Eko-verimlilik (Temiz Üretim) : Kavramsal Çerçeve · 2008 yılı Hükümet Programı Türkiye Sanayi Stratejisi Belgesi –2011 –2014 (AB Üyeliğine Doğru) Sayfa 140 Tedbir

1

Eko-Verimlilik (Temiz Üretim): Kavramsal Çerçeve

Prof.Dr. Göksel N. Demirer

Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi

İklim Değişikliğine Uyum Kapasitesinin Geliştirilmesi BM Ortak Programı Kapanış Konferansı

Eko-verimlilik (Temiz Üretim) Paneli

Ankara Ticaret Odası, 24 Kasım 2011

2

“Bir ABD vatandaşına düşen ortalama

üretim ve tüketim düzeyi tüm dünya nüfusu

için geçerli olsa, hammadde ve enerji

eldesi, atık depolama, vb. için toplam üç

tane Dünya’ya ihtiyacımız olacak.

Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü

3

Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü

Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

Tükenmekte olan Ham Petrol

Kaynakları ve Artmakta Olan Talep

Bulunan Petrol

Rezervleri Petrol

Talebi Petrol, Doğalgaz ve

Kömür Üretim Profilleri

4



Tükenmekte olan Doğal Kaynaklar

5



Diğer Yandan Çeşitli Tür ve Ölçeklerdeki

Çevre Sorunları

http://images.google.com/imgres?imgurl=http://www.ac-grenoble.fr/yre/IMG/Ciel_couvert_de_fumee_0001.jpg&imgrefurl=http://www.ac-grenoble.fr/yre/article.php3%3Fid_article%3D212&h=199&w=300&sz=10&tbnid=aWuSW21FWuQJ:&tbnh=73&tbnw=111&hl=en&start=2&prev=/images%3Fhttp://images.google.com/imgres?imgurl=http://www.epa.gov/glnpo/image/vbig/207.jpg&imgrefurl=http://www.epa.gov/glnpo/image/viz_iss2.html&h=1948&w=2952&sz=1172&tbnid=vCuxJyYr9eMJ:&tbnh=98&tbnw=150&hl=en&start=7&prev=/images%3Fq%3Dindustrial%2Bpollution%26svnumhttp://images.google.com/imgres?imgurl=http://members.tripod.com/~waikeung00132/Pollution_caused_by_industrial_sewage.jpg&imgrefurl=http://waikeung00132.tripod.com/page3.htm&h=440&w=333&sz=181&tbnid=upp1vsN13mAJ:&tbnh=123&tbnw=93&hl=en&start=138&prev=/images%3

6

Nüfus

(P)

X X =

Kişi başına

harcanan

birim

doğal

kaynak (A)

Birim kaynak

kullanımı

başına

ortaya çıkan

çevresel

kirlilik ve

bozulma (T)

Çevresel Etki

(I)

I = P x A x T

Yakın bir süre içinde yaşanılabilir iki gezegen

daha bulamadığımız koşulda yukarıdaki

değişkenlerden hangisini ve nasıl değiştirebiliriz ?


7 Üretim biçimleri, tüketim alışkanlıkları, insani etkinliklerden kaynaklanan emisyonlar, vb. ile sürdürülebilirlik arasında bir ilişki var mıdır ?


8

İklim değişikliği de dahil olmak üzere pekçok çevre

sorununun yanı sıra hızla tükenmekte olan doğal

kaynakların südürülebilir olarak yönetilebilmesi

için:

doğal kaynak kullanımı ile ekonomik büyüme

ve

çevresel etki ile kaynak kullanımı

arasındaki ilişkinin değiştirilmesi gereklidir.

9



Sürdürülebilir Endüstriyel Üretim

ya da Büyüme Mümkün mü ?

Ekonomik

Etkinlik

Doğal

Kaynak

Kullanımı

Çevresel Etki

Kaynak kullanımının ekonomik

büyümeden bağımsızlaştırılması

Çevresel etkinin kaynak

kullanımından bağımsızlaştırılması

10



Eko-verimlilik (Temiz Üretim) bu amaca

hizmet eden bir kavramdır.

