Ekstrasolarni (egzo) planeti

- Planeti izvan Sunčeva sustava

• 4057 potvrđenih planeta (stanje

na dan 26.9.2019)

-https://exoplanetarchive.ipac.calte

ch.edu/

https://www.facebook.com/NASAExoplanetArchive/

Ekstrasolarni planeti- Gotovo svaka zvijezda u našoj galaksiji ima barem jedan

planet- 100-400 milijardi ekstrasolarnih planeta u našoj galaksiji

Preko 4 tisuće egzoplaneta do sada je otkriveno u

ovom malenom dijelu Mliječnog puta, doslovno našem

"susjedstvu"

• 1992. otkriven prvi egzoplanet oko zvijezde

tipa pulsar (radio teleskop na Puerto Ricu)

• 1995. – otkriven prvi egzoplanet (51 Pegasi

b) koji kruži oko zvijezde slične Suncu

za to je otkriće 8.10.2019. dodijeljena Nobelova

nagrada za fiziku 2019.

Nobelova nagrada za fiziku 2019.

• James Peebles, Didier Queloz i Michel Mayor dobitnici su

ovogodišnje Nobelove nagrade za fiziku. Švedska

kraljevska akademija znanosti objavila je 8.10.2019. kako

će njih trojica podijeliti nagradu na način da jedna polovica

odlazi švicarskim znanstvenicima Mayoru i Quelozu, dok

druga polovica pripada kanadskom astronomu Peeblesu.

• Michel Mayor i Didier Queloz

Mayor i Queloz Nobela su zaslužili svojim radom u području

traganja za egzoplanetima koji orbitiraju oko drugih zvijezda

unutar naše galaksije, Mliječnog puta.

Oni su zaslužni za otkriće prvog takvog planeta izvan našeg

Sunčevog sustava, 51 Pegasi b, masivnog planeta nalik

Jupiteru koji se nalazi u sustavu zvijezde 51 Pegasi.

Bilo je to davne 1995. godine, od kada su astronomi otkrili

još tisuće egzoplaneta.

• Posebnost njihovog otkrića nije samo u tome što je ovo bio

prvi otkriveni planet koji kruži oko nekog drugog, svojeg

"Sunca", već i u činjenici da je riječ o velikom plinovitom

planetu koji je matičnoj zvijezdi iznimno blizu, na tek 0,05

AU, odnosno 7,9 milijuna kilometara – umjesto da se, kao

Jupiter, nalazi u vanjskom dijelu sustava

• Zvijezda 51 Pegasi nalazi se na oko 50 svjetlosnih godina

od Zemlje u sazviježđu Pegaza, a ovaj planet oko nje obiđe

svaka četiri zemaljska dana, pri čemu se "prži" na oko

1.000°C. Ovo je otkriće zauvijek promijenilo naše

razumijevanje svemira, stoji u obrazloženju nagrade.

• James Peebles

• Kanadski kozmolog James Peebles Nobela je dobio za svoj

rad u teorijskoj fizici, točnije za teoretska otkrića u

kozmologiji. Njegov rad rasvijetlio je strukturu i povijest

svemira u posljednjih pedeset godina, a njegov model

Velikog praska opisuje kako je svemir prije 14 milijardi

godina evoluirao iz iznimno vruće i guste "lopte" u

ogroman, hladan svemir koji se i danas širi.

• Peebles je svojim izračunima pokazao tragove razvoja

ranog svemira u kozmičkom mikrovalnom zračenju,

ustanovio je da je samo 5% vidljivog svemira sačinjeno od

zvijezda i planeta. Ostatak, danas znamo, čine tamna

materija i tamna energija, i dalje fizičarima prilično

misteriozne pojave.

6.3.2009. - lansiran teleskop Kepler

• 4.1.2010. – Kepler otkrio prve planete

Nazvani Kepler 4b, 5b, 6b, 7b i 8b (vrući

Jupiteri – temperatura površine 2000°C,

period rotacije oko zvijezde je nekoliko

dana)

• 10.1.2011. – otkriven prvi stjenoviti planet

Kepler 10b (svijet lave, vrlo blizu matične

zvijezde)

• 5.12.2011. – otkriven prvi planet (Kepler

22b, dva puta veći od Zemlje) u

habitabilnoj zoni (18.11.2013. – otkrivena

tri manja planeta (Super Zemlje) u

• 14.5.2013. – nakon mehaničkih problema

završena primarna misija Keplera,

godinu dana kasnije počela nova misija

• 17.4.2014. – potvrđeno otkriće prvog

planeta veličine Zemlje u habitabilnoj

zoni svoje zvijezde -Kepler 186f) kruži

oko hladnog crvenog diva na udaljenosti

580 godina svjetlosti: prvi značajan

korak u potrazi za svijetovima sličnim

Zemlji

• ,

Kepler teleskop

Kepler teleskop

Kepler, NASA-in program otkrivanja

egzoplaneta uz pomoć istoimenog

svemirskog teleskopa. Ime je dobio u čast

njemačkog astronoma Johannesa

Keplera.

