Ekspertyza dot. woj. warmińsko-mazurskiego w kontekście strategii

771

EKSPERTYZADOTYCZĄCA WOJEWÓDZTWAWARMIŃSKO-MAZURSKIEGO

W KONTEKŚCIE STRATEGII ROZWOJUSPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO

POLSKI WSCHODNIEJ DO ROKU 2020

Bożena Antonowicz, Marta Gwiaździńska-Goraj,Bożena Kowalczyk, Katarzyna Krzymowska,

Hanna Kurowska, Olga Ratkiewicz,Teresa Szymankiewicz-Szarejko,

Wojciech Samulowski, Andrzej Wysokiński

O p r a c o w a ł z e s p ó ł:

772

SPIS TREŚCI

A. Specyfika województwa na mapie regionalnej Polski, strategiczne kierunki rozwoju

województwa i ich uwzględnienie w dokumentach planistycznych rządu i władz regionalnych,

regionalne postrzeganie polityki państwa w odniesieniu do województwa – Olga Ratkiewicz ........ 773

B. Analiza stanu spójności ekonomicznej i społecznej, przeprowadzona na poziomie obszarów

typu NUTS 4 i NUTS 5, lub w innym układzie subregionalnym – Olga Ratkiewicz ................... 776

C. Problemy stykowe pomiędzy województwem i jego sąsiadami: województwami i regionami

przygranicznymi krajów sąsiednich – Teresa Szymankiewicz-Szarejko ........................................ 785

D. Stan i perspektywy społeczeństwa opartego na wiedzy – Olga Ratkiewicz ................................. 789

E. Dostępność terytorialna województwa – TENy i korytarze krajowe wiążące region z Europą,

innymi ośrodkami regionalnymi, dostępność przestrzenna wszystkich ośrodków powiatowych,

transport publiczny w województwie i kierunki jego rozwoju – Bożena Antonowicz .................... 794

F. Funkcje metropolitalne stolicy województwa (istniejące i brakujące) i rozwój ekonomiczny

ośrodków powiatowych – Bożena Kowalczyk ............................................................................ 799

G. Sytuacja i kierunki zmian społeczno-ekonomicznych na obszarach wiejskich w warunkach

dynamizacji zmian strukturalnych – Marta Gwiaździńska-Goraj .............................................. 802

H. Jakość kapitału ludzkiego i instrumenty nowoczesnego rynku pracy, analiza strukturalna

i terytorialna problemu bezrobocia – Andrzej Wysokiński ......................................................... 807

I. Ochrona jakości środowiska naturalnego i wartości przyrodniczych w województwie

w kontekście regulacji prawnych z zakresu ochrony środowiska (NATURA 2000)

i szans trwałego i zrównoważonego rozwoju – Katarzyna Krzymowska ..................................... 813

J. Stan gospodarki wodnej, jej perspektywy w zakresie czystości wód, bezpieczeństwa

przeciwpowodziowego, gospodarczego wykorzystania zasobów wodnych etc.

– Hanna Kurowska ................................................................................................................. 816

K. Zewnętrzna granica Unii Europejskiej – możliwości wykorzystania dla dynamizacji procesów

rozwojowych – Teresa Szymankiewicz-Szarejko ........................................................................ 828

L. Podstawowe kierunki migracji zawodowej mieszkańców przed i po akcesji do UE, oszacowanie

skali – Andrzej Wysokiński ...................................................................................................... 831

M. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w regionie – wielkość, struktura terytorialna, wpływ

na rynek pracy – Wojciech Samulowski .................................................................................... 833

N. Funkcjonowanie administracji publicznej w regionie i jej działania na rzecz rozwoju

społeczno-ekonomicznego – Olga Ratkiewicz .......................................................................... 835

O. System edukacji publicznej i niepublicznej w województwie oraz jakość i dostępność systemu

zapewnienia publicznych świadczeń socjalnych (ochrona zdrowia, opieka społeczna)

– Andrzej Wysokiński .............................................................................................................. 839

773

A. SPECYFIKA WOJEWÓDZTWA NA MAPIE REGIONALNEJ POLSKI,STRATEGICZNE KIERUNKU ROZWOJU WOJEWÓDZTWAI ICH UWZGLĘDNIENIE W DOKUMENTACH PLANISTYCZNYCHRZĄDU I WŁADZ REGIONALNYCH, REGIONALNEPOSTRZEGANIE POLITYKI PAŃSTWA W ODNIESIENIUDO WOJEWÓDZTWA

Województwo warmińsko-mazurskie wyróżnia się na tle kraju i w Europie znaczną różnorodnościąi bogactwem środowiska przyrodniczego. Ponad 3000 jezior, duże zalesienie (31%), silnie zróżnicowaneukształtowanie powierzchni, walory krajobrazowe, bogata flora i fauna determinują strukturę gospodarcząi wpływają na typ aktywności ekonomicznej mieszkańców. Wydaje się, że czynnikami stymulującymi rozwójgospodarczy oprócz ekonomicznych istotne znaczenie posiadają także czynniki ekologiczne, kulturowei społeczne.

Region warmińsko-mazurski w projekcie „Strategii Rozwoju Kraju 2007–2015”

Kluczowe działania rozwojowe zawarte w załączniku „Charakterystyka województw” określone są na-stępująco:

„Województwo warmińsko-mazurskie wspierane będzie w działaniach zmierzających do po-prawy jego dostępności transportowej, także w relacji z Obwodem Kaliningradzkim.Polityka regionalna będzie wspomagała rozwój ponadregionalnych funkcji Olsztyna, w tymgłównie jego potencjału akademickiego i naukowo-badawczego, już obecnie przyczyniającegosię do unowocześnienia niektórych sektorów gospodarki (np.: przetwórstwo rolne).Polityka regionalna państwa będzie zmierzała do utrzymania wysokich walorów przyrodni-czych regionu i do jego międzynarodowej promocji turystycznej.”

W projekcie dokumentu strategii zasadniczo treści niemal wszystkich priorytetów można odnieśćtakże do regionu Warmii i Mazur, to jednak szczególne akcenty opisane są w priorytetach:

2 – Poprawa stanu infrastruktury technicznej i społecznej – podkreślono, że „dzięki rozwojowi infra-struktury transportowej i zwiększeniu dostępności mieszkań możliwe będzie podnoszeniemobilności społeczeństwa, co z kolei powinno przyczynić się do stopniowego redukowaniaregionalnych dysproporcji w poziomie bezrobocia”Taka teza jest z pewnością słuszna, ale może to również oznaczać odpływ ludności do regionów

o większym popycie na pracę. W przypadku regionu warmińsko-mazurskiego bardzo istotne będzie popra-wienie tego stanu przede wszystkim w układzie wewnątrzregionalnym.

6 – Rozwój regionalny i podniesienie spójności terytorialnej – należy tu przytoczyć absolutnie najważ-niejszy i najistotniejszy aspekt działań rozwojowych, ale także działań determinujących nawet dalszybyt regionu warmińsko-mazurskiego: „Kluczem do rozwoju kraju i jego regionów będzie w naj-bliższych latach zdolność do wykorzystania przez regiony i społeczności lokalne ich własnychzasobów rozwojowych oraz umiejętność pozyskania przez nie inwestorów zewnętrznych”.W sposób szczególny Strategia w priorytecie powyższym wskazuje odrębne zadanie, jakim jest wspie-

ranie obszarów najsłabiej rozwiniętych, przede wszystkim 5 województw zaliczanych do Polski Wschodniej.Dotyczy to wsparcia w zakresie rozwoju infrastruktury technicznej i społecznej, ośrodków badań i innowa-cji, rozwoju silnych ośrodków miejskich i mieszkalnictwa.

774

Wśród działań adresowanych do regionu warmińsko-mazurskiego będzie również „wyrównywanieszans rozwojowych tych obszarów, które bez pomocy państwa skazane są na marginalizację…”. Doobszarów tych zalicza się obszary wiejskie i popegeerowskie, ale także obszary wymagające działań szczegól-nych na rzecz inwestycji zapobiegającym katastrofom np. Żuławy.

Region warmińsko-mazurski w projekcie „Narodowych StrategicznychRam Odniesienia”

Dokument podkreśla konieczność uwzględnienia w procesie kreowania warunków rozwoju społecz-no-gospodarczego także wymiaru regionalnego i przestrzennego, głównie poprzez niwelowanie i przeciw-działanie zróżnicowaniom rozwojowym i wykorzystywanie zróżnicowanych endogenicznych potencjałówregionów. Zapis stanowi więc silne odniesienie również do województwa warmińsko-mazurskiego.

Stwierdza się przy tym, że w roku 2013 wszystkie regiony Polski będą powiązane z krajami UE siecia-mi infrastrukturalnymi, a przez wszystkie powiatowe miasta w Polsce przebiegać będzie sieć infra-strukturalna – europejska, krajowa lub regionalna.

W poważnym zakresie Warmii i Mazur dotyczą zobowiązania wdrażania unijnych dyrektyw z zakre-su ochrony środowiska i tworzenia europejskiej sieci obszarów chronionych NATURA 2000.

Podobnie jak w projekcie „Strategii Rozwoju Kraju 2007-2015” szczególne miejsce zajmuje przeciw-działanie marginalizacji i peryferyzacji obszarów problemowych, do których zaliczono także Warmię i Ma-zury. Obszarom tym przypisuje się przede wszystkim działania polepszenia kapitału ludzkiego, zwiększeniamobilności zawodowej i przestrzennej, rozbudowy funkcji metropolitalnych oraz wewnątrzregionalnej in-frastruktury transportowej. Podkreśla się, że rozwój gospodarczy i tworzenie miejsc pracy opierać się powin-ny na pełniejszym wykorzystaniu unikalnego w skali europejskiej środowiska naturalnego (w tym usługiturystyczne, uzdrowiskowe), promocję produktów regionalnych, sektora produkcji żywności i przemysłu,mających podstawowe znaczenie dla wzrostu gospodarczego.

W rozwoju regionu wykorzystać należy również walory wynikające z położenia wzdłuż zewnętrznejgranicy UE. Rozwojowi ekonomicznemu sprzyjać powinna polityka współpracy z regionami państw wschod-nioeuropejskich. Koniecznością jest rozbudowa infrastruktury granicznej, transportowej, turystycznej i ochro-ny środowiska. Potwierdza to przyjęty w strategii rozwoju województwa kierunek współpracy z Obwodem Ka-liningradzkim, z którym jako jedyne w zasadzie województwo w Polsce posiada liczący 210 km pas graniczny.

Dokument NSRO wskazuje też na potrzebę działań skierowanych na przeciwdziałanie zagrożeniomw stosunku do obszarów miast, które utraciły funkcje administracyjne, gospodarcze i kulturowe. W pew-nym aspekcie w regionie warmińsko-mazurskim dotyczy to miasta Elbląga, które przeżywa trudności w związ-ku z utratą statusu miasta wojewódzkiego. Wydaje się, że skutkuje to odpływem części kapitału ludzkiegooraz zmniejszeniem atrakcyjności inwestycyjnej miasta. Ale zaobserwować można w Elblągu silną integracjęśrodowisk intelektualnych, zawodowych, biznesowych na rzecz rozwoju miasta, co potwierdzają bogate do-konania w zakresie rozwoju infrastruktury i pozyskiwania kapitału inwestycyjnego.

Region warmińsko-mazurski w projekcie „Zaktualizowanej KoncepcjiPrzestrzennego Zagospodarowania Kraju”

Dokument w założeniu stwarza szanse rozwoju dla regionu warmińsko-mazurskiego, ponieważ zde-finiowana polityka przestrzenna państwa polega na łagodzeniu procesów polaryzacji w drodze wzmacnianiarozprzestrzeniania rozwoju z obszarów o wyższym jego poziomie i dynamice do obszarów gorzej wyposażo-nych w endogenne możliwości rozwoju, mających mniejsze szanse na zewnętrzne inwestycje rynkowe.Z pewnością jednak ambicje Warmii i Mazur nie będą bazowały tylko na tym przesłaniu. Będą natomiastbardzo pożądane silniejsze i skuteczniejsze działania i impulsy ze strony polityki regionalnej Rządu.

Do ważnych czynników rozwoju Koncepcja zalicza rozwój obszarów metropolitalnych. Niestety miastoOlsztyn, pomimo że takim obecnie nie jest, to jeszcze nie wskazano je jako potencjalny obszar metropolital-ny. Pozostałby więc Olsztyn jedynym miastem w Polsce Wschodniej, któremu takich możliwości nie przypi-suje się nawet w bliskiej przyszłości.

775

Koncepcja, podobnie jak we wcześniej wymienionych dokumentach rządowych, sugeruje wsparciew rozwoju obszarów problemowych kraju, do których zalicza się Warmię i Mazury. W tych ramach propo-nuje się stymulowanie rozwoju miasta Olsztyna jako istotnego czynnika rozwoju całego regionu warmiń-sko-mazurskiego.

Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju podkreśla wzrost znaczenia przejść granicznychz Rosją, co dotyczy z przyczyn naturalnych, jedynie województwa warmińsko-mazurskiego. Zaleca przy-spieszenie modernizacji przejść i infrastruktury temu towarzyszącej, odpowiednio do potencjalnych poto-ków towarowych i osobowych.

Dużą wagę przywiązuje się do zachowania przyrodniczych obszarów funkcjonalnych, w tym ochronyobszaru objętego programem UE NATURA 2000 i połączonych systemem funkcjonujących korytarzy eko-logicznych, a także cennych przyrodniczo terenów Pomorza Mazurskiego (Zielone Płuca Polski).

KPZK wymienia kluczowe, o znaczeniu krajowym przedsięwzięcia inwestycyjne, wśród którychw regionie warmińsko-mazurskim dotyczy to dużych inwestycji energetycznych i gazowniczych obejmują-cych zasięgiem znaczną część województwa (Elbląg, Olsztyn i Ełk).

776

B. ANALIZA STANU SPÓJNOŚCI EKONOMICZNEJ I SPOŁECZNEJ,PRZEPROWADZONA NA POZIOMIE OBSZARÓW TYPU NUTS 4I NUTS 5, LUB INNYM UKŁADZIE REGIONALNYM

Spójność społecznaSpójność społeczną zanalizowano za pomocą wskaźników obrazujących zróżnicowanie kapitału ludz-

kiego, migracje, wskaźnik obciążenia demograficznego oraz poziom zatrudnienia i bezrobocia na obszarzewojewództwa warmińsko-mazurskiego.

Kapitał ludzki – poziom wykształceniaPoziom wykształcenia oceniono na podstawie liczby ludności z wykształceniem co najmniej średnim.

Do oceny zjawiska posłużono się danymi z Narodowego Spisu Powszechnego z 2002 roku.Udział osób z ukończoną co najmniej szkołą średnią (bez zasadniczego zawodowego) średnio w woje-

wództwie stanowił 37,5%. W miastach był ponad dwukrotnie wyższy niż na wsi i wynosił odpowiednio47,5% wobec 21,6%.

Najwyższym odsetkiem osób o tym poziomie wykształcenia charakteryzują się miasta na prawachpowiatu: Olsztyn – 60,3% i Elbląg – 46,9%. Wśród powiatów ziemskich wyższy wskaźnik niż średni w regio-nie zanotowano tylko w dwóch powiatach, tj.: ełckim – 37,8% i giżyckim – 39,0%, a najniższy w nowomiej-skim – 25,0% i elbląskim – 26,5%.

Miasta, w których udział osób z wykształceniem co najmniej średnim był największy to: Giżycko –50,9%, Olecko – 49,1%, Lidzbark Warmiński – 47,9%, Kętrzyn – 47,7%. Wyróżniające się gminy wiejskieto: Dywity – 39,9%, Stawiguda – 35,3% i Jonkowo – 31,7%.

LUDNOŚĆ Z WYKSZTAŁCENIEM CO NAJMNIEJ ŚREDNIM (BEZ ZASADNICZEGO ZAWODOWEGO)W OGÓLNEJ LICZBIE OSÓB W WIEKU 13 LAT I WIĘCEJ (%) W WOJEWÓDZTWIE

WARMIŃSKO−MAZURSKIM

Źródło: www.stat.gov.pl Ludność w układzie przestrzennym, Województwo warmińsko-mazurskie. Narodowy Spis Powszechny,US Olsztyn, 2004

777

Wskaźnik obciążenia demograficznegoWskaźnik obciążenia demograficznego to stosunek liczby ludności w wieku produkcyjnym do liczby

w wieku nieprodukcyjnym (przed– i poprodukcyjnym). Im wyższa wartość wskaźnika, tym większe obcią-żenie osób pracujących kosztami utrzymania dzieci i osób będących na emeryturze.

Wskaźnik obciążenia ekonomicznego w województwie warmińsko-mazurskim ma tendencje spadko-we, które są spowodowane w głównej mierze zmniejszaniem się liczby osób w wieku przedprodukcyjnym.Analiza przestrzennego zróżnicowania omawianego wskaźnika pozwala wyodrębnić trzy rejony o nieko-rzystnej wysokiej wartości:

• rejon południowo-wschodni województwa (część gmin powiatów szczycieńskiego, piskiego, ełckie-go gołdapskiego i węgorzewskiego),

• rejon południowo-zachodni (głównie powiat nowomiejski)• rejon północno-zachodni (gminy skoncentrowane wokół Morąga).

WSKAŹNIK OBCIĄŻENIA DEMOGRAFICZNEGO WEDŁUG GMIN W WOJEWÓDZTWIEWARMIŃSKO−MAZURSKIM

Źródło: Polskie Towarzystwo Statystyczne o/Olsztyn „Raport końcowy z realizacji zadań Polskiego Towarzystwa Statystyczne-go o/Olsztyn – Analiza sytuacji na regionalnym rynku pracy”, lipiec 2005 r.

MigracjeMigracje to ważny czynnik nie tylko dla rozwoju ilościowego populacji, ale i jakościowego. Migracje

mogą stawać się znaczącym, a nawet dominującym czynnikiem wzrostu populacji określonych regionów.Mają one przy tym silne cechy społeczno-ekonomiczne. W woj. warmińsko-mazurskim mamy do czynieniaz ujemnym saldem migracji na przestrzeni lat 1999–2004. Dodatnie saldo migracji odnotowano tylkow powiecie olsztyńskim (512 osób w 2004 r.) i w mieście Olsztyn (224 osoby). Niekorzystną sytuację migra-cyjną odnotowano na terenie gmin zgrupowanych w układach pasmowych, w tym głównie we wschodniejczęści regionu.

Najniższe wartości wskaźnika migracji, poniżej –4 osób na 1000 ludności odnotowano w powiatachbartoszyckim (–4,7), kętrzyńskim (–4,9), oraz węgorzewskim (–4,6). Dodatnie wartości omawianej cechy

778

występowały w powiecie olsztyńskim (4,6) oraz w mieście Olsztynie (1,3). Korzystna sytuacja migracyjnama miejsce głównie w sąsiedztwie największych ośrodków miejskich województwa, tj. Olsztyna, Elbląga,Ełku oraz Iławy.

WSPÓŁCZYNNIK MIGRACJI WEDŁUG GMIN W WOJEWÓDZTWIE WARMIŃSKO−MAZURSKIM


Wskaźnik zatrudnieniaWskaźnik zatrudnienia był znacznie zróżnicowany terytorialnie. Najwyższy zanotowano w mieście

Olsztynie (46,8%) oraz w powiecie iławskim (43,0%), zaś najniższy w powiecie gołdapskim (34,4%) i bar-toszyckim (34,7%).

W porównaniu z województwami sąsiednimi w 2002 r. woj. warmińsko-mazurskie charakteryzowałosię najniższym współczynnikiem aktywności zawodowej (55,1%) i wskaźnikiem zatrudnienia (39,6%) oraznajwyższą stopą bezrobocia (28,2%).

W 2003 r. na terenie województwa warmińsko-mazurskiego na ogólną liczbę 224639 zatrudnionych47,2% pracowało w sektorze publicznym, przy czym w podregionie ełckim udział zatrudnionych w sektorzepublicznym stanowił 51,2% ogółu zatrudnionych, co świadczy o mało korzystnych proporcjach zatrudnie-nia we wschodniej części województwa.

779

Wskaźnik bezrobociaKolejnym ważnym wskaźnikiem spójności społecznej jest poziom bezrobocia. Stopa bezrobocia reje-

strowanego w województwie warmińsko-mazurskim jest najwyższa w Polsce i na koniec grudnia 2004 rokuwynosiła 29,2%, średnio w kraju – 19,0% (w końcu grudnia 2005 – województwo 27,5%, kraj – 17,6%).

Z punktu widzenia oceny spójności społecznej istotny jest trend spadkowy stopy bezrobocia w war-mińsko-mazurskim. Począwszy od 1998 r. poziom bezrobocia wzrastał, od 119-tysięcznej rzeszy bezrobot-nych do ponad 178 tys. w roku 2001 i dopiero w roku 2002 liczba bezrobotnych zmniejszyła się o 1 724osoby, czyli o 1%. Tendencja spadkowa utrzymała się również w 2004 r.: liczba bezrobotnych wynosiła w końcugrudnia 163 361 osób.

Biorąc pod uwagę poszczególne powiaty woj. warmińsko-mazurskiego, w 2004 r., największym spad-kiem bezrobocia charakteryzował się powiat mrągowski (o 2,2%), wzrost odnotowano w powiecie piskim(o 1%), lidzbarskim (o 1%) i giżyckim (o 0,1%). W 2004 r. udział długotrwale bezrobotnych w stosunku dobezrobotnych ogółem w woj. warmińsko-mazurskim był największy w powiatach: gołdapskim (60,1%), lidz-barskim (59,4%), braniewskim (58,9%) oraz nowomiejskim i ostródzkim (po 58,7%).

W województwie warmińsko-mazurskim odnotowuje się duże zróżnicowanie przestrzenne w natęże-niu bezrobocia. Różnica między najniższą (11,0% – miasto Olsztyn) a najwyższą (41,2% – powiat gołdap-ski) stopą bezrobocia w powiatach województwa warmińsko-mazurskiego wynosiła 30,2%. Spośród 21 po-wiatowych urzędów pracy, aż 17 odnotowało na terenie swojego działania stopę bezrobocia wyższą niż śred-nia dla województwa.

Problemy rynku pracy w województwie pogłębiane są przez niską mobilność zawodową i przestrzennąpracowników (dalekie i kosztowne dojazdy do pracy), wysoki udział osób długotrwale bezrobotnych w ogól-nej liczbie bezrobotnych (ponad 52,3% pozostaje bez pracy powyżej 12 miesięcy), co skutkuje pogłębiającąsię biedą i postępującą marginalizacją całych obszarów województwa, brakiem kwalifikacji wśród bezrobot-nych i nieelastycznością rynku pracy.

WSKAŹNIKI ZATRUDNIENIA WEDŁUG POWIATÓW W WOJEWÓDZTWIE WARMIŃSKO−MAZURSKIM

Źródło: www.stat.gov.pl Aktywność ekonomiczna ludności, Województwo warmińsko-mazurskie. Narodowy Spis Powszechny,US Olsztyn, 2004

780

STOPA BEZROBOCIA W WOJEWÓDZTWIE WARMIŃSKO−MAZURSKIM WEDŁUG POWIATÓW.STAN NA 31.XII.2005 R.

Źródło: Regionalny Program Operacyjny Warmia i Mazury na lata 2007-2013 – projekt, czerwiec 2006

Spójność ekonomiczna regionu Warmii i Mazur

Spójność ekonomiczną określono za pomocą wskaźników pokazujących nakłady inwestycyjne, po-tencjał rozwojowy gmin, przedsiębiorczość oraz wynagrodzenia na terenie województwa warmińsko-mazur-skiego.

Nakłady inwestycyjnePoziom inwestycji w przedsiębiorstwach dobrze ilustruje spójność ekonomiczna regionu, gdyż jest

jednym z ważnych czynników zarówno wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstw, jak i rozwoju całegoobszaru. W województwie warmińsko-mazurskim widać duże różnice między powiatami w poziomie nakła-dów inwestycyjnych. Rysują się obszary wyraźnej koncentracji inwestycji w niektórych powiatach, przy znacz-nym niedoinwestowaniu w innych. Najwięcej inwestycji przyciągnęły powiaty ziemskie: iławski, ostródzki,olsztyński i miasta na prawach powiatu – Olsztyn i Elbląg. Najmniejsze nakłady na inwestycje poniesionow powiatach węgorzewskim, gołdapskim, nidzickim i nowomiejskim.

Poziom inwestycji w województwie warmińsko-mazurskim kształtuje się w ostatnich latach na po-ziomie 2-3 % inwestycji krajowych. Największe znaczenie mają inwestycje w przemyśle, stanowiące, podob-nie jak w kraju, ponad 1/3 nakładów inwestycyjnych.

Jednym z efektów inwestycji jest wzrost wartości brutto środków trwałych. Wartość brutto środkówtrwałych w przedsiębiorstwach powyżej 9 osób w przeliczeniu na 1 mieszkańca, mimo stałego wzrostu, trwaleplasuje województwo na 14 pozycji w kraju. W 1999 roku wartość ta wynosiła w województwie 57% średniejkrajowej; w 2003 r. – 58% średniej, a w 2004 r. – 59% średniej.

781

NAKŁADY INWESTYCYJNE W PRZEDSIĘBIORSTWACH W ROKU 2004 WG POWIATÓWW WOJEWÓDZTWIE WARMIŃSKO−MAZURSKIM


Potencjał rozwojowy gmin województwa warmińsko-mazurskiegoIstotną cechą województwa jest silne zróżnicowanie wewnątrz województwa na poziomie gmin. Ana-

liza podstawowych wskaźników w sferze ekonomicznej i społecznej pozwoliła na wyodrębnienie gmin i po-wiatów, które charakteryzują się wyższym potencjałem rozwojowym, mierzonym poziomem zamożności gmin,ich nowoczesnością i konkurencyjnością.

