tetin, geh hflal Tedwfr O seyra kewkeban se deh, duwazde mah il sal Şe'şe'aniya rilz il şeban Çerx in di seyra tis'e da Dolabi her te je seda

Min dil ji fehme qasir e Silret bi silret le kişand J'wf sOreti çar bagir e Lewhe Heyilla neqişand Pe kirternam ew daire zerav ji nOre le reşand Neqşek ji we terwende da Teqwlm O şikl O xane da

49

www.ars

ivaku

rd.o

rg

Kalib di çerxe cedweH~ E w cezme dayf merkezan X weş neqşek avet~ wel~ E dil ji ber şewq u lezan Kir haşiya heft heykele Hikmet bi qanun~ bizan N~v kulliyatt: xemse da Ehlt: dil ev je gufte da

Dani'ıı di pergaran esi! Remzen nucunı u heyete Bestin nıuqabil da fesil 'Eqle mucerred nare til' Vt:k ra dewafr bôn wesil Bt: nur u 'ilm~ wehdete Berzex bi berLex hisse da Ew ma di şek u şubhe da

Çar'unsur in, çar teb'et in Feyyaze 'ilme "Mi'ıı lcdun" vekra bi nıfzan vekketin Pey-pey ji behra "Kan"u "Kun" Hevra nıuxalif si ret in Geh-geh bi ustade sexun Der sOrete şexsiye da W e gewherek nasufte da

Hetta bi nıfzan çar esi! Feyza 'ulunı~ felsefe Bi hev ra ne bin cem ·a esi! Pur kifş e, le si tr a xef e Ci sman j i hev n ab in fe sil Min df di cam ek qerqef e Bazu ji bazu şeq neda Fllıcan bi can min cur'e da

Çar ummehat in, se benat Her ne h felek ıe kaxik in Her be qerar in, be te bat DUr d iraz wek axik in Pur'işq a nıeyl in iltifat n dar in, e w j! şaxik in V e tazedeyre kuhne da V~ teıtıe Insan meywc da

Hin suflewı bazi dikin Insan bere, alem dirext Hin nıeyl~ evrazf dikin Sultan ji xelwet hate text X w eş reqsek şe h baz! di kin Pe zeyini'ıı !qbal u bext Sergeşte ne d'halt: xwe da Dewlet ji bala !ale da

Her heyet a her cfsmek! Sultan ji bala bate xwar Her ferd u new'O qismek! Lahôt bi nasut~ veşar Ruh w~ di desıe fsmek! Peyweste bU nuqta medar Mayf di qebze u pence da Dora 'uruc~ gerr weh da

Kulab bi desıe wahib e Dewran gerandin her teref Yan rakide, yan cazib e Aşiq gerandin sef bi sef Yan xafide, yan nasib e Mehbub bi fi'ııcana sedef Yan refe a yan cezme da Durdaneya seyale da

50

www.ars

ivaku

rd.o

rg

Saqf ku da min ew sillaf Feza meya gulgfin u saf Zail kirin şubhe fi xilaf Tiınek ji bej ne ruq'e da

Tiınek numa dil pe numfic Qelbe bi 'işqe kit 'un1c ne tey bikit çerx (l bun1c Şehper li dara Sfdre da

Dolab u çerxe neh felek Peş desti! Kurst bfin helek Sergeşte hatin ew gelek D'we nuqteya mewhfime da

Ehsen ji ve nezme leti'f Çend! sebuk hat! xef!f Mebfib bi desti! xwey şerif Nexde me muhr fi sikke da

Ehsen ji ve wesfa refı' Eskal fi ewda 'en bedi" Tetin ji nfire wek reqr Be'eyb fi neqş fi rexne da

Ehsen ji ve wed' e Mela Eşkal fi ewsafen bela Lew dil bi wan bfi mubtela Cezbe w eelale d's!ne da.

51

www.ars

ivaku

rd.o

rg

MIRINA MIRIŞKA SPİ *

Dr. Cemşid BENDER

L i bi yanisıane jiyin, mirov dike hesn-e henetiyen cuda. Bi xwestina, ji bo ku tiş·

teki ji bir bikin, hiin bi dii mijiiliyeke de diçin, mina keştiyeke ku li ser ave diherike. Hiseke neserketine ku hiin sedema we nizanin an xemginiyen ku şaşiyeke afirandine we dike nava lepe xwe. Hiin xelasiye bi yekbiina xwezaye re dibinin. Ji xwe li welateki biyani, ji familya we pe ve keseki din, ku hun bikari­bin pe re deng bikin li hawirdora we tunebe an kesek qimeteki nede we, an ji we nas neke we gave rewşa we xirab e, we deme ji bo we xweza maneyeke gelek cuda dide ii ciheki gi­ring digre. Tu dibe qey zarokti, jiyana xwen­degehe, ya Leşkeri ii pl\daketinen we ye hu­nerınendi, li paş diwaren qalind diminin ii, weke ku ev macerayen yeki din bin, biyani di­bin. Bireweriyen kevn ku we bextiyar dilcin mina çiiçiken kewçirkan belav dibiıı. Çi bire­weriyen we yen dijwar; nexoş hebin, ew ji bi poşmani fi neserketinen we re yek dibin u bi hevre derdikevin peşberi we. Hôn tu dibe qey Mi dibin mina miroveki ku li sere çiyayan ii li nav darisıanan tobe dike.

52

Gunde ku em le dijiyan li xewlecihe,J bii mehen havini henilc dibuhurin, hefteya peşin ya meha çiriya paşini hawirdora me bi berfe tiı1 dibii. Ev berfa ku şcş mehan ji cihe xwe qe ne diliviya ii ne ji dihiliya, berfa ku nu dibari re giren mezin ji herfen diafirandin. Ji bo ku hawirdore mala ku em le dijiyan vekim, min her sibe du sactan berf davet. Dema bi qasi ku mirov bikaribe te da birneşe min re vedikir, ez geleki kefxweş dibilm. U ber bi nivro ve di­san berf ii bahoze dest pe dikir. Hem! xebata min bertelef diçfi. Mala me li nava daristen bii. Daren çarnan yen direj kuser şaxen wan ti­ji berf dibiin, niineriya dunyayeke bMeng, ku ji taritlye zll nependi dibfi, dikir. Dema ku ta­ritiyan hej nava roje bi ser we de digirt, we ye bigota "roj qediya" ii we ye fikra roja dahatii bikira.

Mala me li keteka darisıane bii. Xezal ii pezkoviyen ku tevaya zivistane zehmeti diki­şandin da tişteki xwarine bi dest bixinin, bi keriyan dadiketin bexçeye me. Eger we tifin­ga xwe ber bi wan ve bikira, ve gave, bi der-

www.ars

ivaku

rd.o

rg

beke re wc ye dudo ji wan bigevizandina, bi­gurandina, perçe bileiranan O di sarinca xwe de bi ci bikirina. Le me bela xwe qet li van heywanan ne dida; giyaye ku mehen havini me dabil Ser hev il hişk kiıi bil me dida wan, dema ku dixwarin min e w temaşe dikirin. Min bi wan re dostaniyek ku berf O sermaye peşkeşi min kiribii, dani bil. Dema ku hemi berf diheliya ii dunya dibO bihar, we gave ji ev dostaniya me diqediya. Edi pezkovi ii xe­zalen min dikişiyan her qiraxa gola paqij ku li we dere çike çika çivikan bii, ewan ji li wir bazdidandireviyan. Bo ku em ji ıama bihare derinin me li ser çiyan O girikan baz didan. kirgoyen berri li dora me diçiin ii dihatin, sio­riyan xozen çarnan dikeritandin, ordek ii qazen beji di ser seren me re difiriyan. Mina ku hemi gundiyan dikir me ji, bo teyr O çi­viken macir helinen ji text arnade kiribiln. Me evana li ser daren mav daristen de bi ci ki­ribiin. Gelo ew kiragire ku em li heviye biin hate. Ve mala çivikan? Me kontrol dikir ku em bibinin, da çivika me li ser heken xwe ra­ketiye. Di wexıeka kurt de ev helin tiji dibiin. Ev çiviken ku her bi zivistane ve de di ser İtalya'ye re, biliriyana Afrikaye renga reng ii celeb eelebi biln, periyen wan zer, heşin, sor il mina çivika male gir biin. Rojeke, lı helina çi­vikeki ku neziktirini mala me bii bilyerek ku keseki ne dipa qewimi. Pisikeke beji dile xwe li we heline xera kiribil. Pisika beji çend cari hewl dida ku çivik ii çiiçiken di ve heline de bixwe. Çend cari min kevir avetibiine, xwes­tibil we bitirsine. Le weya guh nedidaye ii tene xwe ji her keviren min dida ali. Wexta ji bo ku bitirsinim ez bi ser de diçiim, we laşe xwe direj dikir, vediziland ii dixwest min bi­tirsine. Le li ba min ji mirişka min ya Spi ku qet ji min nediqetiya, biçOma ku bi min re bil, hebil. Bi we re min geleki hevaltiyeke xweş dani bii. Dema ez di kiliiba xwe de ku li tenişi mala me bii, li ser daktiloya xwe riidiniştim ii min dinivisand, ew di deriye vekiri re dihat li ha min radiwestiya. Demamin nivisen xwe, ji bo ku rekim dibirin, davetin qutiya poste, ew

ji li gel min dilıat. Em li gel .heviidin, li ser helinen çivikan digeriyan. Heywan li miroven ku tevaya roje bi tenil sere xwe kar dikin re nezikaye raber didin. Anuha ev bilyera ku de li vir ka d bikim ,di nav be na w e mirişke il pisi­ka bejide derbas bO bfi.

Rojeke, wexıa lı mal riiniştibôm, li derva min hengarneyek bihist. We gave bi lez derke­tim der. Pisika beji bi dare ve hilkışiyabfi,

helina çivikan xistibii erde O hewl dida ku çiiçikan bixwe. Mirişka min ya sipi ji bo ku van çfiçiken çivikan xelas bike eriş biribil ser pisika beji. Mirişk ii pisik serobini hevedin dibiin ii şereki bôhawe di nawbena wan de dest pe kiribil. Ji ber çaven pisike xwin diberi­ki ii bi boça mirişke ve fı peri nema biin Min kevir avetin pisike ii bi zor ew ji wir qewi­tand. Min rahişı heBne fi le neri, du çilçik wenda biin. Heta ku mirişka sipi pe ve gihişti bii. Pisike dudo ji çôçikan xwaribiln. Le qe nebe weya sise ji wan xilas kiribiln. Bo mitiş­ka sipi ev ji serketinek bil. Bele, ev bfiyera bO ku weke bireweriyeki bihare di mejiye min de mabil.

Rezkirina min bo mirişka sipi zede bii bO, min dostaniya xwe pe re xurttir kiribô. Min giyaye heşin jedikir il bo we Peşkeş dikir. Kefa we piri ji ji mewijan re dihat. Dostani ya me tevaya havine domand.

Lewra rojen me yen ku em de vegeriyana welet nezik bilbfin. Dema min kililbeya xwe vala dikir ji nişka ve mirişka sipi ku li cem min bil, hate bira min. Baş bu, em de bi re bi­keıana, le de çi bi mirişka me ya sipi behata?

Min mesele ji keça xwe Sibele re vekir. Xweşdosteke heywanan bil. Li navçeye beş­dari musabeqeya xweşikbilna Keroşkan bO­bii, bi keroşken ku mezin kiribiin ve, hercar yekemin derdiket Ew li gel hevala xwe ya xwendegehe Tone, beşdari wan musabeqeyan dibfin. Tone arıkariya we dikir. Xelaten ku qe­zen dikirin mina hev li hevedin parve dikirin. Çewlıkek (çiftlik) mezin yama la Tone hebii.

53

www.ars

ivaku

rd.o

rg

Çewlik nezi gunde ku em le diman, li ser çi­yaye Hoftôn bô. Li çewlike xaltiya Tane di­ma. Ji bo ku em miıişka Sipi le bihelin ji vir ciheki baştirin de neba. Sibel ii Tane minşka Spi xistin humlire qutiyek ji qertone fi hem hedi bi çi ye ve ber bi çe w !ike ve bilkişi yan.

Rewitiya wan du saetan domandiye. Dema kn gihiştine Çewlike, xaltiya Tone geleki baş

bergirtiya wan kiriye. Keça min ji keniya ye ô gatiye: "Me dostek ku bave min geleki je bez dike, ji te re ani ye", ô quti vekirine. U çi bibi­nin? Mirişka sipi ji behewabône fetisiye. Za­rokan bi bazdane xwe di çiyere berdan ô ha­lin. Herdu ji digiıiyan mina ku me hemiyan miroveki xwe winda kiribe wusa em xemgin bfin.

• Mirza C. Bender ev çlrok.a .xu..ıe }i mere bi. tirki şandtba, me çj }i bo xwendevanen NUMERE weıyeran­dekwdi.

54

www.ars

ivaku

rd.o

rg

ŞEVEN SPİ

DOSTOYEVSKT

Werger: Firat CEWERT

Qet nebe, ew ji bo kurıedemeki! be ji, ma gel o

Ew ji bo ku nezfki dile te be hatiye afiran­din? ..

Ivan Turgenyev

ŞEVAPEŞİ X wendevane min ye delal, ew şeveke wilo

xweş bfı, ku mirov ancax şeven wilo di xorta­niya xwe de dikare bibine! Mirov li asmane rohnt, li srerken bi şewq dinihere fı ji xwe re difikire, ku çawan "Di bin asınaneki wilo de mirov dikari n Mrs bi bin fı biqeherin". Le ev fikir ji ji bo xortan e, xwedevane delal, hem ji ji bo xorren pirr ciwan .. Ez hevidar im ku we dile we ji demek direj ci w an bimtne.

Ji ber ku peyv ji miroven behnteng fı zirz vebôye, ne di deste min de ye, ku ez biaqiliya xwe ya we roje bi bir neynim. Desre sibehe, acizbOnek eceb, behntengiyek mezin dile min dagirtibO. Di dile min de htsek ku her kes dev ji min berdidin ii min bi tene dihelin, hebU. Bi golina "Herkes" heqe we heye ku hOn bipir-

sin. Ji ber ku ev neziki heyşt salen min in, ku ez li Petersburge dijtm, le min he jt ji xwe na­sek peyda nekiriye. U ma ez e çi bikim ji na­san? Ji xwe ez Petersburge ji seri heta bini nas dikim. Ji ber ve yeke, gava hemii runiştevanen Petersburge çfine havingehen xwe, ez wilo fikiıim, ku wan dev ji min ber­dan fı ez bi tene hiştim. Gava ez bi tena sere xwe jt mam. tirsek mezin ket dile min, se ro­jan weke delınan li min hatibü, ez her li kuçe ii kalaneo bajer geriyam.Ez çOm kuçeya Ne­va, ez çfım Parke, ez çfıme ber perre behre, ez bi ku de çfım ji, min ew miroven ku min ew di hundire saleke de li eynt cihi diditin, min ve care yekji wan jt nedit. E w min nas nakin, le ez wan hemuyan nas dikim, hem ji ez wan ji nezik de nas dikim. Rfiyen hemOyan ji niha li ber çaven min in. Dilşahiya wan dilşahiya min, xemginiya wan xemginiya min e. Her roj <in X wede ez li Fontankaye li kalokekt hfirik ras dihatim. Hema berna wexıt ez bi wi kaloki re bibllma dost. Kalo bi kincen xwe yen spehi ii bi rek fi pek, hertim de sı e x w e ye çepe li ba dikir ii hedi hMt di ber xwe de di­peyivi. Di deste kalo ye raste de jt gopaleki deslik zer O girek gireki heye. Merik Mi

55

www.ars

ivaku

rd.o

rg

Dosroyevkski

56

www.ars

ivaku

rd.o

rg

hebOna min ferq dike, her cara ku ew min di­bine, cw dixwaze xwe neziki min bike.

Ez karim bi şert bilizim, ku her care ew min li Fontanka nebine, kefa wi li wi dişke. Ji ber ve yeke, her cara ku ez O ew ~rgl hev ıen, ger kefa me li cih be, em herdu ji dikevin he­wayek ku em e silave ji hev re bidin. Wi çende bere, medurojan hevdu nedit, roja sisi­ya gava em rasti hev hatin, tu nemabO ku me herduy~n ji deste xwe biaveıa şewqen xwe O sılav bıdaya nev, le baş bO, tam di we deme de aqile me hat sere me O me herduyan ji deste xwe bera ber xwe da O bi tene me wek bere li hevdu niheri O em di ber hevdu re der­bas biln.

Navbera min bi xaniyan re ji xweş e. Gava ez ji xwe re digerim, ew yek bi yek bi pence­reyen xwe ve derdikevin ~şiya min li min diniMrin, hin ji wan ji ji min re dioojiı;: "Mer­heba, tu çawa yi?" Eh, e min şukur ji Xwede ez baş im, di meha golane de ew e qateki din ji li ser min le bibe". Hinek ji wan ji "E tu ça­wayi lo" e min ew e sibehC min tamir bikin" dibejin. Hinek ji "Do hindik mabfi ez bişewiıi: Y?ma, ~Z wilo tirsiya ku" O hwd. dibejin. Ez ji hınan l' wan hez dikim, ez hinan ji wan ji ji nezik de nas dikim, ye k ji w an w e x w e havina ~şiya me nişani mimareki bide. Gava tamir bibe, X wede wi bisitirine. Ji bo ku tiştek bi sere wi de neye ez e her ro herim wir. Hela ez qet çiroka xaniyeki xweş O pembe ji bir na­kim.

Xaniyeki keviri, biçOk, delal O xweşik bfi; gava Ii ciranen xwe yen hepelori diniheri, xwe dinepixand gava li min ji dinihen rO bi ken bO. Ji ber ve yeke xwina min ji dikeliya ser wi O ez pi! dilgerm dibOm. Hefteya çOyi gava ez di ber re derbas bOm fi min sere xwe bilind kir,min denegeki şewat "Ez bi biyoxa zer bo· yax kirim" bihist. Ü ez çi bibinim, hey haydfitno, barbarno, ne stfin hiştibOn, ne ji ba­nile ... Hemfı ji bi rengeki zpizer boyax k:i­ribiin. Ez hers bfim, xwina min k:işiya mejiye m ın. J ı ber ku w an dost e min ye belengaz di renge imparatoriya Çine de boyax kiribfin ii

kiret k:iribfın; ew roj ev roj eez naçim we taxe.

Ere, xwendevane min, tu di bini be ez çiqa­si Petersburge ji nezik de nas dikim.

Ji bo derxistina sedema we, min li jor be h­sa aciziya ku ew se roj in hundire min perçe k:iriye, kir. Ez li kuçe aciz dibOm. "Ev tune, ew tunc, e din ki zane be çiiye kijan cehe­neme" min digot fı min di hundire xwe de xwe dixwar. Tam du şevan li ser hev "Ma çiye min kem e, ji bo çi ez li vir rehet nakim" min gol O ez kiri di odeya xwe de dehn bibfima. Min bi ecebmayi li dlware rengkesk, yen ku ji hundir de reş bfibfin, fı li tevnepiriken ku bi jehatibOna Matiryona di zike xeni de hatibO çekirin, niheri. Min goı: "Ma gelo hemO acizi­ya min ji van e" O min ew kursiyen wir ji di çav re derhas kirin.

(li ber ku te dive bila bi tene kursiyek be ji, wck min ew evari hiştibe, ez nebinim, ez hCrs dibim). Min çaven xwe li pencereye ge­randin; le hemu ji vala... Min qct nikaribu behna xwe berda O xwe rehet bikira. Heta min bang Matıiyona kir, ji bo tevnepirik O bekeriya we be ku ez zecte diW we bihelim min erza we şikand. Pişti ku jinike bi ecebmayi li min niheri, derket fi çu. Tevnepi­rik he ji spisax li cihen xwe sek:ini ne.

