Ekonomi Terimler Sözlüğü

8/6/2019 Ekonomi Terimler Szl

1/42

KEKONOM

KULB


2/42

AIKLAMALI TERMLER SZL

A

Aa Sat lemleri: Aa sat; yatrmcnn elinde karl bulunmamasnaramen fiyatlarn ileride decei beklentisiyle menkul kymetin satngerekletirmesi, kymetin teslim zaman geldiinde ise kymeti piyasadan alpteslim etmesi ilemidir.

Ak Piyasa lemleri (AP) (Open Market Operations): Para politikas uygulamaserevesinde, merkez bankalar bnyesinde para miktarnn artrlp azaltlmasamacyla, hazine katlarnn alm ve satmnn (kesin alm, kesin satm, geri satmvaadiyle alm (repurchase agreements), geri alm vaadiyle satm (reverserepurchase agreement)) yaplmas ilemleridir. Bankalararas Para Piyasasilemleri de Ak Piyasa lemleri kapsam ierisindedir. Trkiye CumhuriyetMerkez Bankas bnyesinde bu tr ilemler, Ak Piyasa lemleri ve Para PiyasasMdrlkleri tarafndan yrtlmektedir.

Ak Pozisyon (Short Position): Dviz, altn, menkul kymet gibi bir finansal arazerinden sahip olunan varlklarn ayn cinsten ykmllkleri karlayamayanksmdr. rnein 10 milyon ABD dolar ykmlle kar 5 milyon ABD dolarvarlk bulunduruluyorsa aradaki 5 milyon ABD dolar, ak ABD dolar pozisyonunuifade eder.

Akreditif: hra edilen mallarn bedellerinin denmesi konusunda belirli artlarnyerine getirilmesi halinde demenin yaplacana ilikin bir eit teminattr.Akreditif ilemlerine bankalar veya dier finans kurumlar araclk etmektedir. Budorultuda, akreditif, finans kurumlarnn belirli bir sre iin, belirli bir miktar venc bir kii lehine yabanc lkedeki bir muhabir bankaya kendi nezdinde krediamas iin gnderdii bir tr teminat mektubudur.


3/42

Aktarm Mekanizmas: Para politikas aralarna ynelik alnan kararlarn eitlikanallarla toplam talebi ve bu ekilde retim, tketim ve istihdam gibi reelekonomik aktiviteleri etkilemesini salayan mekanizmadr. Ksa vadeli faizoranlarn para politikas arac olarak kullanan merkez bankalarnn faiz kararlarekonomiyi temel olarak drt kanal araclyla etkilemektedir. Ksa vadeli faizoranna ilikin alnan kararlar; beklentiler, faiz, varlk fiyatlar ve dviz kuruyoluyla tketici ve reticilerin harcama, tasarruf ve yatrm kararlarnekillendirmekte ve bu sre toplam talebi, dolaysyla da ekonomik aktiviteyi veenflasyonu etkilemektedir.

Alm Opsiyonu (Trk Dil Kurumunun ktisat Terimleri Szl'nde 'Call Option'nTrke karl olarak yer alan ifade): Opsiyon, sahibine, opsiyona konu olankymeti, kontratta yazan fiyattan, kontrat vadesinde herhangi bir ykmllkdourmadan alma hakk verir. Bu tr bir mali arata, vadede, opsiyona konu olankymetin fiyat kontrat fiyatnn altnda gerekleirse opsiyon sahibi bu hakknkullanmaz ve ilemini daha dk olan piyasa fiyatndan gerekletirebilir.

Al (Bid): Piyasa katlmclarnn, piyasada ilem gren deerleri (dviz, menkulkymet gibi) almaya istekli olduklar fiyattr.

Al Sat Fark (Spread): lem gren herhangi bir kymetin, al ve sat fiyatarasndaki fark ifade eder.

Analitik Bilano/TCMB Analitik Bilanosu: Analitik bilano genel bir ifade ilebilanonun aktif ve pasif kalemlerinde yer alan hesaplarn birbiriyle netletirilerek


4/42

uygun bir gruplama altnda toplulatrld bilanodur. TCMB Analitik Bilanosuise, TCMB bilanosunda yer alan kalemleri toplam olarak dzenlerken parapolitikasnn etkin ileyiinde geerli kalemleri dikkate alan ve ayrntlariermeyen bilanodur. Para politikasnn ileyiine uygun olarak toplulatrlmAktif Kalemler bal altnda D Varlklar ve Varlklar yer alrken Pasif

Kalemler bal altnda ise Toplam Dviz Ykmllklerimiz ve Merkez BankasParas yer almaktadr.

Arakazan Ticareti (Trk Dil Kurumunun ktisat Terimleri Szl'nde 'CarryTrade'in Trke karl olarak yer alan ifade): Daha dk getiri salayan bir

para biriminden borlanarak alnan krediyi daha yksek getiri salayan bir parabirimine yatrm yaparak deerlendirmektir.

Arbitraj: Herhangi bir menkul kymetin, dvizin veya maln bir piyasadan alnpdier bir piyasada satlarak (kymetler birbiri ile deitirilerek) risksiz bir ekildekar edilmesi ilemidir. Arbitraj ilemleri piyasalar arasndaki fiyat farkllklarnnazalmasna yol aar. Gnmzde iletiim teknolojisinin artmas ve bilgiye ulamamaliyetinin dmesi ile piyasalar aras fiyat farkll son derece dk olmakta,ortaya kan farkllklar anlk olarak bu tr ilemlerle ortadan kalkmaktadr.

Ay Piyasas (Bear Market): Fiyatlarn dt piyasalar ifade eder.

B

Bankalararas Para Piyasas: Bankalar arasnda ksa vadeli fonlarn alnp satldpiyasalardr. Trkiye Cumhuriyet Merkez Bankas bnyesinde ayn adla ilemgren piyasada bankalar kendilerine tannan limitler erevesinde, nceden

belirlenen vadelerde TL alm-satm ilemi gerekletirmektedirler. Bu piyasada,TCMB arac konumu stlenmekte olup (blind broker) alm-satm gerekletiren


5/42

taraflar birbirlerini bilmeden TCMB zerinden (TCMB'yi taraf kabul ederek)ilemlerini gerekletirmektedirler. Para politikas uygulamasnda nemli birfonksiyona sahip olan bu piyasada TCMB dorudan faiz belirleyerek ksa vadelifaizleri ynlendirebilmekte ve son kredi mercii fonksiyonunu yerine getirmektedir.

TCMB dnda, bankalarn kendi aralarnda bu tr ilemleri gerekletirdikleri

ikincil piyasalar da mevcuttur.

Banknot: Tayana, zerinde yazan miktarn denmesinin, karan kurulutarafndan garanti edildii faiz tamayan kymetlerdir. Yasal deme aracdr.

Trkiye Cumhuriyet Merkez Bankas TL Banknot basmaya yetkili tek kurumdur.

Basit Faiz: Bir yatrmn, yatrm dnemi sresince sadece anaparasnn kazandfaiz orandr.

Baz Puan (Basis Point): Faiz oranlarndaki deiimi ifade eden bir lm birimidir.Noktadan sonraki 4 nc haneye karlk gelir (0.0001). rnein fazi orannn %65.25den % 66.75e ykselmesi durumunda 150 baz puanlk bir art szkonusudur. Dier bir deyile baz puan % 0.01e karlk gelmektedir.

Benchmark (lt): lm ve karlatrma kriteri anlamnda kullanlmaktadr.rnein portfy ynetiminde, benchmak portfy, bu yap dnda oluturulanportfylerin performans (getiri ve risk anlamnda) baarsnn lmne esasalnan portfydr. Dier bir rnek; benchmark menkul kymetler, piyasadayeterince likiditeye sahip, ihra eden kurum tarafndan bu zelliinin devamettirilmesi sz konusu olan ve piyasada benzer ihralar iin bir referans tekileden kymetlerdir.


6/42

BIS (Bank for International Settlement): Parasal ve finansal istikrar salamayaynelik olarak merkez bankalar ve dier kurumlarn kendi aralarndaki ibirliiniartrmak amac ile kurulmu uluslararas bir organizasyondur. 1930 ylndakurulmu olup, svirenin Basel kentinde yerleiktir. Sermayesi altn frankeklinde ifade edilmekte olup, 1 altn frank 0.29 gram altn temsil etmektedir.

Trkiye Cumhuriyet Merkez Bankas 5000 altn frank ile bankann hissedardr.

Bileik Faiz: Bir yatrmn yatrm dnemi boyunca kazand faizin de yeni yatrmdneminde yatrma tabi tutulmas sonucu elde edilen getiriyi gsteren faizdir.Dier bir deyile faizin de faiz kazanmasdr.

