1

1. Ekonomija kao nauka

Ekonomija je nauka koja prouava ljudske aktivnosti koje su usmjerene na izbor koritenja ogranienih resursa za zadovoljavanje potencijalno neogranienih potreba uz data drutvena ogranienja. Ekonomija je drutvena nauka jer osnovni ekonomski akteri (potroai, preduzea, vlade drava, dravne agencije) donose svoje odluke uz data pravila koja su definisana usvojenim zakonima i podzakonskim aktima (uredbama, pravilnicima, odlukama) koje donose predstavnici vlasti (parlamenti, vlade).

2. Ekonomski liberalizam

promovira fiziokratsko uenje o ovozemaljskom prirodnom poretku kao pravo pojedinca na priznavanje poriva i nagona, suprotno od uenja prirodnog prava koje je od boga dato 3. Ekonomiksje pria o tome kako funkcioniraju trita i trini sistemi4. ista ekonomija

Istrauje, analizira i objanjava postojee injenice, pronalazi rjeenja u praksi, daje savjete privrednim subjektima i usmjerava njihovo djelovanje5. Politika ekonomija

Je nauka o zakonitostima u ekonomskoj aktivnosti i odnosima meu ljudima u toku, proizvodnje raspodjele razmjene i potronje dobara i usluga na nekom stepenu drutvenog razvitka6. Ekonomska aktivnostJe svjesno i svrsishodno djelovanje pojedinaca preduzea i drave u sferi upotrebe oskudnih dobara7. Ekonomski modeli

Posmatranje ekonomskih dogaaja i njihov opis, to se bazira na kvalitetnim podacima iz ekonomske historije i kvantitativnim podacima iz statistike.Ekonomska analiza objanjava i utvruje veze izmeu ekonomskih kategorija procesa, pojava i odnosa radi objanjavanja i predvianjaEksperimentalna statistika prouava ekonomsko ponaanje u uslovima slinim eksperimentima u prirodnim naukamaStatistika i matematika analiza omoguava analitiku osnovu ekonomskih istraivanja

8. MikroekonomijaU fokusu prouavanja mikroekonomije je ponaanje potroaa (domainstava) i proizvoaa (preduzea ili kompanija), kao i naina i faktora koji utiu na odreivanje cijena roba i usluga. Budui da se cijene roba i usluga odreuju na tritu, mikroekonomija prouava odreivanje cijena roba i usluga u uslovima razliitih trinih struktura. Takoer, mikroekonomija analizira i uticaj mjera ekonomske politike i zakonskih rjeenja (izvrne i zakonodavne vlasti) na cijene roba i usluga i iz njih izvedeni poloaj potroaa i proizvoaa.

9. MakroekonomijaMakroekonomija prouava ekonomske pojave na nivou jedne ekonomije (drave) a posebno ekonomske pojave kao to su promjene cijena u jednoj zemlji, promjene zaposlenosti odnosno nezaposlenosti i promjene u brzini ekonomskog rasta10. Ekonomska teorijaEkonomska teorija prouava ekonomske pojave i utvruje zakonitosti i principe koji slue ekonomskoj politici kao osnova donoenja praktinih odluka. Ekonomska teorija je skup znanja i shvatanja o ekonomskim pojavama, koji se zasniva na poznavanju uzroka nastanka tih pojava, njihovog funkcionisanja i uinaka.

11. Ekonomska politikaEkonomska politika predstavlja preduzimanje niza praktinih mjera koje provode predstavnici izvrne vlasti (vlade) u cilju ostvarivanja ciljeva ekonomske politike, koristei se dostignuima ekonomske teorije. Ekonomsku politiku jedne zemlje sainjavaju njeni segmenti: monetarna, fiskalna, trgovinska politika i politika deviznog kursa

