DerslerQUENYA quenya Quenya Diline Giriş Ai! Her Tolkien meraklısı Elfçe’yi, öğrenmek ister. Öğrenmesi en kolay mı bilmem ama elimizde en çok materyal olan elf dili Quenya’dır. Burada Quenya’yı size Yüzüklerin Efendisi kitabında kullanılan akansa göre yani üçüncü çağ aksanı ile öğretmek için derslere başladık… Hepinizin bildiği gibi Quenya gerçek bir dil değildir. Yazılmış bir dildir. Dolayısıyla bu dil konuşmaktan çok yazışmanıza yarayacak. Neden mi? Çünkü çevrenizde bu dili konuşan pek az ve belki de hiç kimse yok, ama internette pek çok sitede özel forumlar var bunun için. Quenya öğrenmesi kolay bir dil mi? Hayır kesinlikle değil. Gerek konuşma gerek kelime gerek cümle yapısı gerekse pratik yapma konusundaki olanaksızlıklardan dolayı belki de öğrenmesi en zor dillerden biri. Ama bu sizi yıldırmasın. Peki Quenya neye benziyor? Türkçe’ye… Tabii tam olarak değil ama bir takım benzerlikler var. Aslında Fince’ye daha çok benziyor. Örneğin Quenya’da ekler sözcüğü sonuna ekleniyor. Ör: Anar caluva tielyanna Burada “Güneş yolunuzun üzerinde parlasın” deniyor. Tielyanna “yolunuzun üzeri” demek. Gördüğünüz gibi –lya “nuzun” –nna ise “üzeri” anlmlarını taşıyor.Ders 1: ders 1 Quenya alfabesi şu şekilde yazılabilir: c (= k), d, f, g (türkçe c), gw, h, hy, hw, l, ly, m, n, nw, ny, p, qu, r, ry, s, t, ty, v, y ve w Quenya’nın sesli harfleri a, e, i, o, u dır.; uzun sesler ‘ ise işaretlenir ör:: á, é. Kimi ünlüler kapalı kimileri ise açıktır. Bundan kastım; aaaaa deyin ve oooooooo deyin. Ağzınızın aldığı durumları karşılaştırın. "a" en açık seslidir ve Türkçe'deki gibi okunur. "u" ise en kapalı seslidir ve o da Türkçe'deki gibi okunur. Harfler genel olarak , İtalyanca’daki şekilleri ile okunmalıdır ve sesli harfler çoğunlukla Türkçe'deki okunuşlarına benzerler; uzun sesler á ve é belirgin biçimde normal a, e seslerine, kısalarından daha yakındır. Bazı sesler üzerlerinde çift nokta ile yazılır(ë, ä etc.), ama bu onların okunuşlarını etkilemez. Bu tür harflerin okunuşları tıpkı İngilizce’deki gibidir. “ai, au, eu, oi, ui, ve iu” gibi iki ünlüler vardır. Ünsüzlerden c mutlaka k; l ise bildiğimiz L olarak okunmalıdır; r titrek okunur; s okunmaz; y sessiz kullanılır(İngilizce’deki you gibi). İdeal olarak, t, p, c sessizleri güçsüz okunur. Süreksiz sessizler -y (ty, ny gibi.) ile biter; sürekli sessizler ise genellikle -w (ör: nw, ama cw yerine qu[Q] okunur). H, [x] (Almancada ki ich-Laut gibi) t’den önceki ses gibi okunur, tabii eğer ht kombinasyonunda e ya da i harflerinden biri gelmemişse, h Almanca’daki ich-Laut gibi okunur. Öbür türlü, h İngilizce’deki gibi okunur. h; ne kadar hy ve hw ile simgelense de sırasıyla ich-Laut ve sessiz wh (Amerikan İngilizcesindeki gibi bir wh), ile okunurlar. hl ve hr kombinasyonlarında orijinal olarak sessiz olarak tanımlanır l ve r, ama üçüncü çağda bu iki ses normal l ve r olarak okunmaya başlanmıştır. Kimi uzun sözcüklerde, vurgu ikinci heceden sondaki uzun heceye düşer. Eğer sonuncu hece kısaysa, vurgu üçüncü heceye düşer (sözcük iki hecen uzun değilse, ilk hece uzun da olsa kısa da olsa vurguyu alır). Qu yalnızca Q anlamı taşır, yukarıda da bahsettiğim gibi cw da aynı şekilde q anlamı taşır. Kimi "a"lar tam okunurken kimi "a"lar yok sayılır. Örneğin Quenya kelimesinde "a" okunurken "anna" kelimesinde (anlamı hediye) tıpkı İngilizce'deki Anna isminin okunması gibi okunur. (ann) Notlar: Ünlü harfler: "i" harfi de tıpkı Türkçe'deki gibi kullanılan bir harfdir. ô harfi TR o, ú harfi TR ü gibi okunur. "ai" harfi "ey" gibi değilde "ay" gibi kullanılır. (İngilizce kaynaklardan örnek: "fail" gibi değil "aisle" gibi) "au" harfi bir yerimiz acıdığında verdiğimiz tepki sesi "ov" olarak okunur. "eu" Türkçe'deki e harfi gibi okunur. "iu" harfi "yu" gibi okunabilir.

