EROL KATIRCIOĞLU · bir düşme oldu geçen sene itibarıyla ve yakın zamana ait özellikle sa-nayi kesimine ilişkin veriler de aslında büyümenin bu yıl itibarıyla -ki geçen

E R O L K A T I R C I O Ğ L U

Dünyada ve Türkiye’deEkonomi Tıkırında (mı)?

Bu kitabın yayın hakkı Makina Mühendisleri Odası’na aittir.MMO’nun izni olmadan, kopya edilemez, kullanılamaz.

Yayına Hazırlayanlar: Elif Aydoğdu Oral - Önder SözenGrafik Tasarım: Nurcan DurmazBaskı Yeri: Can Dijital Baskı HizmetleriGazi Blv. No: 93/A Çankaya - İZMİR Tel: 0 232 441 20 22 (PBX)Baskı Tarihi: Eylül 2010 - İZMİR

ISBN No: 978-9944-89-974-1İzmir - 2010 / 14 - 11

TMMOB MMO İzmir Şubesi

2

SUNUŞ

Ülkemizde siyasetin sığlaştığı, politik tartışmalarınmagazin-leştiğibirsüreçyaşıyoruz.Kavramlar,değerlerbirbirinekarıştı.Dü-şüncenin,düşünmeninönemiyitiyorveyaşanılanhersorundainsan-larşiddetebaşvururhalegeliyor. Toplumsalalgınınnetliğinivetoplumsalbarışızedeleyecekbudurumdankurtulabilmekiçinezberlerinvereflekslerinsorgulanmasıgerekiyor. Biryandanaskerivesayetaltındabirtürlügelişemeyendemok-rasimiz,diğeryandanneoliberalpolitikalarladeğersizleştirilmeyeça-lışılanemekveinsan,katledilençevre… Bukadarkapsamlısorunlardoğruzeminleryaratılaraktartışı-lamamakta,çoğunluklauzlaşmalarlaçözülebilecek,ortakakıl,ortakpayda yaratılabilecek konular, başlangıçta yaratılan kutuplaşmalarnedeniyleiçindençıkılmaznoktalarasürüklenmektedir.Böylebiror-tamdakonularıkutuplaşmalara,ezbersöylemlere,önyargılarakurbanetmeden,okonudaaraştırmayapmışuzmanlarınkatılacağısöyleşiler-deelealmayıhedefledik. Bu anlayışla EzberDışı Söyleşiler 10 Şubat 2007 tarihindebaşlamışvebirçokuzmankatılımıyladizihalindesürdürülmüştür. Bugünekadargerçekleşensöyleşileriçözümleyerekherbirinifasikülşeklindeyayımladık,sözlerinyanısıratariheyazılıolaraknotdüşereksizlereulaştırmayıamaçladık. EzberDışı Söyleşilere konuşmacı ve dinleyici olarak katkıkoyanemeğigeçenherkeseteşekküreder,ezberdışısöyleşifasikülle-rinihalkımızın,kamuoyununhizmetinesunarız.

TMMOB Makina Mühendisleri Odasıİzmir Şubesi Yönetim Kurulu


Ezber Dışı Söyleşiler Erol Kıtırcıoğlu3

E R O L K A T I R C I O Ğ L U

Dünyada ve Türkiye’deEkonomi Tıkırında (mı)?

Herkesemerhaba. BudizininadıEzberDışıSöyleşiler;amabenimkonuşmamnekadarezberdışıolacak,bilmiyorum.Bugüzelhavadaçokuzunbirkonuşmayapıpda,bukapalımekandakalmasüresiniuzatmakdais-temiyorum.Dolayısıyla,çokkısaca,yarımsaat,45dakikaiçindeder-dimianlatmakveTürkiye'ninvedünyanınşuandaekonomikolarakgeldiği durumunbir tespitini yapmak, belki bir çerçevesini çizmek,bunun ne anlama geldiğini konuşmak istiyorum. Sonra sorularınızolursa,sorularınızüzerinedebazıkonularıaçarım. Benidavetettiğiniziçinteşekkürediyorum. Ben, İstanbulBilgiÜniversitesinde hocalık yapıyorum,Radi-kal gazetesinde yazarlık yapıyorum.Esasındamesleki olarak eğiti-mimiktisat,iktisatokudum;fakatuzuncabirzamandanberi,örneğin,Radikal’desiyasetyazıyorum.ÇünkügerçektenTürkiye'deekonomivesiyasetokadarçokiçiçegeçmişvaziyetteki,ekonomikonuşmakbenimaçımdansiyasetkonuşmaktandahaçekicideğil.Öylesöyleye-yim.Çünkügerçektenbirçokmeseledeekonomiyikonuşmayabaşla-dığınızda,Türktoplumununsiyasivesosyolojikyapısınınişiniçindeçokolduğunugörüyorsunuzvedolayısıyladaekonomikbirönerigeti-rebilmekiçinbirkere,eğerkitabikalmakkorkunuzvarsa,kaçınılmazolaraksiyasetvesosyolojiüzerinedegözlemlerve tespitleryapmakzorundahissediyorsunuzkendinizi. Bugünbenimsizlerleyapmak istediğimsöyleşide-kibaşlığıda “Ekonomi Türkiye'de ve Dünyada Tıkandı mı?”şeklindetespitet-miştik, bir kere öncelikle benim penceremden nasıl görüyorumbumeseleyi,onubirkonuşmakistiyorum. Öncelikliolaraksoniki-üçhaftadıryaşananlarabaktığımızdayadaşöyleifadeedeyim;TürkiyeİstatistikKurumununbaştaolmaküzere,MerkezBankasınınvediğerkurumların son iki-üçay içindeolanbitenle ilgiliyayınladıklarıbilgilerden, istatistiklerdennegözü-küyorvedolayısıylaTürkiyenasılbirprobleminiçinedoğrugidiyor?Bununlailgilibirkaçşeysöylemekistiyorum.Ondansonrabirazdışa-



rıbakmakgerektiğinidüşünüyorum.YaniAmerika’daneoluyor;onaveçokkısacadaolsadünyadakigenelgidişatadeğinmek istiyorum.Bugidişatınimaettiğibirgenel,dahasoyutdüzeydebirçerçevevarmıacaba;yani tek tek,AmerikanMerkezBankasınınfaizlerineya-pacağıvesairegibimeselelerinötesinde,olanbitenindahagenişvedahasoyutbirçerçevedebiryereoturupoturmadığınıkonuşmakisti-yorum.Kibu sözümdenanlıyorsunuzki, öylebiryereoturuyorger-çekten.Yanibugünkübukrizi,aslındakapitalizminuzunbirzaman-danberiyapısalolaraktaşıdığısorunlarınortayagelişbiçimiolarakgörüyorum.Dolayısıyladabuçerçevenin imaettiğinasılgelişmelerolabilirdünyadaveTürkiye'de;birazbunlaradeğineceğim. Tabii,Türkiye'yi konuşmakgerekir.Türkiye'nin, örneğin son5-6yıllıkekonomikperformansınabaktığımızda,gayetiyiydigöster-geler;amabirdenbirekötüleyenbirgidişatolmayabaşladı.Kibununbir kısmı dünyayla ilgili belki; ama bir kısmı da bence yineTürkiye'nin aslında çözmediği, çözemediği sorunlarının birikerekgelmesininsonucubugünlerdeyaşarhalegeldiğimizproblemler.Birdebununüzerine iktidarpartisiyle ilgili olarakaçılmışbirdavanın,kapatılma davasının tuz biber ektiğini görüyoruz.Dolayısıyla daböylebirufukturu,düşünceturuyapacağımveumuyorumki,EzberDışı Söyleşilerde yer almayı hak eder.Bilemiyorum, ona artık sizkararvereceksiniz. Efendim,dediğimgibi,son işaretlerebaktığımızda-ki ekono-mideki gidişatı söyleyen ilk işaretler, kurlar- kurlara baktığımızda;dolarbundanbirayönce1.20YTLcivarındaykenbirdenbire1.30’unüzerine çıktı.Bu ve bunun gibi bir sürü rakamabaktığımızda yinebenzer bir şey söylemek gerekli, ama geçelim. Fiyatlara bakıyoruz;2008yılıiçinenflasyonhedefiolarakyüzde4gibibirhedefbelirlen-mişken,şuandakioranlarıngösterdiği,busenesonuitibarıylabaktı-ğımızda,tekrarikibasamaklıbirenflasyonadoğrugidişihtimalivar.BundayinedünyadakigelişmelerinveTürkiye'dekisiyasetlebağlan-tılıgelişmelerinetkisiolabilir;amabirzamandanberibaşkafaktörle-rindeetkiliolduğunugörüyoruz.Emtiafiyatlarınınyükselmesi,pet-rol fiyatlarının yükselmesi, son olarak gıdafiyatlarının yükselmesi;bütün bunlar potansiyel bir enflasyon taşıyıcısı olarak duruyorlar.Özellikle emtia veya petrol fiyatları veya gıdafiyatlarındameydanagelenyükselmelerikendibaşınabelkienflasyonsaymakdoğrudeğil-dir;amaenazındanenflasyonutetikleyecekbirgelişmeyeişaretederdiyedüşünüyorum.Dolayısıylaöyledebaktığımızda,benimönümde-



kirakamlar,martayıitibarıyla,üreticifiyatlarıendeksi9.15’igösteri-yorbiryılitibarıyla,TÜFEyıllık10civarındagösteriyor.Oysadedi-ğim gibi, yüzde 4 civarında bir hedef benimsenmişti. Bu öylegözüküyor ki, önümüzdeki dönemde yaklaşılması zor bir hedef ola-cak. Onundışında,büyümeyebaktığımızda,“Ekonomi nasıl büyü-yor?” diye baktığımızda; ekonomi, 2007’nin birinci çeyreğindeyüzde7civarındabüyümüş,yanılmıyorsam7.4büyümüş.Fakatsonraikinciçeyrekte,ikinci3aydateklemeyebaşladı,4.6’yageldi,üçüncüçeyrekte3.4oldu,dördüncüçeyrekte3.4oldu.Yanibüyümedeböylebirdüşmeoldugeçenseneitibarıylaveyakınzamanaaitözelliklesa-nayikesimineilişkinverilerdeaslındabüyümeninbuyılitibarıyla-ki geçen sene toplamda 4.5 olmuştu-3.5-4civarındaolacağınısöylüyorgibigözüküyor.Tabiizaten5yılboyuncaortalamayüzde7-7.5büyü-müşbirekonomide,örneğinişsizliksorunugibibirsorununçözülme-diğinidüşündüğümüzde,buyüzde4’leneolacak;yaniönümüzdekiekonomikgelişmelerebakıldığındabuyüzde4büyümeneyiimaedi-yorTürkiye'de;bunlaradeğinmeklazım. İşsizlik, 2007’nin son çeyreğinde 10.1’di, 2008’inOcak ayı11.3’ügösterdi;yaniişsizliktedebirartışivmesivar.Kapasitekulla-nımlarındadadüşüşlerolduğunugörüyoruzvesaire.Bütünburakam-larabaktığımızda,aslındaTürkekonomisininbiryandandahaazbü-yümehattınagirdiği,amabiryandandafiyatlarınyükselmeeğiliminegirebileceğibirnoktaya tekabülediyor.Bunaiktisattastagflationde-niliyor,yanidurgunlukiçindeenflasyondediğimizbirdurumabenze-yenbirgelişmeyegebeTürkiye.Bukonuya tekrardöneceğim.Türkekonomisinin geçtiğimiz bir ay içinde olan bitenlerinin ima ettiğitablo bu.Bugüngazetelere bakarsanız, iktisat konusunda yazan bir-çokarkadaşımızbundansözediyor;ekonominindaralmaktaolduğuvebudaralmanınparalelindeözellikleemtiafiyatları,petrolfiyatları,enerji fiyatları gibi fiyatlardaki sıçramalarınTürk ekonomisini yeni-dençokdayabancısıolmadığımızenflasyonistbirortamasürükledi-ğindenbahsediyorlar.Dolayısıyladurumaslındasevimlideğil;gözü-kengidişato. Tabii bunun kendi içimizdeki, yaniTürk ekonomisine ait ne-denlerivarveoradanbakıncanelerönerilebilir;bunlarıkonuşmakdasözkonusu.Amakonuşmamınbaşındadasöylediğimgibi,birazdışa-rıya bakıp, dışarıda ne olduğuna değinip, yapabilirsem oradan birgenelçerçeveçıkarmayaçalışacağım.



