Escuelas Efectivas Word

8/17/2019 Escuelas Efectivas Word

1/542

ESCUELAS EFECTIVAS

¿Quién dijo que no se puede?

SIGLAS

EN SECTORES DE PORE!A

APROFA" Aso#i$#i%n C&i'en$ de P(o)e##i%n $ '$ F$*i'i$AULAS UNIDAS" P(o+e#)o I,e(o$*e(i#$no de In-o(*.)i#$ Au'$s Unid$sCIDE" Cen)(o de In/es)i0$#i%n + Des$((o''o de '$ Edu#$#i%nCONACE" Co*isi%n N$#ion$' p$($ e' Con)(o' de Es)upe-$#ien)esCPEIP" Cen)(o de Pe(-e##ion$*ien)o1 E2pe(i*en)$#i%n e In/es)i0$#iones

Ped$0%0i#$sDAE3" Di(e##i%n de Ad*inis)($#i%n de Es)$,'e#i*ien)os 3uni#ip$'esDEPROV" Dep$()$*en)o P(o/in#i$' de Edu#$#i%nFNDR" Fondo N$#ion$' de Des$((o''o Re0ion$'FODA" 3e)odo'o04$ de $n.'isis ,$s$d$ en -o()$'e5$s6opo()unid$des +

de,i'id$des6$*en$5$s7UNAE" 7un)$ N$#ion$' de Au2i'io Es#o'$( + e#$s3INEDUC" 3inis)e(io de Edu#$#i%n de C&i'eP6899" E' P(o0($*$ de '$s 899 :P6899; se puso en *$(#&$ en *$(5o de


2/542

D$0*$( R$#5+nsi1 Gon5$'o 3uo5 :Aseso(4$s p$($ e' Des$((o''o;

A0($de#e*os $' 0(upo de p(o-esion$'es espe#i$'is)$s en edu#$#i%n que$po()$(on en e' diseo de ins)(u*en)os1 dis#usi%n de (esu')$dosp(e'i*in$(es1 'e#)u($ de ,o(($do(es + e' $n.'isis de $'0unos )e*$sespe#4-i#os=

Ce'i$ A'/$(io1 Ce#i'i$ C$(de*i'1 C$('os Con#&$1 3%ni#$ Co((e$1

C(is)i.n Co21 Si'/i$ E'0ue)$1 Fe(n$ndo F'o(es1 Vi/i$n$ G$'d$*es1

7u$n Edu$(do G$(#4$6Huido,(o1 Fe(n$ndo 3$u(ei($1 A'ej$nd($ 3edin$1

Isido($ 3en$1 Ped(o 3on))1 An0é'i#$ P$/e51 7$/ie( S$n 3i0ue'1

i*en$ Se0ue'1 C$(*en So)o*$+o(=

Uni#e- $0($de#e 'os $po()es -in$n#ie(os de S*$()#o* + D(i/e que &i#ie(onposi,'e '$ in/es)i0$#i%n + pu,'i#$#i%n de es)e 'i,(o=

ISN" 86@96J8K6@Re0is)(o de P(opied$d In)e'e#)u$'


3/542

ESCUELAS EFECTIVAS

¿Quién dijo que no se puede?

EN SECTORES DE PORE!A P(esen)$#i%n >

P(%'o0o


4/542

J6K=CARLSON1 = :999;1 ¿Qué nos ense$n '$s es#ue'$s so,(eedu#$#i%n de 'os nios po,(es en C&i'e1 Re/is)$ de '$ CEPAL1NO J1 pp=


5/542

Pe(-o(*in0 S#&oo's= A Re/ieB o- Rese$(#&1 do#u*en)o1 AEL1C&$('es)on1 es) Vi(0ini$1 USA=CO1 7=C= :999;1 V$'id$#i%n P(e'i*in$( de un Conjun)o deIns)(u*en)os Des)in$dos $ '$ E/$'u$#i%n de C$($#)e(4s)i#$s deE-e#)i/id$d de Es)$,'e#i*ien)os Edu#$#ion$'es1 Tesis p$($ op)$($' G($do de 3$04s)e( en Psi#o'o04$ Edu#$#ion$'1 Pon)i-i#i$Uni/e(sid$d C$)%'i#$ de C&i'e=

CREE3ERS1 =P=3= :;1 T&e E--e#)i/e C'$ss(oo*1 London" C$sse''=DESUC1 UNIVERSIDAD CATYLICA DE CHILE :99


6/542

E-i#$#i$ Es#o'$( en I,e(o$*é(i#$= Re/isi%n In)e(n$#ion$' so,(eEs)$do de' A()e1 Con/enio And(és e''o 6 3inis)e(io deEdu#$#i%n1 Cu')u($ + Depo()e1 Esp$$ + CIDE1 C&i'e=3CEAN1 P= :99


7/542

RENOLDS1 D= + CREE3ERS1 =1 eds=1 :


8/542


9/542

PRI3ERA PARTE


10/542

PRESENTACIYN

ESCUELAS EFECTIVAS EN SECTORES DE PORE!A

TT

ene*os un 0($n des$-4o #o*o p$4s" *ejo($( '$ #$'id$d de '$ edu#$#i%n#&i'en$1 p$($ )odos= Es un$ )$(e$ $(du$ + de*$nd$ e'

$po+o + '$ (espons$,i'id$d de )od$ '$ so#ied$d= L$s 0($ndes *e)$s ne#esi)$nde' es-ue(5o #o'e#)i/o + (equie(en de 0($ndes

po'4)i#$s1 $ '$ /e5 que en(ique#e(se #on '$s e2pe(ien#i$s 'o#$'es que son-uen)e de inno/$do($s ide$s= C(ee*os que es posi,'een)(e0$( un$ edu#$#i%n de #$'id$d en )od$s '$s es#ue'$s de C&i'e +1 enp$()i#u'$(1 en $que''$s #on un$ $')$ #on#en)($#i%n de niosen #ondi#iones de po,(e5$=

L$ i*po()$n#i$ de' p(esen)e es)udio es que p(esen)$ #$sos e2i)osos1 #on ,uen

(endi*ien)o es#o'$(1 sos)enido en e' )ie*po1 $pes$( de '$s #ondi#iones $d/e(s$s= Ap$(e#en 'os p(o-eso(es #o*p(o*e)idos #onsu )($,$jo1 'os di(e#)i/os '4de(es1 'os p(o-esion$'es$#)u$'i5$dos en '$s *$)e(i$s1 '$s *e)odo'o04$s + #on)enidos que (es#$)$n '$e2pe(ien#i$ #o)idi$n$ de 'os $'u*nos p$($ &$#e( *.s-.#i' e' $p(endi5$je= Es)e )($,$jo i'u*in$ nues)(o que&$#e( + puedep(o+e#)$(se $ )odo e' sis)e*$ edu#$#ion$'=

P$($'e'$*en)e1 es)$*os (e#o0iendo '$ e2pe(ien#i$ edu#$#ion$' de /$(i$sn$#iones eu(ope$s + )$*,ién )end(e*os '$ opo()unid$dde #ono#e( qué o#u((e en $'0unos p$4ses $si.)i#os=

L$ edu#$#i%n &$ $dqui(ido posi#iones p(o*inen)es en )odos 'os 0o,ie(nosdes$((o''$dos= Tene( un$ ,uen$ edu#$#i%n no es

s%'o un -in en s4 *is*o= 3u#&$s de '$s opo()unid$des -u)u($s en '$ /id$ denues)(os &ijos dependen de que $'#$n#en *$+o(esni/e'es de es#o'$(id$d + des$((o''en sus #$p$#id$des= En e' #$so de '$spe(son$s #on *enos (e#u(sos1 es)e p(in#ipio #o,($ $n*$+o( i*po()$n#i$= Cu$ndo no se )iene $##eso )e*p($no $ o)($s -o(*$s de#$pi)$' Xe#on%*i#o o so#i$'X #$si )od$s '$s posi,i'id$desse jue0$n en e' #$pi)$' edu#$)i/o que uno 'o0(e $#u*u'$(= ¿Qué posi,i'id$des)ene*os de #ons)(ui( un$ so#ied$d jus)$ sin)ene( un$ es#ue'$ equi)$)i/$?

L$ edu#$#i%n no s%'o )iene #onse#uen#i$s di(e#)$s so,(e '$s opo()unid$des de#$d$ pe(son$1 sino que in-'u+e $ '$s so#ied$desen su #onjun)o= En C&i'e &$+ *u#&o )$'en)o + no pode*os despe(di#i$('o1

*enos si e''o o#u((e po( &$,e( n$#ido en un &o0$( #onpo#os (e#u(sos= P$($ 'o0($( un$ )($ns-o(*$#i%n p(o-und$ en nues)($ so#ied$d1de,e*os supe($( es$s ,$((e($s + 'o0($( #ondi#iones*.s de*o#(.)i#$s + equi)$)i/$s p$($ )odos=

E' /$'o( de es)e 'i,(o ($di#$ en su #'$(o *ens$je" C&i'e ne#esi)$ + puede)ene( un sis)e*$ es#o'$( donde 'os &ijos de 'os *.spo,(es $'#$n#en 'os *.s $')os (esu')$dos de $p(endi5$je= Un i*po()$n)e 0(upode p(o-eso($s + p(o-eso(es1 jun)o $ '$s -$*i'i$s de


11/542

sus $'u*nos1 es).n #ons)(u+endo #on $*o( + )es%n 'os #i*ien)os que &$(.nposi,'e es$ )$(e$=

Los #$*,ios en edu#$#i%n sue'en se( *.s 'en)os de 'o que se (equie(e en#u$'quie( so#ied$d= Sin e*,$(0o1 no pode*osqued$(nos en '$ si*p'e #on)e*p'$#i%n= De,e*os d$( p$sos de#isi/os p$($$'#$n5$( )($ns-o(*$#iones de -ondo + 'o0($( que se$n

du($de($s1 $un #u$ndo esos e-e#)os s%'o ''e0uen $ ,ene-i#i$( $ nues)(osnie)os=

Es)e 'i,(o no es $u)o#o*p'$#ien)e= 7un)o $ UNICEF in)e(pe'$*os $ )odos 'os*ie*,(os de nues)($ so#ied$d p$($ que e'e/ensu #o*p(o*iso= A )($/és de é' pod(e*os p(o-undi5$( + *ejo($( '$ Re-o(*$Edu#$#ion$'1 p(i/i'e0i$ndo $ 'os es)udi$n)es de se#)o(es*.s po,(es1 de' )$' -o(*$ que nin0n nio + nin0un$ es#ue'$ se queden $)(.s=

Se(0io i)$(

3inis)(o de Edu#$#i%n

PRI3ERA PARTE


12/542

PRESENTACIYN

ie()$s #$($#)e(4s)i#$s de nues)($s so#ied$des son )$n #o*unes1 )$n(e0u'$(es1 que nos #ues)$ i*$0in$( e' *undo sin

e''$s= Gene($#i%n )($s 0ene($#i%n &e*os #(e#ido #on/i/iendo #on $'0unos de

esos -en%*enos + )e*p($n$*en)e 6nos0us)$sen o no6 $p(endi*os $ $p(e#i$( su (i0ide51 su #ons)$n#i$= De )$n)o(epe)i(se )e(*in$*os #onside(.ndo'os p$()e de' p$is$je^*.s que #ues)iones so#i$'es1 se nos $p$(e#en #o*o -en%*enos de '$n$)u($'e5$" _$#. '$s #os$s sie*p(e &$n sido $s4`= T$' es e' #$sode '$ desi0u$'d$d edu#$)i/$=

Con #ie()$s ide$s o#u((e 'o #on)($(io" se dis)$n#i$n )$n)o de 'o que &e*os/is)o que no pueden sino se( ''$*$d$s u)op4$s= Nos0us)$n + $)($en1 nos p$(e#en jus)$s1 pueden in#'uso #o*p(o*e)e(nos1 pe(o$'0o en nues)(os #.'#u'os nos di#e que su p(o,$,i'id$dde o#u((i( es #e(#$n$ $ #e(o= Todo p$(e#e o(0$ni5$do + -un#ion$ndop(e#is$*en)e p$($ que es)$s ide$s pe(*$ne5#$n en su ino-ensi/o

es)$do de ide$'es= T$' es e' #$so de _)odos 'os nios + ni$s )ienen i0u$'de(e#&o $ es)udi$( + $p(ende(1 sin i*po()$( donde 'es)o#% n$#e(1 + sin i*po()$( sus #ondi#iones so#i$'es o sus #$($#)e(4s)i#$spe(son$'es`=

Es)$*os en)on#es $n)e un $sun)o en e2)(e*o de'i#$do= E' de(e#&o $ '$edu#$#i%n es *edu'$( po(que #ons)i)u+e un eje p$($ '$s$)is-$##i%n de 'os de*.s de(e#&os &u*$nos1 desde '$ opini%n &$s)$ e')($,$jo1 desde '$ p$()i#ip$#i%n &$s)$ '$ s$'ud= E' de(e#&o $'$ edu#$#i%n es un /e#)o( po( donde se )($5$ ,uen$ p$()e de nues)($s /id$s +'$s de nues)(os &ijos= Sin un$ es#ue'$ equi)$)i/$ '$p(e0un)$ so,(e '$s posi,i'id$des de #ons)(ui( un$ so#ied$d jus)$ )iene un$so'$ (espues)$" nin0un$= En e' #$so de 'os nios + ni$spo,(es1 p(.#)i#$*en)e )od$s '$s posi,i'id$des se jue0$n en e' #$pi)$'

edu#$)i/o que se 'o0(e $#u*u'$(1 so,(e )odo #u$ndo no se)iene $##eso )e*p($no $ o)($s -o(*$s de #$pi)$' e#on%*i#o o so#i$'=

C&i'e puede )ene( un sis)e*$ es#o'$( en donde 'os &ijos de 'os po,(es$'#$n#en 'os *.s $')os (esu')$dos de $p(endi5$je^ es)ees e' *ens$je que 'e o)o(0$ /$'o( $' 'i,(o que $qu4 p(esen)$*os= Son *u#&os'os p(o-eso(es + p(o-eso($s que jun)o $ '$s -$*i'i$s de'os nios #ons)(u+en e' #$*ino que &$(. posi,'e '$s u)op4$s #on '$sposi,i'id$des= Es)e 'i,(o $n$'i5$ en de)$''e e' #$*ino de es)ee*peo=

Pe(o es)e 'i,(o no 'o pu,'i#$*os #o*o un eje(#i#io de $u)o#o*p'$#en#i$=Cono#iendo 'o que es)os p(o-eso(es &$#en1 /iendo

#%*o '$s -$*i'i$s se in/o'u#($n1 #ons)$)$ndo #%*o 'os $po+os de '$ (e-o(*$edu#$#ion$' d$n -(u)os en es)$s #o*unid$des es#o'$(es1Uni#e- espe($ que 'os *ie*,(os de '$ #o*unid$d n$#ion$' se$n in)e(pe'$dos +se #o*p(o*e)$n #on e' des$-4o de 'o0($( que#$d$ es#ue'$ #&i'en$ o,)en0$ 'os *ejo(es $p(endi5$jes p$($ sus nios +ni$s=

Fin$'*en)e1 nues)($ #on-i$n5$ en e' (e$'is*o de '$ u)op4$ de que #$d$ nio)en0$ un$ ,uen$ edu#$#i%n se /e -o()$'e#id$ po(


13/542

'$s 'e##iones que su(0en de es)e 'i,(o" 'o que es)$s #o*unid$des edu#$)i/$s&$#en no son #os$s e2)($o(din$(i$s o i*posi,'es1 es).npe(-e#)$*en)e $' $'#$n#e de' #onjun)o de edu#$do(es #&i'enos= Pe(o )$*po#oson -(u)o de' $5$( o '$ ine(#i$= S%'o #on un$ po'4)i#$p,'i#$ de#idid$1 un$ #o*unid$d n$#ion$' #o*p(o*e)id$ + edu#$do(es(espons$,'es + #o*pe)en)es1 pod(e*os )o(#e('e '$ *$no $'-$)$'is*o=

E0idio C(o))i

Rep(esen)$n)e de ](e$ de Uni#e- p$($ A(0en)in$1 C&i'e + U(u0u$+

PRI3ERA PARTE


14/542

PRYLOGO

N


Ap(endiendo de' é2i)o de 'os ,uenos *$es)(os en C&i'e

Fe(n$ndo Rei*e(s

Es)e 'i,(o es un$ /$'ios$ #on)(i,u#i%n $' de,$)e so,(e e' *ejo($*ien)o de '$edu#$#i%n en C&i'e + en A*é(i#$ L$)in$= Esespe#i$'*en)e i*po()$n)e po(que p(esen)$ 'os (esu')$dos de un es)udio so,(e'$s #$($#)e(4s)i#$s de '$s es#ue'$s + de 'os sis)e*$s deense$n5$ que 'o0($n #(e$( #ondi#iones p$($ que sus es)udi$n)es *$n)en0$n$')os ni/e'es de 'o0(o en 'os #on)enidos#on)e*p'$dos en e' #u((4#u'u*= E' 'i,(o p(esen)$ un$ $p(o2i*$#i%n o(i0in$'p$($ es)udi$( '$s #ondi#iones que p(o*ue/en e' é2i)ode 'os es)udi$n)es que p(o#eden de '$s -$*i'i$s de *eno(es in0(esos1 #u+os

(esu')$dos + #on#'usiones son #(4)i#os p$($ '$ dis#usi%nso,(e '$s po'4)i#$s edu#$)i/$s + su (e'$#i%n #on '$ ,uen$ ense$n5$=

