Emre Kongar - Tarihimizle Yuezlesmek Tnctr

8/3/2019 Emre Kongar - Tarihimizle Yuezlesmek Tnctr

1/157

Emre Kongar _ Tarihimizle Yzlemek

indekiler

nsz........................................................................'...............7

insanlar Tarihe Neden Yanl Bakar?...................................11

Trkler Mslmanl Kl Zoruyla Kabul Etmilerdir...............................................................17

slamdailk Laiklik Tohumlarn Trkler Ekti....................20

Trk Mslmanl Arap MslmanlndanFarkldr..............................................................................26

Anadolu'nun Trkler Tarafndan Fethinde IV. Hal Seferi'nin Rol....................................................34

Osmanl imparatorluu Bizans'n Desteiyle

Kuruldu..............................................................................39

Bizans Hristiyanlar Arasndaki Mezhep Kavgalarndan

Dolay Daha Kolay Dmtr.........................................42

Batllama Gle Balar Alparslan'la Srer

Fatih Sultan Mehmet'le Kurumlar.................................45

"Osmanl Hi Kimseyi nancndan Dolay Yakmamtr" Yalan..........................................................55

Byk Osmanl Bilgini Takiyettin ve (Top Ateiyle) Yerle Bir Edilen ilk Gzlemevi.............60

Osmanly kerten D Bor Sreci

Krm Sava'yla Balar.......................................................64

Osmanl mparatorluununYkl 20 Aralk 1881'de

Gerekleir.........................................................................71

Osmanl Borlarn Yalnz Trkiye Cumhuriyetidemedi.............................................................................74

Osmanl imparatorluu Neden kt?...............................76

Ermeni Sorunu Nedir?..........................................................86

Abdlhamit Ulu Hakan myd Kzl Sultan m?................124

Vahdettin Hain miydi?.......................................................134


2/157

Amerika Birleik Devletleri Hangi Lozan', Nedenimzalamad?.........................................................144

Atatrk'n Yalnzl -I: Kurtulu Sava Kahramanlar Hilafetiydi...............................................160

Atatrk'n Yalnzl -II: Cumhuriyet'in ilan veDevrimler.....................................................................165

Gazi Mustafa Kemal Atatrk' Blmek Olanakl mdr?.................................................................170

Souk Sava'n Anlam ve Etkisi.........................................175

Demokrat Parti Niin Demokrat Deildi?.........................188

Cumhuriyet Tarihi Asndan Asker-Siyaset ilikileri......195

Atatrk Aydnlarn ldrl.....................................215

Bitirirken: Yanl nerme, Soru ve Sylemlere Doru Yantlar.................................224

nsz

Bu nsz' iki amala yazyorum.

Birinci amacm bu kitabn hangi ortamda, hangi tarihsel, toplumsal ve siyasal koullar altnda

yazldn-zellikle gelecek kuaklar iin

- belirtmek.

kinci amacm da nasl bir alma yntemi uyguladm aklamak.

Sovyetler Birlii'ninknden sonra dnya yeni bir dneme girdi:

Kreselleme denilen bu dnemin Birinci Aamas da tamamland, dnya ve Trkiye, ikinci Aama'yyayor.

Sovyetler'in kyle balayan, 1991-2001 yllar arasndaki Birinci Aama'da, dnyadaki savalarnbittii, refahn artaca ve adil paylamnn yaygnlaaca, tarihin sonunun geldii yanlsamasdnyaya egemendi.

11 Eyll 2001'de El Kaide'nin Amerika'ya saldrlar, bu aamay bitirdi, Kreselleme, kinciAama'ya geti:

Bu aamann en nemli zellii, terrn de kresellemesi oldu.

Ayrca, savalarn sona erecei ve artan refahn adil paylamnn gerekleecei hayalleri de suyadt.

Bu aamada Amerika, deien yeni koullarda, dnya egemenliini srdrmek iin, ok daha aktif,ok daha saldrgan bir siyasal ve askeri rol stlendi; Irak' da igal ederek, Trkiye'ye komu oldu.

Birinci Aama'da nemini yitirdii ne srlen ulus-devlet kavram, bu aamada yeniden nemkazand.


3/157

8

EMRE KONGAR

Yeniden nem kazanan bir baka kavram ise din ve "din savalar" idi.

Amerikal dnrlerin "Uygarlklar atmas" ad altnda ncln yapt bu din savalar, ElKaide gibi radikal siyasal slamc rgtlerin ve baz totaliter slamc devletlerin desteiyle btndnyay penesine ald.

Bu erevede, dnyada din savalar stratejisi pompalanrken, Trkiye'de de "dinci grler" siyasettenem kazand, gndemi belirlemeye balad.

Bylece i ve d dinamik elerinin ortak etkisiyle dnyayla birlikte Trkiye de, bir Ortaakaranlna doru srklenmeye balad.

Trkiye'nin Amerika ve Avrupa Birlii ile olan ilikilerinde, zellikle de kar karya olduu blc

etnik terr tehlikesi ve Kbrs sorunu gibi konularda urad hakszlklar, bir baka akm daha,milliyetilii de glendirdi.

Bu eilimin ykseliini, Turgut zakman'nn u lgn Trkler kitabnn tirajnda, ya da KurtlarVadisi-Irak filminin izleyici saylarnda somut olarak grmek olanakl.

Dnya, bir deiim ve sava lgnl yayor.

Bu deiim srecini ve sava lgnln kendi ideolojilerine ve karlarna gre ynlendirmek isteyenAmerika ile radikal siyasal slam dnyann hzla Ortaa'a gidiini destekliyor.

Trkiye Ortadou, Balkanlar, Kafkaslar, Yakndou drtgeninin iinde, evresi ate emberiyleevrilmi bir blgede yaam sava veriyor.

te bu kitap bu koullarda yazld.

Amacm, hangi ideolojik ya da siyasal zmden yana tavr koymu olurlarsa olsunlar, deerliokurlarmn bu tavrlarn doru ve nesnel tarihsel gereklere dayamalarn salamaya yardmcolmaktr.

Unutmayalm ki, zm nerilerimiz, tarihe uygun olduu ve gerekleri yanstt oranda ikna edici vebaarl olur.

kinci olarak bu almada kullandm yntemi aklamak istiyorum:

TARHMZLE YZLEMEK 9

Ben bir tarihi deilim, bir toplumbilim rencisiyim.

Bu kitapta yazdklarm, bulduum yeni belgeler veya kimsenin bilmedii zgn metinler zerine dedayandrmadm.

Tam tersine, yazdklarm, bata slam Ansiklopedisi ve Trk Ansiklopedisi olmak kaydyla, herkesinbildii, herkesin her an ulaabilecei, gvenilir kaynaklara dayandrdm.

Pek ok blmde, yararlandm kaynaklan da belirttim.


4/157

Bylece merakl okurlarn daha derinliine bilgi edinmeleri iin yol gstermeye de altm.

Bu almadaancak doruluu, gereklii kabul edilmi bilgiler kullandm.

almamda zgn olan taraf bu bilgiler deil, bu bilgilerin birbirleriyle ilikilerinin kurulmas ve bellibir sistematik iinde yorumlanmasdr.

Okurlarm, okuduklaryla kendi grlerini karlatrdklarnda, birok yerde belki ararak, belkikzarak, belki de sevinerek, pek ok gerein nasl gzden kam ya da karlm olduunu farkedecektir.

"Resmi tarih" veya "gayri resmi tarih" asndan, bu her iki tarih anlayn da yalanlamakya dadesteklemek iin zel bir aba harcamadm, sadece her ikisinin de yanllarn ve eksiklerinigstermeye ve gidermeye altm.

Dilerim sizin iin zevkli ve yararl bir okuma serveni olur.

Mart 2006, istanbul

nsanlar Tarihe Neden Yanl Bakar?

Son zamanlarda "Tarihimizleyzlemek"'adna pek ok sama sapan iddia ne srld, tarihselgerekler saptrld.

Bu kitab, gerek "resmi tarih"in eksik braktklarn tamamlamak ve hatalarn dzeltmek, gerekse onakar ktn ne sren ama daha da byk yanllar-saptrmalar yapan "gayri resmi tarih "tezlerikarsnda gerekleri anmsatmak iin yazdm.

Tarihimizde gzden kaan ya da yanl ele alnan konulara girmeden nce bir baka sorunun yantnvermek gerekir.

nsanlar tarihe neden yanl bakar?

Bu sorunun yandarn vermeden, tarihe baktaki eksiklikleri, yanllar saptamann ve tabii doruyaklamlar da nermenin olana yoktur.

Bu nedenle ilk olarak, insanlarn tarihe neden yanl baktklar konusunu biraz irdelemek istiyorum.

Tarih, toplumsal bilimlerin laboratuardr.

Bana kalsa, her trl toplumsal bilimler eitimi iin nce tarih okunmasn zorunlu klardm.

Tabii bu kitab eletirel gzle okuyan okurlar soracaklar:

"Hangi tarih?"

"Hangi eitim?"

Trkiye'de eitim bir rezalet.

Tarih anlay ve tarih eitimi ise bu rezaletin iinde ayr bir fecaat.

Eitim ve zellikle de tarih eitimi doru drst yaplmaynca, bunun yerini "medyatik klar"alyor.


5/157

12 EMREKONGAR

in iine medya karnca ekranlar, gazete stunlar ve kitaplar ya cahillerin ya ktpolitikaclarn ya da garip ve eksantrik klar yaparak dikkat ekmek isteyen szde biliminsanlar-nnegemenliine giriyor.

Birka dzgn biliminsannn kimi zaman medyada zorlukla yer bulan clz aklamalar ise bukargaa iinde gme gidiyor.

Bylece sadece genlerimiz deil kamuoyumuz da, hem tarihimiz hem de dolaysyla toplumumuzhakknda yalan yanl ve ou zaman da kastl olarak saptrlm bilgilerle "biimlendiriliyor".

Tarihe bakmzda kimi zaman kastl ve bilinli, kimi zaman da cehaletten kaynaklanan sistematik tane yanl var:

1) nsanlar tarihi, genellikle sahip olduklar ideolojilere gre saptrrlar.

Tarihe bakarken, genellikle kastl yaplan yanllarn altnda yatan bu "ideolojik saptrma", en okdinci ve milliyeti izgide, Mslmanl ve Trkl yceltmek veya tam tersine, haksz ve yanlsulamalarla yermek ve kltmek konularnda grlr.

Her toplum, kendi dininin ve milletinin teki dinlerden, mezheplerden, rklardan ve milletlerden dahaiyi veya daha stn olduunu dnmek, buna inanmak eilimindedir.

Bu eilim, hem Tarm Devrimi'nden sonra ortaya kan din devletlerinin, hem de EndstriDevrimi'nden sonra ortaya kan ulus devletlerin oluumlarnn brakt bir mirastr.

Hemen hemen her lkenin ordusu, kendisine gre tarihin en kahraman ordusu, milleti, yine kendisine

gre insanln en yetenekli milletidir.

Her lkenin dini, mezhebi yani inanc da, tabii kendisine gre insanlk tarihinin en gzel inancdr.

Bu ideolojik inanlar, insanlarn devlet karsnda doutan eitliine dayal bir demokrasi ve insanhaklar anlayyla dengelenmezse, Hitler Faizmi ya da El Kaide terr gibi, kitlesel cinayeere yolaan sapmalar ortaya kar.

Tabii bu dinci ve milliyeti sapmalar, saptrmalar, tam ters bir ynde de grlebilir:

54

TARHMZLE YZLEMEK 13

Birtakm insanlar, lkelerinin sorunlarndan, sahip olduklar dini ve milliyeti sorumlu tutarlar.

Bunlarn yanl tezlerine gre "Trkler adam olmaz" veya "Mslmanlar geridir".

Bu tezlerin yansmalarn, Osmanl tmparatorluu'nun "Mslman olduu iin" veya "Trkleri ezdiiiin" km olduu gibi yanl iddialarda da grebiliriz. (Osmanl'yla ilgili blmlerde her iki tezinyanlln da gstermeye altm.)

Dinci ve milliyeti izgide, dinimizi ve milliyetimizi yceltmek veya onlar sulamak amacyla ortaya

atlan bu "genel sapmalar", son zamanlarda lkemizde grld gibi gncel siyaset arac olarak daretilebilir.


6/157

Herkesin bildii klasik rnekler, Abdlhamit ve Vahdettin konularnda nl politikaclarmzn yabizzat balatt ya da baladktan sonra katldklar polemiklerdir.

Trkiye'de "resmi tarih"in birtakm eksikleri ve yanllar olduu muhakkaktr.

Ne yazk ki, "resmi tarih"e bir seenek olarak oluturulan "gayri resmi tarih" de, kimi zaman tarihigereklere tmyle aykr ykler uydurmutur.

in korkun yan, dinci politikaclarn azndan sk sk tekrarlanan bu yalanlar, geni kitlelertarafndan gerek gibi alglanmaya balamtr.

iin ilgin yan "resmi tarih tezi" de kanlmaz olarak dinci-milliyeti izgide oluturulduu iin,zaman zaman Cumhuriyet kart sylemlerle tarihi saptran "gayri resmi tarih"le "resmi tarih" aynynde eksik ya da yanllara dme tuzandan kurtulamamlardr.

Atatrk'n Samsun'a gittii derme atma Bandrma adl geminin kocaman bir ilep olduu ya daistiklal Mahkemeleri'nde yz binlerce Mslman'n inanlarndan dolay idam edildii gibi kaba

yalanlar bir yana braksak bile, rnein Osmanl Imparatorluu'nun kuruluunda, IV. Hal Seferi gibiilevsel bir olayn rol bizim tarih eitimimizde hi yer almaz.

Tabii ideolojik saptrmalarn en kts, politikaclarn ya da belli politik grlerin bayraktarlnyapan szde biliminsanla-

14 EMREKONGAR

rnn, tarihi, gncel tezlerini ya da durularn desteklemek iin bilerek ve kastl olarak saptrmalardr.