12. Pozitivna ekonomija

Pozitivna ekonomija prouava ekonomske pojave bez davanja vrijednosnog suda o tome da li je rezultat koji je uslijedio nakon primijenjenih mjera ekonomske politike dobar ili lo.13. Normativna ekonomijaNormativna ekonomija, kao i pozitivna, prouava ekonomske pojave ali uz definisanje stava da li je ishod primijenjenih mjera ekonomske politike dobar ili lo.14. Ekonomski sistemPodrazumjevamo drutveno odreeni mehanizam za rjeavanje temeljnih ekonomskih pitanja ta, kako i za koga proizvoditi. Komponente ekonomskog sistema su: Resursi: inputi- faktori proizvodnje, to su prirodni resursi, rad kapital tehnoloko znanje, poduzetnitvo i organizacione sposobnosti. Ekonomski subjekti:domainstva poduzea i drava Ekonomske institucije su odnoni izmeu ekonomskih sdubjekata i organizacije ekonomskog ponaanja

15. Trina ekonomija

Je ekonomija se odvija prema zakonima trita, bez znaajnog upliva drave.16. Komandna ekonomija

Postojala je u socijalisdtikim dravama, kao centralno planska ekonimija, jer drava komanduje upotrebom faktora proizvodnje u zemlji.17. Modeli trine privrede

Anglosaksonski najvanija uloga trita i ekonomskih sloboda kao preduslova ekonomskoj efikasnosti socijalno trina privreda , gdje se princip trine ekonomske efikasnosti dovodi u sklad sa socijalnom pravdom, idividualnim slobodama i zatitom ovjekove okoline: dva modela vedski preraspodjela nacionalnog dohotka u korist slabijih slojeva, i njemaki model u kojem drava utie na cijene, carine i tehnike norme istono azijski model proimanje trita nacionalnom kulturom i tradicijom18. Potrebe

Su osjeaj pomanjkanja neke stvari, dobra ili usluge, koja moe da zadovolji taj osjeaj pomanjkanja.19. Rijetkostproblem rijetkosti se ispoljava u stalnom jazu izmeu obima zadovoljenih i nezadovoljenih elja.20. Ekonomska dobra

su su svi prirodni i od strane ovjeka proizvedeni resursi koji se koriste u proizvodnji dobara i usluga21. Proizvodna funkcija

pokazuje maksimalnu koliiu proizvodnje nekog proizvoda koja se uz odreenu tehnologiju moe ostvariti ulaganjem odreenih koliina proizvodnih faktora.22. Granice proizvodnih mogunosti

23. Inputi faktori proizvodnje

to su prirodni resursi, rad kapital tehnoloko znanje, poduzetnitvo i organizacione sposobnosti.24. Marginalna analiza

Marginalna analiza je analiza odnosa izmeu DODATNIH KORISTI i DODATNIH TROKOVA. Sve dok su dodatne koristi vee od dodatnih trokova dodatno ulaganje (novca, vremena, resursa) je ekonomski isplativo.25. Opotunitetni troakNajvrijednija proputena prilika (zarada) koju smo istim sredstvima mogli ostvariti ali je nismo ostvarili jer smo donijeli odluku da raspoloiva sredstva iskoristimo za drugu upotrebu predstavlja oportunitetni troak26. Raunovodstveni troak

To su svarni trokovi, izdaci za najamnine, utroeni materijal, transport, kamate na kredite i druge izdatke u proizvodnji, zvemo ih eksplicitnim trokovima, oni se iskazuju u poslovnim knjigama i tad se oznaavaju kao knjigovostveni troak27. Ekonomski troak

To je troak proputenih prilika, ovi trokovi se ne iskazuju u poslovnim knjigama zovu se implicitnim trokovima, izraavaju prihode koji bi mogli biti ostvareni angamanom ovih inputa na drugim mjestima, zovu se oportunitetni trokovi28. Marginalni troakAko bi preduzee eljelo poveati proizvodnju za DODATNIH 100 proizvoda a prihod od prodaje tih dodatnih 100 proizvoda iznosi 1.200 KM, klju za donoenje definitivne odluke hoe li ta kompanija poveati proizvodnju za navedeni obim jeste u trokovima proizvodnje tih dodatnih 100 proizvoda. Ako su trokovi tih dodatnih 100 jedinica 1.150 KM kompanija e ostvariti dodatnu zaradu od 50 KM (1200 1150), to e poveati ukupnu zaradu (pretpostavljajui da je kompanija pri prethodnom nivou proizvodnje ostvarivala zaradu).

