Ekonomia - Skrypt Na Podstawie Folii Dr[1]. Lukasiewicz

5/6/2018 Ekonomia - Skrypt Na Podstawie Folii Dr[1]. Lukasiewicz - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/ekonomia-skrypt-na-podstawie-folii-dr1-lukasiewicz 1/24

1

EKONOMIA, I ROK EUROPEISTYKA WDiNP. 2004/05made by cindirella <[email protected] >

I. WPROWADZIENIE DO EKONOMII

Definicje: Ekonomia jest nauką i procesach gospodarczych. Stara się wykrywać i opisywać

prawidłowości rządzące tymi procesami, czyli prawa ekonomiczne. Ekonomia opisuje sposoby zachowania się ludzi w procesie gospodarowania, czyli

działalności gospodarczej Przestrzeń zainteresowań ekonomii to: produkcja, podział, wymiana i konsumpcja. Ekonomia opisuje w jaki sposób społeczeństwo używa ograniczonych zasobów dla produkcji

dóbr i usług i w jaki sposób dzieli je pomiędzy poszczególne grupy społeczne.

Ekonomia pełni szereg funkcji, z których najważniejsze to: Funkcja poznawcza dostarcza wiedzy o zjawiskach i procesach gospodarczych, o

rządzących nimi prawidłowościach, ich przyczynach i skutkach. Funkcja aplikacyjna /użytkowa/ dostarcza wskazówek przydatnych w działalności

gospodarstw domowych, przedsiębiorstw, państwa itp.

Ekonomia jako nauka społecznaEkonomia tkwi we wszystkich czynnościach, które wykonujemy. Jest motorem tego, co dzieje

się w naszym życiu. Odpowiada na pytania: co?, jak? i dla kogo? produkować, a także co wybrać?, naco przeznaczyć dostępne środki?. To, czy kupujemy coś droższego, czy tańszego lub w jaki sposóbspędzamy wolny wieczór jest właśnie obszarem zainteresowań ekonomii.Ekonomia to nauka społeczna zajmująca się dokonywaniem wyborów dotyczących produkcji idystrybucji dóbr i usług w świecie rzadkich czynników wytwórczych, czyli nauka o tym, jak ludzie

wykorzystują swoje ograniczone zasoby, aby zaspokoić swoje nieograniczone potrzeby. Jest nauką społeczną, gdyż dotyczy problemów oraz zagadnień społecznych.

Nazwę ekonomia, jako nauka o gospodarstwie domowym wprowadził Arystoteles [ gr. Oikos- dom;Nomos- prawo].Wyrażenie ekonomia społeczna (polityczna) oznacza procesy gospodarowania w skali społecznej ipojawiło się w XVII wieku.W drugiej połowie XVIII wieku powstał pierwszy zwarty system teoretyczny zwany ekonomią klasyczną. Główni przedstawiciele to Adam Smith i Dawid Ricardo. <A. Smith 1776r. „O bogactwienarodów”>

- „niewidzialna ręka rynku”- uruchamia samoregulujące się mechanizmy gospodarki

-„homo economicus”- wolna i nieskrępowana działalność jednostek kierujących sięzasadą korzyści materialnych racjonalne gospodarowanie napędza gospodarkę

Proces gospodarowania. Zainteresowania ekonomii: Co? Jak? Dla kogo? produkować.Gospodarowanie , to działalność gospodarcza ludzi. Ze względu na odnawialność ludzkich

potrzeb jest to działalność ciągła, dlatego mówimy o powtarzających się procesach gospodarczych.Procesy gospodarowania , to procesy produkcji, konsumpcji, podziału i wymiany dóbr.Sfera produkcji należy do szczególnych zainteresowań ekonomii, gdyż (pomijając dobra wolne)przedmiotem produkcji, wymiany, podziału i konsumpcji może być tylko to, co zostałowyprodukowane.Produkcja i konsumpcja są ze sobą wzajemnie powiązane:

- produkcja określa konsumpcje, gdyż stwarza przedmiot konsumpcji-konsumpcja określa produkcję uzasadniając jej celowość i stwarzając potrzebę nowej produkcji



2

Podobnych współzależności między różnymi sferami procesu gospodarowania jest wiele, a ekonomiama za zadanie ich analizę.Podmioty gospodarcze , tworzą jednostki i grupy ludzi odpowiednio zorganizowane w procesiegospodarczym; każdy aktywny uczestnik procesu gospodarowania.Przedsiębiorstwa, to podstawowe podmioty gospodarowania, tworzą je ludzie dysponujący

określonymi środkami (np. ziemia, lokale biurowe, budynki fabryczne, maszyny, pieniądze)niezbędnymi do regularnego prowadzenia działalności gospodarczej w sferze produkcji, obrotutowarowego i usług.Gospodarstwo domowe , podmiot gospodarczy pełniący funkcje zarówno konsumpcyjne jak iprodukcyjne. Innym ważnym podmiotem gospodarczym jest państwo. Proces gospodarowaniapolega na podejmowaniu przez podmioty gospodarcze różnych decyzji gospodarczych, lub teżspołeczno-gospodarczych. Możemy je podzielić na mikro- i makroekonomiczne, ze względu na tzw.Horyzont czasu, bądź rodzaj działalności.

Produkcja to oddziaływanie człowieka na przyrodę w celu uzyskania dobra gospodarczego. Waspekcie ekonomicznym proces produkcji polega na zastosowaniu czynników produkcji i

przetwarzaniu ich w produkt.Wyodrębniamy 3 podstawowe czynniki produkcji , dzięki którym produkcja jest możliwa. Są to:praca, ziemia i kapitał.

PRACA- jest to zespół świadomych i celowych czynności człowieka, dzięki którymoddziałuje on na otaczającą go przyrodę i przekształca ją.ZIEMIA- czyli zasoby naturalne (ziemia, surowce naturalne, rośliny itp.)KAPITAŁ- obejmuje potrzebne do prowadzenia działalności gospodarczej budynki, maszyny,urządzenia, środki transportu, narzędzia itp. (kapitał fizyczny) oraz różnego typu środki finansowe(kapitał finansowy)Do tych czynników niektórzy dodają m.in. wiedzę, organizację, przedsiębiorczość, technologię.

Zmiana znaczenia poszczególnych zasobów w kreowaniu bogactwa obecnie coraz częściej sięmówi o ograniczoności zasobów naturalnych, w związku z tym podejmowane są starania mające nacelu zastąpienie ich przez surowce wtórne. W miarę rozwoju technologii coraz mniejsze znaczenie maczynnik ludzki itp.

Ograniczoność zasobów; krzywa możliwości produkcyjnych.Ograniczoność zasobów jest bardzo ważną cechą rzeczywistych gospodarek. Wynikają z tego

ograniczone możliwości produkcyjne gospodarki , co w połączeniu ze stale rosnącymi potrzebamizmusza do dokonywania określonych wyborów. Może to być wybór pomiędzy dobramikonsumpcyjnymi, a inwestycyjnymi, bądź różnymi dobrami konsumpcyjnymi lub inwestycyjnymiitp. Przy danych (stałych) zasobach i poziomie techniki i organizacji produkcji oraz przy danych

umiejętnościach ludzi zawsze istnieje problem, jakie konkretne dobra wytwarzać i w jakich ilościach.Co ilustruje przykład:

Krzywa możliwości produkcyjnych ( krzywa transformacji)

A-max ilość dóbr cywilnych możliwych douzyskania w danych warunkach (kiedywszystkie dostępne zasoby zostałyprzeznaczone na produkcję tylko jednegorodzaju dóbr )

H- max ilość dóbr wojskowych możliwychdo uzyskania w danych warunkach

J

I



3

B, C, D, E, F, G- wyznaczają ilościowe stosunki przy jednoczesna produkcja obu rodzajów dóbr

Krzywa łączy punkty reprezentujące granice obszaru różnych możliwych wariantów wykorzystaniazasobów gospodarczych. Znajdują się na niej tylko warianty ekonomicznie efektywne (zmniejszenie

produkcji jednego dobra powoduje zwiększenie produkcji drugiego). Natomiast nieefektywny jestwariant I , ponieważ oznacza on zmniejszenie produkcji obu dóbr, czyli niepełne wykorzystanieistniejących zasobów gospodarczych. Z kolei wariant J jest bardziej atrakcyjny, ale przy danychzasobach i poziomie techniki, nieosiągalny.Będąc na granicy (krzywej) wykorzystujemy w pełni dostępne zasoby gospodarcze. Jednak położeniekrzywej transformacji może być różne, zależy ono od ilości zasobów i od efektywności ichwykorzystania. Im dalej od początku układu współrzędnych, tym są one wyższe. Wynika z tego, żegospodarki krajów znajdujących się na wyższym etapie rozwoju znajdują się na dalej położonychkrzywych.Z pojęciem krzywej transformacji wiąże się pojęcie kosztu alternatywnego. Jest to koszt zaniechanychmożliwości, korzyści wynikających z najlepszego niezastosowanego zasobu, koszt utraconych

korzyści. Koszt ten można wyrazić w wartości najbardziej cennego alternatywnego wariantuwykorzystania zasobów.