Ünsüz harfler: C her zaman k'dir hw, hy, hl, hr harflerinde h okunmaz ve ikinci harf İngilizcedeki hali ile okunur. hl ve hr nefes sesi, ıslık gibi çıkarlar. hw İngilizcedeki wh gibidir. h bunlarınn dışında kullanıldığı zaman Türkçe'dekinden daha sert bir sestir. "Hey" kelimesindeki gibi. (İngilizce örnek: Breath) "l" Türkçedeki "gel, al" deki l gibi kullanılır. "n" Türkçedekinden biraz daha kalın İngilizcedeki n gibi kullanılır. "r" ise Türkçedeki esrar kelimesine yakın bir okunuştadır. "s", z gibi okunmaz. Daha çok nefes verme sesi gibi okunmayan bir sestir. v ve w arasındaki fark şudur: v daha açık ve w daha kapalı bir sestir. y harfi ise "yavru" kelimesindeki y gibi okunur.(İngilizce örnek: "yes") Çift nokta kullanımı: Yukarıda belirrtiğim gibi çift noktanın okunuşa hiçbir etkisi olmaz, lakin yazıda kullanılmaktadır. Tolkien bunu bir çok yerde kullanmıştır. ä, ö, ë. Aslında bunlar tam olarak gerekli değildirler. Yalnızca İngilizce okumadan ayrı oldukları belirtmek için kullanımışlardır. Bunları kullanma kuralları vardır ama ben gerekli görmediğimden onları burada yazmayacağım… Ne kadar hızlı konuşmalıyız? Konuşma hızına gelince, eğer Quenya konuşursanız çok hızlı konuşmalısınız. Daha önce belirttiğim gibi İtalyanca ile benzerlikleri var dilin, ayrıca Tolkien İtalyanca dilini severmiş. Dolayısıyla Quenya hızlı bir dil ve bu dili hızlı ve doğru konuşmak bu dili iyi konuşmak anlamına geliyor. KELİME BİLGİSİ Bu kadar kuramsal bilgiden sonra hoşunuza gideceğini düşündüğüm genel kalıplar: Selam!: Ai! Benim adım...: .... nîn ess veya essen ..... kim? ne? : man? senin adın .....: .... cin ess veya esseg ... sin : bu tan: şu ent: oradaki im veya ni :ben em: biz eg: sen ech: siz (çoğul anlamda) edh veya el: siz (saygı) e: o (insanlar için [ve elfler tabii]) San: o ( cansız varlıklar ve hayvanlar) sain: onlar nin : bana men : bize cen: sana chen:size (çoğul) den veya len :size (saygı) sen : ona ten: onlara nin: benim cin:senin din:sizin tin:onun min: bizim chin: sizin lin: sizin

tin: onların Yazıyı bitirirken şunu söylemek istiyorum, yazı hakkında görüşlerinizi bana atın, forumlara veya maille. Bu bölümün sizin istekleriniz doğrultusunda ilerlemesini istiyorum. Mesela alıştırmamı istersiniz, daha fazla gramer mi daha fazla sözcük mü olsun? Bekliyorum... QUENYA DERSLERİ 2. KISIM Herhangi bir şeyi anmak için kullanılan sözcüğe isim dendiğini hepimiz biliriz. Ağaç, araba, taş isimdir. İnsan isimleri de...Bir çok dilde isimlerin sonuna ekler eklenir. Örneğin Ali ile ev kelimesini birlikte kullanmak için Ali'nin evi diyebiliriz. Kimi dillerde bu ekler birbirine benzeyebilir. Örneğin İngilizcede çoğul eki ile (girls) sahiplik eki (girl's) benzerlik gösterir. Çoğu dilde bir isim en fazla 4-5 farklı biçimde bulunabilir. Ama Quenya'da yüzlerce biçimde bulunabilir. Çünkü aynı kelime içinde cismin bulunduğu yer ve çoğulluğu belirtilir. (Türkçe'den biz buna alışığız.) Hatta son dönem Quenya'sında adın sonuna onun kime ait olduğu dahi eklenebilmektedir. Sözgelimi -rya "onun" anlamına gelir, máryat onun elleri.(Sondaki t harfi bir çift olduğunu belirtiyor) Bu bölümde öğrenci Quenya'nın deli gibi zor bir dil olduğunu düşünebilir, (-Oha, yüzlerce farklı biçim.) veya onun harika bir dil olduğunu düşünmeye başlar. (Vouv, yüzlerce farklı biçim) Korkmaya gerek yok çünkü bu biçimler çeşitli eklerin kombinasyonu ile oluşuyor, ve dediğim gibi bu Türkçe'de de varolan bir şey. Biliyorsunuz ki 250'ye kadar saymak için ikiyüzelli tane ayrı sayı bilmeye gerek yok. 0 ve 9 arası yetiyor. Bu da öyle. ÇOĞUL EKİ Quenya'da iki çeşit çoğul eki vardır. Bunlardan biri sona eklenen "-li" ekidir. Bu ek bazı yerlerde kullanılıyor olsa da görevi pek anlaşılamamıştır. Düşüncelere göre çok fazla olan şeyler için kullanılmakta. Örneğin Elda (elf) Eldali (Çok fazla elf). Asıl çoğul eki ise "-r"dır. Zaten Silmarillion'u okuduysanız bunu gözden kaçırmamışsınızdır: Elda - Eldar (elfler) Vala - Valar (Tanrılar) Ainu - Ainur... (Tanrının ilk yarattığının ruhları gibi bir anlamı vardır) Ama bazı özel durumlar vardır -ë ile bitenlerin çoğulu -i (Ör: Quendë Çoğul: Quendi) -ië ile bitenlerin çoğulu (unutmayın ki bu ayrı bir harfdir) -ier'dir Tüm bunların dışında bazı kelimelerin kendilerine göre çoğulları kullanılmıştır. (tyeller-tyelli[rütbe], mallë-maller[yol] , elen-Eleni(yıldız), Atan-Atani(insan), Casar- Casari(cüce) ARTİKLE Dersimizden bir de artikle için vakit kaldı. Artikle dediğimiz hani şu İngilizce'deki "the, a, an" gibi kelimeler. Quenya'da artikleler tıpkı ingilizcede olduğu gibi. "The" daha önce söz edilmiş bir şeyden bahsederken kullandığımız artikledir ve Quenya'da karşılığı "i"dir. Örneğin i eleni "the stars"(adı geçen yıldızlar gibi) kulanışabilir. Ama ingilizcedeki a-an ekleri yani "herhangi bir" anlamında kullanılan "bir" Quenya'da yoktur.Şu meşhur Elen síla lúmenn' omentielvo (Bir dahaki görüşmemizde bir yıldız üzerimize parlasın) çevriliren koyulan bir. Bazı zamanlar the anlamındaki i çizgi ile yazılır. Örneğin i-mar'da (imar değil tabiiki, Dünya) veya i-coimas'da (Lembas yaşamekmeği)olduğu gibi... Elfler güzeldir derken Eldar nar vanyë dersiniz ama belli bir elf to pluluğunu anlatırken "I Eldar nar vanyë"demeniz gerekir.Bu I'ları ingilizcedeki ben ile karıştırmak yaygın bir hatadır...