Sytuacja społeczno-ekonomiczna ludności zamieszkałej na obszarach wiejskich jest gorsza niż w mia-stach. Stopa bezrobocia jest wyższa, a współczynnik aktywności zawodowej – niższy niż w mieście. Mieszka-nia są bardziej zagęszczone, trudniejszy jest dostęp do świadczeń zdrowotnych i szkół.

782

POTENCJAŁ ROZWOJOWY GMIN WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO−MAZURSKIEGO(wg danych za 2004 rok)


Wskaźnik przedsiębiorczościAnalizując przestrzenne zróżnicowanie wskaźnika przedsiębiorczości wyrażonego liczbą podmiotów

gospodarczych należy zauważyć, że cały obszar województwa należy do raczej słabo rozwiniętych pod wzglę-dem poziomu rozwoju przedsiębiorczości, za wyjątkiem największych miast regionu – Olsztyna i Elblągaoraz powiatu giżyckiego i mrągowskiego.

Liczba podmiotów gospodarczych na 10 tys. mieszkańców w Olsztynie (1220) i Elblągu (947) wy-raźnie przewyższa średnią wojewódzką. W powiatach ziemskich średnio na 10 tys. mieszkańców przypada670 podmiotów gospodarczych. W 9 powiatach wskaźnik ten jest niższy od średniej. Najwyższą liczbę pod-miotów gospodarczych na 10 000 mieszkańców rejestruje się w powiatach: giżyckim i mrągowskim, najniższązaś – w powiecie bartoszyckim, nowomiejskim oraz działdowskim i elbląskim.

Wśród podmiotów gospodarki narodowej w województwie warmińsko-mazurskim (2004 r.) domi-nują podmioty prowadzone przez osoby fizyczne – 75,2% (kraj – 77,3%), spółki handlowe stanowią 4,5%podmiotów (kraj – 6,1%), spółdzielnie – 0,7% (kraj – 0,5%). W końcu 2004 r. w regionie funkcjonowałotylko 56 przedsiębiorstw państwowych, wobec 80 w 1999 r.

Największe zagęszczenie firm prowadzonych przez osoby fizyczne znajduje się wokół dużych miasti aglomeracji miejskich, o liczbie mieszkańców powyżej 100 tys. Rozkład liczby podmiotów gospodarczychjest nierównomierny.

W 2004 r. na 10 tys. ludności przypadały 762 podmioty gospodarcze przy średniej krajowej937 podmiotów – 13 lokata w kraju. Liczba podmiotów prowadzonych przez osoby fizyczne na 10 tys.ludności wzrosła z 500 w roku 1998 do 573 w 2004 r. (14 lokata w kraju); średnio w kraju wskaźnikten wyniósł w roku 2004 – 724. W przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców w miastach było 970 podmio-tów, a na wsi – 450.

783

WSKAŹNIK PRZEDSIĘBIORCZOŚCI WG POWIATÓW W WOJEWÓDZTWIEWARMIŃSKO−MAZURSKIM W 2004 ROKU

(liczba podmiotów gospodarczych ogółem na 10 tys. mieszkańców – stan na 31.12.2004 r.)


WynagrodzeniaPoziom wynagrodzeń jako pochodna kondycji gospodarki, struktury podmiotów gospodarczych oraz

struktury zatrudnienia jest dobrym wskaźnikiem spójności ekonomicznej. Przeciętne wynagrodzenie brutto

PRZECIĘTNE MIESIĘCZNE WYNAGRODZENIA BRUTTO WEDŁUG SEKCJI [W ZŁ]W WOJEWÓDZTWIE WARMIŃSKO−MAZURSKIM


784

w 2003 r. wyniosło w woj. warmińsko-mazurskim 1921,95 zł. Najwyższy poziom wynagrodzeń, wyższy odśredniego w województwie, zanotowano w administracji publicznej, pośrednictwie finansowym, transporciei łączności oraz sekcji edukacja. Natomiast poziom wynagrodzeń w sekcjach: hotele i restauracje, handeli naprawy, budownictwo, obsługa nieruchomości i firm, a także w ochronie zdrowia znajduje się poniżejśredniej dla województwa.

Wynagrodzenie nieznacznie powyżej średniej krajowej uzyskiwali pracujący w Olsztynie i Elblągu,natomiast w poszczególnych powiatach województwa zróżnicowanie poziomu wynagrodzenia wynosiło od79,6% średniej dla regionu w powiecie lidzbarskim, 81,6% w powiecie nidzickim do 92,7% w powiecie szczy-cieńskim, 101,5% w powiecie piskim oraz 116,8% w Elblągu i 117,6% w Olsztynie.

WYNAGRODZENIE BRUTTO W WOJEWÓDZTWIE WARMIŃSKO−MAZURSKIM WEDŁUG POWIATÓW


Poziom wynagrodzeń w sektorze publicznym, który znacznie przewyższał poziom płac w sektorzeprywatnym, stanowił czynnik niesprzyjający rozwojowi gospodarczemu województwa. Fakt ten może zna-cząco wpływać na niechęć młodych ludzi do podejmowania działalności gospodarczej na własny rachunekbądź poszukiwania możliwości zatrudnienia w sektorze prywatnym. Poziom wynagrodzeń w sektorze pu-blicznym w 2003 r. wynosił blisko 2189,4 zł, podczas gdy w sektorze prywatnym w tym samym czasie po-ziom płac kształtował się na poziomie 1836,7 zł (różnica wynosi ok. 353 zł). Średni poziom płac w rolnic-twie wynosił 2080,3 zł, w przemyśle i budownictwie 1924,2 zł, w sektorze usług rynkowych zaledwie 1893,6 zł,natomiast w sektorze usług nierynkowych ponad 2171 zł.

O p r a c o w a ł a:

Olga Ratkiewicz

785

C. PROBLEMY STYKOWE POMIĘDZY WOJEWÓDZTWEMI JEGO SĄSIADAMI: WOJEWÓDZTWAMI I REGIONAMIPRZYGRANICZNYMI KRAJÓW SĄSIEDNICH

Warmińsko-mazurskie graniczy z następującymi województwami: pomorskim, kujawsko-pomorskim,mazowieckim, podlaskim oraz Obwodem Kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej, a w gminie Dubeninki zbie-gają się granice trzech państw Polski, Rosji i Litwy (załączona mapka).

Problemy stykowe z sąsiednimi województwami zostały zidentyfikowane w oparciu o uwarunkowaniarozwoju, rozpoznane przy opracowaniu planu zagospodarowania przestrzennego województwa warmińsko-mazurskiego. Część problemów została zgłoszona przez sąsiednie województwa jako wnioski i informacjew odpowiedzi na wysłane im zawiadomienie o przystąpieniu do sporządzania planu zagospodarowania prze-strzennego województwa.

Problemy wymagające rozwiązania (problemy stykowe) przy współudziale sąsiadujących z regionemwarmińsko-mazurskim województw dotyczą:

– ochrony środowiska na jednorodnych obszarach o wybitnych walorach przyrodniczo-krajobrazo-wych lub wrażliwych na antropopresję rozdzielonych przez granice administracyjne;

– usprawnienia powiązań komunikacyjnych i infrastrukturalnych istotnych w takim samym stopniudla sąsiadujących województw jak dla systemów krajowych;

– efektywnego wykorzystania walorów przyrodniczych i kulturowych oraz potencjału społeczno-go-spodarczego do aktywizacji obszarów przygranicznych.

Są to zagadnienie o umiarkowanym poziomie mobilności i w ciągu czterech lat od uchwalenia planuwojewództwa w większości nie straciły na swojej aktualności. Najważniejsze z nich to:

z województwem pomorskim1. Rewaloryzacja techniczna i gospodarcza obszaru Żuław w celu optymalnego wykorzystania ich

właściwości przyrodniczych do produkcji żywności. Problemem szczególnym są Żuławy – obszar o najwyż-szej wrażliwości ekologicznej funkcjonujący dzięki rozbudowanej sieci melioracyjnej wymagającej stałej tro-ski i nakładów na jej utrzymanie. Oprócz ogólnie znanych problemów, konfliktów i zagrożeń tego obszaruwystępują tam również szczególne zjawiska przestrzenne. Np. „Krajowa strategia ochrony i umiarkowanegoużytkowania różnorodności biologicznej wraz z Programem działań” (zatwierdzona przez Radę Ministrów25 lutego 2005 r.). W tymże Programie w grupie zadań zalecanych wymienia się zadanie nr 52: „Wprowadze-nie i egzekwowanie zasad zagospodarowania rolniczego terenów międzywala i polderów, opartego na użytkachzielonych” – gdzie jako podmioty uczestniczące wymienione są samorządy i jednostki planistyczne.

2. Ochrona głównego zbiornika wód podziemnych nr 210 - „Iławskiego”. Na jego dużych powierzch-niach występuje średni stopień zagrożenia wód, a na części - wysoki. Główne działania na tym terenie powin-ny polegać na prawnym usankcjonowaniu obszarów ochronnych zbiornika i wprowadzeniu ograniczeńw ich użytkowaniu. Ponadto ochrony wymagają główne zbiorniki wód podziemnych nr 203 i 204 charakte-ryzujące się wysoką podatnością na zanieczyszczenie. Wymagają one szczegółowego rozpoznania hydroge-ologicznego oraz ustalenia zasad ochrony.

3. Poprawa jakości wód rzek Liwy (wody pozaklasowe) i Gardei odpływających do województwa po-morskiego. Rzeki te ze względu na ich bieg przez teren pojezierny powinny się odznaczać wysoką czystością.Przywrócenia odpowiedniego stanu czystości wymagają rzeki Dzierzgoń i Nogat (wody pozaklasowe), któ-rych odbiornikami są jezioro Drużno (rezerwat) oraz Zalew Wiślany.

4. Usprawnienie poprzez modernizację głównych powiązań komunikacyjnych przebiegających przezoba województwa:

• dróg krajowych przebiegających w paneuropejskich korytarzach transportowych:– korytarz VI: port Gdańsk-Żilina-południe Europy, którego ważnym elementem jest droga eks-

presowa S 7 (biegnąca przez Elbląg, Pasłęk, Ostródę, Olsztynek i Nidzicę);– korytarz IA: port Gdańsk-Kaliningrad-Ryga, którego ważnym elementem jest droga ekspresowa

S 22 biegnąca przez Elbląg (pokrywająca się z trasą „Via Hanseatica”);– budowa przejścia granicznego w Grzechotkach;

786

• dróg wojewódzkich:– ciągi dróg nr 527 - nr 513, nr 515, nr 519, nr 521;

• linii kolejowych:– magistrali kolejowej E-65 Gdańsk - Iława - Działdowo - Warszawa - Zebrzydowice;– linii I-rzędnej Malbork - Elbląg - Braniewo (Kaliningrad).

5. Racjonalne wykorzystanie walorów Zalewu Wiślanego i otaczających go obszarów do rozwoju tu-rystyki przy jednoczesnej ochronie jego ekosystemu wodnego. Doprowadzenie do pełnego otwarcia akwenuZalewu dla żeglugi morskiej. Wspólne rozwijanie zaplecza lądowego (portowego) dla powiązań wodnychobu brzegów Zalewu.

6. Zapewnienie ciągłości tras rowerowych międzynarodowych i regionalnych.

z województwem kujawsko-pomorskim1. Ochrona korytarza ekologicznego doliny rzeki Drwęcy oraz ochrona wód rzeki, która jest źródłem

wody pitnej dla Torunia oraz rezerwatem ryb łososiowatych i certy (obecnie jakość jej wód, na granicy woje-wództw jest pozaklasowa).

2. Ochrona głównych zbiorników wód podziemnych nr 214 „Działdowo” i nr 210 „Iławskiego”, któ-rych fragmenty leżą na terenie województwa kujawsko-pomorskiego.

3. Usprawnienie głównych powiązań komunikacyjnych poprzez modernizację przebiegających przezoba województwa;

• dróg krajowych:– modernizacja i włączenie drogi nr 16 Grudziądz – Olsztyn – Augustów – Ogrodniki (gr. pań-

stwa), do sieci dróg ekspresowych, w powiązaniu z autostradą A-1 i Via Baltica;– modernizacja drogi nr 15 Trzebnica – Gniezno – Inowrocław – Toruń – Lubawa – Ostróda;

• dróg wojewódzkich:– ciąg dróg nr 544, nr 538;

PROBLEMY STYKOWE POMIĘDZY WOJEWÓDZTWEM A JEGO SĄSIADAMI

787

• linii kolejowych:– linii I-rzędnej Poznań – Iława – Olsztyn – Skandawa;– linii I-rzędnej Działdowo – Grudziądz – Chojnice;

4. Budowa gazociągu wysokiego ciśnienia w celu zaopatrzenia w gaz ziemny południowo-zachodnichobszarów województwa;

5. Zapewnienie ciągłości tras rowerowych międzynarodowych i regionalnych;6. Zagospodarowanie szlaku kajakowego rzeki Drwęcy, z uwzględnieniem wymogów ochrony rzeki.

z województwem mazowieckim1. Ochrona głównego zbiornika wód podziemnych nr 216 - „Sandr Kurpie”, którego wysokiej jakości

wody użytkowego poziomu wodonośnego są podatne na zanieczyszczenia. Głównym działaniem powinnobyć prawne usankcjonowanie obszarów ochronnych zbiornika i wprowadzenie ograniczeń w użytkowaniujego stref ochronnych. Ponadto najwyższej ochrony przed zanieczyszczeniem wymaga główny zbiornik wódpodziemnych nr 214 – „Działdowo”. Podstawowym działaniem powinno być jego szczegółowe rozpoznaniehydrogeologiczne i określenie zasad ochrony.

2. Poprawa czystości wód rzeki Wkry, która przy granicy jest pozaklasowa, oraz rzeki Mławki,która przed ujściem na teren województwa mazowieckiego (do Zalewu Ruda) prowadzi wody III klasyczystości.

Koniecznym działaniem będzie uregulowanie gospodarki wodno-ściekowej w obrębie zlewni tych rzek.a. Międzywojewódzkich uzgodnień wymaga ustalenie granic obszarów chronionego krajobrazu dolin

Orzyca i Omulwi oraz projektowanego Kurpiowskiego Parku Krajobrazowego (ewentualne włącze-nie w jego granice gminy Rozogi).

3. Usprawnienie głównych ciągów komunikacyjnych poprzez modernizację przebiegających przezoba województwa:

• dróg krajowych:– ekspresowej S-7 (krajowa nr 7) Gdańsk – Warszawa – Kraków – Chyżne;– nr 53 Olsztyn – Szczytno – Ostrołęka;– nr 57 Bartoszyce – Biskupiec – Szczytno – Przasnysz – Pułtusk;

• dróg wojewódzkich:– ciąg dróg nr 541, nr 544;

• magistralnej linii kolejowej E-65 Gdańsk – Warszawa – Zebrzydowice.

z województwem podlaskim1. Ochrona głównego zbiornika wód podziemnych nr 216 „Sandr Kurpie” w dużym stopniu podatne-

go na zanieczyszczenia. Wspólne działania powinny polegać na prawnym usankcjonowaniu obszarów ochron-nych zbiornika i wprowadzeniu ograniczeń w użytkowaniu jego stref ochronnych. Ponadto wspólnej ochro-ny wymaga główny zbiornik wód podziemnych nr 217 „Pradolina rzeki Biebrzy”, którego odgałęzienia się-gają na teren powiatu ełckiego. Wymaga on szczegółowego rozpoznania hydrogeologicznego i określeniazasad ochrony.

2. Poprawa jakości wód rzeki Ełk, która na granicy pozostaje w III klasie czystości.3. Doprowadzenie do spójności granic obszarów chronionego krajobrazu występujących na terenach

przygranicznych. Ustanowienie projektowanego Kurpiowskiego Parku Krajobrazowego będzie wymagałoanalizy ewentualnego włączenia w jego obszar gminy Pisz.

4. Usprawnienie głównych ciągów komunikacyjnych poprzez modernizację przebiegających przezoba województwa:

• dróg krajowych:– modernizacja i włączenie drogi nr 16 Grudziądz – Olsztyn – Augustów – Ogrodniki (gr. pań-

stwa), do sieci dróg ekspresowych, w powiązaniu z autostradą A-1 i Via Baltica;– nr 65 granica państwa – Gołdap – Ełk – Grajewo – Białystok – Bobrowniki – granica państwa;– nr 63 Węgorzewo – Giżycko – Pisz – Łomża – Siedlce – Głowatycze – granica państwa;– nr 58 Olsztynek – Szczytno – Pisz – Szczuczyn;

• dróg wojewódzkich:– ciąg dróg nr 655 – nr 653 , nr 651.

788

5. Rozbudowa systemów infrastruktury technicznej:– budowa gazociągu przesyłowego wysokiego ciśnienia, który pozwoliłby na zaopatrzenie w gaz ziem-

ny wschodnich obszarów województwa warmińsko-mazurskiego i północnych województwa pod-laskiego;

– budowa energetycznego układu przesyłowego, linii 400 kV Alytus – Ełk i Białystok – Ełk – Mątki, którypoprawiłby funkcjonowanie układów energetycznych obu województw oraz odcinków linii 110 kV.

Rozwiązanie przedstawionych problemów będzie wymagało uzgodnienia przez zainteresowane woje-wództwa wspólnej polityki i podjęcia odpowiednich działań realizacyjnych.

z Obwodem Kaliningradzkim Federacji RosyjskiejWykorzystanie potencjalnych możliwości rozwoju współpracy z Obwodem Kaliningradzkim wyma-

ga, przy zaangażowaniu obu stron, rozwiązania następujących problemów:1. powiązań systemów transportowych – drogowego i kolejowego oraz szlaków wodnych: w tym rzeki

Łyny i Kanału Mazurskiego (który mógłby stanowić powiązanie turystyczne drogą wodną Wiel-kich Jezior Mazurskich z Morzem Bałtyckim, a nawet dalej przez drogę wodną E70);

2. ochrony cieków wodnych i zlewni rzek;3. ochrony wód Zalewu Wiślanego oraz zasad jego zagospodarowania. Korzystne położenie geogra-

ficzne Zalewu Wiślanego umożliwia powiązania gospodarcze regionu i współpracę z Obwodem Ka-liningradzkim oraz państwami bałtyckimi. Ruch statków na Zalewie odbywa się torami wodnymi(główny tor wodny i boczne tory wodne). Odcinek toru wodnego prowadzący do portu Elbląg jestkonsekwentnie pogłębiany. Pozostałe odcinki torów wodnych wymagają również pogłębiania.W porcie Elbląg prowadzona jest wymiana handlowa oraz przewozy osobowe. Wymiana handlowaprowadzona jest głównie z Rosją. Przewozy pasażerskie to turystyka i rekreacja (statki pasażerskie,wodoloty i jachty). Posiada dobrą infrastrukturę portową, jest węzłem dróg wodnych śródlądowychi morskich;

4. identyfikacji istniejących zagrożeń dla środowiska przyrodniczego oraz określenie warunków loka-lizacji obiektów powodujących takie zagrożenie, w tym usprawnienie funkcjonowania urządzeńmelioracyjnych na terenach zagrożonych powodzią (rejon rzeki Wegorapy);

5. przebiegu i zagospodarowania szlaków turystycznych, w tym tras rowerowych;6. ustanowienia transgranicznych obszarów chronionych, do których należą:

– akwen Zalewu Wiślanego, przedzielony granicą państwową;– rejon Puszczy Rominckiej, będący częścią dużego obszaru o wysokich walorach przyrodniczych,

zwanego Suwalsko-Wisztynieckim, który przedzielony jest granicami z Obwodem Kaliningradz-kim i Litwą.

O p r a c o w a ł a :

mgr inż. Teresa Szymankiewicz-Szarejko

789

D. STAN I PERSPEKTYWY SPOŁECZEŃSTWA OPARTEGO NA WIEDZY

Główne problemyStan rozwoju społeczeństwa opartego na wiedzy w województwie warmińsko-mazurskim jest niski,

a jego rozwój hamowany jest poprzez podstawowe bariery związane z brakami w sferach związanych z nowo-czesnymi technologiami informatycznymi. Do najważniejszych problemów w regionie należy zaliczyć:

• niskie nasycenie sprzętem IT gospodarstw domowych – według danych GUS z 2003 r. tylko 21,3%posiada komputer (jedenasty wynik w kraju), a 9,7% jest podłączona do Internetu,

• niski poziom informatyzacji szkół (tylko 51% posiada salę komputerową),• wąską ofertę e-usług – zarówno administracja publiczna, jak i przedsiębiorcy realizują większość

swoich zadań z pominięciem Internetu jako narzędzia sprzedaży lub dystrybucji usług, co powodu-je, że podaż tego rodzaju usług jest niezadowalająca,

• informatyzacja nie jest priorytetem w sferze budżetowej – tylko 4% urzędów gminnych i 5% powia-towych wprowadziło elektroniczny obieg dokumentów, a nakłady na informatyzację są z roku narok redukowane,

• dostęp do Internetu nadal jest rzadko wykorzystywany w firmach mikro oraz małych. Ponadto, fir-my te korzystają głównie z połączeń o prędkości przesyłu równej lub mniejszej 128 kb/s,

• wysoki poziom cen dostępu do Internetu oraz usług telekomunikacyjnych, jednocześnie cena jestnajważniejszym czynnikiem decydującym o wyborze rodzaju dostępu do Internetu wśród osób in-dywidualnych, jst i MSP w regionie (jedynie dla dużych przedsiębiorstw prędkość przesyłu danychjest czynnikiem ważniejszym),

• brak standardów wprowadzania rozwiązań teleinformatycznych,• brak niezależnego od firm informatycznych kompetentnego doradztwa w sferze IT.

Sieć telekomunikacyjnaWojewództwo warmińsko-mazurskie jest czwartym co do wielkości regionem w Polsce, przy najniż-

szej gęstości zaludnienia (59 osób/km2) i znacznym rozproszeniu sieci osadniczej, co sprawiło, że rozwójinfrastruktury telekomunikacyjnej w ostatnich latach był ograniczony, zwłaszcza na obszarach wiejskich.W województwie brak regionalnej sieci szerokopasmowej. Istniejąca w regionie sieć ma ograniczony zasięgoraz jest niewystarczająca od strony technicznej do realizacji usług dostępu do szerokopasmowego Internetu.

Na terenie województwa obserwuje się podwyższony popyt na szerokopasmowy dostęp do Internetu,głównie ze strony sektora biznesowego, ośrodków administracji lokalnej, placówek edukacyjnych oraz ośrod-ków naukowych.

Niestety, mimo iż na omawianym terenie istnieje większość technologii dostępu do Internetu, nie sąone w pełni wykorzystywane. Poniżej przedstawiono możliwości korzystania z różnych technologii.

Łącze modemoweNa terenie województwa wskaźnik liczby linii telefonicznych na 100 mieszkańców wynosi 31 i jest

zbliżony do średniej krajowej. Telefon stacjonarny posiada około 82% gospodarstw domowych (powyżej śred-niej w kraju), czyli ma możliwość dostępu do Internetu wydzwanianego.1

Bardziej rozwiniętą formą dostępu do Internetu poprzez modem stanowi ISDN. W tym przypadku,oprócz linii telefonicznej, konieczne jest podłączenie abonenta do cyfrowej centrali. Poziom cyfryzacji łączyw województwie wynosi 99%, dlatego można założyć, że każdy posiadający telefon stacjonarny ma równieżmożliwość korzystania z usługi ISDN.2

Stały dostęp do Internetu – SDIUsługa ta została wprowadzona na rynek poprzez TP. W województwie usługa SDI jest lepiej dostęp-

na niż technologia szerokopasmowego dostępu do Internetu. Niemalże 80% miejscowości, będących siedzi-

1 Dane na podstawie „Diagnozy społecznej 2003 r.”2 Dane odnoszące się do poziomu informatyzacji województwa pochodzą ze „Strategii informatyzacji województwa war-

mińsko-mazurskiego na lata 2004-2006” i dotyczą końca roku 2003.

790

bami gminy, mogłoby być objętych tą usługą. Jednak ze względu na stosunkowo wysoki koszt instalacji pono-szony przez operatora, usługa ta jest dostępna przede wszystkim w dużych miastach.

Szerokopasmowy dostęp do InternetuDo najpopularniejszych technologii szerokopasmowego dostępu do Internetu można zaliczyć dostęp

poprzez łącze telefoniczne xDSL (np. Neostrada firmy TP), dostęp radiowy LMDS/WiFi, dostęp poprzeztelewizję kablową CATV oraz dostęp satelitarny. Mimo iż szacuje się, że około 50% gmin na możliwośćskorzystania z tej infrastruktury, to usługi te świadczone są tylko na terenie największych miast. Wedługdanych TP na 100 mieszkańców przypada około 18,6 linii telefonicznych, w ramach których jest możliwydostęp do szerokopasmowego Internetu.

Podobnie jest z infrastrukturą szerokopasmowego dostępu do Internetu drogą radiową. Usługa ta jestświadczona wyłącznie na obszarze największych miast, gdzie również jest uruchomiona usługa Hot Spot3.

Dostępna jest również technologia oparta na wykorzystaniu GPRS w telefonach komórkowych. Zewzględu na małą prędkość przesyłu (maksymalnie do 40,2 kb/s) jest ona rzadko wykorzystywana.

Niestety, mimo tych możliwości, dostęp do Internetu na terenie województwa deklaruje jedynie 9,7%gospodarstw domowych. Chęć posiadania dostępu do Internetu w domu deklaruje aż 50% warmińsko-ma-zurskich gospodarstw domowych. Do najczęściej stosowanych technologii należy system wydzwaniany dial-up, aż 75% gospodarstw korzysta z tej technologii. Jedynie 2% gospodarstw domowych korzysta z szerokopa-smowego dostępu do Internetu xDSL.

Jest to spowodowane przede wszystkim możliwością stałego kontrolowania ponoszonych kosztów. Podrugie, możliwości korzystania z konkurencyjnych technologii szerokopasmowego dostępu do Internetu sąograniczone do największych miast. Należy jednak oczekiwać, że sytuacja ta będzie się zmieniać, przedewszystkim poprzez istotne rozszerzanie możliwości bezprzewodowego dostępu do Internetu przez operato-rów komercyjnych, przy jednoczesnym obniżeniu cen.