29. Zakon opadajuih prinosa glasiSa poveanjem dodatne jedinice inputa, dok su ostali inputi konstantni, obim autputa po jedinici inputa se smanjuje.30. Maltusova teorija stanovnitvaGovori otome da se stanovnitvo mnoi geometrijskom progresijom , a hrana se poveava aritmetrikom progresijom, posljedica je pojava prenaseljenosti i siromatva. Prema Maltusu usljed djelovanja zakona opadajuih prinosa, svaka nova jedinica rastueg stanovnitva suoava se sa sve manje prirodnih bogastava na zemlji.31. Ekonomija obima

Je specifina jer je po ekonomskim efektima suprotna zakonu opadajuih prinosa.Zakon ekonomije obima glasi: Trokovi po jedinici proizvoda smanjuje se sa poveanjem proizvodnje.32. Ekonomske institucije

Pod njima se podrazumjeva ustaljeni odnos izmeu ekonomskih subjekata, odreen pravom, obiajima i moralom. Najznaajnije ekonomske institucije su vlasnitvo i ugovori i mogunost izbora.33. Transakcioni trokovipodrazumjevamo uslove koji onemoguavaju da, trite obavlja svoju funkciju efikasno za sve subjekte. U uem smislu transakcione trokove ine oni trokovi koji ometaju izvravanje obostrano korisnih transakcija.34. Velika ekonomska kriza35. Kejnisijanska revolucija

Je teorija rjeavanja ekonomske krize 1930-tih koja je pronala put da se kapitalistika privreda stabilizauje na osnovama irenja dravnog sektora privrede i drtavne i dravne intervencije, to osnove mjeovite privrede36. Mjeovita privredazasnovana na kapitalistikoj privatnoj svojini i privatnim motivacijama tako i na dravnoj svojini i na motivacijama koje potiu iz interesa drave kao novog ekonomskog subjekta37. Javni radovi

Oni zahtijevaju zapoljavanje veeg broja ljudi to djeluje na porast tranje i na proirivanje potronje u sektorima koji proizvode potrona dobra pomo nezaposlenima , kreditiranje stanbene izgradnje i poveanje izdataka za naoruanje38. Antimonopolsko zakonodavstvo

Obuzdavanje monopolske moi drava vri uvoenjem Monopolskog zakonodavstva

Propisi koji zabranuju monopoliziranje proizvodnje odnosno javne i tajne dogovore o visini cijena, geogafskoj podjeli trita, sklapanje kartelnih sporaztuma o objedinjavanju preduzee u gigante sa monopolskim poloajem na tritu

Reguliranja cijena i profita monopola

Spreavanje tetnih eksternalija koje moe proizvesti neregulirano trite, drava vri tako to s jedne strane kontrolira i zabranjuje: zagaivanje, zraka, vode eksploataciju rude, tetnih otpadaka loih lijekova i hrane Javna dobra koja doprinose blagostanju zajednicenacionalna odbrana , saobraajna infrastruktura, javno zdravstvo, javni parkovi, svjetionmici i sl. Neregulirana trita daju nesavrene informacije, preuivanje nepotpune ili lane informacije za pitroae.39. nacionalizacija je intervencija draveulaganje u strateke proizvodnje ( energetski sistemi, saobraaj, eljeznice) zbog nezainteresovanosti privatnog kapitala u ulaganje u djelatnosti koje su bitne za funkcionisanje cijele privrede.40. stabiliziranje ekonomijedrava vri makroekonomskom politikom stabilizacije i ekonomskog rasta41. fiskalna politika