Dawi dawi, we sibehe min rastiya çiroke fehm kir. A rası, herkesi dev ji min berdidan O diçuıı havingehen xwe. (Li min bibiirin, ku ez di vir de uslubeki sivik bikartinim, ji ber ku niha ne wexte usluba bilind e). li ber ku hemu n1niştevanCn Peterbursge an çfibıln havin­gehen xwe, an Jl diçOııe. Her kesen ku ez li wan rast dihatim, xwe dinepixandin, diketin hewayek eceb u digotin: "Em berna seriyeki hatin vir, le pişti du sacten din em e vegerin havingehe". Ger keçikek xweşik, bi tiliken x w e yen weke berte sp i li pencere bikira ıeqe­teq fi ji gulfiroşeke gurzek gul birikiya, ew ne ji bo ku behna gulan u buhara texe xaniyen bajer yen be hilm;le ez difikirim, ku ew e wan gulan ji bi xwe re bibin havingehan. Ez bi ve ji nedihatim ser, le bi ve dilina xwe ya nuh min !işten qenc bi desten xwe xistin. Di awira

57

www.ars

ivaku

rd.o

rg

peşi de min felım dikir, oo ew di çi celeb ha­vingehe de diman. Yen ku li taxa Kamenni, giraven Aptekarski, an ji li kolana Peterhove diman, bi ıeniki, bi kinceıı xwe yen sivik, bi otomobileıı xwe yen spehi, yen ku ew ji ha­vingehan tanin bajer li ber çaven min diketin. Yen ku li Pargolovo il bin ji je wedetir rudiniştin, bi awira peşi, ew ji mirov re wek kesen biaqil dihatin. Yen ku ji bo derbaskirina haviııa x w e dihatin girava Krestovskiye ji bi kef u bi ıevgeren xwe bilkeş biln.

Bi alaven male yen wek çiyan, bi mase­yan, kursiyan, bi diwan u gelek hiir miiren din ve, di ser wan de ji, pirre caran jinen navmali yen ji hevdeketi, li erebeyen bi bar, yen li dO hev, siwar dihiin O ew firaxen maldaren xwe weke bibiken çave xwe diparastin. Ger ez qe­yikek bi bar, di Neva re, di ser Potanka re, di çeme Çiyorni re, ku heya girava diçe, bibi­ııim, ew li ber çaven min pirr dibin. Bi min wilo dihat ku her kes rabüne pe, du re ketine tevgere O bi koçmali ber bi havingehan ve diçun. Mirov digot, qey we hemfi Petersburg va la b ibe u di şuna we de çolek oo deng birn i­ne. Gava min ew rewş wilo didit, ez bi xwe hers dibum, min fedi dikir il ez li ber xwe di­ketim. Ye min ne tu havingeha min hebfi, ne ji ji bo ku ez biçuma ciheki wilo tu sedem hebô. Hun ya rasti bixwazin, ji bo ku ez bi her ere­beyek bi bar O bi her maldareki ku faytoııek kire dikir, re biçOma, min can davet.

U mixabin, yeki ji wan ji, ere, yeki ji wan ji bang min nedikir. Te digot qey ez di qunci­ka xwe de hatihiim ji bir kirin. Birastı ji ez ji bo herkesi bi yani bilm.

Ev e, ji ber ve ez wilo pirr geriyam. Dawi, weke her car min xwe ji bir kir, ku ez li ku me il hew min ıe niheri, ez li ber deriye derveyi bajer im. Di we deme de kHeke di dile min de pe da, ez bi gaven xurt meşiyam fi ez derbasi aliye bajer ye der ve biim. Ez ber bi erden çandi il morgan ve çum. Edi min tu westandin his nedikir il weke ku bareki giran ji ser mile min rabObe, ez sivik bubiim. Riiyen kesen ku di ber min re diçun O dihatin, bi ken biin, he-

58

ma berna wexti xwe daqill bikirana O silav bi­dana min; her kes bi tişteki dilşa dibfin O puf­pufa wan bii cigare xwe dikişandin. Ez ji pirr bi kU bOm, ez heya niha wilo kefxweş nebObfim. Ji nişke ve weke ku ez li Italyaye birn u mina bajariyeki bi nivruhe nexweş di nav korneo keviran de gejbôyi, min bi heyrani li mergan temaşe dikir.

Bi hatina buhare re, ew diyariya ku ji aliye Xwede ve te, ku pe hemii cih ii deveren mergen Petersburge xweş dibin il dixemilin, tiştin tesire li mirov dike, le mirov bi xwe bi wan tiştan nahese. Mergen Petersburge cari­nan je weke keçikek jar O nexweş, carinan je ji ji nişke ve dibe weke keçikek ciwan O oo hawe xweşik. Helbel hun li hemher ve keçike ecebmayi mane O we xwe winda kiriye.

Be ku di desten we de be, hfin dioojin: "Kijan beze ronahi daye wan çaven fifbOyi ı1

bifikir?". Ke ev hinbfiyin daye xeten nerrn ye vi rOyi? Ev singen nO ji bo çi evqas bildikşin ı1 dadikevin? A ku bi careke ve ve şerintiye, spehitiye, jindariye dide ve keçika rOçilmisi çi ye? Ke ev ken daniye ser ruye we? Ev kene jindar ye bi piqe-piq ke daye ve keçike?" hi\n e ji xwe bipirsin. HOn e çaven xwe li dora xwe li hinan bigerinin u hun e ji nişke ve teri her tişti bibin. U we ew kurtedem zu derhas bibe. Dibe ku dotira roje hiin disan eyni we bi wan awiren meıuı, bi rilyô çilmisi, bi ıevgeren re ben, bi ufbuyin, bi poşmaniya we ya jiyana bere, bi belengaziya we, hOn e rasti we werin. Hfin li ve spehitiya ku bi carekil ve te O diçe, difikirin O ev yeka ha dile we disoje. Ji ber ku beri ku hOn bigihlljin ji ve spehitiya xapinok O oo ker hez bikin, ew bi niyeta ku hew vegere, winda dibe. HOn geleki li ber dikevin u ji ber we dil O ce gere we dişewitin ...

Ş eva w e roje ji roja w e x weştir derhas bfi. Ez ji çole geleki dereng vegeriyabi\m bajer, saet li dor dehan min nôziki li mal kiribO. Ri­ya mala min di ber çem re derbas dibil.

Di ve saeta dereng de li vir cin ı1 pirhebok bi goge dileyizin. Ez çi derewa bikim, ez li ta­xek dilri bajer rfidinim. Gava ez dimeşiyam ji

www.ars

ivaku

rd.o

rg

min ji xwe re stiranek digot.

Her gava ku ez dilşa birn, ez wilo ji xwe re stiraııek~ direjim. Her kes~n b~ dost fi heval, gava dilşa bin (i nilcaribin dilşahfina xwe bi hi­nin din re par ve bikin, ma ne wilo dikin?

Ji nişk~ ve tişteki ku ez qet ne li bendi bum derket hemberi min. Jinek~ xwe spartibfi hesine p~. li ser pir~ li hemberi min bfi. W~ enişkt!n xwe danibiln ser hesin~ pire (i li ava çem ya girriki temaşe dikir. Mantoyekl res mina ye xanimqehpikan le bil il şewqeyekl xweşik ji li sere w(\ bil. Min di dil~ xwe de got: "Ji sedi sed ew keçik esmer e". We denge lingen min nebihistibü. Di gel ku min behna xwe girtibil il gumguma dil~ min bü ji, disan we li min nenih~. Beri ku ez rejim "Ec~b. ew çiqas li av~ xayiz bO ye" denge iskina gi­riy~ w~ hate min il ez di cihe xwe de sar mam. Ere, ez ne şaş bum, keçik digiriya. Ew her bi iskin digiriya. Mina tu biwtek agir deyne ser dil~ min, dil~ min bi w~ şewitl. Min got: "Ooy X wed~yo!" Ez her çiqas li hem ber jinan bi tirs bilm jt 1~ ev yeka han rewşeke pirr cihe bü. Hema ez nezlkl w~ bum ku birejim "Xanima heja" 1~ hat blra min, ku bi bezaran car ev go­lin di romanen ku behsa sosyeteya Rüsan ya bilind dike de heye, !oma min tişt negot il ez OOdeng mam. Di we nave de ez li golina ku min ~ ji w~ re bigota, digeriyam. Behna ke­çik~ jl hebeki fıreh dibü, we li der ü dora xwe m~ze kir, sere xwe xist ber xwe, di ber min re derbas bil il çü. Hema min jl da dü we. Ez ba­wer irn.d~ w~ ew yeka ha ferq kiribe, !oma ew derbasl aliy~ re ye din bü. Hün ya rati bixwa­zin, ez qet nifikiribilm ku ez derbasi aliy~ r~ ye din bibim. Dil~ min ji heyecan~ weke dil~ çivikeke girti l~dixist. U di w~ nav~ de büyerek derbashayi hate alikariya min. Li aliy~ re ~ din, li dil jinik~. merikeki bi kincen xweşik il pak xuya bil. U reveçilna m~rik qet ne bi re k O pek bil; w i care x we disparte diwer, dihejiya O bi dil jinik~ de dirneşiya. Wek hernil jin~n ku bi şeva ji mer~n nenas, yen ku dest davejin jinikan ditirsin, ew jl bi we tirse, wek lira ku ji keven re berdan ji ber merik direviya. Ger şanse min alikariya min

nekira ji merike serxweş O cangiran, hin here­keten xurt nekira, ez qet nedigihiştirn keçike. Keçik weke bahoze diçü. Merike ku bi zore li ser lingen xwe radiwestiya, nedixwest dev ji keçilee berde. Wi neziki li keçilee kiribü, tu ne­ma bü ku bigihiştaye, keçike kire qirin. X wed e kir gava ez derketibüm, min gopale xwe ye g~k gireki bi xwe re anibü. Hew min dil ku ez li ba wan im; we merike belaxwaz ferq kiribe ku we çi bi sere wi de were, !oma be ku gotineke ji bireje, bela xwe ji keçike vekir il li dü me ma. Pişti ku em hebeki meşi­yan, merik li dil me golinin ne xweş ü ne li re gotin, le em ji hev bi dür ketibiln, denge wi baş nedihat mc.

Min ji jinik~ re got:

- Tekeve miUl min, Mi ew hew dikare bi aliye me de were.

W e, mil~ xwe ye ku ji tirs il heyecane diri­cifl direji min kir. Hoo merike belaxwaz, min di w~ deqiq~ de çiqasi ji te re dia bileira disan ji hindik bil. Min wa hedi li keçilee meze kir, min dit ku ew esmerek xweşik e. Nizanim ge­lo, ne ji ber tirsa beri niha bi kelikeke bO,ne ji ji her li berketina we ya bere bil, he ji hes~n we li ser bijanken we yen reş dibiriqand. U kenek li ser leven we belav dibü. We ji awirek avet min, le dil re şerm kir il sere xwe beraber xwe da.

- Te biska din guh neda min, te dit re çi bi sere te de hat? Ger ez biska din li ba te bilma, ev tişten ha bi sere te de nedihatin.

- U ez te nas nakim ku ... Min gol belki tu ji yekji wan i.

- Baş e, ma tu niha min nas diki?

- Hindiki... Ç'ık, tu diricifl, ma ji bo çi?

Di gel xweşikbilna keçik~. biaqiliya we ji kUa min anibil.

- Wilo ha, te bi awira peşi ferq kiribil? Ere, te niha fehm kir, re tu li ba ke yi? Ez li hemberi jinan şermoki me, bi heyecan im (i bi qasi tu ji wi peyayi tirsiyayl ezjl ji jinan ditir-

59

www.ars

ivaku

rd.o

rg

sim. He ji şenna min neçuye. Tu dibeji qey ez di xewneke de me. Ger ez di xewna xwe de ji bibinim ku ez bi jineke re dipeyivim ez e di­san bawer nekim.

- Çawa. tu çi dibeji? ..

- Ere. wilo ye. Sedema ricifahdina deste min ew e, ku heya niha desteki mina desıe te xweşik il biçuçik neketiye. Ez ji jinan baş bi dur ketibfim. Tu a rasti bixwazi, ez qet hini ji­nan nebfime. Ez peyayeki bi tene me ... Ez ni­zanim be mirov çilo bi we jinan re dipeyive? Ez ni ha ji nizanim. Hevldar im ez ni ha bi te re weke ehmaqan napeyivim. Ger wilo be vene­kişe, bibeje. Metirse, ez ji te naxeyidim ...

- Na, ez di peyva te de tu tewşiyan nabi­nim; berevajiya we, tu geleki xweş dipeyivi. Tu a rasti bixwazi. jin ji meren hebeki fediyo­ki retir hez dikin. Ez dixwazim il destura te didim, ku tu bi min re w ere h eya ber mala min.

Jikefa kiri behna min biçikiya:

- Tişte ku te ffihm kirin tu e bi vi awayi misqala tirse bi min re neheli. We çaxe ji ez e xeıir ji hemu çareyen xwe bixwazim.

- Çareyen te? Çi çare'? A ev yeka ha pirr xerab e!

- Bibfire, ji deve min derket. U niha tu e çawa daxwaza tişteki ku ez naxwazim biki?

- Daxwaı.a ecibandine'?

-Ere, wilo ha .. Hewl bide, min ffihm bike. ka be ez miroveki çilo me. Tu nema ye ku ez tekevim bisı u şeş sali ya xwe, Ic he ji ez neke­time nava mirovan. Gava rewş wilo be, ez e çawa bikaribim xweş bipeyivim u golinen xwe di cih de bikar binim.

A baş ew e, mirov her tişti weke ku heye bitıeje. Gava dile min bipeyive, ez nikarim be deng biminim ... Guh mediye, ne giring e ... Tu bawer diki ku ez he bi jineke re nebilme dost Ere, ne bi jineke re ji... Ez her tim xeyala ku ez e rojeke jineke nas bikim di sere xwe de çe dikim. Ma tu zane be ez çend caran bi vi awa-

60

yi dildar bUm e'?

- Çawa wilo çe dibe, dile te dikeve ke?

- Dile min nakeve kes!... Dile min dikeve we jina ku di bira min de ye il ruye we ye ku di xeyala min de ye. Ez di xeyalen xwe de ro­manan diafirinim. Ax. tu min nas nakil Niha tu dibeje, ku ev jinan nas neke çe nabe, le tu nizane be ez çi celeb jinan nas dikim. Hernil jinen ez nas dikim çend kevaniyen malan in. Hem ji ez li h inin wilo rast hatime ku .. Ger ez tişteki ji te re birejim tu e bi min bikene. Çend caran min dil kir ku ez li kuçe bi xanim­jineke re bipeyivim. Ew peyva min ya bi we re ew e sade, bi şermoki, bi giramgiri il bi hundursoti bibilya. Min e jc re bigota, ez ji teneti ye pirr aciz bilme. Min e je re bigota ku ez heya niha bi jineke re ji nebfime heval. Ji ber ve yeke ji min e je rice bikira, ku .ııava ez pe re dipeyivim, ew min neqewirine. U min e je re bigota, bi paşdevegerandina xwesteka miroveki nola min, bi xatfinek mina we nake­ve. Hernil daxwaza min ji we we ew be, ku ew tene wek xwişkeke du goıinen xeş ji min re bikc. Ere, bi tene du gotinen xweş ... Min e je bixwesta ku gava ez deve xwe vekim, ew min neqewirine, bi baweri li gotinen min guh­daıi bike, ger ew bixwaze dikare bi golinen min bikene ji. U tenc ew bersiva min bide, ıene du gotinan ji min re bike, bi ıene du goli­nan fi je pe ve ji min e je re bigota, Mi em e hew hevdu bibinin. Biner, tu dikene ...

Ji xwe ez ji ji bo ve yeke ji te re behs di­kim ...

- Ji min mexeyide, le ji bo ku tu dijmine xwe yi ez dikenim. Ger te bireribanda te e bi­kan'ba li kuçe bi jineke re bibfiya dost. Jin ji sadebOne bez dikin. Ger ne jinin ehmeq bin u ji tiştinan geleki aciz nebfibin, her jin we bix­waze bi kefxweşi bi te re çend golinan bipeyi­ve. D1san ji tu guh mede golinen min. Ki za­ne, belki ew dikarin bejin tu ctehne jl. Min biska din ji te re fikra xwe gotibfi. Ji ber ku ez bijiyana miravan dizanim, min pirr tişt diline, pirr tişt bi sere min de hatine ...

www.ars

ivaku

rd.o

rg

- Oo, gelek spas! Tu nizani M te niha ji bo min çi qcnci kir ...

- Baş e, w~ çax~ bi:je, ~ min ... Ez çilo bi:jim, te ji ku tehm kir, ku ez keçikek h~jayi dostaniy~ ô qimet im? Ji bo çi te biryar da ku tu n~zı1d min bibi?

- Ji bo çi? Ji ber ku tu bi tene büyi, ew m~rik~ ha ji rehet nedisekini, çavsori bôbô ô şev bO. Ve yeka ha wek wezifeyeke qebOI bi­ke.

- Le na, bere, li aliye re y~ din ... He li wir te xwestibil tu xwe neziki min bike, ma ne wi­lo?

- Ma li wir, li hember? Bi rasti ez nizanim, ez ~ çilo bersiv bidim. Ez ditirsim ... Ma tu za­ne ku ez iro pirr dilşa me. Ez qet nesekinim, ez her geriyam, min ji xwe re stiran gotin. Ez derketim derveyi baj~r, çüm nav erdan. Bi qa­si ku ez van deqiqeyan dilşa me, ez tu caran dilşa nebüme. Tu ... U dibe ku ji min re wilo bat .. BibOre ku ez di li'ıra te de tinim, le weke ku min deng~ giriyeki bihistibO. Heç~ ez im ... Min de bar nekir... Dil~ min eşiya... Ay, Xwed~yo! Gelo ma min nezikahiyek li hem­beri te his nekiribe? Gelo min sOcek kir, ku dil~ min weke ye birayeki te bi te şewiti be? Bibilre, ku ez dibi:jim, dile min bi te şewiti... Neyse, ji bo ku ne di deste min de bil ez neziki te bibim, ma gelo te dile xwc ji min girt?

Keçika ciwan çaven xwe bera erde dan O deste min şidand.

- Bes e edi, dev ji van tiştan berde, gol. Ji bo ku min peyv ani ser ve mijare ez sucdar im, le ji ber ku ez di derheqa te de şaş nefıkiri me, ez xwe serbilind his dikim ...

Eh, va em gihiştin mal. Ez ~ di vir de tekevim ve kuçeya tengik. Mala min li ve nezike ye ... Di xweşiye de bimine. Spas di­kim ...

- Ma Mi em ~ hew hevdu bibinin? Ma we her tişt wilo dawi were?

keçi k keniya:

- Tu dibini, te peşi du gotin dixwest, tu ni­ha ji... Je pe ez hew tişteki debi:jim. Dibe ku em carek din ji hevdu bibinin.

- Ez e sibehe werim vir. BibOre ku ez ve ji te dixwazim.

- Tu pirr be sebir i. Di ser re ji tu wexti emirbiki...