Aynı üretim ya da hizmet eldesi sürecinin daha az

kaynak ve enerji kullanılarak ve daha az emisyon

üreterek gerçekleĢtirilebilmesinin sağlanması olarak

tanımlanabilir.

Ekonomik

Etkinlik

Doğal

Kaynak

Kullanımı

11 TEMİZ ÜRETİM NEDİR ?

Bütünsel önleyici bir çevre strajesinin ürün ve süreçlere sürekli olarak

uygulanması ile insan sağlığı ve çevre üzerindeki risklerin azaltılması

(BirleĢmiĢ Milletler Çevre Programı).

Prosesler için;

▲ Hammadde ve enerji kullanımının

▲ Toksik madde kullanımının

▲ Üretim ve hizmet süreçlerinden

kaynaklanan tüm emisyon ve atıkların

miktar ve toksisitelerinin

Ürünler için;

▲ Olumsuz çevresel etkilerinin yaşam

döngüsü boyunca (hammadde eldesinden

nihai bertarafa kadar)

önlenmesi/azaltılması demektir.

Seyreltme

Arıtma

Geri Dönüşüm

Temiz Üretim

1960

Kirlilik

Kontrolü

(Boru-sonu)

1990

Kirlilik

Önleme

(Temiz

Üretim)

Çevre Yönetiminin Tarihsel Gelişimi



12



KİRLİLİK ≡ HAM MADDE, SU, ENERJİNİN ETKİN OLARAK

KULLANILAMAMASI KAYNAKLI, ÜRETİM SÜRECİNi

ÜRÜNE/HİZMETE DÖNÜŞEMEDEN TERK ETMESİ

TEMİZ ÜRETİM/EKOVERĠMLĠLĠK ≡ HAM

MADDE, SU, ENERJİNİN ETKİN OLARAK

KULLANILARAK, OLASI EN YÜKSEK ORANDA

ÜRÜNE/HİZMETE DÖNÜŞTÜRÜLEBİLMESİ

TEMİZ ÜRETİM/ EKOVERİMLİLİK≡

KİRLİLİK AZALTIMI + ENDÜSTRİYEL VERİM ARTIŞI

ATIK

MİKTARI VERİMLİLİK

13



TEKNOLOJĠ

HAM MADDE

DĠĞER GĠRDĠLER

ĠġLETME

ÜRÜN

ÜRETĠM PROSESLERĠ

ATIK VE

EMĠSYONLAR

SANAYĠ TESĠSLERĠ BAZINDA TEMĠZ ÜRETĠM OLANAKLARI

14 Ham Madde ve Diğer Girdilerin DeğiĢtirilmesi:

Toksik ve zararlı girdilerin çevreye duyarlı eşdeğerleri ile değiştirilmesi

Geri kazanılmış ve yenilenebilir ham madde ve girdilerin kullanılması

Proses kontrolünde iyileştirmeler

Ekipman modifikasyonu

Proses koşullarının optimizasyonu

Otomasyon uygulamaları

Teknoloji değişikliği

Teknolojik ĠyileĢtirmeler:

Üretim planlaması

Bakım onarım programları

Geliştirilmiş işletme uygulamaları

Eğitim programları

Enerji yönetimi

Kayıpların önlenmesi

GeliĢtirilmiĢ ĠĢletme Uygulamaları:

Ürün Modifikasyonu:

Geri dönüştürülebilir ürünler

Uzatılmış ürün ömrü

Daha etkin ve daha az malzeme yoğun paketleme

Zararlı madde içeren malzemelerin daha az kullanımı

Geri kazanım ve Yeniden Kullanım: Atıkların (atıksu, soğutma suyu, enerji, vd.) aynı tesiste ya da başka

tesislerde ham madde olarak kullanılmasına yönelik yapılacak faaliyetler

Atıkların ürün ve enerjiye dönüştürülmesi

Atıkların ayrı toplanması ve depolanması

15

Yaklaşık son 20 yılır pek çok ülke boru-sonu (kirlilik kontrolü) yaklaşımına oranla Temiz Üretim uygulamalarına ağırlık vermeye başlamıştır. Avrupa Ekonomik Araştırmalar Merkezi tarafından 2004 yılında yapılan bir çalışmada OECD ülkelerinde boru sonu ve Temiz Üretim yaklaşımlarının mevcut durumu karşılaştırılmıştır Aşağıdaki şekilden de görüldüğü gibi gelişmiş ülkelerde Temiz Üretim yaklaşımlarının boru-sonu yaklaşımlarına göre ön planda olduğu görülmektedir.