Ne yazk ki, bu tr gncel ideolojik saptrmalar ile dinci vemilliyeti izgideki olumlu ya da olumsuz

grlere dayal saptrmalar zaman zaman st ste akmakta ve gerek olaylara dayal tarihtannmaz, iinden klmaz bir hale gelmektedir.

2) nsanlar kimi zaman ele alnan olay ya da olgular, genel tarih ve dnya balam dnda, soyutbiimde, dnya konjonktrnden ve tarihsel srelerden yaltarak irdeler.

rnein, Trkiye aleyhine kullanlan Ermeni sorunu, hukuksal ve toplumsal temeli 1774 KkKaynarca Antlamas'na, tarihsel ve dinsel temeli Birinci Hal Seferi'ne kadar dayanan bir siyasalsre olarak grlmez.

Bu olayn, nce Anadolu'nun, sonra da Osmanl'nn Bat tarafndan paylalma sorunuyla ilikisi

kurulmaz.

Ermenilerle Osmanllar arasndaki karlkl katliam, I. Dnya Sava'ndaki Osmanh-Rus Sava'ndanbamsz ele alnr.

Ermeni Soykrm savlarn ileri srenler, bu dnemde, bir "soykrm" iin gerekli olan "faistmilliyetiliin" bir ideoloji olarak Osmanl'da geliip gelimediini irdelemezler.

Ya da Cumhuriyet tarihi, zellikle de "ok partili demokrasiye gei sreci", 1945'te balayan ve btndnyay penesine alan bir "Souk Sava" dikkate alnmadan, Trkiye zerindeki Sovyet talepleriirdelenmeden zmlenmeye allr.


7/157

Deerli okurlarmn grecei gibi, btn bu konular ileriki sayfalarda, tarihsel boyutlar ve o zamankikoullar erevesinde soukkanl bir biimde ele almaya, sreleri, temel ilikileri gzden karmadanirdelemeye altm. (Dilerim baarmmdr.)

3) Tarih incelenirken yaplan en nemli yanllardan biri de, gemiin, bugnk kavramlar ve

terimlerle irdelenmesi ve deerlendirilmesidir.

Bunun en tipik rnei, Osmanl mparatorluu'nun XIV. ile XVII. yzyllar arasndaki temel yapsnn"insan haklar" balamnda deerlendirilmesi yanldr.

TARHMZLE YZLEMEK 15

ster Osmanl'y ve slam yceltmek, isterse Osmanl'y ve Mslmanl yermek adna yaplsn, bylebir irdeleme yanltr.

Sonu ister olumlu olsun, isterse olumsuz, byle bir deerlendirilme yaplamaz, nk "insan haklar"dnyada XVIII. yzylda ortaya km olan bir kavramdr.

rnein, Osmanl mparatorluu'nun XV. ve XVI. yzyllarda ispanya'da kyma urayan ve srgnezorlanan Musevi cemaatine kollarn am olmas, (bugn iin vnlecek, insan haklarna uygun birdavran olmakla birlikte) o gn iin "insan haklar" konusuyla ilgili deil, o dnemin dnyakonjonktr erevesinde ele alnmas gereken bir olaydr.

Nitekim Osmanl'ya g eden Museviler, Osmanl uyruklu Mslmanlarla eit haklara sahipvatandalar olarak deil, belli mahallelerde oturmaya mecbur braklarak, ancak kendi ilerindeiletiime izin verilen bir aznlk muamelesi grmlerdir.

Tabii bu durum Osmanl'nn, Hristiyan zulmnden kaan Musevilere kucak amasnn nemini

azaltmaz, nk o dnem "din-tarm imparatorluklar"dnemidirve btn devletler, kenditopraklarnda yaayan insanlarla olan ilikilerini din ve mezhep balamnda deerlendirmektedir;Osmanllar bu dnemde bile Hristiyanlarn kyma uratt ve srd Musevilere insanca yaamaolanaklar salamlardr.

Bu davrann altnda Mslman Osmanllarn, Hristiyan Batllarla sava halinde oluunun stratejiksonulan da vardr:

O dnemde dnya g dengelerini yakndan izleyen Osmanllar, Musevilere de, "Dmanmndman dostumdur," anlayyla yaklamlardr.

Ama tekrar edelim, bu gerek, Osmanllarn Musevilere kollarn am olmalarnn deerini azaltmaz.

Bana bu kitab yazdran nedenler, gerek politikaclarn gncel gereklerle birlikte tarihi de saptrmaabalar, gerekse medyann bu abalara destek veren sorumsuz tutumudur.

Trkiye'de dincilik (eriatlk) ve rklk (zellikle de ayrlk rklk) tehlikeleri ne yazk ki, insanhaklarn ve demokrasiyi tehdit eden boyutlara ulamtr.

16

EMRE KONGAR

Her iki totaliter eilim de, bugn biimlendirmek ve kamuoyunu ynlendirmek iin yukardadeindiim, tarihe bakarken yaplan her yanl da kullanmaktadr.


8/157

in daha da kts, yesi olmak iin byk aba gsterdiimiz AB iindeki Avrupa lkeleri veAmerika Birleik Devletleri de zaman zaman yukardaki btn yanllara teslim olan bir anlay iinde

bakmaktadr Trkiye'ye.

Daha yaln bir anlatmla, baz Batl yazarlar ve politikaclar, Trkiye'ye tarih ya da gncel politika

asndan bakarken, "Hristiyan" gzl kullanmakta ve Trkiye'yi "dman bir Mslman toplum"olarak grmektedir.

Son zamanlarda btn dnyaya egemen olan "Dinci bah", en ok zarar, imdilik baka bir rneigrlmeyen laik ve demokratik bir Mslman lke olan Trkiye'ye verecektir.

Ne yazk ki medyamz, kimi zaman iten ya da dtan kaynaklanan btn bu nyarglar, yanllar vebunlara dayal eilimleri temsil eden yazarlar ve politikaclarla ibirlii yapt iin, kimi zaman daizlenme ya da okunma oranlan uruna, tarihe baktaki "resmi tarih"e ya da "gayri resmi tarih"e dayalyanllar pekitirmektedir.

arlatanlarn yazd kitaplarn en ok satanlar listelerine girdii, tarihsel gerekleri ve toplumsalsreleri kendi saplantlar dorultusunda eip bkenler ile cahil ve sahtekr politikaclarn el ele veripbizi tarihten ve toplumsal gereklerden kopard bir dnem yayoruz.

Tabii tm slam, Trk ve Trkiye tarihinin irdelenmesi, braknz benim gibi bir toplumbilimrencisini, herhangi bir tarih uzmann da ok aan bir itir.

Bu nedenle seici davrandm.

Bu kitapta yer verdiim konular, genellikleya dlanm ya da saptrlm gereklere ilikindir.

Tabii gncel tartma konularn da kapsamasna zen gsterdim.

Dilerim okurlarm memnun kalr.

?4551?41?14141?5?515545554189999999999999999999?

Trkler Mslmanl Kl Zoruyla Kabul Etmilerdir

Trklerin Mslmanl kabul etmeleri, "resmi tarih"in tarafl olarak ele ald konulardan biridir.

Din ve milliyet izgisinde oluturulan "resmi tarih", genellikle "Trklk" ile "Mslmanl"neredeyse eanlaml kavramlar olarak kullanr ve bu konularda hem "Trkl" hem de"Mslmanl" saknan bir tutum izler.

Bu nedenle de Mslmanlk ncesi Trk tarihi ile, Trklerin Mslmanlama sreci, ya zerinde fazladurulmayan veya saptrlm biimde ele alnan konular arasndadr.

nk ne yazk ki batya doru g eden Trkler ile kuzeye doru kan Araplarn karlamalar okkanl gemitir.

"Resmi tarih"e bakarsanz, 751 ylndaki Tala Sava'nda Trkler, inlilere kar Araplara yardmetmiler, Araplar bu sayede sava kazanmlar, sonra da Trkler zaten eski inanlar olan amanizm'eok yakn ilkeler ieren Mslmanl gnll olarak kabul etmilerdir.

Oysa Trklerle Araplar, Tala Sava'ndan ok daha nc^kar-, lamlardr.


9/157

Bu karlama ne yazk ki ok kanl sayfalarla yazlmtr.

Bu durum ne Trklerin ne de Araplarn suudur:

O dnemin tarihsel gerekleri byledir.

Tala Sava'n inliler kazansayd tarih bu sefer de byk bir olaslkla, "inliler, Trklerin yardmsayesinde sava kazandlar," diye yazacakt.

nk, Sava srasnda hem in tarafnda hem Arap tarafnda gitli Trk boylar vardr.

TY2

18 EMREKONGAR

Trkleri Katleden Arap Komutanlar

Aslnda Trkler ile Araplar arasndaki temas 600'l yllarn sonunda, Drt Halife Dnemi'nin sonunda

balamtr.

Trklerle Araplar Maverannehir'de, yani bugnk Kazakistan, zbekistan, Trkmenistan ve iran'akadar yaylan blgede karlamlardr.

atmalar Horasan'da, Semerkant, Buhara gibi kentlerde odaklanmt.

Kuteybe bin Mslim, Yezid bin Mhelleb, Said bin Harai, Eres bin Abdullah, Nasr bin Seyyar gibiHorasan valileri, binlerce Trk' ldrm Arap komutanlard.

700'l yllarda Horasan, ok iddetli savalara ve aldatlarak teslim alnan Trklerin acmaszca

kltan geirilmeleri gibi kanl olaylara tank olur.

Fakat bu savalara ve kanl olaylara karn, "resmi tarih", Trklerin kendi zgr iradeleriyle, gnllolarak Mslmanla getikleri konusunda srarldr.

Oysa btn dinlerin gelimesinde olduu gibi, Trklerin de byklde yenilgiler sonundaMslmanl kabul ettikleri tarihsel bir gerektir.

Bu gerek ne Trkleri ne de Islam kltr.

Ortaa, dinlerin siyasal parti ilevi grd bir dnemdir ve tek tanrl dinlerin, zellikle deMslmanln en belirgin yaylmayntemi sava kazanmaktr.

Tala Sava

Trklerin Mslmanlamas VII. yzylda balayp X. yzyla kadar sren uzun bir sreci kapsar.

Bu sre iinde, 751 ylndaki Tala Sava'nn gerekten de zel bir yeri vardr.

Yenilen inliler'in batya doru ilerlemeleri durmu, onun yerini Araplar ve Mslman Trkleralmtr.

Ne yazk ki, bu sava da "resmi tarih" tarafndan saptrlarak aktarlan olaylardan biridir.

TARHMZLE YZLEMEK 19


10/157

"Resmi tarih"e gre Araplarla inliler arasndaki bu savata Trkler Araplarn tarafn tutmu vebylece Araplar sava kazanmlardr.

Oysa tarihsel gerek farkldr:

Yukarda da deindiim gibi, Trkler her iki tarafn ordularnda da vardr.

Sonunda sava, tabii kendilerine destek verenTrklerin de yardmyla Araplar kazanr ve aralarndaAraplara kar savaan Trkler de bulunan inliler'in Bat'ya ilerlemeleri durdurulur.

"Resmi tarih" gr bu olaydan sonra Trklerle Araplarn arasnn dzeldiini ve Trklerin gnllolarak Mslmanl kabul ettiini iddia ederse de gerek pek byle deildir.

Trklerle Araplar arasndaki atmalar, ekimeler, savalar daha sonra da devam etmi, Araplaregemenliklerine aldklar Trkleri, ordularnda asker ve komutan olarak kullanmaya balam ve sonuolarak Trkler Mslman olmulardr. (Bu konuda ayrntl bilgi iin Erdoan Aydn'n CumhuriyetKitaplar arasnda yaynlanan Nasl Mslman Olduk adl eserine baklabilir.)

slam'da lk Laiklik Tohumlarn Trkler Ekti

"Resmi tarih"in en tarafl bakt alanlarn banda din ve milliyet konularnn geldiini belirtmitim.

Nasl, Trklerin Mslmanl kabul etme sreci "resmi tarih" bakmndan saptrlm ya dabastrlmsa, Trk Mslmanlnn Arap Mslmanlndan farklar ve Trklerin slama yaptkatklar da ayn biimde hemen hemen zerinde hi durulmam konulardan biridir.

nk bu konuda, din kisvesi altnda toplumumuzu ve tarihimizi etkileyen Arap Emperyalizmi, Trkbilincini bile bastrmtr.

Her semavi yani tek tanrl din gibi, hatta onlardan daha ileri bir biimde, Mslmanlk da siyasalolarak ortaya kt ve geliti.

Sadece bir din olarak deil, ayn zamanda bir devlet dzeni olarak kuruldu.

Bu nedenle de tslam tarihi de btn teki dinlerin tarihleri gibi bir savalar tarihidir.

Tabii slamn gelimesi ve genilemesi siyasal olarak pek ok kanl olaya yol amtr.

O dnemde inan ile siyaset arasnda bir ayrm yaplmad iin de btn iktidar kavgalar din adnayaplmtr.

Bizzat Hz. Muhammet'in komutasnda yaplan savalar zaten okullarda okutulmaktadr.

slamn gelimesi ve genilemesi Hz. Muhammet'in lmnden sonra da din ve mezhep ayrmlarnnbelirledii kanl suikastlar ve savalarla devam etmitir.

ok ksaca anmsarsak, sadece Mslmanlarn peygamberi

TARHMZLE YZLEMEK 21

deil slam Devleti'nin kurucusu da olan Hz. Muhammet ldkten sonra yerine geen drt halifeden kanl bir biimde ldrlmtr.


11/157

Hz. Ali'nin ldrlmesi ise, Mslmanln gnmzekadar gelen mezheplere blnmesine yolamtr.

Nitekim dikkat edilirse, Hz. Ali ile Muaviye arasndaki sava da bir inan ve din sava olmaktan ok"Kim halife olacak" sorusuna yant arayan bir iktidar kavgasdr.