E' es)udio que $qu4 se p(esen)$ eje*p'i-i#$ un$ *$ne($ de #on)(i,ui( $'de,$)e so,(e '$ edu#$#i%n en A*é(i#$ L$)in$ que esno/edoso + p(o*e)edo(" in)e(es$(se en e' es)udio de e/iden#i$ e*p4(i#$ quepe(*i)$ iden)i-i#$( '$s #ondi#iones $so#i$d$s $' é2i)oedu#$)i/o de es)udi$n)es de ,$jos in0(esos= Los $u)o(es de es)e )($,$jo1C(is)i.n e''e1 Gon5$'o 3uo51 Lu5 3$(4$ Pé(e5 + D$0*$(R$#5+nsi1 e2p'i#$n '$ (e'$#i%n en)(e e-i#$#i$ + /u'ne($,i'id$d1 + es#o0enes)udi$( $ '$s es#ue'$s e-i#$#es en)(e '$s /u'ne($,'es= Es)oes no/edoso po( /$(i$s ($5ones= Es *.s #o*n '$ in/es)i0$#i%n que do#u*en)$#%*o '$s es#ue'$s $ '$s que $sis)en 'os &ijos de 'ospo,(es son de ,$j$ #$'id$d + se #on/ie()en en uno de 'os *e#$nis*os de

(ep(odu##i%n de '$ po,(e5$ + de '$ desi0u$'d$d= Es)ees)udio no #on)($di#e es)e &e#&o ,$s)$n)e ,ien do#u*en)$do en A*é(i#$ L$)in$+ o)($s (e0iones de' *undo^ sin e*,$(0o1 $'in)e(es$(se en 'os es)udi$n)es que 'o0($n $')os dese*peos $#$dé*i#os $un#u$ndo p(o#eden de #ondi#iones de $')$ *$(0in$#i%nso#i$'1 es)$ in/es)i0$#i%n (ee*p'$5$ e' én-$sis en 'o que no -un#ion$ po( unén-$sis en 'o que s4 -un#ion$= Es)e #$*,io de %p)i#$ noes )(i/i$'1 pues e' é2i)o $#$dé*i#o de 'os &ijos de 'os po,(es no puedep(odu#i(se si*p'e*en)e #$*,i$ndo '$s #ondi#iones quedes#(i,en '$s si)u$#iones $so#i$d$s $ 'os ,$jos (endi*ien)os de '$ *$+o(4$de e''os= C(e$( '$s #ondi#iones que pe(*i)$n e' é2i)oes#o'$( (equie(e *.s que s%'o (e/e()i( '$s si)u$#iones $so#i$d$s $' -($#$soes#o'$(= In/es)i0$( '$s #ondi#iones en que es)udi$n

quienes $'#$n5$n /$(ios ni/e'es de 'o0(o ,(ind$ #ono#i*ien)os -und$*en)$'esp$($ #o*p(ende( #u.'es son es$s #ondi#iones quepe(*i)en e' é2i)o $#$dé*i#o de 'os es)udi$n)es *.s /u'ne($,'es=

H$+ #ie()$*en)e ($5ones p(.#)i#$s de i*po()$n#i$ en e' #on)e2)o de C&i'ep$($ in)e(es$(se en e' é2i)o de 'os &ijos de 'ospo,(es= En un p$4s donde '$s op#iones de inse(#i%n '$,o($' + dep$()i#ip$#i%n #iud$d$n$ son *u+ 'i*i)$d$s p$($ quienes no )ienen$' *enos un$ edu#$#i%n se#und$(i$ #o*p'e)$1 e' a de 'os es)udi$n)esdese()$ de '$ es#ue'$ $n)es de #u'*in$( es)e ni/e'= En


15/542

5on$s (u($'es1 seis de #$d$ die5 es)udi$n)es no )e(*in$n '$ se#und$(i$=< Aun#u$ndo '$ dese(#i%n es#o'$( es p(o,$,'e*en)e un-en%*eno *u')i#$us$' en e' #u$' in#iden )$n)o #ondi#iones es#o'$(es #o*oe2)($es#o'$(es1 es e/iden)e que no es posi,'e quees)udi$n)es #on de-i#ien#i$s -und$*en)$'es en &$,i'id$des ,.si#$s #o*o '$#o*p(ensi%n 'e#)o($ o e' ($5on$*ien)o $(i)*é)i#o +#ien)4-i#o1 pued$n es)$( *o)i/$dos p$($ #on)inu$( #on es)udios se#und$(ios

que es#$p$n $ su #o*p(ensi%n=

<

3IDEPLAN :99 PRI3ERA PARTE


16/542

P RYLOGO

Es)e es)udio es )$*,ién no/edoso po(que en su de-ini#i%n de é2i)o $#$dé*i#o$dop)$ #(i)e(ios *.s e2i0en)es que 'os#o*unes1 de iden)i-i#$( $')os dese*peos en s%'o un pun)o en e' )ie*po= Es)ees)udio iden)i-i#$ $que''$s es#ue'$s que 'o0($n

*$n)ene( ni/e'es $')os de dese*peo en un pe(4odo p(o'on0$do en e' )ie*po Xen /$(i$s $si0n$)u($s + en dos 0($dosX + que$de*.s no &$+$n dis*inuido sus ni/e'es p(o*edio de (endi*ien)o= Es)$de-ini#i%n de e-e#)i/id$d es#o'$( p(opone que '$s es#ue'$se-e#)i/$s son $que''$s que 0$($n)i5$n1 en #ondi#iones de *$(0in$#i%n so#i$'1$')os ni/e'es de dese*peo sos)enidos en e' )ie*po1*ejo($*ien)o #on)inuo en /$(i$s $si0n$)u($s + en /$(ios 0($dos= Que en C&i'ese$n )$n po#$s '$s es#ue'$s en #ondi#iones de*$(0in$#i%n que 'o0($n s$)is-$#e( es)$ de-ini#i%n de e-e#)i/id$d es1 en s4*is*o1 un d$)o /$'ioso que $po()$ $ es)$ in/es)i0$#i%n=

Es)e es)udio (ep(esen)$ )$*,ién un$ $p(o2i*$#i%n o(i0in$' po( '$ in)e0($#i%nque &$#e de /$(i$s di*ensiones de' p(o#eso

edu#$)i/o= A di-e(en#i$ de '$ in/es)i0$#i%n *.s )($di#ion$' de es#ue'$se-e#)i/$s Xque iden)i-i#$ -$#)o(es que se $so#i$n $ $')os(endi*ien)os es#o'$(es de 'os nios + que p(odu#e 'is)$s de -$#)o(es$so#i$dosX es)e es)udio en)iende e' p(o#eso edu#$)i/o #o*oun p(o#eso in)e0($do1 o(0.ni#o^ e' (esu')$do de un sis)e*$ #o*p'ejo donde'$s in)e($##iones en)(e 'os /$(ios #o*ponen)es son)$n)o o *.s i*po()$n)es que 'os e-e#)os indi/idu$'es + $is'$dos de #$d$#o*ponen)e= Los $u)o(es de es)e es)udio $n$'i5$n $s4 '$ped$0o04$ + su (e'$#i%n #on '$ 0es)i%n de 'os #en)(os es#o'$(es e1i0u$'*en)e1 '$s /in#u'$#iones de '$ es#ue'$ #on '$ #o*unid$d +1-in$'*en)e1 '$ (e'$#i%n de es)$s din.*i#$s en #$d$ #en)(o es#o'$( #on '$spo'4)i#$s edu#$)i/$s= L$ /isi%n in)e0($d$ que es)$$p(o2i*$#i%n p(odu#e pe(*i)e en)ende( $ '$s es#ue'$s + $' sis)e*$ edu#$)i/o#o*o un #onjun)o in)e0($do1 #o*o un )odo #u+$

sin0u'$(id$d se es#$p$ $ $p(o2i*$#iones que in)en)$n '$ #o*p(ensi%n de' )odoen e' es)udio -($0*en)$do de sus p$()es=

Es)e es)udio de*ues)($ )$*,ién '$ u)i'id$d de #on)(i,ui( $ '$ dis#usi%nso,(e -o(*$s de *ejo($( '$ po'4)i#$ edu#$)i/$ $ p$()i(de in/es)i0$#i%n #on -und$*en)o e*p4(i#o que pe(*i)e in-o(*$( $'#ono#i*ien)o p,'i#o so,(e '$s #ondi#iones que #$($#)e(i5$ne' -un#ion$*ien)o de '$s es#ue'$s= Es)$ pu,'i#$#i%n1 e' &e#&o de &$#e(p,'i#o es)e #ono#i*ien)o1 es un p$so *u+ i*po()$n)e en '$#ons)(u##i%n p(o0(esi/$ de un$ #u')u($ de*o#(.)i#$ + de un$ so#ied$d$,ie()$=

L$ edu#$#i%n p,'i#$ es un$ )$(e$ que 'os se(/ido(es p,'i#os (e$'i5$n po(

en#$(0o de 'os #iud$d$nos= A es)os #iud$d$nos es$ quienes 'os se(/ido(es p,'i#os de,en (endi( #uen)$s= Es)$ (endi#i%n de#uen)$s so,(e '$ $d*inis)($#i%n de un ,ien so#i$' $' que'$s pe(son$s )ienen de(e#&o :'$ edu#$#i%n es un de(e#&o &u*$no uni/e(s$';(equie(e de in-o(*$#i%n $,ie()$1 $*p'i$*en)e#o*p$()id$1 #'$($*en)e e2p'i#$d$1 que pe(*i)$ #ono#e( #u.'es son '$s#ondi#iones que #$($#)e(i5$n $ '$s es#ue'$s e-e#)i/$s=H$#iendo es)e #ono#i*ien)o p,'i#o1 es)$ in/es)i0$#i%n #on)(i,u+e $#$'i-i#$( '$ de*$nd$ po( un$ edu#$#i%n de *.s #$'id$d1 $


17/542

&$#e( e2p'4#i)os es).nd$(es + o,je)i/os que si(/$n p$($ -o(*$( '$se2pe#)$)i/$s de '$s p$d(es + *$d(es de -$*i'i$1 de 'os es)udi$n)es+ de 'os #on)(i,u+en)es1 + que 'es pe(*i)$n es)$,'e#e( p$(.*e)(os p$($ju50$( '$ $#)u$#i%n de $qué''os que1 po( en#$(0o de quienes#on sus /o)os e'i0en $ sus 0o,e(n$n)es1 $d*inis)($n e' se(/i#io edu#$)i/o=

E' es)udio de*ues)($ )$*,ién que '$ in/es)i0$#i%n es dis)in)$ $ '$ si*p'e

*edi#i%n de (esu')$dos edu#$)i/os= No es su-i#ien)e#ono#e( que &$+ es)udi$n)es que 'o0($n o que no 'o0($n 'os es).nd$(es que-ij$n 'os p(o0($*$s o-i#i$'es de es)udios^ es ne#es$(io#ono#e( 'os p(o#esos que e2p'i#$n e' 'o0(o o $usen#i$ de di#&os (esu')$dos=Es po( e''o que se (equie(e de un$ in/es)i0$#i%n #uid$dos$+ (i0u(os$ #o*o '$ que (ep(esen)$ e' es)udio #on)enido en es)e 'i,(o= P$($#ons)(ui( #ono#i*ien)o #$d$ /e5 *.s so-is)i#$do quepe(*i)$ #o*p(ende( #%*o -un#ion$n '$s es#ue'$s X+ qué &$#e que $'0un$s-un#ionen #onsis)en)e*en)e ,ienX se(.n ne#es$(ios nouno1 sino *')ip'es es)udios #o*o és)e1 donde 'os &$''$50os + (esu')$dos de#$d$ uno se$n #o*p'e*en)$dos #on 'os &$''$50os de 'oso)(os^ donde #$d$ 0ene($#i%n de es)udios se #ons)(u+$ so,(e '$s p(e0un)$sque e*e(j$n de 'os es)udios $n)e(io(es= Es ne#es$(io

ins)i)u#ion$'i5$( '$ )$(e$ de in/es)i0$( sis)e*.)i#$*en)e '$s es#ue'$s p$($pode( #(e$( '$s #ondi#iones que pe(*i)$n *ejo($('$s= En es)$ins)i)u#ion$'i5$#i%n de '$ in/es)i0$#i%n edu#$)i/$1 *')ip'es es)udios #on*e)odo'o04$s di-e(en)es + #o*p'e*en)$(i$s pe(*i)i(.n i(

PRI3ERA PARTE K


18/542

PRYLOGO


$/$n5$ndo en '$ -o(*u'$#i%n de )eo(4$s $n#'$d$s en '$ o,se(/$#i%n #uid$dos$+ sis)e*.)i#$1 + e/en)u$'*en)e en '$ #(e$#i%n de'i,e($d$

de #ondi#iones p$($ p(odu#i( ,uen$ ense$n5$= Es)e es)udio es1 pues1 un$#on)(i,u#i%n $' -o()$'e#i*ien)o de es$ #o*unid$d dep(o-esion$'es in)e(es$dos en *ejo($( '$ e-i#$#i$ de '$s es#ue'$s desde e'es)udio (i0u(oso de '$s *is*$s + desde '$ #on#ep)u$'i5$#i%n,$s$d$ en o,se(/$#iones e in/es)i0$#i%n e*p4(i#$=

Es)e es)udio1 #o*o #u$'quie( o)(o1 )iene 'i*i)$#iones que de(i/$n de '$sde#isiones (e$'i5$d$s p$($ de'i*i)$('o= L$ #'$(id$d de'#$p4)u'o que des#(i,e '$ *e)odo'o04$ pe(*i)e #ono#e( '$s -(on)e($s de'#ono#i*ien)o que es)$ in/es)i0$#i%n o-(e#e= L$s p(e0un)$sso,(e '$s #ondi#iones que #$($#)e(i5$n $ '$s es#ue'$s e-e#)i/$s deense$n5$ ,.si#$1 que $)ienden $ nios + j%/enes quep(e-e(en)e*en)e p(o/ienen de &o0$(es de ni/e' so#ioe#on%*i#o ,$jo1 pe(*i)en

#ono#e( qué #$($#)e(i5$ $ es)$s es#ue'$s1 no qué '$sdis)in0ue de o)($s1 pues)o que no &$+ un 0(upo de #o*p$($#i%n1 $un #u$ndo/$(ios #$p4)u'os (e$'i5$n #o*p$($#iones in0enios$sin#o(po($ndo (esu')$dos de o)($s in/es)i0$#iones= En es)e sen)ido1 '$s#on#'usiones no de,en e2)($po'$(se *.s $''. de 'o que es)os'4*i)es *e)odo'%0i#os pe(*i)en= Es)$ no es un$ in/es)i0$#i%n dise$d$ p$($es)udi$( po( qué un$s es#ue'$s son *.s e-e#)i/$s queo)($s o p$($ $n$'i5$( e' p(o#eso de #$*,io o e' p$so de un$ es#ue'$ $ )($/ésde /$(ios es)$dios de e-e#)i/id$d= Sin e*,$(0o1 '$des#(ip#i%n *inu#ios$ + sis)e*.)i#$ que o-(e#e de '$s #$($#)e(4s)i#$s dees)$s es#ue'$s e-e#)i/$s1 su0ie(e &ip%)esis p$($ pens$( en e'p(o#eso de #$*,io o en '$s di-e(en#i$s en)(e )ipos de es#ue'$s1 '$s #u$'essi(/en p$($ dise$( -u)u(os es)udios + p$($ #on)inu$(p(o-undi5$ndo e' #ono#i*ien)o sis)e*.)i#o so,(e e' -un#ion$*ien)o de '$s

es#ue'$s=

Un$ de#isi%n *e)odo'%0i#$ #en)($' en es)$ in/es)i0$#i%n es). en '$de-ini#i%n de' é2i)o es#o'$(= E' p(opone(se es#ue'$s que)u/iesen (esu')$dos p(o*edio en e' Ka supe(io( $ ni/e' n$#ion$'1 + que$de*.s no &u,iesen dis*inuido es)os (esu')$dos en e')ie*po1 es es#o0e( un$ de-ini#i%n (e'$)i/$ de é2i)o= L$ #on)e2)u$'i5$#i%nso,(e e' si0ni-i#$do de es)$( en ese #u$()i' supe(io( es un$#ues)i%n donde '$ dis#usi%n p,'i#$ de es)e do#u*en)o pod(. $po()$( *u#&o=Es)$ dis#usi%n p,'i#$ pod(4$ #onside($( p(e0un)$s#o*o '$s si0uien)es" ¿De,e(4$n )odos 'os nios $'#$n5$( e'


19/542

*4ni*$s (equie(e de es).nd$(es in)e(n$#ion$'es + no do*és)i#os= Resu')$dos(e#ien)es de #o*p$($#iones in)e(n$#ion$'es de '$s#o*pe)en#i$s 'e#)o($s1 *$)e*.)i#$s + #ien)4-i#$s de j%/enes de


20/542

PRYLOGO

Es)e es)udio )$*po#o -ue dise$do p$($ e/$'u$( en qué *edid$ '$ e-e#)i/id$ddo#en)e (esu')$ de '$ #'$(id$d que )en0$n 'os*$es)(os so,(e qué ense$( + #%*o &$#e('o en #$d$ 0($do + en #$d$ $si0n$)u($espe#4-i#$= L$ ense$n5$ de '$ 'e#)oes#(i)u($1 po(

eje*p'o1 (equie(e o,je)i/os p(e#isos p$($ #$d$ 0($do + *o*en)os en e')($ns#u(so de' $o es#o'$( que pe(*i)$n $ 'os p(o-eso(eso(0$ni5$( '$s )$(e$s espe#4-i#$s de #$d$ es)udi$n)e #on *$)e(i$'esedu#$)i/os $p(opi$dos $ su ni/e' de #o*pe)en#i$ 'e#)o($= L$ -$')$de #'$(id$d so,(e es)os &i)os i*pide $' do#en)e o(0$ni5$( un p(o#eso0($du$do que pe(*i)$ $ 'os es)udi$n)es $p(ende(p(o0(esi/$*en)e $ 'ee( e i*pide1 $ su /e51 u)i'i5$( e-e#)i/$*en)e *$)e(i$'esde 'e#)u($ i0u$'*en)e 0($du$dos que $po+en $ #$d$es)udi$n)e $ #onso'id$( 'os ni/e'es de #o*pe)en#i$ 'e#)o($ que )en0$n1*ien)($s -$#i'i)$n '$ $dquisi#i%n de #o*pe)en#i$s *.s#o*p'ej$s= Un p(o-eso( que #on)es)$ que su o,je)i/o es ense$( $ 'ee( + $es#(i,i( $ sus $'u*nos1 sin *$+o( p(e#isi%n1 pod(4$i0u$'*en)e #on)es)$( que no )iene nin0n o,je)i/o= Es$ no es '$ *i($d$ que

es)e es)udio e-e#)$ $ '$ ped$0o04$=

Un$ de#isi%n *e)odo'%0i#$ de es)e es)udio -ue '$ de se'e##ion$(p(e-e(en)e*en)e es#ue'$s u(,$n$s1 $ pes$( de que