“Dünyada neler oluyor?”diyebaktığımızda;özellikleAmeri-kaBirleşikDevletleri, yanidünyanın enönemli ekonomisindeprob-lemyaşanıyor.Tabii, bu problemdünyanın herhangi başka bir ülke-sindeyaşanıyorolsaydıbelkibukadaretkilenmezdidünya;amaülkeAmerikaolunca,bütünülkelerietkileyecekbirproblemyaratıyordiyedüşünmekmümkün.Probleminkaynağışimdilikfinansalgözüküyorveesasenmortgagedediğimizipoteklikredipiyasasındaortayaçıkanbirgelişmeninsonucundatetiklenenbirgidişatortada.ÖylekiAme-rikanMerkezBankası gidişatı kontrol etmeye çalışıyor. Fakat yapa-bildiği tek şey faizleridüşürmekvebirdebelkihiçAmerika’yauy-mayan -bunu da parantez içinde söylemek lazım- bir tarzda,ekonomiyebayağımüdahaleedenbirbiçimde,200milyardolarciva-rındabirpaketi,bir tür şirketkurtarmaoperasyonunabenzerbirbi-çimdekullanmayabaşladı.Bildiğinizgibi,aradabir,özelliklebüyükfonlardaortayaçıkanalgılanamayan risklergerçekleştiğinde,büyükzararlarolarakortayaçıktığında,baştaAmerika’daolmaküzere,amabütündünyadadabellidalgalanmalaranedenoluyor.Bubir zaman-danberiyaşanıyor. Bumeseleninesasındaşuvar:Gerçektendemortgagepiyasa-sındaoluşanborçlarınüzerindengiderekvarlıküretmişolanAmeri-ka,ovarlıklarüzerindenyapılanişlemlerinkontrolünükaybetmişva-ziyette. Dolayısıyla da geriye dönüp baktıklarında, risklerinboyutunun ne olduğunu kimsenin bilmediği bir durum söz konusu.Buöylebiralanki,aslındamortgagekredisialarakevalmışinsanla-rın bu borçlarını ödeyememesinden kaynaklanmadı bu; ama ödeye-meme ihtimalinin ortaya çıkmasıyla birlikte, bu borçlar üzerindenoluşmuşolanvarlıklarınveovarlıklarısirküleedenkağıtlarınriskiortayaçıkmayabaşladıveherkesbirşekilderisktenkaçarken,zincir-lemeolarakbusorunlaryumağıortayaçıkmayabaşladı. Bildiğiniz gibi, her sorun çıkıştaAmerikanMerkezBankasıFEDmüdahaleediyor,müdahaleyiçokdahadüşükbirfaizhaddinde,bellibirölçüde,bellibirsüretutabiliyor;fakatrisklertümüylegideril-miş değil.Bir hesaba göre 1,4 trilyon dolar civarında bir kayıp sözkonusu;amadahahenüzburealizeolmamışvaziyette.Dolayısıyladaherkesbunagöregardınıalıyor,pozisyonunualıyor. “Peki, ne oluyor acaba; yani Amerika’da bu mesele niye gün-deme geldi?”diyebaktığımızda;benimkanaatimşudur:Birazgeriyedöneceğimve1980’lerdenitibarenbirperspektifiçindebirgenellemeyapmayaçalışacağım.Bugenellemeiçindebugelişmeleriokumanın



yararlıolacağınıdüşünüyorum. Biliyorsunuz,1980’ler,özellikleWashingtonKonsensüsüdeni-len,WashingtonUzlaşması denilen bir ideolojik gelişmeyle ortayaçıktı.Yaniesasitibarıylapiyasanınönünüaçmayayönelikolarakbe-nimsenmesi gereken belirli ilkeleri, araçları ortaya koydu. BaştaAmerika Birleşik Devletleri olmak üzere, ama İngiltere veAlmanya’yla da bir ölçüde koordineli bir biçimde, bütün dünyayaböylebiranlayış,böylebirpolitikademetisunmuşoldular.Çokkısa-cageçeceğimbukısmı. Geriylebaktığımızda,1900’lüyıllarınbaşındanitibareniktisatdünyasındasürenbirtartışmavardı.Butartışmaplanvepiyasaüzeri-nebir tartışmaydı.Plancılar,kiSovyetlerBirliğibaştaolmaküzere,DoğuBloğu ülkelerinin kullandığı bir kaynak dağıtım aracı olarakplanlısistemisavunurlarken;özelliklepiyasaönerisindebulunanlarınyadapiyasasistemininaslındaekonominin ihtiyaçlarınıkarşılamak-tanuzakolduğunu,birbakımakendiiçindeaslındakendiniyokede-cekmekanizmalar taşıdığını iddiaettiler.Bumekanizmaları çokay-rıntıya girmeden söyleyeyim; bumekanizmaların, esas itibarıylaserbestpiyasanıntekelleşmeeğilimininvarlığıbaştaolmaküzere,pi-yasayıbaşarısızkılacağı,dolayısıyladakapitalistekonomilerinsürek-liolarak iniş çıkışlaryaşayan istikrarsızbir ekonomikyapıya sahipolacağını iddia ediyorlardı.Bunun karşılığında piyasayı savunanlarda,planekonomisininaslındaönemlibirçelişkisiolduğunu;buçeliş-kinindeözünde,çokazsayıdaplanbürokratının,tümtoplumunihti-yaçlarınıöngörebilecekbirimkanasahipolamayacaklarınınyattığını,dolayısıyladaböylebirdüzenlemeninesasitibarıylaverimsizliğeişa-retedeceğiniveekonomikolmayankazançlarayolaçacağınısöyleye-rek planlı ekonomilerin başarısız olacaklarını iddia ediyorlardı.Butartışmaaslında1930’luyıllardayapılmıştı;amazamaniçindedebutartışmaböyledevametti. 1980’liyıllardaözellikleAmerika’dateorikolarakgeliştirilenbazımodeller vardı ve bumodeller de özellikle planlı ekonomidengelen,tekelleşmeeğilimininvarlığıveotekelleşmeninyaratacağıso-runlarla ilgili iddialara cevapniteliğindeydi.Bunları dayinekısacasöylemek istiyorum; çünkü dediğimgibi, bunları bir yere oturtmakamacındayım. Buradaki tartışmanın özünde, planlanmayı savunanlar şöylediyorlardı:“Az sayıda bürokrat, çok sayıda insanın neyi tüketeceği, neyi üretmesi gerektiği konusunda karar verebilmesi ne kadar hata



içeriyorsa, piyasa mekanizmasının tekelleşmesi de aynı şeyi yaratır.” Buşekildeeleştiriyorlardı.Yani“Eğer piyasa mekanizması tekelleşi-yorsa, bu, şu demektir: Aslında yine az sayıda işadamı, çok sayıda insanın ne üreteceğine karar vermiş oluyor anlamına gelir” diye eleştiriyorlardı.Fakat1980’liyıllardaAmerika’dabuönemlivetemeleleştiriye cevaben şöyle bir yaklaşımgeliştirildi:Denildi ki,“Eğer piyasa aktörlerinin önündeki kamunun kamusal amaçlarla koyduğu birtakım engeller kaldırılırsa, o zaman tek bir firma dahi olsa mono-polleşemez ya da monopol veya tekelci fiyat koyamaz. Bunun da esası, bir anlamda o piyasaya giriş çıkışların serbest hale getirilme-sinden kaynaklanabilir.” Bundan kastedilen şu: Eğer bir piyasayagirişçıkışserbestse,opiyasadatekbirfirmadahiolsa,yüksekfiyatkoyduğuzaman,mutlakabirisigelir,oyüksekfiyatlardandahadüşükfiyatlarlapiyasayagirerveofirmanınegemenliğiniyokeder.Makulgibigözükenbirşey. Bir örnek vereyim; verdikleri örneği ben de size vermiş ola-yım: Diyorlardıkibunuiddiaedeniktisatçılar, “Mesela, kargo taşı-macılığı. Diyelim ki kargo taşımacılığı sektöründe bir tane firma çıktı ve bu firma tekel olduğu için acayip yüksek fiyatlarla kargo taşı-yor. Böyle bir durum varsayalım. Eğer böyle bir durum varsa, o zaman herhangi bir havayolu taşımacılığı yapan bir firmanın yapa-cağı tek şey vardır; uçaklarındaki koltukları sökmek. Koltukları sök-tüğü zaman, ertesi gün kargo taşımacılığına girebilir ve dolayısıyla o kargo taşımacılığı piyasasında tek başına olan ve çok yüksek fiyatlar koymuş olan firmanın egemenliğine son verebilir.”Böyleliklekaste-dilenşeyşuydu:“Eğer piyasalara giriş çıkışlar serbest hale gelirse, o zaman burada tekelleşme falan olmaz.”Dolayısıyla da piyasayaeleştirigetirenlerineleştirilerinebircevapoluşturmuşoldular. Özet olarak, bu tartışma üç kavrama tekabül etti.Bunlardanbirtanesiözelleştirme,birtanesiserbestleştirme,birtanesidederegü-lasyon, yani regülüsyonları kaldırmak. Bunun önerildiği dönemAmerika’daReagan yönetiminin, İngiltere’deThatcher,Almanya’daKohl yönetiminin olduğu dönemdi.Bunlar, gelişmiş ülkeler olarak,builkeleribenimsedilervediğerülkeleredebunuönerdiler.Böylelik-ledepiyasaekonomisininyeganeolduğubirekonomikmodelöneril-mişolduaslındavebuoldukçadayaygınbirbiçimdebenimsenmeyebaşlandı.



Tabii,bubizideilgilendiriyor.BirazdanTürkiyeekonomisiyleilgili burayla bir bağlantı yaparak devam edeceğim. Gerçekten,Amerika’dabunlaryapıldı;yaniserbestleştirmeleryapıldı,gümrüklerzatenbirçokülke için indirilmişti, deregülasyonlaryapıldı, bir sürüregülasyonkaldırıldı.Eskidenkamuhizmetiyapankuruluşlar,meselaelektrikşirketleri-ki en önemli problem oradan çıktı-veyakamuhiz-meti yapan regülatör kurumların işlevleri azaltıldı veya yok edildi.Böylelikle de piyasa aktörlerinin daha serbestçe hareket ettiği, ser-bestçekararaldığıbirekonomikortamoluşturulmayabaşlandı.Tabii,buradanbeklentide,demindeifadeettiğimgibi,şuydu:Eğerbunlaryapılırsa,piyasaaktörlerininönleriaçılırsa,ortayaçıkacakolaneko-nomikrefah,karşılaştırmalıolarakbaktığımızda,bütündiğerbaşkatürorganizasyonlaragöreçokdahaüstünolacaktı.Kibuinançaslın-da taAdamSmith’e kadar giden, yani 200-300 yıl öncesine kadargidengeçmişiolanbir inançtı.Bununsonucundabuülkelerdebu iş-lemleryapıldı,buperspektifiçindedavranıldıve1980’liyıllarböylegeçti. Şimdi şöyle bir noktaya geldik diye düşünüyorum:Bu sonmortgagekriziaslındabumodelinsürdürülemezolduğunusöyleyenbir olaydı.Regülasyonlarınkaldırıldığı, yanikamununpiyasameka-nizmasınıyönlendirmediğibirmodelinişleviniartıkyitirmekteoldu-ğununbirörneğiolarakmortgagekriziniyaşıyoruz. Şimdi üç tane hadisedenbahsedeceğim, bununniye böyle ol-duğunugöstermekiçinbelkidahaaçıklayıcıolabilir. Bunlardan bir tanesi,Kaliforniya elektrik krizi diye bilinenkriz.Aranızda bunu bilenlermutlaka vardır, çok kısaca söyleyecekolursam;Amerika, birçok ülkenin yaptığı gibi eskiden kamuya aitelektrikfirmalarını özelleştirdi.GerçiAmerika’da devlete ait firmasayısı çok azdır; ama bu tür kamu şirketleri vardır.Kaliforniya’da,Belediye, kendisine bağlı üç tane elektrik şirketini önemli ölçüdeözelleştirdi, daha doğrusu, elektrik üretimini önemli ölçüde özelleş-tirmişoldu.Dağıtımınıyinekendileriyapıyordu;amaüretimiözelleş-tirmişoldu.Fakatbirsüresonraöylebirilişkiortayaçıkmayabaşladıki,özelsektöredevredilmişolan,amakamuhizmetiniteliğindeolanelektriküretimininalıcısıhalinegeldikamuşirketlerivedolayısıyladaözelsektörşirketinebağımlıhalegeldi.Birbaşkabiçimdesöyleye-cekolursakkiaslındabunuböylesöylemekdahadoğrudiyedüşünü-yorum; bir tür özel sektör tekeli oluşturulmuş oldu.Böylelikle öylemomentleryaşanmayabaşlandıki,regülatörkuruluş-ki orada, o sek-



törde regülatör kuruluş olmasına rağmen-anifiyatsıçramalarınıvebuözelsektörtekelininkısadönemliyüksekkârlarını-ki daha sonra ondan da bahsedeceğim; bildiğimiz Enron şirketi işin içindeydi-kı-sıtlamayönündeçabalaragirişincebirsüresonraelektrikkısıntıları,elektrikkesintileriyaşanmayabaşlandı.Çünkügerçektenulaşılanfi-yatlardanelektrikalmaimkanıortadankalktı.Kamukuruluşlarınınverebileceğifiyatların çoküzerindefiyatlar önermeyebaşlayınca buözelsektörtekeli-Enron başta olmak üzere, birkaç şirket daha vardı- Amerika’da,tarihindehiçgörülmeyenbirolayyaşandı,elektrikkesin-tileribaşladı.2000yılındaoldubuolay. 1980’den 2000’e 20 yıllık sürede yaşanan bu olay ilk defa,