Kerbela Olay ve Mezhep Kavgalar

Ayn biimde Hz. Muhammet'in torunu ve Hz. Ali'nin olu Hz. Hseyin ve arkadalarnn, halifelikyolunda, Badat'n yz kilometre gneybatsnda, Kerbela'da Hicri 61 ylnn Aure gnnde (10Muharrem-10 Ekim 680), Emevi Halifesi Yezid'in adamlar tarafndan katledilmeleri bugn bile ii veAlevi inanlarn ve gnlk yaamlarn etkileyen bir olaydr.

Zaten Hz. Hseyin'in basz cesedinin trbesinin bulunduu Kerbela hep bir inan merkezi niteliitam, bu nedenle pek ok atmann konusu olmu, rnein, 1801'de, Vehhabiler tarafndan 12.000

kiilik bir orduyla igaKedilmi ve 3000 kii katledilmitir.

Kerbela kenti bugn de Amerika'nn igali altndaki Irak'n en nemli siyasal merkezlerinden biri olmaniteliini korumaktadr.

(Kerbela olaynn ayrntlar iin islam Ansiklopedisine baklabilir.)

Seluklu Beyi Turul, Halife'nin Koruyucusu Oluyor

Daha sonra, temelinde iktidar kavgas yatan bu mezhep atmalar, slam halifelerine de bykzulmlerin yaplmasna yol am, sonunda Abbasi Halifesi Kaaim Biemrillah, Seluklu Trkleri'nin

yardmna snmtr.

Bu olayn ilgin yks yledir:

Seluklu Sultan Turul Bey, 1055 tarihinde gl bir orduyla

22 EMREKONGAR

Bveyhiler'in (Bveyhoullar'nm) elinde olan Badat nlerine gelir.

Bveyhoullar'nm zulmnden bkm olan Halife Kaaim Biemrillah, bunu kendisi iin bir kurtulusayar ve hen7. kente girmemi olan Turul Bey adnahutbe okutur.

Bilindii gibi adna hutbe okunmas ve sikke kestirilmesi islam geleneinde hkmdarlk, yaniegemenlik simgeleridir.

Bylece, 15 Aralk 1055 tarihinde Halife'nin emri zerine, Badat'taki cuma hutbesinde ad okunanSeluklu Sultan Turul Bey, Badat'n yeni hkimi olur.

ite o gn, artk "dnyevi saltanat" Trklere geiyor, halife sadece "uhrevi" temsilcilikle yetiniyordu.

Bylece Islamda, din ilerinin bakan ile dnya ilerinin yani ynetimin bakan ayrlm oluyordu.

Bu ayrlk, tabii ki bugnn kavramlaryla bir laiklik deildi ama din ileri ile dnya ilerinin

ayrlmas bakmndan laiklik asndan atlm ok nemli bir admd; bir anlamda Islamda laikliingeleneksel temeli saylabilirdi.


12/157

Bu adm ve bu adma dayal temeli Trkler atmt.

Gzleri Oyulan Halife

Abbasi Halifesi Kaaim Biemrillah, neden Seluklu Sultan Turul Bey'in dnyevi liderliini kabuletmiti?

Bu sorunun yant, Abbasiler'in son dnemindeki kanl mezhep savalarnda yatar.

Tabii mezhep savalarnn temelinde de iktidar kavgas vardr.

Iran kkenli bir ii hanedan olan Bveyhoullar (Bveyhi-ler) 945 ylnda Badat' fethetmilerdi.

Bu fetih zerine Halife Mustakfi, Bveyhoullar'nn lideri, Badat Fatihi Ahmet'i emirlmera tayinetti.

Ama ne yazk ki bu tayin Mustakfi'nin korkun sonunu deitiremedi.

Emirlmera Ahmet, Badat'n fethinden birka hafta sonra Halife Mustakfi'nin gzlerini oydurttu veyerine, Abu Kasim al-Fazl', al-Muti adyla, halifelik tahtna geirdi.

TARHMZLE YZLEMEK 23

Bu tarihten sonra halifelik makam artk ii Bveyhoulla-r'nn elinde oyuncak oldu.

Fakat btn din-tarm imparatorluklarnn yazgs olan karde kavgas, Bveyhoullar'n da ykt:

Kardeler aras taht kavgas, Turul Bey'in Badat'a girdii 1055 ylna kadar blgeyi kana bulad vehilafet makam da, byk zulm grm bir biimde bu olup bitenlerden nasibini alm olarak Trk

Sultan' Turul Bey'e snd.

Bu arada, Halifeye byk zulm yapm olan Bveyhoulla-r'nn son temsilcisi olan Malikal-Rahim'in, Turul Bey'in Badat' fethi zerine hapse atldn ve burada ldn belirtmeliyim.(Burada ok ksa getiim kanl olaylar ve Halifeye yaplan zulm hakknda ayrntl bilgi slamAnsiklopedisinden alnabilir.)

Turul Bey'in Badat hakimiyeti de ok uzun srmemi, onun kardeiyle savamasn frsat bilen iiFatimiler 1058 ylnda Badat' ele geirerek, hilafet makamn egemenlikleri altna alm ve Snni-iiekimesi erevesinde zulmlerine devam etmilerdir.

Laiklik ve Mslmanlk \

Laiklik, esas olarak hibir semavi diride yoktur.

Btn semavi dinler, teki dnya ile bitlikte bu dnyay da dzenleyici kurallar ierir.

Bunlarn bir blm dorudan doruya kutsal kitaplardan karlrken, bir blm de peygamberlerinyaptklarndan ve sylediklerinden doar.

Zamanla, din bilginlerinin, din bakan olan devlet yneticilerinin uygulama ve kararlar da "dinadna", "Allah adna" fetvalar biiminde, kamu yaamn da, zel yaam da dzenlemeye devam eder.

Papalk, bir teokratik devlet biimidir.


13/157

eriata dayal devlet de bir teokratik devlettir.

Her ikisinde de iktidar, Allah'n iktidar, ona kar kanlar ise eytann aldatt sapklar saylr.

24

EMRE KONGAR

Bu durumda, iktidara "muhalefet" etmenin cezasnn ne olduu ya da ne olaca bellidir:

Dinsize, mnkire, kfire, engizisyon ne ceza bimise, o:

Yani ikence ve lm.

Yzyllar iinde papaln egemenliinden kurtulmaya alan imparatorlarn, krallarn ve prenslerinmcadelesinde dklen kanlar, insanlk tarihinin en utan verici sayfalarn oluturur.

Mslmanlkta da, drt halifeden nn ldrlmesi ve zellikle Hz. Ali ile Muaviye arasndaki

atmadan sonra ortaya kan hiziplemeler ve dklen kanlar, aslnda bir siyasal kavgann, bir iktidarekimesinin, dine yansmasdr.

te bu ortam iinde X. yzyldan itibaren Trklerin Mslmanl kabul etmesiyle islam tarihindeyepyeni bir sayfa almtr.

(" Emevi ve Abbasi imparatorluklarnn aksine, Seluklular'da devlet bakan, ayn zamanda halifeyani dini lider deildir. Devlet bakannn ayn zamanda dini lider olmay, din ve devlet ilerininayrmnda, yani laiklik konusunda atlm ilk adm, Trklerin tslam dinine getirdii en nemli yenilikve dneme gre ilk ada deiikliktir.

Gerek Seluklular, gerekse pek ok devlet kurumunu ve geleneini Seluklulardan devralanOsmanllar, seri hukukun yannda bir de rfi hukuk alan yaratmlardr.

rfi hukuk, seri hukukun yannda, an gereklerine uygun ynetim ilkelerini kapsar ve yine bugnkullandmz anlamda olmasa bile laik alann temellerini oluturur.

Laiklik ve Trkler

Cumhuriyet'i kuran Mustafa Kemal Atatrk ve arkadalar, Mslman bir toplumda, ilk kez laikdzene dayal bir devlet yaps kuruyorlard.

Bir anlamda, Alman prenslerinin desteiyle Hristiyan toplumlarnda gerekleen reformu, Atatrk vearkadalar Mslman bir toplumda, aradan geen be yzyln deneyimlerinden de yararlanarak, dahanet ve etkili bir biimde yapyordu.

TARHMZLE YZLEMEK 25

Luthertn dinden gelerek halatt rpform"r-Atat"rk, .ysft-ten gelerek yapmt.

stelik, dinlerin kendi tarihleri bakmndan, Mslmanlktaki laiklik de, aynen Hristiyanlktaki tarihiandryor, Mslmanln kuruluunun bin be yznc yllarna rastlyordu.

Bylece Turul Bey ve Alparslan'la balayan, Fatih Sultan Mehmet'le gelien laikleme sreci,

Atatrk'le noktalanyor ve Trklerin slama evrensel katks olarak, dnya tarihindeki yerini alyordu.


14/157

Tarihleri anmsayalm: Turul Bey adna hutbenin okunmas 1055, Malazgirt 1071, stanbul'un fethi1453, Cumhuriyet'in ilan 1923'tr.

Yani Anadolu topranda yaklak 1000 yllk bir evrim sreci sz konusudur.

Hl "Mslmanlk laiklie uygun deildir" diyenler, sadece 1923'ten beri Trkiye Cumhuriyeti'ninyaad deneyimi grmezden gelen ya da laik ve demokratik Cumhuriyeti reddedenler deil,Anadolu'nun bin yllk tarihini de yadsyanlardr.

Trkiye'de laiklikten geri dnn niin olanaksz g gn bilmem anlatabildim mi?

Bin yllk bir gelimeyi kim tersine evirebilir ki?

Ama yine de biliyoruz ki, tarih boyunca, toplumlar gidebileceklerinden daha geriye gtrmeyealanlar hep var olmutur.

Ne yazk ki tarihin sayfalar bu "gemii zleyenlerin" ve toplumlar bu zlemleri dorultusunda

"zorlayanlarn" yaratt kanl sayfalar ve facialarla doludur.

Trk Mslmanl Arap Mslmanlndan Farkldr

Burada nemle zerinde durulmas gereken bir baka olay, Trklerin islam anlaylarnn Horasan'danok etkilenmi olmasdr.

Trkler Mslman olduktan sonra, Ahmet Yesevi'nin, Hac Bektai Veli'nin ve tabii Mevlna'nn veYunus'un hmanist yaklamlarndan byk lde etkilenmilerdir.

Bu nedenle Anadolu Mslmanl, Arap Mslmanlndan byk lde deiik ve ok dahahogrl tonlar tar.

Bu farklar Osmanl dneminde be zaman zaman kanl atmalara yol amtr.

Unutulmamal ki Orta a, dinlerin ve mezheplerin gnmzde siyasal partilerin ilevine sahipolduu dnemdir:

Halk genellikle yneticisinin dinini ve mezhebini kabul eder, yneticinin dini ya da mezhebi isekendisini yenen ya da yneten lkenin dini ya da mezhebidir.

Bu nedenle aslnda, tarmsal retim nedeniyle bir servet olan topran zaptedilmesi ve korunmasamacn tayan savalar, hep din ya da mezhep emsiyesi altnda yaplr.

Ama "resmi tarih" genellikle bunlar da grmezden gelir.

Osmanl Dneminde Alevi-Bektai Kltr Srekli Olarak Zulme Uramtr

h rnein Osmanl mparatorluu ile srekli bir rekabet iinde bulunan ran'n nl mparatoru ahsmail'in, Anadolu'ya yollad dervilerle Alevilii yayd ve bu mezhebin yaylmasn

TARHMZLE YZLEMEK

27

siyasal adan sakncal gren Yavuz Sultan Selim'in aldran'a kadar Alevi kellesi keserek yrdbilinir ama bu katliam, mttefiki Krt beyi dris-i Bitlisi ile birlikte yaptna deinilmez.


15/157

Celali Isyanlar'nda mezhep kavgalarnn nemi ve dolaysyla Bektailerin rol, ihmal edenkonulardan biridir.

Yine bu balamda, Kuyucu Murat Paa'nn Celali syanlar'n bastrrken, kellelerini keserek kuyularadoldurduu binlerce kiinin Alevi-Bektai olduundan pek sz edilmez.

Mezhep savalar Osmanllar zamannda da kardei kardee krdrarak imparatorluun byk ldezayflamasna yol amtr.

"Resmi tarih", Celali Isyanlar'nn dinsel mezhepsel zellikleri zerinde pek durmaz, bunlarOsmanllarn ynetim zayflna balamay tercih eder.

Tekrar edelim, dnem, mezheplerin ve dinlerin siyasal parti ilevi grd dnemdir ve ynetimekar bakaldranlar, bunu, ynetimin sahip olduundan farkl bir inan ekseninde yaparlar.

Bu ne Anadolu'ya ne Osmanl'ya zg bir durumdur:

Endstri Devrimi'ne kadar geen dnemde, dnyadaki i ve d savalarn hemen hemen hepsi ya dinya da mezhep ekseninde beliren kutuplamalar yanstr.

nk o dnemin "siyaseti" din ve mezhep izgisinde yapla maktadr./

Ne yazk ki bu olaylardan yz-drt yz yl sonra Trkiye Cumhuriyeti'nde 1970'li yllarn sonundaKahramanmara, Malatya, orum gibi illerimizde halk yine mezhep ayrmcl ile kkrtlm, pekok kiinin kan aktlm, Sivas'ta 1993 ylnda 33 aydn, dinciler tarafndan "Allahszlar" diye diridiri yaklmlardr.

zlerek belirtmekgerekir ki, Orta a'da ve Yeni a'da siyasetin bir rgtlenme biimi olanmezhepler ve dinler, gnmzde fanatik dincilerin elinde inanca dayal politikann arac olmaysrdrmektedir.

Huntington gibi siyasal bilimciler gnmzdeki atmalar yeniden din eksenine oturtmak iin abasarf ederken, kresel terr rgt El-Kaide, eylemlerini radikal slam adna yapmakta,

28

EMRE KONGAR

Avrupa Birlii Anayasas tartlrken Vatikan ve destekileri bu Anayasa'ya "Hristiyan deerlerini"

sokmaya almakta, Amerika Birleik Devletleri dnyaya dzen verme projesinde "Ilml slam" diyeyine dine dayal bir kavram ne karabilmektedir.