Birikmi Faiz: Bir yatrmn, yatrm dnemi ierisinde, deme tarihine kadar

zerinde biriken faizdir. rnein, 6 ayda bir dnemsel % 30 kupon demeli 100YTL ' den ihra edilen bir devlet tahvilini almak iin, piyasa orannn deimediivarsaym ile 3 ay sonra denmesi gereken fiyat yaklak 115 YTL dir (dnemsonunda toplam 30 Y TL faiz kazanmas iin, bu durumda ikinci 3 ay iin % 13.04lk bir getiri sz konusudur). Buradaki 15 YTL yatrmn zerinde biriken faizi ifadeetmektedir.

Birincil Piyasa (Primary Market): lk ihralarn yapld piyasadr. Bir yatrmaracnn rnein bir menkul kymetin ilk defa piyasaya srlmesi (satlmas)birincil piyasa ilemidir. Benzer ekilde, devlet i borlanma senetlerinin, HazineMstearl tarafndan ihale yntemi ile satm da bir birincil piyasa ilemidir. Busenetlerin daha sonra yatrmclar arasndaki alm-satmlar ise ikincil piyasaolarak adlandrlan piyasalarda gereklemektedir.


7/42

Boa Piyasas (Bull Market): Fiyatlarn ykseldii piyasay ifade eder.

Bono: Vadesi 1 yldan ksa olan, karan kurum tarafndan ngrlen vadesonunda belli bir bedelin denmesinin taahht edildii menkul kymetlerdir.Hazine Mstearl tarafndan karlan bir yldan ksa vadeli ihralar, HazineBonosu ad altnda ilem grmektedir. ngilizce karl olan Bond ifadesi ise,ABD Hazinesi ihralar iin, 10 yldan uzun vadeli kymetleri ifade etmektedir(maksimum 30 yl). Benzer ekilde note ifadesi 1-10 yl aras, bill ifadesi ise 1yl ve daha ksa ihralara ynelik olarak kullanlmaktadr.

Borlar deyememezlik Riski (Trk Dil Kurumunun ktisat Terimleri Szl'nde'Default Risk'in Trke karl olarak yer alan ifade): Borcun geri denmemeriskini ifade etmektedir.

Broker: Alm ve satm ilemlerine belli bir komisyon karl araclk eden,ilemleri kendi adna ancak taraf olduu kii veya kurumlar hesabna yapanilemcilere verilen isimdir.

Bte Dengesi (Budget Balance): Bir iletmenin veya devletin gelir ve giderleriarasndaki farktr.

C-

Cari Ak: Bir lkenin ihra ettii mal ve hizmetlerden elde ettii gelirin, lkenin

yurt dndan ithal ettii mal ve hizmetlere yapt demelerden az olmasdr.


8/42

Cari Kur: Dviz piyasalarnda ayn gn takas gerekleen dvizin alm - satmndakullanlan kur anlamna gelmektedir.

apa (Nominal Anchor): Ekonomik karar alma srelerinde referans olarak alnanbyklkleri ifade etmek iin kullanlr. rnein kur apas kavram, Merkez

Bankasnn kur iin belli ngrleri sonrasnda, dier ekonomik birimlerin de bungrye gven duymas ile birlikte, alnan ekonomik kararlarda kurun, kurdakiartn esas alnmas ve fiyat, cret art, yatrm gibi kararlarnn kur politikaserevesinde ekillenmesini ifade eder. Bu tr bir apaya (politikaya) gveninolmamas halinde, seilen byklkler bu zelliklerini kaybederler. Parasalbyklkler, faiz oranlar, enflasyon, byme oranlar apa olarak kullanlanbyklklerdir. zellikle son yllarda, kur ve faiz oran gibi byklklerin apaolarak kullanmnda ortaya kan glkler, enflasyonun bu amala kullanmnyaygnlatrmtr.

apraz kur: ki yabanc para ve bu iki parann her birinin bir nc yabanc para(genellikle ABD dolar) ile arasndaki parite olarak tanmlanan dviz deiimkurudur.

ekirdek Enflasyon (Core Inflation): Tketici, retici ve toptan eya fiyatendeksleri gibi genel kullanma ak mal ve hizmet sepetlerinden oluanenflasyon endekslerinin temel enflasyonist eilimleri tam olarak yanstmadvarsaym ile, baz mal gruplar ile fiyat deimelerine yol aan bir takmunsurlarn enflasyon endeksinden karlmas sonucu ulalan bir enflasyontanmdr. Bu amala, dsal etkilere (enerji fiyatlarnda art, mevsimsel koullar,maliye politikas vs) daha ak olan ve geici nitelikler tayabilen, enerji, temel

gda maddeleri fiyatlar ve dolayl vergiler bu tr enflasyon hesaplamalarierisine katlmamaktadr. Ama, fiyatlar genel seviyesindeki deiimi srekli


9/42

klan unsurlar tespit etmek ve bunlara ynelik daha gereki politika kararlaralabilmektir. zellikle, enflasyon hedeflemesine ynelen lkelerde bu trdenalternatif endeks oluumlar deiik formlar ile kullanlmaktadr.

D

Dalgal (Serbest) Kur Sistemi (Free Floating): Kurun hibir mdahale olmadantamamen piyasada oluan arz ve talep koullarnda belirlendii sistemleri ifadeeder.

Dealer: Alm-satm ilemlerinde kendi nam ve hesabna hareket eden kii vekurumlara verilen isimdir.

Deflasyon: Fiyatlar genel dzeyinde srekli bir d durumunu ifade etmektedir.

Deflatr: Parasal terimlerle (nominal) ifade edilmi olan bir iktisadi bykln(rnein cretler, hammadde fiyatlar, maliyetler vb.) deerinin gerek deere(reel) evrilmesinde kullanlan fiyat endeksini ifade eder.

Deiken Faizli hralar (Floating Rate Notes): Getirisi, ihrac srasndasabitlenmeksizin nceden belirlenen baka deikenlere balanan kymetlerdir.Gerekleen enflasyona veya LIBOR gibi uluslararas faiz oranlarnn, rnein

gemi 3 aylk ortalamasna endekslenen ihralar bu tre girmektedirler. Getiri(faiz) oranlarndaki belirsizliin artt ve fiyat oluumlarnn gletii ortamlarda,


10/42

hem ihra eden hem de yatrm yapan kii ve kurulular asndan riski dahadktr.

Devalasyon: Ulusal parann yabanc paralar karsndaki deerinin azalmasnifade eder. rnein, Yeni Trk Lirasnn ABD dolar karsndaki deerininin 1,2

YTLden 1,3 YTL ye dmesi, YTL nin (ABD dolarnn deer kazanmas) 0,1 Liradeer kaybetmesi anlamndadr.

Dezenflasyon: Fiyat art hznn azalmas anlamna gelmektedir. Yksekenflasyondan dk enflasyona gei srasnda yaanan den enflasyon sreciniifade etmektedir.

Disponibilite: Mevduat kabul eden bankalarn taahhtlerine karlk olarak nakitveya kolaylkla nakde evrilebilir, dier bir ifadeyle likiditesi yksek deerlerbulundurma zorunluluu olarak ifade edilmektedir. Bankalardaki mevduat ile bumevduata karlk bulundurmak zorunda olduklar nakde evrilebilecek deerlerarasndaki ilikiyi ifade eden disponibilite oran piyasann likiditesini etkileyen birpara politikas arac olarak kullanlmaktadr.

Dolarizasyon: Bir lkedeki yerleiklerin deiim arac, hesap birimi ve deerbiriktirme arac olarak kendi ulusal paralar yerine yabanc para kullanmalardr.

Tam dolarizasyon, bir lkenin ulusal parasn tamamen terk edip, yabanc parabirimini resmi para birimi olarak kabul etmesidir. Ksmi dolarizasyon; bir lkedeekonomik birimlerin, yksek enflasyon ve belirsizlik ortamnda ulusal parannolas deer kaybndan korunmak amacyla, ulusal para cinsinden finansal varlklaryerine yabanc para cinsinden finansal varlklar semeye balamasyla ortaya

kmaktadr. Genelde dolarizasyonun ilk aamasnn, yabanc para cinsindenvarlklarn deer biriktirme arac olarak kullanlmaya balanmas olan varlk


11/42


12/42

para otoritesi tarafndan gerektiinde mdahale edilmektedir. Kura ynelik bu trrejimlerin seimi, lkelerin iinde bulunduu artlara gre deimektedir.

Dnya Bankas (World Bank): 1944 yl sonras, Avrupann yeniden imarnaynelik olarak International Bank for Reconstruction and Development adaltnda kurulan uluslararas bir rgttr. Daha ok, gelimekte olan lkelere uzunvadeli proje kredileri salamaktadr. Son yllarda grev tanmlar ierisine,gelimekte olan lkelerin d borlar ve yoksullukla mcadele kavramlar dagirmitir.

E

Efektif: Kaydi forma dnmemi, ekonomik birimlerin fiilen banknot ve bozukpara olarak ellerinde tuttuklar paray ifade etmek iin kullanlan bir terimdir.