Min peyva we birri:

- Deqiqeyeke raweste, li min bibOre, dibe ku ez disan tişteki eceb ji deve xwe birevi­nim ... Tişte ez dixwazim bejim ev e, ez sibehe neyem vir ez idare nakim. Ez xeyalperestek im. Di jiyana min de bOyeren ku dibin wilo hindik in, ku ev deqiqeyen me bi hev re der­has kirin pirr kem bi sere min de ten. Loma ez bOyeren wilo gelek caraıı di xeyala xwe de di­dim jiyandin. Ez ~ sibehe werim vir. Ez e te hemO şe ve, hefteyeke, saleke xeyal bikim. Ez e sibehe werim vir. Ez e sibehe tam di ve sa­ete de werim. Gava ez hevdutitina me ya iro bi bir binim, ez e xwe dilşa his bikim. Du-se cihen min yen wilo li Petersburge hene. Ca­reke, min rojen xwe yen buhuri bi bir anibO O ez ji weke te giriyabüm. Ki zane, dibe ku tu ji beri niha bi deh deqiqeyan ji ber biraninek wi­lo digiriya yi... bibilre, min öısan xwe ji bir kir. Dibe ku ji tu li vir demeke deqiqene dilşa jiya be.

- Baş e, belki ez sibehe saet di dehan de werim. Ez çi bikim, ji deste min na ye ku ez te bişikinim. Dive ez sibehe li vir birn. Nebe ne­be, tu nefikire, ku min ji bo hevdutitin~ wext daye te. Hatina vir ji bo şexse min pewist e. We çaxe ez dikacim bejim, ku di hatina te de ji tu nelireti tune ye. Dibe ku sibe ji bOyerek ne xweş wek ya iro ~ bibe, neyse, tu w~ he­sab neke ... Xwestina min ev e; ji bo ku ez çend golinan bi te re bipeyivim, ez dixwazim te bibinim. U ez hevidar im, tu di derheqa min de tişteki xerab nefıkiri. Ve ji bizanibe, ez wilo bi her kesi re hevdu nabiııim ... Min bi te ,re ji wext venediqetand, ger ... neyse, ez v~ sira xwe eşkere nakim! Ten~ şerdeki min he-

61

www.ars

ivaku

rd.o

rg

ye.

Ez bi kef qiriyam:

-Te got, şerdeki te heye! Ez bi hemuyi, bi hemuyi razi me. Ez arnade me, ku her tişte ku tu bixwazi bikim. Ez ji te re soz didim ku ez e li hemberi te bi hurmet birn, her tişte ku tu bixwazi ez e bikim ...

Edi tu min nas diki.

Keçik dikeniya.

- Ev e, ji ber ku ez te nas dikim, ez e si­beM te bieziminim vir. Ez te pirr baş nas di­kim. Ez disan di bira te de tinim, tuşerde min ji bir neke. Çi dibe, tu niha ıişte ku ez dixwa­zim bike, ez ji dil dibejim; dil nekeve min. Bawer bike ev ne mumkun e. Le ez ji dosta­niye re hazir im, va ez deste xwe direji te di­kim. Le hezkirin nabe, qet nabe!

Min bi des~ keçike e biçuk girt.

- Ez sonda dixwim!

- Tu ne hewceyi ku so nd b ix w i. Ez zanim tu e weke barnde biteqi. Ji bo ku min ev gotin, tu li qusOra min nehibere. Ax, ku te zanibflya oo ez çiqasi bi tene me. Ne keseki min e ez du golinan pe re bipeyivim heye, ne ji keseki ku ez pe bişewirim ... Ez nikarim li koçeyan ji ji xwe re li hevalan bigerirn. Le tu ciM yi, tu dibeje qey ev bist sal in em hevalen hevdu ne ... Tu e li ser soza xwe bimini, ne wilo?

- Tu e bibine. Le ez e çawa dawiya ve zi­receba roje binim!

- X weş bini ve, O ve ji zanibe ku ez baweri­ya xv.re bi te tinim. Şev baş! Kefa min geleki ji peyva te ya gava din re hat: Mirov ne hewce

Şevin Spt di nizfk de bi·wergera Firar Cewerf derdikeve.

62

ye ku hesare her daxwaze xwe bide.

Tu zane, gava te ev gotin, ez tavile tegihiştim, ku ez karim baweriya xwe bi te bi­nim ...

- Ji kijan ali ve? Çi dibe, bibeje!

-De. di xweşiye de bimine. Bila ev mijar niha veşirti bimine. Wilo ji bo te çetir e, dişi­be romane ... Dibe ku ez we yeka han sibehe oojim, dibe ku ji ez eşkere nekim. Ez peşi dix­wazim bi te re bipeyivim, ez te baş nas bikirn.

- Ez e sibehe ji te re behsa xwe bikim. Çi eceb e! Wek ez di hundire mucizeyeke de me .. X wedeyo, ez nizanim oo ez li ku me. Ji ber ku te wek jinen din nekir O ez ji ba xwe neqewirandim, ma gel o tu ji xwe Mrs dibi? J i min re rastiye bibeje! Te ez di du deqiqeyan de kirime miroveki dilşa. Ere, miroveki ku he­ya li jiyane be dilşa be. Belki te kir ku ez bi xwe re li hev bem. Te hemu şiken min rohni kirin. Demen min en wilo çebilne ku ... Neyse, guh mediye, ez e ji te re sibehe behs bikim. Tu e sihehe ıişteki nu bibihizi.

- Baş e, min qebOI e, tu e bere dest pe bi­ke.

- Di xweşiye de bimine!

- Oxirbe!

Em ji hevdu veqetiyan. Ez hemO şeve geri­yam. Min qet nikan'bu biryara çfiyina male bi­da. Ez pirr dilşa bfim. Ox, me e si be h ev du bi­dita ...

Dewama we heye.

www.ars

ivaku

rd.o

rg

AHMEI)ARİF

1927-1991

ŞerTn BOZARSLAN

hmed Arif sala 1927 an li Diyarbekir ha­liye dine. S alen 1948-51 an da helbesten

wi yen peşin di çend kovaran da derçône. Di helbesten xwe da zimane xelke bi kar haniye fi babeıen helbesten wi gundiııe şoreşgerin, girtiııe... bi kutayi xelke, ô kifşe ku li ser xelke kurd nivisiye. Hin kesen kurd, wi wek helbestvaneki kurd dibinin, le wi bi zimane tirki nivisiye.

Sala 1970 yi hevpeyvinek bi Ahmed Arif . ji aliye Veysel Öngören ve hatiye kirin. Di ve

hevpeyvine da helbestkar dida zanin, ku se­beM peşveçfina wi ô bezkirina ji helbesten wi ewe, ku zimane gel bi kar haniye ô her tim li ser gele şerqe nivisiye. Ji ve yeke gelek serbi­linde ô bez kirina xwe ya gele kord weha tine ziman:

"....... Hin helbesten m in pirr bere ku pirtôka min çap bibe, bo kurmanci ô zazaki halin wergeradin, di destan da geriyan ô heıa gundan belav bôn. Bi vi hawayi wan merxasen ku ji ber bin sebeban di çiyan da bi qaçaxi diman, di nav ıişı il eşyen wan da hel­besten "si ô se gııle" il 'loriya Adiloş bebe 'ji hebOn il vi tişti min pirr dilxweş dikir."

Bi gotina wi, ilham ji helbestvanen din en tirkan negirtiye il tewawi zirnan il rewşa gel ji

Ahmed Arıf, Foto jiK. pre:::.s hatiye girlin

helbesten wi ra bilne çavzani. Ji helbesten bin helbesıvanen mezin, wek N. Hikmet il A. Ka­dir gelek bez kiriye, le di bin tesira wan da nemaye. Hurrneıa xwe ji Nazirn ra weha dibeje:

" ... li hember boba hidrojene

Xençera kurd kare çi b ike".

Di vir de dixwaze meznatiya Nazim wek helbestvaneki bine ber çav, le di eyni wexte da ji dide zanin ku kaniya helbesten wi bi

· xwe xelke kurde.

Helbesten Ahmed Arif di pirtôka "hasre­tinden prangalar eskittim" da hatiye berhev kirin il ev pirtOk gelek caran çap bOy e.

Ahmed Arif sala 1991 an da wefaı kir.

63

www.ars

ivaku

rd.o

rg

64

Min zinciran kevn kir ji hesreta te

Te, qal kirina te, Ji minalen çak ra, ji qehremanan ra. Te, qal kirina te, Ji e be narius ra, be fflma Direwa qehpe ra.

Li pey hev Gur radza, çilk radiza, zindan radiza. Li derve dini!kf gurr e gurr ... Her ez ranezam, Çend leyle bihar, Min zinciran kevn kir ji hesreta te. Gui€n X w ine li pore te XİID Ge vi ali, Ge wi ali...

Te, karlbirn te biqirim, Ji biren be binf ra, Ji istera ku diherik€ ra, Heta ji dasiya kivrite ra,

. Dasiya kivrit€ ra ku ketiye Dftrtirin gelen oqyanose.

seııren xwe winda kirine hez kirinen te yen p€şfn, Maçen xwe winda kime, Be parin ji şeva ku ji nişka ve te. QedeMk, cixarek, e ku di biraninan da winda dihe,

Te, karlbirn te qal bikim ... Nebilna te, nave din e cehenneme ye Çaven xwe meqre, bi min sare ... www.a

rsiva

kurd

.org

SİÜSEGULE

Ahmet Arif

Werger: Hatlee AL

Ev çiya çiyay~ Menge~ ye Berbanga wl' li W an~ !&la Ev çiya zaroka Nemrude ye Berbanga wi li hember Nemrude IMa Li aliyeki berf digire hember Kalkasan Aliyeki seeade male Farisan Guşiye cemede li bilindahiyan Kevok~n revok li ser av an Ketiyen xezalan refenkewan ...

B ila merxasi neye inkarkirin Di şere yek 1l yek de winda nekirin Ji hezar salan vir de peyayen vir Ma em haya we ji ku bigihinine Ev ne refen qulungan e Ne koma sıeran e li ezman Ev dile bi si 1l se gule ye Si 1l se kaniyen xwine ye ev Nalıerike, B1lye gol li vi çayi yi...

Ji bine serkeş kiroşkek rab1l Kiroşkek çiyayi

65

www.ars

ivaku

rd.o

rg

66

Piştbelek Zikspf Re ben afis bO Dil di dev de wilo reben Mirov bi tobekirin dida BMeng bO, demek xalf bO Berbangek çak O be kfuııasf bO Nihl!ıf ji sf O sı! gulan yeke Bi zike vaıa o birçf Por o rih bostek Di stOkure de spf Merxasekf betirs Niheıi bi mile biıfndar Careke li kfroşke Careke li paş xwe

Filfnta wf ya delaif hale bfra wf, Ya ku di bin behlffe de xeyidf, Caniya ku ji deşta Herrane anfbO hat bfra wf Caniye ku taşik bi moıfken heşin Enibeş O se sim spi Caniye bezok Reqsok O sersert Çawa firiyabOn li ber Xozate Niha wilo beçare O giredayi Ger lilleke sar Nehatiba dilin li pişte KaıfbO hilkişiya bilindahiye Ev çi ya dost in, qedre wi dizanin Ev dest desten merxasan in MSran fedikar demaxin. Xweliya cigara veketi Zimane mare kor Ku li bin tava roje diçOrise O ev deste hoste Bi careke ve ledixe ...

Ev çava tu caran nehatin xapandin Ev çaven ku bi bebextiya şaxuran dizanfban O zanibfin ku newal bi cemed in Kaşen nerm bi berf in Bil çare bO Ew e bihata kuşlin Fermana wi wilo bO

www.ars

ivaku

rd.o

rg

Edi bila marzeriken kor çaven wi O teyren belatan dil~ wi bix w in.

Birindar im Li ciheki xali, li çi yan Di dema nim~ja siM de Ketim e

3

Di nav xwine de direj bOme Birindar im Xewna min ji şevan tantir Ruhe min distinin M dem Ev tişt di pirtOkan de hilnaye Ji bhwediti li min dan Be pirs Ev e fermana paşayeki

Kiıivo, rewşa min wilo binivisine Dibe ku ıiwayet M ditin Ev ne pesiren gulini ne Ev guleyeiı domdom~ ne Di deve min ye perçekiri de

Fe rm ana kiştin~ anin cih Mijl! çiyaye Mşin Baye hişyar o henik

4

Di nava xwine de gerandin DOre tifingen xwe spartin wir Ü li me geriyan Li bin çengen me Li nav doxinl!n me Pişta min a sor ji min standin Male KermanşaM bO DOre tesbih O qutiya min Ji min standin HemO ji di yariyen Ecemistane bOn.

Em kiıiv in, miroven hev in, ji xwineke ne Me bi gund O koçeren hember re Jin dane hev bi sed salan Em ciranen hev in Mirişken me tev hev dibin

67

www.ars

ivaku

rd.o

rg

68

Ne ji nezaniy~ ye Ji xizaniy~ ye ev. Dil~ me li pasepoıtan genn nebilye Ev e sedema kuştina me Ji bo v~ ye na ve me bi nebaşi dert~! Bi qaçaxçlti' Birebini Bi MbextL

Kirfvo. rewşa min wilo binivisine Dibe ku rfwayet M d1tin Ev ne pestren gultnt ne Ev guleyen domdom~ ne Di deve min ye perçekiii de ...

Li min xin lawo, Li min xin,

5

ez nay~m kuşlin bi Msani Di kuçik de biwtiln min iln bi xwelf Ü di zike min de peyv~n min hene Ji we, ji zanan re Bave min çaviln xwe da li ber Ruhayil S~ heb jl birayen xwe se birayen ku hln ter nebilbiln ji jtne, Ji giran, ji minaran. Gava kirfv, pisman il zarokiln eştre Li hemher fıransizan şer dikilin Simhele w an he nil derketibil. X alil min il biçük, N aztf Çeleng Sivik Siwarekt baş Gotiye' "Lilxin bira Roja narnilsil ye". Ü hespe xwe rakiri ye piya.

Kirfvo, rewşa min wilo binivisine Dibe ku rfwayet M d1tin Ev ne pesiren guıtnt ne Ev guleyiln domdome ne Di deve min e perçekiri de ...

www.ars

ivaku

rd.o

rg

DARAHINARE A LI SER GIRIK

Yaşar KEMAL

Werger: Dr. POLOÇO

Jina Mehemed li berriya ~ ser ıi bin li ser lingan rawestiyabıi. Dıi re ew daqıil bıi O

bi destan erd veda. Pişti demeke, çend tov di­lin. We ew ıov di nav desten xwe de bir ıi ani. Paşe xist nav diraren xwe ıi dawiye xiste bel'ika x w e.

We dıi re bi xwe xwe got:

• Wey li min be, wey li belengaziya min be. Hemıi ji riziyan e. W ey li min be.

Ew disan bi destan li nav axe geriya. Çend ıoven din ji dilin. Ew ji xistin nava diraren xwe. Paşe bi hers tif kir, avet ıi go ı:

- Wey, weeey keda min.

Di nava erd de tu heşnayl tunebıi. Ji seri heya bini erdekl beyar dihate xuyakirin.

- Em e bimirin, we got Em e !sal bimi­rin ... W ey, weey li sere min e bi derd be.

Dil re ew rilnişt ıi bıi qomik. Li we deşta be dawi diniheri, li wi erde mit! diniheri. Ji.

Yaşar Kemal

eşe sere we kiri biteqiya. Care di nav re ji di-

69

www.ars

ivaku

rd.o

rg

got:

- Axx, ax keda min.

Ew lıeta bi bere evare nikaribO ji cihe ku rôniştibô rabôya ser xwe. Di cihe xwe de sar mabô. We wilo li her xwe dida, ku te digot wexti ruhe we ııe stendin. Dil re ew rabO ser xwe il keıe re. Roj çilbô ava. Ew hate male, be kef il bi dilkuli Ii ber kuçik rônişt.

Mehemed:

- Keçe, got. Ne sibe, le dusilıe em e lıerin. Çer ku ez bigihijim wir, ez e ji te re peran ji çôkilrovaye- bi riya postexane bişinim. Piştl çilyina min bi deh ro jan tu here dikana Cemal Efendi. Ez e peran li ser na ve wi bişinim.

Jinik be deng ma.

Mehemed:

- Keçe, got, Çi bil ye?

Jina wi bi bers, bi careke ve xwe vala kir:

- Here, got. Here Çukurova. Toven ku me avetine hernil rizayanc. Em e heya deh rojan çi bixwin? zad hernil riziyane. Xwe nemaye. Em ji arven bnhuıin xwe nemaye.

Di nava xeni de du kehrikan bi hev re dile­yistin. Çar zaroken bi kincen pertai pertaii li hev civiyabiln, beyi ku bipeyivin ew wilo li ser lingan rawestiyabiln. Tene ye heri biçôk, bi kirase xwe ye qetiyayi bi fişe fiş lika xwe dikiş and.

Mehemed:

- Em e bizina belek bifiroşin, erne pe ji xwe re kisek genim bikirin il dawiya maye ji em e ji xwe re pe xwe bikirin.

Jinik:

- Bifiroşe, gol. Bifiroşe. Bifiroşe da em ji wi pariye qetix ji bibin.

Mchemed:

- Gava ez ji Çilkilrovaye vegerim ez e du

70

heban bikirim, ez e çar heban b ikiTim.

Jinik:

- bifiroşe, gol. Bifiroşe! Bifiroşe da em hişk bibin.

Mehemed hers bil:

- Ez e bifiroşim! gol. Hem ji ez e bi xweşi­kahi bifiroşim.

Jinik:

- Bifiroşe, gol. Bifiroşel Bifiroşe da em bi­mirin.

Dotira roje Mehemed bizin firote Dilre Efendi ye li gunde hember.

Weke kumiri jimale derketibe. Jinik ji bo bizina belek di her xwe de bi iskini digiriya. Mehemed ji nikaribil bihata male. Wi nikaribil li rilye jina xwe biniheriya. Ji her ve yeke ew her li der ve di geri ya.

Bayeki sivil< zibilen bizinan ber bi diwa­ran ve dibir. Ji we de Mehemed hat. Dô re ji Husik. Li her diware xaniyeki rOniştin. Li ser Çilkôrovaye peyivln. Ew e sibehe zô tekelina re ô biçôna.

Husik:

- Derewa dikin, got. çawa kar li çôfirovaye tune ye? E w Çukurovaya mezin!

Mehemed:

- Dere w, bi hers gol. Dere w. E w karkeran nabinin, ji bekarkerl dimirin li çôkôrovaye. Derew, derew ... Tene ku mirov bigihlje ÇOkOrovaye. Niha li Çôkilrovaye weke segan li ber mirov di gerin.

Pişti kurtedemeke Üsiv hat.

Herdiwan bi hev re:

- Hat, gotin.

Üsiv beri ku rilne:

- Min bihist, got. Min bihlst kuro hOn di-

www.ars

ivaku

rd.o

rg

harin Çilkôrovaye. Min bihist ku ...

Husik:

- Em diharin, got. Ez, Mehemed il Aşik Ali diharin.

Üsiv:

- Tuh, gol. Aqile we. Hfin diharin mitine, hiln diharin nexweşiye. HOn diharin ıaye, hôn diharin ziqôme. Aqile we. Ev ÇOkôrova ye! Hôn Çilkilrovaye ji min bipirsin. Derd ô kulen Çilkôrovaye ji min bipirsin. Ez bi Çôkôrovaye dizanim. Dehnino! Ji birçina birnitin ı1 disanji neçin! Ji xortaniya we re heyf e. Bira Mehe­med, ye te çar zaroken wek çar gulan li dil te hene. Ve yeka han meke. Ye ku diharin vena­gerin, ku vedigerin ji weke min bi nexweşi ve­digerin.

