Embed Size (px)
Citation preview
Atık Konusunda Uygulamada Belediyelerin Rolü
Demet ERDOĞAN Çevre ve Şehircilik Uzmanı
İSTANBUL, 2012
ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü
Kapsam
Yasal Çerçeve
Entegre Katı Atık Yönetimi Birlik Modeli Mevzuat Çerçevesinde Belediye Atıkları Yönetimi Çevre Yatırımlarının Finansmanı
Türkiye’de Atık Mevzuatı Ç
ER
ÇE
VE
M
EV
ZU
AT
- Çevre Kanunu
-Atık Yönetimi Genel Esaslarına iİlişkin Yönetmelik
-Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik
- Basel Sözleşmesi
AT
IK T
ÜR
ÜN
E G
ÖR
E Y
ÖN
ET
İM
- Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği
- Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği
- Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği
-Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği
- Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği
- Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği
- Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği
- Hafriyat ve İnşaat Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği
- PCB ve PCT’li Atıkların Kontrolü Yönetmeliği
- Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Kontrolü Yönetmeliği
- Ömrünü Tamamlamış Araçların Kontrolü Yönetmeliği
- Elektrikli ve Elektronik Eşyalarda Bazı Zararlı Maddelerin Kullanımının Sınırlandırılmasına Dair Yönetmelik
Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların Kontrolü Yönetmeliği
Maden Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği
İŞLE
TM
E V
E B
ER
TA
RA
F
-Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik
- Atıkların Yakılmasına İlişkin Yönetmelik
-Atıksu Altyapı Ve Evsel Katı Atık Bertaraf Tesisleri Tarifelerinin Belirlenmesinde Uyulacak Usul Ve Esaslara İlişkin Yönetmelik
TA
ŞIN
IM
Atıkların Taşınımına İlişkin
Taslak Yönetmelik
Entegre Atık Yönetimi
Atık
Herhangi bir faaliyet sonucunda oluşan, çevreye atılan veya bırakılan Atık
Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik EK-1’de yer alan sınıflardaki herhangi bir maddeyi ifade eder.
Entegre atık yönetiminin temel amaçları;
Atık oluşumunun önlenmesi
Kaynakların geri kazanılması
Gaz emisyonları ve sızıntı suları miktarının azaltılması
Katı atığın hacim ve ağırlığının azaltılması
Düzenli Depolama
Türkiye’de Atık Miktarı ve Kompozisyonu
*Katı Atık Ana Planı Projesi (2005)
Nüfus: 73.722.988
Kişi başı atık üretimi: 1,14 kg/kişi-gün
Toplanan Belediye Atığı Miktarı: 25.277.000 ton/yıl (TÜİK, 2010)
Toplanan atıkların bertaraf yöntemi; TÜİK, 2010
5
Entegre Atık Yönetimi
Bütüncül bir sistem olmalı (Tüm atık türlerini ve üretim kaynaklarını içermeli)
Ekonomik değer oluşturabilmeli
(Madde ve enerji geri kazanımı)
Esnek olmalı
(Zamanla gerçekleşecek değişikliklere açık olmalı)
Bölgesel planlama esasına dayanmalı (Kaynakların verimli kullanılması için bölgesel yönetim anlayışı benimsenmeli)
Birlik Modeli
Daha etkin ve verimli bir atık yönetim sisteminin geliştirilebilmesi için
birbirine yakın ve benzer özelliklere sahip belediyelerin bir araya gelerek
Belediye Birlikleri/Atık Yönetim Birliklerini
oluşturması çözüm olarak ortaya konmuştur.
Birlik Modeli
İdari yapı İl sınırları öncelikli, mümkün değil ise komşu iller ile ortak Birlik Büyükşehirlerde/büyük illerde mümkünse iki veya en fazla üç Birlik
Coğrafi konum
İl içi birlikler
Topografya İl içinde hangi ilçe hangi Birlik’e bağlanmalı
Yol durumu Yol durumu elverişsiz, mesafe uzak ise transfer istasyonu
Nüfus
Belirlenen Birlikler için kontrol noktası Nüfusları 50.000’den büyük olmalı
Entegre Atık Yönetimi Uygulama Seçenekleri
Atık Azaltımı Üretilen atıkta hacim azaltımının sağlanmasıdır. Tekrar kullanılabilen ürünleri ve ambalaj atıklarının kontrolü esas alınır.