“Radikal piyasacı tavrın, mantığın sorunsuz olduğuna dair inanç doğru muydu?” sorusunu sordurduvebu tartışmalar aslında reregü-lasyonkavramınıtekrargündemegetirdi,yaniyenidenregüleedilme-sikavramınıgündemegetirdi.Kaliforniya’dabuyapıldıvediğersek-törleredehızlayaygınlaştı. İkincihadise,bildiğimizEnronolayı.Odaaynıtarihlererast-ladı. Birtakım teyp çözümlerinden, aslında, Enron’un 1990’lardanberiArthurAnderson’la,denetimşirketiylebirempas-kumpasilişkisiiçinde çok büyük gelirleri sakladığı,muhasebe hesaplarında çarpıt-malaryaptığı ortaya çıktı veEnron’unhisse senetleri birdenbire90dolardan50sentekadardüştü. BuEnronolayıdaçokciddiolarakAmerika’dakibutartışmayıtetikledi.Benburayagelmedenönce,bukonuyudüşünürkenbirhesapyaptım;2002’den2008’ekadarbunabenzerhadiselerden22tanesay-dım.Yaniböyleneredeysetrilyondolarlık,milyardolarlıkişlerbun-larvebiranlamda,şirketlerdünyasınınbüyükölçüdekamuyualdatıcıbireğilimiçinegirmişolduğunugösterenolaylarzinciriolarakortayaçıktı. Hani hatırlayacaksınız, özellikle IMF ve Dünya Bankası,bizimgibiülkelereönerilergetirirken,burantaramadavranışlarınınolabileceğinidüşünerekbirtakımönlemlerdeönerirler.Fakataslındaaynımeselelerinkendiülkelerinde,hemdeçokdahaciddiboyutlardaolduğunu gösteren bir durumbu.Dolayısıyla bumesele, aslında buWashingtonKonsensüsüdenilenkonsensüsün;yaniultraserbestpiya-sacımantığınaslındasorunluolduğunugösteriyor. Sonolarakmortgagekriziyleilgiliolarakdasöyleyeceklerimisöyleyeyim,ondansonraTürkiye'yedöneceğim. Mortgage kriziyle ilgili olarak daBernanke’nin,Amerikan



MerkezBankasınınBaşkanının,kendisinimeşhuredenbirmakalesivar.Bernanke,şöylebirşeygözlemişvebunuiknaedicibirşekildeortayakoydu:DiyorkiBernanke,“Özellikle bankacılık sektörü kâr amacıyla davrandığı zaman aldığı riskler, aslında bankacılığı denet-leyen denetim kuruluşlarının aldığı risklerden çok daha yüksek.” Yanibankacılıksektörünüdüşünün,belirliriskleralıyor;onudenetle-mek üzere kamunun örgütlediği regülatör kuruluşların toplumsalrefahiçinmakulbulduklarırisklerinçokdahaüzerinderisklerbunlar.Dolayısıyladaburadayapısalolarakbirproblemolduğunuveproble-minesasitibarıylabirregülasyonproblemiolduğunuortayakoyuyor.Yanibugünmortgagekriziolarakortayaçıkmışolanproblem,büyükölçüde bu sermayenin uluslararasılaşma sürecinde oluşmuş olan vemerkez bankalarının kontrolünde çok büyük dolarları, çok büyükmiktarlarıkontroledebilenfonlarıntaşıdığıriskleraslında. Dolayısıylada,benimgörebildiğimkadarıyla,Amerikabugün-lerdebunukonuşuyor,bunu tartışıyor,yani“Nasıl bir yeniden regü-lasyon yapılmalıdır finans piyasalarına?”diyetartışıyor.Dolayısıyla,bütünbunlarıyanyanagetirdiğimde,aslındaşöylebirnoktayıaçıkvenetbirşekildesöyleyebilirizgibigeliyorbana:Buyaşadığımızdünya-dakikrizolarakortayaçıkandurumunnereyegideceğiçokbilinmesede,anlaşılanoki,geçmiştençokdaha farklıbir ihtiyacı ifadeedengelişmelerin esası, ultra piyasacımodelin aslında gerçek hayatı, ger-çek hayattaki ilişkileri tamolarak kavrayamadığı ve dolayısıyla dayeniden piyasaların düzenlendiği, yeniden piyasaların devlet tarafın-dandenetlendiğibirihtiyacaişaretediyordiyedüşünüyorum. Tabii,budenetiminnasılolacağı,buregülasyonunnasılolaca-ğımeselesi daha henüz yeteri kadar konuşulmuş birmesele değilbenim anladığım kadarıyla; ama önümüzdeki dönemde özellikleAmerikabaştaolmaküzere,belkidedünyafinanssistemininyenidendizaynedilmesineilişkingelişmeleregebe. Konuşmamınbukısmındakiargümanım,buolanbiteninaslın-da1980’lerdenbuyanabenimsenmişolaniktisatpolitikademetininimaettiğipiyasamekanizmasınıntoplumunihtiyaçlarınıkarşılamadayetersiz kaldığını göstermekte.Dolayısıyla da bu noktadan itibarenbiryeniarayışgündemegelecekvebuyeniarayışdaesas itibarıylatoplumun, kamunun, devletin bir anlamda piyasaları kontrol etmesiveya piyasaları denetlemesi biçiminde bir gelişmeye işaret edecekdiyedüşünüyorum.



Türkiye'ye dönecek olursam, demin ifade ettiğim gibi,Türkiye'deaslında sonbir-iki aydaekonomidengelen sinyallerkötüolmaklabirlikte,bir5yılabaktığımızda,ekonomiaslındaçokiyibirperformansgösterdi;yanienflasyonçokciddibirbiçimdetekhanelirakamlarakadaritildi.Büyüme,5yılınortalamasıyüzde7,5civarın-dabüyümeye tekabül ediyor ki, bumüthiş bir rakam.Beşyılda ikitaneproblemiçözemedi;birtanesiişsizlikleilgiliproblem,birtanesicari açıkmeselesiydi.Cari açıkmeselesi de esas itibarıyla finanseedilebilenbirmeseleolmayadevamediyordu,yanioradabir sıkıntıyaşanmıyordubirbakıma.Sadecepotansiyelbirriskolarakdeğerlen-dirmeklazımbelki.Amaişsizlikmeselesinibusüreçtekipolitikalarçözemedi. “Bu süreçteki politikalar”dediğimpolitikalardaesasitibarıy-laIMF’inKemalDervişzamanındanberidizaynettiği,oluşturduğu,dahaçokfikriyatıitibarıylaWashingtonKonsensüsününfikriyatıüze-rinedayalı;yanipiyasamekanizmasınınönünüaçmayıhedefleyenbirekonomikmodeldi.BumodeliuygulayanAKPartiiktidarıbelirliko-nularda,busöylediğimanlamdabaktığımızda,başarılıoldu.Özellik-lebütçeaçıklarınıkontrolettiler-ki bu, IMF’in zaten varlık sebebiydi- vebusonuçlareldeedildi;yanibüyüme,düşükfaiz,düşükenflasyon,bütünbuhedeflerbelliölçülerdegerçekleşti.Fakatozamanlardadazamanzamanbazıtoplantılarakatıldığımdaşöylebirlafediyordum:

“Bu, sürdürülebilir bir şey değil. Çünkü sürdürülebilir olması için, bu ekonominin çözmesi gereken başka sorunlar var ve bu sorunları bu modelle çözmek mümkün değil. Dolayısıyla da, eninde sonunda bü-yüme itibarıyla, yani 80 yıllık Türkiye Cumhuriyetinin ortalama bü-yümesi 3,5-4 civarındadır; oraya gelecek” diye söylediğimde,banabazenkızıyorlardı.“Nasıl böyle bir şey söylüyorsunuz? Bakın, yüzde 9, yüzde 10 büyüdüğümüz zamanlar oldu. Nereden çıktı bu?”diyor-lardı.Ama açıkçası, bugünlerde o sözlerimizin ne anlama geldiğibencedaha iyi anlaşılacaktır.Fakatburadabucümlelerimibiryereoturtmakiçin,dahainandırıcıkılmakiçinbirkaçşeydahasöylemekistiyorum. Çokfazlaayrıntıyagirmeyeyim,sorularınızgelirseokonularadeğineyim,amaşöylebirşeysöyleyeyimsize:SadecevesadeceTür-kiyeekonomisininşuandakivede5yılboyuncasahipolduğuözel-liklerebaktığımızda,Türkiyeekonomisiningerçektenyüzde7,5-8ci-varındabirbüyümeyisürdürebilirhalegetirmesidemümkündeğildineredeyse.“Neden mümkün değildi?”diyebaktığımızda,bunlardan



bir tanesi, Türkiye ekonomisinin veyaTürk toplumunun kalkınmasorunları olan bir toplumolmasından kaynaklanıyor.Yani bu toplu-mungerekinsanialtyapısı,gerekekonomikaltyapısı,yüzde7,5civa-rındabirbüyümeyi-ki, Türk ekonomisinin veya Türk toplumunun ih-tiyacı olan bir büyüme oranıdır bence bu- tutturabilmesi bumeka- nizmalarlapekmümkündeğilgibigözükmüyordu.Çünkübumeka-nizmalar sadece ve sadece piyasamekanizmasının önünü açmaklaçözülebilecek sorunlar değildi.Çünkü altyapı sorunları dediğimizsorunlar esas itibarıyla piyasanın, kâr amacıyla çalışan piyasanınkârlıbulabileceğialanlardeğildivedolayısıyladabualanlardayapa-bilecekleriçoksınırlıydı.Dolayısıyla,devletinbirbiçimdemüdahale-si,devletinbirbiçimdeişiniçindeolmasıgerekiyordu.Amagerek6,5fazlanın IMF tarafından sabitlenmiş olması, gerek ideolojik olarakAvrupaBirliğininKopenhagKriterleriyle bize bir bakıma önermişolduğuçerçevenindedışınaçıkamamaktandolayı,busöylediğimih-tiyaçları karşılayacak bir politika demeti üretmesimümkün değildiAKPartiHükümetinin. Şöylebirkarşılaştırmayaparsak,belkimeselemizinderinliği-nidedahaiyianlamakmümkün.Bu,geçenseneyaptığımbirhesap-lama.Çok basit, lineer bir hesaplama. Şöyle söyleyeyim: Türkiyeekonomisibüyüyor.Sonuçolarak,ozamaniyibirperformansgösteri-yordu gerçi; amaortalamada baktığımızda, yüzde 4-5 civarında birbüyümeyimakulgörürsekeğerbumodelinimaettiğibüyümeolarak,ozamanşöylebirdurumlakarşıkarşıyakalıyoruz.Biz,AvrupaBirli-ğinegirmekistiyoruz,fakatAvrupaBirliğiülkeleriylebizimaramız-daçokönemlibirfarkvar.Benimhesapladığımşeyşuydu:Satınalmagücüparitesidenilen,yaniiçfiyatlarıdikkatealarakkişibaşınamilligelirrakamınıbulduğumuzda,ozamanlar7bineurocivarındagözü-küyordu, aynı hesaplaAvrupa'ya baktığımızda da 24 bin civarındagözüküyordu.YaniTürkiye'dekişibaşınamilligelir7bineuroyken,Avrupa'da25bineurocivarındaydı.Aramızdakifarkböylebirşey.Ozamanşöylebirsoruformüleedebiliriz:“Eğer biz her yıl yüzde 5 büyüsek -yani bu 70-80 yıllık trendi düşünerek söylüyorum- Avrupa'nın da trendine baktığımızda yüzde 2 civarında bir büyümeyi makul görürsek, acaba kaç yıl sonra aynı gelir düzeyine ulaşabili-riz?”diyebirsorusorduğumuzda,aşağıyukarı40-45yılçıkıyor.Di-yelim ki, hesapta yanlışlık var; ama neresinden bakarsanız bakın