OSOBY KORZYSTAJĄCE Z INTERNETU WEDŁUG WOJEWÓDZTW (W %)

Źródło: Badania Stowarzyszenia „Miasta w Internecie”, 2003 r.

3 Miejsce bezprzewodowego dostępu do Internetu

791

W Elblągu trwa budowa jedynej w województwie komunalnej sieci światłowodowej, która ma unieza-leżnić miasto od komercyjnych dostawców Internetu. Światłowód został już doprowadzony do części miej-skich i rządowych instytucji. Miejska sieć światłowodowa jest fragmentem przedsięwzięcia pod nazwą Cen-trum Informatyczne. Oprócz władz miasta, w stworzenie Centrum są zaangażowani: Państwowa WyższaSzkoła Zawodowa i duże elbląskie firmy.

Na terenie województwa warmińsko-mazurskiego 14,9% mieszkańców można zakwalifikować do gru-py osób korzystających z Internetu co najmniej raz w miesiącu (badanie Stowarzyszenia „Miasta w Internecie”,2003 r.). Jest to jeden z najniższych wskaźników w Polsce, plasujący województwo na przedostatnim miejscu.

Rozwój e-governmentWedług raportu „Rozwój eGovernment w Polsce – 3 edycja badań eEurope” (Warszawa, 8 lipca 2004),

(Cap Gemini i Ernst&Young dla MNiI) województwo warmińsko–mazurskie ma najsłabiej rozwinięte e-usługi publiczne w Polsce. Osiągnięty wskaźnik poziomu rozwoju e-usług – 23% jest o 11 punktów niższy odśredniego dla kraju (najlepszy krajowy wynik to 42%), co wskazuje na znaczące opóźnienia regionu. Gdybyutrzymała się tak słaba dynamika rozwoju e–usług – 7% rocznie, oznaczałoby to 10–letni okres ich budowy.Jak wskazują badania zrealizowane w ramach Strategii Informatyzacji w 2004 r., w zasadzie wszystkie pu-bliczne e-usługi w gminach, powiatach i urzędzie marszałkowskim świadczone są wyłącznie na poziomieinformacyjnym i interakcyjnym, tj. umożliwiającym pobranie wniosków i formularzy. Platformę dla świad-czenia e-usług w samorządach stanowią głównie strony internetowe BIP.

Według raportu z 2003 r. wg WAES przedstawiającego ocenę rozwoju serwisów internetowych urządmarszałkowski uzyskał najsłabszą notę w kraju, zaś urząd wojewódzki uplasował się na 9 pozycji. Stopieńzaawansowania witryn internetowych ma bezpośredni wpływ na zakres i jakość oferty e-usług.

Badania przeprowadzone wśród pracowników urzędów gmin pokazują dużą świadomość osób ankie-towanych dotyczącą potencjalnych korzyści wynikających z zastosowania Internetu w pracy urzędów i do-celowej cyfryzacji urzędu. Jednak bardzo dużym problemem jest niski poziom kompetencji kadry urzędni-czej z zakresu IT.

Urząd Miasta w Elblągu jest najbardziej zcyfryzowaną jednostką w województwie. Wdrożono

w nim Elbląski System Informacji Przestrzennej, który integruje zasoby urzędu z lokali-

zacją przestrzenną przy wykorzystaniu relacyjnych baz danych oraz systemów CAD/GIS. Część

systemu stanowią moduły administracyjne do prowadzenia ewidencji, rejestrów wydziałowych,

map, planów, wspomagania tworzenia dokumentów, elektronicznego obiegu dokumentów, za-

stosowania podpisu elektronicznego. Dzięki zastosowanym mechanizmom obsługi hurtowni

danych oraz integracji zasobów przestrzennych w jednolitej formie, można przeglądać i anali-

zować zagregowane zasoby informacji niezależnie od programu, z jakiego pochodzą.

RekomendacjeStymulowanie rozwiązań prowadzących do stworzenia społeczeństwa opartego na wiedzy w regionie

Warmii i Mazur będzie możliwe dzięki:1. poprawie sieci telekomunikacyjnej

• zbudowanie sieci telekomunikacyjnej, najlepiej publicznej i udostępnienie jej samorządom, przed-siębiorcom i innym użytkownikom końcowym poprzez obecnych i nowych operatorów telekomu-nikacyjnych,

Rozwiązaniem mogłaby być budowa regionalnej sieci światłowodowej w oparciu o doświadcze-

nia budowy i eksploatacji infrastruktury informatycznej nauki – ogólnopolskiej optycznej sieci

PIONIER, co dyskutowane jest w ramach przygotowań do realizacji Programu Operacyjnego

Rozwój Polski Wschodniej.

Kabel światłowodowy sieci, który będzie przebiegał przez tereny województwa warmińsko-

-mazurskiego, będzie zawierał 24 włókna światłowodowe. Część z tych włókien może służyć do

792

budowy szerokopasmowej sieci regionalnej, stanowiąc jednocześnie jej „kręgosłup”. Szeroko-

pasmowa Sieć Regionalna mogłaby objąć swym zasięgiem wszystkie miejscowości powiatowe

i gminne oraz te miejscowości, które znajdą się na trasie przebiegu planowanych linii światło-

wodowych.

Na rysunku przedstawiono ich poglądowy przebieg w województwie warmińsko-mazurskim.

SZEROKOPASMOWA SIEĆ REGIONALNA NA TERENIE WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO−MAZURSKIEGO

• Czerwoną linią ciągłą zaznaczono kable światłowodowe sieci PIONIER istniejące i zakontraktowane do budowy• Czerwoną linią przerywaną oznaczono kable światłowodowe sieci PIONIER planowane do budowy• Żółtą linią ciągłą pokazano przebieg kabli światłowodowej sieci regionalnej (plany)

• wykorzystanie istniejących sieci teleinformatycznych do konstruowania „ostatniej mili”,• rozwijanie alternatywnych technologii dostępu do Internetu np. drogą radiową lub w technologii

Wi-max, które przyczynią się do redukcji kosztów połączeń,2. zwiększaniu dostępu do treści i usług cyfrowych

• zwiększenie podaży e-usług stanie się bodźcem do szerszego korzystania z Internetu, co w efekciezwiększy rentowność nakładów na informatyzację,

• utworzeniu portalu regionalnego – stworzenie platformy bazodanowej, za pomocą której świadczo-ne będą e-usługi publiczne (realizacja projektu „Wrota Warmii i Mazur – elektroniczna platformafunkcjonowania administracji publicznej i świadczenia usług publicznych” w latach 2006-2008),

3. Stworzeniu Regionalnego Centrum Informatycznego przy Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskimw Olsztynie

• stworzenie regionalnego ośrodka edukacyjno-badawczego i centrum kształcenia ustawicznego,w którym byłyby opracowywane najnowsze technologie informatyczne, szczególnie dla instytucjiedukacyjnych wszystkich szczebli,

4. tworzeniu programów e-learningowych, dostępnych przez publiczne punkty dostępu do Internetu(PIAP) są szansą dla mieszkańców małych miast i wsi na podnoszenie swoich kwalifikacji,5. zwiększeniu poziomu wykorzystania nowych technologii w biznesie i administracji,6. zwiększeniu stopnia komputeryzacji przedsiębiorstw, szkół i gospodarstw domowych,

793

7. rozbudowę telecentrów i PIAP-ów (realizacja projektu „Kultura Informacja Sukces – Sieć PIAPw województwie warmińsko-mazurskim” w latach 2006-2007, dzięki któremu zostanie uruchomionych /zmodernizowanych 200 PIAP-ów)

• gminne centra teleinformatyczne i PIAP-y powinny zapewniać powszechny dostęp do komputerówi Internetu,

• mogą one pełnić rolę ośrodków szkoleniowych, biur pośrednictwa pracy, doradztwa podatkowego,przyczyniając się do edukacji społeczności wiejskiej, promocji turystycznej terenów wiejskich, inte-gracji środowiska wiejskiego, tworzenia małego biznesu,

8. szkoleniaz zakresu wykorzystywania nowych technologii IT oraz umiejętności korzystania z nich w edukacji,

pracy zawodowej i życiu codziennym.• Szkolenia powinny:

1. uczyć obsługi komputera i korzystania z zasobów Internetu,2. kształcić umiejętność wyszukiwania i wyboru informacji w Internecie,3. pokazywać różne metody komunikacji (poczta, komunikatory, fora itp.),4. pokazywać sposoby wykorzystania zasobów sieci Internet w codziennej pracy (jak np. rolnictwo,

sadownictwo, agroturystyka itp.),5. uświadamiać konieczność autoprezentacji w Internecie podmiotom gospodarczym,6. przybliżać możliwości wykorzystania aplikacji w Internecie (e-learning, e-health, e-goverment itp.),

• Warto stworzyć warunki do przekazywania wiedzy przez kluczowe osoby w społecznościach lokal-nych np. nauczycieli.


Olga Ratkiewicz

794

E. DOSTĘPNOŚĆ TERYTORIALNA WOJEWÓDZTWA –TEN-YI KORYTARZE KRAJOWE WIĄŻĄCE REGION Z EUROPĄ, INNYMIOŚRODKAMI REGIONALNYMI, DOSTĘPNOŚĆ PRZESTRZENNAWSZYSTKICH OŚRODKÓW POWIATOWYCH, TRANSPORTPUBLICZNY W WOJEWÓDZTWIE I KIERUNKI JEGO ROZWOJU

Województwo warmińsko-mazurskie, poprzez swoje położenie w Europie Środkowej na osi wschód-zachód, położenie w regionie Bałtyku i przygraniczne z Obwodem Kaliningradzkim Federacji Rosyjskiejstało się ważnym obszarem w europejskich powiązaniach komunikacyjnych.

Granica z Rosją (Obwód Kaliningradzki) stała się granicą Unii Europejskiej. Polska przystępując doUnii musi dostosować swoją infrastrukturą transportową wraz z przejściami granicznymi do standardóweuropejskich.

Integracja Polski z przestrzenią europejską wynika z porozumień międzynarodowych i transgranicz-nych oraz opracowanych planów, strategii i programów międzynarodowych. Dla Europy Środkowej i Wschod-niej uzgodniono 10 paneuropejskich korytarzy transportowych (II Paneuropejska Konferencja MinistrówTransportu na Krecie w 1994 r. i Konferencja w Helsinkach w 1997 r.). Korytarze te stanowią rozszerzenieTranseuropejskiej sieci transportowej Unii Europejskiej – TEN (Trans Europen Network).

Wyznaczenie powyższych korytarzy ma na celu poprawę i zniwelowanie istniejących różnic w po-łączeniach transportowych Europy Środkowej i Wschodniej. Polska swoją sieć transportową zgodnie z pod-pisanymi umowami międzynarodowymi ma dostosować do wymogów dyrektyw Unii Europejskiej nr 1692/96/UE z 1996 r. Najważniejszym zadaniem w stworzeniu sprawnego i nowoczesnego systemu komuni-kacyjnego jest modernizacja dróg i linii kolejowych w obrębie korytarzy transportowych zgodnie z po-wołanym przez Unię Europejską w 1999 r. projektem Tina /Transport Infrastructure Needs Assessement/Ocena potrzeb infrastruktury transportowej w krajach kandydujących do akcesji do 2015 r.

Na tych obszarach kraju, przez które przebiegają korytarze transportowe, sieć komunikacyjna jestrozwijana z reguły szybciej niż w innych.

Przez region warmińsko-mazurski przebiegają następujące korytarze transportowe:• Korytarz VI Gdańsk-Katowice–Żilina, w którym znajdują się:

– droga ekspresowa S7 Gdańsk-Olsztynek-Warszawa-Kraków-Budapeszt /E-77/– linia kolejowa magistralna Gdynia-Iława-Warszawa-Zebrzydowice-Żilina /E-65/

• Korytarz IA Ryga-Kaliningrad-Elbląg-Gdańsk, który jest odgałęzieniem korytarza IW korytarzu IA znajdują się:– droga ekspresowa S 22 Elbląg-Grzechotki (Kaliningrad)– linia kolejowa I-rzędna Malbork-Braniewo (Kaliningrad-Ryga)– trasa wodna śródlądowa (Berlin) Bydgoszcz-Elbląg (Kaliningrad) /E-70/

W bezpośrednim sąsiedztwie województwa znajdują się:• Korytarz I Helsinki-Ryga-Kowno-Warszawa (Via Baltica), w którym przebiegają :

– droga ekspresowa S 8 Warszawa-Białystok-Helsinki /E-67/– linia kolejowa magistralna Warszawa-Białystok –Trakiszki (Ryga-Tallin- Helsinki) /E-67/

• Korytarz VI Gdańsk-Katowice-Żilina, w którym znajduje się projektowana autostrada A-1Gdańsk-Żilina.

Z pobieżnego spojrzenia na układ korytarzy transportowych widać, że przebiegają one po obrzeżachregionu warmińsko-mazurskiego lub poza jego obszarem. Jednocześnie realizacja odpowiednich rozwiązańplanistycznych może mieć duże znaczenie dla właściwego powiązania europejskich korytarzy transporto-wych nr I i VI.

Sprawny układ transportowy kraju, regionu to jeden z najważniejszych czynników rozwoju społecz-no-gospodarczego. Stan sieci drogowej jest jednym z czynników wpływających na konkurencyjność alokacjiprzemysłu i usług.

Zgodnie z zatwierdzonym Planem zagospodarowania przestrzennego województwa warmińsko-ma-zurskiego oraz Strategią rozwoju społeczno-gospodarczego województwa warmińsko-mazurskiego głównyszkielet komunikacji w regionie tworzą drogi krajowe i wojewódzkie.

795

W przyjętym funkcjonalnym układzie komunikacyjnym dokonano podziału na układ nadrzędnyi podstawowy. Układ nadrzędny województwa oparty został na drogach krajowych. Tworzą go powiązaniao znaczeniu międzynarodowym i krajowym. Zapewniają sprawne i bezpośrednie powiązanie województwaz Europą i Polską.

Są to następujące drogi:• ekspresowe

– S 7 Gdańsk-Olsztynek-Nidzica-Warszawa-Kraków-Chyżne (Budapeszt)– S 22 Elbląg - granica państwa(Kaliningrad)– S 51 Olsztyn-Olsztynek

• krajowe– nr 22 granica państwa-Kostrzyń-Wałcz-Chojnice-Malbork-Elbląg– nr 51 granica państwa (Rosja)-Bezledy-Olsztyn– nr 16 Grudziądz-Olsztyn-Augustów-Ogrodniki-granica państwa (Litwa)– nr 15 Trzebnica-Września-Inowrocław-Toruń-Lubawa-Ostróda– nr 53 Olsztyn-Szczytno-Ostrołęka– nr 65 granica państwa (Rosja)-Gołdap-Olecko-Ełk-Grajewo-Białystok-Bobrowniki – granica pań-

stwa (Białoruś)– nr 63 granica państwa(Rosja)-Perły-Giżycko-Pisz-Łomża-Siedlce-Sławatycze – granica państwa

(Ukraina)– nr 57 Bartoszyce-Biskupiec-Szczytno-Pułtusk– nr 58 Olsztynek-Szczytno-Pisz-Szczuczyn.

Dynamiczne przemiany zachodzące w ostatnich latach w sferze gospodarczej i społecznej naszegoregionu w istotny sposób wpływają na potrzeby transportowe i stan dróg wojewódzkich na obszarze woje-wództwa warmińsko-mazurskiego.

Najważniejsze ciągi dróg wojewódzkich:– ciąg dróg: nr 507 Braniewo – Pieniężno, nr 512 Pieniężno – Górowo Ił. – Bartoszyce, odcinek

drogi nr 592 Bartoszyce – Kętrzyn, odcinek drogi nr 591 Kętrzyn – Barciany i droga nr 650 Bar-ciany – Węgorzewo – Gołdap, nr 651 Gołdap – Szypliszki, wiąże pomiędzy sobą przejścia granicz-ne w północnej części województwa, umożliwia powiązanie miejscowości leżących przy w/w cią-gu tj.: Braniewa, Pieniężna, Górowa Iławeckiego, Bartoszyc, Korsz, Barcian, Srokowa, Węgorze-wa, Gołdapi i Szypliszek;

drogi zapewniające powiązanie miast powiatowych to:• droga nr 592 Bartoszyce – Giżycko, nr 655 Giżycko – Olecko i nr 653 Olecko – Suwałki daje

możliwość powiązania następujących miast: Bartoszyc, Kętrzyna, Giżycka, Olecka i Suwałk orazdróg krajowych nr 51 Bezledy – Olsztyn, nr 63 Perły - Łomża, nr 65 Gołdap - Białystok i nr 8Budziska – Białystok (Via Baltica);

• odcinek drogi nr 527 (Dzierzgoń) – Rychliki – Pasłęk, nr 513 Pasłęk – Wozławki, droga ta zapew-nia powiązanie Dzierzgonia, Elbląga, Pasłęka, Lidzbarka Warmińskiego i Kętrzyna oraz dróg kra-jowych nr 7 Gdańsk – Warszawa, nr 51 Bezledy – Olsztyn i nr 57 Bartoszyce – Pułtusk;

• nr 544 Brodnica – Działdowo, nr 545 Działdowo – Szczytno umożliwia powiązanie Brodnicy,Działdowa, Nidzicy i Szczytna oraz wiąże drogi krajowe nr 15 Ostróda – Toruń, nr 7 Gdańsk –Warszawa i nr 53 Olsztyn – Rozogi;

• nr 538 Łasin – Nowe Miasto Lubawskie wiąże drogi krajowe, nr 16 Grudziądz – Augustów, nr 15Ostróda – Toruń;

• nr 542 Rychnowo - Działdowo, nr 544 Działdowo - Mława ciąg równoległy do drogi nr 7 Warsza-wa – Gdańsk przenosi lokalny ruch gospodarczy;

• odcinek drogi nr 527 Olsztyn – Morąg i nr 519 Morąg – Małdyty - Stary Dzierzgoń wiąże Olsztynz Gdańskiem i ze Starym Dzierzgoniem (woj. pomorskie);

• nr 521 Kwidzyn – Iława, nr 536 Iława – Sampława, nr 515 Malbork – Susz wiąże Lubawę, Iławęz Malborkiem oraz drogi nr 16 Grudziądz – Augustów, nr 15 Ostróda – Toruń nr 22 Malbork-Elbląg, umożliwia powiązanie województwa z Kwidzynem (woj. pomorskie);

• nr 507 Braniewo – Dobre Miasto wiąże Olsztyn z przejściem granicznym w Braniewie;

796

• nr 667 Nowa Wieś Ełcka – Biała Piska wiąże Pisz z Ełkiem oraz drogi krajowe nr 58 Olsztynek –Szczuczyn i nr 65 Gołdap – Białystok;

• nr 591 granica państwa – Barciany – Kętrzyn – Mrągowo wiąże Kętrzyn z Mrągowem, a poprzezdrogę nr 16 Grudziądz – Augustów Kętrzyn z Olsztynem;

• odcinek drogi nr 544 Działdowo – Mława wiąże Działdowo z Mławą i Warszawą;• nr 504 Elbląg – Braniewo wiąże Elbląg, Braniewo z przejściem granicznym w Gronowie.

Na sprawność działania układu komunikacyjnego województwa w części północnej bardzo duży wpływma ciąg drogowy składający się z dróg nr 507, nr 512, nr 592, nr 655, nr 653 – wiąże Braniewo, BartoszyceKętrzyn, Giżycko, Olecko z Suwałkami. Przejmuje ruch z przejść granicznych, odciąża drogę nr 16 przejmu-jąc ruch w kierunku Gdańska.

Na ogólną długość 21 542 km dróg publicznych w województwie w 2005 r.:– drogi krajowe to 1324 km– drogi wojewódzkie to 1870 km– drogi powiatowe to 7851 km– drogi gminne to 10 438 km.Do pełnego obrazu zaspokojenia potrzeb transportowych danego obszaru potrzebna jest ocena stanu

technicznego sieci drogowej. Najpoważniejszym problemem w funkcjonowaniu układu komunikacyjnegowojewództwa jest niezadowalający stan techniczny sieci drogowej.

Jednym z podstawowych elementów, mających decydujący wpływ na proces niszczenia nawierzchni,jest wzrost ruchu w głównej mierze samochodów ciężarowych wysokotonażowych. Samochody te wywierajązasadniczy wpływ na odkształcenia nawierzchni dróg, co jest szczególnie istotne w przypadku dróg woje-wódzkich niedostosowanych do takich obciążeń. Wielkość ruchu, rodzaj i kategoria ruchu decydują o zało-żonej konstrukcji nawierzchni.

Decydujący wpływ na proces niszczenia nawierzchni mają następujące czynniki:• destrukcyjne działanie warunków atmosferycznych• wzrost ruchu drogowego i obciążeń pojazdami wysokotonażowymi• zużycie nawierzchni spowodowane procesem starzenia się.Badania stanu nawierzchni dróg w 2004 wykazały, że w celu poprawy sieci dróg krajowych należy:• wzmocnić – na 27% dróg• przeprowadzić wyrównanie z warstwą ścieralną – na 33% dróg• przeprowadzić zabiegi powierzchniowe – na 6% dróg• zabiegów nie wymaga – 34% dróg.Badania stanu technicznego dróg krajowych obejmują lata 2000-2004.

STAN TECHNICZNY DRÓG KRAJOWYCH O NAWIERZCHNI BITUMICZNEJ SOSN 2002–2004(długość dróg 1226, 458)

797

BADANIE STANU TECHNICZNEGO DRÓG

2002

2004

Stan techniczny dróg krajowych przebiegających przez miasta jest dużo gorszy od sieci zamiejskiej,na ulicach tych na ruch lokalny nakłada się ruch tranzytowy.

W województwie warmińsko-mazurskim tylko nieliczne miasta leżące na głównej sieci dróg krajo-wych posiadają obwodnice. Pilnym i nierozwiązanym do tej pory problemem jest węzeł głównych dróg kra-jowych koncentrujący się w Olsztynie.

798

Niezadowalający, a często wręcz tragiczny jest stan obiektów inżynierskich. Obiektami nienormatyw-nymi są obiekty o nośności nie mniejszej niż 30T i szerokości nie mniejszej niż 6,0 m.

Na drogach krajowych na ogólną ilość mostów 192 szt. – 39 szt. tj. 20% to obiekty nienormatywneprzeznaczone do przebudowy, 67 szt. tj. 35% to obiekty przewidziane do remontów, a tylko 77 szt. tj. 40%jest w stanie dobrym.

Na drogach wojewódzkich na ogólną ilość 187 szt. – 104 szt. tj. 57% to obiekty nie normatywneprzewidziane do przebudowy. W ostatnim czasie coraz częściej występują awarie przepustów.

Słabe strony – bariery• brak w układzie dróg ekspresowych drogi nr 16 Grudziądz - Ostróda - Olsztyn - Augustów powiąza-

nia na osi wschód-zachód autostrady AI z Via Balticą• zły stan techniczny sieci dróg krajowych i wojewódzkich• zły stan techniczny mostów, wiaduktów i przepustów• brak obwodnic miast i wsi leżących na głównej sieci dróg krajowych• nieprzystosowanie dróg do przejmowania ruchu bardzo ciężkich pojazdów

Szanse rozwoju• dobrze rozwinięta sieć drogowa• przebieg międzynarodowych korytarzy transportowych• korzystne położenie województwa (granica z Rosją oraz walory przyrodnicze)

Główne problemy• niedostosowanie dróg do rosnącego natężenia ruchu oraz obciążenia pojazdami wysokotonażowymi• brak obwodnic miast i wsi na trasie przebiegu głównego układu komunikacyjnego• rosnąca wypadkowość na głównej sieci dróg• zły stan techniczny dróg i obiektów inżynierskich• niskie nakłady na modernizację, budowę i remonty dróg i obiektów inżynierskich

Działania• rozbudowa drogi S-7 do parametrów drogi ekspresowej• rozbudowa drogi S-22 granica państwa (Grzechotki) – Elbląg do parametrów drogi ekspresowej• rozbudowa drogi S-51 Olsztyn-Olsztynek do parametrów drogi ekspresowej• włączenie drogi nr 16 do sieci dróg ekspresowych celem usprawnienia ruchu tranzytowego w po-

wiązaniu autostrady AI i drogi ekspresowej Via Baltica• rozbudowa drogi nr 16 do parametrów drogi ekspresowej• rozbudowa drogi 51 granica państwa (Bezledy) – Olsztyn do parametrów drogi klasy GP• rozbudowa głównej sieci dróg krajowych poprzez przystosowanie dróg nr 53, nr 15, nr 63, nr 65 do

zwiększonej normy naciskowej wynikającej z rosnących natężeń i obciążeń• przystosowanie pozostałych dróg krajowych i wojewódzkich do zwiększonej normy naciskowej dla

samochodów ciężarowych• rozbudowa dróg krajowych i wojewódzkich do parametrów zgodnie z założoną dla nich klasą• rozwiązanie problemu węzła olsztyńskiego poprzez budowę obwodnicy w ciągu dróg krajowych nr 16,

nr 51 i nr 53• budowa obwodnic miast i miejscowości na drogach krajowych tworzących główny szkielet komuni-

kacyjny województwa• przebudowa nienormatywnych mostów i wiaduktów• przebudowa niebezpiecznych miejsc (czarnych punktów)• uspokojenie ruchu na drogach tranzytowych przechodzących przez miasta i małe miejscowości• budowa wydzielonych dróg rowerowych poza układem drogowym• optymalne wykorzystanie układu komunikacyjnego jako nośnika potoków turystycznych• tworzenie projektów, programów zarządzania ruchem drogowym i kolejowym• weryfikacja kategorii dróg pod względem funkcjonalności sieci drogowej


Bożena Antonowicz

799

F. FUNKCJE METROPOLITALNE STOLICY WOJEWÓDZTWA(ISTNIEJĄCE I BRAKUJĄCE) I ROZWÓJ EKONOMICZNYOŚRODKÓW POWIATOWYCH

Stolicą województwa warmińsko-mazurskiego jest Olsztyn liczący 173,9 tys. mieszkańców. Stanowiąoni 12,2% ogółu ludności regionu. Do pełnienia funkcji stolicy regionu predysponuje Olsztyn jego centralnepołożenie i dobre skomunikowanie – jest węzłem ważnych dla regionu dróg krajowych (nr 16, nr 51, nr 53)oraz linii kolejowych.