Ograniczoność zasobów jest podstawową przyczyną konieczności racjonalnegogospodarowania, gospodarności Polega ono na dokonywaniu najbardziej korzystnych wyborówspośród alternatywnych wobec siebie rozwiązań.Zasada racjonalnego gospodarowania- posiada dwa warianty:

Zasada największego efektu, największej wydajności. Polega na takim doborze metodydziałania, by za pomocą danych, określonych nakładów uzyskać jak największy efekt

Zasada minimalizacji nakładów środków, zasada oszczędności środków, zasadanajmniejszego kosztu.

Oba warianty dają ten sam rezultat. Nie można ich połączyć.Rachunek ekonomiczny jest to porównania dochodów z ponoszonymi nakładami w celu wybraniamożliwie najlepszych, czyli najbardziej efektywnych ekonomicznie. Jednak nie wszystkie decyzjespołeczno- gospodarcze mogą być oparte na precyzyjnym rachunku ekonomicznym. Przedewszystkim musi być oparty na trzech warunkach: - efekty i nakłady muszą być mierzalne; - wyrażonew takich samych jednostkach miary; - kryterium wyboru powinno być możliwie jednoznaczne.

Systemy ekonomiczne, jako sposoby odpowiedzi na pytanie Co? Jak? i Dla kogo? produkować.Gospodarka (system gospodarczy)

- całokształt warunków materialnych, instytucjonalnych, społecznych, politycznychitd. oraz reguły i mechanizmy gospodarowania.

- to taki układ stosunków i organizacji, który kształtuje prawa i regulacje rządzącą działalnością gospodarczą ,determinuje prawa własności czynników produkcji ,rozdzielauprawnienia do podejmowania decyzji w zakresie produkcji i konsumpcji ,determinuje bodźcemotywujące różne podmioty gospodarcze a w ostateczności rozstrzyga kwestie :co jak i dla kogo ma być produkowane.

Rodzaje systemów ekonomicznych: Gospodarka naturalna- odbywa się bez wymiany. Polega na wytwarzaniu towarów do

zaspokojenia podstawowych potrzeb. Gospodarka towarowa - wymiana towaru na towar. T-T. Gospodarka towarowo pieniężna - wymiana towar - pieniądz - towar. T-P-T.

Biorąc pod uwagę inne kryteria podziału możemy wyróżnić gospodarki:Ze względu na zasięg:



4

Regionalna Krajowa Międzynarodowa Światowa

Ze względu na własność czynników produkcji:

Prywatna Publiczna

W skali światowej: Kapitalistyczna Socjalistyczna

Ze względu na mechanizmy regulowania i koordynacji procesów gospodarczych: Rynkowa – regulatorem procesów gospodarczych jest rynek Nakazowa – procesy gospodarcze regulowane są za pomocą nakazów,

rozkazów i dyrektywZe względu na sposób podejmowania decyzji i regulacji:

Scentralizowana – uprawnienia do podejmowania decyzji gospodarczych

należą do konsumentów i producentów Zdecentralizowana – należą one do centralnej biurokracji państwowej

System rynkowy Gospodarka rynkowa charakteryzuje się dominacją prywatnej własności i wolnością wyboru

w podejmowaniu wszelkich decyzji dotyczących działalności gospodarczej oraz kierowania sięwłasnym interesem podczas podejmowania tych decyzji. Mechanizm cenowy prowadzi do alokacjiczynników wytwórczych oraz produktów i dystrybucji dochodów właścicieli czynników przy bardzoograniczonej interwencji w procesy gospodarcze. Odpowiedź na pytania: co?, jak?, dla kogo?wyznaczana jest przez system cen, rynków, zysków i strat, bodźców i nagród. Przedsiębiorstwawytwarzające towary, przynoszące zyski (co?), przy użyciu najniższych kosztów produkcji (jak?), a

konsumpcja ludzi wynika z ich decyzji o sposobie wydatkowania płac i dochodów (dla kogo?).

System nakazowo- rozdzielczyGospodarka planowana to gospodarka nakazowa, gdzie decyzje dotyczące co?, jak?, dla

kogo? Zapadają w centralnym urzędzie planowania. Gospodarka nakazowa, gdzie wszystkie decyzjeo produkcji i podziale podejmuje władza może mieć charakter dyktatorski lub demokratyczny.

System mieszanyWspółczesne gospodarki zachodnie są gospodarkami mieszanymi, opierającymi się głównie

na mechanizmach rynku, ale jednocześnie ze znaczącym interwencjonizmem państwa. Optymalnyzakres interwencji państwa pozostaje przedmiotem kontrowersji.



5

II. POPYT, PODAŻ I RYNEK. REAKCJE POPYTU NA ZMIANY CEN I DOCHODÓW

RYNEKRynek to ogół warunków ekonomicznych, w których dochodzi do zawierania transakcji

wymiennych między sprzedawcami, oferującymi towary i usługi a nabywcami, reprezentującymi

potrzeby, poparte określonymi środkami nabywczymi.Definicja węższa: rynek to jakiekolwiek miejsce, gdzie dokonuje się sprzedaży i zakupu towarów.Może to być miejsce fizyczne (jak targowisko w mieście, siedziba giełdy towarowej lub papierówwartościowych), jak i nie fizyczne- np. światowa sieć telekomunikacyjna, przy pomocy, której są nabywane i zbywane akcje.Funkcje rynku:

• regulator procesów gospodarczych• obiektywna wycena poszczególnych towarów wynikająca z gry popytu i podaży, gdzie

cena jest parametrem pozwalającym przeprowadzić poprawny rachunek ekonomiczny• na rynku następuje alokacja zasobów do poszczególnych dziedzin wytwarzania

Możemy przyjąć różne kryteria podziału rynku:

• Wg przedmiotu obrotu rynek produktów i usług konsumpcyjnych, rynekczynników produkcji, rynek pieniężno-kredytowy, rynek papierów wartościowych(kapitałowy) oraz rynek pracy

• Wg zasięgu geograficznego rynek lokalny, regionalny, krajowy, międzynarodowy,światowy

• W zależności od sytuacji rynkowej rynek sprzedawcy (przewaga popytu nadpodażą); rynek nabywcy (nadwyżka podaży)

• W zależności od stopnia jednorodności przedmiotu transakcji rynek homogeniczny(np. ropy, pszenicy); rynek heterogeniczny (np. pracy)

• W zależności od stopnia wyrównania się ceny rynek doskonały i niedoskonały• Wg zakresu kontroli wyróżnia się rynek wolny i rynek regulowany

Rynek doskonały występuje wtedy, gdy występuje rozproszenie po stronie popytu i podaży, brak barier wejścia na rynek, przejrzystość oraz jednorodność dóbr. W praktyce rynek nie jestdoskonały i pozwala na istnienie wielu cen na ten sam towar. Przeciwieństwem rynku doskonałego jest rynek monopolistyczny.Infrastruktura rynkowa

Jest niezbędna do dokonywania transakcji wymiennych.Są to specjalnie wyznaczone miejsca, przystosowane do prowadzenia różnego rodzaju transakcjirynkowych, wyposażone w odpowiednie urządzenia i obsługiwane przez wykwalifikowane zespołyludzi. Do infrastruktury rynkowej zaliczamy zarówno sklepy, hurtownie, punkty skupu i sprzedaży, jak również instytucjonalne formy rynków światowych, międzynarodowych i krajowych, jak np. targi,aukcje, wolne obszary celne, giełdy

POPYT Popyt to ilości towaru, jakie bylibyśmy gotowi zakupić po określonej cenie, przy określonym

dochodzie, w określonym miejscu i określonym czasie.Popyt efektywny – to taki, przy którym chęć nabycia towaru poparta jest posiadaniemodpowiedniego ekwiwalentu (np. w postaci pieniądza)Popyt potencjalny – oznacza pragnienie nabycia dobra nie poparte możliwościami finansowymi ( wwyniku poprawy sytuacji finansowej może przekształcić się w popyt efektywny)

W zależności od motywacji nabywców popyt dzielimy na:Popyt funkcjonalny – wynikający z cech jakościowych danego dobraPopyt niefunkcjonalny – wynika z oddziaływania tzw. efektów zewnętrznych na użyteczność

Popyt spekulacyjny – wiąże się ze spekulacjami, co do kształtowania się cen w przyszłości



6

KRZYWA POPYTU

Wzrost ceny powoduje spadek popytu, a spadekceny powoduje jego wzrost.