KELİME BİLGİSİ minë "bir" (Artık her derste bir rakkam öğreneceğiz) Anar "Güneş" Isil "Ay" ar "ve" Elda "Elf" lië "halk" ("etnik grup" veya ırk anlamında, Eldalië gibi= Elf Halkı). vendë "bakire" rocco "at" aran "kral" tári "kraliçe" tasar "söğüt" nu "altında" ALIŞTIRMALAR 1. Bunları Türkçe'ye çeviriniz A. Roccor B. Aran C. I rocco. D. I roccor. E. Arani. F. Minë lië nu minë aran. G. I aran ar i tári. H. Vendi. 2. Quenya'ya çeviriniz: I. Söğütler. J. Elfler. K.(the) Krallar L. halk M. Söğüt altındaki at N. Bakire ve kraliçe O. Kraliçe ve bakireler P. Güneş ve Ay (Bunu yaparsınız) QUENYA DERS 3 ÇİFTLİ İFADELER Ai! Geçen derste de bahsettiğimiz gibi Quenya’da çoğullar li, i veya r ile yapılıyordu. Aynı zamanda gerçek dillerde de olduğu gibi Quenya’da çiftli ifadeler içerir. Bundan kastım birbiri ile ilişkisi olan iki nesneyi isimlendirirken kullanılan kelime grupları. Çiftli kullanımın iki şekli var: -u ve -t. Aslında Tolkien bu iki kullanımı bir şekilde farklı tasarlamıştı. Ama ne yazık ki bugün elimizde bu bilgi yok. Mektuplar(Letters):427’e bununla ilgili birkaç şey bulunuyor. -u ile bitten (İlkel Elfçede -

û) doğal çiftler için kullanılırdı, yani iki insan veya nesne arasında mantıksal bir ilişki kurulduğunda. Örnek olarak VT39:9, 11, pé kelimesi (dudak) peu şeklinde kullanılmıştı, bir insanın bir çift dudağı anlamında (ve değil, örnek olarak, bir insanın üst bir diğerinin alt dudağından bahsedilmiş olunsaydı, yalnızca "iki dudak" ve doğal bir çift olmazdı). Veru ismi, "evil çift" ya da "karı-koca", çiftli ifade sayılır; yani “evil çift” kelimesi tekil olarak görülmez (ama verno "koca" ve vessë "hanım" aynı anlamı taşır; Letters:352). alda ismi (ağaç) çiftli anlam içerir, ama herhangi bir ağaç değil, Valinor’un iki ağacı: Aldu. Gördüğünüz gibi u eki sesliye eklenince sesli düştü. Aldau değil de Aldu daha yaygındır. Ama kadim zamanda Aldaru, görülüyor -u eki normal çoğul olan aldar "ağaçlar"a getirilmiş, Ama bu eski kullanımın Lotr zamanında modası çoktan geçmişti. Peu kelimesinde ise, son ses –u eklenince düşmüyor. Quenya pé ilkel elfçedeki peñe kelimesinden türemiş, çiftli peu ise peñû kelimesinden türemiş olmalı (VT39:9) – yani peu’nun e’si son harf değil aslında. (ee, kolay diyen olmadı) Diğer çiftli kullanım, -t, ile ilgili Letters:427de eski element ata’yı simgelemekteydi. Yani elfçedeki "iki", atta. Kısacası bir şeyden iki tane olduğunu gösteriyordu. Örnek olarak, ciryat, cirya’nın çiftidir (gemi) iki tane gemiden bahsediyordu; ciryat belkide konuşma dilindeki bir kısaltmaydı ve orjinal olarak kullanımı atta ciryar’dı, (iki gemi).Diğer kelimelerde, -t’deki çift anlamı -u ile aynıydı. Ciryat "2 gemi" (özellikle "ciriat" olarak okunuyor [Letters:427]). (Ör:Bir çift yaprak, lasset (tekili: lassë "yaprak") Geçen hafta üzerinde bahsetmemiz gereken bir şey daha vardı. Bu bir ayrıntı, yani hatırlamak zorunda değilsiniz. Bazen Quenya sözcükleri ek aldıklarında değişirler, ör. talan "zemin" talam- a dönüşür çoğul alınca. (talami). Biz talam-‘ın talan’dan türediğini biliriz. Çoğunlukla -o ve -ë barındıran sözcüklerin son harfleri bazen -u- ve -i-‘ye dönüşür, mesela, ek aldıysa; lómë "gece" lómi-‘ye dönüşür. Çoğunlukla kelimeler tamamen ek almış biçimleri ile kullanılır ve eski halleri unutulur. Ama hepsi değil… Bir de sonu sessiz ile bitenler r yerine "i" alıyor... KELİME BİLGİSİ atta "iki" hen (hend-) "göz" ranco "kol" ando "geçit" cirya "gemi" aiwë "kuş" talan (talam-) "zemin" nér (ner-) "adam" (herhangi bir ırkın erkeği, elf, insan veya ölümsüz) nís (niss-) "kadın" (aynı şekilde: herhangi bir ırkın dişisi) sar (sard-) "taş" (küçük bir taş, madde çeşidi olarak değil)) alda "ağaç" oron (oront-) "dağ" ALIŞTIRMALAR

1. Türkçe'ye çevirin: A. Hendu B. Atta hendi C. Aldu D. Atta aldar E. Minë nér ar minë nís. F. I sardi. G. Talami. H. Oronti. 2. Quenya'ya çevirin: I. İki gemi (yantana duran iki gemi) J. İki gemi (kardeş gemiler) K. Kollar (Bir kişinin iki kolu) L. İki dağ (fark etmez, ikiz dağlar, veya çoğul olarak) M. Çift geçit (Çoğul ifade) N. İki kuş (bir çift) O. İki kuş (yalnızca iki kuş) P. Karı koca Geçen Haftanın cevapları ALIŞTIRMALAR 1. Bunları Türkçe'ye çeviriniz A. Roccor - Atlar B. Aran -kral C. I rocco. -(the) at D. I roccor. - (the) atlar E. Arani. -krallar F. Minë lië nu minë aran. -Bir kralın altındaki bir halk G. I aran ar i tári. kral ve kraliçe