21/542

$p(opi$d$s $ 'os *is*os1 $'0o se*ej$n)e $ 'o que &$#en p(o-esion$'es eno)(os #$*pos= Es #'$(o que s%'o e' $po+o de#idido $ '$sins)i)u#iones de -o(*$#i%n ini#i$' + '$ p(o-esion$'i5$#i%n #on)inu$pe(*i)i(.n des$((o''$( es)$s #o*pe)en#i$s=

En)(e 'os *u#&os (esu')$dos de i*po()$n#i$ de es)e es)udio es).n $que''osque do#u*en)$n '$ supe(io(id$d de '$

ped$0o04$ que de*ues)($n 'os p(o-eso(es de '$s es#ue'$s #onsis)en)e*en)ee-i#$#es= Los ,uenos $*,ien)es did.#)i#os1$de#u$d$ 0es)i%n de 0(upos de $'u*nos + $po+os *')ip'es #o0ni)i/os +e*o#ion$'es que o-(e#en 'os do#en)es $ 'oses)udi$n)es1 #on-i(*$n un &e#&o -und$*en)$'" en)ende( #%*o ense$n 'osp(o-eso(es es de '$ *$+o( (e'e/$n#i$ p$($en)ende( #%*o $p(enden 'os es)udi$n)es= Es)$ ide$ so,(e '$ i*po()$n#i$ de '$ped$0o04$ es). &$#e +$ /$(i$s dé#$d$s endis#usi%n= De un$ p$()e1 po( quienes de*ues)($n que '$ es#ue'$ )iene e-e#)os(e'$)i/$*en)e *odes)os -(en)e $ 'os e-e#)os de#ondi#iones es)(u#)u($'es e2)e(n$s $ '$ es#ue'$1 #o*o '$s #ondi#iones$so#i$d$s $ '$ /id$ en po,(e5$ o $ '$s #$($#)e(4s)i#$s de'$ #o*unid$d1 $unque nin0uno de es)os es)udios se ,$s$ en o,se(/$#iones )$n

#uid$dos$s so,(e 'os $*,ien)es ped$0%0i#os#o*o e' que se o-(e#e en es)e 'i,(o= De o)($ p$()e1 po( quienes #onside($nque son #$($#)e(4s)i#$s es)(u#)u($'es *$#(o Xe'

PRI3ERA PARTE J


22/542

PRYLOGO


)$*$o de '$s es#ue'$s1 '$ 0es)i%n p,'i#$ o p(i/$d$1 '$ e2is)en#i$ dein#en)i/os1 'os #(i)e(ios de se'e##i%n de 'os p(o-eso(esX

'$s que de)e(*in$n '$ #$'id$d de '$ ense$n5$= Co*o (esu')$do de es)ede-i#ien)e én-$sis en 'o p(opi$*en)e ped$0%0i#o1*u#&$s de '$s (e-o(*$s edu#$)i/$s #on)e*po(.ne$s despe(di#i$n '$ opo()unid$dde $po+$( $ 'os p(o-eso(es en '$ )$(e$ depe(-e##ion$( sus #o*pe)en#i$s do#en)es= Con e''o1 #(e$n un$ p(o-e#4$ que se#u*p'e $ s4 *is*$= 3$es)(os + *$es)($s$,$ndon$dos $ sus p(opios (e#u(sos p$($ ense$( *ejo(1 )e(*in$n ense$ndo de-o(*$s que #on-i(*$n que '$ ense$n5$puede po#o p$($ $po+$( $ 'os es)udi$n)es en '$ )$(e$ de $p(ende(=

Uno de 'os p(in#ip$'es &$''$50os de es)e es)udio es e' que de*ues)($ '$s-in$s $()i#u'$#iones que -$#i'i)$n '$ ,uen$ ped$0o04$$' in)e(io( de #$d$ es#ue'$= Es)e (esu')$do des$-4$ '$s ide$s si*p'es que

)($nsi)$n $n 'os i*$0in$(ios + e' dis#u(so de '$s e'i)esedu#$)i/$s de '$ (e0i%n so,(e '$s -o(*$s de *ejo($( '$s es#ue'$s= En es)edis#u(so1 *u#&$s /e#es se $su*e que *ejo($( '$ ense$5$es si*p'e*en)e #ues)i%n de in#idi( so,(e in#en)i/os #'$/es que $#)en #o*odisp$($do(es de p(o#esos de *ejo($*ien)o= Se $su*e#on -(e#uen#i$ que 'os *$es)(os ense$(.n *ejo( si se *iden 'os (esu')$dosde 'os es)udi$n)es + és)os se &$#en p,'i#os= Se suponeque es)i*u'$ndo '$ #o*pe)en#i$ en)(e es)$,'e#i*ien)os *ejo($n 'os p(o#esosedu#$)i/os= Se i*$0in$ que #on sis)e*$s dein#en)i/os + de es)4*u'o $' dese*peo do#en)e *ejo($(. '$ #$'id$d de '$ense$n5$= Se piens$ que do)$ndo $ '$s es#ue'$s deinsu*os ped$0%0i#os $p(opi$dos1 #o*o 'i,(os de )e2)o o )$''e(es de-o(*$#i%n1 *ejo($(. '$ #$'id$d de su )($,$jo= Los (esu')$dos dees)e es)udio de*ues)($n que *ejo($( '$ ense$n5$ es un p(o#eso ,$s)$n)e *.s

#o*p'ejo de 'o que es)$s ide$s su0ie(en= Esne#es$(io (ee*p'$5$( 'os es'o0$n que #$($#)e(i5$n ,uen$ p$()e de '$s(e-o(*$s edu#$)i/$s en A*é(i#$ L$)in$ po( (e-o(*$s *.sso-is)i#$d$s1 #ons)(uid$s so,(e un #ono#i*ien)o *.s -ino1 de' )ipo que es)ees)udio o-(e#e1 de 'os p(o#esos in/o'u#($dos en ense$(,ien $ 'os es)udi$n)es en #ondi#iones de *$+o( *$(0in$#i%n= Los ,$jos(esu')$dos1 en '$s #o*p$($#iones in)e(n$#ion$'es1$'#$n5$dos po( 'os es)udi$n)es de /$(ios p$4ses '$)ino$*e(i#$nos que &$ne2pe(i*en)$do #on (e-o(*$s inspi($d$s en es)ei*$0in$(io si*p'e1 en-$)i5$n '$ u(0en#i$ de in/e()i( en '$ p(odu##i%n dees)e #ono#i*ien)o *.s so-is)i#$do + en su $*p'i$ di-usi%n=

O)($ no#i%n #o*n*en)e $#ep)$d$ en edu#$#i%n1 que 'os (esu')$dos de es)e

es)udio o,'i0$n $ #ues)ion$(1 es que e2is)e un$)ensi%n :)($de o--; en)(e ense$( #on e2#e'en#i$ o &$#e('o #on equid$d= L$ses#ue'$s in#'uid$s en es)$ *ues)($ Xes#ue'$s#onsis)en)e*en)e e-e#)i/$s que #u,(en e2i0en)es #(i)e(ios de se'e##i%n que(e-'ej$n e2#e'en#i$ $' in)e(io( de' #onjun)o de es#ue'$s enC&i'eX son )$*,ién *.s i0u$'i)$(i$s= Los ni/e'es de desi0u$'d$d en e'dese*peo de 'os es)udi$n)es en #$d$ un$ de es)$s es#ue'$s son*eno(es que '$ desi0u$'d$d $' in)e(io( de o)($s es#ue'$s1 o de' #onjun)o de'$s es#ue'$s= Es)o su0ie(e que $que''os #o'e#)i/os de


23/542

p(o-eso(es que s$,en ense$( ,ien no 'o &$#en $ esp$'d$s de 'os es)udi$n)es*.s /u'ne($,'es1 sino ense$ndo ,ien $ )odos=

L$ p(esen)$#i%n de 'os pe(-i'es de #$d$ es#ue'$ se ,$s$ en un$ in)e(es$n)ein)e0($#i%n de in-o(*$#i%n 0ene($d$ #on di/e(s$s*e)odo'o04$s1 in#'u+endo un $n.'isis de '$ &is)o(i$ de '$ es#ue'$ *.s un$n.'isis de 'os (esu')$dos de '$s en)(e/is)$s $ p(o-eso(es +

di(e#)o(es= Es)e én-$sis en '$ &is)o(i$ de '$s es#ue'$s1 en es)udi$( sus)($+e#)o(i$s &$s)$ 'o0($( #onso'id$(se #o*o ins)i)u#ionese-e#)i/$s1 es,o5$ un .(e$ ''en$ de posi,i'id$des p$($ '$ in/es)i0$#i%n" e'es)udio di(e#)o de' p(o#eso de #$*,io edu#$)i/o + '$iden)i-i#$#i%n de 'os es)$dios en e' des$((o''o ins)i)u#ion$' de '$ses#ue'$s= Desde e' pun)o de /is)$ de po'4)i#$s edu#$)i/$s que,usquen $po+$( $ '$s es#ue'$s en su p(o#eso de *ejo($*ien)o1 es)$ no#i%n deque #$d$ es#ue'$ $/$n5$ en un$ )($+e#)o(i$ que esp(opi$ X#o*o 'os es)udi$n)es $/$n5$n en e' des$((o''o de #o*pe)en#i$s endis)in)os do*iniosX su0ie(e que 'os )ipos de $po+o quepe(*i)i(4$n p$s$( de un es)$dio $ o)(o *.s $/$n5$do de des$((o''oins)i)u#ion$' pod(4$n se( di-e(en)es= De nue/o1 es)$ pe(spe#)i/$des$-4$ '$ ide$ si*p'e de 'os disp$($do(es o de '$s -%(*u'$s de (e#e)$ ni#$

p$($ *ejo($( $ '$s es#ue'$s= Los $u)o(es #on#'u+en que e'despe0ue de un$ es#ue'$ :e' ini#io de su p(o#eso de *ejo($*ien)o; nun#$(esponde $ un so'o -$#)o( o si)u$#i%n1 sino que es*u')i#$us$'= Es)e 'en)o p(o#eso (equie(e de' es-ue(5o #oo(din$do en)(e e'equipo de p(o-eso(es1 de #on)$( #on sis)e*$s de#o*uni#$#i%n + de '$ #$p$#id$d de $p(ende( so,(e '$ *$(#&$=

@ PRI3ERA PARTE


24/542

P RYLOGO

Es)e es)udio (edes#u,(e e' i*po()$n)e p$pe' que jue0$n '$s e2pe#)$)i/$s de'os p(o-eso(es so,(e sus es)udi$n)es1 $s4 #o*o '$#$p$#id$d de &$#e(se #$(0o de )odos e''os= A' $su*i( '$ (espons$,i'id$d + e'#o*p(o*iso p$($ ense$( $ sus es)udi$n)es1 $ pes$( de

o,/ios des$-4os en 'os #on)e2)os so#i$'es en 'os que '$ es#ue'$ es).inse()$1 es)os *$es)(os + *$es)($s ense$n $ sus $'u*nos un$i*po()$n)e 'e##i%n *o($'1 -und$*en)$' p$($ eje(#e( #iud$d$n4$ (espons$,'e enun$ so#ied$d $,ie()$" que '$ &is)o(i$ + e' p$s$do noson de)e(*in$n)es de' -u)u(o + que '$s pe(son$s )ienen '$ 'i,e()$d de#ons)(ui( sus p(opios des)inos= L$ si0uien)e #$($#)e(i5$#i%n(e-'ej$ '$ i*po()$n#i$ de 'os /$'o(es de '$s pe(son$s en e'e0i( en)(eop#iones + en o(ien)$( sus $##iones"

Lo des)$#$,'e en es)$s es#ue'$s es que #u$'esquie($ se$n '$s #$($#)e(4s)i#$sde' en)o(no 'o#$'1 'os p$d(es #on-4$n1 #(een + /$'o($neno(*e*en)e '$ '$,o( que dese*pe$ '$ es#ue'$ + (e#ono#en en e''$ un$espe($n5$ de *ejo(es opo()unid$des + de *o/i'id$d so#i$' p$($ 'os

&ijos= P$($ un$ p$()e si0ni-i#$)i/$ de 'os $pode($dos1 '$ #on-i$n5$ en '$es#ue'$ no si0ni-i#$ que e''os se des'i0uen de '$ (espons$,i'id$dedu#$)i/$1 si)u$#i%n que #on -(e#uen#i$ se es#u#&$ en)(e p(o-eso(es dees#ue'$s que '$,o($n en se#)o(es de po,(e5$= En '$ *i)$d de es)$ses#ue'$s1 'os $pode($dos en)(e/is)$dos se$'$(on que e''os son#o((espons$,'es de 'os (esu')$dos de $p(endi5$je de 'os nios= :C$p4)u'oIII1

p= 8;=Qui5.s un$ de '$s *$+o(es #on)(i,u#iones de es)e es)udio es)é en in/i)$( $'$ (e-'e2i%n so,(e 'os p(op%si)os de '$ edu#$#i%n=A' &$#e( e2p'4#i)$ '$ de-ini#i%n de #(i)e(ios que pe(*i)$n iden)i-i#$( $ '$ses#ue'$s e-e#)i/$s + $' #$($#)e(i5$( '$s #ondi#iones que '$sdes#(i,en1 es)e 'i,(o o,'i0$ $ p(e0un)$(se po( 'os p(op%si)os de '$ es#ue'$

o $ e2p'i#i)$( '$s (e'$#iones + 'os supues)os so,(e es)osp(op%si)os + 'os o,je)i/os *.s in*edi$)os de' #u((4#u'u*1 + so,(e e'-un#ion$*ien)o de '$ es#ue'$= ¿En qué *edid$ #on)(i,u+en'$s #u')u($s es#o'$(es des#(i)$s en es)e es)udio $ des$((o''$( '$ #on-i$n5$in)e(pe(son$'1 $ p(o*o/e( '$ (e#ip(o#id$d + '$ #(e$#i%n de(e'$#iones den)(o de un$ #o*unid$d + en)(e 'os *ie*,(os de '$ #o*unid$d +o)($s pe(son$s en e' p$4s? ¿Cu.'es son '$s#o*pe)en#i$s que pe(*i)en -o(*$( pe(son$s p(ep$($d$s p$($ eje(#e( #iud$d$n4$de*o#(.)i#$1 p$($ /i/i( en so#ied$des $,ie()$s?

L$ no,'e $spi($#i%n de p(o/ee( $##eso uni/e(s$' $ '$ edu#$#i%n ''e/% $des#$ns$( en un$ -o(*$ p$()i#u'$( que &$#4$1 &$#e *.sde un si0'o1 e#on%*i#$*en)e /i$,'e 'o0($( ese o,je)i/o" '$ es#ue'$ en '$ que

e' #u((4#u'u* se dis)(i,u+e($ en #i#'os es#o'$(es1 $0(upos de $'u*nos (eunidos p$($ )ene( #$($#)e(4s)i#$s &o*o0éne$s1 #on*$)e(i$'es que pe(*i)ie($n '$ en)(e0$ de es)e #u((4#u'u*po( pe(son$s #on #o*pe)en#i$s ,.si#$s= Es)$ so'u#i%n X'$ es#ue'$ popu'$( deS$(*ien)o1 '$ es#ue'$ #o*n de Ho($#e 3$nn o '$es#ue'$ '$n#$s)e(i$n$X siendo e-i#ien)es -(en)e $ '$s $')e(n$)i/$s1 )en4$n +si0uen )eniendo sus di-i#u')$des + 'i*i)$#iones= En '$ )$(e$$n pendien)e de 'o0($( e' $##eso uni/e(s$' $ es)e )ipo de es#ue'$s1 es-.#i' que 'os *edios se #on-und$n #on 'os -ines + que se


25/542

pie(d$n de /is)$ 'os p(op%si)os de '$ edu#$#i%n $' e/$'u$( #u.'es son '$s-o(*$s de *ejo($( '$s opo()unid$des edu#$)i/$s=P(o,'e*$s de e-i#ien#i$ o de #$*,ios *$(0in$'es en '$ ope($#i%n de es)$*$ne($ de )($)$( de es#o'$(i5$( $ )odos1 (ee*p'$5$n1 $/e#es1 '$ e2p'o($#i%n p(o-und$ de -o(*$s de edu#$( $ )odos1 de #(e$(#ondi#iones p$($ que )od$s '$s pe(son$s $p(end$n +des$((o''en $' *.2i*o su po)en#i$'= Es)e 'i,(o1 en su #uid$dos$

#$($#)e(i5$#i%n de 'o que -un#ion$ ,ien1 #ondu#e $' 'e#)o( p$so $p$so &$#i$ es$ (e-'e2i%n=

En s4n)esis1 '$ o,($ que )ene*os en)(e *$nos es sin0u'$(*en)e /$'ios$ po(*u#&$s ($5ones= Espe#i$'*en)e1 po(que nos in/i)$$ $p(ende( de $que''os p(o-eso(es + p(o-eso($s que es).n ense$ndo ,ien $sus es)udi$n)es + $ p(e0un)$(nos qué &$#e( p$($-$#i'i)$( que *.s do#en)es &$0$n 'o *is*o=