Zaten "tarihin arptlmasna" yol aan en nemli elerden biri, gnmzde de geerliliini koruyanbu "dinci" ya. da "mez-hepi" ideolojilerdir:

Bu ideolojilerin Dou'daki, Bat'daki ve Trkiye'deki destekileri, kendi tarihlerini de dnya tarihinide din ve mezhep gzlyle arptma abasn srekli olarak srdrmekte, bylece kendi

politikalarna destek retmeye almaktadr.

Uzun szn ksas, bu kitab kaleme almama neden olan tarihi arptma abalar ne Trkiye'ye

zgdr, ne de Mslmanlara.


16/157

Ne yazk ki, dinci ve milliyeti izgide yaplan tarihi saptrma abalan btn lkelerde ve btnuygarlklarda grlr.

Bu konuda nemli olan, bir lkenin ya da bir uygarln, bu saptrma abalarna kar olabildiincebilimsel ve nesnel yaklamlar da retip retemedii, byle yaklamlar da tartp tartmaddr.

Yenierilerin Bektailii: Osmanl'nn Dehas

Yine "resmi tarY'in grmezden geldii bir mezhep atmas, 1826 ylnda II. Mahmut'un yenierileriortadan kaldrmas srasnda yaanr:

Katledilme korkusuyla Bektai tekkelerine snan yenieriler bu tekkeler baslarak ldrlr; tekkelerkapatlr, Bektai babalar srlr.

Bu arada II. Mahmut, Hac Bekta'taki Bektai dedesini azleder ve yerine bir Nakibendi eyhini tayineder; derghn iine de bir cami yaptrr.

Bylece Osmanl mparatorluu dneminde Alevi-Bektai cemaati bir kez daha zulme urar, ama"resmi tarih" bunu da grmezden gelmitir.

Aslnda bu noktada bir an durarak, Bektailik ile yenierilik zerinde dnmek gerekir:

TARHMZLE YZLEMEK

29

Bilindii gibi Bektailik, slam tarikatlar arasnda en hogrl olandr.

Bektai fkralarnda Allah ve Peygamber bile zaman zaman eletirilir.

Bylece Bektailik, Islamn hem hogrsn hem de eletiriye dnk yzn yanstr.

te Ortodoks tebaadan devirilmi ocuklardan oluturulan yenierilerin Bektai olmalar, bu adanbence Osmanl'nndehasn yanstan elerden biridir:

Sonradan slamlatrlan bu ocuklar, en eletirel tarikatn yeleri yaplyor.

Ayrca unutmamak gerekir ki, Bektai geleneinde, Horasanl Gazi Derviler'in Anadolu'yufethedileri de vardr ve bu gelenek "diyar Kffara" (yani Hristiyan diyarlara) yaplan seferlerde aynruhun Bektai dedelerince yanstlmas ve ordunun kahramanca savamas sonucunu dourur.

Bunun en gzel rneklerinden biri u anda Budapete'de bulunan Gl Baba trbesidir.

Gl Baba, eitli seferlerde kahramanlklar gstermi, en sonunda Kanuni Sultan Sleyman ileMacaristan seferine katlm ve Budin Kalesi nnde lm bir Bektai dedesidir ve trbesi bugnBudapete'nin turistler tarafndan en ok ziyaret edilen tarihsel antlarndan biridir.

/

Ne yazktr ki, Osmanl'nn bu dahice uygulamas, yenierilerin yozlamas sonunda ortadankaldrlmalaryla bir kez daha Bektailerin zulme uramasna yol amtr.

XIX. Yzyldaki Vehhabi Ayaklanmas


17/157

"Resmi tarih"te zerinde yeterince durulmayan ve deta rtbas edilen bir olay da XIX. yzyldakiVehhabi ayaklanmasdr.

Aslnda gnmzde sahip olduklar petrol zenginlii bakmndan dnya politikasn nemli ldeetkileyen Arap Mslmanl ile Anadolu Mslmanl arasndaki atma daha Osmanl dneminde

ak atmalara dnmt.

XIX. yzylda Osmanldara kar ayaklanan Vehhabiler Mekke

30 EMREKONGAR

ve Medine'yi ele geirmi ve Osmanllara Hac yolunu kapatmlard.

Bu srada ok zayflam olan Osmanllarn bu isyanla baa kacak gleri yoktu.

Padiah II. Mahmut, Msr Valisi Mehmet Ali Paa'dan yardm istemiti.

Mehmet Ali Paa'nn olu ibrahim Paa, 1818'de Vehhabileri yenerek liderleri Abdullah bin Suud'uyakalam ve istanbul'a yollamt.

Abdullah burada idam edildi ve Hac yolu yeniden ald. *En sonunda ise Birinci Dnya Sava'ndaAraplarca arkadan vurularak yenilen Osmanllar, Hicaz'dan ekince ingilizlerin yardmyla yineVehhabiler ve liderleri Suud Ailesi blgeye egemen oldu, bugnk Suudi Arabistan kuruldu.

Mslmanlk adna saptrlan "resmi tarih", btn "Mslmanlar aras atmalar" gibi bu olaylarn dazerinde fazla durmaz, hatta bunlar rtbas etmeye alr.

Birinci Dnya Sava'nda Halife'nin Cihat ars ve Araplar

Anadolu Mslmanl ya da Trk Mslmanl ile Arap Mslmanl arasndaki temel farklarnsiyasal kaynakl olduunu grmezden gelmek olanakszdr.

rnein, Osmanl imparatorluu Birinci Dnya Sava'na girince, Padiah, yani Halife-Sultan MehmetReat 11 Kasm 1914 tarihinde bir "Cihad- Ekber" (Byk Cihad) ilan etmitir.

Buna gre btn Mslmanlarn Osmanllarn yannda savaa girmeleri gerekmektedir.

Osmanllar, Hristiyan devletlere kar savatklar iin, dinin mant asndan da geerli bir ardrbu.

Fakat Arap dindalarmz bu arya sadece ilgisiz kalmakla yetinmez, ingilizlerle bir olup Osmanl'yakar savarlar da:

Bir kez daha tarih tekrarlanm, siyaset dini belirlemitir.

TARHMZLE YZLEMEK 31

Drrizade, Mustafa Kemal ve Arkadalarn idama Mahkm Ederken, Brekizade Rfat'la Alevi-Bektai Toplumu Kurtulu Sava'n Desteklemitir

Trkiye Cumhuriyeti'nin temelinde, bamszlk ateiyle birlikte sadece Snni Mslman halkndestei deil, Anadolu Mslmanlnn temel talarndan olan Alevi-Bektai kltr de yatar.


18/157

Bu anlamda Cumhuriyet'in ilan, Anadolu Mslmanl ile Arap Mslmanl arasndaki farksiyasal sisteme de tamtr diyebiliriz.

j( Laik Cumhuriyet'in temellerinde, toplumbilimsel olarak, sadece dman igaline kar verilen savadeil, ayn zamanda Ha-life'nin yani Padiah'n kar kmasna karn Snni-Hanefi din adamlarnn

ve halkn katlmyla birlikte nfusun yaklak te birini oluturan Alevi-Bektai toplumunun dadestei vardr.

Mustafa Kemal Paa, Sivas Kongresi'nden sonra Ankara'ya giderken Hac Bekta'a da urar.

Burada Alevi Dedesi Cemalettin elebi ve Bektai Babas Niyazi Baba ile grr.

Bu grmede, kurtulutan sonra kurulacak olan devletin rejiminin Cumhuriyet olaca konusunda birmutabakata varld anlarda belirtilen hususlar arasndadr.

Daha sonra, Cemalettin elebi'nin lm zerine liderlii stlenen kardei Veliyyettin elebitarafndan Mustafa Kemal I 'aa'ya destek veren nl bildiri yaynlanr. /""

^ Bir yerinde aka "Mensubin-i Tarikat-i Bektaiyye, (Bektai Tarikatna mensup olanlar) Trkolmakla beraber, Tarikat-i Nazenin'e (Bektai Tarikatna) mensub aair (airetler. Burada l'iirkolmayan airetler, yani Krtler ve teki etnik gruplar kastediliyor) dahi Dergh'a merbut (bal)

bulunduklarndan sevgili Anadolu'muzun dman istilasna maruz kalmasna katiyyen lahammledemezler. Bu maksadla herkes canlaryla mallaryla vatanlarn, istiklallerini muhafazaya ahd vemisak etmilerdir (yemin ve ant etmilerdir)," denilen bu beyanname, stiklal Sava'mzn sahipolduu toplumsal destei vurgulamas ba-

32

EMRE KONGAR

kurundan da ilgintir. (Bu konuda Hlya Kk'n Toplumsal Tarih, say 97, yl 2002 ss. 46-47'dekialmasna baklabilir.)

Unutulmamaldr ki, Bamszlk Sava'mz srasnda Vah-dettin'in eyhlislam' Drrizade Abdullah,Mustafa Kemal ve arkadalarnn ldrlmelerinin din asndan "meru ve farz" olduuna ilikinfetva vermitir.

Buna karlk Mustafa Kemal de Ankara Mfts Brekizade Rifat Efendi ve elli kadar dinbilgininden Kurtulu Sava'nn desteklenmesi gerektii konusunda bir kar fetva almtr.

Gnn koullan erevesinde, dini inanlar da kamuoyunu oluturma asndan devreye girmi,Mustafa Kemal, Snni Mslmanlar ile Alevi-Bektai Mslmanlar bamszlk hedefinde birletirme

baarsn gstermitir.

Bu husus da "resmi tarih" tarafndanpek zerinde durulmayan konulardan biridir, nkCumhuriyet'in ilanndan sonra egemenliin dinsel-geleneksel temelden, laik nitelikli halk egemenliitemeline kaydrlm olmas, Bamszlk Sava'mzda dinsel elerin oynad roln derinliineirdelenmesini engellemitir.

Din ve Mezheplerle iktidar ilikileri


19/157

Aslnda herhangi bir dine ya da mezhebe hakszlk etmemek iin son bir nokta olarak dinler vemezhepler ile iktidar arasndaki ilikilere de deinmek gerekmektedir.

Hangi din ya da mezhep daha baskc, hangisi daha demokratiktir?

Bu sorunun yant, bir dinin ya da mezhebin genel ilkelerine gre verilemez.

Peki neye gre verilebilir?

O din ya da mezhep adna yaplan uygulamalara gre verir tarih hkmn.

Bu uygulamalarn ardnda yatan temel belirleyici ise, Allah'n emirleri, peygamberin yaptklar vesyledikleri ya da kurucu imamn koyduu ilkeler deil, o dini ya da mezhebi, dnemin gerei olarak,siyasal iktidarnn ideolojisi ileviyle kullananlarn yaptklardr.

TARHMZLE YZLEMEK 33

Tarihsel adan bakldnda herhangi bir din ya da mezhep, iktidarn ideolojisi olduunda, kanlmazolarak bask iin kullanlyor ve zulm arac haline geliyor.

Buna karlk, bir din ya da mezhep muhalefette kaldnda, yine kanlmaz olarak direnisin, zgrlkve bamszlk isteklerinin kayna oluyor.

Bu durum dorudan doruya, din-tarm imparatorluklarnn siyasal ilevleriyle balantldr.

T 3

Anadolu'nun Trkler Tarafndan Fethinde IV. Hal Seferi'nin Rol

Sevgili okurlarm, tarih aslnda elikilerle doludur:

Din ve mezhep kavgalarna dayal eylemler, savalar, mcadeleler, kimi zaman amalarnn tamtersine sonular vermitir.

Mslmanlar, kendi aralarndaki mezhep kavgalaryla Hristiyanlarn ekmeine ya srmler,Hristiyanlar ise yine kendi aralarndaki mezhep kavgalarndan dolay, Mslmanlarn gelimesineyardmc olmulardr.

Bu durumun en canl rnei, Hal Seferleri'dir.

Bilindii gibi Hal Seferleri, Hristiyan Dnyas'nn, Mslmanlarn Bat'ya doru ilerlemesinidurdurmak iin balatlan bir sava srecidir.

I. Hal Seferi 1071'de Malazgirt zaferiyle Trklerin Anadolu kapsn amasndan 25 yl sonra 1096ylnda yaplmtr.

Bu 25 yl iinde Mslman Trkler Anadolu iinde byk bir hzla ilerlemiler ve Iznik'i dezaptederek stanbul kaplarna dayanmlardr. (Aslnda Iznik'i, Malazgirt'ten ok ksa bir sre sonrafethetmilerdir. Mslman Trklerin Anadolu iindeki ilerleme hzlar ba dndrcdr. Bu konuyailerde dneceim.)

te Hristiyan Dnyas bu ilerleme karsnda Kilise'nin yani Papa'nn nderliinde ok amal bir

sava sreci balatmtr:


20/157


21/157

GTMEYE ENDLER

"Ama, iler Papa'nn ve Hristiyan Dnyas'n galeyana getirenlerin bekledii ekilde olmad; Bizans'nyani stanbul'un zenginlii o zamann fakir Avrupas'nn drt bir yanndan toparlanm olan askerleringzlerini kamatrd ve Kuds yerine Bizans' almay tercih ettiler! Taht mcadeleleri yznden zaten

bitkin dm halde bulunan Bizans saldrlara dayanamad, 1204'n 12 Temmuz gn Halordusunun eline geti, stanbul'da yarm asr boyunca devam edecek olan bir Latin hkimiyeti kurulduve ehir, tarihin en byk yamalarndan birine sahne oldu.

"Hallar, ie evleri yamalamakla baladlar. Yamaya ahit olan Villehardouinli Geoffrey isimlitarihi, Askerler elbiselerinin zerine ilenmi olan han mnsn unuttular, kasapla vekundaklagiritiler. Evler atee verildi, saraylarla resmi binalar tamamen soyuldu. Erkeklerldrld, kadnlar tecavze urad, en kymetsiz eyalar, hatta kyllerin gmlekleri bileyamaland,' diye yazacakt.