Lansiran 7. ožujka 2009. raketom Delta II

Radio je do 30.10.2018

Spitzerov svemirski teleskop

Top Science Results from the Kepler

Mission

• U našoj galaksiji ima više planeta nego zvijezda

• Mali planeti (slični Zemlji) su uobičajeni

• Planeti su različiti

• Postoje različiti sunčevi (solarni) sustavi

• Kepler je otkrio mnoge nove podatke o

zvijezdama

• Kepler je otkrio mnoge nove supernove u

njihovu početnu stadiju

Ekstrasolarni planeti- Većina otkrivenih planeta su veličine Jupitera ili Urana,

na malim udaljenostima od zvijezde (‘vrući Jupiteri’) - Problem metode detekcije

Metode detekcije:

1. Tranzit – 77% (3119 od 4057, 26.9.2019)2. Radijalne brzine (Dopplerov efekt) – 764 , 19%3. Gravitacijska mikroleća – 83, 2%4. Ostale metode– 2%

https://exoplanetarchive.ipac.caltech.edu/docs/counts_detail.html

Broj otkrivenih planeta po godinama i metodi otkrivanja

• https://exoplanetarchive.ipac.caltech.

edu/videos/exo_discovery_histogram

.mp4

https://exoplanetarchive.ipac.caltech.edu/vid

eos/mass_period_movie_nexsci.mp4

Tranzit

Tranzit

http://www.youtube.com/watch?feature=player_embedded&v=

a4M4Es3aQ7M

Habitabilna zona

• Prostor oko zvijezde u kojemu su uvjeti

na planetima povoljni za razvoj i

održavanje života

• Polazi se od toga da je za održavanje

života potrebna tekuća voda

Habitabilna zona

Gliese 581

Ekstrasolarni planeti 6 planetaGliese 581d (2007) 5 Zemljanih masa, habitabilna zona

Gliese 581g (2010) 3 Zemljane mase, do -12 C,habitabilna zona

Habitabilna zona

Habitabilna zonaKepler 186f 581d (2014) 1.1 Zemljanih radijusa, 130 dana orbitalni period

Habitabilna zonaKepler 452b (2015) 5 Zemljanih masa, temperatura -8 C, zvijezda poput Sunca

Habitabilna zona

Trappist-1

Ultra-hladni crveni patuljak 7 ekstrasolarnih planeta sličnih Zemlji Zvijezda je vrlo mala i hladna (2200 C), 11 puta manje

mase nego Sunce i 8 puta manjeg polumjera Zvijezda je 2000 puta manjeg sjaja nego Sunce Dva planeta (c, d) su moguće u habitabilnoj zoni

Planeti su maseod 0.3 do 1.16 Zemljinih masa, c i e su potpunokameni planeti

Orbitalni periodiod 1.5 do 20 dana

Trappist-1(NASA/JPL)

Trappist-1(NASA/JPL)

Trappist-1f(NASA/JPL)

Spitzerov svemirski teleskopInfracrveni teleskop: 3.6 – 160 mSpektar: 5.3 – 40 mDatum lansiranja: 25. 8. 2003.

0.85 m teleskop6 godina trajanje misije (do 2009.)Misija je produžena do danas!

- Konstruiran za opažanje hladnijeg plina i prašine tehladnih astronomskih objekata poput ekstrasolarnih planeta i smeđih patuljaka

- Istraživanje nastanka zvijezda, formiranja planeta iprotoplanetarnih diskova

Tamo gdje jedni umiru, drugi se rađaju –

vječni kozmički ciklus

Orlovska maglica (Spitzer)

Transiting Exoplanet Survey

Satellite - TESS• 18.4.2018. – lansiran teleskop TESS, nasljednik Keplera,

počeo s radom 25.7.2018. (planirana je dvogodišnja misija)

• Kepler je pokrivao 0,25% neba, a TESS je dizajniran da

pokriva 85%. Do 15.8.2019. potvrđeno 29 planeta, uz još

1184 kandidata

• TESS promatra više od 200 tisuća zvijezda, traži planete

metodom tranzita i pohranjuje slike svake 2 minute

• https://heasarc.gsfc.nasa.gov/docs/tess/

Jedinice za astronomske udaljenosti

Astronomska jedinica (AU)1 AU = 150 000 000 km

- Srednja udaljenost između Sunca i Zemlje

Godina svjetlosti (gs)1 gs = 9.45 ∙ 1015 m

- Udaljenost koju pređe svjetlost u jednoj godini krećući se brzinom 300 000 km/s

Svjetlosni dan (sd)1 sd = 2.59 ∙ 1013 m

- Udaljenost koju pređe svjetlost u jedan dan krećući se brzinom 300 000 km/s