skup mjera usmjerenih na primjenu javnih prihoda i javnih rashoda radi ostvarivanja ravnomjernog ekonomskog rasta i stabilnosti cijena.42. monetarna politika

odreuje koliinu novca u opticaju, visinu kamatnih stopa i opseg kredita ime drava moe osigurati: visoku stopu zaposlenosti, nisku inflaciju platnobilasnu ravnoteu i rast drutvenog proizvoda.43. ekonomija javnog izbora

se na osnovu agregiranja individualnim preferencija potroaa kao politikih glasaa bavi analizom drave, daje odgovore na pitanja koliki treba da iznose rashodi drave, odnosno koji je to najefikasniji nivo potronje drave44. funkcije politike ponudeoslikava razliitost stavova glasaa o iznosu javnih rashoda za zagaivanje okoline45. triteTrite - predstavlja jasno definisana pravila, procedure i institucije koje reguliu proces razmjene roba i usluga koji se odvija izmeu prodavaca i kupaca. Trite je u savremenoj ekonomiji osnovni mehanizam koordinacije ekonomskih aktivnosti.

46. trini mehanizam

regulira procese u ekonomiji po osnovu alokacije resursa, spontano regulie sve procese ponude i tranje i djeluje nezavisno od volje ljudi47. nevidljiva ruka

je princip po kojem svaki uesnik na tritu slijedei svoj vlastiti interes i ne htijui ostvaruje dobobit itavog drutva.48. funkcije tritaprimarna funkcija trita je da povezuje proizvodnju i potronju kroz sueljavanja trine ponude i trine tranje, ona se ralanjuje na etiri konkretne funkcije: informativna- pruanje inf. o stanju ponude i tranjeza odreenom robom ili uslugom, alokativna- pokazuje uticaj trita na racionalnu ekonomsku raspodjelu faktora proizvodnje, selektivna- je selekcija samih privrednih subjekata kroz odabir proizvoda i usluga na tritu i distributivna- se odnosi na primarnu raspodjelu nacionalnog dohotka49. zakon ponude

koliina dobara i usluga koje ponuai elwe i mogu ponuditi tritu poveava se poveanjem cijena i obrnuto50. zakon tranje

kod cijena roba i usluga na tritu raste, tranja za njima e opadati i obrnuto51. trina ponuda

je ekonomska kategorija koja oslikava koliinu roba i usluga koju su ponuai spremni ponuditi po odreenoj cijeni u odreenom vremenskom periodu na odreenom tritu52. elastinost tranjetreba da pokae da li i u kom stepenu tranja za nekim proizvodom ili uslugom reaguje na promjene cijena tog proizvoda ili cijena drugih proizvoda53. elastinost ponudeoznaava mjeru prodavca na promjenu cijene54. dohodovna elastinostpokazuje reakciju koliine tranje na dohodak55. ukrtena elastinostpokazuje reakcije koliine tranje jedne robe na promjene cijene druge robe56. supstitutivne robe

su zamjenske robe, ako su porasle cijene do sada koritene robe moemo koristiti supstitutivne robe.57. komplementarne robe

promjena cijene jedne robe uslovljava u istom pravcu i promjenu cijene njene komplementarne robe, npr poveanje cijena automobila smanjuje kupovinu, pri tome se smanjuje tranja benzina i ako je ona ostala ista58. trine cijene

je cijena koja se formira po slobodnim uticajima ponude i tranje59. trina ravnotea

postoji samo u uslovima potpune konkurencije, ponuda i tranja meusobno djeluju i uspostavljaju meusobnu cijenu pri kojoj su ponuda i tranja izjednaene.60. ienje trita

to je sposobnost tritra da u uslovima potpune konkurencije neprestano uspostavlja ravnoteu i anulira trite od vika ponude.61. profit

je razlika ukupnih prihoda i ukupnih trokova raunovodstveni profit, i profit je razlika prihoda od prodaja i cijelog oportunitetnog troka62. izbor63. privatno vlasnitvo64. tragedija zajednikog dobraje sluaj u centralizovanim ekonomskim sistemima gdje se ne plaa renta poto su zajednika dobra obino u vlasti drave i koritenje vodi do rasipanjaprinosa i unitavanja prirodnih resursa 65. prinos marginalnog proizvoda

je dodatni prihod koji se ostvaruje zapoljavanjem dodatne jedinice inputa uz pretpostavku da su ostali inputi nepromjenjeni

