EKOLOJİK ARAŞTIRMALAR

• Araştırma Tipleri: • Kantitatif (Niceliksel) Araştırmalar• Kalitatif (Niteliksel) araştırmalar.

Kantitatif (Niceliksel) Araştırmaların Tipleri ve Çalışma Birimleri:

Araştırma Tipi Çalışma Birimi

A.Betimleyici Araştırmalar: (deskriptif) 1.Tanımlayıcı Araştırmalar2.Tarama Çalışmaları3.Geçerlilik Çalışmaları4.Olgu ÇalışmalarıA.Gözleme dayalı (Analitik ) Araştırmalar1.Ekolojik (Karşılıklı İlişki ) Araştırmaları2.Vaka Kontrol (Vaka- Kaynak) araştırmaları.3.Kohort (izleme) araştırmaları4.Kesitsel Araştırmalar

BireylerBireylerBireylerHastaneler

ToplumlarBireyler

BireylerBireyler

Ekolojik Çalışmalar

• Korelasyonel çalışmalar ya da karşılıklı ilişki çalışmaları olarak da adlandırılırlar.

• Ekolojik çalışmalar sıklıkla epidemiyolojik çalışmaların başlangıcında kullanılırlar.

• Analiz edilecek olan çalışma birimi tek tek kişiler olmayıp, toplumlar veya gruplardır.

• Örnek: Bir araştırmacı grubun (Clark ve ark.) yaptığı çalışmada ülkede astım ilaçlarının ortalama satışları ile astımdan alışılmadık biçimde yüksek sayıda ölümlerin ortaya çıkması arasında bir ilişki gösterilmiştir.

• Aspartam kullanımının artışı ile kanser arasındaki ilişki. • iyotlu tuz kullanımı ile endemik guatr arasındaki ilişki.• Sudaki flor miktarının diş çürükleri ile ilişkisi. • Diyet hastalık ilişkisinin erken dönem incelemeleri.• Farklı kültürlerdeki korelasyon çalışmaları ile toplumlarda

zaman içindeki değişmeler, özel grupların özellikleri, göçmenlerin gıda tüketimi ve hastalık değişimleri incelenebilir.

• Bu çeşit ilişkiler değişik ülkelerdeki ya da değişik bölgelerdeki toplumları aynı zaman süreci içerisinde birbirleri ile karşılaştırma olanağı sağlar .

• Bulgaristan, japonya ve Finlandiya’da 1970-1985 yılları arasındaki felçlere bağlı ölüm hızları

Üç ülkede felçlere bağlı ölüm hızları

Türkiye Ulusal Düzey ve Beş Bölge İçin Kaba Ölüm Hızının ve Hastalık GruplarınaGöre Ölüm Hızlarının Karşılaştırılması (UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye)

• Ya da bir ülkedeki aynı toplumu farklı zamanlarda karşılaştırmak yolu ile ortaya konabilir.

Tüm dünyada kalp ve damar hastalıklarına bağlı ölümler

28

34 36

15

0

5

10

15

20

25

30

35

40

Kalp ve Damar Hastalıkları 28 36

Bulaşıcı Hastalıklar 34 15

1900 2020

Şekil 1. Bağlar 1 Nolu, Batıkent, Yenikapı ve Şehitlik Sağlık Ocaklarına Başvuran İshal Olgularının Aylara Göre Dağılımı

(2000-2001 )

0200400600800

10001200140016001800

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Aylar

Olg

u Sa

yısı

2000 2001

Arıtılmış suyun verilmesi

• Bir önceki yıl ile karşılaştırma yapabilmek için de şehre su verilmeye başlanmadan önceki bir yılın sağlık ocağı kayıtlarından gastroenterit vakaları çıkarılmıştır.

• Araştırmanın yapıldığı 4 sağlık ocağının bölgelerinin % 95’ine 2001 yılı haziran ayından itibaren arıtılmış su verilmeye başlanmıştır.

• 2000 yılına göre 2001 yılında ishal ve gastroenterit vakalarında % 25 lik bir azalma görülmüştür.

• Temiz ve yeterli içme ve kullanma suyunun şehre verilmesi ve kişi başına günlük su kullanımının artışı ile ishalli hastalıkların sıklığı arasında arasında ters bir koreklasyon vardır.

• Bu da araştırma sonunda saptanmıştır.• Burada su tek faktör müdür? • Ya da suyun arıtılmış olması mı daha etkilidir. • Yoksa yeterli su verilmesi mi etkilidir. • Ya da başka faktörler de var mıdır. • Bunlar ileri analizlerle ya da başka çalışmalarla

bulunabilir.

• Ekolojik çalışmalar daha önceleri sosyal bilimciler tarafından kullanılmıştır.

• Halk sağlığı açısından sağlık durumunun toplum bazında değerlendirilmesi ve toplumlar arası karşılaştırmalar daha büyük önem taşımaktadır. Bu nedenle epidemiyologlar ilgi göstermektedir.

• Ekolojik çalışmalar 1980 sonrası dönemde analitik yöntemler ile zenginleştirilerek, sadece "tanımlayıcı" özelliğinden kurtularak, birtakım hipotezlere yönelik bilgi üretmek amacıyla da kullanılmaya başlamıştır.

• Ekolojik ölçüm, analiz ve yorumlar, kişiye özgün veriye dayalı epidemiyolojik çalışmalardakinden farklıdır.

• Ekolojik ölçümler kişiye özel değil gruba özeldir;yani, o grupta yaşayan herkes ilgili ölçümden eşit etkileniyor kabul edilir.