Nietypowe krzywe popytu:

• popyt nie reaguje – popyt doskonale nieelastyczny (sztywny) dotyczy dóbr pierwszej potrzeby,wykresem jest linia pionowa (leki, sól, trumny itp.)• popyt reaguje krańcowo – popyt doskonale elastyczny, całkowicie zamiera popyt na wykresie jestlinia pozioma• popyt reaguje paradoksalnie (c↑p↑ lub c↓p↓)

o paradoks Veblena – dobra prestiżowe c↑p↑ o paradoks Giffena – dobra podrzędne (efekt dochodowy silniejszy od efektusubstytucyjnego), mimo podwyżek cen, spadku dochodów, dobra te są nadal tańsze od

innych, więc wzrasta na nie popyto paradoks spekulacyjny – oczekiwania, co do kształtowania się cen

Pozacenowe determinanty popytu:- dochody nabywców [wzrost dochodu powoduje wzrost popytu – krzywa popytu przesuwa się wprawo lub lewo]- ceny dóbr komplementarnych [wzrost ceny danego dobra powoduje spadek popytu na dobrokomplementarne i odwrotnie]- ceny dóbr substytucyjnych [wzrost cen jednego substytutu podnosi popyt na drugi]- oczekiwanie zmiany sytuacji rynkowej- gusty i preferencji nabywców (moda)- zmiany demograficzne ludności- efekt naśladownictwa i demonstracji:

- EFEKT VEBLENA – polega na tym, że nietypowy konsument kupuje tym więcej danego dobra

im jest ono droższe- EFEKT SNOBIZMU – polega na tym, że nietypowy konsument kupuje tyle mniej danego dobra

im więcej kupują go inni- EFEKT OWCZEGO PĘDU – polega na tym, że nietypowy konsument kupuje tym więcej danego

dobra im więcej kupują do inni.

Oddziaływanie czynników pozacenowych interpretujemy graficznie przez przesunięcie krzywejpopytu w prawo (jeśli popyt rośnie) lub w lewo (jeśli maleje).

PODAŻ Podaż to ilości towaru, jaką gotowi są dostarczyć producenci po danej cenie, w określonym

miejscu i określonym czasie.

q1 q2

C e n a

opyt

c1

c2



7

KRZYWA PODAŻY

Wzrost ceny powoduje wzrost podaży,a spadek ceny powoduje jej spadek.

Pozacenowe czynniki określające podaż:- koszty wytwarzania- rentowność produkcji dóbr substytucyjnych- czynniki naturalne- inne czynniki o charakterze obiektywnymCzynniki pozacenowe powodują przesunięcie krzywej podaży w lewo lub w prawo.CENA RÓWNOWAGI

Cena równowagi rynkowej to taka cena,przy której rozmiary zapotrzebowania (popytu)

są równe ilości oferowanej (podaży). Jestefektem gry popytu i podaży. Powstaje ona wpunkcie przecięcie się krzywych popytu ipodaży.[Strzałka nad przecięciem oznacza nadwyżkędobra. Natomiast strzałka pod osią niedobór.]

Równowaga może zostać zakłócona przez zmiany pozacenowych czynników determinujących popyt ipodaż, co powoduje wertykalne przesunięcie danej krzywej.

Przypadki szczególnie trwałego istnienia stanu nierównowagi rynkowej: Cena maksymalna - wprowadzana przez rząd w celu ochrony konsumentów w sytuacji

niedoboru produktu (spowodowanych klęską nieurodzaju). Cena max., której nie możnaprzekroczyć (prawny zakaz).

Cena minimalna - wprowadzana przez rząd w celu ochrony producentów(np. najbardziej deficytowe gałęzie gospodarki, rolnictwo.),Prawny zakaz sprzedawania poniżejtej ceny.

Skutki stosowania cen minimalnych na przykładzie cen produktów rolnych w krajach UE i Polsce Ceny w Europie są ustalone na poziomie wyższym od ceny równowagi rynkowej w związku ze

q1 q2

c1

c2

C e n a

odaż

C e n a

opyt, podaż



8

stosowaniem wspólnej polityki rolnej UE. Rządy krajów członkowskich są, więc zmuszone donabywania nadwyżki, ponieważ nie zostałyby one sprzedane przy obowiązującej cenie minimalnej.

Sztuczne ustalanie ceny maksymalnej powoduje powstanie nadwyżki popytu, w wyniku tegomoże prowadzić do powstania „czarnego rynku”, ponieważ jest więcej chętnych niż towaru. Abytemu zapobiec władze mogą razem z górnym pułapem cen wprowadzić kwotowy system ograniczeń

(kartki).

ELASTYCZNOŚĆ POPYTUElastyczność cenowa popytu

Współczynnikiem cenowej elastyczności popytu nazywamy siłę reakcji popytu na zmianę ceny.Procentowa zmiana popytu pod wpływem procentowej zmiany ceny.

DX

X

X

DX

X

X

DX

DX

X

DX

Q

P

P

Q

P

P

Q

Q

P

Q Ep =

∆

∆=

∆

∆

=∆

∆=

%

%

Ep – współczynnik ( cenowy) elastyczności popytuΔQ% – względna procentowa zmiana popytuΔP% – względna procentowa zmiana ceny

Ep = 0 oznacza, że zmiana ceny nie wpływa na zmianę popytu[popyt doskonale nieelastyczny, czyli sztywny

]

|Ep| = 1 oznacza, że względnazmiana popytu jest równa względnej zmianie ceny; elastycznośćwzorcowa.

0 < |Ep| < 1 względna zmiany popytu jest mniejsza od względnejzmiany; popyt nisko elastyczny

|Ep| > 1 popyt jest wysoce elastyczny

O elastyczności cenowej popytu decydują:• gusta i upodobania konsumentów• niezbędność

• dostępność bliskich substytutów

p

d

d

p

d

p

d

p



9

Mieszana elastyczność popytuMieszaną cenową elastycznością popytu nazywamy reakcję popytu na dobro X na zmianę

ceny dobra substytucyjnego lub komplementarnego.Miara procentowej zmiany wielkości popytu na dobro X w stosunku do procentowej zmiany cenydobra Y.

DX

Y

Y

DX

Y

Y

D

DX

Y

DX

Q

P

P

Q

P

P

QQ

P

Q Em ∗

∆

∆=

∆

∆

=∆

∆=

%

%

Em – współczynnik mieszanej cenowej elastyczności popytuΔQ – względna (procentowa) zmiana popytu na dobro XΔP – względna (procentowa) zmiana ceny dobra Y (substytucyjnego (Em> 0) lubkomplementarnego(Em<0))

Dochodowa elastyczność popytu

Dochodowa elastyczność popytu to reakcja popytu na zmianę dochodu. Miara procentowazmiany wielkości popytu na dobro X w stosunku do procentowej zmiany dochodu konsumenta, któryprzeznacza na zakup dobra X.

DX

P

P

DX

P

P

DX

DX

P

DX

DPQ

D

D

Q

D

D

Q

Q

D

Q E ∗

∆

∆=

∆

∆

=∆

∆=

%

%

Ed – współczynnik dochodowej elastyczności popytuΔQ – względna (procentowa) zmiana popytuΔP – względna (procentowa) zmiana dochodu

Wzrost dochodu powoduje zawsze wzrost popytu (Ed>0). Są jednak dobra, które charakteryzują sięnietypową reakcją popytu na wzrost dochodu (Ed<0).