66. najamnina

ili nadnica je cijena po kojoj radnici prodaju svoje radno vrijeme67. ekonomska rentaje cijena upotrebe komada zemlje u nekom vremenskom periodu

68. kamata je cijena upotrebe novca, kamata je i dohodak na tritu novca69. dividenda je je dohodak na tritu kapitala, ostvaruje se u dioniarskim drdtvima na osnovu uloga dioniara u temeljni kapital drutva podijeljenog u dionice70. kapitalna dobra

donose svojim vlasnicima tok prihoda, koji odreuje sadanja vrijednost kapitalnog dobra. Sadanja vrijednost kapitalnog dobra - V=N1/(1+i)+N2/(1+i)+N3 /(1+i) +Nt/(1+i), N - prinosi po jednoj godini, i - kamatna stopa71. individualna ponuda rada odraava izbor pojedinca izmeu vie rada-zaposlenosti i odmora-slobodnog vremena

72. ponuda zemljita

je fiksnaznai da ne reaguje na promjenu cijena kao ostale robe, njena cijena je neelastina, njena cijena se zove renta

73. efekat supstitucije

74. efekat dohotka

75. trite novca je trite sa vremanom dospjea do godine dana, dohodak koji se ostvaruje je kamata

76. trite kapitala

je trite sa rokom dospjeaduim od godine dana, sa institucionalnim investitorima kao uesnicima, a to su investicioni fondovi, penzioni...., dohodak na tritu kapitala je dividenda77. kapitalisanje

znai pretvarati odreeni prihod u onu veliinu kapitala koja bi po vaeoj kamatnoj stopi donijela vlasniku isti prihod od banke kao i prihod od dioniarskog drutva78. potroaki krediti

su tranja za zajmovima od strane domainstava kao neto potroaa

79. nepotpuna konkurencija

je znatno odstupanje od savrene konkurencije i dolazi sa pojavom nesavrenog konkurenta ija trina mo rezultira cijenama koje su vee od onih koje bi se formirale u uslovima savrene konkurencije

80. prirodni monopol

prirodni monopoli su danas rijetki ,a to su telefonska mrea, elektro mrea, plin

81. monopol

je trino stanje u kome jedan prodavac ima potpunu kontrolu nad cijelim tritem82. oligopol

je nekoliko preduzea koja presudno utiu na kretanja cijena, dok je konkurentima otean pristup

83. oligopson

predstavlja samo mali broj kupaca, a koji imaju presudan uticaj na cjene84. duopson

ako postoje samo dva kupca koji imaju presudan uticaj na cjene85. trina mo

tu podrazumjevamo stepen uticaja ponuaa ili kupaca na odvijsnje trinih transakcija, a prije svega na oblikovanje cijena

86. javna dobra

predstavljaju dobra-usluge ije su koristi dostupne cijeloj zajednici bez obzira ele li pojedinci to dobro ili uslugu koristiti ili ne

87. slobodni jaha

88. eksternalije ekonomije

su eksternalije koje se jo zovupozitivne, a one proizvode koristi drugima bez naknade

89. eksternalije disekonomije

su eksternalije koje drugima proizvode trokove zovu se jo i negativne

90. nepotpuna trita

nastaju kada privatna trita nisu ustanju da prue neki proizvod ili uslugu ak i kad su trokovi njihovog obezbjeenja nii nego to su pojedinci spremni da plate trite osiguranja, kapitala