H. Vendi. bakireler 2. Quenya'ya çeviriniz: I. Söğütler. tasari J. Elfler. eldar K.(the) Krallar i arani L. halk lie M. Söğüt altındaki at rocco nu tasar N. Bakire ve kraliçe Vende ar tari O. Kraliçe ve bakireler tari ar Vendi P. Güneş ve Ay (Bunu yaparsınız) Anar ar Isil QUENYA ELFÇESİ SIFATLAR Tüm dillerde kelimeler, konuşmanın parçası olan sözcük çeşitlerine bölünebilir. Tolkien elfçeyi bir avrupa dilinin tarzında ve biçiminde hazırlamıştır. (Mektuplar:175), yani sözcük çeşitleri çok farklı şeyler değildir -bir ilköğretim çocuğunun dahi bileceği birşeydir.. Daha önce isimleri incelemiştik, onlar nesneleri isimlendiriyordu. Şimdiyse sıfatlara geçeceğiz. Sıfat nedir? Dünyada her varlığın bir ismi vardır. İsimler varlıkları tanımamıza, birbirinden ayırmamıza yarar. Ancak sadece isimlerle maksadımızı anlatamayız. Çünkü birbirine benzeyen, aynı türden olan varlıklar bile nitelikleri ile ayrılırlar. Mesela yanyana duran iki elma birbirinden farklı olabilir. Bu yüzden, büyük, küçük, mavi, sarı, ince, uzun, geniş, dar, harika, muhteşem gibi sıfatları kullanırız. Yani sıfatlar varlıkları nitelememizde bize yardımcı olur. Bir sıfatı iki şekilde kullanabiliriz. 1- Sıfatı kelimenin başına koyarak bir tamlama oluştururuz. Örneğin "uzun adam" gibi ve bunu cümle içinde kullanırken "Uzun adam yürüyordu" şeklinde kullanırız. 2- Ama yalnızca adamın boyunu vurgulamak istiyorsak, "Adam uzundur" diyebiliriz. Burada sıfat yüklem olarak kullanılır.Fakat burada "uzun adam"da olduğu gibi yalnızca adı ve sıfatı değil, "-dır" ekini (veya herhangi bir zaman ekini) de kullandık. Örneğin, Altın güzeldir, ben zekiyim veya taşlar serttir gibi. Altını, beni ve taşı betimledik. Onlar özne. Şimdi Quenya'ya dönelim. Quenyada sıfatlar -a veya -ë ile biter. Ninquë "beyaz", morë "siyah", carnë "kırmızı", varnë "kahverengi" vs. gibi renklerde de görülüyor. Fakat bu kuralın dışında kalanlar da vardır. Onlar "-in" ile biter. ör: firin "ölü", hwarin "eğri", melin "sevgili (hitap sözcüğü olarak)" or latin "açık alan".Bunların aslının -a ile bittiği görülür. Örneğin latin kimi zaman latina olmuştur. Fakat -a bazen kendi başına da çıkabilir lára "düz" Ör: helwa "mavi", harna "yaralı", melda "tatlım", melima "sevimli", vanya "güzel". Kullanım Quenya'da ilk kullanım üstte de görüldüğü gibi tamlama halidir. Örneğin fána cirya "beyaz gemi". Fakat bazı istisnalar olabilir. Elendil Voronda "Sadık Elendil" (Aslında bu Elendil Vorondo olacak, bunu daha sonraki derslerde göreceğiz) olarak yazılır. İngilizce bilenler bunun "Elendil the faithfull" olduğunu bilir. Bunun nedeni herkesçe bilinen bir adın kullanılıyor olmasıdır. Fakat bu "Voronda Elendil" olarak da kullanılırsa yanlış olmaz. Ama aynı anlamı vermediği de kesindir.(Elendil i Voronda olmaz) İkinci kullanımda ise, yüklem olarak kullanmak için, ná veya när kullanılır. Birkaç örnek var aşağıda:

I parma ná carnë. "Kitap kırmızıdır." Ulundo ná úmëa. "Canavar kötüdür." I neri nar hallë. "Adam uzundur." Sıfatların çoğulu -alı sıfatlar çoğulda -ë (eskidense -ai); -ëali sıfatlar çoğulda -ië (veya -ëe), -ëli sıfatlar çoğulda -i; -inli sıfatlar çoğulda -i olarak kullanılır. Sıfatlarla birlikte sayı kullanamayız. Örneğin Üç kırmızı domates diyemeyiz. Bu yüzden sıfat çoğulu da içerir. laurëa "altın" çoğulda laurië olur, laurië lantar lassi "altın yapraklar dökülüyor." SÖZCÜK BİLGİSİ neldë "üç" ná "-dir" (nar "-dirler") vanya "güzel" alta "büyük" calima "parlak" taura "kuvvetli" saila "bilge" úmëa "kötü" (=kişilik, ing.: evil) carnë "kırmızı" ninquë "beyaz" morë "siyah" (Sindarin'de Mordor = Kara Diyar) firin "ölü" EXERCISES 1.Türkçe'ye çevirin A. Morë rocco. B. Calimë hendu. C. Neldë firini neri. D. Vanyë aiwi. E. Tári ná taura nís. F. I oronti nar altë. G. Aran taura H. I nér ar i nís nar sailë. 2.Quenya'ya çevirin