-tabii ki, lineer bir hesap, dolayısıyla da sadece bir alıştırma olarak bakılabilir-şunusöylüyor:Türkiyeekonomisininbumodellegidebi-



leceğiyerbelli vebelli olanyer aslındabizimAvrupaBirliği üyesiolmak isteyenbirülkeolarakaramızdakiaçığıkapatacakvedolayı-sıyladakalkınmasorunlarınıçözebilecekbirmodeldeğil;dolayısıylada başka bir arayış içinde olmamız gerekirdi diye düşünmekmüm-kün.Öylebaktığımızdadaşunlarısöylemekgerekiyor:Birkere,AKPartiHükümetininbumodeliçindenyapabildiğitekşeybölgeselteş-viklerdi, çeşitli sektörlere teşviklerverdiler.Biliyorsunuz,bunlardaçokeleştirildi.Fakatbuteşviklerinsonuçolarakamaçlanandandahakötü sonuçlar verdiğini söylememizmümkün. Fakat onun dışında,kamununherhangibirişekildeekonomininyönlendirilmesineilişkinolmaküzerebiryeteneğide,gerekIMF’inçizdiğisınırlarnedeniyle,gerekAvrupaBirliğininçizdiğisınırlariçindepekmümkündeğildi.Dolayısıylada,dahahenüzkendinigeliştirmemişbirpiyasamekaniz-masıylakigerekIMFvegerekAvrupaBirliğiçalışmalarıbunusöylü-yor;yaniyeterikadargelişmemişbirpiyasaekonomisinesahipolanbirülke,nasılolacakda,piyasamekanizmasınınçözmeyeteneğiol-mayanvedahaçokkalkınmasorunlarıdediğimizsorunları,yanialt-yapısorularınıçözecek?Doğrusunuisterseniz,böylebirsorununce-vabınıbumodelinvermeşansıyoktur.Dolayısıylada,enindesonundabirtıkanmaolacak.Şuandayaşadıklarımızındabüyükölçüdebutı-kanmanınişaretiolduğunudüşünüyorum. Özetolarakşurayagetirmekistiyorum:Evet,Amerika'dankay-naklananproblemlervar,Türkiyeekonomisiningeçmişindenkaynak-lanan problemler var, siyasetten kaynaklanan problemler var, bütünbunlar var; ama bütün bunların ötesinde, Türk ekonomisinin dahaileribirhamleyapabilecekbirekonomikyapıyasahipolamamasıger-çeğivar.Dolayısıylada,buikincigerçek,busorunlarınaşılmasındanpiyasamekanizmasınınçokbaşarılıolmadığı,olamayacağıdırdiyebi-lirim.Dolayısıyla, burada devletin tekrar ekonomiyi yönlendirmeyeilişkinbiranlayışıüretmesigerekiyor. Dolayısıyla, paralel iki şey söylemiş oldum aslında şimdiyekadar.Birtanesi,dünyaüzeridekigelişmelerbakımındanbaktığımız-da,piyasamekanizmasınınbirtıkanıklığagelmişolduğunusöyleme-yeçalışıyorum.BenzerbirşeyinfarklıbirkonteksttedeolsaTürkiyeekonomisinde de olduğunu düşünüyorum.Yani içinde yaşadığımızsorun, sadeceAKPartiyeaçılankapatmadavasıdeğil, sadecemort-gage krizi değil.Mortgage krizi bizim şansımız bile olabilir belki;çünküoradafaizlerdüşük,buradafaizleryüksek.Dolayısıylada,cariaçığı çok rahat finanse edebiliriz vesaire. Bütün bunları yapmak



mümkün.Ama içsel dinamiği itibarıylaTürk ekonomisinin artıkpi-yasamekanizması dışında bir perspektif içinde algılanması ve buperspektif içinde sorunları çözmeye çalışması gerektiği noktasınageldiğimizidüşünüyorum. Benceburadatemelsoruşu,Türkiyeekonomisininenönemlisorusubugibigeliyorbana:Bupiyasamekanizmasındakiproblemle-rinvebuproblemdışındakalkınmasorunlarınıçözmeninyoluacababildiğimiztarzdabirdevletmüdahalesiylemiolacak;yoksa,Türkiyetoplumubaşkabiraçılımadoğrumuyönelecek,yanidahademokratikbirekonomikyönetimanlayışınadoğrubirevrimleolabilirmi?Böylebirsoruönemligeliyorbana.Amaiçselolarakbaktığımızdavebizimsiyasikültürümüziçindenbaktığımızda,gidişatınyinedevletyönün-deolacağıkanaatindeyim.Amadevletyönündegidişatındaihtiyacı-mız olan gelişmeyi sağlayabileceği umudunda değilim.Dolayısıyla,birbaşkaaçılımyapmakgerektiğikanaatindeyim.Sorularınızolursa,buaçılımındaneolduğunukonuşuruz;amaburadasözleriminokta-lamışolayım. Benidinlediğiniziçinteşekkürederim.

KATILIMCI SORULARI

Soru: Çok kısa bir sorum olacak. Birincisi, son dönemlerde bir dur-gunluk olduğu izlenimi var bütün dünyada. Herhalde büyümeler de yavaşlayacak. Emtia fiyatlarının bu derece yükselmesinin nedeni nedir, bu konuda bir gözleminiz var mı? İkincisi, dünya ölçeğindeki trilyonlarca doları ülkeden ülkeye dolaş-tırarak para kazanan spekülatörler eskisinden çok daha mı güçlü; yani ekonominin belirsizliği noktasında ya da geleceğin öngörülmez-liği noktasında bu tür dolaşan paraların etkisi nedir? Üçüncüsü, devletin ekonomideki ağırlığının yükseltilmesinden kastet-tiğinizi biraz daha açar mısınız; yani kamulaştırma mıdır ya da belli bir düzenleme getirmek midir? Bu üç tane sorunun cevabını merak ediyorum.

Erol Katırcıoğlu:Emtiafiyatlarıgenelolarakdolarındüşmesiyle il-gili olarak artma eğilimine girdi diyebilirim.Ama tabii, bu, hangiemtiadan bahsettiğimize de bağlı olarak cevaplanması gereken birsoru.Yanipetrol,bildiğimizbaşkanedenleredebağlıolarakartıyor.



Petrol fiyatının 100 doların üzerine çıkması hiç beklenmeyen birşeydi;amaöylegözüküyorki,petroletrafındakioluşanekonomi,pet-rolfiyatlarını,dolarındüşmesinindebiranlamdaparalelindeolmaküzereyükseltmeyebaşladı.Yanişöylebirsüreçortayaçıkıyor:Dolardüştükçe,dolartutanspekülatörlerveyaenazındanemtiaticaretiya-panlaremtiaalarakparalarınıkorumayayöneliyorlar.Çünküsonuçta,Amerika'da bir enflasyonolma ihtimali demevcut.Yani henüzöylebirşeysöylemekmümkündeğil,amaenazındanbubelirsizliğinya-rattığıböylebirbeklentidevar.Sanıyorum,buradankaynaklananbirnedenvar. Gıdafiyatlarınınartışıdakuraklıklaaçıklanıyorbüyükölçüdeveyayinepetrolünyükselmesiyletarımdanbirtalepyaratıyorvedola-yısıylaoradankaynaklananbirfiyatartışısözkonusuolduğusöyleni-yor.Bütünbunlarmevcut.Fakatdeminenflasyonlailgilikonuşurkensöylediğimgibi,emtiafiyatlarınınartmışolması,doğrudanbirenflas-yonolmasıanlamınagelmez.Çünküsonuçolarak,fiyatlardabirsıçra-madır;amaosıçramaoradakalabilirde,yanienflasyonaetkiedecekbir gelişme çizgisine girmesi de önlenebilir diye düşünüyorum.Çünkü enflasyon, esas itibarıylafiyatlarda sürekli artışlardır.Bubirkerelikartışlarıenflasyonsaymakdoğruolmayacaktırdiyedüşünüyo-rum. İkincisi,spekülatörlereskisinegöredahamıgüçlü?Doğrusunuisterseniz, 4-5 trilyon civarında bir parayı kontrol ediyorlardı; fakatbence,şimdikırılganbirnoktayadoğrugidiyorlar.Çünkübufonlarıniçinde, demin ifade ettiğimgibi,mortgage piyasalarındaki risklerindeiçerildiğikağıtlardavar,değerlerdevar.Dolayısıyla,oradakirisk-ler aslında bu fonları kontrol edenlerin, bu fonları yönetenlerin dedahakırılganhalegelmesinesebepoluyordiyedüşünüyorum. Birikincisi,deminifadeettiğimgibi,merkezbankalarıbufon-larınkendialanlarınındışınakaçmışolmasınınbirsonucuolarakbirmüdahale ihtiyacı içindeler.YaniBernanke’nin son konuşmaları, fi-nansal piyasaların yeniden regüle edilmesi gerektiğini söylerken,özelliklebufonlarındaiçinealınacağıbirbiçimdebelkibirdünyafi-nanssistemininyenidenorganizeedilmesigereğineişaretediyor. Devletinekonomiyemüdahalesimeselesinegelince,devletçe-şitli biçimlerde ekonomiyemüdahale edebilir; yani doğrudanmüda-hale de edebilir, çok dolaylı regülasyonlarla da yapabilir. YaniAmerika'nın geleneğinde devletmüdahalesi, bizimbildiğimizmüda-halelerdendeğildir;devletinoradakimüdahalesiçokdahaliberalbir



çerçevedecereyaneder.EğerTürkiye'ylebağlantılıolaraksorunuzucevaplayacakolursam,“Türkiye'deki devletin işin içine girmesi, yani bütün bu özelleştirmelerden sonra nasıl olabilir?”diyebaktığımızda,büyükölçüderegülasyonlarıkatılaştırmakveyaenazındanregülatörkuruluşları devletin veya hükümetin kontrolünde tutmaya çalışmakgibibirgelişmeiçindeolabilir.İkinciside,belkideteşviksisteminibaşkabirhaldedüşünebilirler.Özellikleönümüzdekidönemebaktığı-mızda,düşükbüyümeihtimali,ekonomininyenidenyükseltilmesiih-tiyacı,devletin,kamuharcamalarıyolundanziyade,belkiarzı arttır-mayayönelikteşviklerleolabilir. Birplandanbahsetmiyorumtabiiki.Gerçi,geçmiştebirplandeneyimimizvarbizim,amabunoktadansonratekrarbirplanlamaihtiyacı değil belki; ama daha çok olan bitene regülatör kuruluşlararacılığıyla,TMSF,RekabetKurumu,telekomünikasyongibialanlar-dakikurumlaramüdahaleederekbelkibunubiçimlemekbiçimindedüşünebilirizdiyedüşünüyorum.

Soru: AKP Hükümeti birtakım özelleştirmeler yaptı. Gerçi, bu özel-leştirmelerin çoğu peşkeş çekme veya satılma yönünde oldu, yani tam değeri verilmedi. Örneğin ben, PTT’den emekliye ayrıldım. PTT ve Telekom birleşikti. Telekom, aşağı yukarı bir yıllık geliri ya da çok düşük bir fiyatla satıldı. O kadar çok gayrimenkulü varken, satış fiya-tı belki gayrimenkullerinin karşılığı bile değildi. Bu gelirler nereye gitti? Tekel özelleştirmesi veya diğer özelleştirmelerin gelirleri nere-ye gitti. Liberalizmin sonu mu geldi acaba? Söylemekten çekiniyoruz, ama Avrupalılar veya Amerika da bunu istiyor, “Atatürk'ün resimle-rini indirin yukarılardan” diyor. Acaba o korktukları mı başlarına geldi? Atatürk'ün karma ekonomi düzeninin mi işlemesi gerekiyor, oraya mı geldik? Bunun dışında, Türkiye'de oldum olası bir sağ eğilim var. Dini istismar ederek, dini kullanarak, bir sağ eğilim tuttu gidiyor. Halka da anlatamıyoruz bunu. Örneğin, Sayın Arınç’ın dedesi Derviş Meh-met, Şehit Kubilay’ımızın başını kesen kişidir. Özbeöz dedesi. Bu kişi, Yunanlarla birlikte kaçıp gitmiştir kurtuluştan sonra. Mezarı da bu-rada mıdır, Yunanistan’da mıdır, bilmiyorum. Arınç’ın Meclis Baş-kanlığı veya şimdi Mecliste yaptığı çalışmalara bakılınca, ben şöyle diyorum: Acaba bu soydan, sülaleden, “Ben Türk’üm” diyerek, Türk-ler adına hayırlı bir iş, yararlı bir iş yapacak kişi yok mu? Bunları da



halka anlatamıyoruz. Şöyle bir uygulama da var: “Yüzde 47 aldım. Yüzde 47 aldıy-sam, istediğimi yaparım. Beni kapatamazsın da, bana ceza da vere-mezsin” diyorlar, öyle bir zihniyetteler. Bunu da Amerika'ya veya Avrupa'ya dayanarak, onlardan medet umarak, çok yürekli savcımız dava açtığında, neredeyse şamar oğlanına döndü. Herkes ileri geri, olur olmaz konuştu. Aslında bunlar suçtur. Savcılıklar her uygulama sonucunda eyleme geçmesi gerekirken, soruşturma açması gerekir-ken, bunu da yapmadılar. Bu sağ döngü nasıl kırılır? Bir sürü çelişkiler var. AKP'nin tutumlarına bakınca, dini kullanıyor; ama ekonomik uygulamaları dinle hiç bağdaşmıyor. Gösteriş uygulamaları var; diyelim ki, bir türban olayı. Havanda su dövüyor. Yani bu çelişkiyi nasıl kırarız, halka nasıl anlatırız? Bu sağ döngüyü, dini kullanarak işleyen sağ döngüyü nasıl kırarız? Teşekkür ederim.