Egzotik Opsiyonlar (Exotic Options): Talep edenin ihtiyacna gre ekillendirilen

opsiyonlardr. Barrier option ad altnda opsiyona konu olan kymetin opsiyondangrlen fiyat, rnein gemesi halinde geerliliini yitiren opsiyonlar, ya daLookback options ad altnda belli bir dnemde gerekleen rnein en yksekfiyat opsiyona fiyat kabul eden opsiyonlar bu tre rnektirler.

Elektonik Fon Transferi (EFT): Fonlarn elektronik ortamda hesaplar aras

aktarmnn yapld sistemdir. Trkiye Cumhuriyet Merkez Bankas bnyesindeilk olarak Nisan 1992' de iletime alm, Nisan 2000'de ise ikinci nesil ad altnda


13/42

gnn ihtiyalarna cevap verebilecek ekilde gncelletirilmitir. u anda sadeceTL zerinden ilem yaplmaktadr. Sistemin al saati 8.00 olup, katlmclarn enge saat 9.00da kendi sistemlerini amas gerekmektedir. Resmi kapan saati17.30 olup, bu saat Trkiye Cumhuriyet Merkez Bankas tarafndan gerekgrlmesi halinde uzatlabilir.

Elektronik Menkul Kymet Transferi (EMKT) : Menkul kymetlerin elektronikortamda hesaplararas aktarmnn yapld sistemdir. Trkiye CumhuriyetMerkez Bankas bnyesinde bu tr bir sistem Ekim 2000' de faaliyete gemitir.Sistemin al saati 8.00 olup, katlmclarn en ge saat 9.00' da kendi

sistemlerini amas gerekmektedir. Resmi kapan saati 17.30 olup, bu saatTrkiye Cumhuriyet Merkez Bankas tarafndan gerek grlmesi halindeuzatlabilir.

Enflasyon: Fiyatlar genel seviyesindeki deiimdir. Bugn iin, parasal bir olguolduu ve uzun dnemde parasal bir byme olmad srece enflasyonunartmayaca genel olarak kabul grmektedir. Toptan eya fiyat endeksleri,tketici fiyat endeksleri, retici fiyat endeksleri ve zel kapsaml TFEgstergeleri gibi eitli endeksler aracl ile llmektedir.

Enflasyon Hedeflemesi (Inflation Targeting): Merkez bankalarnn genellikle

hkmetlerle birlikte, para politikas amac olarak belli bir enflasyon rakamnhedeflemeleridir. Bu tr bir uygulamada hedeflenen enflasyonun, beklentilerietkileyebildii lde, nominal apa grevini stlenmesi ngrlr. Dierpolitikalardan fark, enflasyon hedefinin net bir ekilde kamuoyuna duyurulmasve bu konu ile ilgili dorudan sorumluluk alnmasdr. Uygulamada, uygulayckurum olarak merkez bankalar amaca ynelik bir ara bamszlnakavumaktadrlar. Dier bir deyile, merkez bankalar, kur ve faiz politikalarnenflasyonu kontrol altna almak amac ile istedikleri biimdekullanabilmektedirler. Bu tr uygulamalar, bir ekonomideki tm byklklerinnominal apa zelliini kaybetmesi sonucu bir zorunluluk olarak da ortaya

kabilmektedir. Bu tr bir politikann baars iin, gl ve salkl bir mali yap,enflasyon ile para politikas aralar arasnda gzlenebilir ve istikrarl bir iliki,


14/42

gvenilirlik, bamszlk, hesap verebilirlik ve effaflk gibi unsurlar n koulolarak saylmaktadr.

Enflasyon Risk Primi: Enflasyonun, beklenen enflasyonun zerinde gereklemesihalinde oluacak kayb telafi etmek amacyla reel faize eklenen risk primini ifadeetmektedir. Dier bir ifadeyle, nominal faiz oran; reel faiz oran, enflasyonbeklentisi ve enflasyon risk primini iermektedir. Bu risk primi enflasyondadalgalanmalarn yaand, belirsizliklerin olduu lkelerde sz konusuolmaktadr.

Enflasyon Telafisi: Yatrmclarn reel kayplara maruz kalmamak iin talepettikleri, enflasyon beklentisi ve enflasyon risk primi toplamna eit byklktr.

Enflasyon Vergisi: Para, tedavle karan kurum asndan ykmllk, talepeden, elde tutan kurum ve kii asndan ise bir varlk olarak dnldnde,enflasyon, paray ihra eden kurumun ykmlln, paray elde tutan kurumunise varln reel olarak azaltr. Bu anlam ile enflasyon, gelir elde eden asndanvergi zellii tamakta, dolaysyla vergi gibi satn alma gcnn transferineneden olmaktadr.

Enflasyona Endeksli Tahvil: Anapara ve faiz demeleri belirli bir fiyat endeksinebal olan ve bu ekilde reel deer kaybna uramayan tahvillerdir. Bu tahvillerinreel getirisinin enflasyondaki deimelere ramen oynaklk gstermemesi,yatrmclara ngrlebilir net bir getiri sunduundan, bu tahviller riskten korunanyatrmclar tarafndan tercih edilmektedir.


15/42

Etkin Piyasa (Efficient Market): Bu hipotez, bir piyasada ilem gren kymetlerinmevcut fiyatlarnn, o kymetlere ilikin elde edilebilir bilgilerin tmnyansttn ngrr. Teori, fiyat belirleyenin alc ve satclar olduu varsaym ile,ilemcilerin tm ulalabilir bilgilere ayn anda ve simetrik olarak ulaabildiinivarsayar. Bu durumda oluan fiyatn da denge fiyat olduu ngrlr.

Euro Bonolar (Eurobonds): karan lkenin veya kuruluun, kendi ulusal parabirimi dndaki bir para birimi zerinden ihra ettii menkul kymetlerdir.

Euro Dolarlar (Eurodollars): Amerika Birleik Devletleri dndaki bankalarda veyaABD bankalarnn yurtd ubelerinde tutulan ABD dolar cinsinden mevduatlarifade etmek iin kullanlr. Euro ifadesi, bu tr mevduatlarn byk ounluununzellikle Bat Avrupa lkelerindeki bankalarda tutulmasndan kaynaklanr. Ancak,Asya ve benzeri dier tm lkelerde tutulan ABD dolar hesaplar da bu adlaanlr. ok youn bir ikincil piyasa hacmine sahiptir.

F

Faiz: retim faktrlerinden sermayenin elde ettii getiridir. Dier bir ifade ileparann kullanm bedelidir.

Faiz D Bte Dengesi (Primary Balance): Bteden gerekletirilen faizdemeleri hari tutularak ulalan bte dengesidir.


16/42

Faktoring: Yurtii ve yurtd piyasalar iin mal ve hizmet satm faaliyetindebulunan firmalarn mal ve hizmet satndan domu ya da doacak ksa sreliticari alacak hakkn devretmesi karlnda likit fon elde etmesi ilemidir. Bununyan sra, firmalara vadeli sat bedellerini vadesinden nce tahsil etme imkansalayan finans kurulularna da faktoring kurulular denilmektedir. Bu firmalar,

vadeli sat yapm irketlerin fatura edilmi alacaklarn pein fakat iskontoluolarak satn alrlar ve vadesi geldiinde alaca kendileri tahsil ederler.

Federal Fon Oranlar (Federal Funds Rate): Amerika Birleik Devletleri'ndefinansal kurumlarn gecelik bazda borlanmalarn gerekletirdikleri piyasa faiz

orandr. Para politikas uygulamasnda temel gsterge niteliinde olduundanABD Merkez Bankasnn yakn gzetimi altndadr. ABD Merkez Bankas bupiyasada oluan gnlk Federal Funds Rate lerin kendi aklad orana uygunseyretmesi amacyla ak piyasa ilemleri yoluyla piyasadaki gnlk rezerv(kullanlabilir fon) miktarn ayarlar. rnein, bu piyasada oluan faizler kendihedef orann altnda ise, dier bir deyile piyasada fon fazlas varsa, bu miktarak piyasa ilemleri ile piyasadan eker.

Finansal Bulaclk /Yaylma (Financial Contingency): lkelerin birinde ya dabirkanda ortaya kan sorunlar yznden tedirgin olan uluslararas yatrmclarnbenzer zelliklere sahip lkelerden yatrmlarn hzla ekmeleri ve bu ekildeolumsuz yatrm koullarnn dier lkelerin finansal sistemlerine de yaylmasdr.

Finansal Derinleme: Toplumun her kesimine daha geni hizmet seeneklerininulaabilmesini salayacak finansal hizmetlerin artmasdr. Finans sektrndeyaratlan fonlarn, reel kesime aktarlma oran olarak da tanmlanabilmektedir.Finansal derinleme terimi ekonomiler zerinde getirdii makro etkiler ile farklbir anlamda kullanlabilmektedir. Buna gre daha fazla finansal derinleme paraarznda art anlamna gelmekte, para arzndaki art da beraberinde ekonomikbymeyi getirmektedir.