C$*,(id0e1 3$ss$#&use))s1 $0os)o de 99

PRI3ERA PARTE 8


26/542

INTRODUCCIYN


EE

n e' .(e$ edu#$#ion$'1 '$ (e'$#i%n *.s do#u*en)$d$ en *u#&os p$4ses $'ude $'eno(*e peso que '$s desi0u$'d$des en '$

es)(u#)u($ so#i$' )ienen en 'os (esu')$dos de $p(endi5$je de nios +j%/enes= En C&i'e1 '$ in-o(*$#i%n de' Sis)e*$ de

3edi#i%n de '$ C$'id$d de '$ Edu#$#i%n :SI3CE; que #$d$ $o d$ $ #ono#e( e'3inis)e(io de Edu#$#i%n *ues)($ in/$(i$,'e*en)e

que 'os ni/e'es de $p(endi5$je se #o((esponden es)(e#&$*en)e #on 'os(e#u(sos de '$s -$*i'i$s" 'os *ejo(es (esu')$dos )ienden $

#on#en)($(se en 'os &ijos de -$*i'i$s #on *.s $')o #$pi)$' e#on%*i#o +#u')u($'1 + 'os peo(es (esu')$dos en quienes p(o/ienen de

en)o(nos -$*i'i$(es *$(#$dos po( '$ po,(e5$ + ,$j$ es#o'$(id$d *$)e(n$ +p$)e(n$= L$ -ue(5$ de es)$ (e'$#i%n &$ ''e/$do $ $'0unos

$ #on#'ui( que 'os (esu')$dos de $p(endi5$je no son *.s que un (e-'ejo de'$s #ondi#iones de o(i0en de 'os es)udi$n)es + que es

po#o 'o que '$ es#ue'$ puede &$#e(=

Si e''o -uese #ie()o1 '$ es#ue'$ no es)$(4$ #u*p'iendo un$ de sus *isionesesen#i$'es" e2p$ndi( e' *undo de opo()unid$des de

'os nios + j%/enes pues)os $ su #$(0o1 en p$()i#u'$( de $que''os quep(o/ienen de en)o(nos so#io-$*i'i$(es *.s p(e#$(ios= A'

*is*o )ie*po1 se de-($ud$(4$n '$s espe($n5$s que )$n)$s -$*i'i$s de es)($)os*edios ,$jos + ,$jos #o'o#$n en '$ edu#$#i%n de sus

&ijos + se pond(4$ en (ies0o e' -u)u(o de' p$4s1 despe(di#i$ndo e' )$'en)ode 0ene($#iones #o*p'e)$s de nios s%'o po(que 'es )o#%

n$#e( en un &o0$( #on po#os *edios e#on%*i#os + so#io#u')u($'es=

En (e$##i%n $' in-o(*e de Co'e*$n :


27/542

.*,i)o de de#isi%n de '$ es#ue'$ + de 'os p(o-eso(es= Po( )$n)o1 es)ospueden &$#e( un$ di-e(en#i$ neu)($'i5$ndo e in#'uso

,o(($ndo des/en)$j$s que 'os nios + ni$s )($en desde su en)o(no -$*i'i$( +#o*uni)$(io=

L$ in/es)i0$#i%n #u+os (esu')$dos se d$n $ #ono#e( en es)e 'i,(o se inse()$en es)$ '4ne$ de )($,$jo1 deno*in$d$ es#ue'$s

e-e#)i/$s o e-i#$#i$ es#o'$(= E' p(op%si)o de' es)udio -ue *os)($( que esposi,'e en)(e0$( edu#$#i%n de #$'id$d en es#ue'$s que

)($,$j$n #on nios que /i/en en #ondi#iones de po,(e5$ + en)(e0$( pis)$s ose$'es de #$*inos #on#(e)os p$($ 'o0($('o=

¿C%*o &$#e( p$($ que 'os nios en si)u$#i%n de /u'ne($,i'id$d e#on%*i#$$'#$n#en 'o0(os es#o'$(es que pod(4$n )($ns-o(*$(

sus /id$s?

E' es)udio p$()e de '$ p(e*is$ de que '$s (espues)$s e2is)en + es).np(esen)es en '$s es#ue'$s1 en 'os di(e#)i/os + en 'os

p(o-eso(es que &$n sido #$p$#es de /en#e( '$s $d/e(sid$des de' *edio'o0($ndo que sus $'u*nos1 $ pes$( de sus des/en)$j$s

so#i$'es1 $##ed$n $ un$ edu#$#i%n de #$'id$d= que iden)i-i#$ndo es)$ses#ue'$s + do#u*en)$ndo su (e$'id$d p(esen)e +

)($+e#)o(i$1 se pod(4$ #on#'ui( so,(e '$s #'$/es o -$#)o(es que &$#enposi,'e 'os ,uenos (esu')$dos=

L$ in/es)i0$#i%n se $,o#% $ es)udi$( en p(o-undid$d un$ *ues)($ de es#ue'$s

que #on#en)($n $'u*nos que /i/en en

#ondi#iones de po,(e5$ + que1 en '$ se0und$ *i)$d de 'os $os no/en)$1 &$n*os)($do (esu')$dos de $p(endi5$je :en 'os pun)$jes

SI3CE; de e2#e'en#i$1 #o*p$($,'es #on 'os *ejo(es #o'e0ios de' p$4s=

En C&i'e1 e' uni/e(so de es)$s es#ue'$s es (edu#ido= Se iden)i-i#$(on @es)$,'e#i*ien)os #on es)$s #$($#)e(4s)i#$s1 #o*o se

de)$''$ en e' C$p4)u'o II1 de 'os #u$'es se se'e##ion$(on = C$d$ uno -ue/isi)$do1 do#u*en)$do + es)udi$do #o*o #$so1

p$()i#u'$(i5$ndo '$s #'$/es de sus ,uenos (esu')$dos de $p(endi5$je=Pos)e(io(*en)e1 se &i5o un $n.'isis )($ns/e(s$' de' #onjun)o de

'os #$sos1 ,us#$ndo se*ej$n5$s + di-e(en#i$s= Es)os se p(esen)$n #o*o*ono0($-4$s en e' C$p4)u'o VI= Los (esu')$dos de' $n.'isis

)($ns/e(s$' se e2ponen ,$jo )(es )4)u'os XGes)i%n Ins)i)u#ion$' +Ped$0%0i#$1 Ense$n5$ E-e#)i/$1 + Re-o(*$ Edu#$#ion$' +


28/542

Es#ue'$s E-e#)i/$sX en 'os #$p4)u'os III1 IV + V1 (espe#)i/$*en)e= Los dosp(i*e(os #$p4)u'os1 po( su p$()e1 &$#en un$ s4n)esis de'

*$(#o $n$'4)i#o de es#ue'$s e-e#)i/$s que o(ien)% e' es)udio + des#(i,en e'en-oque *e)odo'%0i#o que se si0ui%=


29/542

INTRODUCCIYN

A #on)inu$#i%n se $de'$n)$n 'os p(in#ip$'es (esu')$dos de '$ in/es)i0$#i%n=Es)os son si0ni-i#$)i/os e i*po()$n)es1 + en)(e0$npis)$s #on#(e)$s $ es#ue'$s que quisie($n ini#i$( un p(o#eso de *ejo($0($du$' de sus (esu')$dos de $p(endi5$jes1 $s4 #o*o $ 'os

(espons$,'es de '$ )o*$ de de#isiones en edu#$#i%n en dis)in)os ni/e'es de'$ es)(u#)u($ es)$)$' o de' se#)o( p(i/$do= E' de)$''e de'os (esu')$dos + '$ -o(*$ que $dop)$n :o #%*o se e2p(es$n en '$s unid$deses#o'$(es es)udi$d$s; se p(esen)$n en e' #ue(po de')($,$jo= Aqu4 s%'o se *ues)($n 'os (esu')$dos que1 desde nues)($pe(spe#)i/$1 son 'os *.s si0ni-i#$)i/os=

An)es de e2pone( 'os (esu')$dos es opo()uno $#'$($( que u)i'i5$*os 'os(esu')$dos de' SI3CE #o*o #(i)e(io ope($#ion$' p$($se'e##ion$( $ '$s es#ue'$s e-e#)i/$s= Es)$*os #ons#ien)es que es)$ op#i%n es$(,i)($(i$ + (es)(in0id$= L$ e-e#)i/id$d es#o'$( es *.sque (esu')$dos de $p(endi5$je de 'os $'u*nos= Que un$ es#ue'$ )en0$ ,uenos(esu')$dos SI3CE no si0ni-i#$ ne#es$(i$*en)e1 + no

'o supone*os1 que se$ e-e#)i/$ en o)($s di*ensiones de '$ '$,o( edu#$)i/$1#o*o son e' des$((o''o de '$s pe(son$s en .*,i)osdis)in)os $' #o0ni)i/o o '$ -o(*$#i%n de #iud$d$nos (espons$,'es +#ono#edo(es de sus de,e(es + de(e#&os= Sin e*,$(0o1 &$+#onsenso en que '$ di*ensi%n #o0ni)i/$ es #en)($' en 'os (esu')$dosedu#$)i/os de un$ es#ue'$= De &e#&o1 un (esu')$do e*p4(i#oi*po()$n)e que se desp(ende de' es)udio es que '$ *$+o(4$ de '$s es#ue'$ses)udi$d$s1 jun)o #on p(io(i5$( e' $p(endi5$je #o0ni)i/ode 'os es)udi$n)es1 )ienen un$ p(eo#up$#i%n #en)($' po( su -o(*$#i%n en e'p'$no so#io$-e#)i/o= De)e#)$*os s%'o unes)$,'e#i*ien)o que p(io(i5$ e' (endi*ien)o de sus $'u*nos=

L$ p(i*e($ e/iden#i$ de' es)udio es que en C&i'e '$s es#ue'$s e-e#)i/$s ense#)o(es de po,(e5$ son un uni/e(so de )$*$o

(edu#ido= L$s es#ue'$s ,.si#$s #o*p'e)$s :&$s)$ @ ,.si#o; que )($,$j$n #on$'u*nos de se#)o(es de po,(e5$ si0uiendo '$de-ini#i%n que $dop)$ e' es)udio (ep(esen)$n e' Ka de 'os es)$,'e#i*ien)os+ e' 8a de '$ *$)(4#u'$ n$#ion$'= De es)e uni/e(so1*enos de'


30/542

*o*en)o de '$ $d*isi%n + s%'o un$ *ues)($ se$'es que su0ie(en que e2#'u+e $'os es)udi$n)es #on ,$jo dese*peo $#$dé*i#o=

PRI3ERA PARTE


31/542

INTRODUCCIYN


L$s #'$/es que e2p'i#$n es)os (esu')$dos pueden se( (esu*id$s ,$jo o#&o)4)u'os o enun#i$dos"


32/542

#(e$)i/id$d= P(o-eso(es + $'u*nos son e/$'u$dos (e0u'$(*en)e + 'os(esu')$dos se u)i'i5$n p$($ (e)(o$'i*en)$( e' $p(endi5$je=En es)$s es#ue'$s $p(enden 'os di(e#)i/os1 p(o-eso(es + $'u*nos +1 en$'0unos #$sos1 'os $pode($dos=

Es)$s es#ue'$s #uen)$n #on un p(o+e#)o edu#$)i/o /i/o #en)($do en e'$p(endi5$je de 'os es)udi$n)es1 en)endiendo po(

$p(endi5$je un$ -o(*$#i%n in)e0($'= E' peso (e#$e so,(e e' des$((o''osi#oso#i$' de 'os $'u*nos1 '$ -o(*$#i%n de pe(son$s $u)%no*$s1#on $u)oes)i*$1 #$p$#es de supe($(se + de &$#e(se #$(0o de sus /id$s $)($/és de '$s &e(($*ien)$s que '$ es#ue'$ 'es en)(e0$= Lo quedis)in0ue $ es)os es)$,'e#i*ien)os es que '$ -o(*$#i%n in)e0($' dej$ de se(pu(o dis#u(so + se )($du#e en p(.#)i#$s ins)i)u#ion$'es +ped$0%0i#$s *u+ #on#(e)$s=


33/542

INTRODUCCIYN

= Di(e#)i/os + p(o-eso(es )ienen + )($ns*i)en &$#i$ 'os $'u*nos1 + #on-(e#uen#i$ )$*,ién &$#i$ p$d(es +$pode($dos1 $')$s e2pe#)$)i/$s #on (espe#)o $ su $p(endi5$je=Di(e#)i/os + p(o-eso(es no #(een en e' de)e(*inis*o so#i$' ni e#on%*i#o=

P$($ e''os1 no son '$s #$p$#id$des de 'os nios '$sque son 'i*i)$d$s1 sino sus opo()unid$des de $p(ende(1 + se (espons$,i'i5$nde és)$s= E''os #ono#en '$s (es)(i##iones*$)e(i$'es de '$s /id$s de sus $'u*nos + e' po,(e #$pi)$' #u')u($' de sus-$*i'i$s1 pe(o )ienen #on-i$n5$ + $su*en e'#o*p(o*iso de &$#e( un$ di-e(en#i$ si0ni-i#$)i/$1 que #o*o p(o-esion$'es de'$ edu#$#i%n son #$p$#es de 0ene($(= No d$npo( supues)$ '$ *o)i/$#i%n po( $p(ende( de sus $'u*nos1 sino que es)$*o)i/$#i%n es uno de 'os o,je)i/os ped$0%0i#os *.si*po()$n)es que o(ien)$ sus #ondu#)$s en #'$se + que &$#en p,'i#o)($s*i)iéndo'o $ 'os es)udi$n)es +1 en /$(i$s es#ue'$s1)$*,ién $ 'os p$d(es= De es)$ -o(*$1 di(e#)i/os + do#en)es (e#&$5$n #on-ue(5$ #(een#i$s que en o)($s es#ue'$s son

-(e#uen)es" en #on)e2)os de po,(e5$ 'os $'u*nos no son #$p$#es de $p(ende(+1 po( )$n)o1 no )iene sen)ido #on#en)($( '$'$,o( edu#$)i/$ en e' $p(endi5$je= Di(e#)i/os + p(o-eso(es de es)$s es#ue'$s*o)i/$n $ 'os nios + ni$s + 'os $'ien)$n $supe($(se=

>= En)(e '$s #'$/es de 'os ,uenos (esu')$dos que )ienen ($45 en '$ 0es)i%nped$0%0i#$ es).n e' 'ide($50o di(e#)i/o +)é#ni#o1 p(o+e#)os edu#$)i/os #on *e)$s #on#(e)$s + p(io(i5$d$s1 (e0'$s#'$($s + e2p'4#i)$s1 p(o-esion$'is*o + é)i#$ de')($,$jo1 p'$ni-i#$#i%n + e/$'u$#i%n1 des$((o''o p(o-esion$' do#en)e1#o*p(o*iso e iden)id$d ins)i)u#ion$'=Tod$s '$s es#ue'$s #uen)$n #on '4de(es )é#ni#o6ped$0%0i#os e ins)i)u#ion$'es$#ep)$dos po( sus p$(es1 po( 'os $'u*nos + 'os

$pode($dos= Son (e#ono#idos no po( su #$(0o -o(*$' de $u)o(id$d1 sino po( e'$po+o e-e#)i/o que ,(ind$n $ )od$ '$#o*unid$d es#o'$(= Los di(e#)o(es son pe(son$s que1 $de*.s de (e'$#ion$(se&$#i$ $-ue($1 es).n p(esen)es en '$ es#ue'$ :#$sinun#$ en su o-i#in$;1 o,se(/$n + e/$'$n1 /isi)$n '$s #'$ses1 d$n #onsejos +su0e(en#i$s1 so'u#ion$n p(o,'e*$s= E' equipodi(e#)i/o1 #on -ue()e p(esen#i$ de' di(e#)o( o de' je-e de '$ Unid$d Té#ni#$Ped$0%0i#$ :UTP;1 (e$'i5$ un )($,$jo (i0u(oso dep'$ni-i#$#i%n1 e/$'u$#i%n + (e)(o$'i*en)$#i%n que se $p'i#$ en e' $u'$1 $'os do#en)es + $ '$ unid$d edu#$)i/$ #o*o un )odo^de-inen *e)$s + p(io(id$des + '$s )($du#en en $##iones $#o(des= E' pun)o dep$()id$ + de ''e0$d$ en es)$s )$(e$s es sie*p(e e'$p(endi5$je de 'os $'u*nos= Es po( e''o que o)($ #ons)$n)e son 'os

di$0n%s)i#os (e0u'$(es de '$ si)u$#i%n de 'os $'u*nos + '$$)en#i%n $ sus (eque(i*ien)os p$()i#u'$(es en e' p'$no de' $p(endi5$je1 +)$*,ién en e' de sus ne#esid$des pe(son$'es +so#i$'es= E' )($,$jo en equipo #en)($do en 'o ped$0%0i#o es p$()e de '$#o)idi$neid$d en '$s es#ue'$s o,se(/$d$s= E' es)i'o de'ide($50o di(e#)i/o en $'0unos es)$,'e#i*ien)os es /e()i#$' + $u)o(i)$(io=En o)(os1 '$ *$+o(4$1 &$+ #'$(id$d so,(e quién )iene'$ $u)o(id$d1 pe(o '$s (e'$#iones #o)idi$n$s son &o(i5on)$'es + '$sde#isiones #o*p$()id$s=