Ed < 0 dobra podrzędne (mające wyższej jakości substytuty np. chleb, wędliny)Ed = 0 popyt sztywnyEd > 0 dobra normalne0 < Ed < 1 dobra podstawoweEd > 1 popyt wysoce elastyczny (dobra luksusowe)

PRAWO ENGLA W miarę wzrostu dochodów maleje w ogólnych wydatkach udział artykułów

żywnościowych (Ed< 1); udział wydatków na odzież i mieszkanie nie zmienia się (Ed= 1); wydatki nasamochody, meble, podróże (dobra luksusowe) wzrastają w tempie szybszym od wzrostu dochodu(Ed> 1).



10

III. PODSTAWY TEORII KONSUMENTA

Konsument = Gospodarstwo domoweGospodarstwo domowe to najstarszy podmiot gospodarczy, występujący we wszystkichdotychczasowych formach organizacji produkcji społecznej.

Spełnia ono dwie podstawowe funkcje: konsumpcyjną i produkcyjną. Celem działania gospodarstwadomowego jest maksymalizacja użyteczności (satysfakcji) czerpanej ze spożycia koszyka dóbr oraz zczasu wolnego.W tym celu dokonuje wielorakich wyborów.

Krzywa obojętności.Podstawy wyboru struktury konsumpcji bieżącej – wybór między dobrami dokonuje się

według gustu i preferencji konsumenta w ramach określonych przez dochód i ceny wybieranych dóbrw taki sposób, aby uzyskać maksimum satysfakcji.

Krzywa obojętności

K• • D • F

C EB • •

• H • L

A

Krzywa obojętności obrazuje różne kombinacje dwu dóbr dające ten sam poziom użytecznościcałkowitej.

Użyteczność można zdefiniować jako satysfakcję, przyjemność lub korzyść osiąganą przezkonsumenta w wyniku spożycia dobra lub usługi.Użyteczność całkowita to całkowite zadowolenie, jakie osiąga jednostka z tytułu konsumpcjiokreślonej ilości danego dobra. [najpierw rośnie, potem spada]Użyteczność krańcowa (marginalna) to dodatkowe zadowolenie, jakie osiąga konsument zezwiększenia konsumpcji dobra o kolejną, dodatkową jednostkę. Jest to przyrost satysfakcji uzyskany

ze spożycia kolejnej jednostki tego dobra. [zmniejsza się wraz ze wzrostem konsumowanego dobra;przesyt]

Krańcowa stopa substytucji.- to ilość jednego dobra zastępowanego jednostką dobra drugiego, gdy zmieniają się ich

proporcje ilościowe, ale poziom satysfakcji nie zmienia się.Zapisujemy ją jako ΔY/ΔX.Mapa krzywych obojętności.

Krzywych obojętności jest nieskończenie wiele i nie mogą się one przecinać. Tworzą tymsamym mapę krzywych obojętności. Mapa obojętności przedstawia uszeregowanie porządkowe,które ustanawia kombinację dóbr od najmniej do najbardziej pożądanej. Im dalej od początku układu

położona jest krzywa tym wyższy przedstawia stopień satysfakcji, korzyści, użyteczności.

I l o ś ć d o b r a Y

Ilość dobra X

Punkt C wyznacza strukturę konsumenta:A dobra X; B dobra Y preferencji.Wszelkie punkty leżące na przedłużeniuodcinka AC i BC oraz między tymiodcinkami są z punktu widzeniakonsumenta korzystniejsze niż C , czyli D ,E i F. Natomiast H jest mniej korzystny.Punkty K, L i C są równie dobre.



11

Linia ograniczenia budżetowego.Wybór konsumenta ogranicza jego dochód i ceny dóbr.

B A = dochód / cena dobra X B = dochód / cena dobra Y

A

Linia ograniczenia budżetowego reprezentuje zbiór kombinacji X i Y osiągalnych dla konsumentaprzy danym dochodzie i cenach dóbr.

Zmiany cen dobra X i Y wpływają na zmianę nachylenia linii ograniczenia budżetowego.Zmiany dochodu konsumenta powodują równoległe przesunięcie linii ograniczenia budżetowegodalej (przy wzroście dochodu) lub bliżej początku układu.

Optimum konsumenta.Punkt styczności linii ograniczenia budżetowego

z możliwą do osiągnięcia krzywą obojętności wyznaczastrukturę spożycia, przy której konsument

maksymalizuje użyteczność całkowitą. Sytuacja taoznacza równowagę konsumenta , jego optimum.

I l o ś ć d o b r a Y

Ilość dobra X

Czas pracy i czas wolny

Dochód zpracy i

konsumpcja

O1

O2

O3

O4

W



12

IV. ORGANIZACJE GOSPODARCZE. FORMY RYNKU

Od manufaktury do przedsiębiorstwa – etapy rozwoju firm.Przedsiębiorstwo jest wyodrębnioną pod względem ekonomicznym jednostką prowadzącą

działalność produkcyjną, handlową lub usługową. Są zróżnicowane pod względem rozmiarów, formwłasności i struktur organizacyjnych.Przedsiębiorca to osoba fizyczna / osoba prawna / spółka prawa handlowego (nieposiadająca os.prawnej), która zawodowo, we własnym imieniu, wykonuje działalność gospodarczą Funkcje przedsiębiorcy: inicjowanie i uruchamianie działalności gospodarczej i różnego typuinnowacji techniczno – organizacyjnych; podejmowanie kluczowych decyzji o przedsiębiorstwie;podejmowanie ryzyka związanego z prowadzeniem działalności gospodarczej i wprowadzanieminnowacji (zysk/strata)

Przedsiębiorstwa wg kryterium wielkości [Jako miarę przyjmuje się zwykle liczbę zatrudnionych,wartość produkcji sprzedanej lub wartość majątku trwałego]:

• małe (do 100 pracowników) – przeważają w gospodarce rynkowej• średnie (100 – 300 pracowników)• duże (powyżej 300 pracowników) – przeważały w gospodarce centralniesterowanej

Przedsiębiorstwa wg kryterium własności:• prywatne (spółki, będące własnością pojedynczych osób lub rodzin)• spółdzielcze• państwowe• komunalne• będące własnością pracowników• mieszana (część własności prywatnej i państwa)

PRZEDSIĘBIORSTWA JEDNOOSOBOWEPrzedsiębiorstwo o własności jednoosobowej - małe przedsiębiorstwo, którego właścicielem jest jednaosoba.Przykłady: sklepy, punkty handlowe, drogerie, kioskiPodstawowe podmioty w gospodarce- pod względem liczebności. W USA około 15 milionów.

Cechy charakterystyczne:• wysoka fluktuacja na rynku tych przedsiębiorstw- bardzo wiele nowych firm powstaje,

ogromna większość upada.• 1/3 firm rozpada się w ciągu 3 lat

• średnia długość życia firmy: około 5 lat• brak osobowości prawnej• opodatkowanie według stawek podatku od osób fizycznych• znacznie większy od przeciętnej dla gospodarki nakład pracy właścicieli- około 50-60 godzin

tygodniowo• zdecydowanie niskie dochody właścicieli (niższe niż przeciętne dla gospodarki)• motywacja do prowadzenia firmy: chęć pracy na własny rachunek• niska odporność na recesję- stosunkowo wysokie koszty własne prowadzenia działalności,

mała efektywność, w konsekwencji większe zagrożenie upadłością • brak kapitałów do rozwoju firmy, małe szanse rozwojowe• niska wiarygodność dla banku- trudności z uzyskaniem kredytu bankowego.