Olsztyn wśród miast wojewódzkich w kraju wyróżnia się wielością i różnorodnością środowiska przy-rodniczego (położony w otoczeniu lasów i jezior) oraz dużym zasobem materialnego dziedzictwa kulturo-wego świadczącego o jego bogatej historii.

Olsztyn jest obecnie centrum administracyjnym i politycznym, wielofunkcyjnym ośrodkiem o rela-tywnie dużej dynamice wzrostu. Tu skoncentrowany jest największy potencjał gospodarczy i usługowyo znaczeniu regionalnym. W 2004 r. w Olsztynie zarejestrowanych było ponad 21 tys. podmiotów gospodar-czych tj. 19,5% ogółu zarejestrowanych w Rejestrze REGON w województwie. Liczba zatrudnionych wyno-siła 58,3 tys., z tego w sektorze prywatnym pracowało 55%. W sektorze usług zatrudnionych było 73%ogółu pracujących (w usługach rynkowych 43%).

Funkcje metropolitalne generowane są przez jednostki i urządzenia, które swoją działalnością wykra-czają poza miasto i region. Do nich należy przede wszystkim:

– nauka i szkolnictwo wyższe,– specjalistyczna opieka lekarska,– jednostki kultury i urządzenia sportowe o znaczeniu ponadlokalnym.Olsztyn, obok Białegostoku jest znaczącym ośrodkiem naukowo-akademickim w Polsce północno-

wschodniej. Istnieje tu ogółem 6 uczelni (łącznie z filiami i ośrodkami zamiejscowymi). Liczba studentówwzrosła z 31,7 tys. w roku akademickim 1999/2000 do 46,7 tys. w 2004/2005 (o 47%), a liczba studentówdziennych z 14,7 tys. do 26,9 tys. (o 83%).

Zmianom ilościowym towarzyszył rozwój bazy naukowo-dydaktycznej i socjalnej. Największą uczel-nią jest Uniwersytet Warmińsko-Mazurski (36,3 tys. studentów), w niektórych dyscyplinach naukowychz zakresu nauk przyrodniczych zajmuje znaczącą pozycję międzynarodową.

Rozwojowi nauki służą istniejące w mieście instytuty naukowe, w tym: Instytut Rozrodu Zwierząti Badań Żywności PAN, Instytut Rybactwa Śródlądowego czy Ośrodek Badań Naukowych im. WojciechaKętrzyńskiego.

Olsztyn koncentruje największą liczbę łóżek w zakładach opieki stacjonarnej o znaczeniu regional-nym – ponad 1400 łóżek w pięciu szpitalach ogólnych i 330 w szpitalu psychiatrycznym. Zmiany w liczbiełóżek w latach 1999 – 2004 były nieznaczne. Podjęte działania w badanym okresie przyczyniły się do popra-wienia stanu technicznego i podniesienia standardu obiektów oraz rozszerzenia zakresu usług medycznych,z których najważniejsze to utworzenie w Wojewódzkim Szpitalu Specjalistycznym oddziału kardiochirurgiioraz utworzenie ośrodka onkologicznego z zakładem radioterapii w obiektach szpitala MSWiA.

Do najważniejszych jednostek kultury o znaczeniu ponadlokalnym należą: dwa teatry, filharmonia,muzea, biblioteka wojewódzka i biblioteki specjalistyczne, planetarium, galerie, szkoły artystyczne na pozio-mie ponadgimnazjalnym.

Spośród istniejących urządzeń sportu i turystyki wymienić należy Ośrodek Sportu i Rekreacji, siećhotelową i gastronomiczną.

Funkcje metropolitalne Olsztyna nie są w pełni wykształcone. Kształtowane były od podstaw w okre-sie powojennym przy istniejących wówczas przeróżnych uwarunkowaniach.

W ostatnich latach daje się zauważyć wyraźny wzrost dynamiki rozwoju funkcji, o których mowa.Rozwój funkcji metropolitalnych miasta Olsztyna w okresie perspektywicznym wymagać będzie pod-

jęcia szeregu rozmaitych działań inwestycyjnych i organizacyjnych, z których najważniejsze to:• rozwój spójnego systemu wspierania przedsiębiorczości oraz jednostek zaangażowanych w procesy

transferu wiedzy i technologii,• rozwój systemów informacyjno-informatycznych,• rozbudowa bazy turystycznej i rekreacyjnej z uwzględnieniem jej całorocznego wykorzystania,

800

• budowa infrastruktury kongresowo-konferencyjnej i targowo-wystawienniczej,• dalsza rozbudowa bazy dydaktycznej, socjalnej i sportowej wyższych uczelni oraz podjęcie działań

na rzecz pozyskania kadry naukowo-dydaktycznej na odpowiednim poziomie naukowym dla nie-których kierunków i uczelni zwłaszcza niepublicznych,

• poprawa stanu technicznego i podniesienie standardu jednostek kultury oraz budowa nowych obiek-tów, w tym siedziby dla Filharmonii Olsztyńskiej oraz centrum kulturalno-rozrywkowego,

• poprawa stanu technicznego istniejących obiektów sportowych oraz budowa nowej infrastruk-tury sportowej, w tym centrum sportowo-rekreacyjnego z basenem o wymiarach olimpijskich,aquaparku,

• pilnego rozwiązania wymagają problemy związane z przeciążeniem układu komunikacyjnego mia-sta, wyprowadzenie ruchu tranzytowego z ulic miejskich wymaga budowy obwodnicy. Koniecznebędą także innowacyjne rozwiązania w zakresie transportu towarowego,

• zagospodarowanie posiadanych przez miasto rezerw terenu pod działalność gospodarczą będziewymagało ich uzbrojenia, a przede wszystkim wypromowania.

Rozwój ekonomiczny ośrodków powiatowych

W województwie warmińsko-mazurskim znajduje się 17 miast powiatowych stanowiących siedzibypowiatów ziemskich oraz dwa miasta na prawach powiatu: Olsztyn i Elbląg. Ośrodki powiatowe są równo-miernie rozmieszczone na obszarze regionu. Charakteryzuje je dość znaczne zróżnicowanie tak pod wzglę-dem wielkości jak i sytuacji społeczno-gospodarczej.

Największe są miasta na prawach powiatu: Olsztyn (173,9 tys.) i Elbląg (127,7 tys.), a wśród miaststanowiących siedziby powiatów ziemskich - Ełk (55,8 tys.). Do grupy miast liczących od 25 tys. do 35 tys.ludności należą: Ostróda, Iława, Giżycko, Szczytno, Kętrzyn, Bartoszyce. Niewiele ponad 20 tys. ludnościzamieszkuje w Działdowie i Mrągowie. W pozostałych miastach powiatowych liczba ludności zawiera sięw przedziale 10-20 tys., są to: Pisz, Braniewo, Lidzbark Warmiński, Olecko, Nidzica, Gołdap, Węgorzewo,Nowe Miasto Lubawskie. We wszystkich w/w miastach, poza Olsztynem, w latach 1999-2004 wystąpił spa-dek liczby ludności.

Z punktu widzenia roli poszczególnych sektorów gospodarki istotny wpływ na sytuację ekonomicznąmiast wywierał w latach minionych przemysł.

Zmiany, które dokonały się w okresie transformacji ustrojowej, doprowadziły do znacznego ograni-czenia potencjału przemysłowego we wszystkich analizowanych miastach.

Zmiany własnościowe, restrukturyzacja, likwidacja wielu zakładów skutkowały dużą redukcją miejscpracy. W miejsce zakładów likwidowanych powstały nowe, ale o dużo mniejszej skali. Istniejące rozmaiteograniczenia, w tym finansowe i prawne oraz mała aktywność społeczności lokalnych nie sprzyjają pożąda-nemu rozwojowi sektora usług rynkowych. Słaba kondycja ekonomiczna ośrodków powiatowych, które nie-gdyś stanowiły i obecnie stanowić powinny główne ogniwa aktywizacji samych miast oraz terenów z nimisąsiadujących, stanowi jedną z istotnych przyczyn opóźnienia przemian strukturalnych regionu i rzutuje najego niekorzystną sytuację społeczno-gospodarczą.

Dla scharakteryzowania sytuacji ekonomicznej miast powiatowych posłużono się kilkoma wybrany-mi wskaźnikami prezentującymi:

– zmiany w liczbie podmiotów gospodarczych,– zmiany w liczbie zatrudnionych ogółem, w tym w przemyśle i usługach rynkowych,– zmiany w liczbie bezrobotnych.W latach 1999-2004 największą dynamikę wzrostu liczby podmiotów gospodarczych zanotowano

w Gołdapi (o 48%), Olecku (o 32%), Lidzbarku Warmińskim (o 28%), Piszu (o 24%). W pozostałychmiastach przyrost oscylował w granicach od kilku do kilkunastu procent. Spadek liczby podmiotów o kilkaprocent nastąpił w Działdowie i Węgorzewie. Najwyższy wskaźnik liczby podmiotów gospodarczych zareje-strowanych w systemie REGON na 1000 ludności w 2004 r. mają: Olsztyn, Giżycko, Gołdap (122), Mrągo-wo (110). W pozostałych miastach wskaźnik ten kształtuje się, poniżej 100, ale jest wyższy od średniego dlawojewództwa (76). Dość niskie wartości charakteryzują: Działdowo (77), Bartoszyce (79), Nowe MiastoLubawskie (80), Węgorzewo, Kętrzyn (85).

801

W okresie 2000-2004 największą dynamikę wzrostu liczby pracujących odnotowano w Olecku(o 30%), Gołdapi (o 16%), Nowym Mieście Lubawskim (o 9%), w Działdowie i Nidzicy (o 2-4%). W pozo-stałych miastach liczba pracujących zmniejszyła się, nawet w największych miastach: Olsztynie (o 1,2%),Elblągu (o 5,6%), Ełku (o 1,4%). Największy spadek zatrudnienia wystąpił w Braniewie (o 12%). Spadekzatrudnienia w pozostałych miastach nie przekraczał 10%.

Wskaźnik liczby pracujących na 1000 ludności w 2004 r. najwyższą wartość osiągnął w Olsztynie(335 osób). Dość wysoki był w Iławie (294), Działdowie, Mrągowie, Nidzicy (ok. 260). Poziom najniższy,zbliżony do średniego wojewódzkiego (78) zanotowano w: Braniewie (173), Giżycku (165), Węgorzewie(178). W pozostałych miastach kształtował się w przedziale (210-250).

Najwyższy udział pracujących w sektorze prywatnym w 2004 r. wynoszący około 60% miały miasta:Nowe Miasto Lubawskie, Nidzica, Ełk, zaś najniższy Węgorzewo (28%), Braniewo, Pisz (35%). W pozosta-łych miastach wskaźnik ten oscylował w granicach około 50% (średni wojewódzki - 56%).

Największy udział przemysłu w kształtowaniu sytuacji ekonomicznej miasta zmierzony wskaźnikiemliczby zatrudnionych w tym sektorze na 1000 mieszkańców był w: Nidzicy, Iławie (124), Działdowie (113),Kętrzynie, Mrągowie, Nowym Mieście Lubawskim (104), Ełku, Olecku, Szczytnie, Lidzbarku Warmińskim(około 90), najniższy udział odnotowano w Braniewie (32), Węgorzewie (34), Giżycku (33).

W pozostałych miastach przekraczał średni poziom wojewódzki (66), zawierał się w przedziale 70-88.Rozwój usług rynkowych największe znaczenie ma w Olsztynie. Wskaźnik liczby pracujących w tych

usługach na 1000 ludności wynosił 143. We wszystkich pozostałych miastach poziom ten był znacznie niż-szy i wynosi w: Iławie (91), Elblągu (75), Ostródzie (81), Mrągowie (86), Ełku (76), Bartoszycach (71).Wskaźnik ten poniżej 55 notowany był w: Węgorzewie, Piszu, Gołdapi, Szczytnie, Kętrzynie.

Zmniejszenie potencjału sektora przemysłowego, niedorozwój usług rynkowych przy jednocześniewzrastających zasobach pracy stanowiły przyczynę długotrwale utrzymującego się wysokiego bezrobociai dość słabej kondycji ekonomicznej nie tylko analizowanych miast, ale całego regionu.

W latach 1999-2004 przyrost liczby bezrobotnych, poza Piszem i Ełkiem, wystąpił we wszystkichbadanych ośrodkach. Wyraźny spadek bezrobocia odnotowano w roku 2005.

Najniższy poziom bezrobocia w 2004 r. był w Olsztynie i Elblągu. Powyżej średniego poziomu woje-wódzkiego (114 bezrobotnych na 1000 ludności) bezrobocie występowało w: Braniewie, Działdowie, Barto-szycach, Lidzbarku Warmińskim, Mrągowie, Giżycku, Piszu.

Z analizy przedstawionych wskaźników wynika, że najlepszą sytuację ekonomiczną posiada miastoOlsztyn. Znacznie gorzej przedstawia się sytuacja drugiego miasta pod względem wielkości – Elbląga, dośćkorzystną, relatywnie do innych miast, obserwuje się w Iławie, Mrągowie, Ostródzie, Nidzicy, Ełku – mia-stach dobrze skomunikowanych, położonych przy głównych ciągach komunikacyjnych regionu.

Znaczną dynamikę wzrostu liczby podmiotów gospodarczych i zatrudnienia obserwuje się w Oleckui Gołdapi. Przyczynia się do tego między innymi funkcjonowanie przejścia granicznego w Gołdapi oraz ist-nienie w tym mieście specjalnej strefy ekonomicznej. Te dwa czynniki w przypadku Bartoszyc (przejściegraniczne w Bezledach i specjalna strefa ekonomiczna) i Braniewa (przejście graniczne w Gronowie) niemają większego wpływu. Sytuacja gospodarcza tych miast jest dość trudna.

Niekorzystna sytuacja ekonomiczna występuje również w Węgorzewie i Piszu, miastach położonychperyferyjnie.

Pełna ocena sytuacji ekonomicznej miast i jej przyczyn wymaga pogłębionej analizy.Poprawa kondycji ekonomicznej analizowanych ośrodków wymagać będzie między innymi:– poprawy dostępności komunikacyjnej województwa poprzez budowę dróg szybkiego ruchu oraz

modernizację pozostałych dróg,– przygotowania terenów pod działalność gospodarczą i aktywnego ich promowania,– aktywizacji lokalnych społeczności w zakresie rozwoju drobnej przedsiębiorczości,– wprowadzenia korzystniejszych rozwiązań finansowych na szczeblu rządowym i samorządowym

dla prowadzących działalność gospodarczą,– rozwój instytucji otoczenia biznesu w ważniejszych ośrodkach, poza Olsztynem i Elblągiem.


Bożena Kowalczyk

802

G. SYTUACJA I KIERUNKI ZMIAN SPOŁECZNO-EKONOMICZNYCHNA OBSZARACH WIEJSKICH W WARUNKACH DYNAMIZACJIZMIAN STRUKTURALNYCH

Na obszarach wiejskich województwa warmińsko-mazurskiego w 1999 r. zamieszkiwało 584614 osób,co stanowiło 39,8% ludności województwa i około 4% ludności wiejskiej w Polsce. Pomiędzy 1999 a 2004rokiem liczba ludności na obszarach wiejskich zmalała o 2,5%. Na stan ten mógł mieć wpływ malejący przy-rost naturalny, który w 1999 r. wynosił 4,3 promile, a w 2004 r. 2,4 promile. Zmniejszenie liczby ludnościmiało również wpływ na zaludnienie obszarów wiejskich. Gminy, gdzie nastąpił największy ubytek ludnościw porównaniu do 1988 r., skoncentrowane są głównie w północnej części województwa. Ze względu na dużyspadek liczby ludności można stwierdzić, iż mają one charakter depopulacyjny. Głownie są to obszary, gdzieistniały państwowe gospodarstwa rolne, a ich likwidacja przyczyniła się do odpływu ludności w poszukiwa-niu pracy oraz lepszych warunków życia. Gminy, gdzie nastąpił wzrost ludności, to gminy głównie skoncen-trowane w środkowej części województwa w pobliżu miasta Olsztyna, Szczytna i Iławy, które często stanowiąrynek pracy dla sąsiadujących obszarów wiejskich. Gęstość zaludnienia w województwie warmińsko-mazur-skim na obszarach wiejskich wynosi ok. 26 os./km2, co przy wartości średniej dla Polski 51 os./km2 jest war-tością niską. Gminy o najniższym zaludnieniu (poniżej 19,9 os/km2) skupione są przede wszystkimw północnej części województwa oraz na południe i południowywschód od Olsztyna. Gminy zaliczane dotych obszarów to w większości byłe tereny popegeerowskie oraz o dużym udziale w powierzchni ogólnejgmin lasów. Gminy zaś o największym zaludnieniu (powyżej 39,9 os./km2) to: gminy skupione główniew środkowej części województwa. Zmiany w zaludnieniu obszarów wiejskich, przyczyniły się do negatyw-nych przemian struktury wieku obszarów wiejskich województwa warmińsko-mazurskiego. Pomiędzy 1999a 2004 r. udział procentowy ludności w wieku poprodukcyjnym do ogółu ludności wzrósł z 12,6% do 13,1%.Proces ten świadczy o starzeniu się społeczeństwa, a spowoduje wzrost liczby osób pobierających emeryturyi korzystających z opieki medycznej. W województwie warmińsko-mazurskim na obszarach wiejskich utrzy-muje się niewielka liczbowa przewaga mężczyzn nad kobietami. Zjawisko to jest charakterystyczne dla ob-szarów wiejskich, spowodowane przede wszystkim większą migracją kobiet do miast i utrzymuje się napoziomie 97-98 kobiet na 100 mężczyzn.

Rozpatrując strukturę ludności w wieku 15 lat i więcej na obszarach wiejskich pod względem wy-kształcenia, mimo zachodzących zmian, wciąż jest ona niekorzystna w porównaniu do struktury wykształ-cenia ludności w miastach województwa warmińsko-mazurskiego. W 2002 r. ludność o wykształceniu pod-stawowym i podstawowym niepełnym na obszarach wiejskich stanowiła 51,9% ludności, gdy w miastachwartość ta wynosiła 30,4%. Porównując ludność z wykształceniem średnim i wyższym na obszarach wiej-skich stanowiła ona 39,1%, natomiast w miastach około 49,3%. Oznacza to, że w dalszym stopniu na obsza-rach wiejskich ludność o niskim poziomie wykształcenia stanowi wysoki odsetek.

Na obszarach wiejskich w 2002 r. głównie z pracy utrzymywało się 55,7% ludności, w tym 27,5%głównie z pracy na własny rachunek w swoim gospodarstwie rolnym. Niestety z niezarobkowych źródełutrzymywało się aż 43,4% ogółu ludności, w tym 57,9% ludności z tej grupy utrzymywało się z emeryturi rent z tytułu niezdolności do pracy. Struktura zatrudnienia według sektorów (bez podmiotów gospodar-czych o liczbie pracujących do 9 osób oraz pracujących w gospodarstwach indywidualnych) na obszarachwiejskich w 2002 r. przedstawiała się następująco: rolnictwo (3,5%), przemysł i budownictwo (36,5%) i usługirynkowe i nierynkowe (60,0%).

Istotnym problemem województwa warmińsko-mazurskiego, a przede wszystkim występującym naobszarach wiejskich jest bezrobocie. W 2004 r. stopa bezrobocia rejestrowanego w województwie warmiń-sko-mazurskim wynosiła 22,3, a na obszarach wiejskich 25,7. Oczywiście bezrobocie faktyczne jest większeod zarejestrowanego. Wynika to z faktu, iż część bezrobotnych została ukryta między innymi w rentachinwalidzkich, wcześniejszych emeryturach, świadczeniach przedemerytalnych. Ponadto statystyka bezro-bocia nie obejmuje rozmiarów bezrobocia w indywidualnym rolnictwie. Jest to tzw. bezrobocie utajone, którewynika z utrzymania nie w pełni wykorzystanych do pracy w gospodarstwie członków rodziny.

W strukturze użytkowania gruntów w województwie warmińsko-mazurskim w 2004 r. nastąpiłozmniejszenie powierzchni użytków rolnych do 1274677 ha. Stan ten jest spowodowany przeznaczaniemczęści gruntów pod tereny budowlane czy rekreacyjne. Jednocześnie wzrasta powierzchnia gruntów ugoro-

803

WOJEWÓDZTWO WARMIŃSKO−MAZURSKIEObszary wiejskie – Dynamika zmian ludności (1988/2004 r.)

WOJEWÓDZTWO WARMIŃSKO−MAZURSKIEObszary wiejskie – Udział użytków rolnych w powierzchni ogólnej gminy (2000 r.)

804

wanych i odłogowanych zgodnie z ogólną tendencją, co wynika z efektywności ekonomicznej. Przekształce-nia własnościowe gospodarki wywołały znaczny wpływ na zmianę struktury wielkościowej gospodarstw in-dywidualnych. Średnia powierzchnia gospodarstwa indywidualnego na obszarach wiejskich w wojewódz-twie warmińsko-mazurskim wzrosła bowiem pomiędzy 1996 a 2002 rokiem z 16,4 do 17,4 ha. W produkcjiroślinnej dominującym kierunkiem upraw są zboża. Zarówno w 1999 jak i 2004 r. stanowiły one ponad70,0% powierzchni zasiewów. Drugą grupę roślin ważną pod względem zajmowanej powierzchni ok. 8-9%stanowiły rośliny przemysłowe (buraki cukrowe oraz rzepak i rzepik). W ogólnej strukturze zasiewóww porównaniu do 1999 r. zmniejsza się powierzchnia zajmowana pod uprawę ziemniaków (ok. 3%). W pro-dukcji zwierzęcej dominują głównie trzy kierunki: trzoda, bydło i drób. Największa liczba pogłowia bydław sztukach dużych na 100 ha użytków rolnych występuje w części południowej i wschodniej województwa,co związane jest przede wszystkim z uwarunkowaniami przyrodniczymi, a ściśle z wysokim udziałem użyt-ków zielonych w powierzchni użytków rolnych. Najwyższą obsadą trzody chlewnej na obszarach wiejskichwojewództwa warmińsko-mazurskiego w sztukach dużych na 100 ha użytków rolnych uzyskały gminy po-łożone w południowo-zachodniej części województwa. Chów drobiu obejmujący kury, młody drób rzeźny(brojlery) oraz gęsi, kaczki i indyki odbywa się w dużych wyspecjalizowanych fermach. W strukturze towa-rowej w 2002 r. województwa warmińsko-mazurskiego produkcja roślinna stanowiła 25,0%, a aż 75% pro-dukcja zwierzęca, z czego 24,3% stanowiła produkcja mleka.

Na zainteresowanie się przedsiębiorczością lokalnych społeczności wiejskich wpłynęła przede wszyst-kim pogarszająca się sytuacja dochodowa. W jej rozwoju upatrywane jest zmniejszenie bezrobocia, a tymsamym wzrost poziomu życia na wsi. Na obszarach wiejskich województwa warmińsko-mazurskiego liczbapodmiotów gospodarki narodowej pomiędzy 1999 a 2004 r. wzrosła do 25 633, a więc o 24%. Liczba pod-miotów gospodarki narodowej według systemu REGON na 1000 ludności na obszarach wiejskich była zróż-nicowana i w 2004 r. wahała się od 16,1 w gminie Prostki do 96,4 w gminie Stawiguda. Najwięcej podmiotówgospodarki narodowej znajdowało się w gminach położonych w pobliżu większych miast w województwie.Rozwój ich bowiem ma wpływ na powstanie szeregu podmiotów gospodarki narodowej pomocniczych i usłu-gowych dla większych zakładów, a także obsługujących mieszkańców tych miast. Najmniej podmiotówgospodarki narodowej znajdowało się w gminach położonych w północnej i północno-wschodniej części

WOJEWÓDZTWO WARMIŃSKO−MAZURSKIEObszary wiejskie – Podmioty gospodarki narodowej (2004 r.)

805

województwa, a więc obszarach związanych głównie z rolnictwem. Pod względem struktury podmiotów za-rejestrowanych na obszarach wiejskich w województwie warmińsko-mazurskim zarówno w 1999 r. jak i 2004dominowały podmioty zajmujące się handlem i usługami (28-29%) a następnie rolnictwie i leśnictwie(13-22%), budownictwie (9-10%) i przetwórstwie przemysłowym (10-12%).

W województwie warmińsko-mazurskim w 2004 r. około 175 (VII) obiektów zlokalizowanych byłona obszarach wiejskich. W ostatnich latach popularny stał się wypoczynek na wsi, a szczególnie w gospodar-stwie agroturystycznym. Oferta aktywnego wypoczynku proponowana przez gospodarstwa agroturystycznejest zróżnicowana, a zakres oferowanych usług zmienia się również w zależności od potrzeb kierowanychprzez turystów. W województwie warmińsko-mazurskim funkcjonuje ponad 2000 kwater agroturystycz-nych. Najczęściej i najchętniej odwiedzane przez turystów jest Pojezierze Mazurskie, a w szczególnościKraina Wielkich Jezior Mazurskich.