"Binalarn soyulup soana evrilmesinden sonra, sra zamann en byk mabedi olan Ayasofya'ya

geldi ve Ayasofya sadece yamalanmakla kalmad, tam bir rezalete sahne oldu. Askerler kiliseyekatrlarla ve Fransz bir fahieyle girdiler. Katrlar yamalanacak kutsal eyalar, fahie de ierideyaplacak lem iindi."

STUNLARI KIRDILAR

"Yama, sadece birka dakika srd. e duvarlardaki kaplamalardan baland, Hazreti sa'nnhavarileriyle Hazreti Meryem'e ait olduuna inanlan eyalar, mesela isa'nn armha gerilmesindekullanld sylenen kutsal ivilerden biri ile peygamberin bana taklan dikenli ta, altn ve gmhalar ve ky-

TARHMZLE YZLEMEK 37

metli madenlerden yaplm ne varsa katrlara yklendi. Kilisede bir taraflara saklanm olan rahiplerinkarnlardeilirken, rahibeler tecavze urad. Talana yetiemeyen Katolik askerler ise Ayasofya'nnifal olduu, bbrek ve gs arlarna iyi geldii sylenen stunlarndan paralar kopartmayagiritiler. Yklenen eyalarn arl altnda hareket edemez hale gelip olduklar yere yklan katrlarda kllarla para para edildi.

"Kilisede ne var ne yok gtrldkten sonra, sra elenceye geldi ve Papa'nn askerlerininberaberindeki Fransz fahie, Ortodoks Patrii'nin birka gn ncesine kadar vaaz verdii krsyekp ak sak arklar okumaya ve mstehcen bir raksa balad. Askerler, o srada flar dolusu

arab imekle meguldler. Bizansl tarihiler yamadan ziyade bu saygszla ierleyecekler ve butarihilerden biri olan Niketas, daha sonra f Kuds'teki Kutsal Mezar'in intikamn almak bahanesi ileharekete geenler altn ve gm uruna han zerinde tepinmekten ekinmediler,' diye yazacakt.

"stanbul, bu yamadan sonra Bizans'n yerini alan Tatin mparatorluumun bakenti oldu ve ehrinzerine ken kbus lam 57 sene devam etti. Bizans mparatoru VIII. Mihail Paleolog, stanbul'u1261'de geri ald zaman batan aa yamalanm bir ehirle karlat. Hallar her eyi toparlaypgtrm, talya'da ve Fransa'da fahi fiyatlarla satmlard."

OU VATKAN'DA

"Yamalanan eyalarn bir ksm zaman iinde kaybolurken, bir ksm da Vatikan'da ve dier bykdini merkezlerde koruma altna alnd. Hipodrom'daki heykeller, azizlerin kemikleri, I lazreti isa'ya ait


22/157

olduuna inanlan ve bugn Torino'da olan kelen ile Venedik'teki San Marko Meydam'ndaki kilisedemuhafaza edilen drt adet at heykeli de gidenler arasndayd. Bizansllar, 1204'teki bu felaketi hiunutmayacaklar ve sonraki asrlardaki Trk ilerleyii karsnda Katolik dnyasndan yardm istemekyerine Ayasofya'da kardinal klahn grmektense, Mslman '..trn tercih ederiz,' diyeceklerdi."

38

EMRE KONGAR

ite tam bu noktada, Anadolu'yu denetleyen Bizans mpa-ratorluu'nun gszlemesi ve bugszlemenin Mslman Trklerin iine yaramas gerei ortaya kar:

Anadolu'daki Mslman Trk ilerlemesini durdurmak ve kutsal yerleri yani Dou Akdeniz'idmanlarnn elinden almak iin dzenlenen Hal Seferleri, IV. Sefer'de, Bizans Imparatorluu'nukerterek, Anadolu zerindeki merkezi Ortodoks Hristiyan denetimini zayflatr ve MslmanTrklerin ilerlemesine yardmc olur.

Bylece, Hristiyanlk iindeki mezhep kavgalar, din adna yaplan bir savata tam tersi bir sonuvermi ve Mslman Trklerin gelimesini desteklemitir.

Dikkat edilirse XIII. yzyl, Osmanl Beylii'nin de kurulu yzyldr.

Resmi olarak kurulu yl 1299 kabul edilen Osmanl Beylii, Anadolu'da Katolik Latin ordularnndzenledii IV. Hal Seferleri'yle gszletirilen Bizans topraklarndaki kazanmlarla tarih sahnesinekmtr.

Ne yazk ki bu nokta, Anadolu'nun fethinde Horasanl Gazi Derviler'in kahramanlk menkbeleri (kibunlar tmyle de dorudur) zerinde younlaan ve odaklasan tarihilerimiz tarafndan yeterince

irdelenmemi ve tarih retimimizde gerekli olan yerini alamamtr.

Nitekim ayn mezhep kavgalarnn istanbul'un fethinde de rol oynadn ve Fatih Sultan Mehmet'iniini kolaylatrdn biraz ileride greceiz.

Ama daha nce, "resmi tarih"in genellikle grmezden geldii bir baka geree,Osmanl Beylii ileBizans Imparatorluu'nun ilikilerine yakndan bakalm.

Osmanl mparatorluu Bizans'n Desteiyle Kuruldu

Din ve milliyet odakl tarih yazmnn gzden kard noktalardan biri de Osmanl Beylii'nin

imparatorluk yolundaki gelime izgisinde Bizans'n oynad roldr.

Yine tarihin garip elikilerinden biri olarak Bizans, kendisini tarih sahnesinden silecek olanOsmanllara en byk destei veren devlettir.

Bunun nedeni de Bizans imparatorluu iindeki taht kavgalar ve Orhan Bey'in bu kavgalar kendiBeylii'nin karlar iin akllca kullanm olmasdr.

Ama kendi dindalarnn ve milletinin kahramanlklar zerinde odaklasan tarih anlay, bu noktannyeterince vurgulanmasn ve tarih retimi iinde yer almasn engellemitir.

Klasik tarih retimi iinde, neden teki Mslman Trk beyliklerinin deil de Osmanl Beylii'nin

imparatorlua dntnn aklamas genellikle "teki beylikler kendi aralarnda kavga ederlerken,Osmanllar Bizans'la savaarak bydler," biiminde yaplr.


23/157

Oysa bu yaklam doru deildir.

Osmanllar da teki beyliklerle kyasya savamlardr.

Ayrca benim asl belirtmek istediim nokta, her ne kadar Osmanl'nn toprak kazanndan sonu olarakBizans'n aleyhine de olsa, beyliin byme srecinde Bizans'n byk desteinin bulunduu ve buhususun "resmi tarih" anlay iinde yeterince vurgulanmam olduudur.

Bilindii gibi Osmanllarn, teki Mslman Trk beyliklerine olan stnl, yani kendilerineimparatorluk yolunu aan

40

EMRE KONGAR

olay, Beyliin Trakya'ya gemesi, Rumeli'nin zenginliklerine ulamasdr.

Osmanl'nn Trakya'ya gemesi ise dorudan doruya Bizans desteiyle gereklemitir; bu anlamdaOsmanl Beylii'ne imparatorluk yolunu aan devlet Bizans'tr.

yk ok ilgin:

Bizans, o sralarda Yuannis Paleolog ve Yuannis Kantakuzen adl iki imparator adaynn rekabetiniyaamaktadr.

Taht kavgasnda komusu olan Osmanl Beylii'nin desteini almak isteyen Kantakuzen, OrhanBey'den yardm ister.

Orhan Bey de kz Theodora ile evlenmek karlnda Kan-takuzen'in imparatorluuna destek verir.

Zaten Orhan Bey'in birinci ei de Yarhisar Tekfuru'nun kz Holofira'dr, Mslman olup NilferHatun adn almtr.

Bylece Orhan Bey, Osmanl Beylii'nin imparatorlua doru olan yrynde "hanedanlar arasevlilik kurumunu" baaryla kullanan bir devlet adam kimlii kazanr.

Kazanr ama bizim "resmi tarih" bu olay hemen hemen grmezden gelir. Oysa, bu "damatlk" ilikisi,sonradan iyice geliecek, evlilikler ve tahta kmalar yoluyla Orhan Bey, bir baka Bizansimparatorunun, rakibinin kzyla evlenen Yuannis Paleolog'un da bacana olacaktr.

Kaynpederi Kantakuzen'e Srplar ve Bulgarlara kar da yardm edecek ve bunun karlndaGelibolu'daki impe Kalesi'ni alarak buray s olarak kullanp Trakya'da genileyecektir.

Bu genileme ise Osmanl Beylii'ne imparatorluk yolunu aan Rumeli'nin fethi srecini balatr.

Yldrm Bayezit'i, Timur'un Filleri Deil, Trk Beylerininhaneti Malup Etmitir

"Resmi tarih"in zerinde yeterince durmad konulardan biri de nl Ankara Sava'dr.

Dou Trklerinin hkmdar Timur ile, gittike byyen ve liderlie doru yryen OsmanlBeylii'nin, yani Bat Trklerinin hkmdar YldrmBayezit'i kar karya getiren bu

TARHMZLE YZLEMEK 41


24/157

.ava, sadece Anadolu'nun deil Bizans'n yazgsn da ok yakndan etkilemitir.

Yldrm Bayezit, Timur'la savamak iin Bizans kuatmasn kaldrm, bylece istanbul'un fethiyarm yzyl gecikmitir.

Ayrca Anadolu ok uzun sre kargaa iinde kalm, Osmanl I mparatorluu'nun kuruluu da yarmyzyl gecikmitir.

Ne yazk ki slamc-Trk "resmi tarih" anlay, Mslmanlar aras atmalar rtbas etmeeiliminde olduu gibi, Trk beyleri arasndaki rekabeti de tarihin stratejik elerinden biri olarak elealma eiliminde deildir.

Oysa Trk-tslam tarihinin en nemli dnm noktalarnn bazlar Mslmanlar arasndaki mezhep vedevlet atmalarnda ve Trk beyleri arasndaki kavgalarda yaanmtr.

Bu dnm noktalarndan biri de Ankara Sava'dr.

"Resmi tarih" gr, Ankara Sava'nda Yldrm Bayezit'in yengisini zmlerken, sisli hava,Yldrm'n ordusunun k-vkl ve yorgunluu, Timur'un ordusundaki fillerin sava arac olarakkullanlmas gibi elere yer verir.

Oysa asl yenilgi nedeni, sava srasnda, ordunun sol kanadnda konulanm olan Kara Tatarlar'inOsmanl'ya arkadan >klarla saldrmas, sa kanadnda ise Aydn, Germiyan, Saruhan ve Menteekuvvetlerinin Timur'un yannda yer alan beylerinin yanna gemesidir.

Osmanl Imparatorluu'nun kuruluunda Anadolu'daki Trk beylikleri arasndaki rekabet ve savalarda en az Bizans ve Avrupa lkeleriyle olan savalar kadar nemlidir ve Ankara Sava da o /amannkoullarna gre doal olan bu Trk beylikleri arasndaki rekabet dolaysyla yitirilmitir.

Nitekim ileride greceimiz gibi, tarih bilgisi (ki o dnem Padiahlar iin tarih bilgisi, aile tarihianlamn tamaktadr) >, ok kuvvetli olan Fatih Sultan Mehmet, hem bu olaydan hem de onu izleyenkardeler aras taht kavgalarnn belirledii "Fetret I >evrinden" nemli dersler karm veimparatorluu bu derslerden rendikleri zerine kurmutur.

Bizans Hristiyanlar Arasndaki

Mezhep Kavgalarndan Dolay

Daha Kolay Dmtr

"Resmi tarih", askeri zaferleri genellikle Trk-Islam ordularnn kahramanlklarna balar.

Kazanlan zaferlerin ardnda ordunun kahramanlklarnn olduu dorudur da.

Ama Bizans'n fethinde olduu gibi baz zaferlerde, kar tarafn da kendi iindeki mezhep atmalarya da baka siyasal rekabet oyunlarnn nemli rolleri vardr.

Bu zaferlerin banda istanbul'un fethi gelir.

Hristiyan Dnyas, Osmanl Beylii'nin Bizans zerindeki emellerini, Yldrm Bayezit'in AnadoluHisar'n ina etmesi ve istanbul'u kuatmasyla hibir kukuya yer brakmayacak biimde renmitir.


25/157

Dolaysyla, 1400'lerin banda, yani fetihten yarm yzyl nce, Hristiyan Dnyas, MslmanOsmanllara kar nlem almaya balar.

Tabii bu nlemlerin banda Bizans'n, Bat Hristiyan imparatorluklarndan yardm istemesi gelir.

Dnem din-tarm imparatorluklar dnemidir.

Hemen hemen btn siyasal olaylar din ve mezhep asndan deerlendirilmektedir.

Dolaysyla, byle bir yardmn muhatab her eyden nce Bat Hristiyan Dnyas'nn lideri Papalktr.

Oysa Bizans ile Vatikan arasnda ok nemli bir mezhep sorunu vard:

Vatikan Katolik, Bizans ise Ortodoks idi.

TARHMZLE YZLEMEK 43

stelik de 1400'l yllarda kiliseler arasndaki ayrm siyasetin ok nemli aralarndan biriydi ve

aradaki farklar gidererek tek at altnda toplanmak iin pekok aba harcanyordu.

te byle bir ortamda Bizans'n Osmanllara kar Bat'dan istedii yardm, derhal mevcut mezhepatmalar erevesinde deerlendirildi.

Bat Dnyas, Bizans'a yardma hazrd.

Ama boyardm ijnJ^k^OJ^JsD^ul^gsjirjY^r^b:

Bizans, kiliseler arasndaki hiyerari bakmndan Vatikan'n

siiirih^njp^leimdiyili.

Yani Ortodoks kilisesi, bamszlndan vazgeip Katolik mezhebinin denetimine girmeliydi.

Unutulmamal ki, dnem dinsel inanlarn siyaseti biimlendirdii bir dnemdi.

Hatta bu yzden Osmanllar Bizans' kuatrken, din adamlar hl meleklerin cinsiyetinitartyorlard.

ite Bat Dnyas'nn ne srd bu koul, Bizans'ta byk tartmalara yol at.