34/542

L$s es#ue'$s1 sin e2#ep#i%n1 -un#ion$n #on (e0'$s #'$($s + e2p'4#i)$s1(e#ono#id$s po( )odos sus in)e0($n)es :in#'uidosp$d(es + $pode($dos;1 que se e2i0en + #u*p'en= Es)$s (e0'$s no se i*ponen1sino son -(u)o de' di.'o0o en)(e '$s p$()es1$pe'$n $ '$ (espons$,i'id$d pe(son$' de #$d$ #u$' + se (e-ue(5$n #onin#en)i/os + (e#ono#i*ien)os *.s que #on s$n#iones1)$n)o en e' #$so de do#en)es #o*o de $'u*nos + $pode($dos= Es)$s son

es#ue'$s o(den$d$s1 #on &o($(ios que se #u*p'en1e'e/$d$ $sis)en#i$ de p(o-eso(es + $'u*nos1 '$s in$sis)en#i$s se jus)i-i#$n+ )ienen un$ -ue()e é)i#$ de )($,$jo= Ap(o/e#&$n,ien 'os (e#u(sos de que disponen1 )$n)o &u*$nos #o*o *$)e(i$'es= En-(en)$ne' )($,$jo de (e#u(sos &u*$nos $ )($/és dees)($)e0i$s de se'e##i%n + $si0n$#i%n de 'os do#en)es1 pe(o )$*,ién 0($#i$s$ un$ 0($n '$,o( de des$((o''o p(o-esion$' #onquienes -o(*$n p$()e de '$ unid$d edu#$)i/$= En '$ *edid$ de 'o posi,'e1 'oses)$,'e#i*ien)os se p(eo#up$n de in#idi( en '$

PRI3ERA PARTE


35/542

INTRODUCCIYN


se'e##i%n de 'os do#en)es #on e' o,je)o de in#o(po($( $ 'os p(o-esion$'es*.s id%neos + $p)os se0n '$s o(ien)$#iones

p$()i#u'$(es= Es)$s es#ue'$s s$,en 'o que quie(en + e' )ipo de do#en)es quene#esi)$n= L$ $si0n$#i%n de p(o-eso(es $ dis)in)$s-un#iones + )$(e$s es ($#ion$'*en)e *$nej$d$= Se p(eo#up$n de que #$d$ #u$'se dese*pee en e' #$(0o1 ni/e' o $si0n$)u($que *.s 'e $#o*ode + *.s se $de#ue $ sus p(opi$s -o()$'e5$s + de,i'id$des=Posi,'e*en)e1 '$ es)($)e0i$ *.s de#isi/$ en es)$ses#ue'$s es e' pe(-e##ion$*ien)o de sus do#en)es1 $po+$do en #u(sos e2)e(nospe(o #en)($'*en)e $ )($/és de un p(o#eso#on)inuo de #$p$#i)$#i%n in)e(n$= Cons)$n)e*en)e se 0ene($n ins)$n#i$s donde'os p(o-eso(es #o*p$()en e2pe(ien#i$s1$#ie()os + des$#ie()os1 de(i/$ndo $p(endi5$jes que o(ien)$n '$s p(.#)i#$s ene' $u'$=

L$s es#ue'$s di-ie(en no)o(i$*en)e en #u$n)o $' $po+o e2)e(no que (e#i,en +$ '$ disponi,i'id$d de *$)e(i$'es #on que#uen)$n= En $'0un$s1 '$ es#$se5 de (e#u(sos es un$ #o*p'i#$#i%n + un$ne#esid$d p(io(i)$(i$1 $unque no es un i*pedi*en)o p$($'$ o,)en#i%n de ,uenos (esu')$dos= L$ #'$/e es $p(o/e#&$( + 0es)ion$( )odos'os (e#u(sos disponi,'es= E' $sun)o no es '$ #$n)id$d1sino '$ i*$0in$#i%n e in0enio $p'i#$dos p$($ $p(o/e#&$( 'o que es). $'$'#$n#e=

L$s #'$/es $n)e(io(es /$n $p$(ej$d$s #on un #'i*$ es#o'$( posi)i/o + un#$pi)$' si*,%'i#o *$(#$do po( e' #o*p(o*iso1 '$ é)i#$de )($,$jo1 '$ iden)id$d + e' o(0u''o po( '$ es#ue'$=

K= En)(e '$s #'$/es de 'os ,uenos (esu')$dos que )ienen ($45 en '$s

p(.#)i#$s ped$0%0i#$s en e' $u'$1 des)$#$n #'$ses*o)i/$do($s + #e(#$n$s $ '$ /id$ #o)idi$n$ de 'os $'u*nos1 #on p(op%si)os#'$(os1 es)(u#)u($1 (i)*o1 $')o$p(o/e#&$*ien)o de' )ie*po1 e2i0en)es1 #on p(edo*inio de (e-ue(5osposi)i/os1 e/$'u$#i%n + (e)(o$'i*en)$#i%n(e0u'$( de' $p(endi5$je de 'os $'u*nos1 d$n p(io(id$d $ '$ #o*p(ensi%n'e#)o($1 e2p(esi%n de ide$s1($5on$*ien)o '%0i#o1 $u)ono*4$ + #(e$)i/id$d de 'os nios=Los p(o-eso(es en #onjun)o us$n un$ $*p'i$ 0$*$ de *e)odo'o04$s deense$n5$1 op)$ndo po( '$s que en '$ p(.#)i#$ &$nde*os)($do *$+o( e-i#$#i$= :Po( *e)odo'o04$ se en)ienden 'os *edios pues)os$' se(/i#io de' $p(endi5$je + su e-i#ien#i$ noes in)(4nse#$1 sino (e'$)i/$ $ #$d$ si)u$#i%n;= Es des)$#$,'e e' que 'os

p(o-eso(es des$((o''en sus #'$ses #on po#os oine2is)en)es p(o,'e*$s de dis#ip'in$= En 0ene($'1 'os nios se *$n)ienenin/o'u#($dos1 si0uen $)en)$*en)e '$s ins)(u##iones1#o'$,o($n *u#&o en)(e p$(es + ($($ /e5 se p(odu#en #ondu#)$s dis(up)i/$s= L$#o*,in$#i%n de #'$ses *o)i/$do($s1p(esen#i$ $#)i/$ de' do#en)e en e' $u'$ + uso in)ensi/o de' )ie*po1 p$(e#ese( '$ -%(*u'$ p$($ di'ui( '$ )enden#i$ de $'0unosnios $ en)($( en din.*i#$s de indis#ip'in$= Cu$ndo se p(odu#en p(o,'e*$sdis#ip'in$(ios1 son (esue')os po( *edio de'


36/542

di.'o0o1 $pe'$ndo $ (e0'$s #o*unes + $ '$ (espons$,i'id$d de #$d$ uno= Losp(o-eso(es )ienen $u)o(id$d ped$0%0i#$1 son(espe)$dos po( sus $'u*nos +1 $' *is*o )ie*po1 )ienen (e'$#iones $-e#)uos$s+ de *u#&$ #on-i$n5$ #on e''os= Lo i*po()$n)ees que '$s (e'$#iones $-e#)uos$s1 en '$ *$+o(4$ de '$s s$'$s o,se(/$d$s1 se#o*p'e*en)$n #on $#)i/id$des de*$nd$n)es p$($'os es)udi$n)es=

= Es#ue'$6p$d(es + $pode($dos" un$ $'i$n5$ que se #ons)(u+e=L$s es#ue'$s es)udi$d$s )ienen di-e(en)es pos)u($s (espe#)o $ '$ (e'$#i%n#on 'os p$d(es + $pode($dos1 $su*iendo + des$((o''$ndo$##iones #on#(e)$s p$($ /in#u'$(se $ e''os= Es)$s $##iones son dis4*i'es +e2p(es$n /isiones sin0u'$(es $#e(#$ de '$s -$*i'i$s + susposi,i'id$des p$($ $po+$( e' p(o#eso de $p(endi5$je de sus &ijos= L$ *$+o(4$de 'os di(e#)i/os + p(o-eso(es en)(e/is)$dos se$'$n que e'

PRI3ERA PARTE


37/542

INTRODUCCIYN

$po+o -$*i'i$( es -und$*en)$' pe(o di-4#i' de 'o0($(= H$n $p(endido que p$($'o0($( que 'os p$d(es + *$d(es se $#e(quen $ '$ es#ue'$ esne#es$(io de*os)($('es #on &e#&os #on#(e)os '$ i*po()$n#i$ de que es)oo#u(($= C$d$ un$ &$ ide$do #$*inos en es)e sen)ido=

J= Los ,uenos (esu')$dos $#$dé*i#os de es)$s es#ue'$s se &$n #ons)(uidodesde '$ e2pe(ien#i$ +p(.#)i#$ *.s que de )e2)os o en-oques ped$0%0i#os + did.#)i#os de)e(*in$dos=L$s es#ue'$s &$n $p(endido + p(o,$do en '$ p(.#)i#$ 'o que -un#ion$ + 'o queno -un#ion$ #on sus $'u*nos= L$s #$($#)e(4s)i#$s de'$ 0es)i%n ins)i)u#ion$' + de '$s p(.#)i#$s en e' $u'$ (e-'ej$n p($0*$)is*o+ #ons)(u##i%n desde '$ e2pe(ien#i$1 $p(endi5$jesindu#)i/os 0ui$dos po( dos $#)i)udes" 3i es#ue'$ puede *ejo($( 'os(esu')$dos de $p(endi5$je que o,)iene + de,o ,us#$( #$*inos p$($'o0($('o= Co*o #onse#uen#i$ de es)o1 #$d$ es)$,'e#i*ien)o #on#(e)i5$ de*$ne($ p$()i#u'$( '$s #'$/es que se &$n iden)i-i#$do= L$spis)$s + se$'es de 'o que es e-i#$5 son *u+ /$(i$d$s + dependen de'

#on)e2)o e &is)o(i$ p$()i#u'$( de #$d$ es#ue'$=

@= L$s es#ue'$s que _despe0$(on`" i*pu'so e2)e(no que se en)(e'$5$ #on-$#)o(es in)e(nos=De '$s es#ue'$s1 o#&o p$s$(on desde un$ si)u$#i%n #(4)i#$ de ,$jo(endi*ien)o $ un$ si)u$#i%n de e2#e'en#i$= Los ejes de#$*,io1 #on0(uen)es #on 'os (esu')$dos se$'$dos1 $-e#)$n '$ 0es)i%nped$0%0i#$ + e' )($,$jo en e' $u'$= En )odos 'os #$sos1 se/$n en#$den$ndo e'e*en)os donde 'os p(opios $/$n#es + 'o0(os son un$'i#ien)e p$($ #on)inu$( e' #$*ino ini#i$do=Sis)e*.)i#$*en)e1 e' #$*,io -ue i*pu's$do desde e' e2)e(io( :(e#u(sos +p(o+e#)os $so#i$dos $ '$ (e-o(*$ edu#$#ion$'1 #$*,iode di(e#)o( o je-e de UTP1 ''e0$d$ de nue/os p(o-eso(es1 un$ $*en$5$e2)e(io(1 $'$(*$ po( *u+ *$'os pun)$jes SI3CE; + se

en)(e'$5% #on p(o#esos in)e(nos= L$ )($ns-o(*$#i%n se ini#i$ #u$ndo un 0(uposi0ni-i#$)i/o de p(o-esion$'es de #$d$ es#ue'$$su*e #on #on/i##i%n que '$ si)u$#i%n es insos)eni,'e + es ne#es$(io*odi-i#$('$= A' ini#io no &$+ un p(o+e#)o #'$(o1 $pen$s sein)u+e '$ di(e##i%n de' #$*,io + se ,us#$n opo()unid$des1 se ens$+$n#$*inos1 e/$'u$ndo1 #o((i0iendo + (edise$ndo= Noo,s)$n)e1 p$(e#ie($ &$,e( $'0unos &i)os de-ini)o(ios que se (epi)en"

i; Re$'i5$#i%n1 #on p$()i#ip$#i%n + #o*p(o*iso de 'os p(o-eso(es1 de undi$0n%s)i#o so,(e '$ si)u$#i%n de '$ es#ue'$ + ,squed$ deso'u#iones1 que in#'u+e e' $n.'isis de)$''$do de 'os nios en e' p'$no de'os $p(endi5$jes + su (e$'id$d $-e#)i/$ + -$*i'i$(= L$sp(e0un)$s que o(ien)$n es)e di$0n%s)i#o son" ¿po( qué $p(enden o no $p(enden

'os $'u*nos? + ¿qué pueden &$#e( '$ es#ue'$ +e' p(o-eso( p$($ en*end$( '$ si)u$#i%n?

ii; De-ini#i%n de p(io(id$des + p$sos $ se0ui( o p(o,$(1 o _'os pequeos,uenos p$sos`1 #o*o -ue(on de-inidos po( uno de 'oses)$,'e#i*ien)os in/es)i0$dos=

iii; Pe(-e##ion$*ien)o do#en)e en )e((eno" )$''e(es in)e(nos de (e-'e2i%n#on#(e)$ + $p'i#$d$ so,(e p(.#)i#$s ped$0%0i#$s en e' $u'$1


38/542

su*$do $ un$ supe(/isi%n es)(e#&$ + $po+o di(e#)o $' )($,$jo de 'osp(o-eso(es= En )odos 'os #$sos se o,se(/$ que '$ 0es)i%nins)i)u#ion$'1 que p(e/i$*en)e )end4$ $ se( s%'o $d*inis)($)i/$1 se $#e(#$ +se in#o(po($ $ '$ 0es)i%n ped$0%0i#$ en un p'$no(e-e(ido $' $u'$1 i*pu's$ndo #o&e(en#i$ + #on/e(0en#i$ en)(e 'o que o#u((een '$ s$'$ de #'$ses + e' p(o+e#)o ins)i)u#ion$' de '$es#ue'$=

i/; Nue/$ #on#ep#i%n en e' *$nejo de '$ dis#ip'in$" )od$s '$s es#ue'$s(e#ono#en un #$*,io en '$ -o(*$ de 0es)ion$( '$ dis#ip'in$de 'os es)udi$n)es" desde un$ #on#ep#i%n *$(#$d$ po( un$ $u)o(i)$(i$ +es)(i#)$ (e0'$*en)$#i%n + s$n#iones se p$s$ $ un$

PRI3ERA PARTE


39/542

INTRODUCCIYN

N


(e0'$*en)$#i%n es)(i#)$ pe(o in)e(n$'i5$d$ po( 'os p(o-eso(es1 $'u*nos1p$d(es + $pode($dos po( *edio de '$ #on/e(s$#i%n +($5on$*ien)o1 e' uso de (e-ue(5os posi)i/os1 '$ so#i$'i5$#i%n de /$'o(es de(espons$,i'id$d1 (espe)o1 so'id$(id$d + $u)o#on)(o'=

/; Iden)id$d de '$ es#ue'$" #onso'id$#i%n in)en#ion$d$ + e2p'4#i)$ de un$i*$0en de es#ue'$ que des)$#$ en su *edio1 de '$ #u$''os $0en)es in/o'u#($dos se sien)en o(0u''osos + #on '$ que se en#uen)($n#o*p(o*e)idos=

/i; Ges)i%n que $p(o/e#&$ '$s opo()unid$des" '$ es#ue'$ no (e#i,ep$si/$*en)e (e#u(sos1 *$)e(i$'es + p(o+e#)os sino que 'os ,us#$1'os ne0o#i$1 'os /in#u'$ #on sus ne#esid$des + se 'os $p(opi$=

/ii; Re#ono#i*ien)o p,'i#o de 'os ,uenos (esu')$dos que in#i)$ $ se0ui(*ejo($ndo^ '$ *$+o(4$ de '$s es#ue'$s &$ (e#i,ido se$'ese2)e(n$s Xde su #o*unid$d +o de' 3inis)e(io de Edu#$#i%nX de su é2i)o1*edi$n)e p(e*ios1 in#en)i/os si*,%'i#os1 no)i#i$s dep(ens$=

En s4n)esis1 nin0un$ de '$s es#ue'$s es)udi$d$s ni de 'os p(o-eso(eso,se(/$dos en e' $u'$ (e$'i5$n #os$s e2)($o(din$(i$s= Noo,s)$n)e1 o,)ienen (esu')$dos e2)($o(din$(ios #on sus $'u*nos= Di(e#)i/os +p(o-eso(es &$#en1 #on (espons$,i'id$d + (i0o(1 'o quese espe($ de e''os1 'o0($ndo neu)($'i5$( '$s *')ip'es in)e(-e(en#i$se2)e(n$s de '$s #u$'es1 #on -(e#uen#i$1 se sos)iene que di-i#u')$ne' $p(endi5$je de 'os nios=

Es)os &$''$50os )ienen i*po()$n)es i*p'i#$n#i$s p$($ '$s po'4)i#$s p,'i#$s+ p$($ e' )($,$jo #on#(e)o en #$d$ es#ue'$= Enedu#$#i%n1 '$ unid$d de in)e(/en#i%n po( e2#e'en#i$ es '$ es#ue'$=In)e(/en#iones p$(#i$'i5$d$s o se0*en)$d$s :dis)(i,u#i%n de)e2)os1 (e#u(sos did.#)i#os1 jo(n$d$ es#o'$( *.s '$(0$1 #u(sos depe(-e##ion$*ien)o1 p$s$n)4$s1 nue/o #u((4#u'u*1 e)#=; #(e$n un#on)e2)o po)en#i$'*en)e -$/o($,'e p$($ e' $p(endi5$je1 pe(o no 'o $se0u($n=L$ $#)u$'i5$#i%n de es)e po)en#i$' (equie(e des$((o''$(un )($,$jo que in/o'u#(e $ di(e#)i/os + p(o-eso(es1 $'u*nos + $pode($dos1 +$#)i/e ,uen$ p$()e de '$s #'$/es que es)e es)udio &$iden)i-i#$do= L$ (e$'i5$#i%n1 #on p$()i#ip$#i%n + #o*p(o*iso de 'osdo#en)es1 de un di$0n%s)i#o so,(e '$ si)u$#i%n de '$ es#ue'$ +