Erol Katıroğlu:Tabii,sorularınızekonomidençoksiyasetoldu. “Özelleştirme gelirleri ne oldu?” dediniz.Özelleştirmegelir-lerini bütçe açığını kapatmak için kullandılar.Yani bütçe açığınınkapatılması ve borçların düşürülmesinde çok büyük bir etkendir oözelleştirmegelirleri. Tabii, şunu söyleyebilirsiniz:“Yapılması gerekenler yapıldı mı?” diye sorabilirsiniz.Burada problemli çok özelleştirme olduğukanaatindeyimbende.FakatburasıTürkiye,“Ben yaptım, oldu” de-diler ve oldu da.ÖzellikleTelekomgibi özelleştirmeleri yaptığınızzaman -dünyanın pratiği de budur-mutlakaonuregüleetmenizgere-kir.Çünkübunlarbiranlamdadoğaltekeldediğimiz,yanikamununmutlakakullanmasıgerekenhizmetlerolduğuiçin,bunlarıözelleştir-diğinizzaman,özelsektörtekeliolmakdurumundalarveözelsektörtekeliolduğuzaman,kamutekelindençokdahazararlıolmakihtima-liniyaratıyorlar.Dolayısıylada,bunlarınözelleştirmesindeözellikleregülasyonunçokönemliolduğunubiliyoruz.Fakatbizde,buüstku-rullardediğimizkurullarekonomininenzayıfnoktalarıdiyedüşünü-yorum.Çünküöylekurullaroluşturulduki,bukurullaresasitibarıylasiyasetten uzak,mesafeli ve bağımsız karar veren kurumlar olmasıbeklenmiş ve düşünülmüşken, öyle olmadılar. Bunu söylediğimdeabartmagibiolabilir;amamesele,TelekomünikasyonKurulubirba-ğımsız otorite, ama Turkcell’in istediğinin dışında davranamıyor.



Sonuçolarak,Turkcelldeözelbirşirket. Bu ekonomik güç, bürokrasi gücü vesaire bumodel içindenbaktığımızda,kibence,Türkiye'dekiözelleştirmelerhepsorunluhalegetirmişolanbuüstkurullaragüvenilerekyapılmışolanvedolayısıy-laözelsektörtekelihalinedönüşmüşolanbirçoközelleştirmeoperas-yonuesasitibarıylademinsöylemeyeçalıştığımWashingtonKonsen-süsünündüşüncesiiçindenbizeönerilmişolanbirsistemdir.Ki,benbusürecinepeyceyakınındaoldum, içindedeoldumhatta.Yanibuüst kurulların oluşturulma sürecinde,“Acaba bize önerilen model doğru mudur?”diyehiçsorulmadı.Dolayısıylada,bizeönerilenbirşeyiapartoparyaptık.Fakatbukurumlarınciddibirmeşruiyetsorun-larıvardırkanaatimce. Geçenhafta,RekabetKurulununAnkara'da11.kuruluşyıldö-nümündebirkonuşmayadavetedilmiştim.Oradabunusöyleyebilmeimkânınıbuldum.Yanibukuruluşlaraslındademokratikmeşruiyetisoru işaretli olan kuruluşlardır.Dolayısıyla da, bu kuruluşların ger-çektenkamuadınadavrandıklarınısöylemeksonderecezordur.Amaellerindekiyetkiitibarıylabakarsanız,neredeysetarifeleridahibelir-leyebilecekyetkileresahiptirler.Dolayısıyladaburadaböylebirifadevar. “Liberalizmin sonu mu?” derseniz, liberalizmin sonu değilbenimanladığımkadarıyla.Amaşöylebirşeyvar,yanibütünkonuş-mamdadaimaettiğimvesöylemekistediğimşeybuydu:Piyasame-kanizmasınınönerildiğibiçimi,yanihiçbirregülasyonatabiolmayanbiçimiesasitibarıylasorunlarasahipvesorunlarızatenyaşıyoruzşugünlerde;fakatçözümünneolacağınadairhenüzbirşeybilmiyoruz.Piyasayla plan arasındaki kavga belki piyasa lehine bit ti.Fukuyama’nınünlü“Tarihin sonu geldi”dediğişeyaslında,“Dünya-da artık plan ekonomisi filan kalmayacak, sadece ve sadece piyasa ekonomisi egemen olacak” görüşüydü.Yani plan karşısında piyasa-nın başarılı olduğunukabul etmemiz gerekir belki de, bilmiyorum;yaniböylebirargümançokanlamsızdeğil.ÇünkübütünDoğuBloku,SovyetlerBirliği,hepsivazgeçtilervehepsiserbestpiyasaekonomisi-negeçti.Amaserbestpiyasaekonomisidediğimizmeselede,sorunla-rıolmayanyadasorunlarıçözebilmeyeteneğinesahipdeğil,enazın-dan sahip olmadığına dair güçlü işaretler var.GerekAmerika'dabaşlamışolanvegerekseTürkiye'deyaşadığımızşeylerbunlarınişa-retleri. Dolayısıyladayenibirşeyyapmaklazım.Ben,bunoktayage-



tirdiğimdeşunusöyledim:“Bu, aslında devletin yeniden ekonomiyle ilişkisinin güçleneceği bir noktaya doğru gidiyor” dedim.Gidişatgerçektenbu,amabenimsöylemek istediğimşeyşuki:Türkiye'ninbaşkabiropsiyonudaolabilirbelki.Aslındabu,sonsöylediğinizşeyede tekabül edebilir belki.YaniTürkiye'nin önündekimesele büyükölçüde“Demokrasi mi, değil mi?”meselesigibigeliyorbana.Sadecesiyasettedeğil,ekonomidedebencebusoruanlamlı.Yanibiz,ekono-miyidemokratikbirşekildeorganizeedebilirizvebuşekildeorgani-zeettiğimizzaman,çokazsayıdabürokratınkararvermenoktasındahatayapmaolasılıklarındandolayıdahadüşükverimlilik,dahadüşükbirrefahseviyesinerazıolmaktansa,gerekkalkınmaperspektifimizi,gerekekonomininyönetimperspektifinidahakatılımcı,dahademok-ratik,dahamüzakerecibirhalegetirebiliriz.Bubizimelimizde.Amabu yapılabilir bir projemidir; kanaatimce, yapılabilir bir projedir,amabubirsiyasiprojedir.Türkiye'deböylebirsiyaseti,böylebirpro-jeyiyüklenecekaktörlerdegörmüyorumaçıkçası;amaböylebiryololduğunugörüyorum.Çünküdünyanıngidişatınındaböyleolduğunugörüyorum. İktisatçıların benimsediği çok güzel bir hipotez vardır ki,bununçokdoğruvegeçerliolduğunudüşünüyorum;“Karar alanlar daima kendi çıkarlarına uygun karar alırlar.”Eğersiz,birmekaniz-manınbaşınabürokratlarıgeçirirseniz,eminolun,bürokratlarkendiçıkarlarına uygunkararlar alırlar; işadamlarını getirirseniz, işadam-larıkendiçıkarlarınauygunkararalırlar.Dolayısıyla,birbiçimdebiz,eğer toplumsal refahı arttırmak istiyorsak, toplumunkararmekaniz-malarınadahiledilebileceğimekanizmalarıüretmekzorundayız.Bu,işyerindeişçininyönetimekatılmasındantutun,birbölgeningelişme-sivekalkınmasıiçinbirorganizasyonainsanlarınkatılmasıbiçimin-dedeolabilir.Yanibaşkabiçimdesöyleyecekolursam,kalkınmasü-recininvehamlesininaslındayerelbirbiçimdeyapılmasıgerektiğinidüşünüyorum;yaniyerelkalkınmavekatılımcıkalkınmamodelininaslındayanıbaşımızdadurduğunudüşünüyorum.Amabiz,onaulaşa-cakmıyız,onukullanacakmıyız,bundançokemindeğilim. “Sağa döngü nasıl kırılır?”meselesidebirsiyasimesele.Doğ-rusunu isterseniz, ben de siyasi bir insanımdır.Dolayısıyla, birkaçcümlesöylemekihtiyacıhissediyorum. Türkiye'de olan bitenin, yani oy oranı yüzde 34’ten yüzde47’yeartmışolanAKP'nin sadeceve sadece İslamiduyarlılığıolankesimlerin oylarını aldığını söylemek veya öyle düşünmek doğru



olmaz.Buoylarıniçindelaikkesimdengidenoylardavarvemuhte-melen, önümüzdeki dönemyüzde 55-60 civarında -kamuoyu yokla-malarında gözüken rakamlar olarak söylüyorum- oy almaolasılığıda hiç az değil. AK Parti bunu hak ettiği için alıyor değil; amaTürkiye'dekisistemdahademokratikbirpozisyonüretemiyorsiyaset-teveosiyasipozisyonöylebirpozisyonolabilirdiki,partikapatmayadakarşıçıkardı,başörtüsününserbestbırakılmasınadakarşıçıkardıbellikoşullarda.Bu,yapılabilirbirşeydi.Çünküsonuçolarak,Türki-yehızladeğişiyor.Dahadoğrusu,gördüğümüzşeyleraslındasadecegördüğümüzşeylerdeğil;ogördüğümüzşeylerinarkasındasondere-cehızlıdeğişenkişiler,kurumlarvar. Dolayısıylaben,sağbirsiyasiyükselişinbukontekstiçinde,buçerçeveiçindekaçınılmazolduğunugörüyorum.Bununçözümüde,ohareketiyoketmeyeyönelikbirdavranışdeğildirkanaatimce.Amaşöylebirbakışaçısıüretebilirizdiyedüşünüyorum:Sahidendemokratolan, sahiden o anlamda sol olan bir vizyon üretilebilir kanaatinde-yim.Benöylebirgelenektengeliyorumvebununçokmümkünoldu-ğunudüşünüyorum.Sadecebir tek şeyi farklılaştırmamız gerekiyordiye düşünüyorum; o da, sahidenTürkiye'demağdur olan herkesinmağduriyetini gidermek üzere davranan, onlarınmeselelerini kendimeselesigibigörenbirsiyasizihniyetvebirsiyasikadroyaihtiyaçvargibigeliyorbana.Türkiyetoplumununböylebiryeregeldiğikanaatin-deyim.Yanibenimçevremdegördüğüm, siyasi ilişkiler içindeveya-hutgittiğimyerlerdeyaptığımkonuşmalardagördüğümşey,Türkiyeinsanlarıböylebiryeregeldi.Birtarafıylabakarsanız,buçoksevindi-rici bir şey aslında.Amagördüğümkadarıyla, bu gelişmenin siyasikarşılığıyok. Çokkabaca şunu söylemek istiyorum:Tümmağdurların sesiolacak bir hareket oluşması lazım, bir siyasi bakış açısı üretmeklazım.“Tüm mağdurlar” derken kastettiğim,KürtlerdenAlevilere,kendinimağdurhissedenkesimlerin,oinsanlarındasorunlarınıPar-lamentoyataşımayahazır;herşeyibilmeyen,amaherşeyibirliktebi-lebileceğini öneren bir siyasi anlayış üretmek lazımdiye düşünüyo-rum. İnsanmalzemesi olarakTürkiye'nin böyle bir noktaya geldiğikanaatindeyim; amadediğimgibi, bunun bir siyasi kanala dökülüpdökülmeyeceğideönümüzdekimeselelerolacakdiyedüşünüyorum.