Poziom rozwoju infrastruktury zarówno technicznej jak i społecznej w dużym stopniu wpływa najakość życia mieszkańców na obszarach wiejskich. Jednak pogarszająca się sytuacja finansowa samorządówlokalnych, a także niski przyrost naturalny przyczynił się częściowej do likwidacji szkół, przedszkoli, biblio-tek, ośrodków zdrowia. Brak zaś środków finansowych na ich remonty i modernizację prowadzi do dalszejdekapitalizacji urządzeń infrastruktury społecznej. Niedorozwój infrastruktury społecznej zaś w warunkachgospodarki rynkowej odbija się niekorzystnie na tempie przeobrażeń wsi. Podobnie jest w przypadku rozwo-ju infrastruktury technicznej, która w zasadniczym stopniu warunkuje rozwój obszarów wiejskich. Wysokipoziom jej rozwoju powoduje bowiem wzrost atrakcyjności inwestycyjnej i rozwój przedsiębiorczości.W województwie warmińsko-mazurskim na obszarach wiejskich pomiędzy 1999 a 2004 r. nastąpił wzrostsieci wodociągowej (o 32,4%). Podobnie jest w przypadku sieci kanalizacyjnej, której długość wzrosła ponaddwukrotnie. Pomimo przyrostu długości sieci wodno-kanalizacyjnej w badanym okresie to w dalszym ciągunie jest to stan zadowalający. Na terenie województwa warmińsko-mazurskiego w 2004 r. na obszarach wiej-skich tylko 23,8% ludności było obsługiwanej przez oczyszczalnie ścieków.

Warunki przyrodnicze i społeczno-gospodarcze powinny w przyszłości stanowić podstawowy wyznacz-nik dalszego kierunku rozwoju obszarów wiejskich województwa warmińsko-mazurskiego. Szanse dla dal-szego rozwoju na tym obszarze tkwią przede wszystkim w:

WOJEWÓDZTWO WARMIŃSKO−MAZURSKIEObszary wiejskie – Gęstość zaludnienia (2004 r.)

806

• produkcji żywności o wysokich walorach ekologicznych i zdrowotnych,• dobrze zorganizowanym i rozwiniętym przetwórstwie rolno-spożywczym,• wykorzystaniu korzystnych warunków do prowadzenia różnych kierunków produkcji roślinnej

i zwierzęcej,• korzystnej strukturze obszarowej gospodarstw,• bliskości zagranicznych rynków zbytu,• wykorzystaniu zainteresowania wśród turystów agroturystyką,• wykorzystaniu istniejącej bazy turystycznej (podwyższenie standardu),• stworzeniu bogatego wachlarza usług okołoturystycznych,• wyeksponowaniu specyfiki i wypromowaniu regionu.


dr Marta Gwiaździńska-Goraj

807

H. JAKOŚĆ KAPITAŁU LUDZKIEGO I INSTRUMENTY NOWOCZESNEGORYNKU PRACY, ANALIZA STRUKTURALNA I TERYTORIALNABEZROBOCIA

Wyniki rynku pracy województwa warmińsko-mazurskiego są zdecydowanie gorsze niż w innych re-gionach Polski. Przede wszystkim dotyczy to wysokiego i trwałego bezrobocia, a także niskiego poziomuzatrudnienia. Stan ten nosi cechy trwałości, ponieważ rozwój gospodarczy regionu wykazuje niższą niż kra-jowa dynamikę, niska jest mobilność przestrzenna i zawodowa siły roboczej, a bezrobocie w znacznej częścima charakter strukturalny.

Trwały wzrost gospodarczy jest wprawdzie warunkiem ożywienia popytu na pracę, ale z uwagi naniską elastyczność względem zatrudnienia, warunkiem niewystarczającym. Przyczyn niedostatecznie szyb-ko rosnącego popytu na pracę szukać należy w małej atrakcyjności regionu dla inwestorów oraz istniejącychbarierach w zakładaniu nowych firm. Brak dużych aglomeracji miejskich, niski poziom kapitału ludzkiegoreprezentowanego przez dostępną siłę roboczą oraz niedostatecznie rozwinięta infrastruktura transportowaoraz informacyjna, a także słabość usług świadczonych dla sektora przedsiębiorstw w połączeniu z niespójnąpolityką regionalną – to prawdopodobne przyczyny niskiego poziomu napływu kapitału z innych regionów.

Zbiorcza ocena województwa warmińsko-mazurskiego w obszarze zasobów ludzkich zawarta zostaław analizie SWOT.

MOCNE STRONY• Znaczne zasoby wolnej siły roboczej• Niski poziom wynagrodzeń i relatywnie niższe niż

w kraju koszty pracy• Znaczny udział regionu w środkach pomocowych

na programy wspierające rozwój zasobów ludzkichna obszarach wiejskich

• Doświadczenie i odpowiednia kadra służb zatrudnie-nia w zakresie prowadzenia polityki rynku pracy

• Wzrost wydatków na aktywne formy przeciwdzia-łania bezrobociu

SZANSE• Dostępność funduszy strukturalnych umożliwia-

jących rozwój zasobów ludzkich• Stosunkowo młode społeczeństwo – w porówna-

niu z innymi regionami• Wzrastająca liczba osób z wyższym wykształceniem• Swobodny przepływ siły roboczej w ramach UE• Rozwój nowych form zatrudnieniowych• Wejście na rynek pracy wyżu demograficznego• Gotowość partnerów społecznych do współdziała-

nia w zakresie rozwiązywania problemów rynkupracy

SŁABE STRONY• Wysoki poziom bezrobocia• Wysokie bezrobocie młodzieży• Wysokie bezrobocie długotrwałe• Zagrożenie bezrobociem długotrwałym, szczegól-

nie w kategorii wiekowej powyżej 50 lat• Strukturalny charakter bezrobocia• Mała mobilność siły roboczej• Niski poziom kwalifikacji• Wysoki udział zatrudnionych w sektorze rolnic-

twa, brak alternatywnych źródeł dochodu

ZAGROŻENIA• Ograniczenie środków na aktywne programy ryn-

ku pracy• Brak zainteresowania partnerów społecznych• Niska efektywność programów rynku pracy• Niekontrolowany napływ imigrantów

Analiza SWOT wykazuje przewagę słabych stron regionalnego rynku pracy oraz zestaw możliwości,których można doszukiwać się w przewadze szans nad zagrożeniami.

Aktywność zawodowa oraz wskaźnik zatrudnieniaWedług danych z Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL) w województwie warmińsko-

mazurskim, współczynnik aktywności zawodowej tj. procentowy udział aktywnych zawodowo w ogólnej licz-bie ludności, na koniec II kwartału 2006 był jednym z niższych w Polsce i ukształtował się na poziomie

808

51,4%. Niższy wskaźnik odnotowano w województwach: śląskim (49,9%), zachodniopomorskim (50,6%)oraz lubuskim (51,4%). Dla Polski wskaźnik ten ukształtował się na poziomie 53,6%.

Wskaźnik zatrudnienia, tj. udział osób pracujących w ogólnej liczbie ludności w wieku 15 lat i więcej,w województwie warmińsko-mazurskim w II kwartale 2006 roku ukształtował się na poziomie 42,6%, w kraju46,1% (różnica In minus 3,5 pkt. procentowego).

Rynek pracyRynek pracy w województwie warmińsko-mazurskim należy do najtrudniejszych w kraju, zarówno

pod względem popytu jak i podaży pracy. Wpływa na to strukturalny charakter bezrobocia, wynikającyz obszarów typowo rolniczych, obciążonych upadkiem państwowych gospodarstw rolnych, a także niedosto-sowaniem struktury kształcenia zawodowego kadr do potrzeb zmieniającej się gospodarki.

Stopa bezrobocia, jaką odnotowano w województwie warmińsko-mazurskim na koniec sierpnia 2006roku wynosząca 24,4%, jest znacznie wyższa niż przeciętnie w kraju, gdzie odnotowano w tym czasie stopębezrobocia na poziomie 15,5%.

ZRÓŻNICOWANIE PRZESTRZENNESTOPY BEZROBOCIA W POLSCE

W SIERPNIU 2006 ROKU

STOPA BEZROBOCIAW WOJEWÓDZTWIE WARMIŃSKO−MAZURSKIM

W SIERPNIU 2006 ROKU

W województwie warmińsko-mazurskim odnotowuje się duże zróżnicowanie przestrzenne w na-tężeniu bezrobocia. Poza miastem Olsztyn, gdzie stopa bezrobocia jest niska i wynosi 7,6%, w kilkuna-stu powiatach jest ponad trzykrotnie wyższa. Rozpiętość między najniższym i najwyższym wskaźni-kiem stopy bezrobocia w województwie wynosi ponad 30 pkt procentowych (Olsztyn m. – 7,6%; powiatbraniewski – 37,7%).

Niekorzystna struktura rynku pracy, zwłaszcza w odniesieniu do niektórych grup, powoduje utrwale-nie się dotkliwych społecznie i ekonomicznie cech regionu. Dotyczy to przede wszystkim:

• utrudnionego dostępu do rynku pracy osób z niskimi kwalifikacjami i o niskim poziomie wykształ-cenia: ponad 68% populacji legitymuje się wykształceniem zasadniczym zawodowym i niższym,a 31,0% nie posiada żadnych kwalifikacji zawodowych; w kraju odpowiednio: 64,1% i 29,2%;

• deficytu miejsc pracy dla osób młodych; bezrobotni do 25 roku życia stanowią 22,3% (w kraju21,7%), chociaż w stosunku do roku ubiegłego widoczny jest spadek w tej kategorii bezrobotnycho 12,9%;

• wydłużanie się okresu pozostawania bez pracy, szczególnie mieszkańców wsi, w tym osiedli popege-erowskich; 50,3% zarejestrowanych przebywa na bezrobociu dłużej niż 12 miesięcy; w kraju– 50,7%;

• utrudniony dostęp do pozarolniczych miejsc pracy mieszkańców wsi; w regionie warmińsko-ma-zurskim bezrobotni z terenów wiejskich stanowią 49,4%; w kraju 42,4%.

809

Bezrobotni w regionie warmińsko-mazurskim posiadają na ogół niskie wykształcenie. Utrzymuje sięwysoki udział bezrobotnych z wykształceniem gimnazjalnym4 i niższym – 37,6% oraz zasadniczym zawo-dowym 30,5%. Regionalne bezrobocie cechuje wysoka reprezentacja osób młodych. Wśród bezrobotnychmłodzież w wieku 18-24 lat stanowi 22,2% (29 363 osoby).

W y k r e s .

BEZROBOTNI WEDŁUG WIEKU W I PÓŁROCZU 2005 ROKU

Charakterystyka popytu na pracęRynek pracy cechuje głęboka nierównowaga między podażą a popytem w przekroju zawodowym.

Występuje na nim wyraźna przewaga liczby zawodów nadwyżkowych w stosunku do zawodów deficytowych.Zawody nadwyżkowe, łącznie z bezrobotnymi bez zawodu obejmują dwie trzecie (73,6%) bezrobotnych.

Analiza 36 123 ofert pracy zgłoszonych do urzędów pracy do sierpnia 2006 r. wykazała, że nie pokry-wają one zapotrzebowania wynikającego z zarejestrowanego, w tym czasie, bezrobocia – 130 554. Należyjednak podkreślić, iż w stosunku do 2005 roku liczba ofert pracy zwiększyła się o 5 405, tj. o 17,6%. Nie jestich na tyle dużo, żeby bezrobocie zaczęło gwałtownie się zmniejszać – na razie zatrudnienie wzrasta główniew handlu i usługach, oraz budownictwie i drogownictwie.

Mimo ogólnie niedobrej sytuacji zauważalny jest stały od kilku lat spadek liczby osób bezrobotnychi wzrost wskaźnika zatrudnienia, co jest wynikiem m.in. ożywienia gospodarczego oraz wzrostu liczby ofertpracy jak również wzmożoną aktywnością działań służb zatrudnienia i napływem dodatkowych środkówz Europejskiego Funduszu Społecznego. Zmniejszenie liczby zarejestrowanych bezrobotnych odnotowanowe wszystkich wielkich grupach zawodowych, a dynamika spadku jest nawet nieco wyższa niż krajowa.

PrognozaOpracowanie prognozy zatrudnienia i bezrobocia nastręcza pewne trudności metodologiczne, wyni-

kające z braku możliwości obserwacji trendów wieloletnich. Niemniej prognoza w pewnym przybliżeniuprzedstawia możliwe zmiany na regionalnym rynku pracy w perspektywie wieloletniej.

4 w tym: z wykształceniem podstawowym i niepełnym podstawowym – zapis wynika z zasad reformy edukacji

810

Przyjmując nawet optymistyczne założenia wskaźniki rynku pracy nie osiągają wielkości zbliżonychdo średniej krajowej.

Instrumenty rynku pracyZgodnie z regionalną polityką zatrudnieniową zapisaną w Regionalnym Planie Działań na rzecz Za-

trudnienia, dostępne instrumenty aktywizacji stosowane są przede wszystkim wobec bezrobotnych znajdu-jących się w szczególnej sytuacji na rynku pracy.

Szczególną wagę przykłada się do aktywizacji osób długotrwale bezrobotnych, wspomagając w tensposób ich powrót na rynek pracy. Ponad 94% wszystkich podejmujących subsydiowane zatrudnienie w ra-mach robót publicznych stanowią osoby ze statusem bezrobotnego długotrwale. Podobne preferencje stosujesię wobec tej grupy przy kierowaniu na prace interwencyjne (73,7% ogółu kierowanych to osoby długotrwa-le bezrobotne), szkolenia (50,2%), przygotowanie zawodowe w miejscu pracy (85,4,1%) lub do prac spo-łecznie użytecznych (88,1%). Pomocą w wyjściu z długotrwałego bezrobocia jest również wspomaganie sa-mozatrudnienia poprzez dotacje (45,6% dotacji udzielono osobom długotrwale bezrobotnym).

W stosunku do młodzieży do 25 roku życia, najbardziej popularną formą aktywizacji, zwiększającąszansę na zatrudnienie są staże zawodowe w zawodzie wyuczonym (95% wszystkich korzystających z tegoinstrumentu) oraz szkolenia (39,9%).

Bezrobotni powyżej 50 roku życia rzadko podejmują pracę niesubsydiowaną (8,6% ogółu bezrobot-nych). Dlatego też korzystają z zatrudnienia subsydiowanego, przez co umożliwia się im nabycie uprawnieńdo świadczeń emerytalnych. Prace interwencyjne, roboty publiczne oraz prace społecznie użyteczne to naj-częściej stosowane formy aktywizacji tej grupy bezrobotnych.

Najwyższe kwoty z Funduszu Pracy zostały przeznaczone na wypłaty zasiłków dla bezrobotnych –138 673,1 tys. zł, to jest 61,0% ogółu poniesionych wydatków, oraz programy na rzecz promocji zatrudnie-nia – 77 221,0 tys. zł, to jest 34,0%. (patrz wykres str. 809)

W porównaniu z rokiem 2005, wzrosły wydatki na aktywne formy przeciwdziałania bezrobociuo 12 602,1 tys. zł, tj., o 19,5%. Mniej natomiast wydano na zasiłki dla bezrobotnych – o 10 671,7 tys. zł, tj.o 7,2%, co należy wiązać z ogólnym spadkiem liczby bezrobotnych, w tym uprawnionych do pobierania zasiłku.

Analiza efektywności podstawowych programów rynku pracy w województwie warmińsko-mazur-skim, sporządzona za rok 2005 wykazała, iż najbardziej efektywnymi instrumentami aktywizacji bezrobot-nych są:

• dotacje dla bezrobotnych wspierające podjęcie działalności gospodarczej – efekt zatrudnieniowy– 100%,

• refundacja doposażenia lub wyposażenia nowo utworzonego przez pracodawcę miejsca pracy – 100%,• prace interwencyjne – 47,3%,• szkolenia 43,5%.

W y k r e s.

PROGNOZA STOPY BEZROBOCIA – WARIANT B

W y k r e s.

PROGNOZA WSKAŹNIKA ZATRUDNIENIA– WARIANT B

811

Efektywność zatrudnienia po zakończeniu pozostałych programów rynku pracy (przygotowanie za-wodowe w miejscu pracy, staże zawodowe) wynosi ponad 41%. Najniższą odnotowano po zakończeniu pro-gramu „roboty publiczne” – 24,1%.

W y k r e s.

UCZESTNICY AKTYWNYCH FORM PRZECIWDZIAŁANIA BEZROBOCIU W WOJEWÓDZTWIEWARMIŃSKO−MAZURSKIM W ROKU 2006

W y k r e s.

STRUKTURA WYDATKÓW Z FUNDUSZU PRACY W ROKU 2006

Strategia regionalnaWojewództwo dysponuje Strategią Zatrudnienia i Rozwoju Zasobów Ludzkich w Województwie

Warmińsko-Mazurskim do 2020 roku precyzującą cele i priorytetowe kierunki działania, jakie będą podjętew obszarze regionalnej polityki rynku pracy.

812

W Strategii przyjęto, że osiągnięcie celu wiodącego będzie możliwe poprzez działania ujęte w pięciuPriorytetach, to jest głównych kierunkach działań na rzecz zatrudnienia i rozwoju zasobów ludzkich.

R y s u n e k.

CEL WIODĄCY I PRIORYTETY STRATEGII

Priorytet 1. Wzrost zatrudnienia – priorytet ten stanowi oś Strategii, bowiem wiąże pozostałepriorytety i stanowi jednocześnie wytyczną dla innych strategii sektorowych. Wzrost zatrudnienia oznaczazarazem spadek bezrobocia i przybliżenie rozwiązania jednego z głównych problemów społecznych regionu.

Priorytet 2. Kształcenie i wychowanie dla zatrudnienia i integracji społecznej – priorytetwyznacza cele szczegółowe zmierzające do integracji systemu edukacji z rynkiem pracy oraz z potrzebamizarówno pracobiorców, jak i pracodawców w procesach dostosowawczych. Kształcenie ustawiczne dostoso-wane do cykli życiowych jest ważnym elementem całego systemu. Integralnym składnikiem są elementywychowania promujące pracę i przedsiębiorczość.

Priorytet 3. Efektywna organizacja rynku pracy – priorytet stanowi realizację regionalną i sekto-rową hasła „Dobre Państwo”, to jest rozbudowę nowoczesnych struktur zarządzania i monitorowania regio-nalnego rynku pracy, upowszechnianie partnerstwa i dialogu społecznego w regulacji rynku pracy oraz har-monizację wykorzystania środków unijnych na rzecz rynku pracy i rozwoju regionalnego.

Priorytet 4. Równość szans do zatrudnienia – działania w tym kierunku mają na celu zwiększe-nie dostępności zatrudnienia, wzrost mobilności przestrzennej i zawodowej rozwój nowoczesnych form za-trudnienia w powiązaniu z elastycznością i bezpieczeństwem zatrudnienia oraz integrację grup defaworyzo-wanych z rynkiem pracy.

Priorytet 5. Aktywna i zintegrowana polityka w obszarze bezrobocia – ma na celu zapobiega-nie bezrobociu, szczególnie bezrobociu młodzieży poprzez reorientację polityki rynku pracy i zwiększeniefunkcji prozatrudnieniowych, także w działaniach instytucji rynku pracy. Integracja oznacza włączenie po-lityki społecznej w działania wspomagające zatrudnienie.

O p r a c o w a ł:

Andrzej Wysokiński

813

I. OCHRONA JAKOŚCI ŚRODOWISKA NATURALNEGO I WARTOŚCIPRZYRODNICZYCH W WOJEWÓDZTWIE W KONTEKŚCIEREGULACJI PRAWNYCH Z ZAKRESU OCHRONY ŚRODOWISKA(NATURA 2000) I SZANS TRWAŁEGO I ZRÓWNOWAŻONEGOROZWOJU

Województwo warmińsko-mazurskie wyróżnia się w skali kraju i Europy różnorodnością i bogac-twem środowiska przyrodniczego, na które składają się: urozmaicona rzeźba terenu, liczne jeziora, zwartekompleksy leśne, niezanieczyszczone powietrze.

Obszar województwa cechuje się krajobrazem charakterystycznym dla terenów młodoglacjalnych.Najbardziej wyraziste cechy tego krajobrazu posiada środkowa część województwa, a głównie strefa połu-dniowego zasięgu fazy pomorskiej zlodowacenia bałtyckiego. Szczególnie dynamiczną rzeźbą terenu wyróż-niają się: Wzgórza Dylewskie, Wzgórza Szeskie oraz Wysoczyzna Elbląska i Wzniesienia Górowskie. Naj-wyższą rangę wśród walorów krajobrazowych województwa posiada Region Wielkich Jezior Mazurskichi Wysoczyzna Elbląska.

Wysoka atrakcyjność środowiska przyrodniczego jest jednym z ważnych elementów konkurencyjno-ści województwa. Stanowi również o wysokim poziomie atrakcyjności tego regionu. Należy więc chronićbogatą przestrzeń przyrodniczą regionu przed nieuporządkowaną urbanizacją. Zwłaszcza chronione przedzabudową powinny być szczególnie cenne obszary tej przestrzeni oraz korytarze środowiskowe je łączące.

Sieć hydrograficzną obszaru tworzą liczne jeziora, oczka wodne, rzeki, kanały oraz część Zalewu Wi-ślanego. Udział wód powierzchniowych w ogólnej powierzchni województwa wynosi 5,7%.

Sieć rzeczna województwa jest dobrze rozwinięta. Składa się z krótkich o niewielkich dorzeczach rzek,które płynąc w różnych kierunkach łączą jeziora. Większe rzeki to Łyna, Drwęca, Pisa, Pasłęka, Guber, Wę-gorapa. Stan czystości rzek w województwie jest niezadowalający.

Charakterystyczne dla tego regionu liczne zbiorniki wodne zajmują łącznie około 4,8% powierzchniwojewództwa. Z ogólnej liczby około 1100 jezior o powierzchni powyżej 1 ha (co stanowi 12% wszystkichjezior Polski) do największych zalicza się jeziora: Śniardwy, Mamry, Jeziorak, Niegocin, Roś. Stan czystościjezior jest zróżnicowany. Przeważają jeziora o wodach o obniżonej i niskiej jakości zaliczane do II i III klasyczystości.

Specyfika wynikająca z charakteru środowiska wodnego sprawia, że na obszarze województwa wy-stępują znaczne powierzchnie obszarów problemowych. Dotyczy to obszarów wododziałowych (w szcze-gólności węzłów hydrograficznych – z których to terenów źródliskowych wody spływają w wielu kierun-kach), zlewni jezior (w szczególności zlewni pojeziernej, obejmującej zdecydowaną większość jezior naobszarze województwa), terenów gdzie użytkowe wody podziemne są bardzo wrażliwe na zanieczyszcze-nia z powierzchni (wody podziemne bez izolacji), jeziora Drużno – jako centrum koncentrycznego ukła-du odwodnienia (węzeł hydrologiczny), związane z nim Żuławy Delty Wisły – obszar depresyjny funkcjo-nujący dzięki systemowi kanałów i urządzeń melioracyjnych, zagrożony powodzią, Zalew Wiślany i ob-szar przybrzeżny nad Zalewem. Obszary te wymagają odrębnej polityki zagospodarowania przestrzenne-go, w szczególności poprzez porządkowanie gospodarki wodno-ściekowej, wodno-melioracyjnej, zmniej-szanie zanieczyszczeń pochodzących z rolnictwa, tworzenie stref ochronnych zagospodarowanych trwałązielenią i niezabudowanych.

Pod względem lesistości województwo warmińsko-mazurskie zajmuje 6 miejsce w kraju (stan na 2004 r.).Wskaźnik lesistości wynosi 29,8%, przy średniej krajowej 28,6%.

Najwyższą lesistością charakteryzuje się południowa część województwa, a także jego część środko-wo-zachodnia. Najniższą natomiast część północna. Lasy województwa charakteryzują się niezbyt żyznymiwarunkami siedliskowymi. Przeważają drzewostany iglaste (sosna) o niezbyt korzystnej strukturze wieko-wej. Największymi kompleksami leśnymi są: Puszcza Piska, Puszcza Borecka, Puszcza Romincka, Lasy Napi-wodzko-Ramuckie.

Ważny element gospodarki leśnej powinno stanowić zwiększanie zalesienia obszarów szczególnie pre-destynowanych, ochrona i powiększanie biologicznej różnorodności lasów, w tym genetycznej i gatunkowejoraz wykorzystanie walorów lasów do rozwoju ekoturystyki przy zachowaniu zasad ich ochrony.

814

Rolnicza przydatność gleb na obszarze województwa jest bardzo zróżnicowana. W północnej częściprzeważają duże kompleksy urodzajnych gleb brunatnych i czarnych ziem, w części południowej – sandro-wej – najmniej żyzne gleby bielicoziemne. Centralnie położoną strefę pojezierną cechuje mozaikowaty układdrobnych konturów gleb o różnej przydatności rolniczej, sprzyjający przyrodniczej bioróżnorodności. Silnieurzeźbione tereny pojezierne należą do obszarów zagrożonych erozją. Przeciętna jakość gleb w wojewódz-twie jest zbliżona do średniej krajowej. Gleby o wysokiej przydatności rolniczej winny być chronione przedprzeznaczeniem ich na cele nierolnicze. Ważnym elementem utrzymania dobrej jakości gleb jest ich prawi-dłowe rolnicze użytkowanie poprzez nawożenie, hamowanie procesów erozji, a także zachęta do rozwojurolnictwa ekologicznego.

Udokumentowana baza surowców rozmieszczona jest na terenie województwa nieregularnie.W złoża kopalin budowlanych bogatsza jest część środkowa i południowa. Natomiast złoża kopalin przydat-nych w lecznictwie występują głównie w północnej części województwa. Udokumentowana na obszarzewojewództwa baza surowców kopalnych dotyczy głównie kopalin pospolitych. Jest ona wykorzystana w nie-dużym stopniu. Niewykorzystywane są kopaliny mające znaczenie lecznicze – borowiny i wody mineralne.Stanowią one potencjał umożliwiający rozwój funkcji uzdrowiskowej.

Stan powietrza atmosferycznego na obszarze województwa jest zadowalający. Stężenia średnich rocz-nych badanych zanieczyszczeń nie przekraczają wartości dopuszczalnych określonych w rozporządzeniuMinistra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 roku. Średnie wartości głównych zanieczyszczeń powietrza wy-kazują tendencję malejącą.

