Embed Size (px)
Citation preview
EKOLOGIJA LOVNE DIVLJAČI
Ekologija – nauka koja proučava odnose ţivih bića prema sredini
Ekologija divljači – proučava meĎusobne odnose divljači, odnos divljači prema sredini
i uticaj sredine na ţivot divljači
Habitat – prirodno stanište organizma ili populacije
Liebig-ovo pravilo minimuma ističe da je najznačajniji onaj faktor sredine koji
najviše odstupa od optimuma.
Poznavanje pravila minimuma vaţno je u lovnoj delatnosti, pri povećavanju brojnosti
populacija neke vrste divljači i kod udomljavanja novih vrsta u neko lovište.
Faktor koji najviše odstupa od optimuma dovodi do premale gustine populacija divljači
U odnosu na stepen širine ekološke valence pojedine vrste divljači mogu biti:
- eurivalentne
- stenovalentne
PODELA EKOLOŠKIH FAKTORA
I. Abiotički faktori
1. Klimatski: a) svetlost
b) temperatura
c) vlaţnost
d) vazduh
2. Edafski (zemljište, stene, pedološka podloga)
3. Orografski (reljef, nadmorska visina, nagib terena, ekspozicija itd.)
II. Biotički faktori
1. Uzajamni uticaji izmeĎu organizama
2. Antropogeni faktor (uticaj čoveka)
Temperatura
Vertikalni i horizontalni gradijenti temperature u biosferi.
Horizontalno – u odnosu na geografske koordinate (najmanje oscilacije su ne ekvatoru)
Vertikalno – u odnosu na nadmorsku visinu. Divljač planinskih predela (npr. divokoze,
kozorozi, jeleni, srndaći) migrira u toplije juţnije padine i niţe predele zimi, a leti je
smer migracije obrnut.
Horizontalni gradijent dovodi do seobe nekih vrsta pernate divljači (šljuke, divlje
patke, divlje guske, divlji golubovi, prepelice).
Divljač ima dlaku ili perje koja pomaţe termoregulaciji; linjanje i mitarenje.
Muţjaci divokoze menjaju dlaku krajem septembra, a parenje počinje ranije.
Parenje jelenske i srneće divljači ranije počinje u nizijskim nego u brdskim lovištima.
Termalne vibracije segmenta alfa heliksa proteinskog molekula
Početak parenja kod zečeva, ali i kod pernate divljači zavisi od klimatskih uslova.
Netrpeljivost muţjaka i borba za ţenke, posebno izraţeni pred parenje kod jelena,
srndaća, muţjaka divokoze, divljih veprova i dr.
Klimatska pravila:
- Bergmanovo
- Alenovo
- Glogerovo
Bergmanovo pravilo. Homeotermi su manji u toplijim krajevima.
Lisica u Skandinaviji ima duţinu lobanje od 155 mm, a u Sardiniji svega 131 mm.
Gavran ima na Himalajima raspon krila 500 mm, a na Sardiniji 310 mm.
Alenovo pravilo. Izbočeni delovi tela su kraći kod sisara na severu.
Glogerovo pravilo. Intenzitet melaninske pigmentacije kod homeoterama
raste sa temperaturom i vlaţnošću.
Alpski zec (Lepus timidus)
Lepus europeaus
leti
zimi
Uticaj ekoloških uslova na razmnoţavanje divljači
- poligamija
- monogamija ( npr. poljska jarebica)
poliandrija (liskonogi gnjurac, borbene koke)
poliginija (jelen, srndać, divlja svinja)
Parenje, raĎanje ili leženje i nega mladunaca.
Pernata divljač pravi gnezda, mada neke ptice koriste tuĎa gnezda, npr. kukavica.
Divlji golubovi se gnezde u dupljama i pećinama, muţjak donosi materijal za gnezdo,
a ţenka ga pravi.
Ţenka fazana ima jednostavno gnezdo na zemlji ili
udubljenju sa malo trave.
Kod nekih ptica muţjak pravi gnezdo,
a ţenka ga unutra oblaţe, ili muţjak
pravi gnezdo koje se ţenki ne svidi pa
onda pravi novo, ili muţjak napravi više
gnezda, a ţenka bira najprikladnije.