Ekolojik ölçümler 3 ana gruba ayrılabilir:

• 1. agregat ölçümler, gruba özel yapılmış gözlemözetleridir (sigara içenlerdeki ortalama yaş, aile gelirineait ortanca değer vb.),

• 2. çevresel ölçümler, grubun yaşadığı ya da çalıştığıortama ait hava kirliliği ölçümü, manyetik radyasyonölçümü vb. ölçümlerdir; kişinin maruz kaldığı özgündeğeri bulmak konusunda özel çaba aranmaz,

• 3. global ölçümler ise, nüfus yoğunluğu, mevcut yasalar,sağlık sunum tipi vb., kişisel karşılığı olmayan, ancakiçinde yaşanılan toplumda varolan ve kişilerin sağlık vehastalık durumlarını etkileyebilecek birtakım globaldeğerlere yönelik ölçümlerdir.

• ekolojik analizlerde, tüm değişkenler için analiz birimi gruptur: grup, okul, çalışma ünitesi, ilçe, zaman dilimi, belirli bir sağlık kuruluşu olabilir.

• Analiz bu birime özel yapılır. Dolayısıyla, sigara içme ile solunum fonksiyon testleri arasında bir ilişki çalışıldığında okuldaki hangi bireyler sigara içiyorlar ve solunum fonksiyonları azalmış diye incelenmez, yerine, sigara içenlerdeki ortalama FEV1 değeri vb. rapor edilir.

Ekolojik araştırmaların güçlükleri• Uygulamanın basit olması nedeniyle çekici

olmasına karşın ekolojik çalışmaların yapılması ve yorumlanması genellikle zordur.

• Ekolojik çalışmalar genellikle başka amaçlar için toplanmış verilere dayanır.

• Farklı maruziyet derecelerine ve sosyo-ekonomik faktörlere yönelik veriler mevcut değildir.

• Analiz edilecek olan birim bir toplum veya grup olduğundan maruziyet ile bunun etkisi arasındaki kişisel etkileşim tam olarak yapılamaz.

Şarap tüketimi ile koroner kalp hastalığıarasındaki ilişkiyi çalışan bir araştırmada,"koroner kalp hastalığına karşı günde 2bardak şarap tüketmek koruyucudur"çıkarımı, araştırma grubuna dahil "A"kişisinin kişisel koroner arter hastalıkriskini hesaplamaya yetmeyecektir.

• Sigara ile akciğer kanseri arasındaki ilişki araştırılırken – herkes aynı süre sigara içmemiştir. – Aynı dozda içmemektedir. – Aynı sigarayı içmemektedir.

• Ekolojik araştırmaların en çekici yönü • Çok farklı özelliklere sahip toplumlardan

elde edilen verilerin kullanılabilmesinin mümkün olmasıdır.

• Değişik miktarlarda tuz tüketimi olan toplumlarda özofagus kanseri hızları incelenmiş,

• Çin’in Hennan eyaletinde özofagus kanseri mortalite hızı ile yüksek tuz tüketimi arasında ilişki olduğu görülmektedir.

• Bununla birlikte özofagus kanserine neden olan diğer olası faktörleri tamamen dışlamak olanaksızdır.

• Bu bölgede alkol tüketimi de fazladır ve alkol de özofagus kanseri nedenlerinden birisidir.

• Ekolojik veriler temel alınarak doğru olmayan sonuçlar çıkarılırsa ekolojik hata veya taraf tutma yapılmış olur. (dondurma tüketimi suda boğulma)

• Değişkenlerle grubun düzeyi arasında gözlenen ilişkinin, değişkenlerle tek tek kişiler arasında da olması gerekmez. Ekolojik yanılgı (Ecologic Fallacy), ekolojikaraştırmalarda elde edilen ekolojik ilişkinin kişi bazındavarolan bir biyolojik etkiyi yansıtamayabilmesindenkaynaklanır.

1. Bunun en önemli nedeni, grup içinde etkene maruzkalma ve diğer değişkenlere ilgili özelliklerin homojenolmamasıdır. Yani grubun homojen olmamasıdır.

1951 yılında dinsel inançlar ile intiharlar arasındabir ilişki olup olmadığım ekolojik bir araştırma ileçalışan Durkheim,iki bölgede Protestanlar ile Protestanolmayanları karşılaştırdığında, "Protestanlarındiğer gruba göre intihar riskinin 7.6 kat dahafazla olduğu" sonucuna varmıştır.

Oysa ki, bölgeler sadece protestan olanlar veolmayanlar olarak ayrılamayacağı ve her ikibölgede de farklı dinsel inançlara sahip olanlarolabileceği gözden kaçmıştır. Nitekim, olaydetaylı olarak incelendiğinde, Protestan bölgesiolarak isimlendirilen grupta az sayıda da olsaKatolik olduğu ve intiharların, farklı dinsel inancasahip kişiler ile aynı ortamı paylaşan bu Katolikazınlıkta sık olarak görüldüğü, bunun da intiharhızında Protestan "grup" lehine bir yanlılıkoluşturduğu gözlenmiştir

Tüm ekolojik araştırmalarda hatakaynaklarını azaltmada kullanılabilecek enetkin yöntem, olabildiğince kişi tabanlı veritoplamak ve kullanmaktır. Etkene maruzkalma durumu ekolojik olarak ölçülse dahidiğer değişkenler için veriler kişiye özeltoplanabilir.

2. Önemli diğer bir hata kaynağı ise,karıştırıcı faktör kontrolünün tamyapılamamasıdır. Ekolojik çalışmaanalizlerinde grup bazında olası karıştırıcıfaktörlere ait bilgi olsa ve analize dahiledilse dahi, aynı faktörün grup bazında vekişi bazında karıştırıcı etki gücü aynıolmayabileceği için, karıştırıcı faktörkontrolü eksik olacaktır.