,squed$ de so'u#iones1 0ui$do po( '$s p(e0un)$s" ¿po( qué $p(enden o no$p(enden 'os $'u*nos? + ¿qué pueden &$#e( '$ es#ue'$+ e' p(o-eso( p$($ en*end$( '$ si)u$#i%n? p$(e#ie($ se( e' pun)o de p$()id$p$($ e' despe0ue o1 $' *enos1 '$ ,squed$ ei*p'e*en)$#i%n de #$*inos p$($ *ejo($( 'os (esu')$dos de 'oses)$,'e#i*ien)os= L$ es#ue'$ #o*o o(0$ni5$#i%n $su*e e' p(o,'e*$1po( de#isi%n p(opi$ se $u)oso*e)e $ *e#$nis*os de e/$'u$#i%n e ini#i$ #on#on/i##i%n + en)usi$s*o pequeos ,uenos p$sos= E'(e#ono#i*ien)o p,'i#o de 'os $/$n#es es un -$#)o( que ope($ #o*o (e-ue(5oposi)i/o e i*pu's$ $ p(o-eso(es + $'u*nos $ se0ui(


40/542

$/$n5$ndo=

L$ in/es)i0$#i%n ense$ )$*,ién que no &$+ un$ o /$(i$s p(.#)i#$suni/e(s$'*en)e e-e#)i/$s1 sino1 *.s ,ien1 que '$e-e#)i/id$d depende de' #on)e2)o en que se inse()$ '$ es#ue'$1 '$s#$($#)e(4s)i#$s de 'os nios + sus -$*i'i$s + '$ &is)o(i$ de'es)$,'e#i*ien)o= Es)e &$''$50o )iene (epe(#usiones en '$ -o(*$#i%n de 'os

p(o-eso(es1 quienes (equie(en -o(*$#i%n +#ono#i*ien)os que 'es pe(*i)$n en)ende( 'os #on)e2)os en 'os que ope($n eiden)i-i#$( p(.#)i#$s do#en)es + de 0es)i%n $p(opi$d$s $es$ (e$'id$d=

E' es)udio indi#$1 $de*.s1 que '$s es#ue'$s si0uen )($+e#)o(i$s p(opi$s de*ejo($*ien)o= No &$+ un *o'de ni#o= Loi*po()$n)e es que se (equie(e de es-ue(5os #oo(din$dos e in)en#ion$dos1 #on*u#&$ #$p$#id$d de $p(ende(1 (e/is$( e i(pe(-e##ion$ndo 'o que se &$#e= E' des$((o''o p(o-esion$' #o*o equipo do#en)e+ en -un#i%n de '$s #$($#)e(4s)i#$s p$()i#u'$(es de'$'u*n$do es e'e*en)o #'$/e= E' pe(-e##ion$*ien)o 0ene($' -ue($ de '$ es#ue'$)iene sen)ido en '$ *edid$ que e' pe(-e##ion$do )iene

opo()unid$d1 + '$ $p(o/e#&$ p$($ )($ns*i)i( + so#i$'i5$( 'o $p(endido $ sues#ue'$=


41/542

CAPTULO I

C$'id$d1 equid$d de '$ edu#$#i%n + es#ue'$s e-e#)i/$s

CAPTULO II

Des#(ip#i%n de' es)udio"Diseo *e)odo'%0i#o1 #$($#)e(4s)i#$s de '$ *ues)($1ins)(u*en)os + $n.'isis

CAPTULO III

Ges)i%n ins)i)u#ion$' + ped$0%0i#$ en '$s es#ue'$s e-e#)i/$s

CAPTULO IV

L$ ense$n5$ en '$s es#ue'$s e-e#)i/$s

APARTADOS

CAPTULO V

Es#ue'$s e-e#)i/$s + (e-o(*$ edu#$#ion$'


42/542

CAPTULO I

C$'id$d1 equid$d de '$edu#$#i%n + es#ue'$s e-e#)i/$s

E

En '$s ')i*$s dé#$d$s1 C&i'e &$ $/$n5$do $ p$sos$0i0$n)$dos en su si)u$#i%n edu#$#ion$'1 de *odo que

'os p(o,'e*$s + des$-4os que en-(en)$ e' se#)o( $' ini#i$( e'

si0'o I son *u+ dis)in)os $ 'os que de,4$ (eso'/e( #on

$n)e(io(id$d= Du($n)e '$ *$+o( p$()e de' si0'o 1 e' o,je)i/o

e($ e' $##eso $' sis)e*$ + '$ (e)en#i%n de 'os $'u*nos &$s)$

#o*p'e)$( '$ ense$n5$ p(i*$(i$ o ,.si#$ +1 *.s

(e#ien)e*en)e1 $' $u*en)$( 'os (equisi)os edu#$#ion$'es

so'i#i)$dos po( e' *e(#$do '$,o($'1 e' $##eso + (e)en#i%n en '$

ense$n5$ *edi$=

Los 'o0(os de' p$4s en es)e p'$no se e/iden#i$n en '$s

es)$d4s)i#$s so,(e $u*en)o en 'os $os de es#o'$(id$d de '$

po,'$#i%n1 )($+e#)o(i$ que &$n se0uido '$s )$s$s de

*$)(4#u'$ es#o'$(1 dis*inu#i%n de '$ (epi)en#i$ + $os que

de*o($ un $'u*no en #o*p'e)$( '$ ense$n5$ o,'i0$)o(i$=<

< P$($ un$ /isi%n #o*p$($)i/$ de '$ si)u$#i%n edu#$#ion$' #&i'en$ +

(e0ion$'1 /é$se UNESCO6OREALC + 3inis)e(io de Edu#$#i%n de

C&i'e :99;1 PREAL :99


43/542

ni/e'es #$si uni/e(s$'es en 9991 en )odos 'os de#i'es dein0(eso -$*i'i$(=

Cu$ndo en un p$4s1 #o*o o#u((e en C&i'e1 e' sis)e*$edu#$#ion$' es -ue()e e in#'u+e $ '$ 0($n *$+o(4$ de '$po,'$#i%n1 'os des$-4os #$*,i$n + se &$#en *.s #o*p'ejos1*.s $n en e' #on)e2)o #on)e*po(.neo donde edu#$#i%n +

De#i' .si#$ 3edi$

1III 81 8@1K JK19 @J1<IV 8J1J 8@1@ JJ1K @81V 8J1< 8819 J@1 8 881 @1K 8K1>VIII 8@1K 881 @J1@ 818

I 8@1K 881@ 81< 8@1> 881> 881 81 8@1KTOTAL 81@ 8@1 @91K 8919

T$,'$ <

Co,e()u($ po( ni/e' de ense$n5$ se0n de#i'de in0(eso $u)%no*o pe( #.pi)$ de' &o0$(


44/542

CALIDAD1 EQUIDAD DE LA EDUCACIYN ESCUELAS EFECTIVAS

#$pi)$' &u*$no son 0($/i)$n)es p$($ e' #(e#i*ien)oe#on%*i#o + #o*pe)i)i/id$d in)e(n$#ion$'1 + p$($ e'des$((o''o e in)e0($#i%n so#i$'= En '$ $#)u$'id$d1 e' des$-4o#'$/e es '$ #$'id$d de 'os $p(endi5$jes + '$ equid$d de su

dis)(i,u#i%n= Responde( $ és)e no es -.#i'1 #o*o 'o s$,en '$s$u)o(id$des + e2pe()os edu#$#ion$'es en e' p$4s después de*.s de un$ dé#$d$ de (e-o(*$=

No *edi$ndo $##iones espe#4-i#$s en sen)ido #on)($(io1e' #o((e'$)o espe($,'e de '$ *$si-i#$#i%n de '$ edu#$#i%n esun$ (edu##i%n en '$ #$'id$d de sus (esu')$dos= L$in#o(po($#i%n de nios + $do'es#en)es p(o/enien)es de-$*i'i$s #on ,$jo #$pi)$' edu#$#ion$' p(esion$ &$#i$ un$ ,$j$en 'os (esu')$dos de $p(endi5$je en '$s es#ue'$s que 'os$#o0en= Con#o*i)$n)e $ '$ *$si-i#$#i%n de '$ edu#$#i%n1)iene 'u0$( un$ *$+o( dispe(si%n en '$ #$'id$d de '$ense$n5$1 dispe(si%n que se /in#u'$ es)(e#&$*en)e #on e'

en)o(no so#io#u')u($' de '$s -$*i'i$s1 $0udi5$ndo '$se0*en)$#i%n so#i$' en '$ edu#$#i%n= En 'os es)($)os ,$jos1'os &ijos de p$d(es #on po#os $os de es)udio $sis)en $es#ue'$s que se en#uen)($n en #ondi#iones *$)e(i$'es *.sde)e(io($d$s^ 'os *$es)(os o do#en)es de es)oses)$,'e#i*ien)os #uen)$n #on *enos (e#u(sos pe(son$'es de$#)u$'i5$#i%n + po#os '$5os #on '$s opo()unid$des que o-(e#ee' *undo 0'o,$'i5$do^ 'os $'u*nos *ues)($n1 en *$+o(p(opo(#i%n que en o)($s es#ue'$s1 dé-i#i) de des$((o''o)e*p($no + sus -$*i'i$s :&o0$(es; no se #ons)i)u+en en un

sopo()e si0ni-i#$)i/o p$($ e' p(o#eso de $p(endi5$je queo#u((e en '$ es#ue'$=

En es)$s #i(#uns)$n#i$s1 '$s desi0u$'d$des edu#$)i/$sque $n)e(io(*en)e se e2p(es$,$n en di-i#u')$des de $##esopo( ni/e' so#ioe#on%*i#o1 se )($s'$d$n $' p'$no de '$ #$'id$dde '$ edu#$#i%n= Los $'u*nos de en)o(nos -$*i'i$(esp(e#$(ios $sis)en $ un$ edu#$#i%n de *eno( #$'id$d +$p(enden *enos^ son1 #o*o se$'$,$ Pie((e ou(dieu:b ,.si#o :


45/542

s$,e*os1 e''os pe()ene#en *$+o(i)$(i$*en)e $ -$*i'i$s de*eno( ni/e' e#on%*i#o + edu#$)i/o=

T$,'$

Po(#en)$je dees)udi$n)es #&i'enos en

#$d$ ni/e' dedese*peo en Len0u$je+ 3$)e*.)i#$s1SI3CE 99 + PISA99


46/542

CAPTULO I



E' p(o,'e*$ es *u+ (e'e/$n)e + &$ sido o,je)i/o de '$po'4)i#$ edu#$#ion$' #&i'en$ en '$ dé#$d$ de' no/en)$= L$spo'4)i#$s e*p(endid$s &$n $,$(#$do *')ip'es $spe#)os +di*ensiones de '$ '$,o( edu#$)i/$" *ejo($*ien)o +$*p'i$#i%n de '$ in-($es)(u#)u($ -4si#$ + *$)e(i$'es did.#)i#os1$##iones de des$((o''o p(o-esion$' do#en)e1 e2)ensi%n de '$jo(n$d$ es#o'$(1 p(o0($*$s de *ejo($*ien)o edu#$)i/o0ene($'es + -o#$'i5$dos1 in#o(po($#i%n de )e#no'o04$ de '$in-o(*$#i%n + #o*uni#$#i%n1 (ede-ini#i%n de' *$(#o#u((i#u'$(1 -o()$'e#i*ien)o de '$ edu#$#i%n des#en)($'i5$d$ +de '$ $u)ono*4$ es#o'$(1 + pe(-e##ion$*ien)o deins)(u*en)os + p(ue,$s que1 $'ine$dos #on e' nue/o

#u((4#u'u*1 *iden 'os (esu')$dos de $p(endi5$je=

L$s ini#i$)i/$s e*p(endid$s en 'os $os no/en)$ &$n#$*,i$do e' (os)(o de '$s es#ue'$s en *')ip'es $spe#)os queno #o((esponde (esu*i( $#.1 + &$n dej$do i*po()$n)es'e##iones en)(e '$s #u$'es (es$')$ '$ si0uien)e" $,o(d$(p(odu#)i/$*en)e e' )e*$ de 'os $p(endi5$jes es *u#&o *.s#o*p'ejo de 'o que se supon4$1 (equi(iendo de un$ *i($d$sis)é*i#$ de '$s unid$des edu#$)i/$s que (e#ono5#$ +#onside(e 'os $#)o(es o $0en)es p(esen)es en e''$s1 enp$()i#u'$( '$s in)e($##iones en)(e p(o-eso( + $'u*nos en e'$u'$1 + en)(e do#en)es1 di(e#)i/os + $'u*nos en '$ unid$dedu#$)i/$=>

En)on#es1 '$ p(e0un)$ -und$*en)$' es #%*o e'e/$( 'oque se deno*in$ e-e#)o es#ue'$ po( so,(e '$s in-'uen#i$s de 'os#on)e2)os e2)e(nos :-$*i'i$(es o so#i$'es;1 *edi$n)e '$ $##i%n

G$j$(do :


47/542

Es#ue'$s1 /é$se S$n)i$0o Consu')o(es + Aseso(4$s p$($ e'Des$((o''o :999;1 C$(no+ + 3#EB$n :;= Se0n e' *is*o $u)o(1 '$s es#ue'$s e-e#)i/$s sede-inen po( )(es p(in#ipios #'$/es"

cEquid$d" p$($ se( e-i#$5 se de,e -$/o(e#e( e' des$((o''o de)odos + #$d$ uno de sus $'u*nos1 'o que si0ni-i#$ quee-i#$#i$ + equid$d son *u)u$*en)e ne#es$(i$s=cV$'o( $0(e0$do" '$ es#ue'$ es e-i#$5 si 'os (esu')$dos queo,)iene #on sus es)udi$n)es son *$+o(es que 'os de es#ue'$s

#on #$($#)e(4s)i#$s si*i'$(es o1 en o)($s p$'$,($s1 si suses)udi$n)es p(o0(es$n *.s que 'o espe($,'e d$d$ '$s#$($#)e(4s)i#$s so#ioe#on%*i#$s + #u')u($'es de su -$*i'i$=cDes$((o''o in)e0($' de' $'u*no" '$ es#ue'$ e-i#$51 $de*.sde ,uenos (esu')$dos en 'en0u$je + *$)e*.)i#$s1 se p(eo#up$ desu -o(*$#i%n en /$'o(es1 ,ienes)$( + s$)is-$##i%n1 des$((o''$ )od$'$ pe(son$'id$d de 'os $'u*nos=9 PRI3ERA PARTE


48/542


Con0(uen)e #on '$ de-ini#i%n + p(in#ipios se$'$dos1un$ es#ue'$ e-i#$5 'o0($ )(es p(op%si)os"

c

edu#$( $ 'os nios en di/e(s$s des)(e5$s + #ono#i*ien)os$#$dé*i#os + #o0nos#i)i/os1 'os que se $*p'4$n #on '$ ed$d1p$s$ndo de 'o ,.si#o $ 'o *.s #o*p'ejo^cedu#$( $ 'os nios en e' des$((o''o de &$,i'id$despe(son$'es + so#i$'es p$($ -un#ion$( en '$ so#ied$d1 e' *undode' )($,$jo + '$ po'4)i#$^c#on)(i,ui( $ '$ i0u$'d$d de opo()unid$des $po+$ndo $ 'os$'u*nos de en)o(nos so#io-$*i'i$(es *.s des-$/o($,'es p$($que pued$n do,'$('e '$ *$no $ '$s #ondi#iones $d/e(s$s== ¿C%*o iden)i-i#$( si un$ es#ue'$ es e-e#)i/$?Uno de 'os )e*$s di-4#i'es que en-(en)$ '$ in/es)i0$#i%n so,(e

es#ue'$s e-i#$#es es #%*o de)e(*in$( o *edi( $que''$ e-i#$#i$=L$ ope($#ion$'i5$#i%n de '$ de-ini#i%n de e-i#$#i$ es#o'$( o de''o0(o de 'os )(es p(op%si)os se$'$dos no es un$ )$(e$ )(i/i$'=E2is)e1 sin e*,$(0o1 un n#'eo de $#ue(do uni/e(s$' en que e'p(i*e( p(op%si)o es ,.si#o + -und$*en)$' + que1 en 'os ')i*os$os1 &$ &$,ido un des$((o''o -ue()e + )é#ni#$*en)e so-is)i#$dode p(ue,$s es)$nd$(i5$d$s" en C&i'e1 '$ p(ue,$ SI3CE= Los(esu')$dos de $p(endi5$je que $((oj$n es)$s p(ue,$s se#ons)i)u+en en indi#$do(es p$($ de)e(*in$( si un$ es#ue'$ es ono e-i#$5= Se ope($ ,$jo e' supues)o de que1 sin e' do*inio de'$s des)(e5$s #o0ni)i/$s ,.si#$s p$($ '$ ed$d1 es di-4#i' e'des$((o''o de '$s &$,i'id$des so#i$'es + pe(son$'es1 + sin un$de#u$do des$((o''o pe(son$' + so#i$'1 $ su /e51 e' $p(endi5$je#o0ni)i/o en-(en)$ di-i#u')$des o '4*i)es=

E' $p(endi5$je #o0ni)i/o se p'$n)e$ #o*o #ondi#i%nne#es$(i$ Xsi ,ien no su-i#ien)eX p$($ $/$n5$( en e' p'$node '$ i0u$'d$d de opo()unid$des= De es)$ -o(*$1 #u$ndo se&$,'$ de (esu')$dos edu#$)i/os + e-i#$#i$ es#o'$(1 e' $#en)ose &$ pues)o p(e-e(en)e*en)e en '$ di*ensi%n #o0nos#i)i/$de' $p(endi5$je" '$ *edi#i%n de #ono#i*ien)os +

&$,i'id$des en .(e$s espe#4-i#$s= En )é(*inos 0ene($'es1e2is)en po#$s dud$s so,(e '$ p(ee*inen#i$ que posee1 enes)e sen)ido1 '$ $dquisi#i%n de #$p$#id$des $/$n5$d$s de'e#)u($1 es#(i)u($ + *$)e*.)i#$s= Si un nio no $dquie(ees)$s #$p$#id$des en '$ es#ue'$1 es di-4#i' $(0u*en)$( que