Leţanje na jajima i briga o mladuncima.
- kod divljeg goluba ţenka sedi ujutro od 3 sata do 10 sati prepodne,
a nakon toga muţjak.
- kod fazana na jajima leţi samo ţenka, slično je i kod poljske jarebice, ali ako ţenka
ugine, nastavlja samo muţjak.
- kod Falconiformes ţenka leţi na jajima, a muţjak donosi hranu.
Kod poljske jarebice oba roditelja
vode brigu oko nege mladunaca,
a kod fazana samo ţenka.
Dlakava divljač pravi nastambe za leţenje mladunčadi, na zemlji ili pod zemljom.
Većinom, brigu o mladima vode ţenke.
Polni nagon dlakave divljači zavisi od godišnjeg doba, prvenstveno temperature vazduha.
Polna raspaljenost (oestrus) kod dlakave divljači moţe biti jednom godišnje
(monestrične) ili više puta godišnje (poliestrične).
Monestrične vrste: jelen, srna, divokoza itd.
Poliestrične vrste: npr. zec
Polna raspaljenost i duţina trajanja
graviditeta prilagoĎeni su uslovima
prirodne sredine, mladunci se tako
raĎaju u periodu kada su najbolji
uslovi za ishranu.
U doba polne raspaljenosti semenici se povećavaju usled dejstva hipofize.
Kod većine vrsta dlakave divljači muţjaci ţive sami, a za vreme parenja se
pridruţuju ţenkama (npr. jelen, srna, vepar, zec, divokoza itd.). Takvi muţjaci
ne brinu o mladuncima.
Period gravidnosti traje različito kod dlakave divljači:
- košuta 270-290 dana
- košute jelena lopatara 240 dana
- srna 288 dana
- divokoza 21 sedmica
- ţenka muflona 5 meseci
- ţenka kozoroga 5 meseci
- divlja svinja 20 sedmica
- zečica 42 dana
- lisica 9 sedmica
- medved 240 dana
- vuk 3 meseca
Srne se pare u julu i avgustu, nakon čega se razvija zametni mehurić dijametra
oko 1 mm, a dalji razvoj miruje sve do decembra (dijapauza, embriotenija).
Dijapauza se javlja i kod medveda, kune, jazavca idr. Dijapauza omogućava da se
mladunci rode u prikladno doba godine.
U odnosu na regulaciju telesne temperature svi organizmi se dele u dve grupe:
- pojkilotermi
- homeotermi
Kod nekih vrsta mladunci su u početku pojkilotermi, a zatim se uspostavlja homeotermija:
kod hrčka do starosti 32-44 dana, kod divljeg goluba do 15 dana starosti.
Hibernacija – zimski san:
- medved, jazavac i veverica više “dremaju” nego što spavaju
- pravi zimski san postoji kod hrčka i puha.
Tokom hibernacije:
- smanjuje se telesna temperatura skoro na 0 ºC.
- termoregulacija gotovo potpuno prestaje
- metabolizam je smanjen
- krvotok je smanjen
- otkucaji srca su reĎi
- disanje ima slabiji ritam
- smanjuje se teţina tela
- troši se rezervna hrana
- smanjuju se fiziološke funkcije.
Estivacija je period mirovanja tokom
suše, javlja se u tropima i aridnim
oblastima.
Migracije su ekološka pojava kada se divljač seli u predele sa povoljnijim
uslovima ishrane, temperature, vlage i drugih uslova.
Tipovi migracija:
- povremene
- vertikalne – u planinskim sredinama, sa severnih na juţne i viših u niţe delove lovišta
- dnevne – u prirodnoj sredini u potrazi za hranom, vodom ili zaklonom
- prigodne – pod uticajem posebnih okolnosti, npr. šumskog poţara
Emigracija – kad se divljač stalno iseli iz neke sredine, bez povratka
Imigracija – doseljenje divljači u novu sredinu gde stalno ostaje i razmnoţava se
Ptice stanarice: fazani, poljske jarebice, neke vrste divljih pataka, šojke, sove,
jastrebovi, orlovi, veliki i mali tetrebi (ukupno oko 40% vrsta pernate divljači)
Ptice selice: divlje guske, labudovi, severne vrste divljih pataka, šljuka, čvorak, ţdral
(ukupno oko 60% vrsta pernate divljači)
Većina ptica tokom seobe leti u jatima, neke u parovima, a neke pojedinačno.