Mehemed:

- Tu çara we tuneye, got.

H us ik:

- Em zanin keko, le çara we tuneye, got.

Üsiv:

- Yen ku bi Çilkôrovaye dizanin, dizanin. Ez bi Çilkı1rovaye dizanim. Dişewite. Aveke we heye weke xwine ye. Her meşeke we weke gureki birçi ye ... Weke ewr bi ser mirov de di­girin O xwina ıeşe mirov hemilyi dimejin. Di­şewite keko, dişewite... W erin, ve mekin. Li rewşa min biniherin. Min bidin ber çavan. W erin, ve mekin. Ava we pis e, gemari ye, weke xwine ye ... Merin hevalno. Gotinen min peyven hevaltiye ne, şireta bavan e. Li rewşa min biniherin, birçi bimitin, disan ji neçin. Ji birçina birnitin disan ... Kar heye, pere heye, nan heye, şire çivikan ji heye; tu çi baxwaze­heye, le mirin ji heye. Peıişani fi belengazi ji heye. Ta ji heye, eşa zirav ji heye. Li rewşa min biniherin ... ÇOkurova dişewite, dişewite ... Bi amin bikin ô meçin.

H us ik:

- Çara we tune ye, em bimirin ji disan em e herin.

Mehemed:

-Em e herin.

Husik:

- Mirin ji ıunetiye çetir e. Ta ji belenga-ziye çetir e. Eşa zirav ji toneti ye çetir e.

Mehemed:

- Em e herin, got.

Üsiv:

- Li rewşa min binherin, gol. Ez naçirn. Ger carek din ez herim, we li wira meyte min bimine. X w e de neke. Ez carek din narim. Ez e pel ô qaşilen daran bixwim, le ez naçim.

Mehemed:

- Em e herin, got.

Husik:

- Mitin ji tunetiye çetir e. Em e herin, gol.

Üsiv:

- Li rewşa min biniherin.

Wi bi deste xwe ye raste her zike xwe ni­şani wan dida. Zike wi weke zike jineke avis bilbil. Stilye wi weke şiveke zirav. !hen wi yen qalind qelişi fi perçivibiln O di rOye wi de piça x w ine ne ma bil.

Ser u bine wi perişan bfibu. Pehniyen lingen wi yen xwas perçivibôn, bObOn weke lastiken oıomobilan.

Husik:

- Mitin heye veger tune ye, got.

Üsiv:

- A min şireta hevaltiye ye. got. Her meşeke we ...

Husik:

71

www.ars

ivaku

rd.o

rg

- Tu bi X wede ki bes e Üsiv. gol.

Üsiv carek din deva xwe venekir.

Libafen wan ~n pinekiıi li pişt~n wan bun. Da~n xwe ji xistibün ber pişten xwe u li bendi Mehemed rawestiyabôn.

Mehemed bi jina xwe re dipeyivi. Du re:

- Di xweşiy8 de bimlne, wl gol fi meşiya.

Jina wi bi du wi de:

- Zad hem u riziyaye, got.

Roj bilind dibô. Ew dereng mabiln. Ketin ~. Heta ku exa sp! ya xani~n gund ji ber çaven wan wenda bOn ji, ew li pişt xwe dizivi­rin O li gund diniherin.

Ew wisa dimeşiyan, ku ax di bine lingen wan de diherifi.

Dengek ji pişt wan hat Ew sekinin. Dilin ku Üsiv bi bazdan bi du wan de te. Heta ku Üsiv gihlşt ba wan ew ji hal de ketiM, behna wl diçikiya.

Üsiv:

- He la rawestin, gol Ez hebeki beiına x w e berdinı. Ez ji gund heya vir bi bazdan halime.

Li Üsiv civiyan. Pişti Üsiv bebek! behna xwe berda ü bi ser hişe xwe de bat, got:

- Ez fikirim, ez hizirim, ez bi du we de ha­tim. Kurdan gotiye, mirin mirin e, ev xirxira han çi ye! Mirin mirin e ...

Bimeşin.

Asınan çiki say! bü. Ew deşıa düz di bin lingen wan de diherifi. Çaxa ku ew di keleka erdan de derbas bun, daqOI bfin il desten xwe li nav ecd gerandin.

e.

72

- Xer te de tune ye, wan gotin. Çe nabe ...

Mehemed:

- Ku xer te de hebe j1 ji çi re dibe. Bostek

Biçine, biçine dest. namine, neynilk nami­ne. Zade je te ji du kulm in. Ma ku xer te de he bejiçi re ye.

Husik:

- Bila tunebe, gol.

Aşik Ali:

- Ku heba baş dibO, gol. Ji qet tunebune çetir e.

Üsiv:

- Bila Çukurova di bin erde keve, goı.

Yen din keniyan.

Ew gihiştin Akpinm. Li wir rOniştin u behna xwe berdan. Av vexwarin, ser çave xwe şuştin. Bi careke ve ıe nih8rin ku ew ji xwe re çi bibinin, şivaoo Keklikoj!lu Mehe­mede Zarok di ber wan re derket

Husik:

- Xer e Mehemed, gol. Tu li van deran çi di geri?

Mehemede Zarok:

- Ez diherim, gol. Ez e herim Çukôrovaye. Min çuyina we bihistibfi, ev du rojen min in, ku ez li vir, li bendi we me. Ez e herim edi. Bila edi Axa ji xwe re şivaneki weke min bi­bine. Min xistiye se~ xwe, edi ez e herim.

Mehemede Zarok zeyif, weke şiveke bO, le dest u lingen w1 mezin bfin.

AşikAJi:

- Te baş kir Mehemed. goı. Min bihistiye nebihistiye, tu li ber deriye Keklikoj!lu ye.

Husik:

- Ne heq, ne tu tişt, ne wilo?

Mehemede zarok:

- Ez mirim, got, ez ji cane xwe aciz bilme.

www.ars

ivaku

rd.o

rg

H us ilc

- Her roj ji ledaıı ...

AşikAli:

- Tu ~ xelas bibl, got.

Mehemed~ zarok:

- Ma ew ~ li Çôkfirovaye mafe min bidine min?

AşikAli:

- ÇOkôrova jl ya Keklikoglu ye, gol.

H us ik:

- Hela hela, got.

Mehemed~ zarok:

- Mafe min, got.

Mehem~din:

- Metirse, got.

Mehemede zarok:

-Ez e cotek gaye quloçmezin bikirim, got.

Üsiv:

- Çôkfirova di bin erde keve, got.

AşikAll:

- Paş de vegere!

Üsiv:

- Çav~n sederne kor bibe, got.

Mehem~ mezin, yani Mehemede din:

- Xwişkek min heye. gol. Layiql ÇôkOrovaye ye. Keko, ez çi dibim bila bibim, le xwişka min layiql Çukfirovaye ye. Xwişka min wilo ji min bez dike ku ... Em e rast herin çiftlik~. X wişk di ser xwişka min re li Çôkôrovaye tune ne. Em e heya payize li çift­like bixebitin.

Meşiyan, şeveke li çOkOrovaye razan. Ji wir ketin r~:

- Gund di ser gund~n Çôkôrovay~ re tune ne, gotin. Ew yekemln gund in, ku ji xeıiban hez dikin.

Ew di riya dôz de meşiyan, bi ser serkaş ketin, daketin bin ser~. Li ser zinarekl rôniştin O nan O çolika xwe xwarin. Behna zenbOre a x w eş e w de h n kirin. Paşe w an x we direj kirin ô cigaren xwe kişandin. Ew ji Maz­gaçe derbas bOn. Daristan dixuşxuş"ın. Li ser gire Çlçeke çadiren koçeran dilin. Ji çadiran dôxan pel dibii. Keçiken peşmalsor dew diki­lan. Li sigringaçe li hemberi wan Kurdeki pexwas ii serqot. di gel jina xwe ii penc za­roken xwe kerek di ber wan de bfi ii dahatin. Jina ye Kord ô her penc zaroken wl wilo zeyif biin, ku te pif bikiraye ew ~ biketana. Li ser wan tu tişt nema bfi. Te digot qey ev çil sal~n wan e di xelaye de ne. Silav da wan ii derbas bil n.

Bi kurtebiriya gotine, piştl reveçilna du rojan ew gihlştin çôkilrovaye. Ava Savriin~ bi xuşln diherikl, zelal...

Li jorl Dlklrllne, li bin dareke xewa xwe şikandin. Gava ew hişyar bfin, roj ber bi ava diçii.

Mehemede zarok çavlixew, re deng Mdl çii ba Mehem~ din. Dev~ x we bire ber guhe wlô hedl:

- Ape Mehemed, got. Li vir male min nax­win ne?

Mehemed:

- Metirse. got.

Mehemede zarok bi kef:

• Tu bi rast! direjl? Ma ew e li vir male min bi temami bidine min?

Mehemed:

- Ez ji te re dibe jim, metirse, got.

Mehemedc zarok:

73

www.ars

ivaku

rd.o

rg

- Ez e cotek ga bikirim, got, cotek gaye quloçmezin. Ez e pirr bixebitim.

Mehemed:

- Ez e te emaneti xweha x w e bikim. Tu e ji xwe re kar biki.

Mehemede zarok:

- Male min ... gol.

Mehemed:

- Metirse, gol. Di vi welati de di ser xweha min re tune ye.

Wan lihefcn xwe pişt kirin. Aşik Ali tembôra xwe ya seri bi guli xisıe desten xwe.

Mehemed:

- Çiftlik li ve jere ye, got. Em e niha bi­gihene. Ku xwişka min, min bibine ew e ji kilfa dehn bibe. We li zarokan bipirse. Ew e li jinike bipirse. We çend sal bere du kirasen ni­kenô dabône jina min. Koroxliya me he ji wan kirasan li xwe dike. Ku em niha bigihen wir ew e me bifermine hundir. Ew e kare heıi baş bide me. Em e heya payize bixebitin.

H us ik:

- XweMn weni li Çôkôrovayc nayene di­lin.

Mehemed:

- Ku axa roje yeke bide xelke, ew e roje yek O nive pe bide dayin. Ji bo we ıl we beje, ev hevale Mehemed in.

AşikAli:

- Xwede bike ku wisa be.

Mehemed:

- Weke xweha min ıune ne. Hôn e niha bi­binin. Çer ku em bigihejin wir ew e nen derxi­ne.

Mehemede zarok:

74

• Maie min ...

Me hem ed:

- Metirse.

Mehemede zarok:

- Yen quloçmezin ...

Mehemed:

• Ez bi qurbana xweha xwe birn. Ku ceger bi axe re hebe, bila male kesi bixwe. Xweha min we derkeve hemberi wi o we bibeje, ji Xwede şerrn bike, ma male van belengazan te xwarin? ... Hingt we axa bi lez derxe O bide.

Aşik Alt:

- Ger wilo be dive mirov xwe ji xwehi!n wilo re bike bi qurban.

Mehemede zarok:

- Yen quloçmezin ...

Husik:

- Ez e quloçen mezin di diya te kim, goı. Quloç, quloç!

Mehemed:

- Dev ji lewik berde, Hosik, goı. wt xwe diliye neditiye ew li ber deriyen xelke ye.

Aşik Ali:

• Destlewik medin, got.

Mehemede zarok:

• Ez e pirr pirr bixebitim, got.

Mehemed:

- Cotek gayen mezin hebôn, got, min wek çaven xwe li wan diniheri. Xweha min digot, di nav Karkeran de ye ku wek te li gayan mi­qaıe ye tu ne ye. X weha min weha digot. Gava ez ji wir hatibOm, gaye min e zer giriyabô.

Aşik Ali:

- Hela, bela, goı, hela hela Mehemed!

www.ars

ivaku

rd.o

rg

Mehemed:

- Ger ez derewa dikim, ez xere ji zarok!n xwe nebtnim. Gava ez hatint wt stôye xwe xwar kir O xwe alast HOn e niha bibtnin. Ku gaye zer min bibtne ew e min nas bike. E w e ji kefa di cihe xwe de bileyize O biôre. Hôn e niha bibtnin.

AşikAit:

- X wede bike w il o be, got

Meltem ed:

-Ilim jt xweha min, got. Em e bi saya sere we bi hesant peran qezenc bikin.

Mehemede zarok:

- Ez e jt cotek ga bikirim, got. Cotek gayen ku ji min bez bikin.

Husik:

- Tu e bikirt, got, tu e bikirt ..

AşikAJt:

- Dest I!wik mede Husik, got. Roj neditine htn, çenikek zarok e ...

H us ik:

- Em deste nadin ...

Mehemed:

- Ziken Karkeran sal donzdeh meh bi şor­ha mirrnıirrke dinepixin. Xweha min nan! bi goşt O rôn dide min. Xweha min evqast ji min bez dike.

Ew ketin hundire çiftlik!. Hewşa çiftlik! lije traktor, zadçin, erebey!n hespan, kamyon O jipen haşin, sor O zer blln. Di bin tava roje de dişewiıtn. Massey-harris O Farguson, ma­kin!n bi maıtceyen cOrbecôr ... Çend peyayen kincbiyax bi tebati li dor wan makineyan

. diçOn il dihalin.

Mehemed:

- Wa ye xweha min, got, Q meşiya.

Şelwereki reş li xweha wl bii O emir dida nanpejen tenore. Xweha wt yeka qônmezin ô dagirttbô. Ji entşka we heya bi bazine desten we ıiji bazinen zer bOn.

Mehemed ber bi we çô, çô ba we tu ne­mabô ku ew li hev biqelibiyana. Xweha wl hiç guh nedaye. Mehemed şaş ii ecebmayi mabii, bina jt dikeniya. Her çar hevalen wl li wir rawesıiyabOn, geh li Mehemed, geh jt li x w e ha w i diniherin.

Mehemed xwe negirt:

- X wiş!>e, got, ez Mehemed im ...

linike ew wilo di çav re derhas kir.

Me hem ed:

- Xwişke, gol, ez Mehemed im, Mehe­mede pale... Ma naye birale ku min bi gaye zer cot dikir. Em hatine paleyiye xwişke, ez Mehemedim.

linike sere xwe rakir, Ii wi neniheri O zivi­ri ser pireken nanpej.

- Naneki bidin ev e han, bila here, got.

Jineke nanpi!j nanek direıi Mehemed kir, ew nan wilo di des1e Mehemed de ma. Te di­gol, qey te e w di ava ketendi dakiri bO, X wina di ıaşe wi de hemô ziwa bü. Rüye wi reş Q zer bil.

Bi hedika:

- Xwişke, got, xwişki!, ez Mehemed im. Mehemede Pale. Gayen zer. Ma naye bira te, gava ez çü bOm wan stilye xwe zivirandin ... Gayen zer li ku ne?

X wişke be ku le binihere, pişıa xwe daye o ber bi male ve meşiya.

Mehemed ji ve eceba han liştek fehm ne­kir, bi gejt nan di dest de O li hevalen xwe zt­viri.

Hevalen wl tu tişt je re negoıin, le dô re Aşik Ali:

75

www.ars

ivaku

rd.o

rg

- Guh mediye, Mehemed, got. Vir Çôkürova ye. Ne ku em nizanin. Guh mediye. Xwezi te kan"büya gayen xwe yen zer bidita­na. Ki zane be we belengazan çiqas kefweş bibüna.

Ew çün aliye çiftiike ye din, pişta xwe spartin diwer ü rüniştin. Hosik girs bu, bi qasi du peyan bU. Aşik Ali zeyifoki, Mehemed direj bu.

Gava lawikeki bi tilOme bi yax fi qetiyayi di ber wan re derbas bfi, çaven wi li Mehemed ketin. Lawik ber bi wan ve reviya.

- Hooo ape Mehemed, tu bir xer hatiyi, tu bi xer hatiyi, got u çu desten wi.

Lawik di huvdehan de xuya dikir.

Min wer beriya te kiribfi, wer beriya te ki­ribu, ma tu li ku mayi?

Ev du sal bere bO ku tu çübüyi, ne wilo? min w er beri ya te kiribü, min bi xwe xwe di­got, ew li ku be we rojeke derkeve il were. Tu bi xer hati, tu bi xer hali. Law ik kiıi ji k efa bi­fıriya. Pir şukur ape Mehemed, pir şukur ku min tu diti. Min digoı, çawa be tu e rojekil we­ri, a va tu hali.

Mehemed:

- Hela rüne, got.

Lawik rünişt.

Mehemed:

- Zero, te bihist be xweha min çi bi sere min de ani ? Min qet bawer nedikir ku de xweha min weha be. Min ev ji diya xwe dipa, le min ji xweha xwe nedipa. Gava pale bi xwarina şorba mirmirke zike wan dinepixi, xweha min nane bi rün il goşt dida min. sere xwe hejand. Min ev havi nedikir. Min di xew­na xwe de bidita, min e bawer nekira. Ev çi iş e? Ez şaş mame Zero ...

Zero:

76

- Mepirse ape Mehemed, mepirse, got. Tişte ku li vir dibin tu bibihizi we deve te ji hev bimine. Xwişke ne xwişka bere ye. Bi tene ez li çiftiike mame. Tu kes nema ye. X wişke yen din hernil qewirandin.

Mehemed:

- Min bawe nedikir, got. Min bawer nedi­kir ...

Zero:

- Xwişke hate dizin, got. Dibejin, ku ew bi dildariya reş ketiye.

Mehemed:

- Çiii?

Zero:

- Çirka ku ev motor hatine, ew evindar bilye ye. Motoran ew dizin. Dil ketiye moto-ran ...

Mehemed:

-W ey xwehinge! goı.

Zero:

- Her sibeh, hema ku ji xew radibe, ra­diheje satilek av il qalibek sabun, dihare ser motoran n teker ü motoren wan dişon il wan pakij dike. Ku ew piçek beri il toz li wan dibi­ne, e w de h n dibe. E w her rojen X wede w an dişot. Dibejin ku dile we ketiye tirimpelan.

Me hem ed:

- Wey xwehinga min, gol.

Aşik Ali:

- Zor e, got. X wede neyne sere kesi. Evin­dari zehmet e.

Zero:

- Ji roja ku tirimpel hatine, ew nabeje ne zivistan e, ne pôk e, li ba şorer siwar dibe il

www.ars

ivaku

rd.o

rg

dihare nav zeviyan. Ew her rojcn Xwede wilo dike.

Mehemed:

- Ez nas nekirim, gol. Wey xwişka min a belengaz. Qey wa ye ha! Ji evindariya ku te gotin wrtir e. W ey belengazL

Zero:

- Ne dchn e, got, ew disa weke bere ye. Ew evindar buye, çawa te nas nake?

Mehemed:

- Min bawer nedikir. Ev qet nedihat hişe min. Wilo be, hişe wc li sere wc ye, lc evinda­riya reş ... X wedc şifa xwe le bike ...

Zero:

- Tiıjtcn li vir dibin tu bibihize! Roje hezar pale ıen O hezar diçin. Pale weke lavlakf! ne. Kar tune, hal tune ... Xwişkc ji şaş maye. Ar­van ter nake, nan ıer nake. Tene bide, bide, bi­de.

AşikAli:

- Wilo ha!

Zero li Mehemed ziviri:

- Ku bayale bigihije !işten ku dibe ... Ku tu bi vi kaıi bibesi ... Wen axaye kal, DôrsOne kOt ...

Mehemed:

- Çi bi w en Axaye kal hatiye? got.

Zero:

- Qeı mepirse, got. Tişte ku bu bi wi bô, qet mepirse.

Mehemed:

- ROyc wi bi nOr bô, got. Kar ji dikir, mi­rov digot qey xorteki bist sali ye.

Zero:

- Çü, got. HemO çôn, bi tene ez mame. Lı

W eli Axaye kal mepirse ...