Soru: Ekonomi konusunda, Soros’un geçen gün, “Avrupa Birliği pa-rası hiçbir zaman dünyada doların yerini alamayacak” şeklinde bir



beyanatı vardı gazetelerde. Bununla neyi kastediyor veya dolarla dünya arasında bir savaş mı var? Bize yansımaları nedir? İkinci konu, gıda fiyatlarında aşırı bir yükselme var. Kıtlık yok, küresel ısınma var, kabul; ama bunu öngören politikalar devlet-çe üretilmeli, gerekli stoklar yapılmalı. Savaş olmadan bu kadar aşırı gıda stoklanması, fiyat yükselmesi neye işarettir? Petrolün bu kadar yükselmesi, 116 dolara çıkması neye işarettir? Acaba ABD İran’a veya Büyük Ortadoğu Projesi gereğince diğer başka ülkelere veya Türkiye'ye herhangi bir şey mi düşünüyor, bunun yansımaları ne olacak? Bu ekonomik sıkıntılar içerisinde Türkiye bir de siyasal istikrarsızlığa mı sürüklenecek? Bu konuda acaba neler düşünüyor-sunuz? Erol Katırcıoğlu: Soros’un beyanatı benim de gözüme takılmıştı.Haberiokumadım,amaşöylebirşeysöyleyebilirim:Şuandadolarındeğerinin düşmesi, bir bakımaAmerika'nın istediği bir şey aslında.YaniAmerika'nınistemediğibirşeyolmuyor,Amerika'nınistediğibirşeyoluyor.ÇünküAmerika'nın,buyaşamaktaolduğusorunlarıaşma-sınınbiryoluolarak,dolarındeğerinidüşüktutmayıseçtiğinidüşünü-yorumveyapılanişlemlerindebüyükölçüdeoradankaynaklandığınıdüşünüyorum. Soros, onu hangi bağlamda söylemiş, bilemiyorum.Bence,Amerika'nınsorunuşu:Amerika'dabusorunuaşmanınyolla-rından biri, yani bir sermaye girişi olması gerekiyor bu ülkeye, busermayedeaslındaBatı’dançokDoğu’davarbirbakıma.YaniÇin,Hindistan,Brezilyagibiülkelerdeoluşmuşolanbüyükservetlervar,paralarvar;bunlarınbirbiçimdeAmerika'nınkullanımınaaçılmasılazım.Fakatbenimgördüğümkadarıyla,Amerikaburada,birserma-yesahipliğimeselesinde,bütünideolojikliberalizminerağmenulusal-cıdavranıyor.Yanişunuyapıyor:Mesela,DubaiPorthikayesivardı;amabirArapşirketi,Amerika'dabirlimanişletmesinialmayakalktı-ğındavermedi,yanioradabirsermayegirişineizinvermedi.Sonolayolarakhatırladığım,birÇinpetrolşirketi,Amerikanpetrolşirketinisatınalmayakalktığındaonadaizinvermedi.YaniaslındaAmerikaşundadireniyor:Sermayesahipliğimeselesinikenditekelindetutmakistiyordiyedüşünüyorum.İhtiyacıolansermayeyeaçılabilse,yaniya-bancı sermayenin içeri gelmesine izin verse,Amerika'nın egemenli-ğindebir sıkıntıçıkacağını sanmıyorum;yanibütünbuproblemleriaşmadabubirçözümyoluolarakduruyor.Onedenle,“Bernanke’nin yeniden dünya finans sisteminin düzenlenmesi gerekir”dediğişeyin



içindebelkiböylebirşeydevardiyedüşünüyorum.YaniAmerikadabu konuda belki bugüne kadarki tavrını değiştirip, sermaye girişinirahatlatabilirdiyedüşünüyorum. Gıdaveİran’labağlantıkurdunuz.Doğrusunuisterseniz,böylespekülasyonlaryapmakmümkün.Çünküsonuçta,hernekadarBushgitmeküzereolsabile,Amerika'nınİran’lailgilibirsıkıntısıvarvebusıkıntıyıçeşitliplatformlardadilegetiriyor.Mesela,AKPartiHükü-metinin İran’lakurduğu ilişkidençok rahatsızaslında.Bunuzamanzaman da ifade ediyorlar.Dolayısıyla,“Ortadoğu Projesi vesaire bağlamında böyle bir gerilimin sonucu gıda fiyatlarında bir artış belki etkili olabilir mi?”diyedüşünmekmümkün.Doğrusunuisterse-niz,çokspekülatifgibigeliyor,birşeysöyleyemeyeceğim.İran,Irakdeğil, yanibir sürünedenle Irakdeğil.Dolayısıylada,Amerika'nınyaptığıbaskınınaslındabaşkabiryararıvarAmerikaaçısından,belkionututuyordiyedüşünüyorum. Tabii,gıdafiyatlarında,kuraklığın,küresel ısınmanınvesaire-ninetkilerivardır;amasanıyorum,dünyadaiçinegirilmişolanbelir-sizliğindeçokbüyükönemivargibigeliyor.Onuniçinstokvespekü-lasyonoradadaçokoluyor.Bunungenelolarakyaşananbelirsizlikleaçıklanabileceğinidüşünüyorum.Öylebirşeykibu,dahaöncebildi-ğimizbirşeydeğilaslında;yanidahaöncekrizlerböyleolmuyordu.Krizlergeneldegelişmekteolanülkelerdeoluyordu.Korekrizi,Bre-zilyakrizi,Arjantinkrizi,Türkiyekrizi,Rusyakrizifilan,bunlarhepböyleçevreülkelerindeoluyordu;amabuseferilkdefamerkezdeolu-yorbuolay.Tabii,merkezdeoluyorolmasınıngetirdiğibelirsizlikçokdahabüyükdiyedüşünüyorum.Onunyarattığıbirdurumgibigeliyorbana. Baktığımızda,AKPartininkapatılmasıdavası,şuandakiöne-rilenmodeller içinde çözümü bulunabilmiş bir durum değil; yanibugünitibarıylabakarsakvebellieğilimlerindevamettiğinidüşünür-sek,AKPartikapatılacak.AKPartikapatıldıktansonranelerolaca-ğıylailgiliolarakkimseninbirbilgisiyok,yanikimsebirşeybilmi-yordoğrusu.Önerilenşeylervar;benimbildiğimkadarıylabirtanesierkenseçim.Dünakşamsöylüyorlardı.“Haziranda erken seçime gi-dilsin, yeniden seçim yapılsın ve dolayısıyla da hukukun kuşkuları giderilsin” gibi birmantığa dayanılıyor. İkincisiAnayasayı değiştir-mekolabilir, üçüncüsü de beklemekolabilir; yani beklemek veAKPartininbusüreyiyaşamasıbiçimindebirgelişmeolabilir.Bunlarınüçüdeolasılıkveüçüdemümkün;amaolanolmuştur,yanibusiyasi



istikrarsızlığın adımı atılmıştır.Bu olmamış gibi yapmamızın artıkpekmümkünüyok;yanibunuyaşayacağızvebunuaslındaçokkötüyaşamaktayız diye düşünüyorum.Çünkü söylediğim gibi, Türkiyeekonomisinin tıkanıklıkları, hemyapısal, hemküresel etkiler bakı-mındanbaktığımızda,önümüzdekidönemiherhangibirşekildeprob-lemlerinçözülebileceğibirdönemolarakgörmekmümkündeğildiyedüşünüyorum;yani siyasi istikrarsızlıkdevamedecek.Nasıl toparla-yacağız;muhtemelen,bir seçimle toparlanacakyinebuveyabirdar-beyle.

Soru: Hocam, benim üç sorum olacak. Birincisi, toplantının en ba-şında birtakım rakamlar verdiniz. Türkiye'de çeşitli kurumlar çeşitli konularda rakamlar üretiyorlar ve bu rakamların güvenilirliği konu-sunda bir bulanıklık var gibi geliyor bana. Çok basit örneği, Türkiye İstatistik Kurumu milli gelir hesaplarında birtakım değişiklikler yaptı, bir gecede milli gelirimiz arttı. Bu birincisi. İkincisi, adrese dayalı nüfus sistemi diye bir şey oluşturdular. Belli bir döneme kadar 76 milyon dediğimiz nüfus 70,5’e çekildi. Onunla ilgili de Internet’te dolaşan bir sürü spekülasyonlar var;

“5 milyon oy nerede? Bilgisayarda birtakım numaralar mı yapıldı?” vesaire gibi. Sonuçta, toplumda, rakamların güvenilirliği konusunda kuşku uyandıran bir ortam söz konusu. Böyle bir ortamda nasıl bir öngörüde bulunulabilir veya doğru nedir, buna nasıl ulaşılabilir veya öğrenilebilir? İkinci sorum bu. Benim kendi kişisel bilgilerime göre, ekonominin bir üretim, bir de hizmet ayağının olduğunu düşünüyorum sektör anlamında. Belli bir refah seviyesine ulaşmamış ülkelerde, bir oranlama yapmak gerekirse, hizmet sektörü üretim sektörüyle baş başa gider veya daha ileriye doğru gitmeye başlarsa -ki, bunun somut göstergesini hepimi-zin kredi kartlarıyla borçlanması anlamında algılamaya çalışıyo-rum; yani bir yandan da üretmeden tüketmeye başlamak gibi veya gelecekteki üreteceklerimiz adına bugün tüketmek adına düşünüyo-rum- böyle bir şeyin, bizim gibi gelişmekte olduğu söylenen ülkelerle ve Avrupa'yla kıyasladığımız zaman, bunun etkilerini tanımlayabilir misiniz? Son sorum da şu: Artık uluslararası alanda genelde globalizm, küreselleşme vesaire denilen bir ortamda Türkiye gibi bir ülkenin kendi dinamikleriyle gelişebilmesine izin verilir mi, gelişir miyiz, yoksa aynı şekilde kalır mıyız?



Erol Katırcıoğlu:Rakamlarıngüvenilirliğiyleilgiliolarakşöylesöy-leyeyim:Güvenilirlikle ilgilibirsorunyokbelkiyadabusonmilligelir rakamlarınınyenidenrevizeedilmesiyleaslındazamanzamankamuoyundadaifadeedilen,“Bu adamlar rakamları mı değiştiriyor-lar?”gibişeyler...Öyledeğil.Problemşuradankaynaklanıyor:Avru-paBirliğineyaklaşırken,bizimaldığımızsistemçokeskibirsistembirbakıma,BirleşmişMilletlerinbirzamanlaroluşturduğubirklasi-fikasyonsistemivar.ŞimdiAvrupabaşkabirşeykullanıyorvedolayı-sıylabizbirdönüşümgeçiriyoruzaslında.Budönüşümdeproblemlerçıkıyor.Busonyapılan işlemlerAvrupaBirliğininnormlarıdikkatealınarak gelen verilerin değerlendirilmesi biçimindeydi.Dolayısıyla,aslındabirproblemyaratmadı.Bence,öncekirakamlardoğrudeğildi;yaniöylebakmaklazımdiyedüşünüyorum.Bu,güvenilirliktenbaşkabirsıkıntıbirbakıma. Birkaç sene önce bir çalışma yaptım.Bu çalışma, 1980’den2001 yılına kadar çeşitli alt sektörlerdeki gelişmeleri özetleyen birçalışmaydı. Fakat İstatistikEnstitüsü 2001’e kadar yıllık imalat an-ketlerini yapmış, ötekileri de proses ediyordu. Sonra o çalışmalarkaldı.Geçenlerde tekrar bunu gündeme getirdiğimde şöyle düşün-düm:Ensonrakam2001,bunuyenileyelimdiye.TÜİK’inwebsitesi-negirdim.Arıyorum,arıyorum,oistatistikleribulamıyorum.Sonun-da Enstitüyü aradım, yetkili birisine sordum,“Niye yıllık imalat sanayi anketlerini yayınlamıyorsunuz?” dedim,“Yapmıyoruz ki” dedi.“Nasıl yapmıyorsunuz?” dedim,“Yapmıyoruz” dedi. “Karde-şim, 1950’den beri elimizde bir data vardı bizim ve şimdi 2001’de ke-sildi bu”dedim.Tarihselbirperspektifiçindebirşeydeğerlendirme-yekalksanız,böylebirsetiartıkbulamıyorsunuzneredeyse.Yanibu,hakikatenbirproblem. GeçenlerdeAnkara'yagittiğimde,birüstdüzeyAKPmilletve-kiliyle tanıştım.“Kardeşim, bununla ilgilenin. Böyle bir şey olmaz. Bu, akademisyenlere cinayet gibi bir şey” dedim.Dolayısıyla da,problembüyükölçüdeburadankaynaklanıyor. Tabiikihatalarolabilir,amabuistatistiklerikimseodenliçar-pıtmacesaretindebulunamazdiyedüşünüyorum.Çünkübunucheckedensadecebizdeğiliz,yabancılardabuişlemlerebakıyorlar.Dola-yısıyla,oradabirsıkıntıolacağınısanmıyorum. Sanayi,tarımkonusunagelince,genelolarakTürkiye'niniçinegirdiği kalıpBatı ülkelerine benziyor; yani tarımküçülüyor, sanayigöreceküçülüyor,hizmetlerbüyüyorki,sonrakamlaragöre,gelişmiş