Geri dönüşüm ve kompost Organik esaslı katı atıkların aerobik (oksijenli) veya anaerobik (oksijensiz) ortamda ayrıştırılması suretiyle üretilen toprak iyileştirici maddedir. Termal Sistem (Yakma) Atık içerisindeki yanabilir materyalin oksidasyonu prosesidir. Ülkemizde nüfusun ve buna bağlı olarak atık miktarının fazla olduğu Büyükşehirlerde ileriki yıllarda yakma tesislerinin kurulması gerekebilecektir.
Düzenli Depolama
Evsel Atık Bertarafı ve Geri Kazanımı
05.07.2008 tarih ve 26927 sayılı Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin
Yönetmelik
Düzenli Depolama (D1) (Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik)
Yakma (D10- D11) (Atıkların Yakılmasına İlişkin Yönetmelik)
Atıktan Enerji (R1)
Kompost (R3)
Mekanik biyolojik ayrıştırma(MBT) (R3)
Biyometanizasyon
11
Geri Kazanım
Atık Kumbaraları Geri dönüştürülebilir atıkların sahipleri tarafından getirildiği, şehir merkezlerinde kolay erişilebilecek noktalarda yer alan atık konteynırıdır. Atık Toplama Merkezleri Büyük çapta nüfusa hizmet veren atık istasyonları olup kağıt, cam, plastik ve metal atıkların yan sıra, hacimli atıklar, beyaz eşya, elektronik ekipmanlar vb. atıklar için vatandaşların kendi olanaklarıyla ulaşacakları merkezler olarak çalışır.
Toplama Ayırma Tesisleri
İkili toplama sistemiyle toplanan kaynağında ayrılmış ve atık kumbaralarıyla toplanan katı atıkların işlendiği, yeniden kullanılabilir ve geri dönüştürülebilir maddelerin ayrılıp geri kazanıldığı tesislerdir.
12
Biyolojik –Termal Sistemler
Kompost Organik maddenin kontrollü şartlar altında humus veya humus benzeri stabil ürüne kadar biyolojik olarak ayrışmasıdır.
Aktarmalı Yığında Kompostlaştırma bahçe atıkları ile karışık evsel katı atıkların kompostlaştırılmasında yaygın olarak kullanılır. Uzun bir sıra halinde dizilmiş kompostlaştırılacak madde yığınlarından oluşur. Yığınlar, düzenli olarak alt üst edilerek gerekli karıştırma ve havalandırma sağlanır.
Havalandırmalı Statik Yığın Kompostlaştırma Yığınların altına havalandırma şebekesi veya egzos boruları yerleştirilir. Havalandırma kontrolü için her yığına ayrı blower temin edilmektedir.
Kapalı Reaktör Kompostlaştırma Sistemleri Son yıllarda, proses ve koku kontrolü nedeniyle kapalı reaktör kompostlaştırma sistemlerinin kullanımı artmıştır. Bekleme süresi, 1-2 hafta arasında değişir, aktif kompostlaştırma periyodundan sonra 4-12 hafta olgunlaşma için çalışır.
Yakma Yanabilir atıkların inert bir kalıntıya (kül, cüruf) dönüştürülmesi prosesidir ve enerji geri kazanımı sağlanır. Atık doğrudan yakılabileceği gibi ısıl değerini arttırmak ve yakma tesisinde daha etkin proses kontrolü sağlamak amacıyla ön işleme de tabi tutulabilir. Ön işleme tabi tutulmuş atık, diğer yakıtlarla birlikte (örneğin kömür) ısı geri kazanımlı yakma tesislerinde yakılabilir.
Piroliz Piroliz oksijensiz ortamda yakmadır. Piroliz prosesi ürünleri katı, sıvı ve gaz olabilir. Uygulamada organik bir atığa dışarıdan ısı enerjisi aktarılır.
Gazifikasyon Gazifikasyonda sınırlı miktarda oksijen sisteme verilir ve bunun sonucunda oluşan oksidasyon ile sistem kendi kendinin sürekliliğini sağlayabilecek miktarda ısı üretir.
Biyolojik –Termal Sistemler
Biyobozunur Atık Azaltımı ve Ön İşlem
Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik
(26 Mart 2010 tarih 27533 sayılı )
Yönetmeliğin yürürlüğe girmesinden itibaren 5 yıl içerisinde depolanacak olan biyobozunur atık miktarı, 2005 yılında üretilen toplam biyobozunur atık miktarının ağırlıkça %75’ine, 8 yıl içinde % 50’ sine ve 15 yıl içinde ise %35’ine indirilir.
Atıklar ön işleme tabi tutulmadan düzenli depolama tesislerine kabul edilemez.