• Z punktu widzenia banku: duże ryzyko kredytowe. Rozwiązania proponowane ze strony banku:



13

a) dać wyższy procent (adekwatny do poziomu ryzyka) b) wykupić udziały w firmie (wsparcie finansowe przy przejęciu kontroli nad

działalnością firmy) np. RFNc) rozwiązania muzułmańskie – mudaraba, mubaracha

• Z powodu trudności z uzyskaniem kredytów konieczność polityki państwa wspierania

małych i średnich przedsiębiorstw (SME). Polityka taka powinna być prowadzona poprzez:a) udzielanie gwarancji kredytowych b) przyznawanie linii kredytowych dla SME przez państwoc) przyznawanie zwolnień lub ulg podatkowych dla SME (dogodny system

podatkowy)

Spółka jest to umowa na mocy, której wspólnicy podejmują wspólną działalność gospodarczą i dążą do osiągnięcia wspólnego celu.Cel powołania spółki:

• zwiększenie kapitałów własnych firmy (kapitał firmy A+B)• dostęp do nowych technologii (kapitał firmy A + know-how firmy B (aport rzeczowy))

• zdobycie marki (znaku towarowego) lub poprawa reputacji (kapitał i know-how firmy A +znak towarowy firmy B)• połączenie pomysłów (know-how) (kapitał i know-how firmy A + kapitał i know-how firmy

B)W Polsce wyodrębniamy spółki cywilne i spółki prawa handlowego.Spółka cywilna jest najstarszą formą prawną spółki. Umowa spółki zawiera postanowienia dotyczącecelu spółki, czasu trwania, rodzaju działalności, rodzaju i wysokości wkładów, udziału wspólników wzyskach i stratach, sposobu reprezentowania oraz zasad rozliczeń. Za zobowiązania spółki wspólnicyodpowiadają solidarnie całym majątkiem osobistym. Spółka cywilna nie ma osobowości prawnej.Spółki prawa handlowego dzielą się na osobowe [jawne i komandytowe] oraz kapitałowe [z o.o. iakcyjne]

Spółka osobowa jest własnością co najmniej dwóch partnerów, którzy wnieśli odpowiedni kapitał,wspólnie prowadzą działalność gospodarczą, ponoszą ryzyko związane z tą działalnością, dzielą sięzyskami itp. Nie ma osobowości prawnej.

SPÓŁKA JAWNA Jest unormowanym zrzeszeniem dwóch lub więcej osób, mających na celu wspólne prowadzenieprzedsiębiorstwa zarobkowego we wspólnym imieniu wspólników, na zasadzie pełnej i solidarnejodpowiedzialności.

Najczęściej: kancelarie adwokackie, handel detaliczny, rolnictwo, małe przychodnie lekarskieCechy szczególne spółki jawnej:

• brak osobowości prawnej• podleganie pod opodatkowanie według stawek podatku dochodowego od osób fizycznych• nieograniczona odpowiedzialność za wyniki ekonomiczne firmy• decyzje firmy na zasadzie jednomyślności właścicieli• trudności ze sprzedażą swoich udziałów- udziały imienne. Przy sprzedaży konieczność

akceptacji transakcji przez wspólników• ograniczoność kapitałów

Spółka komandytowa jest odmianą spółki jawnej. Występują w niej jednak dwa rodzaje wspólników:komplementariusze [odpowiadający za zobowiązania spółki całym majątkiem] oraz komandytariusze[odpowiadają do wysokości wniesionych udziałów, czyli sumy komandytowej]



14

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością to spółka kapitałowa, w której wszyscy wspólnicyodpowiadają za zobowiązania tylko do wysokości wniesionych udziałów kapitałowych. Dopowstania spółki wymagane jest zawarcie umowy w formie aktu notarialnego, wniesienie całegokapitału zakładowego, ustanowienie władz spółki, wpis do rejestru handlowego. Spółka z o.o. maosobowość prawną.

SPÓŁKI AKCYJNE –KORPORACJE • Pierwsze spółki akcyjne już w początku XVII wieku.• 1602r. – z połączenia kilku towarzystw handlowych powstała Kompania Wschodnioindyjska

w Holandii. Akcjami Kompanii handlowano w Amsterdamie, każdy mógł je kupić lubsprzedać. Na założenie Kompanii w postaci spółki akcyjnej konieczna była zgoda państwa.

• XIX wiek- USA- rozwój kolei w oparciu o spółkę akcyjną. Zgoda na stworzenie korporacjikosztowała drożej niż budowa torowisk. Konieczna była zgoda Kongresu.

• Z czasem uznano konieczność uzyskiwania zezwoleń na zasadach odpłatności zaniesprawiedliwą . Dzisiaj nie ma ograniczeń w tworzeniu korporacji.

• Do sprzedaży akcji potrzebny jest pośrednik: bank inwestycyjny. Pobiera on za pośrednictwo

prowizję- tym większa im mniejsza korporacja.• Pośrednik może udzielać gwarancji na emisję akcji. Gwarancje zależą od:

o Kondycji rynkuo Wielkości i znaczenia firmy emitującej akcje

Cechy szczególne korporacji:• ma osobowość prawną • rozproszony skład właścicielski• ograniczona odpowiedzialność właścicieli za zobowiązania firmy• większa podatność na ryzykowne przedsięwzięcia (w tym nowatorskie) niż w spólce jawnej• swobodny handel akcjami

• o decyzjach firmy decyduje większość a nie jednomyślność• posiada zarząd- radę dyrektorów- która prowadzi politykę w imieniu akcjonariuszy• rozdzielenia własności od zarządzania firmą • Podwójne opodatkowanie: 1) podatek od zysków korporacji 2) podatek dochodowy

akcjonariuszy uzyskujących dywidendy• Swobodny dostęp do wielkich kapitałów. Duże znaczenie dla research and development• Korzyści z bycia na giełdzie:

o Wycena i weryfikacja firmy (ważne przy ubieganiu się o kredyty bankowe)o Nobilitacja firmyo Korzyści z emisji pierwotnych i wtórnycho Większa efektywność firmy (niebezpieczeństwo wrogich przejęć)

• Spółki akcyjne- kapitalizm ludowy (przy akcjonariacie pracowniczym)• Brak dominującego właściciela• Spółki starej i nowej gospodarki

o NYSE- stara gospodarkao NASDAQ- rynek nowych technologii

Bilans przedsiębiorstwa Bilans przedsiębiorstwa to usystematyzowane zestawienie wszystkich elementów majątkuprzedsiębiorstwa i źródeł ich pochodzenia, sporządzone na określony dzień i w określonej formie.Składają się na niego aktywa , czyli majątek przedsiębiorstwa będący do jego dyspozycji oraz pasywa.Zgodnie z zasadą równowagi bilansowej suma aktywów musi być równa sumie pasywów.

Aktywa dzielą się na: środki trwałe [maszyny urządzenia, budynki itp.] oraz środki obrotowe[materiały, paliwo, wyroby gotowe środki pieniężne itp.]



15

Źródła finansowania, czyli pasywa to fundusze własne przedsiębiorstwa i fundusze obce [kredyty,pożyczki, zobowiązania]

Zysk brutto = wynik operacyjny [przychody – koszty produkcji] ± zyski/straty nadzwyczajne

Modele rynkuWyróżniamy 4 typy struktur rynkowych:• konkurencja doskonała(niedoskonała konkurencja)• konkurencja monopolistyczna• monopol• oligopol

Modele rynkuRynki niedoskonałe

Cechy rynkuRynek doskonały

[konkurencja

doskonała]

Konkurencja

monopolistycznaOligopol Monopol

Liczba firm Bardzo dużo Dużo Kilka JednaSwoboda wejścia

na rynekNieograniczona Nieograniczona Ograniczona

Bardzoograniczona/zerowa

Cechyproduktów

Jednorodne ZróżnicowaneNiezbyt

zróżnicowaneNieporównywalne

Wpływ na cenęCena jest

niezależna odfirmy

Firma ma pewienwpływ na cenę

Znaczący wpływproducenta na

cenę

Firma ma bardzoduży wpływ na

cenę

Przykłady

rynków

Kapusta,marchew,

ziemniaki

Restauratorzy,

architekci

Cementownie,

cukrownie

Elektrociepłownie,PKP, komunikacja

miejska

Model konkurencji doskonałej - żadna pojedyncza firma nie ma władzy rynkowej, występuje tylefirm, że każda musi akceptować cenę rynkową (popyt/podaż)na rynku doskonale konkurencyjnym firmy nie konkurują ze sobą.Założenia:• jednorodny produkt u wszystkich sprzedawców (reklama i marka nie odgrywają żadnej roli• duża liczba sprzedawców i nabywców, przez co ich udział w rynku jest tak mały, że żaden z nichnie może wpływać na cenę poprzez zmianę popytu czy podaży• wszystkie zasoby są w pełni mobilne (swoboda wejścia/wyjścia na rynek)• wszyscy uczestnicy rynku mają pełną informację na temat danych ekonomicznych i technicznych,

które ich dotyczą, czyli producenci mają informacje na temat cen, kosztów, możliwości sprzedaży, aklienci mają dane o dostępności itp.• Sprzedający dążą do maksymalizacji zysku, a klienci do maksymalizacji użyteczności