ülkelerin formuna benzemeye başladıTürkiye.Yani bütün dünyadada tarımdahaküçükbirpayalır,ondansonrasanayii,ondansonrahizmetler.Türkiye'dehizmetler,dünyastandardıolanyüzde50’lerci-varındadır.Ama tabii, burada ekonomik gelişmelerinmekanizmasıdeğiştiğiiçinöyle.Yanihizmetdediğimizzaman,sadecegetirgötürişi yapan insanlar değil; hizmet dediğimiz şeyler aynı zamanda bil-giyle yapılan şeyler, bankacılık kesimindeyapılanlar vedünyayla ti-caretyapanlar.Bütünbuhizmetleraslındaherhangibirmalıüretmekkadardeğerli.Çünküdünyadazatenüretimtemelisadecebirülkedeolmaktançıktı,çokçeşitliyerlerdeüretimyapabiliyorşirketler.Dola-yısıyla da, Türkiye'nin içine aktığı kalıp da benceBatılı ülkeleriniçindeolduğudurumaçokbenziyordiyedüşünüyorum.Oradadaçokciddibirsıkıntıgörmüyorum. Son sorunuza gelince, aslındaTürkiye ne yapmak istediğinibelirlemekdurumundaburada.Benimkanaatimodurki,Türkiye'ninen önemli sorunu bence bu;Türkiye ne istediğini bilmiyor aslında.İddialı bir laf oldu, ama şunu kastediyorum:AvrupaBirliğine bizialacaklarmı?Bir kere,AvrupaBirliğine sengirmek istiyormusun?Yanisoruyuöylesormakdoğrudeğil.Türkiyetoplumuaslındaneis-tediğiniçokaçıkvenetbirşekildeifadeedemiyor.Birkere,yüzde10seçilmebarajıvar.SiyasiPartilerYasasızatenbütünmilletvekillerinineredeyseiki-üçtaneliderinbelirlediğibiryapı.Nasılbirtoplumundileklerini, taleplerini taşıyan bir parlamento olabilir ki? Zamanzamanbunu söylediğimdebana kızıyorlar,“Parlamentonun meşrui-yeti yok mu demek istiyorsun?”diyorlar.Enazındansınırlıdiyedüşü-nüyorum açıkçası.Yani siz eğer Siyasi PartilerYasasını değiştirmi-yorsanız;yanimilletvekiliolmak,partidesiyasetyapmakmeselesinidahaözgürleştirmiyorsanız,aynışekildetoplumunçokçeşitlikesim-lerininParlamentodakendiniifadeedebileceğibirbarajsisteminibe-nimsemiyorsanız,Parlamentonuztabiikitoplumdankopukolacaktır.Bunuoluşturanmekanizma,yaniregülasyonmekanizmasıçokciddisorunluveTürkiyetoplumununtaleplerioradayansımıyordiyedüşü-nüyorum.Tabii ki, dış politika bakımından bakarsak, her ülkenindostlarıvedüşmanlarıolabilirveyakimizamandüşman,kimizamandostolabilir;amaTürkiye'nindışpolitikasınıekonomikihtiyaçlarınadadayayarak,daha iyi ifadeedebileceğikoşullarıhenüzyok.Onuniçindeöylebiraçılım,ancakveancakbuparlamentersistemimiziniyileştirilmesi,oyöndeki reformlarlaolanaklıhalegelirgibigeliyorbana.Onedenledeneylekararveriyoruz;anketlerlekararveriyoruz



veyaborsayabakıyoruz.Yanibu,öylebirşeydeğil.Dolayısıyla,ciddiolarakTürkiye'de her alanda liderlikmeselesi olduğunu düşünüyo-rum.Yani işdünyasınında liderleriyok, toplumunçeşitlikesimleri-ninde liderleriyok.“Liderleri yok”derkenkastettiğimşu:Samimiolarakoinsanlarıntaleplerinidilegetireninsanlar. Bir örnek vereyim.Bu, benim dertlerimden biridir. Bundanbirkaçayönceydi,SanayiOdasıBaşkanıTanılKüçükveHüsamettinKavi’yle birAnadolu seyahati yaptık.Anadolu seyahati dediğim,Kahramanmaraş,OsmaniyeveAntakya’yagittik.Oradaişadamlarıy-lakonuşuyoruz.Tabii,İstanbulsanayisininönemliişadamlarıbizimleberabergeldiler,80kişi.Birkere,oradakisorunlarınfarkındadeğil-ler.Bendedöndüm,TanılKüçük’e,“Bakın, siz bir sürü toplantılar yapıyorsunuz, yurtdışından adamlar getiriyorsunuz, uluslararası konferanslar düzenliyorsunuz; ama emin olun, hiç kimse bir şey an-lamıyor bu konferanslarda. Şunu yapın: Çıkın, insanlarla konuşun” dedim.Bunlarkararveriyorlar.Osmaniyede insankararvermiş,16tane iplik fabrikası kurmuş.Adama soruyorsun,“Ne yapıyorsun?” diyorsun,“Vallahi hocam, 8’ini kapattık” diyor.“Niye kapattınız?” diyorum,“İki ay önce Hindistan’dan bir ip geldi, mahvetti bizi ve ka-panmak zorunda kaldık” diyor.Anlaşılıyor ki, zaten 16 tane iplikfabrikasınaOsmaniye’de ihtiyaç yok.Ama bunu kim biliyor; bunukimsebilmiyor.Yanisanayicilereonusöyledim,“Eğer sahiden sami-mi bir şey yapmak istiyorsanız, gidin, insanlarla konuşun. ‘Ne yapı-yorsunuz, ne ediyorsunuz? Burada iplik fabrikası kuruyorsun, ama hangi hesaba göre yapıyorsunuz?’ deyin”dedim. Belkiradikalbulacaksınızbeni,amabenbütünbunlarınsami-miyetsizolduğunudüşünüyorum.Çünküsamimiolmakbaşkabirşeygerektirir;yaniinsanlarlakonuşmayı,insanlaradokunmayıgerektirirdiyedüşünüyorum. Soru: “Bu siyasi belirsizliğin iki çıkış yolu var” demiştiniz; birincisi zihniyet devrimi, ikincisi de belki darbe. Peki, ekonominin darbe bek-lentisine katkısı ya da engelleyici bir faktör olabilir mi? Ekonomi, 12 Eylül öncesindekinden daha farklı bir şeye evrildi; yani küresel ser-mayeyle daha yakın bir ilişki var. Özellikle son yıllarda da Türkiye'de finans spekülatörlerinin çok fazla para akıttığı biliniyor. Böyle bir ortamda darbe beklentisi gerçekçi midir ya da darbe yapan adamın bundan sonra ekonomiyi iyi yönetebilme olasılığı var mıdır?



Erol Katırcıoğlu:Güzelbirsoru. Türkiye'de şöyle bir şey oldu diye düşünüyorum:Türkiye'de,herşeygibiişdünyasıdadeğişiyor;fakatişdünyasınındeğişimibirzamandanberiçevredenmerkezedoğruyadamerkezinbirbakımadeğişmesi,zihniyetdeğişikliğigeçirmesibiçimindegelişti.1980’lerekadarTürkiye kapalı bir ekonomiydi ve bu kapalı ekonomide, yani60’lıyıllardan80’liyıllarakadarithalikamesidediğimizbirrejimleekonomisinigeliştirmeyeçalıştı.Bu,esas itibarıyla ithalattanalınanvergileri yüksek tutarak, içpiyasaları korumakve içpiyasadaki ser-mayedarlarıdestekleyerekdeüretimtemelini,ithaledilenbazımalla-rın içeride üretilmesini sağlamak. 60’tan 80’e kadar bu politikalaruygulandı.Fakat80’egeldiğimizde,hatırlayacaksınız,70sentemuh-taç bir bütçeyle karşılaştı Türkiye.Aslında 80’de olan şey şuydu:Türkiye'ninbenimsediğimodelaslındakaçınılmazolarakbirgelişmesağlamıştı;fakatöylebirnoktayagelmiştiki,artıkogelişmeyitaşıya-mıyorduvedolayısıyladabaşkabiryeredoğruevrilmesigerekiyorduki,ÖzalbunufarkettiveTürkiye'yidışaaçmakgibibirihtiyacıgün-demegetirdi.Açık ekonomi ve demin söylediğimWashingtonKon-sensüsündendeetkilenerek...O,odöneminideolojisiydiaynızaman-da.Özalcılık diye bir şey varsa, aslında buna da tekabül eden birşeydi.Amatabii,konuştuğumuzkonu,Türkiyegibi,dahamoderniteöncesisorunlarıolanbir toplumdaÖzal’ınargümanlarınındayeterikadardeğerlendirildiğikanaatindedeğilim.Yanioradakimesele,as-lındapiyasanınönünüaçarken,biranlamdamevcutmodelindedeği-şimini zorluyordu.Bumodel,merkezi bir ekonomininmerkezi birçevresiolanbiryapıoluşturmuştu. Omerkezikısaca tanımlayacakolursak,büyükaile şirketleri-ninveçoğununbankalarıolanbirsistemdibu.Bunlarlaaslındadevle-tin her zaman iyi ilişkileri vardı ve bütün kaynakları da kendilerikullanıyordu;yanikendibankalarıolduğuiçin,yaratılanfonlarıken-dilerikullanıyordu. Bunundışındaisebirçevrevardı;yaniKOBİdediğimiz,küçükveortaölçeklisanayicilervardı.Bunlarlamerkezdekifirmalararasın-dadabiruyuşmazlıkvardı;çünküKOBİ'lerdediğimizkategoridekifirmalar esas itibarıyla büyümek isteyen, fakat yeteri kadar kaynakbulamayanşirketlerdi.Kaynakbulamıyorlardı,çünkümerkezdekifir-malarınbankalarızatenokaynaklarıkendişirketlerinekanalizeedi-yorlardı.Dolayısıyladabir sıkışıklıkvardı.Bu sıkışıklığın enüsttegörünen şeyi, TÜSİAD’la SİAD arasındaki kavgaydı.BirTÜSİAD



vardı;bu,merkezdekiişdünyasınıtemsiledenbirorgandı.BirdeSa-nayici ve İşadamlarıDernekleri denilen, sayıları o sırada 40-50’yekadarvarmışolanşirketlervardı.Fakatbuproblem,yaniKOBİ'lerleveya ekonomininmerkezindeki ve çevresindeki firmalar arasındakiilişkilerhepçatışmacıilişkilerdi.Bu,siyasetedeyansıyordu.Diyebi-lirimki,çevredaimamerkezindesteklediğipartilerindışındakiparti-lereyöneliyorduki,onlardagenellikleİslamcıpartilerdi.YaniRefahPartisi,sonrakiFaziletPartisiaslındahepoçevreninbulamadığıkay-nakları,normalyollarlaeldeedemediğikaynakları,devletebirdamaraçarak,devletteneldeetmeyeyönelmişbiranlayışınveyabirdüşün-ceninsonucundakurulmuşbirmodeldi.Dolayısıyla,bumodelböyleçalıştı. Eminolun,CemBoynerYDH’yıkurduğusıradaCemBoyner’iAnadolu'dakarşılayaninsanlarbunlardı,KOBİ’lerintemsilcileriolaninsanlardı. CemBoyner başarısız oldu; ama emin olun, TayyipErdoğan’ınyanındakiinsanlaryineaynıinsanlardı,yanibuçevrenininsanlarıydı.Türkiye'deböylebirhikayeaslındaAKPartiiktidarıylaçevrenindeartıkkaynaklaraulaşabildiğibirdönemegirdi.Fakatbuaradamerkezdeçokdeğişti.Merkezdebuseferuluslararası serma-yeyle ilişki kurarak,AvrupaveAmerika'yla ilişkiler kurarak, kendipozisyonunudeğiştirdi. Çokuzattım,amaşurayagetirmekistiyorum:Bugünekonomikaktörler itibarıyla baktığımızda, güçlü ekonomik aktörlerin -güçlü derken, Anadolu sermayesini de dahil edebilirsiniz buna-perspektif-lerinde,darbetürübiryönetimveyabirgelişmeye“Evet”diyebilecekbir anlayış içinde olduklarını sanmıyorum.Yani gerekTÜSİAD’ınverdiğimesajlar,gerekdiğerişadamlarıörgütlerininverdiğimesajlaraslında böyle okunmalı diye düşünüyorum.AmaTürkiye'de devletitemsiledenkurumlarıngücügüçtür,Anayasadanalmaktadırlargüç-lerini.Dolayısıyla buradaki problem, iş dünyasıylaAKParti arasın-dançok,AKPartiylebürokrasiarasındakibirproblemdirdiyedüşü-nüyorum.Buprobleminçözümününnasılolacağınıbilmiyorum,amabirdarbebeklentisiihtimalolarakvar.Şahsenben,birdarbeihtimali-ninçokazolduğunudüşünüyorum;çünküöylebirdarbe,artıkkaldı-rılabilecekbirşeydeğil.ÇünküTürkiyeçokdeğişti.Türkiye,bugüniçinegirdiğiküreselleşmesürecindedünyaylaöylebirentegreolduki,Türkiye'yibirdarbesonrasıbiryönetimleyönetmenizmümkündeğilartık.Yanihangibankayaelkoyacaksınız?Hiçbunlarınolmaihtima-liyok.Amatabii,öyleözlemleriçindeolaninsanlardaolmuşolabilir.



Ben,darbeyiçokbüyükbirihtimalolarakgörmüyorum;amasıkıntılıbirsiyasisürecegireceğimizidüşünüyorum. Ekonomikolarak,aktörlerinşuanakadaraldıklarıpozisyonlardaöylebirbeklentiyiçokanlamlıkılmıyorbence,yanibirdarbebek-lentisinianlamlıkılmıyor.Bence,yineTürkiyedemokrasiyolunagi-decek,amabelkiyolunfarklılığışuolabilir:Gerçektendemokrasimiolacak,yoksabildiğimizgöstermelikbirdemokrasimiolacak?Bence,ikilemburada.Türkiye'deinsanlarınçoğununsahidenbirdemokrasiolmayönündedüşündüklerini vehissettiklerini düşünüyorum.Abar-tıyorolabilirimtabii.Amabugöstermelikdemokrasinindeartıkha-kikatenanlamıkalmadıgibigeliyorbana.