I. Beyaz kapı J. Büyük bir gemi. K. Yer kırmızıdır. L. Bir siyah taş ve üç beyaz taş. M. Bilge krallar ve kuvvetli adam. N. Kuvvetli adam ve güzel kadın kötüdür. O. Elfler güzeldir.. P. Elfler güzel bir halktır. QUENYA DERSLER 5: FİİLLER, GENİŞ ZAMAN RAKAMLARIN KULLANIMI, ve SIFATLAR HAKKINDA BİRKAÇ ŞEY DAHA Önceki derslerimizde kelime çeşitlerinden isimler ve sıfatları işlemiştik. Ayrıca kimi zaman diğer çeşitleri de araya harmanlamışız. Örneğin ikinci derste bir edat olan nu (altında) kelimesini kullanmışız. Bunlar konuşmalar sırasında kullandığımız ufak kelimelerdir. Mesela "nu i alda" ([O] Ağacın altında) cümlesinde bunu görebileceğiniz gibi bu kelimeler nesnenin yerini belirtmekte kullanılabilir. Ar sözcüğü ise en çok kullandığımız kelimelerden biri olan "ve" anlamına gelir ve bu da bağlaç olarak adlandırılır. Örnek olarak Anar ar Isıl (Güneş ve Ay) Bağlaçlar Türkçe'dekine benzerdir, edatınsa tek farkı kelimeden sonra değil önce kullanılmasıdır: FİİL NEDİR? Bir de fiil yada eylem adı verilen bir kelime türü vardır. Bunu daha önce Türkçe'de ek fiil olarak kullanılan nà "-dır" ve nar "-dırlar" kelimelerinde görmüştük. Bu iki fiil çok basitti, bir öznenin ne olduğunu anlatıyordu: Aran nà Taura "Kral güçlüdür"ki gibi. Fakat tüm fiiller öznenin ne olduğunu anlatmaz, bazen (çoğu zaman) ne yaptığını da anlatabilir. Fiiller dile hareket getiren sözcüklerdir. Örneğin "Elf dans eder" cümlesini alalım. Burada "dans eder" bölümü cümlede ne olduğunu anlatan bölümdür ve bu "dans etmek" kelimesine bir takım ekler getirilerek yapılmıştır. Elbette bir hareket çeşitli formlarda olabilir, dediğimiz gibi, "dans eder"; veya geçmiş zamanda "dans etti" gibi. Birçok dil fiilin ne zaman yapıldığını fiilin içinde gösterir, geçmişte veya şimdi. Ayrıca tüm dillerin gelecekte yapılacak eylemler hakkında da özel formları vardır: dans edecek. Zamanları, gelecek zaman, geçmiş zaman ve geniş zaman olarak sıralayabiliriz. Fakat bu tam bir liste olmaz. Quenya'da tam olarak bilinen 5 zaman vardır ve bizim de işleyeceklerimiz onlar. Bu derste ise yalnızca geniş zamanı işleyeceğiz QUENYA'DA FİİLER Quenya'da fiiller iki ana kategoride incelenebilir. Bunlardan ilki A-köklü olarak adlandırılır ve sonları a ile biter. Bunlar kelime sonlarına ekler eklenerek oluşturulmuştur. Bu ekler çoğunlukla -ya ve -ta daha az olarak da -na ve -a'dır. calya- "açıklamak" (kökü KAL) tulta- "gidip getirmek, çağırmak, celp etmek" (kökü TUL) [summon ing.] harna- "yaralanmak" (kök SKAR; Quenya'da ilk iki harf sk-, h- olur)

mapa- "sıkıca tutmak" (kök MAP) Fakat sonları -ya,-na,-ta veya -a ile bitmeyen bazı fiiller de vardır. Bunlar hiçbir kategoriye girmeyen aykırı fillerdir. mat- "ye(mek)" doğrudan MAT- kökü ile aynıdır ve benzer anlam taşır.. Tac- "bağlamak"ın geldiği kök TAK- "onarmak". Tul- "gelmek"in ise kökü TUL- "yakınlaşmak" (tulta- "celp etmek" ile aynı kökten zıt sözcükler -ta anlamı değiştirmiş) örnek gösterilebilir. GENİŞ ZAMAN Böylece artık geniş zamana geçebiliriz. Önce basit fiillerden başlayalım. Mel (sevmek) sözcüğüne bakalım: Elendil oğlu Herendil'e derki: Yonya inyë tye-méla, "Ben de, oğlum, Seni seviyorum". Buradaki geniş zamandır, yani daha önce de olmakta, şu an olan ve ilerde olmaya devam edecek olan zamandır. Bunun başka bir yerde daha kullanıldığını daha önce: elen síla lúmenn' omentielvo, "Karşılaştığımız saatte bir yıldız parlıyor (yada parlar)" Síla parlamak anlamına gelen "Sil-"den gelmiş. quet-"konuşmak, söylemek" fiili "Quèta"'ya dönüşünce "konuşuyor" oluyor. Sìla veya mèla sözcüklerine bakalım, bunlar Türkçe'ye iki şekilde çevrilebilir: Sìla, parlar veya parlıyor; Mèla, sever veya seviyor. Kısacası, Quenya'da geniş zaman ve şimdiki zaman aynı şekilde kullanılır. Anlamı ise cümleden çıkarmak mümkündür. Sonu zaten a ile biten sözcüklerde aa değil ëa kullanılır. Örneğin zorlamak anlamına gelen -ora geniş zamanda -orëa'ya dönüşür. Bazen fillere çoğul anlam eklenebilir. Örneğin elen sìla "yıldız parlıyor" iken elen sìlar ise "yıldızlar parlıyor" anlamına gelir. SIFATLAR HAKKINDA BİRKAÇ ŞEY DAHA... Sıfatları kullanırken bildiğiniz gibi onlara bazı ekler ekleyerek istediğimiz anlamı verebilriz. Buna aşırılık durumu denir. Örneğin uzun boylular arasında bir kişi en uzun boyludur. İlginçtir ki bizdeki "en" Quenya'da karşımıza an olarak çıkar. Kelimelerin başına eklenir: calima "parlak"; ancalima "en parlak". Birkaç örnek: an + alta "büyük" = analta "en büyük" an + calima "parlak" = ancalima "en parlak" an + norna "erkekçe" = annorna "en erkekçe" an + quanta "dolu" = anquanta "en dolu" an + vanya "güzel" = anvanya "en güzel" an + wenya "yeşil" = anwenya "en yeşil" an + yára "yaşlı" = anyára "en yaşlı" Fakat bazen an değil, "n" yerine sıfatın ilk harfi gelir. Örneğin an- + lauca (ılık) allauca şekline geçer ve en ılık anlamına gelir. an + lauca "ılık" = allauca "en ılık"

an + ringa "soğuk" = arringa "en soğuk" an + sarda "zor" = assarda "en zor" an + moina "değerli" = ammoina "en değerli" VOCABULARY canta "dört" Nauco "Cüce"(ırk olarak) parma "kitap" tiuca "şişman" mapa- fiil "kapmak, tutmak" tir- fiil "izlemek, korumak" lala- fiil "gülmek" caita- fiil "uzanmak" tulta- fiil "celp etmek" linda- fiil "şarkı söylemek" (ör. Ainulindalë adındaki "Ainur'un şarkısı") mat- fiil "yemek" cenda- fiil "okumak" EXERCISES 1. Türkçe'ye çevirin A. I nís lálëa. B. I antiuca Nauco máta. C. I tári tíra i aran. D. I analta oron ná taura. E. I nér tultëa i anvanya vendë. F. I aiwë lindëa. G. I Naucor mápëar i canta Eldar. H. I antaura aran ná saila.