Neke ptice prelete pri seobi i do 34 000 km, brzina leta i do 225 km/h.
Brzina leta nekih vrsta:
- divlja patka 70 – 95 km/h
- vrana 50 – 72 km/h
- sivi soko 90 km/h, u lovu i do 360 km/h.
Jato divljih gusaka
Srednja visina leta pri seobi je 250 do 400 m,
retko i do 2 km.
Ptice se u proleće vraćaju uglavnom istim putem,
ali ima i odstupanja, što zavisi od atmosferskih
prilika, prostora sa hranom i odmarališta.
Ptice Evrope najčešće lete u jugozapadnom smeru,
mada ima vrsta koje ne lete najkraćim putem.
Svetlost
Svetlost se koristi u fotosintezi da bi se stvorila primarna organska materija i
kiseonik neophodan za disanje divljači.
Boja i gustina perja divljači mogu da pruţe zaštitnu ulogu protiv prejake insolacije.
Ekološki faktori deluju kao kompleks – svetlosne ali i temperaturne promene tokom
godine dovode do linjanja dlakave, odnosno mitarenja pernate divljači.
Kvalitet trofeja jelena i srndaća ne zavisi samo od genetičke osnove roditelja i hrane,
već i o broju sunčanih dana tokom godine.
Svetlosno zračenje nosi sobom i toplotu, vaţno je za embrionalno razviće jaja kod
fazana i druge pernate divljači.
U odnosu na dnevno-noćni ritam aktivnosti, divljač se deli na:
- dnevnu (aktivna od izlaska do zalaska sunca) – tu spada najveći broj vrsta
- noćnu
- sumračnu
- indiferentnu
Sova – primer noćne grabljivice
Voda
Količina vlage u vazduhu je veoma značajna za lovnu divljač.
Apsolutna vlažnost vazduha je teţina vodene pare u gramima na jedan kubni metar.
Relativna vlažnost je stepen zasićenja vazduha kod iste količine vodene pare, ali uz
razne temperature vazduha, izraţava se u procentima.
Vlaţnost vazduha utiče na fertilitet divljači.
Vlaţnost vazduha u kombinaciji sa ostalim faktorima utiče na postizanje maksimalne
nosivosti kod pernate divljači, to je posebno značajno u tehnološkom procesu
veštačkog uzgoja u inkubatorima (npr. fazan, poljske jarebice, divlje patke idr.).
U odnosu na zahteve prema vlaţnosti vazduha ţivotinje mogu biti:
- stenohigre (osetljive na oscilacije vlaţnosti vazduha)
- eurihigre (podnose velike varijacije vlaţnosti).
U pogledu količine vlage koju zahtevaju ţivotinje se dele na:
- kserofilne
- mezofilne – najveći broj vrsta!
- higrofilne
Voda pomaţe regulaciji telesne temperature divljači, skoro svi fiziološki procesi se
odvijaju u vodenoj sredini.
Divljač se snabdeva vodom preko pijenja, konzumiranja sočne hrane i preko
tzv. metaboličke vode koja nastaje unutrašnjom oksidacijom hranljivih materija.
Višak vode divljač izbacuje preko urina, znoja i disanjem.
Atmosferske padavine mogu značajno da utiču na divljač; Prevelike količine mogu da
dovedu do poplava od kojih strada veliki broj jedinki.
Padavine uz jake vetrove dovode do uginuća mladunaca lovne divljači.
Na blatnjavim terenima poljskim jarebicama se nalepe grudvice blata pa ne mogu
da pobegnu predatorima koji ih jure.
Voda se pojavljuje kao abiotički faktor i u čvstom agregatnom stanju (sneg i led).
ZaleĎivanje vodenih površina štetno deluje na ptice močvarice.