Me hem ed:

- Min di mereqe de mehele. De ka beje be çi bi wi hatiye?

Zero:

- Ape Mehemed, got. Gava ev tirimpel ha­lin, axe em hernil qewirandin. Hemu vekişi­yan ii çun. Weli derket hemberi axc ii got, axa. ji X wede bitirse, ev çil ii penc salen min in, ku ez li ber deriye te me. Ji Xwede fedi bi­ke axa, min riha xwe li ber vi deri spi kir. Piıj­ta min li ber vi deri tewiya. Ez e pişti vi emıi bu ku de herim. Ez e çi kaıi bikim? Di ve go­ristane de jina min radizi!, diya min radizS, se zaroken min radizen. Axa. we X w edi! keviran bi ser te de bibaıine. W zulme meke. Axaye gawir, min tu di hemeza xwe de mezin kir, min tu lorand u mezin kir ...

Hin guye te di nava neynôken min de ye. Ez e piıjti vi emıi bi ku de herim? U, ape Me­hemed, wi wisa got. Giriya, gazin kir, xeber da, li ber geriya, du rojan li ser vi keviıi riinişt, riha xwe riiçikand, nifir kirin. Nedibô, ew kete re O çO. Çirka ku ew çôye ji tu xeber jc tune ye.

Me hem ed:

- Çi peyakl baş bO, got. Le DOrsOne kOl?

Zero:

- E w niha di hepsilde ye. E w bô ye hepsi.

Me hem ed:

- Hela li kuto biniherin koro, got, mirov qet bawer nedikir.

Zero:

- Axe hemO pale dane hev, Mi ji we re kar nemaye, got. Oxira we a xere be, got. hemô çôn. Küto ;ı çu. Mehek du meh di navbere de derbas bu, me dit ku sere tirimpela Massey­Harris tune ye. sere we je kiribôn ii biribôn.

77

www.ars

ivaku

rd.o

rg

Tiriınpela mezin mir. Weke dehnan li axe ha­tibô. Çfi hukfimete, çfi cem wali, çfi Ankaraye. Dfi re Kfito li ciheki gotibfi, min weha fi weha kiriye. Hukfimeıa ew girt, la xist, ew dane elekıiıika. Kfiıo gotibfi, ji ber ku axa ew birçi hiştiye, wi ji inada axe re wilo kiriye. Gotibil, oxx, min tola xwe hilani. Wi Sere makine je kiribfi il avaıibô cihe Anavarzaya ye her! kOr. Gotibô, ku Mi ez birnirim ji ne xema min e ...

Niha ew li hepsa Adanaye radize. Axa ge· riya negeriya sere tirimpele nediı.

Tirimpela Massey-Harris mir.

Mehemed:

. Çi li ba xelke heye, goı. Ktlto qet nedipe­yivi, tim difikirl ...

Zero:

• Hemfi çfin, bi tene ez mame. Ez e ji biçtlma, ıe hosıe got, ev ji kar re dibe. Ez a bi­birn şofer. Ez li ba hoste dixebitim.

Mehemed:

• Gayen zer, gol.

Zero:

• Axe ga hernil firoıin. Gaye te ye zer il gaya mor ji kirin qurban. Ev makine heye ya. ev makina mezin, je re dibejin, zadçin, roja ku axa ew ani gaye zer tl gaye mor li ber tekeren we serjekirin, je re kirin qurban. X w ina wan di bin tekeren we de herikandin. ue. gaye zer ji makine re kire qurban ...

Mehemed fikir! ii di cihe xwe de sar ma.

Zero:

• Ev heye ya, ew hem diçine, hem ji duku· te, hem ji dixe çewalan tl dide desten ıe.

Edi kar nema. Roje hezar pale ten fi hezar diçin. Dile mirov bi rewşa wan perçe perçe di­be .... Dile hoste ji bi wan dişewiıe ... Van ıi· rimpelan hemuyan bişkine, bişewitine, dibeje, here ba Kil to ... Dile hostaye me pirr bi rewşa

78

van paleyan dişewite.

Aşik Ali:

· Peyayeki baş bilye, got. Ki be ew e ji dewlemendan hez bike. Dive mirov ji belen­gazan hez bike.

Zero ji ci he xwe peki ya:

· Hôn niha birçi ne, ez herim ji we re xwa· rine binirn.

Pişti kurtedemeke Zero di gel qfişxanek şorbe ii heft hey ş nane sornin ve geri ya.

· Ku Darendi li vir bfiya min e ji we re he· law bianiya, le ew ne li vir e .

· S pas, weke ku te anibe, gotin.

Pişti ku wan nane xwe xwarin, derketin derveyi çiftlike. Lihefen xwe kirin wek behli· fan il razan.

Adini roje, sibehe zii disan Zero şorbe il nan ani.

• Ape Mehemed, gol Hosteye me peyaye­ki baş e. Ji bo ku kareki bide we ez li ber wi geriyarn, le kar tunebii.

Mehemed:

• S pas, çawa be em e ji xwe re kareki bibi­nin.

Zero stôye xwe xwar kir.

· Xwede bike, got.

Roje weke komek biwt, tirejen xwe berda herçar ali ii spisor derket Bi re de kamyonen bi bar, traktoren ku erebeyen naylon aveıibfin dil x we, erebeyen hespan, zadçin, jip, otomo­bilen axe, ye modelen dawi ku dibiriqin, bi re­fao paleyen stilyen xwe kişandibiin nava milen xwe ii derhas dibôn. Heya niha hume guma ku li Çilkôrovaye nehatibô ditin der ii dor dadigirt. Hey ii hôyek eceb hebô.

Siyen wan en direj di peşiya wan de dirne­şiyan fi ser il bine wan di toze de mabil. Li

www.ars

ivaku

rd.o

rg

mi)e rasre yere jineke ril nuxumandl dltin. Ji­neke weke miriyeyeke. parsilye we ketibiln hev il di nav we zeviya biçilk de hectl hCdi di­ziviri. Ne siwanek we hebil, ne jl holika we.

Ewreki ji toze li hewa çebilbô. Ew di nav toz il dilxane de dimeşiyan. Toza ku dida gl­wka wan, linge wan dişewitand. E w hers biln, her yeki di tenga xwe de xcber dan. Her ku diçil Üsiv bilhaltir dibfi.

- Çilkiirova di bin erde keve, gotin.

Siyen wan kişiyabfin bin lingen wan. n bfibfin. Di havlna Çilkilrovaye de av ji ku hali­ye? Zimane wan bi ezmane deve wan ve zeli­qi bii. Bi heviya ku e w e avc bibinin, m eşi yan. Li wan deranne gund hebiin, ne jl tu tişt...

Bi refan pale di her wan re derbas dibiin, bi keder, westiyayl, mehfbiiyi. stilxwar, desten wan li ser newqen wan, ji toze tene çaven wan dixuyin, diranen wan dibiriqln. Bi ge~n xwe yen kortbfiyi, goreyen neqişandl ii qetiyayi li wan, peyayen ku ji pişten wan xwectan diheriki... Silav dan il silav girtin.

Roja li ezmen, mejiyen wan dikeland, ew mehii kiribiln. Ji aliyekl fıbiln, ji aliyekl wes­tandin, ji aleyiki ji acizbiin.

Ji dur ve, ji aliye denge zadçine c wl ali, cotkarek dltin.

Aşik All:

- Hayden, gol, em herin wir. Ger av bi wl re hebe ew e bide mc. PC li pilşe ku zadçine davet vi all wii wl ali kirin ii derbas biln. Ji ro­ja ku li pireze u qirşikan dixist, mirov nika­rlbu çaven xwe vekira. Wan nikaribiln çaven xwe vekirana fi biniherina.

W an jl dfir ve silav dan.

Merik, jina x w e il di ge 1 herdu k eçen x w e yen donzdeh sali hes~n xwe spartibiln ber pfiş il pilş bar dikirin. Ser çaven wan di toze de mabiln. Merik gomlege xwe ji xwe kiribfi fi bi tevgerek xurt pfiş davet, jin il zaroken wl jl

ew puş bi cih dikirin. Hespan sere xwe xis­tibiln nava pilş ii kirtekirta wan bii piiş dixwa­rin. Merik meleva di desten xwe de avet ser pilş il hate ba wan. Pirça singa wl ya direj spl bubil, damaren desten wl nepixi biln. Wl bi pişta desıe xwe xwectana ser çave xwe pakij kir.

Aşik Ali:

- Em tl bfine, got.

Merik ji kupe di erebil de satilek av dagirt. Bi lez, bey! ku behna xwe herdin av vexwa­rin.

Aşik Ali:

- Em şewitin, gol. Em şewitin, le em neçiln ba vanen ku tirimpelan dajon u me av ji wan nexwest. Ev miroven ha bi min eceb ten. Bi çaveki biçilk li mirov diniberin.

Merik:

-Kerem bikin, rilnen, got.

Aşik Ali:

- Bi ruben yen ku çfine, gol.

Hosik:

- Nave te bixer?

Merik:

- Nave min Xelil e, gol.

Hosik:

- Ev Aşik Ali, ev Mehemed, ev jl Mehe-med, ev Üsiv O ez jl Hosik im.

Mcrik:

- Kar tuneye, gol.

Aşik Ali:

-Em nu haline, em li kar digerin, got.

Mehemcd:

- Maşale em kareki biblnin.

79

www.ars

ivaku

rd.o

rg

Merik:

-Eöı ji me re nan nemaye.

AşikAii:

- Ez şaş mame. gol.

Merik:

- Axe xeber şandiye. gotiye. bes e ev li ser pişıa min dijin. Goliye, ev si sal in, ku ew van erden min weke malen bave xwe dajon. Goliye, bila edi ji nav erden min derkevin. Axe go li ye, bes e Mi ya ku ez ji desten w an dikişinim. Ji me re kar nema, dive mirov ki­sek kevir bi stfiye xwe ve gire bide O xwe baveje ave. Je pe ve tu re nemaye.

Aşik Ali:

-Ev tiştekl eeeb e. got.

Merik:

- Ev si salen min in. ku ez vi erdi dajom. Di her bostek vi erdi de golek xwMana min beye. Min digot, we wilo here. Min digot, qey em e her fi ber karibi n erde axe ji x w e re de­man bigirin. Min mala xwe xerab kir fi wilo bawer dikir. Ji xwe ji bi dardekicine fi ji kuş­line w e de tu çara me ne ma ye. Zulum e ...

Aşik Ali:

-Ne zulum e, mirin e. gol.

Menk:

- Mirin e, got. Ji mirine ji xerabtir e. E w e sibehe motora sor bine bixine nav ... Di her bosteke de golek xwedana min heye.

AşikAii:

- Rast e, got. Ji mirine ji xerabtir e.

Merik:

- Ez e ji niba pe ve karibi m çi karl b iki m? Ez e beyi erd karlbirn çi karl bikirn. Zulum e. E wi disa zad neqede ji, erden we hene, ci fi · w aren w an hen e ...

80

Aşik Ali:

- Heye, got.

Hosik:

- Xwezi tunebilya. got.

Aşik Ali:

-Wa mebeje, heye, gol.

Merik:

- Bila e min ji maleke ku min sere xwe texistaye il pariyek erde min hebfiya, bila ez ji birçi~a bimiraına. (Sere xwe kil kir) Axx, ku e min ji... Ni ha ez e çi bikim? Ax ev gawire Amerika, ax ev muhendlze mareşal ... Zu­lume ...

Aşik Ali:

- Gava deriyek te girtin, yeki din vedibe ...

Merik:

- Bila venebe, got.

Aşik All:

- Çawa be we vebe.

Merik:

- Deriyen ku vebin nemana ku, hernil halin girtin.

Aşik All:

- We vebe.

Merik:

- Gava hiln di vir de halin we dit. Jinikek heye, bi sere xwe halet dajo.

Aşik All:

- Medit.

Merik:

- Beri niha bi se salan linge mere we di ber patoza axe de ma. Jinik bi se zaroken xwe ve li ve deşıe ma. Zaroken bi taye. zaroken bi eşa

www.ars

ivaku

rd.o

rg

zirav ... Axe ji wan re ji goliye, ji nav erde min derkevin De bila Xwede deriyeki veke ... Ma deriyen ku bene vekirin mane?

Aşik Ali:

-Ez çi zanim, gol. Xwede gewriya ku qul kiriye vala nahele.

Merik:

- Bila vala bihele, got.

H os ik:

-W er vala dihete ku ...

Zaroken ku li her siya teliz razabôn, giri­yan.

Merik:

- Keçe, gol, werin biske behna xwe berdin.

Jinike fi herdu keçiken xwe meleven xwe danin fi hatin ba wan. Rfiye keçikan wek bi­zaten e gir sor bfibfin. Pişti ku ter av vexwarin, halin li rôniştin. Jinike rahişt zaroka xwe, piş-

ta xwe da wan fi pesira xwe xiste dev.

Aşik Ali:

- Rabin zarono, gol, em alikariya hevel bi­kin.

Ji bili Üsiv hemli rabfin. Di hundire sae­teke de hemfi pfişe gidiş(\ avetin li hatin di bin bolike de rônişıin.

Merik:

- Xwede kemaniya we nede birano, got.

Jinike ji ji meşka ku bi mirdiyaqe bolike ve bi dardekiri bfi dew derxisl fi dawerivand.

Gişa vexwarin.

Gava ji hev veqetiyan merik:

- Hfin kemaniye nebinin, got Maşale hfin ji xwe re kareki bibinin.

Dümahik heye.

81

www.ars

ivaku

rd.o

rg

FATIH MUDERIS

Dilower Meqeri

• Sa/a 1922 an li heri!ma He/eb€ ji dayik biiye.

• Wi!neki!ş f li Parise u Roma ye xwendiye.

• Wi!nekari, peykari, kurteçirok u rismi!n pirtuk u rojnameyan, kiriye.

• Sala 1951 i! xe/ata si!yemin wergirtiye li sala 1952 an ya yekemin.

• Peşangehen taybeli li welatf!n EwrfJpayi! pi!şkf!ş kiriye ü bi hunermendbı navneteweyi re beşdari ge/ek pi!şangehan büye. Rexnegi­ran pirr li ser nivfsandiye.

• Di destpi!ka sali!n hefti!yi de serokf! E/­manya Federal Va/tersche/1 pi!şwaziya wi ki­riye il xelata he ri buha li weli!t pi!şki!şi w i kiri­ye

• Niha ew li Suriye serok{! sendika hımer­mendan e U mamosteye zaningeha hunerrnen­diya spehf ye.

Bi serdana wenegeha. F. Mfideris ya li ta­xa "Tulyani" ku di dile şama bazirgani de ye, mirov sUrdar il matmayi dimine. Odeyeke biçilk il teng, berhemine belavbfiyi li kuncikan

82

il hunermendeki mezin, ku ji sembol en tevge­ra hunemendiya spehi il nfijen e. Di wenegeha x w e de -gelek caran- peşwaziya se­redanen xwe en Kord dike. Di cih de resime­ki dertine, Kamiran Bedir-Xan il Anton Se­ade seroke partiya Suriye ya neteweyi şani wan dike il dest bi lekolina biraninen xwe en li gel Kudan li Beyrfide u li cihen din, dike. Ji nişke ve xwe bi pelen muzika Kurdi.ya kJasi­ki re berdide. Jimevanan şenn nake, bi rewan u hunennendi radibe ser piyan, dest bi go­veııde dike. Zoke ku di ııava wl de razayi ye hedi şiyar dibe. Paşeroj il zarotiya ku bi bend il rewiştan halibil dabeşkiran dilive. Ew re­vişten ku F. Muderis ji cihana destanen çiya­yi, ji razcn daristanen qiz yen ku zaroktiya wi hemez kiribfin li heremen Kurdan bi dfir xist. Hunennend F. Muderis, çave xwe li we çar­medüre vekiribô. Çiyayen bilind yen rengo rengo, him ô tehten giraniıi, daristan il ctaren zeytônan, yen ji keske tari, xwendina bibilan, xuşe xuşa çem O rfibaren tar ô mar li tevli lo­randina dayika wl dibôn Dayika çiyayi O dilo­van, ya ku bi zimane zinar u sipanan, bi aifa­beya destanan je re dilorand. Loma Fatih Muderis he ji bi nekiriye.

www.ars

ivaku

rd.o

rg

X e bat ek F. Mııderis

83

www.ars

ivaku

rd.o

rg

Bave wi kurden Helebe O ji malbateke maldar bO. Di dema Osmaniya de erd fi dest­hilatdariya wan digihişte berilma Kurddaxe. Li Kurddaxe bave wl keçeke Kurd ji malbate­ke cotkar nas dike, je hez dike il we bi dizi mehr dike. Bi dfi ku malbata wl agahdan ve bilyere dibin, li hember radiwestin il didin di­yar kirin ku kirina wl li dijl rewişt fi rola mal­batil ya civaki ye. Lewra bave Fatih Muderis temene xwe yil kurt buhaye ve evina xwe di­de, bi dev fi deste malvata xwe te kuştin. We gave Fatih li ser deste dayika xwe bu. Deh sa­lan di hemeza we de il li gunde wl jiya, le malbata bave wi bi koteki wl ji slnga dayike bi dfir dixlnin, wi belfi bfibô. be guman, we perwerdiya wl ya peşin, ya di nav we xurista efsanewi de bandôreke behempa li hişyari ô raperina hesten wl kiribe. Netiştekiji ber xwe ye ku, di salen penciyi de tabloya F. Muderis xelata yekemin wergirtiye. Tablo bi nave gunde "Kefer Cene" bfi. Ev gunde Kord! ku xwe li ser çiyayen bakur ramendadiye. Çi­yayen rengareng di gel jena jindari ya him fi berdan. Hlmen şiriki en rewan, an himen wi sore germ wisa rexnegiran bi geleruperi dan diyarkirin, ku tabloya Kefer Cene di huner­mendiya Suriye de destpeka serdemek nu ye. Disa di ve deme de Muderis hevçaxe xwe bi kurteçlroka x w e ya p(jşin ku di rojnameyen Şame hatibO weşandin, mat il sermesi kirin. Fatib Muderis ne resimkeşe yekemln e ku der­basi clhana peyven efsanewi dibe. Berya wi gelek hunermenden mezin hene mina, Mikael Ancelo, Van Gogh O Piccaso jl. Carearan hu­nermend il wenesaz best dike ku bi awayeki rek fi pek hew dikare renckeşana xwe bi gew­de bike O Fatih Muderis ev tirsahundirini ji zarotiya xwe aniye, an di dema zaroktiya wl de ve tirse di hinave wl de cih girtiye. Renckilşana bi dayike re hiştiye ku F. Muderis li gel hunermendiya xwe, xwe berde cihana

84

peyvan. Hiıı rexnegir dibejiıı, çlroken Fatih Muderis weke çetirio weneyen wl ne. Çeqôle Nehnehe, Reşo axa çetirln çiroken ku bi erebl hatibfi nivlsln. Di van herdu çimkan de Fatih Muderis erişl peywendiyen civakl dike. Van peyweııdiyaıı her gav mina berevajiya rexisıina çini ya kolcdari yi paşmayi dibine. o ji ve dôrtir, gava ku bi qehremanen xwe re li diji zordestiya neteweyi deııg bilind dike. Her dem gundiyen belengaz ji bela biyaniyen ku ji Helebe haline, tene perçiqandin. Ji bill wenesazi O çlrokan Fatih Muderis helbest ji nivisandine. Helbesta wi ya bi nave "Dersim" di salen weşana xwe de navdar O dengdayi bO. Di ve helbeste de derd, perişani O trajediya gele Kurd li Kurdistana bakur, stemkariya Ke­malistan, yekbfina çarenfisa Kurd il Ermenan dide xuyanikirin.