17/42

Finansal Kiralama (Leasing): letmelerin orta vadeli fon ihtiyalarn karlamayaynelik kullanlan finansman tekniidir. Kirac tarafndan seilip, kiralayantarafndan satn alnan bir maln mlkiyetini kiralayanda, kullanmn ise kiracda

brakan, kirac ve kiralayan arasnda imzalanan bir szlemedir.

Fiyat stikrar: Para politikasnn uzun dnemli temel amalarna (byme veistihdam) ynelik olarak ekonomik birimlerin karar alma srelerinde etkiliolmayacak lde dk ve istikrarl bir enflasyon orann ifade eder.

Forfaiting: zellikle mal ve hizmet ihracatndan doan ve belirli bir deme plannagre tahsil edilebilecek olan alacaklarn bir banka ya da bu alanda uzmanlambir finans kurumu tarafndan satn alnmasdr. Uzun vadeli ve kredili ihracat -ithalat ilemlerine ynelik bir finans arac olup, genellikle yatrm mallar iinkullanlmaktadr.

Forward: leri tarihli ilemler anlamndadr. Belli bir kymetin nceden belirlenmibir fiyattan yine nceden belirlenmi bir tarihte teslim edilmesini ngrr.lemler, genellikle organize piyasalarda deil, alc ve satcnn kar karyagelmesi ile taraflarn ihtiyalar dorultusunda gerekletirilir. Dviz, menkul

kymet, mal gibi alm-satma konu ara zerinden dzenlenebilen bu trkontratlar fiyat riskini bertaraf etmenin yan sra speklatif amalara da ynelikolabilir.

Forward-Forward: Szlemeye konu olan rnein bir para piyasas ilemindevade, faiz ve miktar gibi unsurlar zerinde bugnden anlalan, ancak ileri bir

tarihte balayacak ve daha ileri bir tarihte sona erecek ilemleri ifade eder. Bu


18/42

kotasyon 3 ay sonra balayacak 3 ay vadeli bir ilemi (ilem vadesi 6 ay) ifadeeder.

Future: leri tarihli ilemler anlamndadr. Belli bir kymetin nceden belirlenmibir fiyattan yine nceden belirlenmi bir tarihte teslim edilmesini ngrr.Forward piyasalardan fark, organize piyasalarda standartlatrlm (bir kontratnmiktar, kontratlarn piyasaya k tarihleri, marjin ad altnda bir teminatsistemine sahip olunmas gibi) kontratlar zerinden ilem grmesidir. Speklatifamal yapldnda, teorik olarak sonsuz kar ve zarar ihtimali vardr.

H

Hesaben Saklama (Book Entry): Kymetlerin elektronik ortamda hesabensaklanmasn ifade eder. rnein Hazine ihalesinden alnan kymetler, katlmclartarafndan fiziki olarak talep edilebilecei gibi (bu kymetler Trkiye CumhuriyetMerkez Bankas tarafndan bastrlmaktadr) makbuz karl elektronik ortamdakatlmclarn hesabna da aktarlabilmektedir. ahslar da, makbuz karlkymetlerini hesaben saklatabilmektedirler. Fiziki olarak elde bulunan birkymetin, sonradan bir hesaba yatrlmas da kymeti bu forma sokmaktadr.

I-

hale (Auction): hale, ngilizce auction auctio kknden gelmekte olup kelimeanlam art demektir. Piyasa ekonomilerinde, eitli mal ve finansal deerlerinkii veya kurumlara tahsis yntemlerinden birisidir. zellikle, ihaleye konu olacak

maln sabit veya dorudan belirlenebilir bir fiyat yoksa ya da maln satcs, malnpiyasa fiyat konusunda emin deilse ihale yntemi ile satm tam rekabetkoullar altnda bu belirsizlii ortadan kaldrr. hale yntemlerine ilikin ilksnflandrma, 1961 ylnda William Vicrey tarafndan yaplmtr. haleler farklbiimlerde gerekletirilebilir. En yaygn olan, fiyatlarn bykten ke dorudizildii, (satan asndan geliri maksimum, maliyetin minumum olmas anlamnagelmektedir), oklu fiyat (Dutch Auction adn Hollanda'da icek satlarndakullanlmasndan almtr) tr ihalelerdir. Bu ihalede her katlmcyla kendi teklifettii fiyat zerinden ilem yaplmaktadr. Fiyatlarn kkten bye sralandihaleler ise English Auction olarak adlandrlmaktadr. Dier bir ihale yntemi

ise tek fiyat ihalesidir. Bu ihale trnde arzn ve talebin eitlendii fiyat, ihaleyikazanan tm katlmclara uygulanmaktadr. Dier bir deyile tm ilemler tek bir


19/42

fiyat zerinden gerekletirilmektedir. ki ihale trnn de birbirine gre avantajve dezavantajlar sz konusudur. Tek fiyat ihalesinde, bilgi toplamnn maliyetidaha az olup daha fazla katlm salanabilir. oklu fiyat ihalesinde ise daha younbir rekabet sz konusu olup satc asndan daha dk bir maliyet sz konusuolabilir. Ancak, tm bunlar piyasann yapsna ve o gnk kouluna baldr.

kincil Piyasa (Secondary Market): Kymetlerin ilk ihralar sonras ilem grdkleripiyasalar ifade eder. rnein, Hazine Mtearl tarafndan ihra edilenborlanma senetlerinin ihra sonras alnp-satld stanbul Menkul KymetlerBorsas, Tahvil Bono Piyasas ikincil piyasaya bir rnektir.

K

Kaldra Oran (Leverage): Borcun z sermayeye ya da toplam sermayeyeorandr. Kaldra oranlar, iletmenin kaynak yapsn gsterir ve iletmeninvarlklarnn hangi kaynaklarla ne oranlarda karlandnn grlmesini salar. Bu

oranlar ile iletmenin uzun vadeli borlarn deme gc gibi mali yapsnndurumu hakknda bilgi edinilebilinir.

Kesin Al: Bir menkul kymetin dorudan almdr. Merkez Bankas tarafndanyrtlen Ak Piyasa lemleri erevesinde, para politikas uygulamasna

ynelik olarak, piyasada kalc bir likidite (para) eksikliinin olduu dnlddurumlarda, Merkez Bankasnn piyasadan kendi porfty iin menkul kymetalmasn ve karlnda sisteme para vermesini ifade eder.

Kesin Sat: Bir menkul kymetin dorudan satmdr. Merkez Bankas tarafndanyrtlen Ak Piyasa lemleri erevesinde, para politikas uygulamasna

ynelik olarak, piyasada kalc bir likidite (para) fazlasnn olduu dnlddurumlarda, Merkez Bankasnn piyasaya kendi portfynden menkul kymet


20/42

satmasn, karlnda sistemden fazla paray kesin olarak (bir daha geriverilmemek zere) ekmesini ifade eder.

Konsolidasyon: Bir borcun borlusu tarafndan denmeyip zorunlu veya gnllolarak vade, faiz, tr ve benzeri ynlerden yeniden yaplandrlmasn ifade eder.

Konvertibilite: Bir lke parasnn, dviz piyasalarnda baka bir lke paras ileserbeste deitirilebilmesi ve uluslararas ticari ilemlerde deiim arac olarakkullanlabilmesidir.

Kredi Arz Daralmas (Credit Crunch): Ekonomide likiditenin azald, yatrmsermayesi elde etmenin zorlat ve sonu olarak kredi arznn darald birdurumu ifade etmektedir.

Kuponlu hralar: Bir menkul kymetin dnemsel olarak faiz demesini ifade eder.rnein, 100.000 TL nominal deerli, 3 ayda bir % 15 kupon faizi demeli 1 ylvadeli bir menkul kymetin, yatrmcsna 3 ayda bir 15.000 TL lik faiz (kupon)demesi yaplmas, 1 yl sonunda ise anaparasnn, 100.000 TLnin denmesi sz

konusudur.

Kur Riski: Gelecekte dviz kurunun deerinde yaanabilecek dalgalanmalarsonucunda varlklar ve/veya ykmllklerde meydana gelebilecekdeiikliklerden zarar edilmesi ihtimalini ifade etmektedir. Kur riskinden

korunmak iin yatrmclarn hem finans hem de mal piyasalarnda pozisyon


21/42

almalar, birden fazla lkenin finans piyasasna yatrm yapmalar ve trev rnveya piyasalar kullanmalar gibi yntemler mevcuttur.

L

LIBID (London Interbank Bid Rate): Londra Bankalararas Para Piyasasnda,kredibilitesi yksek bankalarn birbirlerinden ABD dolar zerinden mevduat kabuletme ilemlerinde uyguladklar faiz orandr.