Poprawie stanu powietrza atmosferycznego służyć będzie również wykorzystywanie energii ze źródełodnawialnych.

Warunki przyrodnicze predestynują obszar województwa do rozwoju odnawialnych form energii po-przez wykorzystanie siły wód płynących (elektrownie wodne) oraz wiatru (elektrownie wiatrowe), a głów-nie biomasy, wykorzystywanej do celów ciepłowniczych.

Występowanie terenów o wybitnych i wysokich walorach przyrodniczych i krajobrazowych w woje-wództwie znalazło odzwierciedlenie w objęciu znacznej ich ilości (ponad 46%) ochroną prawną. Charakte-

WOJEWÓDZTWO WARMIŃSKO−MAZURSKIESystem obszarów chronionych

815

ryzują się one na ogół wysoką – międzynarodową rangą przyrodniczą (w kraju udział obszarów chronionychwynosi około 1/3 jego powierzchni).

Rezerwaty zajmują 1,25% powierzchni województwa. Jest to udział ponad 2,5-krotnie większy niżśrednio w kraju. Najbardziej wartościowe rezerwaty przyrody włączone zostały dodatkowo na listę obiektówobjętych konwencją Ramsar. Są to rezerwaty o międzynarodowej randze ornitologicznej: J. Karaś, J. Oświn,J. Łuknajno, J. Drużno.

Ogólna powierzchnia parków krajobrazowych stanowi 6,1% obszaru województwa. Jest to mniejszyudział niż średni krajowy – około 8,0 %. Na obszarze województwa ustanowionych zostało 8 parków krajo-brazowych (Wzniesienia Elbląskie, Wzgórz Dylewskich, Pojezierze Iławskie, Welski, Brodnicki, Górznień-sko-Lidzbarski, Mazurski, Puszczy Rominckiej).

Największe powierzchnie zajmują obszary chronionego krajobrazu – 39,2% powierzchni wojewódz-twa. Jest to znacznie większy udział niż średnio w kraju – nieco poniżej 23%. Na obszarze województwawyznaczono 67 obszarów chronionego krajobrazu.

Znaczne obszary województwa o dużej wartości przyrodniczej wpisane zostały w europejską sieć eko-logiczną Natura 2000, obejmującą szczególnie cenne ostoje gatunków i siedlisk. W 2004 r. ustanowiono12 obszarów specjalnej ochrony ptaków. Zajmują one prawie 1/5 powierzchni województwa. Projektuje sięjeszcze utworzenie specjalnych obszarów ochrony siedlisk. Istnieją także propozycje zgłoszone do KE przezorganizacje pozarządowe, z tzw. „Shadow List”. Zgodnie ze stanowiskiem Komisji Europejskiej wszystkiepotencjalne Obszary Natura 2000 – zarówno zgłoszone przez rząd, jak i ujęte na „Shadow List” – powinnybyć traktowane jako tereny chronione. Zdecydowana większość obszarów Natura 2000 jest już obecnie obję-ta wielkoprzestrzennymi prawnymi formami ochrony przyrody.

Obszary przyrodnicze takie jak: rezerwaty, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, ob-szary Natura 2000 stanowią o dużej roli tego obszaru w systemie powiązań przyrodniczych. Układają się onew systemy płatów, ciągów i korytarzy ekologicznych, powiązanych z sąsiednimi obszarami ważnymi przy-rodniczo. Przez południową część województwa przebiega jeden z głównych korytarzy ekologicznych Polski– Korytarz Północny (wg projektu przyjętego przez Ministerstwo Środowiska), łączący puszcze północnejPolski. Ten korytarz jest jednym z ważniejszych ogniw łączności ekologicznej w skali Europy. Stanowi onprzedłużenie ciągłości wschodnio-europejskich obszarów przyrodniczych aż do zachodnich granic Polskioraz wschodnich Niemiec. Umożliwia on migrację zwierząt w skali kontynentalnej.

W dokumentach szczebla regionalnego przewidywane jest objęcie statusem ochronnym i podniesie-niem rangi ochronnej obszarów, między innymi Puszczy Napiwodzko-Ramuckiej i Puszczy Boreckiej (pro-jektowane parki krajobrazowe). Obydwa obszary są między innymi ważnymi ostojami ptaków o znaczeniueuropejskim i włączone zostały do sieci Natura 2000 jako obszary specjalnej ochrony ptaków. Część Mazur-skiego Parku Krajobrazowego od lat przewidywana jest do podniesienia do rangi parku narodowego. Rów-nież cenne przyrodniczo tereny przygraniczne przewidywane są do utworzenia transgranicznych obszarówchronionych: Zalew Wiślany i obszar Suwalsko-Wisztynecki.

Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Województwa Warmińsko-Mazurskiego nakazuje tak-że zapewnić warunki dla wędrówek zwierząt.

Na utworzoną przez UNESCO listę rezerwatów biosfery sugeruje się włączyć jezioro Oświn (rezer-wat Siedmiu Wysp) – ważną ostoję ptasią o znaczeniu europejskim.

Ponadto na obszarze województwa ochroną rezerwatową powinno się objąć wiele cennych przyrodni-czo terenów.

Duży udział obszarów o wysokich walorach środowiska i wynikające z tego regulacje prawne powo-dują pojawienie się konfliktów pomiędzy poszczególnymi użytkownikami przestrzeni. Utrudnieniem dlaoptymalizacji zarządzania środowiskiem jest brak dostatecznego, naukowego rozpoznania wartości progo-wych tolerancji środowiska na presję na poziomie ekosystemów. Należy tak ukierunkowywać procesy rozwo-jowe, aby nie doprowadzić do degradacji walorów środowiska. Bardzo ważna jest świadomość, że zagrożeniedla funkcjonowania przestrzeni przyrodniczej może być jednocześnie zagrożeniem dla trwałego rozwoju.Priorytetem dla rozwoju gospodarczego regionu winno się stać wdrażanie takiego modelu tego rozwoju, któ-ry nie stworzy zagrożenia dla jakości i trwałości przyrodniczych zasobów.


Katarzyna Krzymowska

816

J. STAN GOSPODARKI WODNEJ, JEJ PERSPEKTYWY W ZAKRESIECZYSTOŚCI WÓD, BEZPIECZEŃSTWA PRZECIWPOWODZIOWEGO,GOSPODARCZEGO WYKORZYSTANIA ZASOBÓW WODNYCH ETC.

I. Wstęp

Opracowaniem objęto obszar całego województwa warmińsko-mazurskiego.Obejmuje ono charakterystykę stanu istniejącego w zakresie gospodarki wodno-ściekowej w woje-

wództwie.Podstawą do jego sporządzenia są dane uzyskane z WUS w Olsztynie, informacje zawarte w Roczni-

kach statystycznych za lata 1999–2003 oraz 2004 r. województwa warmińsko-mazurskiego, materiały opra-cowane do „Planu zagospodarowania przestrzennego województwa warmińsko-mazurskiego” oraz Eksper-tyza „Ochrona i konserwacja wartości przyrodniczych Polski Wschodniej jako podstawa trwałego rozwoju”oraz „Aktualizacja diagnozy – Infrastruktura Techniczna Strategia Rozwoju Województwa Warmińsko-Ma-zurskiego” z 2005 r.

Dane powyższe przedstawiają w większości stan zainwestowania na dzień 31.12.2003 r.

1. Gospodarka wodna

1.1. Uwarunkowania zewnętrzne – międzynarodowe i krajoweWojewództwo warmińsko-mazurskie leży w zlewni Morza Bałtyckiego.Granicę z Obwodem Kaliningradzkim FR przekracza największa rzeka województwa –

Łyna będąca dopływem Pregoły. Charakterystyczne dla gospodarki wodnej regionu jest takieukształtowanie i usytuowanie, że większość wód płynących swoje obszary źródliskowe ma naterenie województwa. W województwie nie występuje na większą skalę deficyt wody ani zagro-żenie „pustynnienia” obszarów rolnych. Rzeka Drwęca stanowi rezerwuar wody pitnej dlaTorunia.

Na większą skalę, poza obszarem nad Zalewem Wiślanym nie występują zagrożenia powodzią.

1.2. Uwarunkowania wewnętrzneWojewództwo warmińsko-mazurskie jest bogate w lokalne zasoby wodne. Głównym źródłem zaso-

bów wodnych są zbiorniki wód podziemnych.Szacunkowo zasoby dyspozycyjne wód podziemnych w zbiornikach zlokalizowanych na obszarze

województwa warmińsko-mazurskiego wynoszą 3,14 mln m3/d.Wg regionalnych opracowań hydrogeologicznych zasoby dyspozycyjne wód podziemnych

w ujęciu regionalnym znacznie przekraczają ich pobór.Większość zbiorników wód podziemnych znajduje się na obszarach o braku izolacji terenu od użytko-

wych warstw wodonośnych lub o izolacji niepełnej i słabej, co sprzyja zanieczyszczaniu tych zbiorników.Niezbędna jest ochrona zasobów wód podziemnych, w tym ochrona prawna.

Olbrzymią szansą dla województwa jest fakt, że znaczna większość komunalnych ujęć wód wgłęb-nych miejskich i gminnych posiada znaczne rezerwy zasobów wodnych możliwe do wykorzystania dla po-krycia ewentualnego wzrostu zapotrzebowania związanego z rozbudową sieci wodociągowych przesyłowychi rozdzielczych.

Wg roczników statystycznych za lata 1999–2003 w województwie warmińsko-mazurskim ogólniepobór wody dla potrzeb gospodarki narodowej i ludności wynosi:

817

T a b . 1

POBÓR WODY NA POTRZEBY GOSPODARKI NARODOWEJ I LUDNOŚCI W LATACH 1999–2003

1999 2000 2001 2002 2003

Pobór wodyw % poboru ogółem 85,6 83,5 83,0 78,7 80,5

Na cele produkcyjne w %poboru ogółem 32,6 30,5 23,7 22,7 23,8

Zaopatrzenie ludnościw wodę w % poboru ogółem 53,0 53,0 59,3 56,0 56,7

Dynamika zmian poboru wody w latach 1999–2003 (w stosunku do roku 1999) wynosi:– ogółem pobór wody – spadek o 6,3%– na cele przemysłowe – spadek o 27%– na cele zaopatrzenia ludności w wodę od 1999 r. do 2001 r. – wzrost poboru wody o 10,6%, a na-

stępnie (2001– 2003 r.) spadek poboru wody o 4,4%.

T a b . 2

DYNAMIKA ZMIAN POBORU WODY OGÓŁEM DLA POTRZEB PRZEMYSŁU I LUDNOŚCIW ODNIESIENIU DO ZASOBÓW DYSPOZYCYJNYCH WOJEWÓDZTWA W LATACH 1999–2003

1999 2000 2001 2002 2003

Pobór wodyw mln m3/d 0,40 0,39 0,34 0,35 0,34

% zasobów dyspozycyjnychwojewództwa 12,7% 12,5% 10,8% 11,2% 11,0%

Struktura poboru wody w województwie bardzo różni się od struktury krajowej. Większość wodyw kraju pobierana jest na potrzeby przemysłu – w 2003 r. – 74,5%, zaś w województwie tylko 26,4%.

T a b . 3

DYNAMIKA ZMIAN POBORU WODY NA POTRZEBY PRZEMYSŁU W ODNIESIENIU DO ZASOBÓWDYSPOZYCYJNYCH WOJEWÓDZTWA W LATACH 1999–2003

1999 2000 2001 2002 2003

Pobór wody w mln m3/d 0,13 0,12 0,11 0,08 0,08


W stosunku do roku 1999 nastąpił spadek poboru wody na cele przemysłowe wynoszący 38,5%.Wynika to m.in. z przemian zachodzących w ostatnich latach w województwie i kraju związanych ze wzro-stem bezrobocia i bankructwem wielu firm, w tym przemysłowych.

818

T a b . 4

DYNAMIKA ZMIAN POBORU WODY NA POTRZEBY ZAOPATRZENIA PRZEMYSŁU I LUDNOŚCIW WODĘ W ODNIESIENIU DO ZASOBÓW DYSPOZYCYJNYCH WOJEWÓDZTWA

W LATACH 1999−2003

1999 2000 2001 2002 2003

Pobór wody w mln m3/d 0,21 0,21 0,20 0,20 0,20


W y k r e s n r 1

DYNAMIKA ZMIAN POBORU WODY NA POTRZEBY GOSPODARKI NARODOWEJ I LUDNOŚCIW LATACH 1999–2003

W ostatnich latach nastąpił nieznaczny spadek poboru wody na potrzeby zaopatrzenia ludnościw wodę i wynosi w stosunku do 1999 r. – 4,4%.

Wynika to z instalowania masowo wodomierzy, sukcesywnej wymiany i modernizacji istniejącychsieci wodociągowych, jak również realizacji nowych sieci wodociągowych w standardach technologii wyso-kosprawnych.

Pobór wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludności w latach 1999-2003 zmniejszył się o 15%. W analizowanym okresie rokrocznie ponad 60% wody pobieranej na potrzeby przemysłu i ludnościpochodziło z ujęć wód podziemnych (w kraju ponad 15%).

W odniesieniu do zasobów eksploatacyjnych wód podziemnych wykorzystanie ich ulegało w latach1999-2003 sukcesywnemu zmniejszeniu (o ponad 13%).

Znaczna rozbudowa sieci wodociągowej w latach 1999–2003 (17,9%) nie jest równoznaczna ze znacz-nym zwiększeniem poboru wody dla potrzeb przemysłu i ludności.

Pogłębiający się kryzys gospodarczy, upadek wielu firm i zakładów przemysłowych, a jednocześnieoszczędne gospodarowanie wodą przez ludność (czynnik ekonomiczny) spowodowało, że mimo znacznejrozbudowy sieci wodociągowej nastąpił spadek poboru i zużycia wody.

819

T a b . 5

DYNAMIKA ZMIAN ZUŻYCIA WODY W GOSPODARSTWACH DOMOWYCH W LATACH 1999−2003

1999 2000 2001 2002 2003

Ogółemw mln m3/rok 50,4 48,5 46,5 46,1 45,7

Na 1 mieszkańca w m3/rok 34,4 33,1 31,7 32,3 32,0

W y k r e s n r 2

DYNAMIKA ZMIAN WYKORZYSTANIA ZASOBÓW DYSPOZYCYJNYCH WÓD PODZIEMNYCHWOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO−MAZURSKIEGO W LATACH 1999–2003

820

1.3. Zaopatrzenie w wodę a środowiskoZasoby wód podziemnych w województwie wielokrotnie przewyższają obecne zużycie wody.Zagrożeniem dla warstw wodonośnych stanowiących jedyne źródło poboru wód użytkowych jest ten-

dencja realizacji wodociągów na terenach wiejskich bez rozwiązywania systemowej gospodarki ściekowej.W szczególności zagrożenia te występują na terenach, na których brak lub jest nieciągła izolacja terenu odzbiorników wód podziemnych.

2. Gospodarka ściekowa

2.1. Uwarunkowania zewnętrzne – międzynarodowe i krajowePołożenie w zlewni Morza Bałtyckiego oraz porozumienia międzynarodowe zobowiązują do konse-

kwentnego zmniejszania zagrożenia środowiska przyrodniczego wynikającego z odprowadzania nieoczysz-czonych ścieków do wód otwartych. Szczególnej uwagi wymaga bezpośrednie zlewisko Zalewu Wiślanego,który jest transgranicznym obszarem chronionym.

Strefa pojezierzy ciągnąca się od Meklemburgii poprzez Pomorze Zachodnie, Warmię i Mazury, Litwę,położenie w obszarze funkcjonalnym Zielonych Płuc Polski, a w przyszłości Zielonego Pierścienia Bałtykuwymaga również wysokich reżimów gospodarki ściekowej.

2.2. Uwarunkowania wewnętrzneW ostatnich latach wzrastał % ludności zaopatrywanej w wodę z wodociągów zbiorowych oraz korzy-

stających z kanalizacji sanitarnej zbiorowej.Jednakże wciąż występuje duża różnica pomiędzy zwodociągowaniem a skanalizowaniem. Mimo licznych,

w ostatnich latach, realizacji uzbrojenia wciąż znacznie więcej ludności korzysta z wodociągu niż kanalizacji.

W y k r e s n r 3

ZUŻYCIE WODY Z WODOCIĄGÓW W GOSPODARSTWACH DOMOWYCHW LATACH 1999–2003

821

W latach 2002–2005 kształtowało się to w skali województwa następująco:

Tab. 6

lata Województwo Kraj warmińsko-mazurskie

2002 2003 2005 2005

% ludności korzystającej z sieci wodociągowej 86,4 86,7 87,6 86,1

% ludności korzystającej z sieci kanalizacjisanitarnej 62,1 62,9 64,2 59,2

W porównaniu z rokiem 1999, gdzie zaopatrzenie ludności w wodę z wodociągu zbiorowego wynosi-ło 53,6%, w roku 2003 wyniosło już 86,7%, a w roku 2005 – 87,6% – wskaźnik dynamiki wzrostu wyniósł(w stosunku do roku 1999): 2003 r. – 61,7%, 2005 r. – 63,6%.

W 2002 r. jedynie 72,8% ludności w powiatach korzystającej z wodociągów zbiorowych było obsługi-wane przez zbiorczą kanalizację sanitarną.

W 2003 r. wskaźnik ten nie uległ właściwie zmianie i wynosił 72,5%.W 2005 r. wciąż ponad 23% ludności korzystającej z wodociągów zbiorowych nie korzystało

z kanalizacji sanitarnej.Głównym źródłem zanieczyszczenia wód powierzchniowych i wgłębnych jest w niedostatecznym stop-

niu rozwiązana gospodarka ściekowa.W województwie warmińsko-mazurskim w ostatnich latach zmniejsza się ilość ścieków przemysło-

wych i komunalnych odprowadzanych do wód lub do ziemi. W 2003 r. w stosunku do roku 2000 był tospadek o 37,1% ( z 83,6% do 52,6%).

W latach 2000–2003 zmniejszył się udział ścieków oczyszczanych w ilości ścieków wymagającychoczyszczania z 95,7% w 2000 r. do 95,2% w 2003 r., wzrósł natomiast udział ścieków nieoczyszczonychz 4,3% w 2000 r. do 4,8% w 2003 r.

Nadal jednak wskaźniki w województwie kształtują się w tym zakresie lepiej niż w kraju.

Tab. 7

2003 rok Kraj Województwo

Udział ścieków oczyszczonychw ilości ścieków ogółem 90,3% 95,3%

2.3. Gospodarka ściekowa w miastachWszystkie miasta województwa wyposażone są w ogólnomiejską sieć kanalizacji sanitarnej w stopniu

zróżnicowanym.Na terenie województwa warmińsko-mazurskiego trwa systematyczna budowa i modernizacja miej-

skich i gminnych oczyszczalni ścieków. W latach 1999–2003 nastąpił dynamiczny rozwój w zakresie infra-struktury technicznej.

W ciągu ostatnich lat wzrosła liczba oczyszczalni komunalnych: ze 134 szt. w 2000 r. do 173 szt. w 2003 r.W końcu roku 2003 w województwie funkcjonowało 6 oczyszczalni ścieków typu mechanicznego,

112 oczyszczalni typu biologicznego oraz 55 z podwyższonym usuwaniem biogenów. W oczyszczalniachtych w 2003 r. oczyszczono ogółem 57,3 mln m3/rok.

Wzrósł wskaźnik ludności korzystającej z oczyszczalni ścieków: w 2000 r. wynosił 64,5% ludnościogółem, w 2003 r. 67,5% (z tego 98,3% ludności miast i 21,2% ludności wsi). Wskaźniki te kształtowałysię powyżej średniej krajowej w 2003 r.: 58,2% ludności kraju korzystało z oczyszczalni ścieków – 84,2%ludności miast i 16,5% ludności wsi.

822

Tab. 8

2003 rok Kraj Województwo

ludność korzystająca z oczyszczalniścieków w % ogółem 58,2 67,5

W 2003 r. 48 spośród 49 miast województwa warmińsko-mazurskiego obsługiwanych było przezoczyszczalnie ścieków. Należy stwierdzić, że 100% miast województwa jest obsługiwanych przez zbiorczeoczyszczalnie ścieków. Miasto Barczewo nie posiada własnej oczyszczalni ścieków, lecz odprowadza ścieki dooczyszczalni w Olsztynie.

Spośród istniejących, miejskich oczyszczalni ścieków część starszych oczyszczalni powinna w najbliż-szych latach ulec modernizacji z uwagi na konieczność dostosowania parametrów ścieków oczyszczonychdo obowiązujących norm.

2.4. Gospodarka ściekowa w gminachRównież w ośrodkach gminnych nastąpił dynamiczny rozwój infrastruktury technicznej.Aktualnie na 50 ośrodków gminnych 44 posiadają oczyszczalnie ścieków, a ośrodki gminne Kruklan-

ki i Dywity przetłaczają ścieki do sąsiednich ośrodków miejskich. Przed rokiem 1975 jedynie gmina Dube-ninki posiadała zbiorczą oczyszczalnię ścieków.

Należy stwierdzić, że tylko 4 ośrodki gminne województwa nie mają dotychczas rozwiązanej gospo-darki ściekowej.

Bardzo często na terenach gmin występują oczyszczalnie przewymiarowane.Kolejne ewentualne inwestycje budowy oczyszczalni ścieków powinny być poprzedzane analizą kosz-

tów i możliwości dociążenia istniejących oczyszczalni ścieków poprzez realizację przesyłowych kolektorówściekowych.

Większość gminnych oczyszczalni posiada techniczne możliwości pozwalające na przyjęciei oczyszczenie ścieków pochodzących ze zbiorników bezodpływowych.

Wg rocznika statystycznego z 2004 r. w województwie ilość ścieków przemysłowych i komunalnychwymagających oczyszczania wynosi 52,6 hm3/rok tj. 0,14 mln m3/d, przy czym nieoczyszczanych jest2,5 hm3/rok tj. 0,007 mln m3/d.

Udział ścieków oczyszczanych w ściekach ogółem wynosi 95,3% i należy stwierdzić, że w ostatnichlatach sukcesywnie wzrasta.

T a b . 9

lata 1999 2000 2001 2002 2003

% ścieków oczyszczonychw ściekach ogółem 91,4 95,7 94,4 95,7 95,3

Ścieki wymagające oczyszczaniaw hm3/rok 91,1 83,6 69,9 69,6 52,6

W województwie 94% ścieków wymagających oczyszczania jest poddawane technologiom biologicz-nym, w tym z podwyższonym usuwaniem biogenów – 55,7%.

W sposób mechaniczny oczyszczanych jest 1,3% ścieków, a nieoczyszczanych w ogóle 4,8% (w po-równaniu do kraju – 9,7% ścieków było nieoczyszczanych).

W latach 1999-2003 obserwuje się zmniejszenie ilości ścieków przemysłowych odprowadzanychz zakładów i wynosi: 1999 r. – 40,3 hm3/rok, 2003 r. – 24,6 hm3/rok.

W 2002 r. do wód powierzchniowych odprowadzono 18,3 hm3/rok ścieków przemysłowych – w po-równaniu: w roku 1998 odprowadzono 41,3 hm3/rok.

Do kanalizacji miejskiej w 2002 r. odprowadzono 6,5 hm3/rok ścieków przemysłowych.

823

Istniejące w województwie (51 szt.) oczyszczalnie ścieków wykorzystywane są w sposób następujący:

T a b . 10

WYKORZYSTANIE OCZYSZCZALNI ŚCIEKÓW PRZEMYSŁOWYCH W 2003 R.

Oczyszczalnie: Mechaniczne Chemiczne Mechaniczno- Mechaniczno-biologiczne biologiczno-

chemiczne

% wykorzystania przepustowościoczyszczalni ścieków 6,6 22,2 51,6 32,4

Przepustowość wg projektudm3/d 30,2 0,9 6,4 3,7

W 2003 r. % ludności obsługiwanej przez oczyszczalnie ścieków wynosił 67,5% i w latach 1999–2003sukcesywnie wzrasta.

T a b . 11

DYNAMIKA ZMIAN % LUDNOŚCI OBSŁUGIWANEJ PRZEZ ZBIORCZE OCZYSZCZALNIE ŚCIEKÓWW LATACH 1999–2003

1999 2000 2001 2002 2003

Ludność obsługiwana przezoczyszczalnie ściekóww % ogółu ludności województwa 61,7 62,7 64,4 66,1 67,5

W y k r e s n r 6

DYNAMIKA ZMIAN OCZYSZCZANYCH ŚCIEKÓW PRZEMYSŁOWYCH I KOMUNALNYCH W %WYMAGAJĄCYCH OCZYSZCZENIA W LATACH 1999–2003

824

W y k r e s n r 7

DYNAMIKA ZMIAN WYRAŻONA W % LUDNOŚCI OBSŁUGIWANEJ PRZEZ ZBIORCZEOCZYSZCZALNIE ŚCIEKÓW

2.5. Bezpieczeństwo przeciwpowodzioweKluczowe problemy powodziowe na terenie województwa warmińsko-mazurskiego występują głów-

nie na Żuławach Elbląskich oraz na terenie gmin: Tolkmicko, Frombork, Braniewo położonych nad Zale-wem Wiślanym. Żuławy Elbląskie są terenem depresyjnym, chronionym wałami przeciwpowodziowymii odwadnianym mechanicznie za pomocą stacji pomp. Zajmują obszar 320 km2.

Poważnym zagrożeniem jest pogarszający się stan techniczny urządzeń melioracyjnych i osłony prze-ciwpowodziowej. Rozbudowa i modernizacja urządzeń nie nadąża za tempem ich dekapitalizacji.