2. Quenya'ya çevirin I. Bir kadın en büyük gemiyi koruyor J. En kötü adam öldü. K. Elf kitabı tutuyor. L. Dört adam ağacın altında uzanıyor. M. En bilge adam kitap okuyor (dikkat: saila "bilge" kelimesine önek eklenince ne oluyordu?) N. Kral ve kraliçe kitap okuyor. O. Kuşlar şarkı söylüyor. P. Dört Cüce kuşları izliyor. QUENYA DERSLER 6: FİİLDE GEÇMİŞ ZAMAN Bir aylık aradan sonra işte bir kez daha buradayız. Hatırlıyorsanız en son geniş zamanı işlemiştik. Aynı zamanda şimdiki zamanı da içeriyordu. Şimdi ise geçmiş zamanı işleyeceğiz. Türkçe'de geçmiş zaman iki şekilde kullanılmaktadır. -miş'li ve -di'li geçmiş zamandır. Quenya'da ise fiiller geçmiş zamandaki hallerini alırlarken -në ekini alır. Birkaç örnek verelim: ora- "diren-", geçmiş zamandaki hali oranë "direndi" hehta- "ayır-", geçmiş zamandaki hali hehtanë "ayırdı" ulya- "dök-", geçmiş zamandaki hali ulyanë "döktü" sinta- "sol-", geçmiş zamandaki hali sintanë "soldu" ahyanë "değişti" fiilini bir cümleye "manen lambë Quendion ahyanë?"(Elflerin dili ne kadar değişti?) soru cümlesindeki gibi ekleyebiliriz. Burada aslolan ahya- "değiş-" fiilidir. Ayrıca sonu sesli ile bitmeyen sil- "parlamak", tir- "izlemek", mat- "yemek" gibi fiillere de -në pek tabii eklenebilir. "sillë (neden böyle olduğu aşağıda açıklandı), tirnë" (mat için aynı şeyi söyleyemem) Sonu "n" sessizi ile biten fiillerde sorun çıkabileceğini düşünüyorsanız yanılıyorsunuz. cen- "görmek" ise "cennë" ise "gördü" olarak çevrilebilir. Fakat "l" ile biten kelimelerde sorun çıkar. Örneğin: vil- "uçmak" vilnë değil de villë olarak kullanılır. Yani l ile biten sözcüklerde geçmiş zaman "llë" şeklinde olur. p, t, c harflerinde ise daha farklı bir yapı vardır. p ve c ile biten sözcükler geçmiş zaman ile

yazılacakken şu örneklerdeki gibi olurlar: top- "kaplamak" geçmiş zamanda tompë , yani son sözcükten önce m, en sona ise ë gelir. t ile biten sözcüklerse: mat- "yemek" geçmiş zamanda mantë, yani bu kez m değil n geldi. KELİME BİLGİSİ lempë "beş" elen "yıldız" harma "define" (isim) sil- fiil "parlamak" (with white or silver light, like star-shine or moon-shine) hir- fiil "bulmak" cap- fiil "zıplamak" tec- fiil "yazmak" quet- fiil "konuşmak, söylemek" mel- fiil "sevmek" (arkadaş olarak, aşk anlamında sevmenin Quenya'daki karşılığı bilinmiyor) cen- fiil "görmek" (cenda- "okumak", aynı zamanda çok yakından bakarak görmek anlamında kullanılır). orta- fiil "doğmak",(güneşin doğumu, bebek değil) aynı zamanda = "yukarı hareket etmek". harya- fiil "sahip olmak" (harma "define" ile bağdaştırılmıştır)ALIŞTIRMALAR

1. Türkçeye çeviriniz

A. I nér cendanë i parma.

B. I Naucor manter.

C. I aran tultanë i tári.

D. Nís lindanë.

E. I vendi tirner i Elda.

F. I lempë roccor caitaner nu i alta tasar.

G. I eleni siller.

H. I Nauco cennë rocco. 2. Quenya'ya çeviriniz

I. Bir cüce bir define buldu.

J. Bir elf konuştu.

K. Bir at zıpladı.

L. Bir(the) kral elfleri severdi.

M. Bir adam kitap yazdı.

N.Krallar definelere sahiptir.

O.Bir(the) kral ve bir(the) kraliçe dört elf ve beş cüce çağırdı.

Geçen dersin cevapları

1. A. (The) kadın gülüyor B. En şişman cüce yiyor. C. (The) Kraliçe kralı izliyor. D. En büyük dağ kudretli. E. (The) adam en güzel bakireyi çağırıyor F. Kuş şarkı söylüyor. G. Cüceler dört elfi yakaladı. H. (The) en kudretli kral bilge

2. I. I nís tíra i analta cirya. J. I anúmië neri nar firini. K. I Elda mápëa i parma. L. Canta neri caitëar nu alda. M. I assaila Elda cendëa parma (an-saila becoming assaila by assimilation) N. I aran ar i tári cendëar i parma. O. I aiwi lindëar. P. I canta Naucor tírar aiwë.

Sözlük: aelin - göl gölcük

aglar - görkem güzellik aina - kutsal alda - ağaç alqua - kuğu amarth - kötü kader akıbet amon - tepe anca - çene an(d) - uzun andune - günbatımı anga - demir anna - hediye annon - önemli kapı / geçit ar - dış taraf ar(a) - soylu krallığa ilişkin atar - baba band - hapishane bar - ikametgah barad - kule beleg - güçlü kudretli bragol - ani beklenmedik brith - çakıl calen - yeşil cam - el carak - uzun sivri diş caran - kırmızı celeb - gümüş coron - tümsek cu - reverans yapmak

cuivie - uyanma bilinçlenme cul - altın rengi curu - beceri hüner dae - gölge dagor - savaş del - korku din - sessiz dol - kafa bas dor - toprak/kara parçası draug - kurt duin - (uzun) nehir dur - karanlık ear - deniz echor - çevreleyen dağlar edhel - elf eithel - kuyu el elen - yıldız er - tek yalnız ereg - diken dikenli bitki çobanpüskülü esgal - perde kafes bölme falas - kıyı sahil faroth - avlamak kovalamak peşine düşmek faug - ağzı açık kalmak fea - ruh fin - saç formen - kuzey fuin - karanlık gaer - deniz gaur - kurtadam