(GEÇİCİ MADDE 1)
15
Biyobozunur atık azaltımı
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
2005 2010 2015 2018 2025
(GEÇİCİ MADDE 1)
Bakanlık, düzenli depolama tesislerinde bertaraf edilecek biyobozunur atıkların azaltılması konusunda bu Yönetmeliğin yürürlüğe giriş tarihinden itibaren azami iki
yıl içinde ulusal strateji hazırlar. Bu strateji, geri kazanım, kompostlaştırma, biyogaz üretimi veya enerji/madde geri kazanımı gibi yöntemler ile alınması gereken
tedbirleri içerir.
Düzenli depolama
Yakma Atık içerisindeki yanabilir materyalin oksidasyonu prosesidir. Ülkemizde nüfusun ve buna bağlı olarak atık miktarının fazla olduğu Büyükşehirlerde ileriki yıllarda yakma tesislerinin kurulması gerekebilecektir.
Kompost Organik esaslı katı atıkların aerobik (oksijenli) veya anaerobik (oksijensiz) ortamda ayrıştırılması suretiyle üretilen toprak iyileştirici maddedir.
Biyometanizasyon (anaerobik çürüme) Organik maddelerin oksijensiz ortamda anaerobik mikroorganizmalarla ayrışması sırasında meydana gelen çok adımlı biyokimyasal reaksiyonlardan oluşan biyolojik bir süreçtir.
Biyobozunur Atıkların Bertaraf Yöntemleri
17
Transfer İstasyonları
Taşımanın ekonomik olmasını sağlamak, taşıma hattındaki trafiğe fazla yüklenmemek için aktarma
istasyonları kurulabilir. Aktarma direkt taşıma aracına yapılabileceği gibi, bir ara depoya (bunker)
boşaltıldıktan sonra, yeni araca doldurmak şeklinde, dolaylı olarak da gerçekleştirilebilir.
Aktarma istasyonlarının koku, toz, gürültü ve görünüş yönünden çevreyi kirletmemesi için, boşaltma işleminin
yapıldığı yerlerin, kapalı olarak inşa edilmesi zorunludur.
2003’e
kadar
2008 2009 2010 2011
Katı Atık Tesisi 15 38 41 46 59
Belediye Sayısı 150 450 581 616 756
Hizmet Verilen Nüfus (milyon)
23 29 32 36,5 41
Hizmet verilen Nüfus Oranı (%)
33 43 45,5 49 58
Düzenli Depolama Tesis Sayılarının Yıllara Göre Değişimi
18
İşletmede : 59
İnşaat ve ihale safhası : 39 Plan-proje safhasında : 41 (yer seçimi aşamasında olanlar hariç)
Metan gazından elektrik üretimi : 12 (Ankara-Mamak’ta bulunan tesis depolamadan
kaynaklanan metan gazı için sertifikalandırılmıştır. Diğerleri için süreç devam etmektedir.
Katı Atık Düzenli Depolama Tesisi Yatırımları
Katı Atık Kompost Tesisleri
Kompost Tesisi Bulunan İller
İZMİR (Menemen) İSTANBUL
ANTALYA-Kemer
KÜTAHYA
DENİZLİ KUŞADASI ÇANAKKALE
AMASYA
20
Ankara Entegre Katı Atık Yönetim Sistemi
Adana Entegre Katı Atık Tesisi
Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Tesisi (pilot tesis)
İstanbul-Hasdal Biyometanizasyon Projesi (fizibilite aşamasında)
Sakarya- Pamukova Katı Atık Yönetimi Entegre Tesisleri
Türkiye’deki Biyometanizasyon Tesisleri
21
Sızıntı Suyu Arıtma Tesisi Teknolojileri
Ters ozmos sistemleri
Erzurum
Kuşadası
Samsun
Membran Biyo-Reaktör +
Nanofiltrasyon sistemleri
İstanbul Şile
İstanbul Kemerburgaz
Trabzon
Bitlis
Anaerobik+Aerobik
sistemler
Antalya
Çanakkale
Amasya
Aerobik+Fakültatif
Lagün+AKR sistemleri
Bursa
Sinop
Kimyasal Arıtma sistemleri
Didim
Marmaris
Kocaeli Solaklar
22
Düzensiz Depolama Sahalarının Başlıca Olumsuzlukları Yeraltı ve Yüzeysel Suların Kirliliği, Hava Kirliliği, Görüntü Kirliliği, Taşıyıcı haşere üreme riski, Ümraniye Çöplüğünde yaşandığı gibi heyelan riskidir.