Model konkurencji monopolistycznej - produkty będące bliskimi substytutami; każde zprzedsiębiorstw ma ograniczone możliwości wpływania na swoją cenę; próba połączenia konkurencjidoskonałej i monopoluZałożenia:• dużo (kilkadziesiąt) producentów na rynku, tak dużo firm, że każda może prowadzić swoją politykę bez obawy odwetu innych firm• nieograniczona swoboda wejścia

• produkty – bliskie substytuty, ale nie doskonałe; fizycznie podobne, te same funkcje, aleekonomicznie są zróżnicowane (np. opakowanie, reklama itp.); każdy sprzedawca stara się, aby jego



16

produkt był wyodrębniony w myśli klienta (firma posiada pewien stopień bazy monopolistycznej)• firmy dysponują siłą monopolistyczną w pewnym stopniu, ale nie mogą przejąć kontroli rynkowej• charakterystyczna jest wśród firm konkurencja niecelowa, polegająca na zmianach jakościowychproduktu i reklamie

Oligopol producentów, cena zależy nie tylko od wielkości produkcji, ale również od działań innychkonkurentówZałożenia:• niewielu producentów, duża liczba konsumentów, nie można ich uważać za cenobiorców, ale niemożna również brać pod uwagę krzywej popytu rynkowego jako krzywej popytu producenta• wejście na rynek ani w pełni łatwe, ani w pełni trudne• produkty jednorodne i niezbyt zróżnicowane• producenci i konsumenci mają doskonałą informację o rynku• każda decyzja oligopolisty ma dostrzegalny wpływ na zachowanie innych• działania na rynku obarczone ryzykiem i niepewnością • cenodawcą jest producent

oligopol:• czysty (jednorodny produkt, np. stal)• zróżnicowany (samochody)oligopol:• symetryczny (firmy zbliżonej wielkości)• asymetryczny (firmy różnej wielkości)Duopol występuje wtedy, gdy na rynku działają tylko dwaj producenci.Modele oligopol

Model Cournota (duopol)1. Nabywcy określają ceny, a producenci się do nich dostosowują 2. Każdy z duopolistów szacuje popyt na swój produkt i ustala ilość sprzedaży

3. Produkcja odbywa się bez kosztów lub bez różnic w kosztach4. Produkt obu firm jest identycznyModel Bertranda

Zakłada że to nie nabywcy, a sprzedawcy ustalają cenę i robią to przy założeniu, że cena wyznaczonaprzez rywala pozostanie stała.

Model EdgeworthaDoszedł do wniosku, że nie ma stabilnej równowagi. Przy założeniu, że jedna firma nie jest w staniezaspokoić całego popytu.

Monopol pełny – rynek danego wyrobu jest całkowicie opanowany przez jednego producenta –sprzedawcę.

Założenia:• istnieje wyłączność produkcji i sprzedaży• produkowany jest odrębny wyrób niemający bliskich substytutów• producent ma doskonałą wiedzę o rynku (zna krzywą popytu i jej elastyczność na swój wyrób)• ograniczone wejście na rynek• słabość odbiorców (nie są w stanie wpłynąć na cenę)• maksymalizacja zysków• krzywa popytu rynkowego pokrywa się z krzywą popytu monopolisty• sprzedaż małej ilości po maksymalnie wysokiej cenie• cechy produktów bardzo różne, bo brak bliskich substytutów• bardzo duży wpływ na cenę – monopolista ekonomicznym dyktatorem

Bariery wejścia na rynek:• koncesje



17

• licencje• opanowanie źródeł i zasobów niezbędnych do produkcji• opanowanie kapitału dystrybucji• patenty i prawo rozpowszechniania• posiadanie wysokiego kapitału

• czas niezbędny na wejście• opłacalna skala produkcji [monopol naturalny – bariery tworzą czynniki ekonomiczne, a nieadministracyjno-prawne, czy techniczne]Różnicowanie cen:• pierwszego stopnia (monopolista zna maksymalną cenę, jaką każdy jest w stanie zapłacić i korzystaz tej wiedzy• drugiego stopnia (monopolista wyznacza warunki i narzuca cenę według kryterium ich spełnienia –np. taryfy telefoniczne)• trzeciego stopnia (wyodrębnia określone grupy nabywców – np. ulgi dla studentów)

MONOPSON, ekon. rynek, na którym istnieje tylko jeden nabywca i wielu sprzedawców danego

dobra; m. najczęściej występuje na rynku pracy; niekiedy m. określa się monopolem nabywcy.

Porozumienia monopolistycznePorozumienia monopolistyczne mają na celu uniknięcie walki konkurencyjnej i maksymalizację zysku.

POOL Związek samodzielnych przedsiębiorstw.Porozumienie zawierane do konkretnych przedsięwzięć, rozwią zywane po ich wykonaniu. Ma charakter doraźny

KARTEL

To związek samodzielnych przedsiębiorstw.Dla ograniczenia konkurencji między przedsiębiorstwami, naleą cymi do danej brany. Porozumienie dotyczy

głównie poziomu cen, rozmiaru produkcji, rynków zbytu. Zysk dzieli się według ustalonych kontyngentów

produkcji

SYNDYKAT Zbliony do kartelu. Rónica to powołanie wspólnego biura handlowego zrzeszonych firm, które w ich interesie

prowadzi polityk ę cen i zbytu. Jest to zwią zek samodzielnych przedsiębiorstw.

TRUST Zrzeszone w nim przedsiębiorstwa tracą osobowość prawną i niezaleność ekonomiczną . Powstaje na skutek

łą czenia kapitałów przedsiębiorstw, poddania się wspólnemu kierownictwu, opanowaniu jednego

przedsiębiorstwa przez inne. Zyski płyną do wspólnej kasy i dzielone są proporcjonalnie do udziałów w truście

KONCERN Zwią zek przedsiębiorstw mają cych osobowość prawną , działają cych pod wspólnym zarzą dem jako całość,

zaleą c od jednego właściciela. Centrala określa polityk ę rozwoju poszczególnych firm. Brak konkurencjimiędzy poszczególnymi przedsiębiorstwami naleą cymi do koncernu. W koncernie moliwe są powią zania

pionowe i poziome firm.

KONGLOMERAT

Pod jednym kierownictwem skupia się działalność firm o rónym profilu produkcji. Konglomeraty tworzone są przez koncerny jako forma lokowania kapitału poza podstawową dziedzina produkcji (dywersyfikacja), w celu

rozłoenia ryzyka.

HOLDING To spółka akcyjna, posiadająca akcje różnych innych przedsiębiorstw, głównie w jednej branży (pakietkontrolny). Tworzony jest w celu uzyskania kontroli nad powiązanymi z podstawowymprzedsiębiorstwem innymi firmami współpracującymi.



18

V. ZASADY DZIAŁANIA RYNKU KAPITAŁOWEGO. GIEŁDA PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH

Kapitał finansowy występuje w różnych formach, z których najpowszechniejszą są środki pieniężne,gromadzone głównie w bankach i innych instytucjach finansowych. Inaczej określa się je jako kapitał pożyczkowy.

Podstawowe instrumenty finansowe rynku kapitałowego. patrz. Skrypt nr 2Instytucje rynku kapitałowegoSystem bankowy:

bank centralny – pełni funkcje banku emisyjnego, banku banków, banku gospodarkinarodowej

banki komercyjne – udzielają kredytów obrotowych inwestycyjnych i konsumpcyjnych,przyjmują i lokują oszczędności

banki specjalne – udzielają kredytu na cele eksploatacyjne i inwestycyjne kasy oszczędności – przyjmują wkłady oszczędnościowe i naliczają odsetki

instytucje drobnego kredytu instytucje kredytu konsumpcyjnego

Poza bankowe instytucje pośrednictwa kapitałowego: firmy ubezpieczeniowe fundusze emerytalne fundusze powiernicze

Wybór portfela inwestycyjnego jako sposób zmniejszania ryzyka w działalności inwestycyjnej.