LIBOR (London Interbank Offered Rate): Londra Bankalararas Para Piyasasnda,kredibilitesi yksek bankalarn birbirlerine ABD dolar zerinden bor vermeilemlerinde uyguladklar faiz orandr. Londra saati ile 11:00' de sabitlenen buoran piyasalar tarafndan referans faizi olarak kullanlmaktadr.

Likidite: Dviz, menkul kymet, gayrimenkul gibi herhangi bir aktifin ksa sredeve sorunsuz bir ekilde (deer kaybna uramadan) nakde evrilebilen,kullanlmaya hazr satn alm gcn ifade eder.

Likidite Riski: Sahip olunan varlklarn nakit talebini karlayamamas riskidir. Burisk zellikle nakde ihtiya duyulduu zaman varlklarn satlamamas ve paraya

evrilememesinden kaynaklanmaktadr. Varlklarn vadelerinin, ykmllklerinvadelerinden daha uzun olmas durumu likidite riskini artrmaktadr.


22/42

Likidite Senetleri: Piyasadaki likiditeyi dzenlemek ve ak piyasa ilemlerininetkinliini artrmak amacyla kullanlan ksa vadeli senet zelliinde bir parapolitikas aracdr.

M

Maliye Politikas (Fiscal Policy): Hkmetlerin, istihdam, byme ve enflasyon gibibelli amalar gerekletirebilmek amacyla gelir toplama (vergilendirme) veharcama yapma yntemlerini ekillendirmeleridir.

Merkez Bankas Bamszl: Kavramsal olarak merkez bankalarnn kararlarnda

d faktrlerden (ounlukla politik) etkilenmeden, kendi ngrdkleri parapolitikas aralarn serbeste kullanabilmelerini ifade eder. Bamszlkkavramnn ierii ve kapsam son derece geni olup, tanmlanmas zordur. Bukavram saysallatrmak, bamszl lmek amac ile, yasal bamszl temsileden Merkez Bankas Kanunu (hedefleri ve aralar kimin saptad, dier kamukurumlar ile ne trden bir ilikiye sahip olunduu, bakann seilme ve grevdenalnma sreleri vs), ile uygulamadaki bamszl temsil ettii dnlen, olkedeki kurumsal ve kltrel yap ile kiisel faktrler kullanlmaktadr.Enflasyonla Merkez Bankas bamszl arasnda gzlemlenen yakn iliki bukavramn nemini artrmtr.

Merkez Bankas Mdahalesi: Merkez Bankalarnn ksa ve uzun dnemli parapolitikalar amalarn gerekletirmeye ynelik olarak piyasalarda alm-satmyapmalardr. Mdahale ile mdahale edilen, dviz ve faiz gibi deikenlerinpiyasa fiyatlarnn politika ngrlerindeki dzeylere drlmesi/ykseltilmesi

hedeflenir. Mdahale yntemleri farkllk gsterebilir. Merkez Bankalar taraf olupkendilerini gstererek dorudan ve ak olarak mdahale edebilecekleri gibi


23/42

dolayl olarak da mdahale edebilirler. Benzer ekilde, Merkez Bankasmdahaleleri zaman ve miktar asndan nceden bildirilebilecei gibi, herhangibir bildirimde bulunulmakszn da gerekletirilebilir. Mdahaleyi gerektirendurumlar, uygulanmakta olan para politikas hedefleri erevesinde ekillenir.

Morotoryum: Borlancnn, deme gcn kaybetmesi nedeniyle borlarnntmn veya bir ksmn deyemeyeceini ilan etmesidir. Genelde borlu ve alcarasnda borcun yeniden yaplandrlmas ile sonulanr.

N

NASDAQ (National Association of Securities Dealers Automated Quotations):Tezgah st piyasalarda (resmi bir dzenleyicisi olmayan) ilem gren menkulkymetler iin alm-satm fiyatlarnn gsterildii otomatik bilgi a.

Net Bugnk Deer (Present Value): Bir yatrmn yatrm dnemi boyuncasalad getirinin piyasa faizi veya kendi faizi ile iskonto edilmesi, bugneindirgenmesi sonucu ulalan deerdir.

Nominal Deer (Par Value, Face Value): Bir kymetin zerinde yazan deerdir.rnein, Hazine Mtearl tarafndan karlan her bir devlet i borlanmasenedinin nominal deeri, zerinde fiilen yazan deer olan 100 YTL'dir. Benzerekilde 1.000 Yeni Trk Lirasnn nominal deeri zerinde yazan deer olan1.000dir.

O-


24/42

Operasyonel Bte Dengesi: Faiz hari ve dahil bte dengesini gsterengeleneksel tanmlarn, zellikle ekonomik istikrara sahip olmayan lkelerde anetkilerini tam olarak yanstmad dncesi ile oluturulmu bir kavramdr. Esas

olarak bte ann nemi an ekonomideki toplam byklkler (toplamtalep, toplam arz) zerinde yaratt etkiden kaynaklanmaktadr. Operasyonelbte a kavram, toplam talep zerinde etkili olan an, bte dnemiierisinde denen faiz demelerinin reel ksm olduunu, nominal ksmn, toplamtalep zerinde etkili olmad varsaymndan hareket eder. Bu erevede nominalfaiz demeleri, faiz demesini elde eden birimler tarafndan dnem bandakiservetlerinin reel deerinin amortismannda (korunmasnda) kullanlmakta veayn amala yeniden yatrma tabi tutulmakta, dolaysyla tketim harcamalarnaynelmemekte ve toplam talep zerinde bu anlam ile etkili olmamaktadr.Dolaysyla, talep art sadece reel faiz demelerinden kaynaklanmakta ve

operasyonel bte a bu anlam ile a ifade etmektedir.

Opsiyon (Option): Belirli bir kymeti, nceden belli bir vade ve fiyattan alma-satma hakk veren kontratlardr. Kontrat elinde tutan kontrata konu olan kymetialma (call-option) veya satma (put-option) hakkna sahip olurken, kontrattankaynaklanan herhangi bir ykmll yoktur. Kontrat satan (yazan) taraf ise

vadede kontrat elinde tutan tarafn, kontrata konu olan kymeti kontrat artlarierisinde almak-satmak istemesi halinde, szleme hkmlerini yerinegetirmekle ykmldr. Opsiyonu satan (yazan) taraflar bu ilem karl primgeliri elde etmektedirler. Belirsizliin (volatilitenin) yksek olduu piyasalarda,kontrat karl prim talepleri ok yksek boyutlara ulaabilmektedir.

Oynaklk (Volatility): Bir kymetin fiyatndaki deikenliin ifadesidir. ounluklastandart sapma ile llr. Yksek bir volatilite artan bir belirsizliingstergesidir.

demeler Bilanosu: Bir lkenin, belirli bir dnem iinde, mal, hizmet ve sermayeakmlar gibi ilemler dolaysyla d dnyadan salad gelirler ile d dnyaya


25/42

yapt demeleri ieren tm iktisadi ilikilerin sistemli bir biimde yer aldbilanodur. demeler bilanosu, lkelerin sz konusu dnem ierisindeki dekonomik ve mali ilikilerinin durumunu gstermektedir. Bir lkenin demelerbilanosunun incelenmesi, o lkenin uluslararas iktisadi ilikilerinin nitelik veboyutlarnn anlalmasna olanak salar.

zel Kapsaml TFE Gstergeleri (KTG): TFE'den baz alt kalemlerin karlmasyoluyla ulalan endekslerdir. Para politikas erevesinde uygulanan politikalarnetkinliini lebilmek iin TFE'den para politikasnn kontrol dndakikalemlerin dlanmas gerekmektedir. Ancak, enflasyona gelen oklar dnemler

itibaryla farkl nitelikte olabilecei iin, tek bir 'ekirdek enflasyon' gstergesininpara politikas denetiminde olmayan btn unsurlar dlama olasl oldukadktr. Bu nedenle ekirdek olarak adlandrlabilecek tek bir gsterge yerinefarkl dsal oklarn ayrtrlmasna yardmc olabilecek ekilde belirlenen zelkapsaml gstergeler kullanlmaktadr.

P

Para Kurulu (Currency Board): Dviz kuru rejimlerinden biridir. Bu tr biruygulamada, ulusal parann deeri yabanc bir para birimine veya yabanc parabirimlerinden oluan bir sepete kar sabitlenir. Para politikas uygulamasasndan bakldnda parasal tabann sadece yabanc para karlnda yaplanilemlerle deimesine izin verir. Dier bir deyile, merkez bankasna ncedenbelirlenmi sabit bir kurdan dviz satld zaman para miktar artar, merkezbankasndan dviz alnd zaman azalr.

Para Piyasas: Ksa vadeli (uluslararas piyasalar iin 90 gn ve daha az), ykseklikiditeye sahip finansal enstrmanlarn ilem grd piyasalardr.