W mniejszym stopniu dotyczą one obszarów położonych w dolinach rzek: Drwęcy, Gubra, dolnejPasłęki oraz rzek o nieregularnych przepływach, odwadniających stoki wzniesień, tereny rolnicze o zwię-złych glebach i niskiej lesistości (Wałsza, Elma, Sajna, Guber, Drwęca Warmińska, Gołdapa).

W celu zmniejszenia nieregularności przepływów wymienionych rzek istnieje potrzeba retencyjnegoprzysposobienia ich zlewni.

Kształtowanie sprawnego systemu osłony przeciwpowodziowej na obszarze Żuław wymagać będzie:budowy urządzeń wstrzymujących erozję wodną, poprawę zdolności retencyjnej, utrzymania i odnawianiaurządzeń melioracyjnych, budowę i modernizację systemu zabezpieczania przeciwpowodziowego.

2.6. Analiza i wnioski

2.6.1. Ocena stanu istniejącego

2.6.1.1. G o s p o d a r k a w o d n o - ś c i e k o w aW gospodarowaniu zasobami wodnymi w skali województwa warmińsko-mazurskiego nie występują

zagrożenia związane z możliwością uzysku wód wgłębnych, jak również nie występują deficyty wody.Szansami dla województwa są:• możliwość uzysku wód wgłębnych na cele gospodarcze i przemysłowe• zasobność, czystość i dość łatwa dostępność zbiorników wód podziemnych• rezerwy wydajności znacznej większości ujęć wody w województwie

825

WOJEWÓDZTWO WARMIŃSKO−MAZURSKIESkanalizowanie powiatów – % ludności korzystającej z sieci kanalizacyjnej w 2003 r.

WOJEWÓDZTWO WARMIŃSKO−MAZURSKIEZwodociągowanie powiatów – % ludności zaopatrywanej w wodę z wodociągów zbiorowych w 2003 r.

826

• znacznie rozbudowana sieć wodociągowa w miastach (łatwość dostępu nowych inwestorów do sieciwodociągowej)

• intensywnie rozwijające się wodociągowanie terenów wiejskich• wyposażenie wszystkich miast województwa (w zróżnicowanym procencie) w sieć kanalizacji sani-

tarnej• wszystkie miasta województwa mają rozwiązaną gospodarkę ściekową w oparciu o wysokosprawne

oczyszczalnie ścieków, we wszystkich miastach województwa znaczne rezerwy przepustowości w ist-niejących oczyszczalniach ścieków (przepustowość projektowa jest większa niż wykorzystywana).

2.6.2. Tendencje i zagrożenia– W ostatnich latach obserwuje się tendencję rozbudowy sieci wodociągowej w skali miast i gmin przy

znacznie mniejszym procencie kanalizowania.– Niewystarczające wyposażenie części gmin i miast w pełną infrastrukturę techniczną. W szczególno-

ści na terenach wiejskich istnieje tendencja realizacji sieci wodociągowej bez jednoczesnego uzbraja-nia obszarów w kanalizację sanitarną.Stanowi to zagrożenie, użytkowych warstw wodonośnych szczególnie na obszarach o braku izolacjii izolacji niepełnej.Obserwowana rozbudowa sieci wodociągowej oparta jest w przeważającym procencie o istniejące,wydajne, niewykorzystane ujęcia wody.

– W ostatnich latach obserwuje się spadek zużycia wody w gospodarstwach domowych i w stosunkudo 1999 wynosi 4,4%.Powyższe jest działaniem pozytywnym z punktu widzenia oszczędności wód wgłębnych, jednakże niejest to najczęściej działanie wynikające ze świadomości ekologicznej, a tylko z przyczyn ekonomicznych.

W odniesieniu do gospodarki ściekowej w latach 1999–2003 powstało w miastach i na terenach gmindużo wysokosprawnych oczyszczalni ś cieków.

– Obecnie jedynie 4 ośrodki gminne nie mają rozwiązanej gospodarki ściekowej w oparciu o oczysz-czalnie ścieków. Ośrodek gminny Srokowo wykonał projekt budowlany i posiada pozwolenie nabudowę na wysokosprawną oczyszczalnię ścieków.

Wszystkie miasta mają rozwiązaną gospodarkę ściekową w oparciu o wysokosprawne oczyszczalnieścieków.

WOJEWÓDZTWO WARMIŃSKO−MAZURSKIEGospodarka ściekowa – miejskie i gminne oczyszczalnie ścieków – 2004 r.

827

– Powyższe działania są pozytywne, jednakże nie współgrają z rozbudową sieci kanalizacyjnych (szcze-gólnie na terenie gmin) w stopniu równym zwodociągowaniu.

– Obserwowana tendencja wodociągowania gmin bez równoczesnego ich kanalizowania stanowi za-grożenie użytkowych warstw wodonośnych szczególnie na obszarach o braku izolacji i izolacji nie-pełnej jak również jezior i innych akwenów otwartych, nad którymi ulokowane jest zurbanizowanie(wsie, kompleksy rekreacyjne, działki letniskowe itp.).

2.6.3. Wskazane tendencje rozwojowe– W celu podniesienia poziomu życia ludności należy dążyć do objęcia siecią wodociągową w pełni

terenów miast jak również terenów gminnych.– Koniecznym jest rozbudowa wodociągów zbiorowych w oparciu o istniejące, wydajne ujęcia wody.– Należy dążyć w dalszym ciągu do ograniczania zużycia wody poprzez instalowanie wodomierzy

w gospodarstwach domowych, jak również stosowania w przemyśle technologii wodooszczędnych.Konieczna jest edukacja ekologiczna społeczeństwa dot. konieczności oszczędzania wody

– Istniejące, niedociążone oczyszczalnie ścieków w miastach i ośrodkach gminnych powinny oczysz-czać ścieki dopływające z obszarów większych niż jedna miejscowość (tworzenie sieci kolektorówsanitarnych zbiorczych i przesyłowych).

– Wskazana jest rozbudowa sieci kanalizacyjnej na terenie miast i gmin, co najmniej w takim zakre-sie, jak są zwodociągowane obszary.

– Wszystkie nowo wodociągowane miejscowości bądź kompleksy turystyczne powinny równocześniebyć kanalizowane.

– Konieczne jest uporządkowanie odpływów wód deszczowych poprzez instalowanie separatorów bło-ta, szlamu i substancji ropopochodnych na wylotach sieci do odbiorników.

2.6.4. Wnioski1. Na terenie województwa nie występują problemy związane z możliwością uzysku wód wgłębnych,

jak również w gospodarowaniu zasobami wodnymi z uwagi na zasobność i dość łatwą dostępnośćdo zbiorników wód podziemnych.

2. Istniejące rezerwy wydajności znacznej większości ujęć wody w województwie pozwolą w perspek-tywie na swobodny rozwój mieszkalnictwa i gospodarki.

3. Znacznie rozbudowana sieć wodociągowa w miastach, jak również intensywnie rozwijające się wo-dociągowanie terenów wiejskich sprzyjają łatwości dostępu nowych inwestorów do w/w sieci.

4. Wyposażenie wszystkich miast województwa (w zróżnicowanym procencie) w sieć kanalizacji sa-nitarnej jest również czynnikiem sprzyjającym rozwojowi. Należy dążyć do sukcesywnej rozbudo-wy sieci kanalizacji sanitarnej obejmującej zasięgiem całe miasta.

5. Należy dążyć do objęcia w maksymalnym procencie terenów gmin siecią kanalizacji sanitarnejz przetłaczaniem ścieków do istniejących gminnych oczyszczalni.

6. Istnieją znaczne rezerwy przepustowości w istniejących oczyszczalniach ścieków – należy dążyć dodociążenia przepustowości tych obiektów poprzez przesył bądź dowóz ścieków.

7. Z uwagi na znaczne rezerwy przepustowości większości oczyszczalni ścieków niewskazana i częstoekonomicznie nieuzasadniona będzie budowa nowych oczyszczalni ścieków.

8. Z uwagi na bardzo często nieuporządkowany system kanalizacji deszczowej na terenie miast, ośrod-ków gminnych i wsi należy dążyć do jego poprawy. Konieczna jest budowa i modernizacja syste-mów burzowych zgodnych z zasadami ochrony środowiska.

9. Kolejne inwestycje budowy oczyszczalni ścieków powinny być poprzedzone analizą kosztów i moż-liwości dociążenia istniejących oczyszczalni ścieków poprzez realizację przesyłowych kolektorówściekowych do istniejących, niedociążonych grupowych oczyszczalni ścieków.


Hanna Kurowska

828

K. ZEWNĘTRZNA GRANICA UNII EUROPEJSKIEJ – MOŻLIWOŚCIWYKORZYSTANIA DLA DYNAMIZACJI PROCESÓW ROZWOJOWYCH

Obszar województwa warmińsko-mazurskiego położony jest w obrębie pobrzeży i pojezierzy nadbał-tyckich, ciągnących się od Skandynawii przez północno-zachodnie tereny Rosji, Estonię, Łotwę, Litwę, pół-nocną Białoruś, północną Polskę po północne Niemcy (załączona mapka). Jest to tzw. okołobałtycki zielonypierścień – ważny składnik ogólnoeuropejskiego systemu powiązań przyrodniczych.

Położenie geograficzne stwarza możliwości włączenia się województwa w struktury Euroregionów,których fundusze wspierają realizację działań o małej skali, prowadzonych przez instytucje regionalnei lokalne, w szczególności w zakresie: demokracji lokalnej, rozwoju gospodarczego i turystycznego, kultury,ekologii, zdrowia, informacji i komunikacji.

Województwo położone jest na terenie Euroregionu Bałtyk. Ze względu na uwarunkowania prawneEuroregion na swym międzynarodowym poziomie nie posiada osobowości prawnej. Na terenie każdego kra-ju poszczególni sygnatariusze rozwiązują ten problem we własnym zakresie. Strona polska, aby ułatwić pol-skim podmiotom - samorządom szczebla lokalnego uczestnictwo we współpracy transgranicznej, utworzyłaStowarzyszenie Gmin RP Euroregion Bałtyk, które posiada osobowość prawną i jest jednym z sygnatariuszyumowy o utworzeniu Euroregionu.

Część wschodnią województwa obejmuje Euroregion Niemen, w którym za naczelny cel strategicznyprzyjęto, podniesienie poziomu życia społeczności lokalnych przygranicza, poprzez wykorzystanie szansy,jaką stworzyły przemiany społeczno-polityczne i transgraniczne położenie obszaru Mazur i Suwalszczyznyna gospodarczej i politycznej mapie Europy, które stanowi pogranicze czterech państw: Polski, Rosji (ObwódKaliningradzki), Litwy oraz Białorusi.

Uczestnictwo w Euroregionach pozwala na uzyskanie większego dostępu do funduszy operacyjnych(INTERREG, VASAB -2010). Województwo wykorzystuje szanse, jakie daje możliwość uzyskania środkówna rozwój w Zintegrowanym Programie Operacyjnym Rozwoju Regionalnego. Jest to największy programpomocowy Unii Europejskiej dostępny w Polsce. Do chwili obecnej w ZPORR złożono 151 wniosków, w tym134 umowy o wartości po przetargach ok. 561 mln €. Wartość ES (Europejski Fundusz Społeczny) i EFRR(Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego) wyniosła ok. 396 mln €.

Samorząd województwa, z uwagi na to, że środki z funduszy operacyjnych winny być rozdysponowa-ne na podniesienie konkurencyjności regionu w oparciu o strategię rozwoju i plan województwa, wykonałszereg opracowań studialnych.

PODZIAŁ ADMINISTRACYJNY I PRZYNALEŻNOŚĆ DO STWOWARZYSZENIA GMINRP EUROREGIONU BAŁTYK

829

Opracowania te obejmują między innymi:– „Program wielofunkcyjnego rozwoju Obszaru Nadzalewowego ze szczególnym uwzględnieniem

turystyki”,– „Studium możliwości wykorzystania rzeki Łyny jako produktu turystycznego”,– „Kanał Mazurski – studium możliwości rozwoju turystyki”– „Studium możliwości rozwoju turystyki na obszarze Mazur Garbatych” (obejmuje 11 gmin przy-

granicznych).Racjonalne wykorzystanie potencjałów rozwojowych sprawiłoby, że wydatnie wzrosłaby konkuren-

cyjność naszego regionu w skali kraju.Już w strategii lizbońskiej wykazano, że istnieje niewielki związek między transferami finansowymi

z zagranicy a tempem wzrostu gospodarczego. Najkorzystniejsze efekty (najbardziej trwałe) osiągnięto przyzwiększeniu poziomu inwestycji finansowanych przez inwestorów wewnętrznych i zewnętrznych.

Przykładem przygotowania przestrzeni do wykorzystania funduszy operacyjnych w celu podniesie-nia konkurencyjności regionu jest opracowanie „Kanał Mazurski – studium możliwości rozwoju turystyki”.

Główną ideą tego opracowania jest dostosowanie istniejących budowli kanału dla potrzeb turystykijako turystycznej drogi wodnej z Wielkich Jezior Mazurskich do Bałtyku.

Jednym z rozwiązań technicznych jest zainstalowanie na spadach poszczególnych śluz małych elek-trowni wodnych. Energia z elektrowni wodnych może być wykorzystana do napędu urządzeń (podnośni,pochylni szynowych itp.), a rezerwy energii sprzedawane na zasadach komercyjnych.

Konwencja AGN (zgodnie z którą wyznaczono na mapie Europy główne drogi wodne, o międzynaro-dowym znaczeniu, zarówno już istniejące, jak i planowane do budowy) stwarza szansę włączenia się w układod Pisy, Wielkich Jezior Mazurskich do rz. Pregoły (zaznaczony Kanał Mazurski na czerwono) do drogiwodnej E 70. Droga wodna E 70 biegnie z Antwerpii kanałem Skalda-Ren (Schelde-Rijn-Verbinding), za-toką Kramer, Holenderską Głębią (Hollandsch Diep), rzekami Nową Merwede (Nieuwe Merwede), Mer-wede, Waal, Ren, kanałami do Łaby, Hawelą, kanałem Odra - Hawla, Odrą, drogą wodną Wisła-Odra, Wisłą,Nogatem, Zalewem Wiślanym, Pregołą, Dajmą, kanałem Dajma-Gilia, Gilią do Niemna (E 41).

Drugim tematem studium o dużym znaczeniu dla wzrostu konkurencyjności regionu, a związanymz położeniem na granicy Unii, jest „Program wielofunkcyjnego rozwoju Obszaru Nadzalewowego ze szcze-gólnym uwzględnieniem turystyki”.

830

Zalew Wiślany należy do morskich dróg wewnętrznych na obszarze województwa warmińsko-mazur-skiego, do których należy też rzeka Elbląg. Zalew posiada połączenie z Bałtykiem poprzez Cieśninę Pilawskąoraz połączenie z Zatoką Gdańską poprzez Szkarpawę i Martwą Wisłę.

Korzystne położenie geograficzne Zalewu Wiślanego umożliwia powiązania gospodarcze regionui współpracę z Obwodem Kaliningradzkim oraz państwami bałtyckimi. Konkurencyjność województwa zwięk-sza dostęp do Bałtyku. Na obszarze województwa warmińsko-mazurskiego są 2 morskie przejścia graniczne:Elbląg i Frombork, usytuowane są w powiązaniu z torami wodnymi na Zalewie Wiślanym, prowadzącymi doportów rosyjskich po drugiej stronie Zalewu. Posiadają rangę międzynarodową. Obsługują głównie żeglugępasażerską (w 75 – 100%), a także żeglugę towarową (głównie Elbląg).

Obserwuje się znaczącą tendencję wzrostową w ruchu pasażerskim, a w Elblągu również stopniowywzrost ruchu towarowego.

W Elblągu rozpoczęto budowę biura odpraw celnych przy inwestycjach związanych z rozbudową por-tu. Sukcesywnie modernizowane są umocnienia nabrzeży przy wejściu do portu w Elblągu.

Województwo warmińsko-mazurskie poprzez obszary o wybitnych walorach przyrodniczo-krajobra-zowych posiada znaczny potencjał do rozwoju funkcji turystyczno-wypoczynkowej. Nowoczesna gospodar-ka turystyczna oraz kształtowane współzależne z nią leśnictwo i rolnictwo, wraz z infrastrukturą społecznąi gospodarczą, mogą być podstawą dynamicznego rozwoju i wzrostu konkurencyjności obszaru, co przy po-łożeniu przy granicy Unii powoduje wzrost atrakcyjności obszaru dla inwestorów polskich i zagranicznych.


mgr inż. Teresa Szymankiewicz-Szarejko

KANAŁ MAZURSKI NA TLE EUROPEJSKICH SIECI ŚRÓDLĄDOWYCH DRÓG WODNYCH W POLSCE

831

L. PODSTAWOWE KIERUNKI MIGRACJI ZAWODOWEJ MIESZKAŃCÓWPRZED I PO AKCESJI DO UE, OSZACOWANIE SKALI

Dane dotyczące migracji są niepełne – statystyki oparte na urzędowych rejestrach odnotowują w roku2004 odpływ z terenu województwa na pobyt stały ponad 20 tys. osób i ujemne saldo migracji – 2 518 osób5.Brakuje też pełnych analiz opisujących nowe zjawisko migracji zarobkowych zapoczątkowane akcesem doUnii Europejskiej i całkowitym lub ograniczonym uwolnieniem europejskich rynków pracy. Dlatego teżinformacje dotyczące kierunków i rozmiarów zjawiska oparte będą na szacunkach i dostępnych wycinko-wych analizach.

Województwo warmińsko-mazurskie jeszcze przed okresem transformacji ustrojowej było rezerwu-arem siły roboczej dla innych regionów: w poszukiwaniu pracy wyjeżdżano głównie do Trójmiasta (pracaw przemyśle stoczniowym), na Śląsk do pracy w kopalniach oraz do Warszawy, w tym przypadku migracjemiały zróżnicowany charakter: pracę oferowało budownictwo, ale także liczne urzędy, organizacje i firmy.Pracownikom fizycznym nierzadko zapewniano liczne udogodnienia w postaci transportu, zakwaterowaniai wyżywienia.

Kierunkiem zarobkowych migracji zagranicznych były głównie Niemcy, gdzie mieszkańcy regionuznajdowali pracę, głównie w budownictwie lub przy pracach sezonowych w rolnictwie i ogrodnictwie. Dodaćtrzeba, że praca za granicą wykonywana była najczęściej nielegalnie.

Po roku 1990 kryzys przemysłów związanych z gospodarką nakazowo-rozdzielczą spowodował rady-kalne zamknięcie kierunków migracji krajowych, natomiast zwiększył liczbę wyjazdów zagranicznych, a toza przyczyną znacznych ułatwień paszportowych oraz otwarcia licznych możliwości handlowych. Pojawiłysię także możliwości pracy w innych krajach europejskich, głównie w Wielkiej Brytanii, a także w StanachZjednoczonych, najczęściej przy pracach prostych w gastronomii i hotelarstwie. Nadal była to jednak pracana czarno i raczej o charakterze sezonowym.

Liczbowe szacunki opisanych zaszłych zjawisk są właściwie niemożliwe, bowiem brak stosownych„twardych” danych, jak też reprezentatywnych badań o charakterze socjologicznym.

Zjawisko migracji zarobkowej poza granice kraju staje się coraz powszechniejsze, nadal jego rozmiarysą trudne do wyliczenia6. Według Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Olsztynie do pracy wyjeżdżają nieko-niecznie bezrobotni, a częściej osoby najbardziej mobilne zawodowo: absolwenci, którzy podczas dorywczych

W y k r e s .

KRAJ POCHODZENIA ZAGRANICZNYCH OFERT PRACY

5 GUS zapowiada wprowadzenie nowego systemu obserwacji migracji zagranicznych, począwszy od 2007 roku6 Szacunki migracji zarobkowej w skali kraju wahają się między 1 a 1,5 mln osób

832

wyjazdów zdobyli orientację, co do możliwości pracy oraz pracownicy wykwalifikowani (głównie w zawo-dach budowlanych i pokrewnych).

Dostępne statystyki WUP odnoszą się do osób korzystających z oficjalnego pośrednictwa. W ramachdwustronnych umów rządowych oraz sieci EURES możliwość zatrudnienia za pośrednictwem urzędów pra-cy poza granicami kraju otrzymało od początku roku 9 386 osób. Oferty dotyczyły przede wszystkim miejscpracy w Niemczech (budownictwo i rolnictwo), Hiszpanii (rolnictwo), Danii oraz Szwecji (budownictwo).W większości przypadków (około 95,4%) oferty dotyczą pracy sezonowej.

Należy zaznaczyć, iż rok 2006 okazał się rekordowy pod względem liczby skierowanych do pracyw Hiszpanii. Sezonowe zatrudnienie przy zbiorze truskawek, w przetwórstwie owocowo-warzywnym orazgastronomii i hotelarstwie otrzymały 1 474 osoby.

Zatrudnienie w Niemczech w roku 2006 utrzyma się zapewne na poziomie lat ubiegłych: 2004 (14 306osób) i 2005 (14 567).

W statystykach powyższych brakuje znaczącego udziału wyjazdów do Wielkiej Brytanii i Irlandii(gastronomia i hotelarstwo oraz budownictwo), co wskazuje, iż wyjeżdżający do pracy w krajach, któreuwolniły rynek dla Polaków, korzystają z pośrednictwa niepublicznych agencji zatrudnienia lub kontak-tów prywatnych. Wobec nasilających się migracji w tamtym kierunku zjawisko można ocenić na nie mniejniż 20 tys. osób.

Łącznie można szacować, iż z terenu województwa warmińsko-mazurskiego wyjeżdża nie mniej niż50–60 tys. osób. Odpowiedź na pytanie, ilu z nich pozostanie na stałe, wymaga przeprowadzenia specjali-stycznych badań, widoczne są jednak symptomy migracji trwałych, a co więcej dotyczy to osób o wyższychkwalifikacjach odnajdujących pracę w zawodzie.

O p r a c o w a ł:

Andrzej Wysokiński

833

M. BEZPOŚREDNIE INWESTYCJE ZAGRANICZNE W REGIONIE– WIELKOŚĆ, STRUKTURA TERYTORIALNA, WPŁYW NA RYNEKPRACY

Kapitał zagraniczny w województwie warmińsko-mazurskim, podobnie jak w innych regionach kra-ju, jest pochodną atrakcyjności inwestycyjnej, w tym stopnia uprzemysłowienia. Jego zaangażowanie w go-spodarce regionu plasuje więc Warmię i Mazury w ostatnich latach na 12-13 miejscu wśród polskich regio-nów. Na koniec 2003 roku 287 podmiotów z kapitałem zagranicznym w regionie stanowiło zaledwie 1,9%ich łącznej liczby w Polsce. Natomiast udział regionu w całości kapitału zagranicznego nawet spadł do pozio-mu 0,8%. Jest on znacznie niższy aniżeli udział w PKB kraju (2,9%). Istnieje więc duża różnica w potencjalerozwojowym województwa a zainteresowaniem inwestorów zagranicznych. Wraz z napływem inwestycjizagranicznych następowała w Polsce koncentracja spółek z udziałem kapitału zagranicznego w najbardziejuprzemysłowionych częściach kraju. Region warmińsko-mazurski miał niewielki stan uprzemysłowienia, cow powiązaniu z dotychczasowym dużym sprzężeniem prywatyzacji gospodarki i lokowania inwestycji zagra-nicznych dodatkowo przyczyniło się do tak niskiego poziomu kapitału zagranicznego w gospodarce woje-wództwa.

W Polsce utrwaliła się przestrzenna struktura rozmieszczenia kapitału zagranicznego1. Wojewódz-two warmińsko-mazurskie znajduje się w jednej grupie z pozostałymi regionami Polski Wschodniej, charak-teryzując się zbliżoną ilością kapitału zagranicznego. Jak wskazują dane zawarte w tabelach poniżej zainte-resowanie inwestorów zagranicznych regionem Warmii i Mazur raczej nie wzrasta.

Spółki z udziałem kapitału zagranicznego

1998 1999 2000 2001 2003

liczba udział liczba udział liczba udział liczba udział liczba udziałw % w % w % w % w %

Polska 12649 100 13400 100 14244 100 14469 100 15371 100

Warmińsko-Mazurskie 255 2,0 254 1,9 270 1,9 287 2,0 287 1,9

Na podstawie raportów rocznych Instytutu Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego

Kapitał podstawowy

1998 1999 2000 2001 2003

wartość udział wartość udział wartość udział wartość udział wartość udziałw mln w % w mln w % w mln w % w mln w % w mln w %

Polska 43545 100 62895,3 100 85265,6 100 95722,2 100 120925 100

Warmińsko-Mazurskie 509,9 1,2 623,7 1,0 724,4 0,8 1230,8 1,3 1104,2 0,9

Na podstawie raportów rocznych Instytutu Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego

Według danych GUS w roku 2003 zdecydowanie dominował kapitał pochodzący z Holandii, Nie-miec, Danii, Francji i Szwajcarii. Inwestycje zagraniczne trafiły głównie do sektora produkcji żywności, prze-twórstwa drewna i meblarstwa, przemysłu gumowego. Przestrzenne rozmieszczenie spółek z udziałem ka-pitału zagranicznego (zarejestrowanych w systemie REGON).

834

Wskazuje na następujące prawidłowości koncentracji inwestycji:– główny szlak komunikacyjny regionu tj. droga krajowa nr 16;– droga krajowa, centrum kraju – przejście graniczne do Obwodu Kaliningradzkiego;– droga nr 51;– największe aglomeracje miast Olsztyna (28,5%) i Elbląga (9,5 %).Szczególne miejsce w pozyskiwaniu kapitału zagranicznego zajmuje Warmińsko-Mazurska Specjal-

na Strefa Ekonomiczna, która w minionym 2005 roku zajęła w Polsce pierwsze miejsce wśród SSE w zakresiepozyskanego kapitału (1 434,7 mld PLN). Utworzono 2951 miejsc pracy.