Sneg moţe da deluje štetno kako na pernatu, tako i na dlakavu divljač. ZaleĎene
grudvice snega na krilima poljskih jarebica mogu da spreče poletanje. Jarebice i
zečevi se ponekad zavlače ispod snega, gde je toplije. Divokozama sneg oteţava
pristup hrani i kretanje. Divlje svinje imaju kratke noge, sneg moţe da oteţa
kretanje. Jeleni i srndaći u bekstvu od predatora probijaju papcima zaleĎenu koru i
nakon duţeg trčanja mogu da nastanu rane. ZaleĎena kora moţe da spreči fazane i
poljske jarebice da doĎu do hrane.
Vetar je vidljiva cirkulacija vazduha usled mešanja vazdušnih masa različite gustine
i temperature.
Pritisak vazduha je 1013 mb na nivou mora, a menja se sa nadmorskom visinom.
U odnosu na toleranciju vazdušnog pritiska, divljač se deli na euribare (podnosi veće
varijacije pritiska) i stenobare (prilagoĎena uskim varijacijama pritiska).
Stenobare vrste su npr. muflon, divlja svinja, fazan, poljska jarebica itd.
Pernata divljač moţe lakše da leti nošena vetrom.
Kada duva jak vetar pernata divljač se okreće glavom suprotno od smera duvanja.
Za vreme duvanja jakih vetrova divljač se sklanja u
zavetrine.
Vetrovi onemogućavaju fazanima da noće na stablima.
Divljač spada u aerobne organizme. Stoga je vaţno da
se u inkubatorima za izleganje pernate divljači obezbedi
dovoljna količina O2, a da se uklanja CO2.
Edafski faktori (zemljište) čine podloga i sredina za ţivot i razmnoţavanje divljači.
Tri tipa tla zavisno od načina nastanka:
- klimatogeno (nastaje delovanjem klime na geološki supstrat)
- organogeno (nastalo dejstvom flore i faune)
- antropogeno (nastalo dejstvom čoveka)
Tlo od peska i ilovače ili peska i gline predstavlja optimalnu podlogu za kretanje dlakave
i pernate divljači.
Pesak kao podloga nije pogodan za papkarsku divljač, ali je zgodno za gnjeţdenje
one pernate divljači koja gradi gnezdo na zemlji (fazani i poljske jarebice).
Močvarna tla i treseti nisu prikladni za divljač, imaju suviše mali pH.
Lovci i lovočuvari u staništa divljači dodaju so u lovnotehničke objekte (solišta).
BIOTIČKI FAKTORI
Tri tipa biotičkih odnosa:
- intraspecijski (homotipski)
- interspecijski (heterotipski)
- odnosi jedinki u borbama za samoodržanje sa raznim neprijateljima
U homotipske odnose spada odnos roditelja prema mladuncima.
Borba izmeĎu muţjaka oko ţenki zapaţa se meĎu fazanima, jarebicama, jelenima,
muţjacima divokoza i veprovima.
Osnovne kategorije interspecijskih odnosa:
vrsta 1 vrsta 2
1. Neutralizam 0 0
2. Kompeticija - -
3. Mutualizam + +
4. Protokooperacija + +
5. Komensalizam + 0
6. Parazitizam + -
7. Amensalizam - 0
8. Predatorstvo + -
sim
bio
za
Borba za samoodrţanjem
Opreznost kod divljači je komponenta koja doprinosi samoodrţanju.
Kod divokoza obično je na eksponiranom mestu jedno grlo kao straţar, kad nastane
opasnost ono daje znak krdu koje se spašava bekstvom.
Košute i srne ne samo da paze mladunčad, već se u nuţdi i fizički odupiru neprijatelju
da bi spasili mladunce.
Muţjak poljske jarebice staţari kod gnezda i ako primeti neprijatelja nastoji da ga
prevari i odvuče za sobom dalje od gnezda gde ţenka sedi na jajima.
Mimikrija, prilagoĎenost bojom dlake ili perja, spada u pojave samoodrţanja.
TROFIČKI FAKTORI
Hrana je jedan od najznačajnijih ekoloških faktora za ţivot i razmnoţavanje
dlakave i pernate divljači.