Zaten kiliseler aras kavga srmekteydi.

Bizans'da Din Adamlar Nasl kiye Blndler

Bizans ikiye ayrlmt.

Bir blm Osmanl tehdidine kar Vatikan'n stnln ve koruyucu emsiyesini kabul etmektenyanayd.

Bir ksm din adam ise ne olursa olsun inanlarndan vazgemeyi, yani mezheplerini yadsmayreddediyorlard.

nl, "Konstantinopl'da kardinal apkas grmektense Osmanl sar grmeyi ye tutarm," sz bu

dnemde ve bu erevede sylenmiti.


26/157

^Sonunda kiliselerin kendi bamszlklarna dknlnden dolay mezhepler arasnda uzlamasalanamad ve Bizans,Osmanllarn kuatmas srasnda Latin komutan Jstinyen'in komutasndaki

birka bin kiilik kk ve pek de bir ie yaramayan bir yardmla yetinmek zorunda kald.

Bylece Fatih Sultan Mehmet'in ii kolaylat.

44

EMRE KONGAR

Bizans Ortodoks kilisesinin Vatikan karsndaki bamszln savunanlarn nde gelenlerinden biriGeorgios Scholarios isimli bir papazd.

Kilise iindeki Eflatunculara kar sk bir Aristocu olan Georgios Scholarios, nceleri Vatikan ileBizans arasndaki uzlamay savunurken sonradan ok sert biimde Bizans Ortodoks kilisesinin

bamszlndan yana tavr koymutu.

Bizans'n Osmanllarn eline gemesinden ksa bir sre nce 1448 ylnda nl PantokratorManastr'nda greve balam ve Gennadius adn almt.

Bu isme mim koyun.

Fatih Sultan Mehmet'in Osmanl mparatorluu'nu kuran dahice atlmlarndan birini irdelerken bu dinadam yeniden gndeme gelecek.

Batllama Gle Balar

Alparslan'la Srer

Fatih Sultan Mehmet'le Kurumlar

Trkiye'nin Batllama serveni pek ok dnrn zerinde durduu nemli konulardan biridir:

Batllama nedir?

Ne zaman balamtr?

Ne kadar baarldr?

Batllama aslnda gerekli midir?

Batllama Bat taklitilii midir?

Batllama bir uygarlama mdr yoksa Bat Emperyalizmine boyun ei midir?

Bu sorular ve benzerleri yllardr Trkiye'de tartlan, zerinde eitli grler ileri srlen konularbelirler.

Trkiye'deki yaygn "resmi tarih" gr, reformlarn III. Selim ile balad, Batllama'nn ise 1839Tanzimat Ferman ile kurumlat biimindedir.

rnein nl siyaset ve toplumbilimcimiz Niyazi Berkes de bu grtedir.

Osmanl tarihinin irdelenmesi asndan bu gr, III. Selim'i bir balang, Tanzimat' bir krlmanoktas olarak kabul etmesi bakmndan dorudur da.


27/157

Ama bu balangcn, Osmanl'nn kn durdurmak iin giriilen bir "taklitilik" olduu zerindepek fazla durulmaz.

Tanzimat ise, arkasnda 1838 Osmanh-Ingiliz Ticaret Antlamas yatan bir "Bat Emperyalizmi"darbesinin ne kt bir krlma noktasdr:

46

EMRE KONGAR

Osmanl bu tarihten sonra srekli olarak yoku aa gitmi ve sonunda kerek Batllar tarafndanpaylalmtr. ** Oysa tarihi kesintisiz bir oluum olarak kabul edersek, Trkler iin Batllama, OrtaAsya'daki anayurtlarndan karak Bat ynnde ge baladklar anda etkisini gstermeye balayan

bir sretir.

Bunu sadece Bat'ya doru hareket anlamnda deil, ilevsel anlamda da sylyorum.

imdi baz okurlarm artacak bir ifadeyle ne demek istediimi daha iyi anlatmaya alaym:

rnein paradoksal bir biimde, Trklerin Mslman olmalar da, Batllama servenlerinin birparasdr.

Hemen "'Mslman Dnyas' ile 'Bat Dnyas' birbirinin kart deil mi, Trklerin Mslmanolmasn nasl 'Batllama' diye nitelersin," biiminde bir sorunun aklnza geldiini biliyorum.

Oysa yukardaki blmlerde anlattm gibi, Trkler Anadolu'ya doru hareket ederlerken, yani yolda,"g halindeyken" aadan, gneyden gelen Araplarla karlamlar ve kl zoruyla dinlerinideitirerek Mslman olmulardr.

Semavi bir din olan Mslmanla gei, Bat'da egemen olan Musevilik ve Hristiyanlk gibi tektanrl bir dine inanma asndan, Trklerin tarihinde, Batllama yolundaki ilevsel bir deimeyi desimgelemektedir.

amanizm'den Mslmanla gei, Trklerin tarihi asndan, Tanzimat Ferman'ndan ok dahanemli bir krlma noktasn belirler.

nk bu krlma noktas, daha sonra Osmanllar olarak Mslmanln en bykimparatorluklarndan biri olmasna yol am, onlar doudan batya uzanan bir dnya devleti yapmve bugnleri bile etkilemitir.

Trkler Malazgirt'ten Iznik'e 9 Ylda Ulatlar

Ben tarihi irdelerken somut tarihlerin vurgulanmasndan pek holanmam; zaten bu tarihleri aklmda datutamam.

Ama baz tarihler var ki, aralarnda geen zaman, ya ok ksa

tarihmizle yzlemek 47

ya da ok uzun olduu ve bir srecin niteliini belirledii iin .mmsanmalar gerekir.

Alparslan'n Anadolu'nun kapsn at Malazgirt Sava'nn larihi 1071'dir.


28/157

Bat Anadolu'nun en nemli kentlerinden biri olan znik'in, Seluklu Komutan KutulmuogluSleyman ah tarafndan fethi ise 1080 ylnda gereklemitir:

Yani Seluklular Dou Anadolu'dan girip 9 yl gibi bir sre iinde soluu Bat Anadolu'da almlardr.

Seluklular, bu ehri bakentleri yapmtr.

Ne yazk ki 17 yl sonra, 1097'de Birinci Hal Seferi srasnda yeniden Bizansllarn eline gemitir;ama bizim konumuz bakmndan bu geri aln nemli deildir.

Zaten kent sk sk el deitirmitir.

Sleyman ah'n olu I. Kl Arslan 1105'te yani Bizansllarn i'line gemesinden 8 yl sonra kentiyeniden almtr.

Fakat bu fetih de srekli olamam, bir sre sonra Bizansllar >ehri geri almlardr.

Daha sonra, yukardaki blmlerde belirttiim gibi IV. Hal Seferi ile tahtndan olan Bizansimparatoru Iznik'e gelmi ve yak-l.k 57 yl burada hkm srmtr.

Sonunda, 1329'da Orhan Gazi tarafndan yeniden fethedilmi ve ondan sonra hep Mslmanlarnelinde kalmtr.

Burada sadece kentin tarihsel yksn merak edenler iin ulattm bu el deitirmeler, yukarda dabelirttiim gibi, konumuz asndan hi nemli deildir.

Konumuz asndan nemli olan husus, Mslman Trklerin, v.ni Seluklular'n 9 yl gibi ksa birsrede Malazgirt'ten Iznik'e celmi olmalardr.

imdi siz deerli okurlarmn aklna ve izanna snp soruyorum:

Bu 9 yl iinde Seluklular, kendilerinden nce Anadolu'da v.ayan "Rum" dedikleri Bizansllar'ntmn kesip yok edebilirler miydi? ("Diyar Rum" sz, o zamanlar Anadolu iin Kullanlrd.)

Tabii ki "hayr".

48 EMRE KONGAR

Zaten XXI. yzylda bile Anadolu'da Mslman Trk nfusun yannda Hristiyan kylerinin varlbyle bir "yok etmenin" olmadn aka gsterir.

Peki o zaman ne olmu dersiniz?

Hi kukusuz, toplumsal etkileim devreye girmi ve Anadolu'yu fetheden Trkler buradaki Hristiyannfus ile karmlardr.

Zaten unutulmamaldr ki, sava kazanan Mslman Trkler, genellikle zaptettikleri kentinyneticisinin kzn da kendilerine e olarak almlardr.

Ya da kimi zaman siyasal ve askeri ittifaklar, dmandan alnan gelinlerle perinlenmitir.

"Yani ne demek istiyorsun?" diye sorarsanz, dediim ak: ^Trkler Anadolu'ya girdikleri andan

itibaren buradaki nfusla kaynam ve deyim yerindeyse, siyasal ve kltrel anlamda "Batllama"balamtr.


29/157

nk bu kaynama sadece evlenme yoluyla deil, kltrel alanda geleneklerden greneklerdenetkilenme yoluyla da olmutur.

Ayrca artk Trkler Avrupa siyasetinin de ayrlmaz bir paras haline gelmilerdir.

Bu sylediklerimin ne Trkle ne de Mslmanla aykr bir taraf vardr.

Dnyada birbirinden etkilenmemi din, mezhep, rk ve millet yoktur.

Zaten son genetik almalar, Anadolu insannn genlerinin evre lke insanlarnn genlerine okbenzediini bilimsel olarak da ortaya koymutur.

Osmanl mparatorluu'nun Kuruluu ve Mslman Trklerin Batllamas Fatih Sultan Mehmet'leKurumlar

Fatih Sultan Mehmet dnemi, en iyi bilmemiz gereken, aslnda en iyi de bildiimiz, ama en oksaptrlan dnemlerden biridir.

TARHMZLE YZLEMEK 49

rnein, "resmi tarih" tarafndan, Fatih'in stanbul'u fethet-likten sonra kenti yamalattrmad,tmyle koruduu ne srlr.

Kenti olanakl olduu lde koruduu dorudur ama yamalattrmad doru deildir, zatenolamazd da; nk btn clin-tarm imparatorluklarnn fetihlerinde, galip gelenlerin zenginlemesi,askerlerin canla bala dvmelerinin salanmas , mayla yama yaplr.

Yenilenlerin can, mal, rz, yenenlerindir.

Nitekim Fatih Sultan Mehmet de, stanbul'u fethettikten sonra gn gece kente girmemi,askerlerinin yamalamas iin beklemitir.

Kenti fetheden Osmanl askerleri, btn deerli eyay yamalam, bu arada fidye verebilecekzenginlikte olanlar zellikle seerek Bizansllar tutsak almtr.

Hatta tarih kitaplar, Bizansllar kuatma srasnda toplu halde kiliselerde toplandklar iin bu semeve tutsak alma iinin olduka abuk ve doru seimlere dayal bir biimde yapldn yazar.

Mslman-Trk tarihiler, kentin yamalanmad biiminde (, arptmalar yaparken, Batl tarihilerde Fatih Sultan Mehmet'in karde katlini yasalatran kanl bir padiah olduunu syleyerek onu

karalamaya alr.

Oysa biraz ilerde greceimiz gibi, bu konudaki Fatih Kanunnamesi, Osmanllarn XX. yzyla kadarparalanmadan gelmekti ni salamtr.

Yeri gelmiken belirteyim:

Bence Osmanl-Trk tarihinde iki dhi vardr: Fatih Sultan Mehmet ve Mustafa Kemal Atatrk.

Biri, tm dnyay ve tarihin akn etkileyen bir imparatorluk kurmu, teki de tarihin akndeitirerek yklm, yenilmi, igal edilmi bir din-tarm imparatorluundan, ada bir Trkiye t

Cumhuriyeti yaratmtr.Bu konuya ilerde yine dneceim.


30/157

imdi Fatih Sultan Mehmet zerinde duralm.

V 4

50 EMRE KONGAR

'/jf Fatih Sultan Mehmet Osmanl'y Bir Bat & imparatorluu Olarak Kurarken Neler Yapt?

Osmanl Devleti'ni gerek bir imparatorluk olarak kuran padiah Fatih Sultan Mehmet'tir.

Kendisine Roma mparatoru diyen Fatih Sultan Mehmet'in istanbul'u fethettikten sonra imparatorluukurumlatrmak iin yapt ileri yle zetlemek olanakldr:

1) Osmanl imparatorluu iinde ve Anadolu'da, Osmanl ailesine rakip olabilecek Mslman-Trkkkenli ailelerin siyasal gcn kstlam ve snrlamtr.

Sadrazam Mslman-Trk kkenli andarh Halil Paa'nn kellesini alm, yerine devirme Mahmut

Paa'y veziri azam yapmtr.

andarh Halil Paa'nn idam nedeni tartmaldr. Kimileri Bizans adna casusluk yaptna ilikindedikodularn olduunu syler. Kimileri ise, Fatih Sultan Mehmet'in, ilk tahta knda dmansaldrs karsnda, kendi yerine babasn yeniden padiahla armasn balamadn belirtir.

Nedeni ne olursa olsun, Fatih Sultan Mehmet'in, Osmanl imparatorluu iinde kendi ailesine yaniOsmanl ailesine rakip olabilecek Mslman-Trk kkenlilerin gcne son verdii aktr.

Unutulmamaldr ki, o dnemde hl Anadolu'da Karaman-oullar, Isfendiyaroullar, Akkoyunlulargibi baka Mslman-Trk beylikleri vardr ve Fatih Sultan Mehmet yapt savalarla bunlara sonvermi ve Osmanl imparatorluu'nun rakipsiz egemenliini salamtr.

Imparatorluu'nu gvence altna almak isteyen Fatih Sultan Mehmet ilk olarak, aile dndan gelecekrekabeti nlemitir; bir yandan Osmanl dndaki Mslman-Trk beyliklerini fethederken, teyandan Osmanl brokrasisi iindeki Mslman-Trk kkenli ailelerin yaratabilecekleri tehlikeyidurdurmutur; devirme kkenli sadrazamlarn Osmanl ailesine rakip olamayacaklar aktr.