Fatih Muderis huııermendiya xwe bi surre­alizme dest pe kir. Paşe di weneya xwe de be­ri dide sembolizme. Di weneyen xwe de her dem mijareke bikart!ne fibi şeweye çareserki­dna objektiv berdewam dike. Bi halkeşi fi he­wes danustendine bi rengen sor re dike, bi pi­lan fi bi hers xezan dikeşe. Di peş ve birina tercubeyen xwe ye huneri de fi tegihiştina zi­mane nujen il nildem de, F. Muderis ji huner­menden yekta ye.

Di van rojan de, tevgera çandeyi li Suriye xwe arnade dike ta ku şahiya 70 saliya Fatih Muderis li dar xinin. Di bin desten wl re nivşen hunermendan bere xwe didin asaya afirandin il nukirine. Ji wan ji hunermenden Kurd en ku herdem li nik dilovani O rewişten F. Muderis dijin. Lewra tevgera huneri ya Kurdl herdem bi payebun O serbilindahi li F. Mudri temaşe dike. E w hunermende ku ji çiya hali ye O herdem çi ya mijareke be hedan bô di wene, çlrok ô helbesten wl de ... www.a

rsiva

kurd

.org

Mamastaye Muzika Kurdi;

ARAME TİGRAN

Derweş M. FERHO

M e hemiyan nav ii denge Arame TIG­RAN bihistiye. Muzika wi di dilan ii

govend, şahi ii xweşi, dawet ii cejnan de ~n guhdarkirin. Di rojen xweş de em li sitranen wi yen kef ii evine, di rojen ne xweş de ji deng ii sıraneo wi yen bi derd ii kul dibihizin.

Me ji ozane mezin pirsi ii wi çiroka xwe ji me re got "Ev dibe çi! O heşt sal ku ez di­sitrem. Be rawestan il be westan ez li ser hu­neıt xwe xebitim. 11

De il bave Arame TIGRAN ji ber zilma neyaren xwinxwar ji Siliva reviyane Binxete, Kordisıana bin des~ Suriye. Li wira bi ci di­bin. Ararndi sala 1934 de li Qamislo dibe.

"Di duwanzdeh saliya min de kilarn il mi­qarn li ser zimane min biin. Min disitrand ii deste xwe ji pe re dihejand. Di diliisıana Er­meni de min dixwend. Mamostane muzike tim deh li sere dehan dida min. Paş qedandina diliisıane ez ji alikive bave min ji aliye din ve li cihazeke muzike geriyan. Min Ud dit O se salan li ser xebitim. Paş se salan cumbuş der­ketin. Min ew stend ii min xwe li ser we tehr

kir. Denge we bilind ii ziz bfi. Tam ji denge min re bil. Denge min li xelke belav bil. Di bist fi se saliya min de ez daweti şahiyan ki­rim. Bi Kurdi, Ermeni, Erebi O Tirki min disit­rand. Ev huner il kare min ta niha ji berde­wame."

"Bave min dit ku ez roj bi roj peş de di­çim. Bi ve yeke bextewar dibô. Şiret li min kir: 'lawo, tu dengbeji il sazbendiye bernede. Dewran ~n il <Iiçin le huner dimine. Tu hu­nere xwe berdewarn bike ewe rojekil bikeri te be. Tu poşman nabe. Ji van şiret O daxwazan pe de tişteki ji te naxwazim. Bizane ku huner fi sen'et bazın fi gustilka zer e di deste meriv de ye."

Bave Arame TIGRAN je re soz dide ku ew helbestan binivise O bide wi ku ew ji wan bike kilam. "Helbesten ku ji te re binivisirn bi­ke ser muzike il ji hemi Kurden dinyayere bi­sitre. Ji ber ku wan ez ji bin zilm O zordestiya dijmin xelas kirim. Bila ev helbest il kilamen min bi deng il ınuzika kure min li nav cemaeta kurda belav bibin. B ila e w sitran ji cemaeta

85

www.ars

ivaku

rd.o

rg

D.M. Ferlıo, Arame 11gran (Foto: i::.olda Bagi'rm·t.ı)

Kurd re bibin di yari." Bave Aram jc re dibe il­ham ii şiretkar. Aram ji gotina wi naşıkene u bi ya bave xwe dikc. Van golinen din yen bave xwe ji teknır dike: "Em ii Kurd ji bere de ciraııen hev in. Orf ii adeten me. rablin ii ru­niştina me, sitran U kilamCn mc, bOne wckc hev. Govenden me. daweten mc. kincen me ji hcv ferq nakin."

Sala 1966 bu. Riya Ermenistane ji her keıre Ermeni re vebii. Bi evina we!Ct u heviyen mezin, malbala Aram bere xwe da ErmcnislanC. Li wira bi ci bUn. Kar dane wan O wan ji ji bo jiyana xwe bidominin kare xwe kir. "Heta ku jumalistcn (xebatkaren) Radyo ii Televizyona Beşe Kurdi Li Eôvane ez ditim. W an deng ii muzika min nivisin il di radyo u televizyonC de prograınCn min çC kirin. Ji min xwestin ku di bcşa Kurdi de bi wan re bixebi­tim. Min bi temami 18 salan ji radyo il tele·

86

vizyona Kurdi re xizmet kir. Yani ji 1967 ta 1985 li wira xebitlm. Qisme Erebi ji min di­kir." Kaset en Aram ten çapkirin. N av fi denge w i bi wC yckC li nav hem i Kurdan bclav dibe.

"Hebfin il kultura Kurda heta neh-deh sa­lan bere nchalibii nasin. Ev nenasin cihe xwe da nasin il peşkctina ve hcbiln ii kulture. Adet, muzik, edebiyat ii folklora Kurdi ji edi hate nasin u cihe xwe ye giring girt. Sebeben ve yekc pirall ne:

a) Li Kurdistan hişyarbiineke mezin heye. Di hembere dijmin de şereki giran, ye çckdari, ji bo serxwebfine heye.

b) bi vi şcri re xebata kulturi ji bi awaki xurttir peşda diçe.

c) Kurd di van salen dawin de ji nav si­norcn wcJate X WC derket in U herweha ji nav sinaren dcwleten dijmin, yen dewleten kolon-

www.ars

ivaku

rd.o

rg

yalist jl, derketin O li din yay~ belav bOn. N asi­na kultum Kurdi li dinyay~ bi saya ve civaka Kurd ç~bfi. Entellektuelen Kurd di vi wari de wezifa xwe bi awaki baş kir O bi ser ketin."

Arame TIGRAN hez ji hemi sitran O hemi miqamen xwe dike. Her gotinek wi, her hel­bestek wi ô her lexistinek wi li tNen cumbuşa wl je re biha nabiııe. Hemi je re bi qedr ô gi­ranbiha ne. U disa hin sitran je re xwedi bira­nin ô bi qedr in. W ek sitrana "Dilbere ku li ser eşqe ye. Civaki ye. Edebi ye. Ev helbest evina meriveki di hember jine de bi awaki pirr xweş tine ziman. Helbest ya Feqiye Teym ye. Sitra­na Şev çô, helbesta Cigerxwin c. Wl ev hel­best di hepse de nivisi ye. "Dema ku Cigerx­win çiroka xwe a hepse ji min re digot kezeba min dieşiya. Min ev helbest li ser ve yeke kire sitran. Dema min ev sitran Çekir ô digot dile min ne diçfi xwarin~ ô ne diçfi vexwarine. Di-

ya min pir aciz dibfi. U çi bilcim ez bi ve hel­beste dieşiyam. Helbest bixwe li ser Kurdista­ne." Arame TIRGAN dijmine milete xwe ô dijmine milete Kurd yek dibine. Dijmin eyni dijmin in. Ji ber ve yeke ji wi di sitranen xwe de ji ev yek aniye ziman. Sitrana "Lo lo pis­mamo, li hember dijmine xwinxwar qerin e, banga şer e. Ev helbest ji ya Cigerxwine."

Sitnma "Eiegez, helbesta helbestvaneki Kurd, Ferild\ Usiv e. Evina welat line ziman. Em hemi, Ermeni ii Kord tev, di bin hezar kul ô derd de dijin. Gele me bindest ô zilm diline. Çar aliye me dijmine, le dost kem in."

Aram, bi muzik sitranen xwe şerre azadiye dike. E w ji bo azadiye her rcnge şerr lazim di­bine. "Şere azadiye pirrali ye. Bi çande ye, bi sitrane ye, bi govende ye, bi nivlsine ye, bi qeleme ô şôr e wek ku peşiyen me dibejin. Ji ber ve yeke min helbesta Şehid Firat kire sit-

\

Denvi}ş M. Fcrlw, lıramc? Tigran (Foto: fzolda Begi'rm'aj

87

www.ars

ivaku

rd.o

rg

ran iİ gol. Ev helbest li ser şehid~ nemir Firat hatiye nivisin. Firat şervaneki heja bii. Ew di sala 1990 de di şerre diji dijmin de li Kordis­ıana Bak ur şe h id ket."

li ser rewşa muzika Kurdi ewha difikire Arame TIGRAN: "Muzika Kurd1 di van salen dawi de pirr zengin bfi ye. U, mixabin, rfihiyeta muzika Kurd1 ~ de kem bu ye."

Bi ser ve qase de ji Aram ji bo xwe weha dibeje:

"Meraq eyni meraq e. Dil ew dil e. Huner ew huner c. "Bere ji u niha ji ez eyni kes im: Arame TIGRAN." Bi ve yck6 dixwaze beje ku ew hunere xwe di her deme de bi eyni dil u evine berdewam dike.

"Dive ku huncrmcnd ji hunere xwe sar ne­be. X wc tim u tim nuh bike. Huner bi nubfine diji. Emre min mezin bfiye (58 sali) Li her aliye hunere xwe de xwe wek xorteki 24 sali dibinim."

Arame TIGRAN li gelek cihan geri ya ye u

88

hunere xwe peşkeş kiri ye. Pirraniya komaren Sovyeta kevn, hemi welaten Ewrfipa, pirrani­ya welaten kevn yen sosyalist il hwd. Dew­leten Ere b neçu ye.

Aram bi bin tiştan şah e. "Beri ez bem Ewrfipa, gava min disitrand guhdaren min, li dora min kem bun. Min kem kes didit. Denge min digiha wan le ez bi xwe li dilr bilm. Niha ne weha ye. Ez derdikevim cejncke Kurdan u dest bi muzik u sitrana xwc dikim, bi deh he­zaran kes li dora min guhdaıi dike. Şah dibe. Govende digre. Ez bi ve yeke pirr şah me. Ev tim il tim ji min re wek xweneke bfi. E w xew­na min bfi rastiyek. n

Hunere Ararn ne bi tene di sitranen Kurdi de ye. Ew "bi Kurcli, Ermeni, Tirki il Erebi" disitrene. "Ez bi van çar zimana sitranan çe di­kim le ji yen Kurdi re zedetir sehwa min heye il zedctir xweşa min diçin."

"100 sitran-kilarnen min bixwe hene. 40 ji wan teksten bave min in. 60 ji wan yen hel­bestvantın kurden cihe ne."

www.ars

ivaku

rd.o

rg

KEÇIKA KIBRİTFIROŞ*

H.C. Andersen

Werger: Bişare SEGMAN

Ç iqas sar bil... şevine hişkesabiye ... 'Berf dadiket, pe re ji tariya şeve. Şeva sale a

paşın bO. S ibetire sersaL

Di ve şeva sar de keçikeke piçuk di nav kilçe il kolanan de digeriya ... pexwas u serkot. Gava terka mala xwe da, şekalin bi pe bun: le bi ken we ne hatin. Ew pelavine diya we biln, pelavine kevin il le fireh. Gava keçike bi !ez ji ber erebeke xwe dida ali, ew winda kiribfin. Keçik li wan geriya, le ew peyda nekirin. Sewlekeki fereke wan peyda kir u ew ji erde hilani. Le temaşa kir, keni ii got: "Gava ji min re zaro çebfin, eze ji wan re bi ve şekale landi­keke çekim."

Keçika kibritfiroş bi pey en x w e en w eri mi u morbfiyi di nav berre de d iç u: li rizqe x w e digeriya. Di berwanga we de paketine kibritan hebiln il elbikek bi desti ve bil. Le bil şev O hej tiştek ne firotibO. Birçi bO, diranen we di­rikrikin, ji xurtiya sermaye ruye we diqermiçi.

* Wergera vi çfroki cara p€şf di sala 1943'an, di Jıejrruı­ra ronalıl ya 19'an de çap bUye.

Kuliyen bertc diketin ser keziyen we en şeh O di pora we a gungili O hfirgurpik re diçfin. Le te de ne diheliyan, il li ser diqerisin. Heçko xwina keçike ji cemidi bu.

Ji pencereyen xaniyaıı roııike şine li kuçan di heriki ô bihiııa qazen biraşti şi va şe va ser­sale li hewaye belav dibfi. Bele, şeva sersaJe bO.

Keçike dida eqile xwe, nizanibil çi bikira. Ve gere mal? Ne w eri bii. He j tiştek nefiro­tibfi. Çawan destvala we ve geri ya mal. Ma ji bave xwe re we çi bigota? Dizani bfi ku bave we de je bipirsiya, te çiqas fırotin? Gava we bigota, "min tiştek ne firot" kalo de li we bi­daya.

Bi van raman O texminan keçik ket navbe­ra du xaniyan u xwe bi talda xaniki bilind girt. Heçko ew der talde bu u xurtiya serme le dişkiya. Ma xaniye waıı ji derve ji talda wl xaniye mezin fi depdepe germtir bu? Ma xa­niye wan çi bO? koxikek, ji her dere quler. Qulen koxike bi ka fi kincikan girtibfin. Le baye kanunan te re dihat ii carena ew ji qulan derdixistin, tavetin erde il barane ji bi xwe re

89

www.ars

ivaku

rd.o

rg

Hans Chistimı Andersenl805 -1875

90

www.ars

ivaku

rd.o

rg

dixiste hundire koxike. Keçike li desten xwe en begoş u teriki dinihert. Hestiyoken desten wc di çenne we re xuya dikirin. Qey çenn ji ser de ketibfi.

Tiştek hate bira keçike. Kihritek vhista u di riviniya we de xwe genn bikira, çi dibfi? Newenöu ... U pişti mideki, bei ko bide eqile xwe, kibıitek ji qutike kişand u ew li tenişta elbike şidand ... Xirç ... çi ronahike geş, çi ger­ınike şerin! Desten xwe en qerisi li peta kib­rite gerand. Di genniya we kibrite de cane we e miri qey vejiya.

Sehwırin diditin. Digot qey li ber sobeke çini u li ser doşekan runiştiye. Çiqas le genn bU bU! Kir ko lingen xwe ji bexe ber we sobe, wan ji genn bike. U sobe ji nişkeke ve winda bô. Kibrit vemiri bU. Li desten xwe nihert. Tişteki di nav tiliyen we de reş dikir ... bizote kibn"te.

Keçike kibıiteke din vexist. Diware xaniye mezin di ber ronahiya we de qey bU bU pipo­qek. Binabiya mirov te re diçô digihaşte heta saloneke biheşmet. Di orta salone de maseke xwarine xuya dikir. Li ser mase, di nav lenge­rike isfehani de qazeki biraşti heba: ker li piş­ta wl daçinkandi biın. Niho we bihatana, bi kere ew perçe bikirina iı li mevanan tek veki­rana. U wele ne biı. Qaz xwe ji mase zer kir, daket erde ô bere xwe da keçike ... Kibrit vemi­ri. Di peşiya keçike de ji diwareki stiır pe ve tu tişt nema bU.

Keçike kibriteke din vexist. Nihertinen ke­çike disan di diwer re çôn. Ma ne şeva sersale bô? Qirdikek çekiribfin O li dore diyariyin da­ni bfin. Bi sedan fınd vekati bfin. Çi temaşeke cazibebari Keçike kir ko desten x w e direji wan bike ... Kibrit veıniri, diware stiir ket ber çaven keçike. Bi ıene find bi hewa diketin ô

qesta ezmen dikirin. Gava gihaştine dibôn s terk. Y ek ji w an s terkan ket ô w ek sterkeke pekok li singa ezmen xeteke sor kişand ô win­da bfi. Keçike got: yek dimire. Bele, dapira we je re digot: "Gava siCrkek dikeve caneki ber bi Xwede dibe" Ax, ew dapira delal, miro­va tekane, ya ko jc re qenc bô. Heyhat sterka we ji ketibfi. Keçike kibriteke din vexist ô ew da ber diwer. Ve care çi dibine? Dapira xwe! Keçike xwe avete himbeza we, da ber qiran iı got: "Dapira min, dakika min, min zfika bi xwe re bibe! Ez dizanim, heke kibrit vemiri, ez te ji, wek soba çini, qaze biraşti ô qirdike sersale, te dapira xwe ji de winda bikim". ke­çike pey hev kibriten elbike hemi vedixistin, ko dapira x w e w in da ne kil. Dapira xwe tuca­ran evçend spehi ô dilovan neditibô.

Di ronahiya peten kibrite de dapıre nevi ya xwe kir himooza xwe, her du bi perwaza ınil­yaketan ber bi ezmane jorin firin. Ewçend bi hewa ketin ko nema bi senna ô birçitiye dihe­siyan. Gihaştibôn nik Xwede.

Sibetire emeleyen belediye, gava kuçe O kolan reş dikirin, di navbera du xaniyan de ke­çikek ditin. Keçik li erde rfinişli bü: haniriken we sor dikirin, keneki zivariye di ser leven we re diqeliqi. Keçik miri bô: Ji sennaye qufili... di şeva sersale de emire X wede kiribü. - De­ma ko ıavika roja sersale dida cendeke we e hôr, xelk le diciviyan fi ew seh kirin. Di nav tiliyen we de darike kibriteke vemiri reş dikir. Elbikeke vala li rex cendeke keçike bô. Xelke digot: "Dixwest xwe bi kibrite genn bike,

·~···" U ew tiş!Cn spehi, yen ko keçikil şeve di

ditibôn, ne dihate bira tu kesi. Disan kesi ne dizani, çawan ô bi çi awayi di hembeza dapira xwe de pe li roja sale a peşin kiribô.

91

www.ars

ivaku

rd.o

rg

HEVPEYIVİN BI HESEN SILEVANİRE

Xem DiHOKT

Heseli Silhani di sala 1957'an de, li gundC Tit*ija, niziki bajari Zaxo, li Kurdistana Iraq€ ji dayik bU ye ye. HukUrneta Iraq€ zU gund€ wan weran kir ı1 ereb anfne de­ver€. Lewra ew ji wir çtine bajarC Mftsi/C. Di salo J975'an de dest bi nivfsandinC kiriye. E w çfrok ii helbes­tan dinivfsfne. Wf berhemCn .nve di kovar ıi rojnameyhı Kurdt de belav kirine. Ew li Kurdistana Iraq€ endamC ye­kftiya nivfskarCn Kurd e. Heya nilıa dfwanek wf bi tfpbı erebf, di sala 1991'€ de çap bii ye. Ew niha jlli Kurdista­na Iraq€ dimfne.

*Kengi O ji bo çi te dest bi nivisandine ki­riye?