26/42

Para Politikas: Ekonomik byme, istihdam art ve fiyat istikrar gibi hedeflereulaabilmek iin parann elde edilebilirliini ve maliyetini etkilemeye ynelikolarak alnan kararlar ifade eder. Uygulanmasndan sorumlu kurulular merkezbankalardr. Trkiye Cumhuriyet Merkez Bankas Kanununda, Bankann temelamacnn fiyat istikrar olduu ifade edilmitir.

Para Politikas Kurulu - Trkiye Cumhuriyet Merkez Bankas (Monetary PolicyCommittee): Fiyat istikrarn salamak amacyla para politikas ilke vestratejilerinin ve bu stratejiler erevesinde Hkmet ile birlikte enflasyonhedefinin belirlemesi, Trk Lirasnn i ve d deerini korumak iin gerekli

tedbirlerin alnmas ve yabanc paralar ile altn karsndaki muadeletini tesbitetmeye ynelik kur rejiminin, yine Hkmet ile birlikte belirlenmesi ile grevli veyetkili olarak Trkiye Cumhuriyet Merkez Bankas bnyesinde oluturulmu birkuruldur. Para Politikas Kurulu, Bakan (Guvernr)n bakanl altnda, Bakan(Guvernr) Yardmclar, Banka Meclisince yeleri arasndan seilecek bir ye veBakan (Guvernr)n nerisi zerine mterek kararla atanacak bir yedenoluur. Hazine Mstear veya belirleyecei Mstear Yardmcs toplantlara oyhakk olmakszn katlabilir.

Parann Dolam Hz (Velocity): Bir birim parann ka birim mal veya hizmetin eldeitirmesine imkan saladn gsterir. GSMH / Para Stou ile ifade edilir.

Parasal Byklkler: Parasal byklk, dolamdaki para ile finansal kurulularnparasal ya da paraya evrilebilir olan eitli ykmllklerinin toplam olaraktanmlanabilir. erdii varlklarn likit olma derecesine gre eitli parasalbyklk tanmlar bulunmaktadr. Bu parasal byklklerden M1, dolamdakipara ve vadesiz mevduat, M2, M1 ve vadeli mevduat, en geni tanml para arzolan M3 ise M2, repo ve B tipi likit fonlarn toplamndan olumaktadr. RezervPara, M1 ile fon hesaplar ve banka d kesimin mevduatlar toplamdr. Merkezbankasnn piyasadaki likiditeyi dzenlemek amacyla yapt ak piyasa ilemlerinedeniyle bankaclk kesimine olan nakit ykmllklerinin rezerv paraya

eklenmesiyle Parasal Tabana ulalmaktadr. Merkez Bankas Paras ise parasaltaban ve kamu mevduatlarnn toplamndan olumaktadr.


27/42

Parite: Bir lkenin paras esas alnarak dier lke parasnn bu esas alnan lkeparas karsndaki deeridir.

Petro-dolar: Petroln dolar cinsinden fiyatlanmas suretiyle petrol satlarndanelde edilen geliri tanmlamak iin kullanlmaktadr.

Piyasa Faiz Oran (Market Interest Rate): Para piyasasnda, para arz ve paratalebinin etkileimine gre belirlenen ve mevduatlar ile dier yatrmlar iindenen faiz orandr.

Piyasa Yapcl Sistemi (Primary Dealer): Birincil piyasa ilemlerinde etkinliiartrmak, ikincil piyasalarn ileyiini kolaylatrmak amac ile, hazine veyamerkez bankalarnn, borlanma senedi ihrac (ihale), dviz mdahalesi trilemlerinde sadece belli kriterlere gre setii banka ve dier baz kurululartaraf kabul ettii bir sistemdir. Piyasa yapcs ad altnda seilen kurulular, ikincilpiyasalarda aralksz ilem yapmak, kotasyon vermek, bir ihracn belli birmiktarn satn almak gibi ykmllklere sahiptir.

Portfy Teorileri: eitli risk ve getiri yaklamlar altnda portfy oluumlarninceler. Portfy oluumu ve ynetime ilikin, risk-getiri yaklam altndaportfyde yer alacak kymetlerin seim srecinin nasl ve hangi kriterlere greyaplacana ilikin ilk teorik alma 1952 ylnda portfolio selection ad altndaHarry Markowitz tarafndan yaplmtr (Bu ve sonraki almalar ile 1990 ylndaNobel Ekonomi dln bu konunun dier teorisyenleri ile paylamtr). Teorikyap, Markowitz Modeli, 1963 ylnda William Sharpen (1990 nobel dll dierteorisyen) Single Index Model ad altnda gelitirdii model ile basitletirilmi,bir anlamda hesaplama glklerinden arndrlarak daha uygulamaya ynelik birhale getirilmitir. Teorik yapnn gelime sreci, 1964 ylnda Sharp, 1965 ylnda

Linther, 1966 ylnda Mossin in ayr ayr gelitirdikleri Capital Assets Pricingmodel adl almalar ile devam etmitir. 1967 ylnda Steve Ross bu teori ile


28/42

balantl olarak Arbitrage Price Theory ad altnda yeni bir yaklamoluturmutur. Bu tr teorik almalar, optimal portfy ynetimi altnda younbir biimde kullanlmaktadr.

Pozisyon Fazlas (Long Position): Dviz, menkul kymet veya herhangi bir finansalenstrumanda sahip olunan net fazla pozisyonu ifade eder. rnein, 10 milyonABD dolar nakit pozisyon fazlasna sahip olmak, bir portfyde net olarak (nakitABD dolar borlar dldkten sonra) 10 milyon ABD dolar nakde sahip olmakanlamndadr. Dier bir deyile bir kymetteki fazla sahiplii ifade eder.

R

Reel Faiz Oran (Real Interest Rate): Nominal faizin enflasyondan arndrlmhalidir. Teknik olarak, nominal faiz oranndan, beklenen enflasyon orannnkarlmas ile bulunur. rnein,skonto edilmi, dier bir deyile bir bedel karl(iskonto) el deitirmi olan kymetlerin yeniden bir bedel karl (re-iskonto) el

deitirmesini ifade eder. Merkez bankalarnn, artlarn kendileri belirlemek artile eitli senetleri iskontoya tabi tutarak (re-iskonto), reeskont penceresi adaltnda para politikas uygulamalarnda kullandklar bir aratr faiz oran % 70,beklenen enflasyon oran % 60 ise, reel faiz oran % 10 dur.

Reeskont: skonto edilmi, dier bir deyile bir bedel karl (iskonto) eldeitirmi olan kymetlerin yeniden bir bedel karl (re-iskonto) eldeitirmesini ifade eder. Merkez bankalarnn, artlarn kendileri belirlemek artile eitli senetleri iskontoya tabi tutarak (re-iskonto), reeskont penceresi adaltnda para politikas uygulamalarnda kullandklar bir aratr.

Repo (Repurchase Agreement): Bir kymetin belli bir tarihte, belli bir orandan gerisatm vaadi ile almn ifade eder. leme konu olan kymet dn verilen para iin


29/42

teminat niteliindedir. Merkez bankas asndan repo ilemi Ak Piyasa lemlerierevesinde, piyasaya, ilem vadesi sresince, repoya tabi kymetler karlndageici olarak para verilmesini ifade eder.

Resesyon: Ekonomik bymenin belirli bir sre negatif ya da yava olmasdr.Ekonomide atl kapasitenin olmas ya da ekonominin uzun vadeli bymeoranndan daha dk bir oranda bymesi olarak da tanmlanabilmektedir.

Revalasyon: Ulusal parann yabanc paralar karsndaki deerinin artmasnifade eder. rnein, Trk Lirasnn ABD dolar karsndaki deerininin 1,3 YTLden1,2 YTL ye ykselmesi (ABD dolarnn deer kaybetmesi), YTL nin 0,1 Lira deerkazanmas anlamndadr.

Rezerv Para (Hard Currency): Merkez bankalar ile uluslararas finanskurulularnn portfylerinde bulunan dviz ve altn cinsinden varlklar ifadeetmektedir. Buna gre, deme aracnn rezerv para zellii tayabilmesi iin,dier paralar karsndaki deeri istikrarl olmal, dnya ticaretindeki pay bykbir lkeye ait olmal, dviz piyasalarnda rahatlkla alnp satlabilmelidir.