Dużą dynamikę natomiast wykazuje stan pracujących w sektorze podmiotów gospodarki narodowejo własności zagranicznej, osiągając na koniec 2003 roku 20 838 osób wobec 13 899 w 2002 r. i 12 796 osóbw roku 2001. Oznaczało to, że w roku 2003 prawie 5,5% wszystkich pracujących pracowało w podmiotachzagranicznych. Jest to istotna wartość przy obecnej stopie bezrobocia na poziomie 24,5%.

Proponowane działania:1. Silnie wzmocnić działania skierowane do zagranicznych inwestorów, przygotowując jeden zinte-

growany regionalny system promocji proinwestycyjnej.2. Okreslić sektory gospodarki regionu, w których byłby najbardziej pożądany kapitał zagraniczny

wraz z wyznaczeniem obszarów jego lokalizacji.3. Przygotować ukierunkowany 2-3-letni program szkoleń zawodowych na potrzeby oczekiwanych

firm.4. Prowadzić stałe działania informacyjno-edukacyjne w regionie podkreślające potrzebę i korzyści

z lokowania kapitału zagranicznego w gospodarce.5. Opracować pakiet komplementarnych projektów do regionalnego programu Operacyjnego War-

mia i Mazury 2007-2013, PO Kapitał Ludzki, PO Innowacyjna Gospodarka oraz Programu rozwo-ju Polski Wschodniej (działanie I.4) poprawiających atrakcyjność inwestycyjną.

6. Dokonać analizy możliwości pozyskiwania inwestorów z krajów skandynawskich, a także innychinwestorów w sektorach największych szans na rynkach wschodnich.

7. Niezbędnym wydaje się częściowe przeorientowanie polityki rządu i skierowanie większych dzia-łań na lokalizację inwestycji zagranicznych w województwach Polski Wschodniej.

LITERATURA:1. „Inwestycje zagraniczne w Polsce – raport roczny”, Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, W-wa 20052. „Przestrzenne rozmieszczenie inwestycji zagranicznych w Polsce”, Leszek Czapiewski, Toruń 2003 – Bezpo-

średnie inwestycje zagraniczne w Polsce.3. „Profil wrażliwości gospodarki regionalnej na integrację z Unią Europejską województwo warmińsko-mazur-

skie”, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Gdańsk 2003.4. „Konkurencyjność gospodarki Warmii i Mazur”, J. Szlachta, W. Dziemianowicz, Olsztyn 2005.5. Rynek pracy w województwie warmińsko-mazurskim w 2003 roku, Urząd Statystyczny w Olsztynie6. Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej w województwie warmińsko-mazurskim w 2005

roku, Urząd Statystyczny w Olsztynie7. www.wmsse.com.pl

O p r a c o w a ł:

Wojciech Samulowski

835

N. FUNKCJONOWANIE ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ W REGIONIEI JEJ DZIAŁANIA NA RZECZ ROZWOJUSPOŁECZNO-EKONOMICZNEGO

O poziomie rozwoju danego regionu decyduje m.in. sfera instytucjonalna. Z kolei aktywność admi-nistracji, praworządność, gospodarność przekłada się na sukces rozwojowy. Przyjazna administracja stwa-rza korzystny klimat dla prowadzenia działalności gospodarczej, napływu inwestycji zagranicznych, wa-runków życia.

Analiza czynników składających się na ocenę funkcjonowania administracji samorządowej województwwskazuje na istnienie dysproporcji w poszczególnych podregionach województwa warmińsko-mazurskiego.

Funkcjonowanie administracji określono za pomocą wskaźników mierzących sprawność finansowągminnych władz samorządowych. Jest to miara działalności najistotniejszego szczebla w administracji samo-rządowej, tworzącego 80% budżetu jednostek administracji samorządowej ogółem i posiadającego najwięcejkompetencji. Pod uwagę wzięto dochody własne jednostek samorządu terytorialnego, wydatki majątkowesamorządów oraz bieżące wydatki na administrację publiczną.

Przestrzenne zróżnicowanie dynamiki funkcjonowania samorządów w regionie Warmii i Mazur za-nalizowano w 3 podregionach: olsztyńskim, elbląskim i ełckim.

Dochody własne jednostek samorządu terytorialnegoUdział dochodów własnych w dochodach ogółem pokazuje niezależność dochodową samorządów -

na ile samorządy potrafią samofinansować swoją działalność. Po części świadczy on również o swobodziewydatkowania środków finansowych, pokazuje dążenia samorządów do zdobywania i dysponowania wła-snymi środkami finansowymi, a nie tylko bazowania na dotacjach z budżetu centralnego.

DYNAMIKA UDZIAŁU DOCHODÓW WŁASNYCH W DOCHODACH OGÓŁEM W BUDŻETACH GMINWOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO−MAZURSKIEGO W LATACH 1999–2004

Źródło: Opracowanie własne na postawie danych GUS

Spadek udziału dochodów własnych samorządów w dochodach ogółem w podregionie elbląskimi olsztyńskim (odpowiednio o 1,54% i 1,50%) miał wpływ na niskie tempo zmian funkcjonowania samo-rządów w tych podregionach. Jedynie w podregionie ełckim zanotowano nieznaczny wzrost badanegowskaźnika (o 0,41%). We wszystkich podregionach dynamika była znacznie niższa niż przeciętna w Pol-sce (105,75).

836

Wydatki majątkoweWielkość wydatków majątkowych, których głównym składnikiem są nakłady na inwestycje, pokazuje,

jaka ich część jest przeznaczana na działalność prorozwojową. Inwestycje przyczyniają się do poprawy wa-runków życia, wpływają na atrakcyjność inwestycyjną i osiedleńczą.

DYNAMIKA WYDATKÓW MAJĄTKOWYCH SAMORZĄDÓW GMINNYCH W WOJEWÓDZTWIEWARMIŃSKO−MAZURSKIM W LATACH 2001–2004


Dynamika wydatków majątkowych w samorządach gminnych jest wyższa od przeciętnej w Polsce(131,31), co jest zjawiskiem pozytywnym. Największy wzrost wydatków w badanych latach zanotowanow podregionie ełckim, co było jednak spowodowane bardzo niskim poziomem nakładów majątkowychw roku bazowym. W podregionie olsztyńskim badany wskaźnik wzrósł o ponad 90%, zaś w elbląskim –o 40,62%.

Inwestycje publiczne, zwłaszcza te związane z infrastrukturą techniczną (drogi, kanalizacja, infra-struktura teleinformatyczna) wpływają na rozwój ekonomiczny. W województwie warmińsko – mazurskimobserwujemy wzrost wielkości inwestycji samorządowych, który zawdzięczamy zarówno poprawiającej siękoniunkturze gospodarczej, jak i coraz szerszemu strumieniowi funduszy pomocowych z Unii Europejskiej.

Wydatki na administracjęWielkość wydatków na administrację obrazuje koszty działalności bieżącej i konsumpcji. We wszyst-

kich badanych podregionach w latach 2001-2004 dynamika wydatków na administrację była dodatnia i wy-nosiła kilkanaście procent. Największy, 17% wzrost badanego wskaźnika odnotowano w podregionie elblą-skim, zaś najniższy w podregionie ełckim.

W województwie warmińsko-mazurskim dynamika wydatków majątkowych w samorządach jest wy-ższa od przeciętnej, ale szybko rosną wydatki na administrację (ich dynamika jest wyższa od średniej dlakraju – 112,45), co łącznie nie jest pozytywnym przejawem zmian.

Analiza budżetów województw, powiatów i miast na prawach powiatów w latach 2001-2004 potwier-dza tezę o niewielkiej dynamice zmian w funkcjonowaniu jednostek samorządu terytorialnego na Warmiii Mazurach.

Mimo że dynamika udziału dochodów własnych w dochodach ogółem w przeliczeniu na 1 mieszkań-ca była wysoka (w budżecie samorządu województwa – 329, w budżecie miast na prawach powiatu – 117,8,zaś powiatów – 259), to jednocześnie była ona znacznie niższa niż średnio w Polsce w badanych latach.

W przypadku województw, podobnie jak w gminach, zanotowano znaczny wzrost wydatków na ad-ministrację (o 45%). Natomiast w miastach na prawach powiatów i w powiatach wydatki te nieznacznie

837

spadły. Sukcesem jest wysoka dynamika nakładów inwestycyjnych - zarówno w województwach, powiatach,jak i miastach na prawach powiatów była ona wyższa niż przeciętnie w Polsce.

Jakość administracjiPrzy analizie sprawności samorządów coraz większego znaczenia nabiera jakość administracji w sen-

sie kompetencji, szybkości i jakości obsługi interesantów. Inwestorzy zagraniczni podkreślają, że dobry kli-mat administracyjny zachęca do inwestowania w danej lokalizacji. W województwie warmińsko – mazur-skim samorządy rozpoczęły proces wprowadzania systemów jakości i zdobywania certyfikatów ISO, moty-wujący do wprowadzania usprawnień zarządczych w zakresie organizacji i funkcjonowania jednostek samo-rządu terytorialnego oraz monitorowanie efektów tych zmian.

Ponadto w województwie warmińsko-mazurskim podjęto także kompleksowe działania w celu usprawnie-nia funkcjonowania administracji poprzez jej cyfryzację. W 2004 roku została uchwalona „Strategia informatyza-cji województwa warmińsko-mazurskiego na lata 2004-2006”, w której jednym z celów strategicznych jest„Rozwój elektronicznych usług publicznych”. Dążąc do realizacji tego celu, Województwo warmińsko-mazur-skie w porozumieniu z 111 jednostkami samorządu terytorialnego realizuje projekt „Wrota Warmiii Mazur – elektroniczna platforma funkcjonowania administracji publicznej i świadczenia usług publicznych”w ramach Działania 1.5 ZPORR. W ramach projektu zostaną uruchomione tzw. Cyfrowe Urzędy (poprzezwdrożenie nowoczesnego systemu informatycznego) oraz stworzony będzie regionalny portal informacyjny.

Aktywność w zabieganiu o inwestorówJednym z najważniejszych działań na rzecz rozwoju ekonomicznego jest aktywność społeczności po-

szczególnych obszarów w zabieganiu o inwestora. Przykłady wielu udanych inwestycji wskazują na wagęzdolności władz samorządowych do współpracy z inwestorem. Również sukces części specjalnych stref eko-nomicznych, które oprócz ulg finansowych, oferują obsługę inwestora na wysokim poziomie, potwierdzaznaczenie tego czynnika.

Aktywność województw wobec inwestorów analizowano w badaniach Instytutu Badań nad Gospo-darką Rynkową.7 W globalizującej się gospodarce sam fakt posiadania atrakcyjnych czynników lokalizacji

DYNAMIKA WYDATKÓW BIEŻĄCYCH NA ADMINISTRACJĘ W SAMORZĄDACH GMINNYCHWOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO−MAZURSKIEGO W LATACH 2001–2004


7 „Atrakcyjność inwestycyjna województw i podregionów Polski 2005”, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Gdańsk 2005

838

nie zawsze wystarcza do przyciągnięcia inwestorów. Istotny jest również wizerunek regionu, jego populary-zacja, a także dobry klimat dla inwestycji tworzony przez władze samorządowe. Tak rozumiana aktywnośćwojewództw wobec inwestorów przeanalizowana została pod kątem dwóch rodzajów działań.

Pierwszy, to stopień przygotowania ofert inwestycyjnych dla inwestorów. Oceny w tym zakresie doko-nano na podstawie zasobów banku danych PAIiIZ. Pod uwagę brano lokalizacje o kategorii A (gotowe dorozpoczęcia inwestycji) oraz kategorii B.

Drugim zasadniczym czynnikiem branym pod uwagę przy konstrukcji wskaźnika aktywności woje-wództw jest ich działalność informacyjno-promocyjna wobec inwestorów z kraju pochodzenia kapitału,realizowana przy pomocy stosownego wsparcia, jakiego udzielają województwom polskie placówki ekono-miczno-handlowe za granicą.

Województwo warmińsko-mazurskie zostało sklasyfikowane jako region o niskiej aktywności wobecinwestorów (klasa D) obok województw podkarpackiego i podlaskiego. Przesądziła o tym mała aktywnośćw zakresie działalności informacyjno-promocyjnej.


Olga Ratkiewicz

839

O. SYSTEM EDUKACJI PUBLICZNEJ I NIEPUBLICZNEJW WOJEWÓDZTWIE ORAZ JAKOŚĆ I DOSTĘPNOŚĆ SYSTEMUZAPEWNIENIA PUBLICZNYCH ŚWIADCZEŃ SOCJALNYCH(POMOC SPOŁECZNA)

EdukacjaKapitał ludzki jest często niedocenionym, a jednocześnie najtrudniej mierzalnym czynnikiem wzro-

stu i rozwoju regionów. Funkcjonowanie systemu edukacji ma też znaczny wpływ na zjawiska i procesy za-chodzące na rynku pracy w kontekście aktualnego i przyszłego zapotrzebowania na wykwalifikowanych pra-cowników, a także na rozmiary i kształt bezrobocia.

W województwie warmińsko – mazurskim przeważają osoby z wykształceniem podstawowym (34,5%)oraz zasadniczym zawodowym (21,4%). Bez wykształcenia szkolnego oraz z wykształceniem nieustalonympozostaje 6,6% mieszkańców regionu. Osoby z wykształceniem wyższym stanowią 8,3% ludności.

Źródło: według danych GUS.

Biorąc pod uwagę miejsce zamieszkania, większość osób posiadających wykształcenie wyższe orazśrednie ogólnokształcące mieszka w miastach, natomiast na terenach wiejskich przeważa wykształcenie pod-stawowe.

Mimo nie najlepszej struktury wykształcenia ludności, sieć placówek edukacyjnych oraz jej teryto-rialne rozmieszczenie wydają się wystarczające:

– w roku szkolnym 2004/2005 w regionie Warmii i Mazur funkcjonowało 586 szkół podstawowychdla dzieci i młodzieży, w których uczyło się 113,0 tys. uczniów; 265 gimnazjów dla dzieci i młodzieży,do których uczęszczało 68,5 tys. uczniów, natomiast gimnazjów dla dorosłych było 9 (783 uczniów);

– w ostatnim okresie w regionie funkcjonowało 100 liceów ogólnokształcących ponadgimnazjalnychdla młodzieży, do których uczęszczało 27,3 tys. uczniów, oraz 80 liceów profilowanych, w którychuczyło się 9,9 tys. uczniów; w województwie działało również 91 liceów dla dorosłych, a kształciłosię w nich 8,0 tys. osób; rozmieszczenie placówek jest w miarę równomierne i występują onew każdym powiecie województwa;

– w roku szkolnym 2004/2005 kształcenie na poziomie ponadpodstawowym odbywało się ponadtow szkołach zasadniczych zawodowych, średnich i policealnych; tych pierwszych w regionie było 65(9,4 tys. uczniów), rozmieszczenie ich jest w miarę równomierne; ponadpodstawowych szkół śred-

POZIOM WYKSZTAŁCENIA LUDNOŚCIWEDŁUG NSP

POZIOM WYKSZTAŁCENIA LUDNOŚCIWOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO−MAZURSKIEGO

WG MIEJSCA ZAMIESZKANIA W ROKU 2004

840

nich zawodowych było 106 i kształciło się w nich 7,7 tys. uczniów; w regionie Warmii i Mazurdziałało 125 szkół policealnych, w których uczyło się ponad 11 tys. uczniów;

– dostęp do edukacji zawodowej na poziomie ponadpodstawowym dla dorosłych jest mocno zróżnico-wany. W roku szkolnym 2004/2005 w regionie było 7 szkół zasadniczych zawodowych – 353 ucznióworaz 59 szkół średnich zawodowych – 3 852 uczniów.

W regionie funkcjonuje 9 szkół wyższych. Na ogólną liczbę 61,4 tys. studentów – 50,8% stanowiąstudenci dzienni, 48,1% zaoczni, eksternistyczni 0,1% oraz 1,0% studenci wieczorowi. Największą liczbęstudentów skupia Uniwersytet Warmińsko-Mazurski (59,4%) na 40 kierunkach oraz 100% studiów dokto-ranckich w regionie. Wyższe szkoły ekonomiczne skupiają 15,2% studentów, wyższe szkoły pedagogiczne12,5%, a wyższe szkoły zawodowe 12,9%. Dane dotyczące uczelni wyższych, mających swoją siedzibę naterenie województwa warmińsko-mazurskiego, zawiera tabela.

T a b e l a .

SZKOŁY WYŻSZE W WOJEWÓDZTWIE WARMIŃSKO−MAZURSKIM W ROKU AKADEMICKIM 2004/05(bez oddziałów uczelni spoza województwa)

Wyszczególnienie Szkoły Studenci Absolwenci

Ogółem 9 61 353 11 836

Uniwersytety 1 36 443 6 392

Wyższe szkoły ekonomiczne 2 9 355 2 589

Wyższe szkoły pedagogiczne 2 7 660 1 748

Wyższe szkoły zawodowe 4 7 895 1 107

Źródło: rocznik statystyczny województwa warmińsko-mazurskiego 2005.

Pozytywną tendencją jest obserwowany wzrost liczby studentów szkół wyższych. W roku szkolnym2004/2005 na uczelnie wyższe uczęszczało 61 353 studentów, o 2 495 osób (tj. o 4,2%) więcej niż w rokuszkolnym 2003/2004 oraz o 6 042 osoby (tj. o 10,9%) więcej niż w roku szkolnym 2002/2003. W porów-naniu do 2000 r. nastąpił wzrost liczby studentów o 36%, natomiast w kraju odnotowano wzrost o 22%.Liczba studentów przypadających na 10 tys. ludności w roku akademickim 2004/2005 wyniosła 393 osoby,co dało województwu 13 lokatę w kraju (kraj – 493 osoby). Uczelnie wymagają dalszego rozwoju bazy mate-rialnej i wyposażenia w nowoczesne sprzęty i pomoce optymalizujące proces kształcenia. Konieczne są inwe-stycje w zaplecze socjalno-bytowe dla studentów i kadry naukowej oraz stwarzanie warunków materialnychdla szerszego pozyskiwania kadry naukowej z kraju i z zagranicy.

Istotnym elementem w edukacji osób dorosłych jest system centrów kształcenia ustawicznego i prak-tycznego. Według informacji uzyskanych w Warmińsko-Mazurskim Kuratorium Oświaty, w województwiewarmińsko-mazurskim funkcjonuje łącznie 15 placówek tego typu.

Relacje pomiędzy systemem edukacji a rynkiem pracy – problemy zgłaszane przezpartnerów rynku pracy

Jeżeli przyjąć, że jednym z podstawowych zadań edukacji jest przygotowanie do pełnienia funkcjizawodowych i sprawne funkcjonowanie na rynku pracy, to należy zwrócić uwagę na opinie podmiotów ma-jących znaczący udział w funkcjonowaniu systemu.

PracodawcyGłównym problemem wielokrotnie podnoszonym przez pracodawców jest brak przygotowania prak-

tycznego absolwentów. Poszukiwani są pracownicy młodzi, kreatywni, o otwartych horyzontach, z pewnymdoświadczeniem zawodowym. Środowisko pracodawców zwraca uwagę na konkretne rozwiązania, jakimi są:

• Potrzeba utworzenia sprawnego systemu staży absolwenckich, podczas których studenci oraz ab-solwenci w praktyce zapoznają się z pracą w firmie, zdobędą niezbędną wiedzę i doświadczenie.

841

• Dostosowanie programów nauczania, tworzenie kierunków kształcenia, wprowadzenie przedmio-tów adekwatnych do wymogów lokalnego rynku pracy.

• Korzystanie z konsultacji samych przedsiębiorców przy otwieraniu nowych kierunków kształcenia.• Wymiana doświadczeń w procesie kształcenia studentów, polegająca m.in. na udziale doświadczo-

nych przedsiębiorców w zajęciach dydaktycznych, prowadzeniu zajęć panelowych, które umożli-wią studentom weryfikację oczekiwań.

• Umiejętność praktycznej obsługi komputerów.• Praktyczna znajomość języków obcych.

Środowiska akademickieŚrodowiska akademickie sygnalizują następujące problemy:• Poziom przygotowania absolwentów szkół średnich z zakresu przedmiotów ścisłych obniża się

z roku na rok i w chwili obecnej jedynie 10% młodzieży uczy się w klasach o profilu matematycz-nym i fizycznym, prognozowane jest zapotrzebowanie rynku pracy na absolwentów kierunków ści-słych, inżynierskich.

• Uczniowie i studenci wybierają obecnie specjalizacje kierując się często atrakcyjnością samych stu-diów, a nie potrzebami rynku pracy. Jednocześnie szkoły konkurując między sobą o uczniów (cozwiązane jest z pozyskaniem środków finansowych), przedstawiają ofertę wygodną dla ucznia i ro-dziców bez uwzględnienia kierunków rozwoju i potrzeb rynku pracy. Uelastycznienia wymaga pro-ces wywierania wpływu na system edukacyjny, np. poprzez wprowadzenie systemu stypendiów fun-dowanych przez pracodawców z uwzględnieniem ich potrzeb kadrowych.

• Wspomniane zjawisko dotyczy również kształcenia nauczycieli. Mimo zbliżającego się niżu demo-graficznego (zmniejsza się liczba uczniów w szkołach podstawowych i gimnazjalnych), nadal kształcisię dużą liczbę młodzieży na kierunkach pedagogicznych. Problem ten wymaga pilnego rozwiąza-nia. Oczekuje się, że uczelnie będą kształcić nauczycieli na kierunkach deficytowych.

Publiczne służby zatrudnieniaWśród problemów zgłaszanych przez publiczne służby zatrudnienia wymienić należy:• Absolwentów kierunków informatycznych, medycznych, nauczycieli języków obcych należy przy-

gotować do pracy w niewielkich miejscowościach (tam gdzie jest zapotrzebowanie na nich), dowykazywania się większą elastycznością w dziedzinie zmiany wyuczonego zawodu, miejsca pracy,zamieszkania i akceptacji niestandardowych form zatrudnienia.

• Odnotowuje się masowy odpływ absolwentów uczelni wyższych za granicę do krajów Unii Europej-skiej, gdzie wystąpiło zjawisko „luki pokoleniowej”. Za kilka lat sytuacja analogiczna spodziewanajest w Polsce. Dlatego dobrym rozwiązaniem byłyby stypendia władz samorządowych dla najlep-szych studentów deficytowych kierunków studiów. Propozycją wartą rozważenia może być równieżpodpisanie odpowiednich porozumień z zainteresowanymi państwami, które wspomagałyby finan-sowanie naszych szkół medycznych.

• Przepływ informacji między praktyką gospodarczą a nauką jest wciąż niewystarczający i w praktycesprowadza się do zgłoszenia przez pracodawców zapotrzebowania na konkretne profile zawodowepracowników (podczas, gdy cykl przygotowania absolwenta trwa średnio od 3 do 5 lat od momentuzasygnalizowania zmiany).

Reasumując8: usprawnienie relacji pomiędzy systemem edukacji a rynkiem pracy wymaga zwiększe-nia wysiłku w celu podniesienia poziomu i jakości wykształcenia nowych kohort demograficznych oraz szko-lenia zawodowego dla osób już znajdujących się na rynku pracy. To wymaga lepszego powiązania systemuedukacji z popytem na lokalnych rynkach pracy oraz zmian w programach kształcenia, między innymi zwięk-szenia zakresu tzw. wiedzy metodologicznej polegającej na zdolności do samodzielnego uczenia się. Inwesto-wanie w kapitał ludzki i infrastrukturę spowoduje nie tylko zwiększenie stopnia aktywności zawodowej, alestworzy podstawy efektu endogenicznego i rozwoju nowoczesnych technologii. W przeciwnym razie napły-wy środków czy wzrost wydatków spowodują tylko większe niedopasowanie podaży i popytu na rynku pracy.

8 Analiza regionalnego rynku pracy. Raport wstępny przygotowany przez ekspertów międzynarodowej organizacji pracy

842

Dopiero po osiągnięciu pewnej krytycznej masy w tych dwóch dziedzinach można oczekiwać korzystnegowpływu na zatrudnienie i bezrobocie wydatków na nowoczesne technologie, większej wymiany z zagranicą,inwestycji w ochronę środowiska etc.

Pomoc społecznaWojewództwo warmińsko-mazurskie należy do tych regionów, gdzie problemy społeczne i społeczno-

ekonomiczne dotykają coraz szerszych grup mieszkańców regionu.Szczególnie odczuwalny jest wpływ bezrobocia, które z roku na rok obniża stopę życiową ludności.

Województwo od lat należy do najbiedniejszych w kraju. Ubóstwo wielu rodzin stało się obecnie faktem;wzrasta liczba osób bezdomnych; nasilają się zjawiska patologii społecznych, takie jak alkoholizm, narko-mania, przestępczość itp. Województwo obejmuje swym zasięgiem również rozległe tereny popegeerowskie,które w szczególnym stopniu narażone są na występowanie negatywnych zjawisk społeczno-ekonomicznych.

Z różnych form pomocy społecznej korzysta prawie jedna czwarta mieszkańców województwa, zewsparcia skorzystało ponad 95 tys. rodzin, a w nich około 335 tys. osób. Należy jednak zaznaczyć, że fak-tyczne zasiłkowanie zależne jest od możliwości finansowych gmin i nie zawsze odpowiada skali potrzeb.

Najczęstszymi przyczynami przyznania pomocy społecznej są9: ubóstwo – 60%, bezrobocie – 35%,niepełnosprawność – 16%, ochrona macierzyństwa – 9%, bezradność – 3% oraz alkoholizm – 3%. Pozostałeprzyczyny: wielodzietność, sieroctwo, bezdomność, długotrwała choroba oraz wychowanie dzieci przez oso-by samotne nie stanowiły większego problemu, bowiem były udziałem około 1% rodzin.

O p r a c o w a ł:

Andrzej Wysokiński

9 Należy mieć na uwadze, że pomoc udzielana jest na ogół z kilku powodów, zatem dane o skali i rozmiarach patologiispołecznych mają charakter informacyjny.

Documents

Ekspertyza dot. woj. warmińsko-mazurskiego w kontekście strategii