2) Fatih Sultan Mehmet'in istanbul'u fethettikten sonra yap-

TARHMZLE YZLEMEK 51

t en nemli ilerden biri de Ortodoks Hristiyanlar korumas altna almak olmutur.

Bizans'n Bat Roma'dan yardm almasna karlk, Vatikan'n dayatmas olan Katolik Kilisesi'ninstnln kabul etmesini isteyenlere kar byk bir kampanya srdren nl Ortodoks din adamGeorgios Scholarios, fetih srasnda tutsak edilmi ve Edirne'ye yollanmtr.

te Fatih Sultan Mehmet bu din adamn buldurur, stanbul'a getirtir ve onu tm Ortodokslarn Patriiilan ederek, korumas altna alr.

Georgios Scholarios, zaten daha nce de belirttiim gibi, Gennadius adyla Pantokrator Kilisesi'neatanm nl bir din idamdr.


31/157

Fatih Sultan Mehmet bu nl din adamn Patrik atayarak hem Ortodoks tebaann gnln kazanr,hem de Hristiyanlarn mezhep kavgalarndan yararlanarak Katoliklere kar, Ortodokslarla stratejikbir ittifak kurmay amalar.

3) Fatih Sultan Mehmet'in stanbul'u fethettikten sonra yap-h bir baka nemli i, Dou-Bat

ticaretini elinde bulunduran (Cenevizlilere ve Venediklilere, ticari etkinliklerini srdrmelerinisalayacak olan baz imtiyazlar vermesidir.

Osmanllar, kapitlasyon denilen bu ticari imtiyazlar sadece lost lkelerin tccarna tanrlard.

Fatih Sultan Mehmet gibi, Kanuni Sultan Sleyman gibi padiahlar bu kapitlasyonlar, HristiyanDnyas iinde ittifaklar oluturmak iin, sadece ticari amala deil, siyasal hesaplarla dakullanmlardr.

Tabii, Osmanllarn gl dnemlerinde ie yarayan kapitlasyonlar, gerileme dneminde, zellikleadli kapitlasyonlara ila dnnce, imparatorluun ykl nedenlerinden biri haline gelmitir.

Bu konuya daha sonra dneceim, imdilik Fatih Sultan Mehmet dneminde kalalm.

4) Fatih Sultan Mehmet'in yapt en nemli ilerden biri, )smanl ailesi iindeki taht kavgalarnnlemek, bu yzden im-

52

EMREKONGAR

paratorluun paralanmasn engellemek iin, teki akrabalarn ldrlmelerine yani ehzade katlineizin vermesidir.

Bu yapt, gerek seri hukuk, gerekse rfi hukuk asndan doktrinde ok tartmaldr ama sonuolarak bu kanunnamenin rfi hukuk-eri hukuk sentezine dayal bir karar olduu aktr.

Fatih Sultan Mehmet'in ok iyi bir eitim ald bilinir.

Tabii bu eitimin bir paras da tarih bilgisidir.

O dnem iin tarih bilgisi esas olarak "Osmanl ailesinin tarihidir".

Fatih Sultan Mehmet zellikle Yldrm Bayezit'in Timur'a yenilgisinden sonra imparatorluun iinedt "karde savalarn" (yani Fetret Devrini) ok iyi bilir.

Bu nedenle de btn din-tarm imparatorluklarn paralayan karde kavgasn nlemek iin bukanunnameyi karmtr.

5) Fatih Sultan Mehmet, devlet yapsn kurumlatrmtr. Sadrazam Osmanl brokrasisinin bayapm, yenierilii

glendirerek, merkezi ynetimin egemenliini pekitirmitir.

Divann idaresini sadrazamlara brakarak, kendisi kafes arkasna ekilmitir.

Sadrazamn yetkileriyle birlikte defterdarn, kazaskerlerin ve dier st dzey memurlarnn grevlerini

tanmlam, bylece merkezi brokrasiyi kurumlatrmtr.


32/157

6) Osmanl tarihinin ilk devalasyonunu yapm, yani parann deerini drmtr.

Bylece merkezi yapy glendirmek ve geniletmek iin gereken finansman salamtr.

Bilindii gibi Osmanl'nn parann deerini drme yntemine tai deniliyor:

Mau yani tai edilmi sikke, ya kltlm ya da iine bakr kartrlarak gm gramajdrlm ake.

Tabii herhangi bir tai ilemi yapldnda Galata bankerleri derhal bu durumu fark ediyor veOsmanl parasnn Bat devletlerinin altnlar karsndaki deerini dryorlar; bylece devalasyonortaya kyor.

Tarih Vakf'nm yaymlad Osmanl mparatorluu'nda Parann Tarihi adl enfes bir kitab da olandeerli biliminsan

TARHMZLE YZLEMEK 53

l'rof. evket Pamuk, son bulgularn stanbul ve Dier Kentlerde tteyz Yllk Fiyatlar ve cretler,1469-1998 adyla Devlet istatistik Enstits tarafndan yaymlanm olan kitabnda okurlarla

paylam.

evket Pamuk diyor ki, "Taii en ok sevenler, merkeziyeti ve reformcu Padiahlar. Osmanl'da ilktai, Fatih Sultan Mehmet ocukken birinci kez tahtaktnda yaplyor. Sonra Fatih, her on ylda

bir tai yapyor. Bir baka byk tai 11. Mahmut zamannda yaplyor rnein.

"O zamanlar enflasyona kar gvence salayan, faiz ve benze- i kurumlar yok. Bu nedenle sabitgelirliler yani esnaf ve yenieriler ok zarar gryor. Bir tai srasnda 1 duka altnn deeri 18

akeden 44 akeye kartldnda, yenierilerin maa gnde ake. Bunun zerine yenierilerEdirne'de bir tepede toplanp olay protesto ediyorlar ve maalar gnde 3,5 akeye ykseltiliyor.Edirne'deki bu tepenin ad bugn de 'Buuk Tepe'".

evket Pamuk, verilerini zaman grafkleriyle aklyor. Akenin iindeki gm miktarnndrlmesini de bir grafikle l'stermi:

Buna gre, 1844'ten sonra artk tai yok, istikrar var, nk Bat "Siz tai yapmayn biz size borverelim" diyor ve Osmanl I mparatorluu, Krm Sava iin tai yapmak yerine Bat'dan boralnca, iflas ediyor ve kyor.

Biliyorsunuz, imparatorluun asl k, Birinci Dnya Sa-v.'ndan ok nce, iflasettii ve vergigelirlerine Dyun-u Umumiye daresi araclyla Batllar tarafndan el konulduu 1881 vlndagereklemitir.

Osmanl'nn iflas konusuna ilerde dneceim.

7) Fatih Sultan Mehmet'in gerekletirdii bir baka nemli < levrim, kendi portresini yaptrmasdr.

Resmin ve heykelin putlar anmsatt iin gnah sayld slam kltrnde byle bir davran, balbana bir kltrel levrim nitelii tar.

"Resmi tarih", genellikle Fatih'in talya'dan getirttii ressam larak sadece Gentile BeHini'yi belirtir.

Oysa Fatih Sultan Mehmet, Bellini'den baka daha birok


33/157

54

EMRE KONGAR

sanat, haritac ve benzeri insanlar getirterek, stanbul'da islam kltr asndan gerek bir Rnesansbalatmtr.

rnein, Constanza da Ferrara, Fatih'in resimlerini madalyonlar zerine izen bir baka ressamdr.

Sevgili okurlarm, bu satrlar siz belki ilk kez okuyorsunuz ama ben yllardr Osmanl-Trk"Batllama" srecinin kurumsal balang noktas olarak Fatih Sultan Mehmet'i anlatrm.

1970'lerin sonunda birlikte katldmz bir ak oturumda deerli air, denemeci ve dnce insanEnis Batur szlerine, "Ben de Osmanl-Trk Batllamasnn Emre Kongar'n ne srd gibi FatihSultan Mehmet'le baladn dnyorum," diye balamt.

Enis Batur'un, belki kendisinin bile imdi pek anmsamad bu szleri bana byk g vermiti;

sonunda bu kitapta okuduunuz dncelerim zaman iinde daha da berraklat ve geliti.

Bu almay yaparken dantm deerli tarihi Murat Bardak da, Batama'nn Fatih SultanMehmet ile kurumlat kansnda olduunu syledi.

Fantezi ve edebiyat sevenler iin bir de gnderme yapaym:

Fatih Sultan Mehmet dneminde geen, ama zamanmzdaki-YK' ve 1980 ncesi renci olaylarneletiren bir de roman yazdm bu arada:

Hocaefendi'nin Sandukas, burada anlattm konular arka plan olarak kullanan, gnmz eletirmekiin yazlm bir fantezi tarih romandr; 1990 ylnda yaynlandndayln en ok satan kitaplararasna girmiti.

(Osmanl konusunda pek ok alma var ama nl tarihimiz Halil nalck bu konunun en nemliuzmandr. Mustafa Akda, mer Ltf Barkan gibi biliminsanlarnn yannda, Halil nalck'inalmalarndan ok yararlandm. Osmanl'yla ilgilenen okurlara, onun btn kitaplarn ve zellikle deson kan Tarihilerin Kutbu adl, Emine aykara'nn kendisiyle yapt konumalardan oluanalmay neririm.)

02482348534853484848532348904853534853534853

"Osmanl Hi Kimseyi nanandan Dolay Yakmamtr" Yalan

Deerli okurlarm, bana bu kitab yazma kararn verdiren olaylardan biri de birka yl nce birtelevizyon programnda dinlediim bir tarih profesrnn syledikleriydi:

Adnn nnde bir de profesr unvan bulunan ama adn .umsamadm bu zat, televizyonda,izleyenlerin gznn iine luka baka, "Hristiyanlar, Engizisyon Mahkemeleri kararyla atr\iituinsanlar yakarken, Osmanllar kimseyi inanlarndan dolay yakmamtr," diyordu.

Oysa, ne yazk ki Osmanllar da inanlarndan dolay Huru-I ileri, stelik de din adamlarndan fetvaalarak yakmlard.

Bu yanl, tarihe dinci ve milliyeti gzlklerle bakan "resmi .rih" anlaynn Mslmanlkorumak ve yceltmek kaygsn- lan kaynaklanyordu.


34/157

Oysa Mslmanlk da Trklk de, tarihi saptrarak korunmaz ve yceltilmez.

Tam tersine, bu inanlar ya da ideolojiler adna tarihi saptrmanz, o inanlara, o ideolojilere zararverir.

stelik daha nce de belirttiim gibi, a, din-tarm impa-.(torluklar adr ve dinler ile mezheplersiyasal parti ilevi i'.rdkleri iin, "inan alannda" gibi grlen pek ok karar ve -vlem, aslnda"siyasaldr", ynetime ilikindir ve imparatorluklarn gvenlikleriyle ilgili olarak alnm veyaplmtr.

Hurufilerin yaklmas da byle "imparatorluun selameti"yle ilgili bir karar ve eylemdir.

Bu eylemin altnda, inan sorunu deil, Hurufilerin saraya szmas sonunda ortaya kan bir siyasalsorun vardr.

56 EMRE KONGAR

ilgin BirMezhep: Hurufilik

"Huruf Arapa'da "harf" szcnn ouludur.

Hurufilik, harflerin Allah'n grnts olduu inanc zerine kurulu bir mezheptir.

Hurufilere gre varlk sesle oluur.

Ses, asl yaratc lemden, madde lemine gelen ve madde biimine brnen her eyde vardr.

Canszlardaki ses, birbirine vurulduu zaman aa kar, can- j llarda zaten vardr, insanda ise tamolgunlua eriir.

Sz, sesin hem olgunlam hali hem de amacdr.

Sz ise harflerden meydana gelir.

Bu nedenle Hurufi inanc, harflerin mukaddes niteliine dayanr.

Arap alfabesindeki 28 harf ile Fars alfabesindeki 32 harfi Allah'n yeryzndeki varl, iareti olarakkabul eder.

Fars alfabesindeki 32 harfin insann yznde bulunduuna inanr.

1339 ylnda Horasan'n Esterbd kasabasnda doan, kendini son peygamber olarak ilan edenihabeddin Fazlullah tarafndan 1386'da kurulmutur. Genel olarak tasavvuf ve Bektailik inancerevesinde incelenen bir mezheptir.

Fazlullah, evrenin znn ve gereinin kendi kiiliinde grndn ne srm ve son peygamberolduu iddiasnda bulunmutur.

Hurufi inancna gre, evren ebedidir ve srekli hareket halindedir; doal olaylar da bu hareketsonucunda ortaya kar.

Bu inanlar ile Hurufiler diyalektik dnceye yakn bir yaklam sergiler.


35/157

Hurufilere gre madem ki Allah kendini peygamberler vastasyla gsterir, her peygambere gelenharfler zamanla artar:

Hz. Adem'e 9, Hz. brahim'e 14, Hz. Musa'ya 22, Hz. sa'ya 24, Hz. Muhammet'e 28 ve sonpeygamber Fazlullah'a 32 harf malum olmutur.

Bu saylar, her bir peygambere gnderilen ayetlerin yazlm olduu dilin alfabesindeki harflerinsaylardr:

/

TARHMZLE YZLEMEK 57

branice'de 22, Yunanca'da 24, Arapa'da 28, Farsa'da 32'dir.

Kendisine en ok simge yollanan son peygamberin kendinden nce gelenlerin btn bilgilerinizmesi ve onlarn tesine gemesi doaldr.

Hurufiler bu inanlaryla insann yznde de Allah yazldn dnrler:

Bu inanca gre, burun kemii "elif, burnun iki tarafi "lam", gzler de "ha" harfi olarak, insannyznde iki tarafl simetrik bir biimde Allah yazar.

Zaten Allah bu lemde insan biimine brnmtr.

Fazlullah 1394 ylnda eyh brahim adl bir din adamnn fetvasyla ldrlm, cesedi sokaklardasrklenmitir.

Fazlullah'n ldrlmesi Hurufiliin yaylmasn durdurama-ntr.