Risk-Getiri: Bir yatrmn ngrlen getirisi karlnda mevcut riskini ifade eder.Risk genelde yatrmn gemi getirilerinin standart sapmas (historical volatility)ile ifade edilir. Yatrmdan beklenen getiri ise (expected return), gemigetirilerinin ortalamasdr. Belli bir risk karlnda elde edilebilecek maksimumgetirilerin oluturduu risk-getiri erisine efficient frontier ad verilip, zelliklekarlatrma, lt (benchmark) amal kullanm sz konusudur. Vadesine kadarelde tutulduunda getirisi kesin olan tahvil-bono tr yatrmlar bu tr analizlerde

genelde risksiz yatrm olarak kabul edilirler. Ancak bu tr kymetler zerinde


30/42


31/42

Riskten Korunma (Hedging): Yatrm riskine kar korunmak amacyla finansalpazarlardaki aralar etkin ve doru bir biimde kullanarak olas ters fiyathareketlerine kar yatrmcnn yatrmn gvenceye almasdr. Yatrmc,karlalabilecek riskleri belirli bir deere drmek amacyla vadeli ilemszlemeleri yardmyla uzun pozisyon alarak gelecekte fiyatlarn ykseleceibeklentisi ile vadeli ilem szlemesi satn alabilir ya da ksa pozisyon alarakgelecekte fiyatlarn decei beklentisi ile vadeli ilem szlemesi satabilir.

S-

Sabit Kur Sistemi (Fixed Exchange Rate System): Ulusal bir parann yabanc birpara veya paralardan oluan bir sepet deerine sabitlendii ve bu deerinsrmesinin para otoritesi tarafndan bazen ak bazen de zmni olarak garantiedildii sistemlerdir. Ulusal parann deeri nceden belirlendiinden o andaki arztalep koullarn yanstmaz.

Saklama Hizmeti (Custodian Service): Tahvil, bono, altn ve benzeri kymetlerinsahip olan kii veya kurum adna bir szleme erevesinde saklanmashizmetidir (safe keeping). Trkiyede MKB ile Vadeli lemler ve Opsiyon Borsas(VOBA) nezdindeki piyasalarn tmnn takas ilemleri 'Takasbank' tarafndansonulandrlmakta, bu kapsamda 'Merkezi Kayt Kuruluu A..' ile arac

kurululara fiziksel saklama hizmeti sunulmaktadr.

Samurai Bonds: Yabanclar tarafndan, Japonyada, Japon Yeni zerinden yaplanmenkul kymet ihralardr. ounlukla 5 yl ve zeri vadede yaplan ihralardr.lk ihra 1970 ylnda Asya Kalknma Bankas tarafndan yaplmtr.


32/42

Satm Opsiyonu (Put Option): Satma hakkn ifade eder. Elinde opsiyon kontratnbulunduran tarafa, opsiyona konu olan kymeti yine opsiyonda belirtilen artlardasatma hakkn verir ancak bir ykmllk getirmez. Piyasa koullarna bal

olarak opsiyonu elinde bulunduran taraf opsiyonu kullanmayabilir. Opsiyonunkullanlmas exercise edilmesi olarak ifade edilir. Opsiyonu satan taraf ise, alantarafn opsiyonu kullanmak istemesi durumunda kontrat artlarn yerinegetirmekle ykmldr.

Satn Alma Gc Paritesi: Belli bir sepetteki ticarete konu olan benzer mal vehizmetlerin farkl lkelerdeki fiyatlarn birbirine eitleyen dviz kurudur. Satnalma gc paritesi hesaplanrken sadece ticarete konu olan mal ve hizmetler gznnde bulundurulduundan bu tr bir hesaplama iki lke paras arasndakideiim orannn gerek deerini lmekte yetersiz kalabilmektedir.

Sat (Ask, Offer): Piyasa katlmclarnn, piyasada ilem gren deerleri (dviz,menkul kymet gibi) satmaya istekli olduklar fiyattr.

Senyoraj "Beylik Hakk" (Seniorage): Para basma yetkisini elinde tutan kurumun,bu yetkisi dolaysyla para basarak elde ettii reel gelirdir. Para stoundaki

deiimin fiyatlar genel seviyesine oran ile ifade edilir. Enflasyonun sadece paramiktarndaki artndan kaynaklanmas durumunda, senyoraj ve enflasyon vergisibirbirine eit olur.

Sermaye Piyasas (Capital Market): Bir yldan uzun vadeli yatrm aralarnn ihraedildii ve ilem grd piyasalardr.


33/42

Son Kredi Mercii (Lender of Last Resort): Merkez bankalarnn, para otoritesi olmasfatlar ve finansal istikrar salama ykmllkleri nedeniyle, sistemde ortayakan fon aklarnn piyasadan karlanamamas halinde, son bavuru merciimerkez bankasna bavurup, bu ad altnda dzenlenmi imkanlardanfaydalanmasn ifade eden bir kavramdr.

Spot Valr: Mali piyasalarda gerekletirilen bir ileme bal demelerin ilemin

yapld gn takip eden iki i gn sonrasnda gerekletirilmesidir.Spot valrleyaplan bir ilem, rnein Pazartesi gn gereklemi ise demeler arambagn yaplmaktadr. Dier bir deyile spot valr, parann kullanma hazr olacatarihi ifade eder. lem tarihi ile kullanm tarihi arasndaki fark, mesajlarnhazrlanmas, kontrollerin yaplmas, fonlarn temini gibi ilemlerin belli bir zamangerektirmesindendir.

Spot Piyasa: Spot piyasa bir rnn al veya satnn ilem tarihinde belirlenenfiyat zerinde en ok iki i gn sonrasnda gerekletirildii piyasadr.

Stagflasyon: Bir ekonomide retimin dt ya da en azndan artmad birortamda enflasyon ykseldii zaman meydana gelen durumu ifade etmektedir.

Sterilizasyon: Merkez bankalarnn, eitli nedenlerle ortaya kan para arzartlarnn etkilerini dengelemek iin yaptklar ak piyasa ilemleridir. rneinmerkez bankas dviz satn ald zaman para arzndaki art menkul deerler

satyla piyasadan ekmeye alr ve bu ekilde dviz piyasasna yaplmmdahaleyi sterilize etmi olur.


34/42

STRIP (Separate Trading of Registered Interest and Principal of Securities):Kuponlu bir menkul kymetin anaparas ve kuponlarnn ayr ayr ilemgrebilmesi amac ile ayrtrlmasn ifade eder. Ama, zellikle uzun vadelikuponlu ihralarn yatrmc asndan kullanm alann geniletmek ve bu trihralarn talebini artrmaktr. Hazine Mstearl tarafndan bu amala bazdeiken faizli kuponlu ihralarn anapara ve kuponlar ayrtrlmtr.

Subprime Piyasalar: Kredi gemii iyi olmayan kiilerin daha yksek faizle kredialabildikleri piyasalardr. Eer bu kredi ev almak amacyla ekilmise subprimemortgage olarak adlandrlmaktadr. Krediyi veren kurulular bu kredileri riskgruplarna ayrarak tekrar piyasaya srebilmekte ve bunlar satn alacakyatrmclar arayabilmektedir.

Sre (Duration): Sabit getirili, kupon demeli bir menkul kymetin, anapara vekupon demelerinin net bugnk deerlerinin, kupon deme dnemleri ilearlklandrlarak bulunan vadesidir. skontolu, kupon demesi olmayankymetlerde, duration, kymetin vadeye kalan sresine eittir. Risk lmasndan, menkul kymetin piyasa faizine olan duyarlln ler. Dk kupondemeli, uzun vadeli kymetlerin sresi (duration) daha uzun, dier bir deyile,faiz riski daha fazladr. Farkl vade ve kuponlu yatrm aralar ile bu tr maliaralardan oluan portfylerin birbirlerine gre hangi oranda faiz riski ile kar

karya olduklarnn karlatrlmasnda kullanlr. Efektif vade olarak daadlandrlr.

Swap: ki tarafn bir varlk ya da ykmlle bal olan nakit akn aralarndadeitirdikleri ilemdir. rnein on yllk sabit faizli borca sahip bir firma ile

benzer ancak dalgal faizli borca sahip bir firma birbirlerinin ykmllklerini


35/42

deitirebilir. Swap ilemlerinde, faiz oranlar ile dviz kurlarndaki deimelersonucunda ortaya kan riski en aza indirmek amalanmaktadr.

irket Birlemesi (Merger): irketlerin birleerek daha byk bir irketoluturmalardr. Merger genellikle gnll olarak gerekletirilen birlemeanlamnda kullanlan bir terim olmasna karlk bir irketin baka bir irketidevralmas ilemi iin de kullanlabilmektedir. Ancak bir irketin dier bir irketidevralmasnda mergerdan farkl olarak bir iletmenin baka bir iletmenin hissesenetlerini satn alarak onun hukuki varlna son vermesi sz konusudur. Ayrcamerger durumunda devralma ileminden farkl olarak birlemeden oluan irket

yeni bir ad (genellikle iki firmann adnn birlikte kullanm) almaktadr.

T

Tahvil: hra vadesi 1 yldan uzun menkul kymetlerdir.