Hrana je prikladna za divljač ako sadrţi proteine, ugljene hidrate, masti, vitamine i
izvesne količine mineralnih materija.
Prema tipu ishrane divljač moţe biti:
- biljojedi (herbivori ili fitofagi)
- mesojedi (karnivori)
- svaštojedi (omnivori)
Ako u prirodnoj sredini nema dovoljno hrane tokom čitave godine, divljač prouzrokuje
štete na poljoprivrednim kulturama i šumskom rastinju, na drugoj divljači ili na
domaćim ţivotinjama.
Lovci i lovočuvari organizuju dodatnu ishranu divljači u posebnim hranilištima. Pored
hranilišta, lovci organizuju i jednogodišnje ili višegodišnje remize koje osim hrane
pruţaju divljači i zaklon.
EKOLOGIJA POPULACIJA (DEMEKOLOGIJA) DIVLJAČI
Populacija se moţe definisati kao prostorno i vremenski
integrisana grupa ţivih jedinki iste vrste, koja raspolaţe
zajedničkim skupom naslednih faktora (genofond),
naseljava odreĎeni prostor, pripada odreĎenom ekosistemu
i u okviru koje su jedinke povezane
roĎačkim i/ili reproduktivnim odnosima
(reproduktivna zajednica).
GUSTINA POPULACIJE
Gustina populacije je broj jedinki neke vrste na jedinici naseljene površine ili zapremine.
Obično što su organizmi u prirodnoj sredini veći, gustina je manja i obratno.
Gustina populacija divljači koja pravi štete vaţan je faktor usklaĎivanja odnosa
lovnoekonomske delatnosti.
Na osnovi bonitiranja lovišta i lovnog katastra mora se utvrditi optimalna brojnost i
gustina populacija divljači.
Apsolutna gustina populacije neke vrste divljači je brojno stanje na jedinici stvarno
naseljene površine, to je u stvari ekološka gustina.
Relativna gustina populacije je gustina u poreĎenju sa gustinom u bilo kojem prostoru
ili istom prostoru, ali u različito vreme.
Neprirodna regulacija gustine populacije nastupa ako se javi:
- pomanjkanje hrane
- stanje stresa
- bolest
- čovek koji svojom delatnošću smanjuje gustinu populacije
Neposredna regulacija brojnosti vrši se dejstvom predatora koji smanjuje brojnost.
Vukovi ubijaju divljač i kad se smanji brojnost prelaze na nova područja, ali kad se
brojno stanje poveća, vraćaju se.
Posredna regulacija brojnosti, kada se neke ptice gnezde u kolonijama, pa ako nemaju
dovoljno gnezda na prikladnim mestima, gnezde se na lošim mestima ili se uopšte ne
gnezde.
Za utvrĎivanje gustine populacije postoje dve metode:
- cenzus (totalno prebrojavanje)
- metoda probnih površina
Gustina populacije zečeva vrši se prema formuli:
Z = S /m d
Broj zečeva na 100 ha
Broj tragova Prosečna duţina
traga
Duţina ustanovljenog traga
OdreĎivanje gustine populacije zečeva se prema ovoj formuli moţe da vrši samo
ako su ispunjeni odreĎeni uslovi, kao što je čistina terena, teren pokriven mekanim
snegom zbog otisaka tragova isl.
UtvrĎivanje gustine populacije divljači ili predatora moţe se vršiti i pomoću metode
markiranja, prema formuli:
X = mt / m1 Broj jedinki
populacije
Broj ulovljenih jedinki
Broj ponovo
ulovljenih jedinki
Broj markiranih
jedinki od prvog
lovljenja
U vremenskom razdoblju od prvog i drugog hvatanja jedinki treba uzeti u obzir da
jedan deo jedinki moţe uginuti, emigrirati ili imigrirati, to ograničava preciznost.
PROSTORNI RASPORED
Dlakava i pernata divljač spadaju u grupu vagilnih ogranizama, odnosno organizama
koji mogu da se aktivno kreću, suprotnost su sesilni organizmi.
Raspored divljači u populaciji moţe biti:
- ravnomeran
- neravnomeran po principu slučajnosti
- neravnomeran grupni
U prirodi se najčešće javlja neravnomeran grupni raspored.