és)$ &$+$ sido e-e#)i/$=

Son po#os 'os es)udios que se &$n p(eo#up$do de '$#onsis)en#i$ en)(e '$s di/e(s$s *edid$s de (esu')$dos de '$ses#ue'$s= ¿L$s es#ue'$s e-i#$#es en 'en0u$je1 'o son )$*,iénen *$)e*.)i#$s o en #o*p(ensi%n de' *edio so#i$' +n$)u($'? ¿L$s es#ue'$s e-i#$#es en '$ di*ensi%n #o0ni)i/$1 'oson )$*,ién en #u$n)o $' des$((o''o de #o*pe)en#i$spe(son$'es + so#i$'es ,.si#$s? 3u(i''o :991 p= J; se$'$que 'os es)udios que en)(e0$n e/iden#i$ so,(e es)e )e*$ son


49/542

po#os + &$n en#on)($do un$ *$+o( #onsis)en#i$ en)(e*edi#iones en e' p'$no #o0ni)i/o que en)(e és)e + e' no#o0ni)i/o1 + que '$ #o((esponden#i$ se(4$ *$+o( en '$ense$n5$ ,.si#$ que en '$ se#und$(i$= E' $u)o( #on#'u+eque es)os &$''$50os se$'$n de' #uid$do que &$+ que )ene( ene' *o*en)o de #$'i-i#$( un$ es#ue'$ #o*o e-i#$5 o ine-i#$5 s%'o $,$se de' $n.'isis de 'os (esu')$dos de 'os $'u*nos en un$ o dos

.(e$s de #ono#i*ien)o=

O)(o )e*$ #'$/e $' #$'i-i#$( un$ es#ue'$ #o*o e-i#$5 oine-i#$5 $'ude $ '$ es)$,i'id$d de '$s *edi#iones en e' )ie*po=Si 'os (esu')$dos de '$s p(ue,$s que se $p'i#$n no *ues)($nun$ *4ni*$ es)$,i'id$d $ )($/és de' )ie*po1 no )iene sen)ido&$,'$( de es#ue'$s e-e#)i/$s1 +$ que és)$s no se(4$n #$p$#es de*$n)ene( sus (esu')$dos= Si -uese e' #$so1 0($n p$()e de')($,$jo so,(e e-i#$#i$ es#o'$( se /e pues)o en dud$ :3u(i''o1991 p= J;= Pese $ )odo1 'os (esu')$dos en #u$n)o $ense$n5$ e-e#)i/$ :/é$se *.s $de'$n)e; no se in/$'id$(4$n=

= ¿Cu.' es '$ p(eo#up$#i%n #en)($' de 'os

es)udios so,(e es#ue'$s e-e#)i/$s?L$s in/es)i0$#iones so,(e es#ue'$s e-i#$#es $,o(d$n dos0($ndes )e*$s" '$ es)i*$#i%n de '$ *$0ni)ud de' e-e#)oes#ue'$ + '$ iden)i-i#$#i%n + $n.'isis de 'os -$#)o(es

PRI3ERA PARTE


50/542

CAPTULO I



es#o'$(es1 de $u'$ + de #on)e2)o1 que &$#en que un$ es#ue'$se$ e-i#$5=K

Los es)udios que $po()$n #on (espues)$s $' p(i*e()e*$ son pione(os^ $'0unos n$#ie(on en (e$##i%n $'''$*$do In-o(*e Co'e*$n :


51/542

P'oBden :


52/542


es#ue'$s e-e#)i/$s no (e#$e en '$ $so#i$#i%n de 'os insu*os#on (esu')$dos :.(e$ que &$ sido *u+ es)udi$d$;1 sino en#%*o '$ es#ue'$ o(0$ni5$1 $p(o/e#&$ + se *ue/e #on 'osinsu*os1 (esponde $ opo()unid$des + (es)(i##iones de'

en)o(no + 'o0($ sus (esu')$dos de $p(endi5$je= Su n#'eode p(eo#up$#i%n es). pues)o en 'o que &$ sidodeno*in$do '$ #$j$ ne0($ de' p(o#eso edu#$#ion$'= ¿Cu.'esson 'os -$#)o(es (e'e/$n)es de '$ es#ue'$ #o*o o(0$ni5$#i%n+ de' )($,$jo de 'os p(o-eso(es en e' $u'$ que $0(e0$n /$'o($ 'os $'u*nos? ¿Qué &$#e que un$ es#ue'$1 que (e#i,e$'u*nos de si*i'$(es #$($#)e(4s)i#$s que o)($1 o,)en0$*ejo(es (esu')$dos?

P$($ d$( #uen)$ de 'os p(in#ip$'es &$''$50os de 'oses)udios so,(e es#ue'$s e-e#)i/$s1 &e*os o(den$do 'os(esu')$dos ,$jo #u$)(o )4)u'os" 0es)i%n ins)i)u#ion$'1ense$n5$ e-e#)i/$1 (e'$#i%n es#ue'$6p$d(es + $pode($dos e

in)e($##i%n es#ue'$6en)o(no o #on)e2)o= Se )($)$ de un$$0(up$#i%n $n$'4)i#$ de 'os -$#)o(es= En '$ (e$'id$d1 'ose'e*en)os que se in#'u+en -o(*$n un sis)e*$ #on(e'$#iones (e#4p(o#$s en)(e e''os= C$si nun#$ un -$#)o( po( s4so'o1 sino un$ #ons)e'$#i%n de -$#)o(es1 e2p'i#$ e'(endi*ien)o de 'os $'u*nos= Es '$ $'ine$#i%n de -$#)o(es deun ni/e' X$'u*no1 $u'$1 es#ue'$1 #on)e2)oX 'o que#on)(i,u+e $ 'os 'o0(os de $p(endi5$je=

Fi0u($ <

L$ *i($d$ de 'oses)udios so,(ees#ue'$s e-e#)i/$s

FUENTE" S#&ee(ens :999;1 p= K= S#&=

==Con)e2)oInsu*osPROCESOResu')$doNi/e' Es#ue'$Ni/e' Au'$PRI3ERA PARTE


53/542

CAPTULO I



Ges)i%n ins)i)u#ion$'

$jo e' )4)u'o 0es)i%n ins)i)u#ion$'1 '$ unid$d de $n.'isis es'$ es#ue'$ #o*o #o'e#)i/o + '$ *i($d$ se #en)($ en #%*oés)$ se o(0$ni5$ + $d*inis)($ e' #onjun)o de $##iones1(e'$#ion$d$s en)(e s41 que e*p(ende e' equipo di(e#)i/o de un$es#ue'$ p$($ p(o*o/e( + posi,i'i)$( '$ #onse#u#i%n de '$in)en#ion$'id$d ped$0%0i#$ en1 #on + p$($ '$ #o*unid$dedu#$)i/$ :Po5ne(1


54/542

#en)(o de' p(o#eso de ense$n5$6$p(endi5$je1 p(edo*inio de s$n#ionesposi)i/$s so,(e 'os #$s)i0os + e' #on)(o'1 *$2i*i5$#i%n de')ie*po de $p(endi5$je1 ense$n5$ in)en#ion$'1 p'$ni-i#$d$ #on o,je)i/ose2p'4#i)os + p(.#)i#$s #o&e(en)es #on és)os=c I*p'i#$#i%n de 'os do#en)es" :in/o'u#($dos en '$s o(ien)$#iones +p'$ni-i#$#i%n #u((i#u'$( de' es)$,'e#i*ien)o + $#)i/os en)($,$jo #o'e#)i/o de p'$ni-i#$#i%n1 p(ep$($#i%n + e/$'u$#i%n de p(.#)i#$s en

$u'$ + (esu')$dos^ opo()unid$des de des$((o''op(o-esion$' do#en)e en '$ es#ue'$;=c C'$(id$d de de(e#&os + (espons$,i'id$des de 'os $0en)es edu#$#ion$'es":(espons$,i'id$d + #on)(o' de' )($,$jo1#(i)e(ios $#o(des de se'e##i%n + (ee*p'$5o de pe(son$';=c C'i*$ posi)i/o" $*,ien)e $0($d$,'e :p(o-eso(es es).n $ 0us)o + 'o#o*uni#$n; + -$/o($,'e $' $p(endi5$je :en)o(no o(den$do+ )($nqui'o1 dis#ip'in$;1 no(*$s so,(e uso de' )ie*po=c E2pe#)$)i/$s e'e/$d$s + e2i0en#i$ $ 'os do#en)es" :$')$s e2pe#)$)i/$s1(e)o p(o-esion$'1 (e-o(5$*ien)o posi)i/o;=c Supe(/isi%n 6 se0ui*ien)o $' p(o0(eso de '$ unid$d edu#$)i/$" :e/$'u$#i%nins)i)u#ion$' + de do#en)es (e0u'$(1(e)(o$'i*en)$#i%n;=

FUENTE" E'$,o($#i%n p(opi$ $ p$()i( de C(ee*e(s :;^ S$**ons1 Hi''*$n +3o()i*o(e : PRI3ERA PARTE


55/542


Ense$n5$ e-e#)i/$:in)e($##i%n p(o-eso( 6$'u*no + $u'$;

Cie()os #on)e2)os ins)i)u#ion$'es &$#en *.s p(o,$,'e '$e*e(0en#i$ de p(.#)i#$s de ense$n5$ e-e#)i/$s $ ni/e' de'$u'$1 pe(o es)$ di*ensi%n ped$0%0i#$ posee un$ densid$dp(opi$ en '$ que se ,$s$ su $u)ono*4$ (e'$)i/$ de 'os#on)e2)os e2)e(nos= Todo es)o $*e(i)$ su iden)i-i#$#i%n #o*oe' ni/e' #'$/e en que se jue0$ '$ e2is)en#i$ de un$ es#ue'$

e-e#)i/$" sin ense$n5$ e-i#$5 no &$+ es#ue'$ e-e#)i/$=Conse#uen)e*en)e1 )od$s '$s s4n)esis so,(e es#ue'$s e-e#)i/$sin#'u+en '$ *en#i%n de -$#)o(es /in#u'$dos $' $u'$= A *odode eje*p'o1 ense$n5$ in)en#ion$'1 p'$ni-i#$d$ #on o,je)i/ose2p'4#i)os + p(.#)i#$s #o&e(en)es #on és)os^ )ie*po e-e#)i/ode $p(endi5$je^ *oni)o(e$( p(o0(esos de 'os $'u*nos^

dis#ip'in$ + (e-ue(5os posi)i/os en e' $u'$^ $')$s e2pe#)$)i/$sde' p(o-eso(1 e)#=

F$#)o(es que -$/o(e#en '$ ense$n5$ e-e#)i/$

P(o-eso(es e-e#)i/os" ense$n $ )odo e' #u(so1 p(esen)$n in-o(*$#i%n dedes)(e5$s de *odo #'$(o + en)(e)enido1 p(io(i5$n '$ense$n5$ en '$ (eso'u#i%n de )$(e$s1 )ienen $')$s e2pe#)$)i/$s p$($ 'oses)udi$n)es1 e2i0en1 d$n )$(e$s p$($ '$ #$s$1 -o*en)$n '$#(e$)i/id$d + des$-4$n in)e'e#)u$'*en)e $ 'os $'u*nos1 ense$n de *odo(e'$j$do + se sien)en #on-o()$,'es #on 'os es)udi$n)es=Ense$n5$ es)(u#)u($d$ + #en)($d$ en 'os $'u*nos" p(ep$($d$ + p'$ni-i#$d$1#on o,je)i/os #'$(os que se #o*uni#$n $ 'os$'u*nos1 o(0$ni5$#i%n de 'os #on)enidos en unid$des se#uen#i$d$s1 uso de

*$)e(i$' de eje(#i#io que (equie(e (espues)$s #(e$)i/$sde 'os es)udi$n)es1 in#'usi%n de $#)i/id$des de es)udio independien)e1#on)(o' (e0u'$( de' p(o0(eso de 'os $'u*nos #on(e)(o$'i*en)$#i%n in*edi$)$= A)en#i%n (edu#id$ $ po#os )e*$s en #$d$ sesi%n=Co,e()u($ de' #u((4#u'u*" #o,e()u($ )o)$' d$ndo p(io(id$d $ 'os e'e*en)os#en)($'es + ,.si#os=C'i*$ en e' $u'$" #'i*$ dis)endido1 o(den$do1 $'e0(e1 $-e#)uoso +(espe)uoso1 sin in)e((up#iones1 $')$s e2pe#)$)i/$s1 (e-ue(5osposi)i/os + es)4*u'os p$($ que 'os es)udi$n)es se #o*p(o*e)$n #on '$ )$(e$=FUENTE" E'$,o($#i%n p(opi$ $ p$()i( de S$**ons :99


56/542

CAPTULO I



En un do#u*en)$do $()4#u'o1 S'$/in des$((o''$de)$''$d$*en)e e' )e*$= P$($ es)e $u)o(1 '$ in)e($##i%np(o-eso(6$'u*no es '$ din.*i#$ *.s i*po()$n)e en '$edu#$#i%n=

Todo o)(o e'e*en)o de' sis)e*$ edu#$)i/o s%'o p(opo(#ion$e' #on)e2)o den)(o de' #u$' se (e$'i5$ di#&$ in)e($##i%n= Un$n.'isis so,(e (e-o(*$ es#o'$( de,e e*pe5$( #on un$ dis#usi%n$#e(#$ de 'os #o*po()$*ien)os de '$ ense$n5$ + de '$s#$($#)e(4s)i#$s de '$ es#ue'$ que se $so#i$n #on un 'o0(o$#$dé*i#o %p)i*o de' es)udi$n)e + 'ue0o1 $ p$()i( de $''41 #ons)(ui(un sis)e*$ que $po+e esos #o*po()$*ien)os + #$($#)e(4s)i#$s

:S'$/in1


57/542


E'e*en)os en '$ ense$n5$ e-e#)i/$C$'id$d de '$ ins)(u##i%n"3odo en que e' p(o-eso( p(esen)$ '$ in-o(*$#i%n + des)(e5$s $ 'os $'u*nos=L$ ins)(u##i%n es de #$'id$d $')$ #u$ndo )iene

sen)ido p$($ e' $'u*no1 'e in)e(es$1 'e es -.#i' (e#o(d$(1 $p'i#$( +(e'$#ion$( #on su /id$ #o)idi$n$=E'e*en)os -$/o($,'es"c P(esen)$( in-o(*$#i%n o(0$ni5$d$ + o(den$d$*en)ec Us$( 'en0u$je #'$(o + si*p'ec Repe)i( 'os #on#ep)os esen#i$'es -(e#uen)e*en)ec H$#e( (e-e(en#i$ $' #ono#i*ien)o p(e/io de 'os es)udi$n)esc C'$($ espe#i-i#$#i%n de 'os o,je)i/os de '$ 'e##i%n $ 'os es)udi$n)esc Es)$( #ons#ien)e + p'$ni-i#$( '$ )($nsi#i%n &$#i$ nue/os )e*$sc Co,e()u($ )o)$' de #on)enidos1 #uid$ndo '$ ($pide5 #on que se p$s$nc En)usi$s*o + &u*o( de' p(o-eso(c Uso de /ideos + o)($s -o(*$s /isu$'es de (ep(esen)$#i%n de #on#ep)osc Co((esponden#i$ en)(e 'o ense$do + 'o e/$'u$do

c E/$'u$#iones -o(*$'es e in-o(*$'es -(e#uen)es #on #o*en)$(ios (.pidos:in*edi$)os; $#e(#$ de su dese*peo :$ 'os $'u*nos;Ade#u$#i%n o ni/e' $p(opi$do de ins)(u##i%n"H$,i'id$d de' p(o-eso( p$($ $se0u($( que )odos 'os $'u*nos es).n p(ep$($dosp$($ $p(ende( un$ *$)e(i$= No &$+1 en es)e #$so1e'e*en)os que de $n)e*$no se pueden de-ini( #o*o -$/o($,'es= Los e'e*en)osdependen de '$s #$($#)e(4s)i#$s p$()i#u'$(es de'os $'u*nos + '$ di/e(sid$d e in)e($##i%n en)(e e''os= A /e#es se(. *ejo(-o(*$( 0(upos &o*o0éneos po( $p)i)udes1$p(endi5$jes p(e/ios u o)($s #$($#)e(4s)i#$s (e'e/$n)es= O)($s /e#es se(.*ejo( )($,$j$( #on 0(upos &e)e(o0éneos= En *u#&$s#i(#uns)$n#i$s son esen#i$'es p(o0($*$s de #o*pens$#i%n + $po+o espe#i$'= A/e#es #o((esponde un$ edu#$#i%npe(son$'i5$d$= O)($s /e#es un$ *.s es)$nd$(i5$d$=

In#en)i/o"G($do en que e' p(o-eso( $se0u($ que 'os $'u*nos es)én *o)i/$dos p$($)($,$j$( en '$s $#)i/id$des que se 'es e2i0en + p$($$p(ende(= E' in#en)i/o es $')o #u$ndo e' ni/e' de ins)(u##i%n es $p(opi$do1e' $'u*no se d$ #uen)$ que #on es-ue(5o puededo*in$( e' *$)e(i$' + que (e#i,e (e)(i,u#i%n po( es)e es-ue(5o=E'e*en)os -$/o($,'es"c V$'o( in)(4nse#o de' *$)e(i$' u)i'i5$do :)e2)os1 'i,(os1 (e#u(sosdid.#)i#os;c In#en)i/os e2)(4nse#os #o*o e'o0ios1 #$'i-i#$#iones1 es)(e''$s1(e)(o$'i*en)$#i%nc despe()$( #u(iosid$d en e' es)udi$n)ec T($,$jo #oope($)i/o" es)i*u'$(se + $+ud$(se unos $ o)(os

c Re-o(5$*ien)o en e' &o0$( $ 'os es-ue(5os es#o'$(es de' $'u*noTie*po"E' p(o-eso( de,e d$( )ie*po su-i#ien)e $ 'os $'u*nos :$ #$d$ uno; p$($$p(ende( e' *$)e(i$' que es). siendo ense$do=E'e*en)os -$/o($,'es"c Ap(o/e#&$*ien)o (e$' de' *.2i*o )ie*po $si0n$doc Re#ono#e( 'os (i)*os de $p(endi5$je de 'os $'u*nos + e2i0i( en#on#o(d$n#i$ :ni de*$si$do1 ni po#o;=FUENTE" E2)($#)$do de S'$/in :