gil - yıldız girith - ürpermek glin - ışık parıltı golodh - büyü sihir gond - değerli taş mücevher gor - korku groth - derinlemesine araştırmak gul - büyü sihir gurth - ölüm gwaith - insanlar gwath wath - gölge haudh - tümsek tepecik heru - efendi lord him - soğukkanlı küstah hini - çocuklar hith - sis duman hoth - kalabalık sürü hyarmen - güney ia - boş boşluk iant - köprü iath - çit parmaklık iaur - eski yaşlı iluve - bütün tüm hepsi kal gal - parlamak kano - komutan kel - uzağa / başka yöne gitmek kemen - dünya khelek - buz khil - izlemek

kir - kesmek bölmek lad - vadi koyak laure - altın lhach - sıçrayan / atlayan alev lin - sırf sadece lith - kul lok - eğmek bükmek lom - yankı lome - akşam karanlığı los - kar loth - çiçek luin - mavi maeg - keskin sivri mal - altın man - iyi mutlu huzurlu mel - aşk men - yol yön menel - cennetler minas - kule mir - değerli taş mücevher mith - grey mor - koyu moth - akşam karanlığı nan nand - vadi koyak nar - ateş alev naug - cüce neldor - kayın ağacı nen - su nim - beyaz

orn - agaç orod - dağ os(t) - büyük kale istihkam palan - uzak ve geniş pel - kuşatmak çevrelemek quen - söylemek konuşmak ram - duvar ran - yolunu yitirmek nedensiz/başıboş dolanıp durmak rant - yön rota ras - boynuz rauko - şeytan iblis ril - parlak ışıl ışıl ring - soğuk ris - bölmek roch - ar rom - boru borazan ros - köpük köpürmek püskürmek ruin - kızıl alev ruth - öfke hiddet sarn - küçük mücevher sereg - kan sil - parlamak ışıldamak sir - nehir sul - rüzgar tal dal - ayak talath - düz ova / arazi tar - yüksek ulu tathar - söğüt taur - odun ağaç orman

tel - son bitiş thalion - güçlü korkusuz gözüpek thang - sıkıntı eziyet thar - çapraz thaur - iğrenç tiksindirici thin(d) - gri thol - lider bas thon - çam ağacı thoron - kartal til - nokta uç tin - parıltı tir - izlemek gözlemek tiro - bakmak görmek tol - ada tum - vadi koyak tur - güç kudret uial - alaca karanlık ur - ısınmak sıcak olmak val - güç wen - evlenmemiş kız bakire wing - köpürmek püskürmek yave – meyve

İKİCİ KISIM: á (variant a), Emir vermek amacı ile fiilin başına konur (ör: á carë! "yap!") airita-, eylem "kutsamak" (geçmiş zamanda airitánë) aiwë, isim "kuş" alassë, isim "zevk" alda, isim "ağaç" alta, sıfat "büyük" (= fiziksel açıdan) alya, sıfat "zengin" Ambar, isim "Dünya" ambo, isim "mağara" an, "İngilizcedeki for, için" an-, aşırılık öneki Anar, isim "Güneş" ando, isim "geçit, kapı" ango (angu-), isim "yılan" anna, isim "hediye" anta- eylem "vermek", geçmiş zamanda ánë (veya antanë) anto, isim "ağız" anwa, sıfat "gerçek, doğru" apa, edat "sonra" ar, bağlaç "ve" aran, isim "kral" arwa, sıfat "sahip olmak",isim takip eder Atan, isim "İnsan" atta, sayı "iki"; attëa, sayı "ikinci" (eski halleri tatya, atya) aurë, isim "gündüz" (24 saatlik sure değil, aydınlık zaman) auta- "ayrılmak", geçmiş zamanda oantë ve geçmiş zamanda oantië fiziksel olarak bir yerden ayrılıp başka bir yere gitmek, ama geçmiş zamanda vánë ve geçmiş zamanda avánier kaybolmak veya ölmek. áva "yapma!", emir öneki á + ile olumsuzluk eki –va birleşimi; áva başka bir fiil eklenerek kullanılır.

cainen, sayı "on" caita-, eylem "uzanmak" cala, isim "ışık" calima, sıfat "parlak" canta, sayı "dört"; cantëa, sayı "dördüncü" cap-, eylem "zıplamak" car-, eylem "yapmak" carnë, sıfat "kırmızı" (ayrıca car- eyleminin geçmiş zamanı) cen- eylem "görmek" cenda-, eylem "okumak" cilya, isim "geçit" cirya, isim "gemi" coa, isim "ev" ëa, eylem "olmak" = "var olmak", geçmiş zamanda ëane veya engë, gelecek zamanda belki euva ehtë (ehti-), isim "ruh, hayalet" Elda, isim "Elf" elen, isim "yıldız" elmë, saygı anlamında "biz" elyë, saygı anlamında "siz" emmë, çoğul"biz" engwë, isim "şey" enquë, sayı "altı"; enquëa, sayı "altıncı" enta, işaret "oradaki" envinyata-, eylem "yenilemek" equë, eylem "söylemek, söyledi" (zaman problemi olmayan eylem) et, edat "ordaki" euva,bkz. ëa farya-, eylem "yetmek", geçmiş zamanda farnë fir-, eylem "ölmek"

firin, sıfat "ölü" (aynı zamanda firin "öldüm", fir- eyleminin q.tekil şahısı) Formen, isim "kuzey" forya, sıfat "sağ" haira, sıfat "uzak" halla, sıfat "uzun" harma, isim "define" harna-, eylem "yaralamak" harya-, eylem "sahip olmak" hen (hend-), isim "göz" hir-, eylem "bulmak" hlar-, eylem "duymak" hosta-, eylem "toplamak, bir araya getirmek" hrávë, isim "et" hrívë, isim "kış" hroa, isim "vücut" Hyarmen, isim güney" hyarya, sıfat "sol" i, 1) artikle "the"; 2) relative proisim "who, which" ilya, isim/sıfat "her, tüm".Tekil bir isimden sonta, ilya "her", ör: ilya Elda "her Elf", ama ilya tek başına "tüm".Çoğul isimden önce, ilya "tüm"; bir sıfat oldu, ilyë haline geçer, ör: ilyë tier "tüm patikalar" (Namárië) imbë, edat "arasında" inyë, "ben" írë, bağlaç "zaman" (saat anlamında değil. “Araba geldiği zaman” gibi.) Isil, isim "Ay" ista-, eylem "bilmek",kuraldışı geçmiş zamanda sintë. lá, 1) negative "değil", 2) edat "ötedeki" laita-, eylem "kutsamak"