Zasady działania Giełdy Papierów Wartościowych. patrz. Skrypt nr 2

Z FOLII:

WARSZAWSKA GIEŁDA PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH

• Otwarta po raz pierwszy w 1817 roku. Działała do 1939 roku. Koncentrowało się na niej 90%obrotów papierami wartościowymi państwa. W przededniu wojny notowano 130 papierówwartościowych.

• 1939-1991 przerwa w funkcjonowaniu polskiego rynku kapitałowego• Wraz ze zmianą ustroju elity rządzące podjęły decyzję o reaktywowaniu giełdy. Dla tego celu

w marcu 1991 Sejm uchwalił ustawę „O publicznym obrocie papierami wartościowymi oraz ofunduszach powierniczych”. Tworzyła ona niezbędne regulacje prawne, tworząc grunt dlapowstania giełdy.

• WGPW powstało w oparciu o francuskie wzorce, a szczególności o rozwiązania stosowane nagiełdzie w Lyonie. Francuzi oferowali Polsce pomoc merytoryczną i finansową • 12 kwietnia 1992- minister Przekształceń Własnościowych i Minister Finansów podpisali akt

założycielski WGPW. Cztery dni później odbyła się pierwsza sesja giełdowa, na którejnotowano akcje 5 spółek

• Obecnie handluje się akcjami ponad 200 spółek• Początkowo odbywała się jedna sesja w tygodniu. Od stycznia 1992 notowania odbywały się

dwa razy w tygodniu, od 1993 trzy, 1994- pięć razy w tygodniu

CECHY SZCZEGÓLNE GPW. ROZWÓJ GIEŁDY.

o Obrót papierami zdematerializowanymi



19

o Notowania jednolite- w południe każdego dnia sesji(obecnie dwa fixingi)o Dopuszczalny przedział wahań kursowych :

+/- 10% dla akcji na jednej sesji +/- 5% dla obligacji na jednej sesji brak limitów wahań dla praw poboru

o 1991-93 tylko rynek podstawowyo IV. 1993 wprowadzono rynek równoległyo 1992 po raz pierwszy przeprowadzono wypłatę dywidendyo 1993 pierwszy „split” akcjio 1994 pierwsze notowania praw poboru z akcji notowanych na giełdzie oraz przydział

akcji nowej emisji w drodze publicznych subskrypcji

• Prawo poboru przyznaje akcjonariuszowi, posiadającemu akcje w konkretnym dniu na zakupnowo emitowanych , tzw. młodych akcji przed wszystkimi innymi uczestnikami rynku. Jeśliktoś nie ma zamiaru subskrybować akcji nowej emisji sprzedaje swoje prawa poboru. Dlategogdy spółka planuje nową emisję może dojść do dwóch notowań akcji: akcji zwykłych oraz

akcji z prawem poboru (dopisek pp przy nazwie akcji). Obrót prawami poboru zaczyna się na14 dni przed emisja nowych akcji. Najwyższe ceny uzyskuje się najczęściej na ostatniego dnianotowań

• INDEKSY GIEŁDOWE:o WIG , Warszawski Indeks Giełdowy- indeks średniej zmiany kursów wszystkich

spółek giełdowych, notowanych na rynku podstawowymo WIG 20 (od 1994)- indeks średniej zmiany kursów 20 najlepszych spółek giełdowych

rynku podstawowego(o największym poziomie kapitalizacji. Indeks uwzględniamaksymalnie 5 spółek jednej branży)

o MIDWIG- liczony na podstawie wartości portfela akcji 40 spółek rynku

podstawowego z wyłączeniem spółek uwzględnianych w indeksie WIG 20o WIRR , Warszawski Indeks Rynku Równoległego- indeks średniej zmiany kursów

spółek notowanych na rynku równoległymo TECHWIG- indeks średniej zmiany kursów spółek nowych technologiio NIF- indeks średniej zmiany kursów Narodowych Funduszy Inwestycyjnych (NFI)

• INSTYTUCJE GIEŁDOWE:o Giełda- w postaci spółki akcyjnej. Akcjonariuszami są banki i domy maklerskie i

Skarb Państwa. Najważniejszymi organami są: Walne Zgromadzenie, Rada Giełdy iZarząd Giełdy.

o KPWiG , Komisja Papierów Wartościowych i Giełd- działa od 1991. Jest organem

administracji rządowej, podporządkowanym premierowi, sprawującemu nadzór nad jej działaniem. Składa się z 9 członków, w tym trzech powoływanych przez premiera,reszta przez ministrów.

Jej zadania to :• Sprawowanie nadzoru nad przestrzeganiem reguł uczciwego obrotu i

konkurencji w zakresie publicznego obrotu papieramiwartościowymi

• Dopuszczanie akcji spółek do obrotu na giełdzie,• Sprawdzanie prawidłowości przeprowadzanych emisji, kontrola

bilansów spółek,• Kontrola nad dostępem do informacji dotyczących spółek. Może

zawiesić notowania spółki (w razie stwierdzonychnieprawidłowości) lub wykluczyć spółkę z giełdy



20

• Upowszechnianie wiedzy o zasadach funkcjonowania rynkupapierów wartościowych

• Licencjonowanie podmiotów ubiegających się o zezwolenia naprowadzenie działalności maklerskiej (domów maklerskich, bankówinwestycyjnych, towarzystw funduszy inwestycyjnych, maklerów i

doradców inwestycyjnych)o KDPW , Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych- instytucja obrachunkowa.

Dokonuje wszelkich zapisów księgowych, rejestruje zawierane transakcji. Z niejpochodzą wszelkie informacje o stanie kont graczy giełdowych (od 1994). Jest spółką akcyjną, której właścicielami są: GPW i Skarb Państwa

• RODZAJE RYNKÓW:o Rynek podstawowy- tylko dla najlepszych i największych spółek o bardzo wysokich

kapitałach akcyjnych (7 mln PLN), udokumentowanych dodatnich bilansach zostatnich 3 lat, dużej liczbie akcjonariuszy (powyżej 500)

o Rynek równoległy- mniejsze spółki (kapitał akcyjny co najmniej 3 mln PLN),

konieczność udokumentowania dodatnich bilansów z ostatnich 2 lat, powyżej 300akcjonariuszyo Rynek wolny- dla najmniejszych spółek (kapitał akcyjny co najmniej 1,5 mln PLN), z

niewielka ilością akcjonariuszy, udokumentowany dodatni bilans z jednego,ostatniego roku

o Rynek NFIo Poza tym notowania:

Funduszy Inwestycyjnych Obligacji Kontraktów terminowych CeTO (Centralna Tabela Ofert)

• CENTRALNA TABELA OFERT CETOo Założona w 1996o Stanowi regulowany rynek pozagiełdowy akcji i obligacji w Polsceo Przeznaczona jest dla tych papierów wartościowych, które nie mają szans być

notowane na giełdzie (np. obligacje gminne, akcje nierenomowanych spółek)o Transakcje zawiera się przy pomocy biur maklerskicho Nie ma ograniczeń jeśli chodzi o wahania kursów

• NOTOWANIA:o Jednolite z dwoma fixingami : 11.15 oraz 15.30 (dla rynku akcji) lub 10.00 i 16.10 (dla

pozostałych papierów)o Ciągłe (notuje się wtedy kurs maksymalny, minimalny i ostatni)- nie ma ograniczeń

co do poziomu wahań kursów

• RYNKI AKCJI:o Pierwotny

W momencie zakładania spółki akcyjnej lub kiedy spółka robi dodatkową emisję akcji

akcje dopiero wyemitowane, nabycie papierów proponuje nam emitent lubsubemitent ( sprzedawane w biurach maklerskich, jeszcze nie notowane nagiełdzie)

o Wtórny (akcje notowane na giełdzie). Wyróżnia się dwa segmenty rynku wtórnego:



21

• Giełdę• Rynek pozagiełdowy

• RYNEK PIERWOTNY:o Akcje sprzedawane w obrocie publicznym

Obrót ten reguluje ustawa „Prawo o publicznym obrocie papieramiwartościowymi” By do takiej transakcji doszło akcje muszą być emitowane w serii- to znaczy

być podzielone na liczbę równych jednostek, zabezpieczonych majątkiemfirmy

Emisja musi być skierowana do co najmniej 300 osób, albo do nieoznaczonegoadresata

By emisja doszła do skutku musi być sprzedane 100% akcji (niedopuszczalna jest częściowa emisja)

Emitent jest zobowiązany do wydania prospektu emisyjnego, a w nimumieszczenia m.in. informacji o gwarancjach oraz o czynnikach ryzyka,

związanych z zakupem akcji spółki Akcje funkcjonujące w obrocie publicznym są zdematerializowane

o Akcje sprzedawane w obrocie niepublicznym Sprzedaje się akcje zmaterializowane Nie są notowane na giełdzie Akcjonariusze chroni Kodeks handlowy

• DOCHODY Z AKCJI:o Dywidendao Zysk kapitałowy

RYNEK KAPITAŁOWY

PAPIERY WARTOŚCIOWE

Akcje:• Papiery wartościowe dające prawo do współudziału we własności, dające prawo do udziału

w zyskach oraz uczestnictwo w walnym zgromadzeniu akcjonariuszy

• Imienne lub na okazicielao Imienne: by sprzedać trzeba wyrazić swą wolę na piśmieo Na okaziciela: anonimowe. Są przedmiotem obrotu giełdowego

• Zwykłe lub uprzywilejowaneo Zwykłe

daje udział we własności prawo głosu na WZA Konieczność dostępu do bilansów firmy Bez uprzywilejowania Prawo do dywidendy + zyski kapitałowe 1 akcja= 1głos

Anonimowa, na okaziciela Swobodny obrót



22

Bezterminowa Są spłacane w ostatniej kolejności

o Uprzywilejowane

Uprzywilejowanie musi być zapisane w statucie spółki Uprzywilejowanie co do głosu: jedna akcja wielokrotność głosu, ale nie więcej

niż 5 głosów na 1 akcję Uprzywilejowanie co do dywidendy: możliwość wypłaty dywidendy za

ubiegłe lata. Nie może być ona jednak dowolnie duża. Uprzywilejowanie co do podziału majątku: pierwszeństwo przy spłacie

kapitału

Obligacje

• Są to papiery wartościowe które mają charakter pożyczki (nie są udziałem we własności)

• Dają prawo do dywidendy• Są terminowe• Podlegają wykupowi w pierwszej kolejności

Instrumenty pochodne:• Pochodzą od instrumentu podstawowego np. akcji, obligacji, kursu walutowego,• Pojawiły się w latach 70-tych• Ich podstawowym celem jest zabezpieczenie inwestora przed zmianami ceny instrumentu

pierwotnego• Można wyróżnić:

o Opcje kupna lub sprzedaży Jest to instrument finansowy mający postać kontraktu w którym posiadacz

opcji ma prawo do kupna lub sprzedaży instrumentu podstawowego poustalonej cenie W OKRESIE DO USTALONEGO TERMINU

o Kontrakty terminowe Dwie strony zobowiązują się do zawarcia transakcji W USTALONYM

TERMINIE W PRZYSZŁOŚCI po ustalonej cenie. Kontrakt terminowy jestzobowiązaniem obustronnym

Wyróżniamy:

• Kontrakt futures (zawierany na giełdach)• Kontrakt forward (zawierany poza giełdami)

• Na polskim rynku instrumenty pochodne są przedmiotem obrotu na GPW, CeTO oraz nagiełdach towarowych. Do najbardziej popularnych można zaliczyć kontrakty terminowe naindex WIG 20



23

VI. ROLA PAŃSTWA W GOSPODARCE RYNKOWEJ. PODSTAWOWE ELEMENTY POLITYKIGOSPODARCZEJ PAŃSTWA

PAŃSTWO Złożona zróżnicowana wewnętrznie , wieloszczeblowa struktura administracyjnaspołeczeństwa zamieszkującego określone terytorium, dysponująca władzą ustawodawczą,

wykonawczą i sądowniczą. Centralne i lokalne instytucje i urzędy publiczne, których działalność związana jest

z funkcjonowaniem danego systemu społeczno-ekonomicznegoFunkcje państwa:

• Ekonomiczne• Społeczne• Polityczne

Milewski:Ekonomiczna rola państwa za / przeciw:ZA:

• konieczność zabezpieczenia systemu gospodarczego od strony instytucjonalno – prawnej• niedoskonałości rynku i konkurencji w praktyce• występowanie negatywnych efektów zewnętrznych (koszty obciążające nie producenta, ainnych, np. zanieczyszczenie środowiska)• istnienie dóbr publicznych (przynoszą niepodzielną korzyść więcej niż jednej osobie)• istnienie dóbr szczególnie niekorzystnych lub korzystnych społecznie• zjawiska: duże wahania aktywności gospodarczej, bezrobocie, niepełne wykorzystanie mocywytwórczych, inflacja• istnienie grup społecznych pozbawionych opieki (wolny rynek gospodarki otwartej o nich niezadba)• powstawanie zbyt dużych, nie akceptowanych społecznie, różnic dochodowych i majątkowych

(skala ubóstwa)PRZECIW:• pojawianie się stanów nierównowagi na rynku• zniekształcone informacje• zmniejszona elastyczność systemu gospodarczego• wysokie koszty przy niewielkiej skuteczności• osłabienie bodźców rynkowych• możliwa niereprezentatywność państwa (rządu)• ograniczenie wolności jednostki i hamowanie oddolnej inicjatywy

ROLA PAŃSTWA W GOSPODARCE

• PAŃSTWO DÓBR PUBLICZNYCH:Dostarcza dóbr, które nie będą dostarczone przez jednostki• PAŃSTWO ROZWOJOWE:

- funkcja akuszerki: wspieranie przemysłów, by się utworzyły- funkcja męża: aktywne tworzenie przemysłów

• PAŃSTWO STABILIZACJI MAKROEKONOMICZNEJ:Łagodzenie cyklicznych wahań koniunkturalnych, umożliwienie stabilnego rozwoju poprzezprowadzenie odpowiedniej polityki fiskalnej i monetarnej

• PAŃSTWO KORYGUJĄCE NIEDOSKONAŁOŚCI RYNKOWE:Wkracza, gdy występują koszty zewnętrzne (ochrona środowiska, przeciwdziałaniemonopolizacji, zapewnienie ładu przestrzennego) lub korzyści zewnętrzne (edukacja, ochrona

środowiska)• PAŃSTWO SPRAWIEDLIWOŚCI SPOŁECZNEJ:



24

komunizm• PAŃSTWO ŁADU SPOŁECZNEGO (SOCJALNE):

niweluje nierówności dochodów, tworzy instytucjonalne zabezpieczenia dotyczące warunkówpracy, ochrony pracowników, kształtowania ubezpieczeń społecznych, zasiłków, itp.

EKONOMICZNE FUNKCJE PAŃSTWA- f-cja alokacyjna – polega na podejmowaniu działań sprzyjających optymalnej alokacjizasobów gospodarczych. Zadaniem państwa jest rozszerzanie prywatnej przedsiębiorczości i rynku;przekształcenia własnościowe; wspieranie konkurencji (usuwanie barier wejścia na rynek).

- f-cja stabilizacyjna – polega na podejmowaniu przez państwo działań stabilizującychgospodarkę przez realizację głównie takich celów, jak osiągnięcie i utrzymanie wysokiego tempawzrostu gospodarczego, wyeliminowanie inflacji i bezrobocia itp. Dwa zasadnicze rodzaje politykimakroekonomicznej państwa to: polityka fiskalna (budżetowa) [manipulowanie podatkami iwydatkami] i polityka monetarna (pieniężna) [regulacja stóp procentowych].

- f-cja redystrybucyjna - polega na działaniach zmierzających do niwelowania zbyt dużychróżnic dochodowych i majątkowych oraz pomoc ludziom starym, upośledzonym i chorym. Główne

formy pomocy państwa to: świadczenia pieniężne i świadczenia w naturze.

Documents

Ekonomia - Skrypt Na Podstawie Folii Dr[1]. Lukasiewicz