•• Deme ez li mektebe şagird, li salen 1975-1976 e, li bajere Misi1, min dest bi nivi­sineka be xer, bizimane erebi kir. Min bindek rez ô pexşan dinivisin, em komeka hevala bôyn O me nivisinen xwe, bo hevdu di xwan­din. Mamostaye me ye dersa erebi, geleki tembel bii, lewa wi re di da, di dersa wi da, herhemen xwe bixwinin ii gengeşe li ser bi­kin. Li destpeka sa1a heştiye, min biryar da ez bi dirusti ren xwandin il nivisina zimane xwe ye zikmaki bibim.

Pişti se sala min wera bindek bozane n x w e yen sava binerime rojname ii kovaren kurdi.

92

Paşi hinge min çiroken xwe yen kurt ji, kil ki­te helav kirin. Heta niha ji eze ve re dişeqi­nim. Xwezi min zaniba, bO çi min dest bi ni vi­sine kir! Min hind xwe dit eze dinivisim. Min gelek bej ve cibane kiriye il pelen sihriyen ne diyar bi bezeka mezin min dikeşin ve cibana pirr xweş ô bivi ô serbestiye. Dema ez ji her­hemeki serkefti xilas dibim, binge dile min dixwazitji singe min derkevit ô bifirit çiyayen ômeda. Ez best bi xweşiyeka pirr mezin di­kem. U nizanim bôçi!!

* Bare edebe kurdi evro çewaye? Helhest, çirok ô rexne.

** Bi rengeke gişti karwane edebe kurdi ye peşve diçit. Hindek niviser ji karwane peyve bi re ve man, bindek ye li dôr xwe dizi­virio ii bindek ye pengaven fıreb diaven ô bi baweri didin re. Helbesta kurdi, xwe ji kav­lanke kevin rizgar kiriye ô kiraseka nwi li her xwe kiriye. Hozana kurdi, qet ji ya erebi kemıir nine. Çiroka kurdi, niha ji bemi ıuxmen edebi bi beztire ô peşkefitire, çirokni­visen kurd, nexasim yen xurt, gelek nezikin ji

www.ars

ivaku

rd.o

rg

teknik O şeweyen hevçerx di cihana çiroka ev­ro da Ez bawer dikem, eger çiroka kurdi bi şehrezayi, hate wergeran bo çend zirnarren bi­yani, Hinge de denge xwe li cihane bebit.

Rexna kurdi, seqet O kureye. Hindek ni vi­sin li bin vi navi hene, le gelek ji idyemi dürin O nagehin sitafka rexna edebi. Di vi babeti da, em savane ...

*Hizra te li ser ediben derveyi welati çiye? Wezifa wan il çi biken başe.'

•• Ez nizanim ev ediben dervey welati, çi­ma re dengin!! Be bizavin!! Nave kese ji wan, wek ediren cihani, şewq ne daye! Nexa­sim dergehen serbestiye li ber wan vekirine O astengen mezin ninin. Mixabin ediben me ji xen'biye vegeryan welati fi wan her şüren beri deh, diwazde sala bo me dilbare kirine ve! Kane herhemen wan yen nwi? Kaııe ew mi­fayhe ji biyaniya wergirti? Wezifa wan ewe kn, denge edebe kurdi bigehinin welaten ew le bişen, alaye peyva kordi bilindken il bi tore knrdi bi xurin O li nav civaten edebi belavken. Ez pirr ji dil supasya ediren kurden li Enstitu­ya kurdi li Parise dikem. Hividarim re ya xwe ya piroz bemeden O hemi ediben derve barika­riye li gel biken.

* Tu bi çi mijoli O pirojen te çine?

** Ez niba herhemen niviskaran kom di­kem, da ku govara Yeketiya Niviskaran (Peyv) derkin. Disan komela çiroken xwe yen knrt, vediguhezim tipen latini il werdigerinirn zimane erebi. Eger min şiya ez de çap kem. Careka di ez ye li kurte romana xwe (O ulistan il şev) ewa li sala 1987 e min nivisi, pe da di­çim xawr il bindek guhrinen biçilk yet peyda dibin. Komelek bozan O çiroken kurdi min

wergerandine ere bi O pişti dergehen serbestiye ve bfiyn, eze kil kite belav dikem. Ez il deste­ka ni viseren gene li ser derxistina govara (Tl­roj) berdewamin. Hindek kaxezen biçilk yen min pişti serbildan O reva mezin reşkirin, eze le dizivirim da ku bibine binyate romaneke yan ji çend çiroken kurt.

* Di vi kawdane xirab da, dewre edibe kord çiye?

•• Behra pitir ji serbildan il şoreşen Kur­distane, edib O rilşenli'ıren kord çirayen wan biln. Nivisinen wan, xelke Kordisıane ji xewa rezarye il nemane hişyar dikirin il bo gubrin o xizmeta kurdiniye palve didan. Evroke ji edibe kord ye şoreşger, qeleme xwe ye tij kiri, da xizmeıa kord O kordisıane biket. Serkeftina mezin ya mile~ da, pişti serbildana bibara 1991 e, diparezin il diji zulm o zfirya dijmine çepe! di rawestin. Le mixabin, bindek edib be­ne, bi devi il nivisine, kord perwerin, le bi kir­yaren xwe rwivi ne il ji kurdiniye gelek dOrin!!

* Edebe biyani, çi kartekicin li ser ye kurdi kiriye?

** Pişti peydabilna reyen hevgebiştinen efişenbiri il dewre wergerane, di qada edebi da. tore biyani kete ber desten me, di re ya xwandina wan da, kartekicin li ser edebe kurdi kir il şwin tiliyen ve ekame, li ser bindek nivi­seren me, nexasim yen gene, diyarin. Ez diş<lm rejim, tore biyani çaven me bo peşveçiln fi dabinane vekirin. Lewra tuxiben nivisina kevin fi besthi şkandin. Gelek tore­vanen kord bene, çi ji tore bi yani nexandine ii na xwinin! Tine naven niviser O kileren wan ve dicin!!

93

www.ars

ivaku

rd.o

rg

94

EVINDARE MEHABADE

Hesen SILEVANT

Hay Memo, Meme Alan

Hevale evlndaran. Li we zindana bi tirs o tari.

Ji bir nakf, Dlme Zina xem xwarf.

Ü zerhim Weıin, weıin

Evindaren evi warf. De zO werin

Desta direjki'n bo cana bi wefa

Da binin dere, lawke xir xema.

Da geşbin steren şeva Da kutirk bigehin refa.

Da bizanin ka em hen e! Maemhene!!

Maemhene?!

* *

Li çar suya çar çi ra Ew xwina zelal ıija

Bi denge şera li daıisıane

Gote gulistane

Ger gotne te: ÇO O naete ve. De mirf O na bfnye ve. W an peyva bawer neke

Pirça be xena şeke

Çaven belek kilde

www.ars

ivaku

rd.o

rg

LewendfySn şOr hilde Digel kewa bi qeq qebe De min bfni di nav davhen tave Mfna çulf li çfyayen Kurdistane De min bfnf li ber leven av e W ek gulek gelek geş li bihare De min bfnf li hem! cih O wara Mfna siha kevr O dar O bara De min bfnf li nav rezr Li berpezf Mfna rezvaneke hey! Şivaneke terş ıe zayf O Bilfr li ber devf. vecaçewa De çim O na erne ve? De miıim O min na bfnye ve? Çewa? Çewa?

1982. Kerl<:Ok.

DENGEKE TİJ JI EFRİQA

"BO MaryamMakfba"

Ere cane. Ma tu nizanf, lro li bajere jane? Xela O celaye O mirov xwaıine? De !ez bike O Kaxezen xwe komke O herre. Çi wena negire ji merre! Qet ne beje evfn çfye O çi nfne!!

95

www.ars

ivaku

rd.o

rg

96

Li vir btıiti il zikre~t ye.

Evtnji mc revtye.

Tereqtye.

Bil ye pezkovt, neçtrvana kuşttye.

Hizra hizar, hizara

Genim il birine O goşte,

Sewkeka nane sottye.

Dewfneka şeş şeviye.

Sa qo O ki ras,

Derpeyeki dirandiye.

Ker xepaleka peıaveka, Pirt, pirttye.

O evindar

Ho peyamera reng purtegal

Evindaren ho rengreş O

Hizir zelal

Bo Mviyeke mayln e!

Ne mirin e!

Bo Efıiqaya me,

Bo me mayln e, mayin e ...

1984

www.ars

ivaku

rd.o

rg

KAM Bİ EDİTH .. SODERGRAN?

EDİTH SÖDERGRAN (1892 - 1923)

Faruk YAKUP

E mser, se (100) sale hozanwano (helbest­van) Swedi Edith SODERGRAN bi.

Edith SÖDERGRAN S: t Petersburg (Le­ııingrad) di 4. Nisan . 1892 di ame yo dinya. Piye ci ô may a ci Finland-SwMi biyo ô eleqa ye inan zi wôni bol wendiş ô niwiştişi çinebiyo. Maya Edith, cinya ye keye biyo fi pi ye ci zi necar biyo. 1908 di tbo ra (tiberkiloş ra) mireno il zey şima zi zane ki, tbo o çaxana neweşey a bedennan bi.

Çi çax pi ye Edith mireno, maya ci berpir­siyari ya Edith gino xu mil fi Edith rişeno mektebe no (niwistaniY heıi weştir. O niwis­ıan, niwistaııi heıi weştire S:t Petersburg (Le­ningrand) biyo. Jew ser, dima piye xu, Edith zi neweşey a tbo ra kewno senatoıiyôm. o çax a na Edi tb ı 6 seri biyo.

1916 di pirtilkil xu ye "Dikter" (Hondira­way) çap keno. No pirlUke ci di çen hondira­waye ci ye, meşhilr (weşi) esı biyo. O hondi­rawa ye ci zi ser hez kerdeni biyo. Edith, grupi! liıaretöre SwMi (miyane rewşenbW SwMi) bol gird biyo ô merdim şeno vaco ki

Ediılı Södergran (1892 · 1923)

litaretöre SwMi di ra ye newe akerd. Bewni! se

97

www.ars

ivaku

rd.o

rg

vano kurd,nas O Kurdistan-nas hozanwano gird Gunnar Ekelöf "Jew zaf hozanwano gird. ÇOçike no bi mmet, heyf bi ma ey devin ke. Guna yo ma ey devin ke bin no erdi. No erdi ki çen cara lej vina yo ser xu di. O male ney erdi nebi." Ney ra weşlir hevok (kelime) zi ez nevinena ...

Hondirawa ye xu Edith l)ol hez kerdeni ano kar. Ma ney weş zane ki, jiyan a ci di qe kes çine biyo. Ma vina şene vace ki jiyan a ci di jew est bi. Merdim ney hondirawa ye ci ye "Dagen svalnar" (Roj o honik beno) di merdim şeno ney weş bivino "Nlka ez ferq kena des­tane ci ye girani ser qo le mi." E ger enbaze ci nebiya ye, Edith ne~bi ney biniwisno. 1917 di Sovyeti soreşbi O Lenin we1at giroı deste xu O o çax Edith il may a ci Leningiradi bi ye. O wext a na Sovyeli veyşaney ô neweşey bol biyo. Ema Edith vina zi bawetl bijiyan keno ô 1918 di pirtfike ci ye "Septemberlyran" (Lyra ye İloni) (Lyra yeno no name: Instnımene Ru­si). 1920 di zi pirtOke xu ye "Sista Framtidens skugga" (Sersi ya wexte qedyayeni newe) ni-

98

wisnayo. Ser 1955 di zi embaze ci Hagar OLSSON name ye ci çap keno O name ye pir­tuki zi no biyo ''Ediths Brev" (Name ye Edith'i). Nika Swedi di jew niwiskari ser jiyan a Edith SÖDERGRAN doxtorey kerdo (1985) ô nika zi pirtOk ine ser Edith niwisna yo. Na­me ye pirtüke ci heta nika eşkere nebiyo. Ema name ye niwiskaıi noyo Emst Brunner.

Edith Södergran, bol elki ye Zardeşti O Rudolf Steiner mend biyo. Çi ye bol eceb no­yo ki bol niwiskaıi Swedi bin tesice Zardeşti mendo. No çi ye rasıo ki Nietzsche bi pirtüke xw ye (Wilni va Zardeşt) na Ewrôpa di raye newe akerdi. Heıa Hitler zi pirluke xu di ney vano ...

Ser 1923'e di, 31 sere keyneke no ciwan, hozanwano gird il jiyan hez kerd a Edith SÖ­DERGRAN'i sôki Karelska di, nezdi ye keye ye ci il ser erde ci di, ay devin kene. Zey Ekellf vano "Ti male ey erdan nebi. Ki o erdi leji vinay" il raşto. Hozanwane no wôni homa­nist, senm beno erdi ay qabOI ke.

www.ars

ivaku

rd.o

rg

ROJO HONİK BENO

- 1-Rojo honik beno hemberil şani di deste mi ra bişmi genney genneya g(lniy a deste mi zeydebihar o deste mi tepşi. tepşi qole min o sipe tepşi hesretey a ziravey a qo li nce mi... Hts kerdeni heme çt ra weştir o ten ya jew şani, jew şani zeyde neya sere ye to ye giran, ser sine ye mi di.

Ti eşt gula sOr a evfn a xu mabeno şeqe min o sipe

-2-

ez tepşena destane xu ye genni gul a sOr a evfney a to, o yo beno wOşki ti çime serdi. weher bene hem e çi ri! ez ey taci gtna. ki ti dane mi

Edith SÖDERGRAN

eya sere ye mi yeno cer. ser dile (qelb) mi...

-3-ewro heta nika no jew fino, ez weheri! xu vfnena wOni qOvet lerziya ya O jew car ey naskerda nika ez ferq kena destane cf ye girani ser qole mi ka kott di ro, zey zingil a hOwaten a min o keynekey ka azadi ya min o cinyatey O qande çi çi dOvart kerde çorşman di

sere ye mi nika destane ct ye giran, cane min o lerzayeni tepşeno-genn­venge wOşkey a rastey. yeno nika mi ri! hemberil min o nazik, hewine min o nazik.

Ti jew kulilk geyra o meywe vfnay. Ti jew kani gSyra O ti derya vinay Ti jew cinya gSyra O ti ruh vfnay Ti ecize.

-4-

Açamayiş: Faruk YAKUP

99

www.ars

ivaku

rd.o

rg

100

EZ

Ez ma ci re no w eJat a,

wfinl hfir ca giroto. zey bin girani ya derya di

rojo o yo çim şikncno zere, şewqe ci zeyde helqe ya

a hewa xfj beno mabenc tellya mi ra

mirdeke mi re va, ti hesir amey a dinya

a tlya di surete nast çinyc

Ez si bfya o ki eşte tiya derya bini

Ez meywa biya. o ki girano qande dare xu

tl ya di o yo derg btya ser vengey a

hembere koki dari di

sellin şira core dari, ki wfica ra merdim xij beno

wfica di pe vlnene tnan taci helthe ll kene

wfica di wazena roşa O bewna teber

dima tükele ki viceno baca ye welate mi ra ...

www.ars

ivaku

rd.o

rg

Z~WTE ~i ÇORŞ1\1~Y"(DORMEY) SEW~E"GI, ÇE)l~UGI U ALDUŞI DEYENE:

Koyo BERZ

A- Adirabande lo 1 şima kcwo. Adir a bedende lo kewo. Adir a gande ıo kewo. Adir a keyde lo/şima kewo. Adir a qesibada to kewo. Adir a Zeıida to kewo. Adir a pirende to kewo. Adire cahnimi di ti biveşe/a. Adir di ti biveşt;/a, Ukoz be/ba. Adir a mi yan di ti kizriki be/ba. Adiıi mi yan di ti bipirayncye/a. Adirimi yan di ti bipeyşt;/a. Axba mi to bo. Axbe~ mi biro lo sere di Axbete to (gi) biro.

B- Bare to çewt bo, ti neşe hewade. Bare to dindeyo, ti şewi gema bimane. Bare to dindeyo, ti bin di bimane. Bedene to bi veşo laco/keyııe. Bedene to biqurmiçiyo ıaco/kcyne. Bejna to nevijiyo, ti bicewe bimane/a. Bela to serrakemi ne bo. Bela to/şima re bivaro. Belayo gird to/şima re biro.

Belay ver ti/şima nereye. Beyne to v11a bo. Beyne to, to sere ra bivijiyo. Boka adir a gandil to kewo. Boka aqile to vini bo laco/ keyne. Boka bejna to, to bin di bimano. Boka boy bexi to kewo. Boka boy bexi lejda to kewo. Boka boy bedende to kewo. Boka cahnim di ca to dest nekewo. Boka cay to cabniın bo. Boka d ger a to kebab bo. Boka d ger a to bihelisiyo. Boka ciger a to kul bo. Boka çiınc to birijiye mi lep kewe. boka çim e to koribe. Boka çimC to nev1ne. Boka çim e to tari di bimane. Boka dest ii linge to bişikiye. Boka derdanM to re derman (daril)

nevineyo. Boka demaşkul to pero (to di do). Boka derdande to re diqtoran di derman

nevineya (peyda nebo).

101

www.ars

ivaku

rd.o

rg

Bolca erdose ardi key şima nekewc, Şima keber keber bigeyre u parse bikere.

Bolca erdişa to sip(\ bo. Boka erdose beri to dest nekewo to pa tirbi

kere. Boka erdose beri çimane to mird kero. Bolca erdişa to birijiyo. Boka c to, to gana neye. Boka feke to çewt bo. Boka feke to kok ra kilit bo. Bolca feke to, to ra bikewo. Boka ganger gane to bigiro. Boka (gi) to, to pize di wişk bo. Bolca iniye şima bipeyşo (bimiçiqiyo) u ci

ra çill<io awi niro, şima bişime. Boka jan gande to kewo. Boka jahra ti bimire Boka jew e to didi nebo. Bokajew do şitherarn ştırike to bo. Bolcaju da şitherarnİ raşte to biro. Bolca kemeri din d eye to ser. Bolca kuçi to re bivare. Boka kuçe Ellay bire to sere ro. Boka kuli to pize kewe. Boka leş a to to dimi lcaş bo. Boka leş a to tikey likey bo. Boka linge to erd nerese. Boka linge to erdi neıepşe. Boka lin ge to to bin di bimane. Boka linge to to bin neşaneye. Boka linge bişikiye Boka loqrey to bivijiye. Boka loqrey to qul be. Boka Ioqrey to to ra bikewe. Boka malbala şima pergem pergem bo. Boka nan to/şima dest nekewo. Bolca nan arweş bo ti tazi be, bifetilne, bi-

fetilne neşe ıep(\şe. Boka ocaxe to kor bo. Boka ocaxe to pergem pergem bo. Bolca ocaxe to vila bol. Boka ocaxe to biveşo. Bolca peyniya to çine bo paştiya to bigiro.