lala-, eylem "gülmek" laman (lamn-), isim "hayvan" (basitçe laman-) lambë "dil" (= türkçe, ingilizce gibi; vücudun parçası olan"dil" lamba) lanta-, eylem "düşmek" le, "siz" (çoğul veya saygılı tekil), lelya-, eylem "gitmek, seyahat etmek",kural dışı geçmiş zamanda lendë, geçmiş [e]lendië lempë, sayı "beş"; lempëa, "beşinci" lerta-, eylem "olası olmak, yapabilmek" lerya-, eylem "serbest bırakmak" lië, isim "halk" limpë, isim "şarap" linda-, eylem "şarkı söylemek, çırımak" linta, sıfat "süratli" (çoğulu: lintë) lómë (lómi-), isim "gece" má, isim "el" macil, isim "kılıç" mahta-, isim "dövüşmek" mallë, isim "yol, sokak" malta, isim "altın" man, "kim?" mana, "ne?" manen, "nasıl?" mapa-, eylem "kapmak" mar-, eylem "yaşamak";bir yerde ikamet etmek mára, sıfat "iyi" (işe yarar anlamında, kişilik özelliği değil) mat-, eylem to "yemek" me, "biz" mel-, eylem "sevmek" (arkadaşla) Menel, isim "gökyüzü, cennet"

menta-, eylem "göndermek" mer-, eylem "dilemek, istemek" metya-, eylem "bitirmek" mindon, isim "(yüksek) kule" minë, sayı "bir"; minya, ordinal "birinci, ilk" minquë, sayı "onbir" mir, edat "içindeki" mól, isim "köle" morë, sıfat "siyah" mornië, isim "karanlık" muilë, isim "sır saklayan" ná, eylem "-dir" (nar "-dirler"), gelecek zaman nauva “-cek"; ayrıca bkz. né. namba, isim "çekiç" nan, bağlaç "ama" Nauco, isim "Cüce" nauva, bkz. ná né "-dı, -di" geçmiş zaman neldë, sayı "üç"; nelya (neldëa), "üçüncü" nér (ner-), isim "adam" nertë, sayı "dokuz"; nertëa, "dokuzuncu" ni, "ben", tamlama oluşturdupunda “benim” olabilir(ör: dative nin "benim için"). nye "benim" nilmë, isim "arkadaşlık" ninquë, sıfat "beyaz" nís (niss-) "kadın" noa, isim "fikit" nómë, isim "yer" nórë, isim "alan, diyar" nu, edat "altında" nulda, sıfat "gizli" Númen, isim "Batı"

núra, sıfat "derin" nurta-, eylem "gizlemek" nye, nesne "benim" oantë, oantië, geçmiş ve gelecek formları auta, q.v. ohtar, isim "savaçı" óla-, impersonal eylem "hayal etmek" ondo, isim "taş" (material konusu) or- (ya da ora-), eylem "ezmek"( aynı zamanda birisini birşeye yönlendirmek). or, edat "yukarıda, civarda" oron (oront-), isim "dağ" orta-, eylem "doğmak(güneş için)", ya da kaldırmak osto, isim "şehir(kale içinde)" otso, sayı "yedi"; otsëa, "yedinci" palu-, eylem "genişlemek" parma, isim "kitap" pé, isim "dudak", çifti peu pella, "ilerisi" pol- "fiziksel olarak uygun olmak" polda, sıfat "(fiziksel) güçlü" pusta-, eylem "durmak" quainëa, ordinal "onuncu" quen, “birisi” quet-, eylem "konuşmak, söylemek" rá (ráv-), isim "aslan" rac-, eylem "kırmak" ramba, isim "duvar" ranco (rancu-), isim "kol" rassë "boynuz" (dağ zirvesi için de kullanılır) ?rasta, sayı "yirmi"

rimba, sıfat "sayısız" rocco, isim "at" (koşu atı) roita-, eylem "kovalamak" Rómen, isim Güney" ruc- eylem "korkmak" ruhta-, eylem "çok korkutmak" saila, sıfat "bilge" sambë, isim "oda" sangwa, isim "zehir" sar (sard-), isim "ufak taş" seldo, isim "erkek çocuk" seler (sell-), isim "kız kardeş" sérë, isim "barış" sil-, eylem "ışımak" (beyaz ve gümüş renkle, genelde güneş için) sina, "bu" sinomë, ad-eylem "bu mekanda" basitçe "bura" sírë, isim "nehir" suc-, eylem "içmek" ta, işaret "o" veya "şu", talan (talam-), isim "zemin" tana, işaret "şu" tári, isim "kraliçe" tasar, isim "söğüt" tatya, (eski kullanımda) "ikinci" taura, sıfat "kuvvetli" te, "onları" tec-, eylem "yazmak" telda, sıfat "son" tenna, edat "…a kadar"

ter, edat "doğru" tir-, eylem "izlemek, korumak" tiuca, sıfat "şişman" tolto, sayı "sekiz"; toltëa, "sekizinci" toron (torn-), isim "erkek kardeş" tul-, eylem "gelmek" tulta-, eylem "celp etmek (çağırmak) ing.summon" tur-, eylem "kontrol" tye, nesne "sen” ú, edat "dışında" ulya-, eylem "dökmek" (geçmiş zamanda ulyanë,nesnesiz geçmiş zamanda ullë) um-, negatif eylem "yapmamak" ya da "olmamak", geçmiş zamanda úmë, gelecek zamanda úva úmëa, sıfat "kötü"(kişilik) urco (urcu-), isim "öcü" ("Ork" anlamında da kullanılır) ing.bogey úva, gelecek zamanda negatif eylem (bkz. um-) vánë, a geçmiş zamandaki auta, q.v. vanwa “kayıp” vanya, sıfat "güzel" varya-, eylem "kormak" ve, edat "gibi" vendë, isim "bakire" veru, çift isim "evli çift, karı-koca" verya-, eylem "cüret etmek" ya, relative cümledeki "that, which", yá, "önceki" yána, isim "kutsal mekan" yana, işaret "o" yondo, isim "oğul" yulma, isim "kupa, fincan"

Sayılar: 1) minë 1. minya 2) atta 2. Attëa 3) neldë 3. Nelya 4) canta 4. Cantëa 5) lempë 5. Lempëa 6) enquë 6. Enquëa 7) otso 7. Otsëa 8) tolto 8. Toltëa 9) nertë 9. Nertëa 10) cainen 10. Quainëa 11) minquë ALFABE