Neravnomernost je prouzrokovana godišnjim dobima, nadmorskom visinom,
razdobljem parenja, različitim mikrokilimatskim uslovima unutar staništa idr.
Niske temperature vazduha dovode do skupljanja divljači u krda ili jata. Npr. zimi se
divlje svinje skupljaju jedna uz drugu i tako se greju, slično se zapaţa kod jarebica.
Prostorni odnosi u populaciji
Tri osnovna tipa prostornog rasporeda jedinki unutar staništa:
- po principu slučajnosti
- ravnomeran (uniforman)
- neravnomeran (grupni)
NATALITET
U lovnoj delatnosti za natalitet je uobičajen termin priplod.
Biološki ili idealni priplod je broj poroĎenih jedinki tokom jedne godine ili izleţenih kod
pernate divljači.
Realni ili stvarni priplod je broj mladunčadi koja je ostala ţiva pred početak lovne
sezone tokom jedne godine.
Odrţaće se ona vrsta divljači kod koje je natalitet bar jednak kao mortalitet.
Ţenke pernate divljači izlegu različit broj jaja u toku godine:
- divlja guska 5-6 jaja
- patka gluvara 7-12 jaja
- obični fazan 6-15 jaja
- crna liska 7-10 jaja
- šljuka 4 jajeta
- droplja 1-3 jajeta
- golub grivnaš 2 jajeta
- grlica 2 jajeta
Ţenke dlakave divljači porode godišnje prosečno:
- jelen 1 mladunče
- jelen lopatar 1 mladunče
- srna 1-2 mladunčeta
- muflon 1 mladunče
- divokoza 1-2 mladunčeta
- divlja svinja 2-7 mladunaca
- medved 2-3 mladunčeta (svake druge godine)
- divlja mačka 2-4 mladunčeta
- lisica 4-7 mladunaca
- vuk 3-6 mladunaca
MORTALITET
Mortalitet divljači u prirodnoj sredini je smanjenje godišnjeg priploda zbog uginuća
jedinki usled fiziološke starosti, bolesti, negativnih efekata nezaštićene divljači,
krivolova i planiranog odstrela.
M = P × p/100 Stopa
mortaliteta
Broj jedinki
u populaciji Broj uginulih jedinki u
konkretnom periodu
S = P - M Gustina
populacije
UZRASNA STRUKTURA
U onoj populaciji gde ima veći broj mladih ţenki i muţjaka,
gustina se povećava i obratno.
Unietile populacije – kod kojih se pojavljuje samo jedna generacija mladunaca tokom
godine (jelen, srndać, divokoza, kozorog, muflon, fazan, jarebica, tetrebi idr.)
Plurietile populacije – kod kojih se tokom jedne godine pojavljuje više generacija,
npr. kod zečeva i do pet.
Medved ne pripada ni jednoj od ove dve kategorije, obzirom da se mladunčad raĎa
svake druge godine.
Izuzetno se dešava kod fazana i jarebica da snesu ponovo jaja u istoj godini ako im
prvi nasad propadne.
“Uzrasne piramide”
Komunikativnost u populacijama divljači ima različite komponente:
- vizuelnu (pokreti dela ili čitavog tela, pokret rogova, nakostrešenost, lupanje
nogama, mahanje krilima, bela dlaka na zadnjici srne, ljubavni
plesovi muţjaka pernate divljači, borbe muţjaka za ţenke, kod vuka
poloţaj repa, izraz lica isl.)
- zvučnu (rika jelena, pivkanje srna, baukanje srndaća, keftanje lisica, urlanje ili
zavijanje vukova, mumlanje medveda, groktanje divljih svinja, pevanje
muţjaka fazana, zvučno javljanje jarebica, gakanje divljih gusaka,
gukanje divljih golubova, pevanje tetreba u ljubavnom zanosu itd.)
- mirisnu (mirisne izlučevine ţlezda sluţe za obeleţavanje svojeg prostora za
stanovanje ili parenje, jeleni npr. specifičnim mirisom označe svoja
rikališta ili parilišta, lisica i jazavac svoje podzemne jazbine itd.)