58/542

PRI3ERA PARTE J


59/542

CAPTULO I



P$($ S'$/in1 '$s dis)in)$s #$)e0o(4$s se en)(e#(u5$n +de)e(*in$n en)(e e''$s= Tod$s de,en se( $de#u$d$s p$($ que'$ ense$n5$ se$ e-e#)i/$=

Los es)udi$n)es no $p(ende(.n un$ 'e##i%n si no #uen)$n#on '$s des)(e5$s e in-o(*$#i%n p(e/i$s ne#es$(i$s1 si no es).n*o)i/$dos o si no #uen)$n #on e' )ie*po su-i#ien)e p$($ $p(ende('$ 'e##i%n1 $unque '$ #$'id$d de '$ ins)(u##i%n se$ e'e/$d$= Po(o)($ p$()e1 si '$ #$'id$d de '$ ins)(u##i%n es ,$j$1 #u.n)o sep$n'os es)udi$n)es1 #u.n *o)i/$dos es)én o #on #u.n)o )ie*po#uen)$n dej$ de )ene( i*po()$n#i$= C$d$ uno de 'os e'e*en)osde' *ode'o CAIT es #o*o e' es'$,%n de un$ #$den$ + és)$ so'o es

)$n -ue()e #o*o su es'$,%n *.s dé,i'= De &e#&o1 pod(4$-o(*u'$(se '$ &ip%)esis de que 'os #u$)(o e'e*en)os es).n(e'$#ion$dos en -o(*$ *u')ip'i#$do($1 en e' sen)ido de que 'osp(o0(esos en 'os *')ip'es e'e*en)os pueden p(odu#i( *$+o(es'o0(os en e' $p(endi5$je que e' *ejo($*ien)o en s%'o uno dee''os :S'$/in ;=

Es#ue'$s e-e#)i/$s1 p$d(es + $pode($dos

H$+ o)($ di*ensi%n que es *en#ion$d$ #o*o e'e*en)o deun$ es#ue'$ e-e#)i/$" e' #o*p(o*iso $p(opi$do + p(odu#)i/ode '$s -$*i'i$s= Los &$''$50os de 'os es)udios so,(e es#ue'$se-e#)i/$s son #on#'u+en)es en )o(no $ '$ i*po()$n#i$ dee'e*en)os #o*o 'os si0uien)es" in#o(po($#i%n de 'os p$d(es1

*ode($( in-'uen#i$s ne0$)i/$s1 $'en)$( in)e($##ionesp(odu#)i/$s1 es)i*u'$( $ 'os p$d(es $ #o'$,o($( en '$ -o(*$#i%nde sus &ijos + $ que /isi)en '$ es#ue'$= Co*o qued$ #'$(o enes)$s $-i(*$#iones1 'os es)udios #on#'u+en en o(ien)$#iones*u+ di-e(en)es en #u$n)o $ '$ in#o(po($#i%n de p$d(es +$pode($dos" en $'0unos #$sos se )($)$ de un$ $p(o2i*$#i%nque1 si*p'i-i#$d$*en)e1 pod(4$*os ''$*$( de #on)en#i%n:'i*i)$( e-e#)os ne0$)i/os;1 *ien)($s en o)(os es de#o'$,o($#i%n :,us#$( $po+os p$($ e' p(o#eso de $p(endi5$jede 'os nios;=

De es)$ -o(*$1 '$ (e'$#i%n de '$ es#ue'$ #on 'os p$d(es+ $pode($dos es un$ di*ensi%n *u#&o *enos )($,$j$d$ +

e'$,o($d$ en 'os es)udios que '$s di*ensiones de 0es)i%nins)i)u#ion$' + ped$0%0i#$ + )($,$jo en e' $u'$= Un es)udiosode' )e*$ se$'$ nin0n )%pi#o so,(e *ejo($*ien)o de '$es#ue'$ &$ 0ene($do *.s (e)%(i#$ que e' #o*p(o*iso de 'osp$d(es :Eps)ein1 99


60/542

$unque en e' $#)u$' de,$)e de (e-o(*$ edu#$)i/$ e2is)e#onsenso $#e(#$ de '$ i*po()$n#i$ de '$ p$()i#ip$#i%n de 'osp$d(es en '$ edu#$#i%n de sus &ijos1 no sie*p(e es #'$(o en qué#onsis)e es)$ p$()i#ip$#i%n + de qué -o(*$ se (e'$#ion$ #on e'(endi*ien)o $#$dé*i#o de 'os es)udi$n)es= A0(e0$ que e')é(*ino se us$ de *$ne($ $*p'i$ in#'u+endo un$ /$(ied$dde #ondu#)$s1 p(.#)i#$s1 -un#iones + (o'es= E' $u)o( de'i*i)$

#u$)(o #$)e0o(4$s de p$()i#ip$#i%n de 'os p$d(es + p'$n)e$ '$(espons$,i'id$d de '$ es#ue'$ en &$#e( posi,'e #$d$ un$ dee''$s1 en p$()i#u'$( '$ se0und$ + '$ #u$()$1 #u$ndo e' )e*$$'ude $ '$ e-e#)i/id$d es#o'$(= \s)$s son"

c en '$ #(i$n5$ 6 so#i$'i5$#i%n de' nio" #(i$n5$1 #uid$do +p(o)e##i%n de sus &ijos :s$'ud1 nu)(i#i%n1 des$((o''osi#oso#i$'; + p(o/isi%n de '$s #ondi#iones que pe(*i)$n que$sis)$ $ '$ es#ue'$ :ins#(ip#i%n1 *$)(4#u'$1 $'i*en)$#i%n1/es)i*en)$ + p$0os $so#i$dos;=c #o*o $0en)e edu#$)i/o #o*p'e*en)$(io $ '$ es#ue'$"(e-ue(5o $' p(o#eso de $p(endi5$je de '$ es#ue'$1 supe(/isi%n+ $+ud$ en '$s )$(e$s + de,e(es es#o'$(es=

c #o*o $0en)e de $po+o ins)(u*en)$' $ '$ es#ue'$"#on)(i,u#i%n en dine(o1 )ie*po1 )($,$jo + *$)e(i$'es1 'o quein#(e*en)$ '$ #$n)id$d de (e#u(sos o insu*os disponi,'esp$($ '$ es#ue'$1 posi,i'i)$ndo *ejo($( sus se(/i#ios=

c #o*o $0en)e que )iene pode( de de#isi%n en '$es#ue'$" p$()i#ip$#i%n en #onsejos es#o'$(es + di(e#)i/os1 +en '$s de#isiones de po'4)i#$s p$($ '$ es#ue'$^ puede *ejo($(

@ PRI3ERA PARTE


61/542


'$ e-i#ien#i$ en e' uso de 'os (e#u(sos e insu*os1 $u*en)$ '$)($nsp$(en#i$ + es)i*u'$ p(o#esos de (endi#i%n de #uen)$s^(e-ue(5$ '$s e2i0en#i$s de 'os p$d(es $' es)$,'e#i*ien)o=

P$($ es)e $u)o( no e2is)e #$si e/iden#i$ de que '$p$()i#ip$#i%n de 'os p$d(es en #onsejos #onsu')i/os odi(e#)i/os *ejo(e e' (endi*ien)o de 'os nios= E''o s%'oo#u((i(4$ si p$()i#ip$n de /$(i$s o)($s *$ne($s $ '$ /e5= Los*ejo(es (esu')$dos se o,)ienen #u$ndo 'os p$d(es es).nin/o'u#($dos )$n)o en e' $p(endi5$je de sus &ijos #o*o en-un#iones de )o*$ de de#isi%n en '$ es#ue'$= P'$n)e$1$di#ion$'*en)e1 $'0unos e-e#)os in)e(*edios que )end(4$ '$p$()i#ip$#i%n de 'os $pode($dos en '$ es#ue'$1 *en#ion$ndo*.s e2i0en#i$ $ 'os *$es)(os1 (up)u($ de es)e(eo)ipos que'os p(o-eso(es )ienen de e''os + e'e/$#i%n de e2pe#)$)i/$s de(endi*ien)o p$($ 'os &ijos de p$d(es + *$es)(os= Con#'u+eque '$ p$()i#ip$#i%n -$*i'i$( de,e -o(*$( p$()e de un

(epe()o(io de po'4)i#$s edu#$)i/$s di(i0id$s $ e'e/$( '$#$'id$d de '$ ense$n5$^ que es)$s po'4)i#$s de,en in#'ui(#o*ponen)es de -o(*$#i%n )$n)o de p$d(es #o*o de*$es)(os p$($ '$ p$()i#ip$#i%n de '$ -$*i'i$= Ade*.s se$'$que1 en nin0n #$so1 po'4)i#$s de p$()i#ip$#i%n de p$d(es en'$ es#ue'$ pueden #o*pens$( un$ *$'$ #$'id$d de '$ense$n5$= En es)e sen)ido1 es)$ di*ensi%n #o*o#$($#)e(4s)i#$ de un$ es#ue'$ e-i#$5 es sie*p(e de *eno(ni/e' que 0es)i%n ins)i)u#ion$' + $u'$= Ade*.s1 #o*o 'o(e#ue(d$ 3u(i''o :991 p= @


62/542

L$ di*ensi%n en)o(no es *u+ (e'e/$n)e en A*é(i#$L$)in$ X#on sus $0ud$s di-e(en#i$s )e((i)o(i$'esX +1 enp$()i#u'$(1 en p$4ses #o*o C&i'e que &$n op)$do po( '$des#en)($'i5$#i%n de '$ edu#$#i%n1 donde (esu')$ #'$/e-o()$'e#e( '$ #$p$#id$d de '$s unid$des es#o'$(es p$($ &$#e(-(en)e $ '$s opo()unid$des + (es)(i##iones #$*,i$n)es de 'osen)o(nos 'o#$'es=

En s4n)esis1 '$ p(ue,$ -in$' de un$ es#ue'$ e-i#$5 se(inde en e' $u'$1 pe(o 'os (esu')$dos de $p(endi5$je que seo,)ienen es).n en*$(#$dos en '$ po'4)i#$ de '$ unid$des#o'$(1 '$ que $ su /e5 se en*$(#$ en '$ po'4)i#$ n$#ion$':+ (e0ion$' #u$ndo ese ni/e' es (e'e/$n)e;= L$p(eo#up$#i%n de 'os es)udios so,(e es#ue'$s e-e#)i/$s es).pues)$ en #$d$ ni/e' + en '$s in)e($##iones en)(e 'osni/e'es=

PRI3ERA PARTE 8


63/542

CAPTULO I



>= En-oques *e)odo'%0i#os de 'os es)udios $#e(#$de es#ue'$s e-i#$#esL$s in/es)i0$#iones so,(e es#ue'$s e-i#$#es pueden $0(up$(seen )(es #$)e0o(4$s1 donde '$ p(i*e($1 en un sen)ido es)(i#)o1no pe()ene#e $' .(e$ sino que $,(e '$ pue()$ p$($ es)udios dees#ue'$s e-e#)i/$s= Es)$s son"

3')ip'es es)udios #u$n)i)$)i/os + #u$'i)$)i/os que sede)ienen en e' $n.'isis de -$#)o(es que se $so#i$n $'(endi*ien)o de 'os $'u*nos1 $'0unos de 'os #u$'es sone2)e(nos $' sis)e*$ edu#$#ion$' + o)(os son in)e(nos

:insu*os1 p(o#esos1 #on)e2)os;= A'0unos p(i/i'e0i$n un$$p(o2i*$#i%n #u$n)i)$)i/$ + si0uen un *ode'o de insu*o6p(odu#)o= Sus (esu')$dos son 'is)$s de /$(i$,'es :'$ 0($n*$+o(4$ de insu*os; que se $so#i$n $ ni/e'es de (endi*ien)ode es#ue'$s +o $'u*nos= O)(os $dop)$n un$ $p(o2i*$#i%n#u$'i)$)i/$ + p(o-undi5$n en $'0n $spe#)o p$()i#u'$(/in#u'$do $ '$s #$($#)e(4s)i#$s o -un#ion$*ien)o de '$ es#ue'$sin p(eo#up$(se1 en 0ene($'1 de 'os (esu')$dos de(endi*ien)os de és)$s=Es)udios de #$so de es#ue'$s que #$'i-i#$n de e-i#$#es1 po(quesus (esu')$dos son so,(es$'ien)es1 d$do '$s #$($#)e(4s)i#$s de su$'u*n$do + en)o(no 0eo0(.-i#o= Es)os es)udios1 que $dop)$nun$ $p(o2i*$#i%n #u$'i)$)i/$ de in/es)i0$#i%n1 se p(e0un)$nqué &$#e $ es)$s es#ue'$s di-e(en)es $ o)($s que1 $)endiendo

$'u*nos si*i'$(es1 o,)ienen (esu')$dos in-e(io(es= E' es)udio(e$'i5$do en C&i'e1 #u+os (esu')$dos se en)(e0$n en es)e 'i,(o1si0ui% es)e en-oque=Es)udios en *ues)($s 0($ndes1 p(eo#up$dos de (e#o0e(d$)os so,(e p(o#esos es#o'$(es e in#o(po($ndo1 $ /e#es1o,se(/$#i%n de $u'$= Es)os es)udios (o*pen #on e' *ode'oinsu*o6p(odu#)o $' si)u$( /$(i$,'es o #ons)(u#)os en)(e '$s/$(i$,'es de insu*o + '$s de p(odu#)o :(esu')$do;1 po(eje*p'o1 #'i*$ so#i$'1 e2pe#)$)i/$s de 'os do#en)es1$##iones de (e-o(5$*ien)o1 )ie*po dedi#$do $ '$ense$n5$ di(e#)$1 'ide($50o di(e#)i/o1 #o*p(o*iso de 'osdo#en)es= Ini#i$'*en)e1 se $po+$,$n en diseos)($ns/e(s$'es^ en $os *.s (e#ien)es1 se &$n in#o(po($do

diseos 'on0i)udin$'es #on *ues)($s 0($ndes $ dis)in)oni/e'1 #o*p'e*en)$d$s #on es)udios de #$so + *ode'oses)$d4s)i#os=

K= Es)udios so,(e es#ue'$s e-e#)i/$s en A*é(i#$L$)in$ + C&i'eLos es)udios so,(e es#ue'$s e-e#)i/$s en A*é(i#$ L$)in$ son)od$/4$ in#ipien)es1 + 'os que e2is)en no &$n sido$#u*u'$dos de *$ne($ sis)e*.)i#$= Se )($)$ dein/es)i0$#iones des#(ip)i/$s que $n$'i5$n '$s es#ue'$s


64/542

e-e#)i/$s $ p$()i( de '$s #$)e0o(4$s $n$'4)i#$s des)$#$d$s en 'osp$4ses des$((o''$dos1 sin e2p'o($( en e/en)u$'esp$()i#u'$(id$des de '$ (e0i%n :3$()ini# + P$(do1 99;=

No o,s)$n)e1 se #uen)$ #on es)udios #u$'i)$)i/os +#u$n)i)$)i/os= Los p(i*e(os )($,$j$n #on *ues)($s po#op(e#is$s + *é)odos po#o (i0u(osos1 'i*i).ndose1 *u#&$s

/e#es1 $ (euni( )es)i*onios + opiniones de di(e#)o(es +p(o-eso(es= L$s o,se(/$#iones de s$'$ de #'$ses + p(.#)i#$s $'in)e(io( de '$s es#ue'$s son '$ e2#ep#i%n= Los es)udios#u$n)i)$)i/os1 po( su p$()e1 se &$n *$n)enido en e' ni/e' de'o des#(ip)i/o + #o((e'$#ion$' o en iden)i-i#$( -$#)o(es quedis#(i*in$n en)(e es#ue'$s e-e#)i/$s + no e-e#)i/$s + &$np(i/i'e0i$do -$#)o(es /in#u'$dos $ insu*os po( so,(e $que''os$so#i$dos $ 'os p(o#esos que )ienen 'u0$( en '$ es#ue'$= A*odo de eje*p'o1 e' es)udio #o*p$($)i/o en)(e


65/542


*ejo( in-($es)(u#)u($1 ,$j$ (e'$#i%n $'u*nodo#en)e1p(o-eso(es *.s #u$'i-i#$dos;^ $u'$s #on un #'i*$ posi)i/o1espe#i$'*en)e en 'o (e'$#ion$do #on '$ dis#ip'in$^ 'os$'u*nos son e/$'u$dos -(e#uen)e*en)e^ 'os #u(sos no son

*u')i0($do + 'os es)udi$n)es no es).n $0(up$dos po( sus&$,i'id$des^ son unid$des es#o'$(es #on $')os ni/e'es dep$()i#ip$#i%n de 'os p$d(es= L$*en)$,'e*en)e1 es)e es)udiono in#'u+e /$(i$,'es (e'$#ion$d$s #on 0es)i%n ins)i)u#ion$' +ped$0%0i#$= E' -o#o -ue pues)o en e' $u'$1 #$($#)e(4s)i#$s de'os es)udi$n)es + (e#u(sos de '$ es#ue'$=

E' (e#u$d(o si0uien)e (ep(odu#e 'os -$#)o(es dee-i#$#i$ es#o'$( (espe#)o $ 'os #u$'es1 si0uiendo e' (esu*ende 3$()ini# + P$(do1 &$+ $'0un$ e/iden#i$ e*p4(i#$ enI,e(o$*é(i#$= Co*o $'e()$n sus $u)o(es1 sin)e)i5$*os 'os(esu')$dos $po()$dos po( 'os es)$dos de $()e $n$'i5$dos en e'*ode'o de S#&ee(ens= Es)os &$''$50os1 po( #ie()o1 no &$n sido

p(odu#idos $ p$()i( de '$ o(0$ni5$#i%n que e' *ode'o p(opone:3$()ini# + P$(do 999 $1 p=

Documents

Escuelas Efectivas Word