91. nepotpuna rjeenja

dovode do porasta nezaposlenosti, inflacije i makroekonomske neravnotee

92. potpuna konkurencijaje pretpostavljeno trino stanje kada postoji dovoljan broj preduzea ili stepen suparnitva da niti jedno od njih ne moe uticati na cijenu robe koja je na tritu

93. pareto efikasnost

postoji ako i samo ako je alokacija resursa efikasno organizovana, a uz resurse i tehnologiju nije mogue poveati blagostanje jednog pojedinca, a da se ne smanji blagostanje nekog drugog pojedinca

94. kriva moguih korisnostikorisnost Petka nemoemo poveati ako ne umanjimo korisnost Robonsona, moemo zakljuiti da privreda funkcionira ispod granice KMK u taki A da je moguepoveati korisnost jednoga a da se ne smanji korisnost drugoga, ali se samo na krivoj ostvaruje pareto efikasnost95. ekonomija blagostanja

je ukupan broj zadovoljstavato ih pojedinac doivljava upotrebom raspoloive koliine dobara u privredsi du granice moguih korisnosti

96. efikasnost razmjene

podrazumjeva da svi proizvodi stignu do pojedinca koji ih najvie preferira97. efikasnost proizvodnje

podrazumjeva da je proizvodnja efikasna, ukoliko, uz date resurse i tehnologiju, nije moguepoveati jednu proizvodnju robe bez smanjenja proizvodnje najmanje jedne druge robe

98. LAISSEZ FAIRE- lese fer da se istisne uticaj drave i da se preduzetnicima prepusti da posluju prema svojim preduzetnikim nakanama99. parcijalna ravnotea

ukljuuje ponaanje samo jednog trita, domainstva ili preduzea

100. opta ravnotea

je ravnoteno stanje privrede u cjelini, u kome su sva trita istovremeno u ravnotei

101. ekonomske slobode su one koje tvore trinu ekonomiju, dok su politike slobode te koje ine jedno drutvo demokratskim. Osnove ekonomskih sloboda ine: vlasnika prava, sloboda ugovaranja i trgovine, potovanja ugovora, niski poreziBez ekonomskih sloboda nema slobodnog drutva i trita, koji su preduvjet privatnog investiranja, pogotovo stranih investicija. 102. kapitalizam

je poseban drutveno ekonomski sistem u kojemse proizvode robe radi profita upotrebom kapitalnih dobara u privatnom vlasnitvu i najamnog rada

103. trino drutvo

u trinom drutvu konkuretne snage vode viem stepenu efikasnosti, zato to konkurencija prua podstrek inovacijama, trite je svojevrstan filter i istilite u kojem prosperiraju bolji, a nestaju slabiji

104. privatno vlasnitvo

105. poduzetnika ekonomija

je sistem institucija, pravila, obiaja i tradicije koji motiviu ljude da uu u sopstveni biznis , da se ponaaju preduzetniki i unapreuju posao kojim se bave

106. preduzetnitvo

je aktivnost uvoenja inovacija i novih metoda proizvodnje unapreenje kvaliteta, osvajanje novih sirovina kreiranje novog tipa industrijske organizacije

107. preduzetnik

osoba koja pokree poslovne aktivnosti organizujui i konbinirajui faktore proizvodnje u cilju ostvarivanja profita

108. drutvo lica

predstavlja udruivanje imovine vie pojedinanih vlasnika koji time postaju ortaci

109. drutvo kapitala

se uspostavljaju radi potrebe za formiranjem velikih kapitala i prevazilaenja nedostataka drutva lica110. korporacija

nastanak velikih preduzea, stalna tenja za oploivanjem kapitala postepeno je uvjetovala stvaranjem korporacija, multinacionalnih kompanija, koncerna

111. korporativno upravljanje

je kontrola vlasnika, kako menaderi upravljaju, da li poduzimaju sve potrebne mjere da bi osigurali efikasno poslovanje preduzea i maksimizirali vrijednosti ulaganja vlasnika