102

Boka pore to birijiyo. Boka pore to sipe bo. Boka qeçe to to gan a neye. Boka qeçe to kuçan di bimane. Boka qeçe to be may O be pi bimane. Boka qeçe to sekur bimane. Boka qeda to ya guno. Boka qere xeber a to mi re biro. Boka riye to siya bo. Boka riye to nehuwo. Boka soyine to (gi) biro. Bolca soyine to niro. Boka soye to telaf bo. Boka şima keber keber bigeyre O parse bi-

kere. Bolca şima ifleh nebe. Boka şima roj nhine Boka şima dişmeni desti bimane. Boka şima demari desti bimane. Bolca tikey to ra werze, birijiye. Boka tikey to ra biqlaye. Bolca ti adirde cabnimi di biveşe. Boka ti a dini di cahnim di bimane. Boka ti bire kişteni. Boka ti bimire, to re kefen nevlneyo. Boka ti bimire meyiıe to nevine. Boka ti be, parse to dest nekewo Boka ti be iman şire. Boka ti cahnim ra nevijiye. Boka ti çimsuriki be o raşte belade xobire. Boka ti aw di şire. Boka ti darira hipere mezge to vila bo. Boka ti darira bipere Ietey to nlyarebiye. Boka ti darda qiznaweriya birnane O

qeriniya to erd fi azmlnl bibimo. Boka tewe girani to depş(\. Boka ti gema bimane, cinawiri to bfire. Boka ti hewna şire fina aya nebe. Boka ti jahra bimire. Boka ti jahrde mariya bimire. Boka ti kemer ra bipere. Boka ti kemeri bin di birnane Boka ti key xo nerese.

www.ars

ivaku

rd.o

rg

Boka ti key xo nevine. Boka ti kuçi bin di bimane. Boka ti lingan xo ver neşane. Boka ti lingan ser darda be. Boka ti mal xirab bimane. Boka ti mankeri ra bipere. Boka ti mihtace dişmende xo be. Boka ti nan nevine. Boka ti parse bilme. Boka ti pelan ver şire. Boka ti qanser be. Boka ti qangiran be Boka ti qerşOn a şire. Boka ti qerşOnan ver şaneye. Boka ti raşte jewde gunsiyay bire. Boka ti raşte jO da şitherarnİ bire. Boka ti raşte merdimande xiraban bire Boka ti ray bin kewe Boka ti riye ceneti nev ine. Boka ti riye nani nevine. Boka ti ro di şire. Boka ti roj o hera nevinc. Boka ti seri ser şire erd ra Boka ti seqet be. Boka ti şan nekere. Boka ti şefaq nerese. Boka ti şefaqi nevine. Boka ti/şima be ti/şima nan nilvine. Boka ti/şima be nan to/şima des! nhekewo. Boka ti/şima be qatim to/şirna biw. Boka ti tavi ver di bimane. Boka ti teber a bimane. Boka ti tewan ver kewe. Boka ti tiji ver a bimane. Boka ti umet a xo ra dOri bimane. Boka ti Orisi dest kewe. Boka ti vergan re werd be. Boka ti verniya XO nevine Boka ti veraraj a birnane Boka ti veri ser şire era. Boka ti werem be. Boka ti wişk ba to ra qeç nebo. Boka ti wima çiman m kor bi)/a.

Boka ti wirna dest O lingan ra bibe/a. Boka ti xo bin di bikere/a. Boka xof topize kewo, ti tim bitersefa Boka zoxi to ra biqlaye. Boka zeriya to biteqo. Boka to ra bibe to gan a neye. Boy to kewo

C- Ca to dest nekewo, ti tey sitarbe/a. Ca çine bo to tirbi kere. Cay Ellay to dest nekewo. Cay to çine bo ti tey biheweye. Cay to cahnim bo. Cay to çine bo ti tey rakewe. Cahnim di ji ca to re çine bo. Cigera to xul bo. Ciger a to kul bo. Ciger a to birijiyo. Ciger a to biveşo. Ciger a to qanser bo. Ciger a to werem bo. Cigeri to ya nemano. Ciger a to kebab bo. Ciger a to bihelisiyo. Ciger a to to ra cibo.

ç. Çenge to ya nemano, ti pa nan bure. Çengey to bikewo Çengey to bişikiyo. Çengey to çewt bimano. Çeqçeqe ayrede to negeyro. Çewrese to pirr nebe. Çime to kori be. Çime to birijiye to var. Çime to bivijiye. Çime to mi lep kewe. Çime to akerdey şire, birnane. Çim e to boka şaş bimane. Çim e to roj o hera nevine. Çime to beloq birnane Çime to roşnayi nevine, nekewe Çirne to boka qeç neguno, nevino. Çime to nan neguno, nevino. Çimi.\ to çime benamusan be. Çime to birijiye mi lep.

103

www.ars

ivaku

rd.o

rg

Çoge to bişiklye ti neşe werzc xo ser.

Çoge to zey qcwsiya çewı bimane.

ÇogC to to ver nCşaneyC. ÇogandC to di taget. derman nemano. Çorr şima kewo. şi ma ra jew ııemano

Çorr şima re hiro. D- DarC qiznawCr1 şi ro to plzc ra.

Dcmaşkul to pcro Dcmaşkul to di do. Dcst ôlingC to to ver nCşancyC. Dest u liııge to puç be.

Dcst u liııgc to hişikiyc. Dcstc to bişikiyo. Dcstc to çewt bimane. Dest u liııgc to bihinglesiye. Dest u liııge to bihclisiyc.

Dest U 1ingC to to ra hikewC. Dcsıc to seqet bo. Dest Q lingc to seqet be. ti tim xo bin di bi-

kere. kes çine bo to bin ra herzo. Dcst u linge to bişikiyc. ıi erd o diskiye.

Destc to çiye netcpişe. Dindane to birijiye. Dindan1 to fek di nCınanC. Dindane to bişikiye. Dindanane to hemini kermi bure. Dure mi/ma ti belay xo bivine. DOri ra qere xeber a to mi rC blro.

E- Ecele to dişmeni dest ra birô. Ella gane to bigiro. Ella belaye xo bido to. Ella rihe to bigiro. Ella to/şima re Ellayey nekero Ella çimane to sipey kcro. Ella mi/ma ra dôri bela bido to. Ella to kemer ra bipemo. Ella to re neverdo. Ella to zincl ra biyaro. Ella to pirniki ra biyaro. Ella to ver di dindo. Ella to herôn di wişk kero. Ella feke to çewt kero. Ella to ra bigiro bido mi.

104

Ella hcyfc mi to ra bigiro. Ella hey ll to ser o neverdo. Ella to mihtuce. mihtacan kero. Ella to re biro xezeb. Ella to cahnim di bivcşno Ella çimane to vejo.

Ella çimane to kori kcro. Ella girwcy to raşt niyanı. Ella kar Q bare to xirab kero. Ella qeçane to to ra bigiro. Ella qcçaııde to re neverdo. Ella wela süri bıvruııo to ser. Ella tofane XO to re biqlayno Ella to afetan ver şano. Ella to pelan ver şfino. Ella to se lan ver bcro.

Ella to dcst Q lingan ra mahrum kero. Ella adir a qesibada to lino.

Ella to des ı O lingan fino. Emel to ser kewo Ercba dindeyo ti bin di bimane Estcy to werdi wcrdi be. Estey to biheleye. Estüna bande şima dindeyo. bişikiyo şima

hemc bin di bimane. Espiji to ser kc wc. Espiwi to bure. E mi lo rC neınano. E mi to zincl ra biro. E mi to çiman r.ı biro. E mi to pirniki ra bi ro. E mi to rC zehir zuqum ho. E mi to gan a neyo. E mi to re heram bo.

F- Feke to bişikiyo. Fekc to çewt bo. Fekc ıo kilit bo. Feke to tadeyo. Fek to ya nemana Fek ô zinci da to ra biro. Firki to mlyane kewo, ti xozik bimane.

Fitil lltil to zinci ra biro. Fitil fitil to pinıiki ra biro.

www.ars

ivaku

rd.o

rg

Lekolin Mehmed Uzun Destpeka Edebiyata Kurdi Weşanen Beybfıne

Husen DÜZEN

Niviskare Kurd Mehmed Uzun di ve lekolina xwe de bi aweyeki zanistili ser

edebiyata Kurdi radiweste. Wi bi sedan pirtOk, kovar u rojnameyen li ser ve. babete tevdane.

Di Kurdi de du maneyen peyva "Destpek" hene: Ew hem ~ maneya peyva tirki "Başlan­gıç", hem ji te maneya "Giriş". Di nave pirtOke de ew bi maneya duwemin hayliye bi­karanın. Ango di vir de ni viskar ne tene behsa peşiyen edebiyata kurdi, berevajiye we, wl te­vaya edebiyata Kurdi vebiriyc. Mehmcd Uzun bi awayeki xurt xwcndevanan dikişine nav be h ra edebiyata kurdi. Kese ku b ix w aze biltir li ser edebiyata kurdi serwext bibe. dikare ve pirtOke weke rebereke bi kar bine. Di dawiya pirtOke de nivlskar gelek çavkaniyen bikerhatl dane. W ek minak em dixwazin nave diduwan ji wan li vir bidin: "!Yıroka Edebiyata kurdi" ya Qanade Kurdo u "Mejuyi Edebi Kurdi" ya

Eladin Sccadi.

W ek mc li jor gol, niviskar di "Destpeka Edebiyuta Kurdi'' de gelek çavkaniyen bikerhatl bi kar anine. Qala bi sedan roman, kurtcçirok, helbest u hwd. dike. U\ wi nex­wcstiye benderek ji rasıi u fakta li ber xwen­devanan kom bike. Wi di gelek cihi de gava qala niviskarel..i kiriyc, rexneyek edebi ji bi awayeki kurt le girtiye. Ew li ser xweseriya niviskariya gclck nivhiskara sekiniye. Ji aliye­ki din. M. Uzun ramanen xwe wek tezan ani­ye ziman.

Wekminak:

- Edebiyata kurdi ıl wek welate kurdan u jiyana wan her dem tilkoşina parasıina hebllna xwe dide.

- Tu deveren din ku wek li Kordisıane ede­biyat il politika bi hev re hatine girhedan tune

105

www.ars

ivaku

rd.o

rg

ye.

- Hemô xebat O lekofinen li ser edebiyata kurdi pewist e ku dakevin ser rehen edebiyata kurdi ya devki.

- Dengbej O çirokbej gelek karen civaki tin in cih; dirok<i didin naskirin, civak<i şa dikin, hebônek çendi ô edebi dicivinin ser hev ô di navbera rabirdtl O peşeroje de weke pireyeke kar dikin. O hwd.

Nivhiskar M. uzun di v<i pirtOk e de girani­ya xwe daye ser edebiyata kurdi ya modem, wi bi kurtayi qala rewşa kurdan ô perçekitina velate wan kiriye. Bala xwendevanan kişandi­ye ser çelini il aslengen li ber zirnan ô edebi­yala kurdi. Bi awayeki ııir kurt ji behsa peşi ô klasik<in edebiyata kurdi kiriye. Pişti ve ji ew li ser edebiyata devki radiwesle.

Mehmed Uzun, niviskareki kurd i pir zirek e. Di ware zirnan, çand, edebiyat O rojname­geriya kurdi de wi gelek karen rind kirine. U ew betir bi romaneo xwe te naskirin: "Tu" (1985), "Mirina Kaleki Rind" (1987), "Siya Evine" (1989), "Rojek ji Rojen Evdale Zey­nike" (1991).

Mehmed Uzun di romaneo xwe de O di herhemen xwe yen din de pirtir li ser ronak­biren kurd disekine. Ew dibeje "Ronakbiren welaleki rtlmeta wi welati ne" .1

Nivhiskar rola ronakbiran ji bo peşketina civaleke paşdemayi bir baş dizane: "Hewl O kare ronakbitl her tim li peşiya diroke ye. Ge­lek caran dirok li gora fırehbfin, kOrbôn tl qe­weta van hewl O karen ronakbiıi şikil digire. Peşketna ronakbiran O ıevgera ronakbiri, peşketina welat e" .2

Mehmed uzun hemO romaneo xwe bi kur­di nivisine. Ew sedema bi kurdi nivisandina

106

roman O herhemen xwe weha line ziman: "Ga­va rewşa zimane min e bav O kalan ewçend kambax be, ez e çawan je rO ba bidirn il bi zi­maneki din binivisim? Ez e çawan beşdaıi li avakirina edebiyata kurdi ya modem nekim. Çawan ez e xwe ji avakirina tevgera ronakbi­ri, felsefi, çandi O edebiya milli bidim all? .. Li gora ki jan prensiben exlaqi ez e wan yekan bi­kim?".3

Ev bOn panzdeh sal in ku M. Uzun li sur­gune, li Swede dij'i. Beri ku ew derkeve derve­yi welat, ji bo kare xwe ye rojnamegeri ô xe­bata li ser zimane kurdi li Tirkiye çend caran hayile girlin O ketiye hevse. Pişıre ew mecbOr dimine ku welate xwe terk bike, ji ber we yeke ew ji hemwelaliya Tirkiy(\ ji te avetin. M. uzun herçar romaneo xwe li surgune nivi­sandine, ew niviskareki surgune ye. E w dibeje ku "Sorgun hem dikare mirovan bikuje, hem ji bi peş bixe". 4 U wek re zanin surgun ji bo wi bi xwe bO cihe afırandina herhemen pir çak.

Mehmed uzun xwe wek niviskar il ronak­bireki kord il navneteweyi dibine: "Ders il tec­rubeyen merivahiye dive ne "xeıibe" kurdan bin. Ji lewre ez dil dikim, Ehmede xani bem bave zirnan il edebayıita kurdi, hem ji heval­bende Dante, Cervantes, Firdewsi, Shakespea­re bibinim."

M. Uzun ji aliye bir O baweriya xwe ve ne dogmatik e. J i ber ve ji gotaren wi di gele k kovar ô rojnameyen cihe de derlen. E w hertim penOsa xwe ji bo feda gele xwe bi kar line.

Ji dameziraııdina komara Tirkiye ô vir de dewleta Tirk zirnan O edebiyata kurdi hertim inkar kir. Kesen ku bi Kurdi nivisandin we ew girlin O avetin zindanan. Zaningeh il ronak­biren (!) tirk hewl dane ku bi ilmi(!) isbata tu­nebôna zirnan O edebiyata kurdi bikin. U ew nikaribôn bi ser biketana BOyeren li weıeı O

www.ars

ivaku

rd.o

rg

gubertinen li din ya ye yen nu e w m ec bOr kirin ku bebilna kurdan O zimane wan qebill bikin.

Van saıen dawi gelek weşanxane pirt­bııkô!n giranbuha bi tirki li ser kurdan diweşi­nin. Be şik ev kareki pir baş e. Gava meriv çavô!n xwe li pirtılken bi kurdi digerine, mixa­bin bejmara wan nagihije tiliyen destan. Ber­bemen edebi yen bi kurdi bejmara wan ji didu sisiyan derhas nabe.

Daxwaza me ew e ku ev "Destpô!ka Edebi­yata Kurdi" bibe destpô!kek ji bo çapkirin il belavkirina herhemen kurdi li Tirkiye. Wek M. Uzun dibô!je: "Tarix bô!bext e, eger meriv ne xun be O bi xuni nexebite il eseren Mja ne­afırine, bilyer, kirde O tişıen qewimi, bi deme re ji bir dibin, şikil il şewe dighurinin. Hinge ji bo serdestan pir hô!san dibe ku ew bikaribin bi van tiştan bilizin, biguherinin O şekil il şe;_,eyen nil bidine.5

107

www.ars

ivaku

rd.o

rg

DANASİNA PIRTÜKAN

Amadekar: E. HUSEYNi

Nave pirluke: ji hesreta te ... min peranga kevin kirin

Nivisevan: Ehmed Arif - Helbest

Werger: Dildar Şeko.

Y ekernin care ku xwendevanen kurd lı

Kurdistana Surye helbesten Ehmed Arif bi kurdi dixwinin. Peşgotina pirlUke mamoste Deham Evdılfetah nivisiye ..

Nave pirlfike: Xelek u peyman.

Nivisevan: M. zilani-şano

Ev pirluk di sala 1990 i de Ii Beyrute hati­ye çapkirin. Pelen Şanoye 1 10 in u ji se birran şanoger u kesen cuda hatiye avakirin.

Nave pirlfike: xwina kewan u siwaren rew­rewke.

Nivisevan: Royare Amedi-Helbest. bi zi­manekordi.

108

Pirluk ji 53 e pela ye. Naveroka we bi 17 e helbesten nujen u serbest hatiye aferandin. Li Beyrfite hatiye çapkirin u li Sorye belavkirin

/Kurdistan 1 Kordisıana min 1 Kordisıana !ev zuhabuyi ji qedexekirina gelek pirsan 1 Kordisıana çav zuhabfiyi ji pirbuna hesran 1 Ez e çawa bigheme denge teyi belavbilyi M tirs?/

Nave pirıuke: Çirokine hilbijarti.

Nivisevan: Eziz Nesin

Wergerandina Keça kord. Bi zimane kur­di.

Pirtfik bi peşgotina Keça kord. ku li ser zi­man fi torevaniya kordi ye fi bi danaskifina Eziz Nesiyin u kurtejiyana wl. fi bi nivisareke Dr. Kemal Mezher, dest pe dike.

Pirtük 102 pele, 7 çirok in, ji zimane erebl hatine wergerandin. Sala 1990 i li Beyrute ha­tiye çapkirin fi Ii sfirye hatiye belavkirin.

www.ars

ivaku

rd.o

rg

Nave pirtOkc: DELAL

Nivisevan: Henif yôsif- (Danhev ô werge­randin)

Pirtôk jı folklora kurdi ye bi zimane kurdi lı gel wergerandina wc ya erebi li Şame sala 1991 e hatiye çapkirin.

Naveroka pirtôke ji deve dengbejeki ku dasıana Edille ô DerweşC Ebdi ye. hatiye ber­hevkirin. Herdô bergcn pirtilke bi perika hu­nermend Ehmed Berho hatine arnade kirin.

Nave pirtôke: Li ber dergehen LALEŞ.

Nivisevan: Simyar Yezdi-Helbest bi kurdi ô Erebi.

Pirtôk ji du helbesten direj bi nave TEMA­RA Ü ANAHITA hatiye avakirin. Di helbes­tan de simbolen destani en reberiya ola Zere­deşli hatine bıkar anin. Simyar Yezdi hewl daye ku hevpeyivineke di navbera paşeroj ô peşeroje de biafııine ô alaven wl herdem renckeşan a qirkirin il wewna berbadbilyi ya gele kurd e. Pirtôk li ŞAME bi alikariya yeki­tiya niviskaren ereb sala 1990 i çap bôye. Weneyen bergan hunermend Dr ebdulhekim Huseyni arnade kiriye.

Nave pirtüke: Zaroken Cina (biranin)

Nivisevan: Margirct Kan

Wergerandina ji lngilizi: Nüra Şex Bekir.

Pirtilk ji 439 pelen mezin e. Sala 1991 e lı şarne çap bôyc.

Di pırtôke Margiret Kan biraninen xwe. rcwişt. rabôn ô rôniştina gele kurd. kurte diro­ka kurdan. jiyana xwe ya rojane ya bi jina kurd re. pHanen navncıewi en ku li dijt şoreşa kurdistana iraqe hatine kirin. nivisiye. Bi awa­ki rek ô pek U!koline li pisikolojiya mirove kord dike. Weneya bergc Seid Huseyni arnade kirlye.

Nave pirtôke: Ji folklora kurdi.

Berhevkirin ô wergerandin: Dr. Mıhemed Ebdo Necari.

Pirtilk 151 pel e bi zimanc Erebi sala 1991 e li şarne çap bôye. Pirtilk ji peşgolina Deham Evdulfetah ô heft çirokan ligel 406 metelokan ô ji kurte nasinekc folklorl bi penôsa Dr. M. E. Necari hatiye pe. Di pirtôke de mirov dika­re Zembilfiroş- Siyamend ô Xece- Seva Haci - Leyla ü Meşrilm-Mem ü Zin-Dimdim­Mamo ü Eyşe. bixwine. Berg ji amadekirina Dr. Ebdelhckim Huseyni ye.

109

www.ars

ivaku

rd.o

rg

110

EKREM CEMIL PAŞA

MUHTASAR HAVATIM

K! NALitMt. K..ltıRfl ıdJIIIT A"DIN HM!(I(Ui NDl.N aiR YAPMIC

www.ars

ivaku

rd.o

rg