Teknik Analiz: Fiyat, hacim gibi gstergelerden hareketle, gemi dnem piyasahareketlerinin analiz edilerek bu yolla gelecee ynelik olarak fiyat tahminleriyaplmasdr. Bu amala, eitli grafik oluumlarndan ve istatistiksel metodlardanfaydalanlr. Grafikler zerinde gemi fiyat hareketleri nedeniyle ortaya kanoluumlarn gelecek iin gsterge oluturduu, dolaysyla bu tr oluumlarnalm-satm iin gsterge olarak kullanlabilecei varsaymna dayanr. Bu tranalizler, rnein, gemite gerekleen en dk fiyatlarn, dier bir deyile

fiyatlarn dnd, ykselmeye balad noktalarn destek noktas olduu,dolaysyla alm iin bu noktalarn beklenmesi (kriter olmas) gerektiini, yinegemite gerekleen en yksek fiyatlarn diren noktas olduunu ve satmiin dikkate alnmas gerektiini ngrr.

Ters Repo (Reverse Repurchase Agreement): Bir kymetin belli bir tarihte, belli birorandan geri alm vaadi ile satmn ifade eder. Merkez bankas asndan reverse


36/42

repo ilemi Ak Piyasa lemleri erevesinde, piyasadan, ilem vadesi sresince,verilen kymetler karlnda geici olarak para ekilmesini ifade eder.

Tezgah st Piyasalar (Over the Counter "OTC"): Organize olmayan, belli bir yapaltnda toplanmayan piyasalardr. lemler taraflar arasnda karlkl anlamayoluyla gerekletirilir.

Tutsat (Trk Dil Kurumunun ktisat Terimleri Szl'nde 'Mortgage'n Trkekarl olarak yer alan ifade): Banka veya benzer bir finans kuruluu tarafndankonut, arsa gibi tanmaz mallar zerinden gerekletirilecek ipotek karlndauzun vadeli konut kredilerinin kullandrlmasn ngren bir tr gayrimenkulfinansman sistemini ifade etmektedir. Bu sistemde kiiler talep ettikleri tanmazmal iin belirli bir peinat demekte, geri kalan tutar ise finans kuruluutarafndan dn verilerek karlanmaktadr. Sz konusu finans kuruluu, dnverdii tutar (kredi) geri denene dek, tanmaz mala el koyabilme yetkisinisahiptir. Borcun geri demesi nceden belirlenmi deme serisine uyarak sabit yada deiken faizle gerekletirilebilmektedir. Finansal kurulular kullandrdklartutsat (mortgage) kredilerini teminat gstererek tahvil ihra edebilmekte veborlanabilmektedir.

Tketici Fiyat Endeksi (TFE): Tketici tarafndan satn alnan mal ve hizmetlerin

fiyatlarndaki deiimleri len endekstir. TFE hesaplanrken ilk olarak, lkeningenelini temsil eden bir rnek kitlenin bir yl iinde hangi mal ve hizmete nekadar para harcad hesaplanmaktadr. Bu hesaplamadan kan sonuca greharcama gruplarna endeks ierisinde farkl arlklar verilmektedir. Bylelikle burnek kitle tarafndan yksek oranda tketilen mal ve hizmetler daha yksek birarla sahip olurken daha az tketilenler daha dk bir arla sahipolmaktadr. Yln her aynn belirli gnlerinde ve belirli alveri merkezlerindenalnan mal ve hizmet fiyatlarndaki deiim, bu arlklara gre llerek o ayntketici enflasyon rakamna ulalmaktadr.


37/42

Trev Piyasalar: Standartlatrlm trev ilem szlemelerinin vadeli alnpsatld, gerekletirilen takaslarn bir kurum tarafndan garanti edildii, borsabnyesinde ileyen piyasalardr. Trev piyasa ilemleri olan futures, forward,opsiyon ve swap piyasa oyuncular tarafndan riskten korunmak ya da kr eldeetmek amacyla kullanlabilmektedir.

Trev rnler (Derivative Products): Getirisi baka bir kymetin getirisinebalanm, dier bir deyile baka bir kymetin getirisinden tretilmi maliaralardr. Futures ve opsiyon szlemeleri bu aralara rnektir. Bu tr aralar,dviz, faiz, altn gibi her trl rn zerinden tretilebilir. Byle bir durumda,rnein dviz zerine yazlan bir opsiyon kontratnda, opsiyon kontratnn getirisizerinden tretildii dvizin piyasadaki hareketine bal olacaktr.

U-

Ulusal Risk (Sovereign Risk): Bir yatrmcnn yerleik olduu lke dnda bir lkemenkul kymetine yatrm yaptnda karlat risktir. Yatrm yaplan lkemerkez bankasnn ya da yetkili otoritesinin dviz kuru dzenlemelerinideitirerek dviz cinsinden ykmllklerinin deerini azaltabilmesi ya da

tamamen sfrlayabilmesi, borcu veya faiz demelerini gerekletirmemesi gibiriskler ulusal riski oluturmaktadr.

ncl Piyasa: Tezgahst piyasalarda (OTC) yaplan ilemler, ncl piyasailemi olarak adlandrlr.

retici Fiyat Endeksi (FE): Ekonomide retim srecinde girdi olarak kullanlanmaddelerin fiyatlarndaki deiimleri toptanc aamasnda len endekstir. Bunagre FE, tarm, balklk, madencilik, imalat sanayi ve enerji sektrndeki(elektrik, gaz, su) rnlerin fiyatlarndaki deiimleri lmektedir.

V


38/42

Vadeli lemler: Spot (iki i gn) ilem tarihini aan ileri bir tarihte teslimi szkonusu olacak bir kymetin (dviz, faiz, mal) vadesi, miktar ve fiyatnn bugndenbelirlenerek szlemeye baland ilemlerdir. Forward, future ve opsiyonlar bu

tr ilemlere rnektir.

Vadeli lemler Szlemesi: Szlemenin taraflarna, zerinde anlalan fiyattan,standartlatrlm kalite ve miktardaki bir mal veya kymeti belirlenen ileri birtarihte alma veya satma ykmll veren szlemedir.

Vadeli Piyasalar: Vadeli piyasalar belirli bir rnn, fiyat bugnden sabitlenmekkouluyla ileri bir tarihte teslim edilmesi taahhdn ieren szlemelerin alnpsatld piyasalardr.

Vadeye Kadar Getiri (Effective Rate of Return): Bir menkul kymetin vadesinekadar tutulmas sonucu elde edilecek getiriyi ifade eder. Effective rate of returnolarak da adlandrlr.

Valr (Value Date): zerinde anlama salanan bir ilemin, fiilen yerinegetirilecei rnein, karlkl olarak hesaplara alacak ve bor kaydedileceitarihtir. Benzer ekilde bir fonun, rnein mevduatn sahibi tarafndan fiilenkullanlabilecei tarihi ifade eder.


39/42


40/42

Ynetilen Dalgal Kur Rejimi (Managed Float): Resmi bir kur hedefi olmakszndviz kurlarnn serbest olarak piyasada belirlendii, ancak otoritelerin piyasayadviz satmak ya da piyasadan dviz almak suretiyle kurlara mdahale edebildiikur rejimidir.

Yksek Riskli Yatrm Fonu ("Hedge Fon" karl olarak SPK'nn Yatrm Fonlarnalikin Esaslar Teblii'ne eklemeler yapan deiiklik taslanda ngrlen ifade):Belirli kstlamalar en aza indirgenmi, mmkn olduunca esnek yatrmstratejisi izlenebilen bir yatrm fonu trn ifade etmektedir. Hedge fonlarnnormal yatrm fonlarndan temel fark, aa sat yapabilme ve borlanabilme(bor alnan kaynakla yatrm yapabilme) olanaklardr. Bununla birlikte hedgefonlar sayesinde yatrmc, ksa ve uzun pozisyon alabilmekte, arbitraj stratejileriuygulayabilmekte, deerinin altnda fiyatlanm bir menkul kymeti ayn andahem alp hem satabilmekte, opsiyonlara veya tahvillere yatrm yapabilmekte vedk risk altnda yksek getiri elde etme imkan tayan her trl piyasada

yatrm yapabilmektedir.

Z

Zorunlu Karlk Oran: Mevduat kabul eden finansal kurumlarn bu mevduatlarakarlk olarak merkez bankasnda tutmak zorunda olduklar mevduatlarnnkanunen saptanan orann ifade etmektedir. Merkez bankalar bu oran bir parapolitikas arac olarak kullanabilmektedir. Eer bankalar atl rezervlere sahipdeilse, zorunlu karlk oran artrldnda bankalar verdikleri kredileri geriarrlar ve bu durum para arznn azalmasna neden olur. Zorunlu karlk orandrldnde ise zorunlu karlklarn bir ksm kullanlabilir rezerv ekline

dnr, bu da bankalarn kredi tabann artrr. Bankalarn kredi tabanngenilemesi de para arznn artmasna neden olur.


41/42


42/42

Kaynaka:

http://www.tcmb.gov.tr/

Documents

Ekonomi Terimler Sözlüğü