Soru: Ben, küresel krizle ilgili bir soru sormak istiyorum. Bildiğimiz gibi, küresel krizin kaynağını mortgage krizine bağlı olarak yorumlu-yoruz; yani aslında bu, finansal şişmenin bir sonucu olarak karşımı-za çıkan bir durum gibi. Ama biliyoruz ki, finansal şişmenin aslında temel kaynağı, şirket birleşmeleri ve şirket evlilikleri. Yani bu mort-gage kredileri olmadan önceki şişmenin temeli, sürekli olarak şirket-lerin el değiştirmesi, satın alınması ve bu konuda kaynaklarını sefer-ber etmesi. Bildiğim kadarıyla, şu an yaşadığımız kriz henüz reel sektöre etki etmedi. Hatta Amerika bazında konuşursak, faydalı nok-taları olabileceği düşüncesindeyiz. Ancak, şirket birleşmelerinin so-nuna gelmiş olması; yani şirketlerin birleşememesi, bu konuda kay-nak bulamamaları sonucunda bunun reele sektöre etki etmesi beklenebilir mi? Şirket birleşmelerinin şöyle bir avantajı olabileceğini düşünü-yorum: Verimsiz şirketlerin verimli şirketler tarafından alınıp, sürek-liliğin sağlanabilmesi gibi bir olasılıktan bahsediyorum. Yani genel olarak sormak istediğim şu: Bu finansal kriz bir şekilde reel sektöre de etki eder mi ve etki ederse de, bu, durgunlukla sonuçlanabilir mi? Teşekkür ederim.

Erol Katırcıoğlu:Şöyle söyleyeyim:Buşirketbirleşmeleridalgalarhalindegeliyor.Bu,kapitalizmintarihinde,geçmiştedeçeşitlikerelerolmuşolanbirşey.Son10yılınşirketbirleşmelerihareketlerinebak-tığımızda,ulusalşirketbirleşmelerininötesinde,uluslararasıkaraktertaşıyorartıkveşirketlerbiranlamdauluslarınüzerindebiryeredoğruevriliyorlar.Buradaulus-devletlerbakımındanciddibirsıkıntıyaratı-yorlar;çünküulus-devlethükümetleriesasitibarıylakendiiçgelişme-



lerini sağlamaya yönelik bir şey yapmaya kalktığında, ihtiyacı olanfinansmanıdışarıdanalmakdurumundakalıyorlar.Dolayısıyladaas-lında şöyle bir şey oldu:Bir anlamda, ulus-devletler dış dinamiğebağlıhalegelmeyebaşladıvedolayısıyladaşirketbirleşmeleriyleor-taya çıkan yeni yapı ulus-devletler karşısında güçlenmeye başladı.Probleminönemlibirkısmıburadadiyedüşünüyorum. Bir kere, teorik olarak şunu söyleyeyim:Demin söylediğimvarsayımdan giderek sözümü değerlendirin; yani“Karar alanlar daima kendi çıkarlarına uygun karar alırlar”mantığındangidersek,buşirketbirleşmeleriyleortayaçıkanyeniyöneticiler,yeniyönetimler,dahadoğrusubirelit,aslındakendiçıkarlarınauygunkararalıyorlar.Fakathergeçengünkendisayılarıazalırken,hergeçengünetkiledik-lerihayatlarartıyor.Dolayısıyladaburadakendiamaçlarıiçinuygunolanla yaptıkları işten dolayı etkilenecek insanların alanı uyumsuzhalegelmeyebaşlıyorvebugiderek,bizimiktisatta“Stratejik başarı-sızlık”dediğimizbirtürpiyasabaşarısızlığıgibibirdurumunortayaçıkmasına sebep oluyor.Bunun regüle edilmesi de birmesele, amabununregülasyonudaaslındabelkibirinciderecedeolmasıgerekenbirşey;çünkübunlarhâkimfirmalarolmayabaşladıklarızaman,birsürü şeyi belirler hale geliyorlar. Şimdi kendi ülkenizde hâkimbirfirma olsa,mesela Telekom diyelim, onu regüle edebilirsiniz; birkanunçıkarırsınız,regüleedersiniz.Adam,bütünbuuluslarınötesin-debüyümüş;amaherverdiğikararçeşitliülkelerietkiliyor.Buadamınasıl kontrol edeceksiniz, nasıl regüle edeceksiniz?Böyle birmeka-nizmaüretilmedihenüz. DünyaTicaretÖrgütününbirzamandanberitartıştığıantitröstyasalarınıntümdünyadageçerliolacağı,yaniküreseldünyadageçerliolacağıbiryenisistemçabasıvar,çalışmasıvar;amaonudabirtürlükabulettiremiyorlar. Birkere,sorunlarartıkulusalolmayıaşıyor.Uluslararasıalan-larıetkiledikçe,çözümlerideuluslararasıolmakzorundakalıyor.Bu,aslındaBirleşmişMilletlerin organizasyon yapısının değişmesindentutun,bütünburegülasyonlarındünyaölçeğindeyapılmasıgerektiğiihtiyacınıortayaçıkarıyor. Mesela, bir şirket birleşiyor Amerika'da. Geçenlerde oldu,Boingşirketişuanadınıanımsamadığımbirfirmayısatınaldı.Ame-rikanyasalarınagöresatınaldı.Fakatbirden,AvrupaKomisyonubirdeklarasyonyaptı,“Biz bu birleşmeyi tanımıyoruz”dedi.Kardeşim,nasıl tanımıyorsun, hangi kanuna göre tanımıyorsunuz?Belli değil.



Çünkübiliyorsunuz,kanunlarbölgeseldir;yaniobölgeyeaittir,oül-keye aittir.Dolayısıyla da böyle bir regülasyon ihtiyacı da var vebununsağlanacağıdadahabüyükbirgelişmeniniçindeancakçözüle-bilirgibigeliyorbana.Yanideminifadeettiğimgibi,dünyaölçeğindebir organizasyon, bir regülasyon ihtiyacını karşılayacak bir gelişmeolmasılazım. Şirketbirleşmelerininyarattığıbugüçbirikimi,reelkesimiet-kileyecekkanallaradaaçılabilir.Yanişunudemekistiyorum:Mesela,Türkiye'deaşağıyukarı150milyardolarcivarındadışborcuvarözelsektörün.Bunların kimden alındığı, kime verildiği, nasıl verildiğibellideğil.Sizbunukontroletmiyorsunuz,bununriskininneolduğuda belli değil aslında.YaniTürkiye ekonomisi bir krize girdiğinde,tamam,bankacılıksistemidenetleniyor;amaoradabilehangirisklertaşınıyor,onubilebildiğimizisanmıyorum.Dolayısıyladabu,aslındabirkrizin, özellikleTürkiyeekonomisibakımından söyleyecekolur-sak,gerekbunedenle,gereksebununbirparçasıolancariaçığınbukadar büyük boyutlarda devam etmesinden giderek, bir kırılganlık,bir risk taşıdığınıbiliyoruz.Fakatburadameseleodadeğil.Bu, şudemektir:Buriskikullanırsanız,faizleriyükseltirsiniz.Faizleriyük-selttiğinizdeyabancısermayegelir,zatenbufinansmanmeseleleriniçözersiniz.Bunuyapabilirsinizaslında.Amabunubirkereböyledü-şünebilmeklazımdiyedüşünüyorum.Yanibuortayaçıkantablonunyönetilebilir bir tablo olduğunu düşünüyorum, ama yönetilebilmesiiçindebirsiyasiistikrarınolmasılazım.YanibukadarParlamentosukarışık,bukadarhükümetineredeolduğubelli olmayanbirdönem-dengeçenTürkiye'ninbunlarıyönetebilmeşansınınolduğunusanmı-yorum.Muhalefetdeklareetti,“AK Parti Hükümetinin, bu kapatma davasının sonuna kadar yapacağı işler meşru değildir” ya da “Meş-ruiyet sorunu taşır”dedi.Bubiryük.BunuAKPartinasıltaşır,nasıltaşımaz,bunubilemem,amaşubirgerçek:Budizaynlarıyapabilmekiçin,gereklikararlarıalabilmek,üretebilmekdahazor.Geçmişte,hiçolmazsa kendine güvenen bir yanı vardı, bir şeyleri kontrol edebili-yordu;amaşimdiböyleolmaktançıkmaküzerediyedüşünüyorum. Karamsarbirnoktabubelki,amagelişmelerdebuyöndediyedüşünüyorum.Umalımki, örneğin,Parlamentodakimuhalefet,“Bir dakika, durun!” filan desin, bu problemi başka türlü çözmeye razıolsun.Amaatılanadımlargeridönmesiçokzoradımlarvedolayısıy-ladayönetilmesizoradımlar.Türkiye'niniçinesürüklendiğidurumhiçdezamanındaolmadı;yanibaşkabirekonomik iklimdeolsaydı,



belkibunuyönetmekdahakolayolabilirdi,amaşimdiodaekstrabirolumsuzlukgetirecek. Unutmayınki,buülkedeheryılenazından550binkişiye işbulmak zorundasınız ve yüzde 3-4 büyümekle bunu sağlamanızmümkündeğil.Dolayısıylada,işsizlerartacakdemektirveonunüze-rinden giderek birçok olumsuzluk ortaya çıkacak demektir.Dolayı-sıyladaherkesbunagörepozisyonalmalıdiyedüşünüyorum.Yanibudalgalanmaların yönetilemediği veya kötü yönetilmek durumundakaldığıbirdönemyaşayacağız.Bu3ayolur,6ayolur,bilemem;amaböylebirdönemyaşanacakgibigeliyorbana.

Soru: Son 5 yıla baktığımızda, ülkede tüm etkin kamu kuruluşları özelleştirildi. Telekom, Erdemir, tüm kamu kuruluşları özelleştirildi. Bu kamu kuruluşlarından gelen paranın, bütçe açıklarının kapatıl-masında kullanıldığını ifade etmiştiniz biraz önce. Ancak, son 5 yıla baktığımızda, yine ülkedeki dış borcun da en az iki katı oranına çıktı-ğını da okumuştum basında. Ülkedeki tüm etkin kurumlar özelleşti-rildi, bütçe açıkları kapatıldı; ama acaba neden dış borcumuz iki katına çıktı? Bu bir çelişki değil mi?

Erol Katırcıoğlu:Özelleştirmelerlegelengelirleribütçeaçıklarınınkapatılması içinkullanıldı,doğru.Şöylesöyleyeyim:Borcunmutlakrakamındançok,milligelireoranıbizidahaçokilgilendiriyor.Oan-lamıyla baktığımızda,milli gelire oranı itibarıyla baktığımızda, dışborcumuz azalmakta.Yani şimdi rakamı hatırlayamayacağım, amanetdışborçlarımızson3-4yıldıraşağıdoğruiniyor.Budenlibüyükbir ekonomi için aslında normal sayılması gereken bir borç düzeyidiye düşünüyorum.Çünkügayri safimilli hâsılanız bu kadar büyü-müşse, bu borç da bu kadar büyür.Amaoran olarak baktığımızda,orandüşmekte;onukastettim. Birşeydahasöyleyeyim.Dünbirhabervardı;Telekom’uneldeettiğikârokadaryüksekki,ödenmişolanparayakarşılıkbakarsanız,çokucuzagitmişgibigözüküyor.Doğrudur,öyledir,muhtemelendeöyle olmuştur hakikaten.Ama şunu da görmek zorundayız: Bizekimsenasılözelleştirdiğimizisöylemiyor.Diyelimki,IMFbizizorlu-yor,“Özelleştirin”diyor;amanasılözelleştireceğimizibizesormuyor.Biz,doğrudürüstözelleştirebilirizde.İhaleyoluylaözelleştirmekbiryololabilir;amabununbaşkayollarıdavar,hisselerinkamuyadağı-tılması gibimodeller de var.Böylelikle elde edilecek olan gelir de



dahasağlamolabilirveyasonuçta,özelleştirdiğinizşirketinekonomi-yekatkısıdahafazlaolabilirilerikiyıllarda.Dolayısıyladaben,oradaçokciddibirsıkıntıgörmüyorumdoğrusunuisterseniz. Evet,öylebirsonuççıktı;amabu,özelolarakbenimçıkardı-ğımbir sonuç değil.Çünkübakıldığında, olaylar böyle gibi geliyorbana.Yani bunun tersini söylemekmümkünmüdür, bilemiyorum.2004’tenitibarenbüyümeninyavaşladığınıbiliyoruz. Bentamkatılmıyorumsizinsöylediğinize.BenAKPartilide-ğilim; bunu söylememe bile gerek yok.AmaAKPartinin başarısıdiyegörülenşeyaslındalaikkesimpartilerininbaşarısızlığıdır.Dola-yısıyla, aslında hepimiz kendi ait olduğumuzu düşündüğümüz.Ke-simlereki,öylebirayrımındadoğruvehaklıolduğukanaatindedeği-lim.Dönüp,“Biz ne yapıyoruz?” diye bakmamız lazım diye düşü- nüyorum.Eğersiz,Türkiyetoplumunukuşatacak,kavrayacakbirsöy-lemüretememişseniz,ozamanbirisiyapıyorbunu.Sadecedemokratolmamızgerekiyorbununiçin,buyetiyorbence.

Documents

EROL KATIRCIOĞLU · bir düşme oldu geçen sene itibarıyla ve yakın zamana ait özellikle sa-nayi kesimine ilişkin veriler de aslında büyümenin bu yıl itibarıyla -ki geçen