XIV. yzyln ikinci yarsnda Irak'ta, Azerbaycan'da ve Anadolu'da hzla yaylan Hurufilik,kurucusunun lmnden sonra da kurucunun halifeleri tarafndan yaylmaya devam etmitir.

nl air Nesimi de Fazlullah'n halifelerinden biri olarak bu yaylmada stn sanatyla nemli bir roloynamtr.

(Bu arada Nesimi'nin Msr erke Klemenleri Hkmdar I'1-Meyyed eyh'in emriyle 1418 ylndaHalep'te ldrldn ve derisi yzlerek yedi gn tehir edildiini de bu blme eklemeliyim.Unutmayalm ki, o dnemde her yeni mezhep, mevcut iktidarn ideolojisine bir siyasal muhalefetanlamn tar ve lmle cezalandrlrd.)

Glenme Yaklmayla Sonulanyor

Hurufiler, Mslmanlarla birlikte Hristiyanlar da etkileye-ck gelitiler. Harflere dayal yorumlar,Hristiyan inancn da kapsayan bir nitelik tayordu ve Fazlullah, Hz. isa'nn yeniden dnyayadneceine inananlar tarafndan da bu dn simgeleyen peygamber (yani Hz. isa'nn yenidendnyaya dn) olarak kabul gryordu.

Hurufiler, kurduklar inan sistemiyle iktidar da ele geirmek istiyorlard.

58 EMRE KONGAR

Zaten o dnemde her yeni mezhebin mevcut iktidara kar siyasal bir seenek oluturmak iin ortayaktn biliyoruz.


36/157

Fazlullah'n ldrlmesinden sonra ran'da eitli isyanlar kardlar ve bu isyanlarn kanl bir biimdebastrlmasyla yava yava Anadolu'ya kaymaya baladlar.

Yaylmalar ve etkileri gittike artan Hurufler, sonunda Fatih Sultan Mehmet zamannda saraya daszdlar.

Ae yelerini etkileyerek Padiah'a ulamaya alan Huru-filer, bu abalaryla byk bir olaslklaHristiyanlarn da imparatoru olmay planlayan Fatih Sultan Mehmet'in ilgisini ekmi olabilirler.

Fakat saraya szmalar onlar iktidara deil, alevlerin iine tayacakt.

Durumun ciddiyetini Veziri Azam Mahmut Paa'dan renen, o zamanlar Edirne'de erefeliCami'nde mderrislik yapan Mft Fahreddin-i Acemi derhal harekete gemitir.

Hem Hurufilerin yaklmalar iin fetva vermi, hem de kendisi bizzat diri diri atete yaklmalarmgerekletirmitir.

Daha sonra gerek II. Bayezit gerekse Kanuni Sultan Sleyman dnemlerinde de eitli bask ve srgncezalarna uramlarsa da, Hurufiliin yaylmas engellenememi, Hurufler ve Hurufilik, Bektai-Alevi kltr iinde yaamaya devam etmitir.

Hurufilerle ilgili bu tarihsel gerekler "resmi tarih" tarafndan grmezden gelinen konularn bandagelir.

Hatta baz tarihiler tarafndan tmyle inkr edilir.

Oysa Osmanl tarihi bir din-tarm imparatorluu tarihidir ve bu tr imparatorluklarda egemenliin dineve gelenee dayand bilindiinden, btn mezhep ve inan kavgalarnn kanl bitmesi kimseyi

artmamaldr.

Tarihe ve bilime aykr olan davran, artk egemenliin halka, millete dayal olarak kullanldgnmzde, hl din ve mezhep duygularn siyasal iktidar iin smrmektir.

Unutulmamaldr ki, bu davran amza gre sadece gericilik deil, ayn zamanda Kahramanmara,orum ve Sivas olaylarnda grld gibi sonucu kanl gelen bir inan tahrikiliidir de.

/

TARHMZLE YZLEMEK 59

Hurufilerin Atalar: Karmatiler

Huruflerden sz edince Karmatiler'i anmsamamak olmaz.

slam tarihinin ne denli aprak, ne denli kanl ve at-mal olduunu vurgulayan, smailiyemezheplerinden biridir Karmatiler.

Karmatiler: IX. yzylda ortaya km olan ilk islam komncleridir. (Siz bunu "komnistleri" diyede okuyabilirsiniz.)

Yani Anadolu'da "Fetret Devri"nde nem kazanan eyh Bedrettin hareketinin, Hurufilik gibi mezhep

mensuplarnn atalar.


37/157

Karmatilik, gizli bir rgt: Tarihteki ve gnmzdeki btn gizli rgtlerin anas; Hasan Sabbah'nHaainler'ine de kaynaklk ediyorlar.

Ftvve yani Ahilik de bunlardan geliyor.

Arap Yarmadas'nn gneyinde korsanlk yapyorlar.

Zenginden alp yoksula vermek, genel uygulamalar.

Bu adan Robin Hood'un da atalar.

930 ylnda Mekke'yi fethedip Hacer-i Esved'i karyorlar.

Karmatiler'le baa kamayan Abbasiler, Seluklu Sultan Me-likah'tan yardm istemek zorundakalyor.

iki haram deil, arap iiyorlar, gne domadan iki rekat, gne battktan sonra da iki rekat namaz

klmann, ylda iki gn oru tutmann yeterli olduuna inanyorlar.

Kbleleri Mekke deil, Kuds.

islam tarihinde daha nice garip ve anlalmas zor mezhep var.

Devletin mezhebi tabii btn bunlara kukuyla bakyor ve eline frsat geer gemez, derhal ortadankaldryor, nk mezhep fark o zaman iin siyasal muhalefet anlamn tayor.

Osmanl'nn Hurufileri yakm olmas, dnemin siyasal gerekleri erevesinde son derece doal bireylemdir, asla imparatorluun sulanmasna yol aamaz.

(Bu konularda en gvenilir kaynak slam Ansiklopedisi'dir. Ayrca ismet Zeki Eyubolu'nunTasavvuf, Tarikatlar, Mezhepler Tarihi adl kitabna, Abdlbky Glpnarl'nn iilik adl eserine veFaik Bulut'un kitaplarna baklabilir.)

/

Byk Osmanl Bilgini Takiyettin

ve (Top Ateiyle) Yerle Bir Edilen

lk Gzlemevi

Sevgili okurlarm, km, szde bir laik eitim sistemi ve onun yerine geirilmek istenen dinci,szde bir imam-hatip dzeni, ocuklarmz hem kara cahil, hem de dogmatik dnceye yatkn bir

biimde yetitirdii iin, ne kendi tarihimizi ne de dnya tarihini biliyoruz.

ocuklarmza Galile'yi biraz retiriz; o da yalan yanl.

Ama yine de hemen herkes Galile'yi tanr, ama kimsenin Takiyettin'den haberi yoktur.

nk Takiyettin'den sz etmeyiz.

Galile'nin yarglanndan otuz yl kadar nce, eyhlislam bkrtmasyla III. Murat'n, emrinde 15

kadar biliminsan olan, ann en ileri ara ve gerelerini kullanarak gkyznn srlarn zmeye


38/157

alan Takiyettin'in gzlemevini (rasathanesini), "uursuzluk getirir" diye, Kaptan Derya Kl AliPaa'ya (bir rivayetegre bombardman ettirerek) yktrdn kimse ne anmsar, ne okutur.

Bir Osmanl liminin yks

Takiyettin, 1526 ylnda Msr'da domutur.

iyi bir eitimden sonra Tennis kadlna atanmtr.

Kad olduu srada 25 metre derinliinde bir kuyu kazdrarak gzlemlerde bulunmutur.

Daha sonra istanbul'a gelen Takiyettin, Mustafa elebi'nin lm zerine 1571'de Mneccimbalaatanmtr.

TARHMZLE YZLEMEK 61

Takiyettin, dnemin Padiah' III. Murat'a, nl Trk devlet adam ve mneccimi Ulu Bey'in yapt,

kullanlan zid'm yani yldz kmelerinin ve burlarn durumunu gsteren horos-top'larn dayandhesaplarn eskidiini, yeni gzlemler yaplmas gerektiini bildiren bir rapor verir.

Tam bu noktada bir an durup tarih yazmndaki bir terim saptrmasndan sz etmek istiyorum:

Tarih anlatlrken, esas olarak grevi mneccimlik, yani bugnn terimleriyle astrologluk olanlara,yldz fal bakarak gelecekten haber verenlere, genellikle astronom, yani gkbilimci denir.

Aradaki fark, astronomlarn gkbilimci, astrologlarn yani mneccimlerin ise kahin yani gelecektenhaber veren kiiler olmasdr. Tabii o dnemde btn mneccimler (mneccim, "ilmi ncum"dan yani"yldzlar ilmi"nden gelen bir szcktr) ayn /amanda birerastronom'dur.

Bu adan, bata byk Trk bilgini ve devlet adam Ulu Bey olmak kaydyla, eski dnemlerinmneccimlerini "astronom", "gkbilimci" diye nitelemek hem doru hem yanltr.

Dorudur, nk bunlar zic, yahut zayie {zic, cetvel, zayie, m cetvellerden kan sonulara denirama zamanla bu terimler birbiri yerine kullanlr olmutur) denilen horoskoplar dzenlemek iingkyzn incelemi ve astronominin gelimesine yardmc olmulardr.

Yanltr, nk amalar bilimin gelimesi deil, gaipten (bi-11 nmeyenden) haber vermektir.

Evet, ite Padiaha bir rasathane kurulmas iin rapor veren Takiyettin zamannn en nlmatematikisi ve mneccimidir.

III. Murat, Sadrazam Sokollu Mehmet Paa'y ve nl bilgin Sadddin Efendi'yi 1575'te bu .yenigzlemevinin, yani rasathanenin inas iin grevlendirir.

stanbul'da Tophane srtlarnda kurulan gzlemevi, Avrupa'da hayranlkla anlan benzerlerinden hi de aa kalmaz; iinde dnemin pek ok l ve hesap ara-gereci vardr.

Takiyettin, pek ok ara ve gerecini kendi retmi, matematik ve astronomi alannda zgn gzlemlerve hesaplamalar yapmtr. /

62 EMREKONGAR

Kaptan Derya Kl Ali Paa Gzlemevini Topa Tutarak Yerle Bir Ediyor


39/157

Emrinde 15 baka bilgin alan Takiyettin, Mneccimba olarak saraydaki pek ok kiininkskanln zerine eker.

1577'de gkyznde grlen bir kuyrukluyldz, uursuzluk alameti saylr.

Derken, 1578'de veba salgn balar.

Bilindii gibi veba .salgnlar Avrupa'da Tanr'nn bir cezas sanld iin, Engizisyon Mahkemelerikararyla pek ok kadn, "cad" ve pek ok Yahudi, "dinsiz" diye yaklmtr.

Ne yazk ki, Osmanl'da da veba salgn Allah'n bir cezas sayld iin pek ok sorumlu aranm, buarada, gkyzn gzlemleyen Takiyettin'in rasathanesi de bu sorumlular arasnda grlmtr.

Bu arada 1579 ylnda Veziri Azam Sokollu Mehmet Paa'nn lm, onu en byk destekisindenmahrum brakr.

Sarayda byk bilgin Sadddin'i ve Takiyettin'i ekemeyenlerin gc de artmtr.

eyhlislam Kadzade, onlar ekemeyenlerin banda gelir. Padiah'a yollad mektupta, "Rasaticrasnn, (gzlem yapmann) eflakin (evrenin, Allah'n) srlarn renmee teebbs mahiyetinde birkstahlk olduunu rasathane ihdas eden (gzlemevi kuran) devletlerin zeval bulduunu (ykldm)"bildirir.

Sonunda 1580 ylnda Padiah III. Murat, Kaptan Derya Kl Ali Paa'ya bir hatt hmayungndererek gzlemevinin yklmasn emreder. Kl Ali Paa gemileriyle bir gece Tophane nnegelir ve rasathaneyi yerle bir eder.

Kl Ali Paa, Aslen Luka Galanti Adnda Bir italyan'dr

Bu arada, Osmanl mparatorluu'nun 16 yl boyunca kaptan deryaln (yani deniz kuvvetlerikomutanln) yapan Kl Ali Paa'nn Ulu Ali Reis adyla tannan bir korsan ve Luka Galantiadnda bir italyan olduunu belirtmeliyim.

TARHMZLE YZLEMEK 63

Napoli'ye papaz olmaya giderken Cezayir korsanlarndan Ali Ahmet Reis tarafndan esir edilir, birsre kadrgalarda forsalk yaptktan sonra, yaplan savalarda cesareti ve kahramanlyla gze arpar,reisi Ali'nin adn alarak Mslman olur.

Daha sonra Turgut Reis'in donanmasna katlr.

Osmanl donanmasnn Hal donanmas tarafndan yenilgiye uratld 1571 Inebaht (Lepanto)felaketinden kurtulup stanbul'a gidii, kaptan deryalkla dllendirildi; bylece Ulu Ali Reis, KlAli Paa oldu.

Osmanl'nn devirme politikas sadece sarayda ye karada deil, denizlerde de ie yaryordu.

te toplaryla Takiyettin'in gzlemevini ykan Kaptan Derya bu Kl Ali Paa'dr.

Sevgili okurlarm, aman burada bir yanl anlalma olmasn:

Kl Ali Paa'nn yksn sadece ilgin olduu iin anlat-im, yoksa maksadm, "Bakn Hristiyankkenli bir Kaptan, z be z Mslman bir bilginin gzlemevini nasl ykt," demek deildi.


40/157

Zaten Takiyettin'in gzlemevinin yksnden anlalaca gibi, ykma karar, bata eyhlislam olmakzere, dnemin z be z Mslman devlet adamlarnca verilir.

Ayrca unutulmamaldr ki, nl Veziri Azam Sokollu Mehmet Paa da bir "devirmedir" verasathanenin yapmna destek vermitir.

Bana kalsa, Osmanl mparatorluu'nun "Duraklama Dnemini" devlet adamlarnn lm veyasavalar ya da antlama-l.rla deil, ras

Documents

Emre Kongar - Tarihimizle Yuezlesmek Tnctr