Rehabilitasyon Projeleri Saha mevcut durumunun tespiti Şev tanzimi planlarının hazırlanması Yüzey suyu kontrolü Sızıntı suyu kontrolü Çevre sularının kontrolü Yer altı suyu kirliliği kontrolü Biyogaz yönetimi Saha çevresi ve giriş kontrolü Nihai kullanım ve kontroller
Düzensiz Depolama Sahaları ve Rehabilitasyon
Mersin (Rehabilitasyon öncesi)
Rehabilite edilmiş saha/ Mersin
26
Çevre Yatırımlarının Finansmanı
Çevre Yönetiminin temel ilkelerinden birisi “Kirleten Öder”
Eğer kirletmenin bedelini kirletene ödetmezseniz,
kirliliği kaynağında azaltamazsınız.
27
Atıksu Altyapı ve Evsel Katı Atık Bertaraf Tesisleri Tarifelerinin Belirlenmesinde Uyulacak Usul ve Esaslara İlişkin Yönetmelik
Amaç; Atıksu altyapı tesisleri ile evsel katı atık bertaraf tesislerinin ;
kurulması, bakımı, onarımı, işletilmesi, kapatılması ve izlenmesi,
için tam maliyet esaslı tarifelerin; atıksu altyapı yönetimleri, büyükşehir belediyeleri ve belediyeler tarafından belirlenmesini sağlamak,
Kapsam
28
Toplama
Taşıma
Aktarma
Geri Kazanım (kompost, yakma)
Bertaraf tesislerinin kurulması işletilmesi,kapatılması, kapatma
sonu izlenmesi ve bakımı
Evsel katı atıklar için;
29
Bakanlığımızın Proje Destekleri
Mahalli İdarelere ve birliklere; atık su arıtma, katı atık düzenli depolama
vb. projelere mali destek sağlanmaktadır. Gelir Kaynakları; İdari para cezaları Çevre Katkı Payları (atık ve yakıtlardan % 1, hurdalardan % 0,5, Büyükşehir Belediyeleri Su Kanalizasyon İdareleri gelirlerinden % 1)
Yapılan Yardımların Amacı
Çevre kirliliğinin önlenmesi, çevrenin iyileştirilmesi ve çevre ile ilgili yatırımların desteklenmesi amacıyla yerel yönetimler, kurum ve kuruluşların hazırlayacakları, yürütecekleri çevre koruma ve çevreyi iyileştirme projelerini değerlendirmek
üzere,
03.04.2007 tarih ve 26482 sayılı
“Çevre Gelirlerinin Takip ve Tahsili ile Tahsilat Karşılığı Öngörülen Ödeneğin Kullanımı Hakkında Yönetmelik”
çerçevesinde yerel yönetimler ve il özel idareleri ile işbirliği yapmak
31
AB Süreci ve Çevre Sektörü Yatırımları
Avrupa Birliği Entegre Çevre Uyum Stratejisi (UÇES);
çevre müktesebatının uyumlaştırılmasında ihtiyaç duyulan
yatırımların tespitine ve faaliyetlerin izlenmesine yönelik tedbirleri
içermektedir.
UÇES ile 8 alt sektör için yasal durum, AB SÜRECİ VE ÇEVRE
SEKTÖRÜ YATIRIMLARI kurumsal yapı ve maliyet analizi
geliştirilmiştir.
32
UÇES Çevre Yatırımlarının Sektörlere Dağılımı (2007-2023)
Sektörler Yatırım İhtiyacı
(Milyon Avro) Oran (%)
Su 33.969 58
Katı Atık 9560 16
Hava 37 0
Gürültü 0 0
Kimyasallar 0 0
Endüstriyel Kirlilik 14.755 25
Doğa Koruma 264 0
Genel Toplam 58.585 100
33
Atık Sektörü Direktif Bazında Yatırım İhtiyacı (2007-2023)
Toplam (Milyon Avro)
Düzenli Depolama 7.754
Ambalaj 655
Yakma 1.257
Tehlikeli Atık 74
Toplam 9.560
34
AB Süreci ve Çevre Sektörü Yatırımları
Toplam (Milyon Avro)
1. Merkezi İdare 7.738
2. Yerel İdare 21.814
Belediye Özkaynakları 13.023
İller Bankası 6.980
Dış Krediler 994
KÖİ 817
3. Özel Sektör 15.138
4. KİT 1.187
5. AB Fonları 12.708
Toplam 58.585
UÇES’e Göre İlgili Kurumların Finansman İhtiyacı (2007-2023)