DÜNYADA DURUM



16 DÜNYADA DURUM: Avrupa Birliği

Avrupa topluluğu ülkelerinin sanayi kirliliği üzerine oluşturduğu ilk yasal düzenlemeler 80’li yıllarda ortaya çıkmıştır. 1983 yılında yayımlanan 3. Çevre Eylem Programı ise “kirlilik kontrolü” yaklaşımından “kirlilik önleme” yaklaşımına geçişin ilk izlerini taşımaktadır AB 16 Temmuz 2008 tarihinde Sürdürülebilir Tüketim ve Üretim ve Sürdürülebilir Sanayi Politikası (SCP/SIP) Eylem Planı’nı yayınlamıştır. Bu Eylem Planı ile dünya çapında sürdürülebilirliğin sağlanabilmesine yardımcı olacak sürdürülebilir tüketim ve üretim politikalarının geliştirilmesi; düşük karbon ve sürdürülebilir teknoloji, ürün ve hizmetlerin geliştirilmesi; tüketici davranışlarının kaynak verimliliği, ürün performansı ve eko-inovasyon gibi kavramların gelişmesi sağlayacak biçimde değiştirilebilmesinin özendirilmesi sağlanılmaya çalışılmaktadır.

17 DÜNYADA DURUM: Avrupa Birliği



AB’nin Çevre Mevzuatı ve Temiz Üretim Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrol (IPPC) Direktifi (96/61/EC)

Ömrünü Tamamlamış Araçlar (ELV) Direktifi (2000/53/EC)

Kullanan Ürünlerin Çevreye Duyarlı Tasarımı Direktifi (2005/32/EC)

Ambalajlama ve Ambalaj Atıklarına İlişkin Direktif (94/62/EC)

Elektrikli ve Elektronik Ekipman Atıkları (WEEE) Direktifi (2002/96/EC)

Bazı Zararlı Maddelerin Kullanılmasının Sınırlandırılması (RoHS) Direktifi (2002/95/EC)

Kimyasallar için Kayıt, Değerlendirme ve İzin (REACH) Direktifi (1999/45/EC; 1907/2006/EC)

Su Çerçeve Direktifi (2000/60/EC)

Maden Atıklarının Yönetimi Direktifi (2006/21/EC)

Atıkların Düzenli Depolanmasına İlişkin (Landfill) Direktif (1999/31/EC)

Tehlikeli Atık Yakma Direktifi (2000/76/EC)

Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED) Direktifi (85/337/EEC, 97/11/EC)

Eko Etiketleme Direktifi (1980/2000)

Eko-Yönetim ve Denetim Programı Yönetmeliği (EMAS) (761/2001)

Avrupa Birliği’nin Sürdürülebilir Tüketim ve Üretim ve Sürdürülebilir Sanayi Politikası Eylem Planı

(SCP/SIP, 2008)

Ülkemiz ve AB mevzuatı

Temiz Üretim

özelinde incelenmiş

ve karşılaştırılmıştır.

18

Temiz Üretim kavramı Türkiye gündemine ilk kez 1999’da TÜBİTAK

ve TTGV tarafından, Temiz Üretim-Temiz Ürün Çevre Dostu

Teknolojiler Çalışma Grubu Sanayi Sektörü Raporu ile getirilmiştir.

Daha sonrasında Temiz Üretim kavramına pekçok ulusal politika ve

strateji dökümanında çeşitli göndermeler yapılmış/yapılmaktadır.

Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu'nun öncelikli alanları

TÜBİTAK Vizyon 2023 Projesi, Çevre ve Sürdürülebilir

Kalkınma Tematik Paneli Vizyon ve Öngörü Raporu

8. Beş Yıllık ve 9. Yedi Yıllık Kalkınma Planları

AB Entegre Çevre Uyum Stratejisi (UÇES)

Çevre ve Ormancılık Araştırma Programı

DPT KOBİ Stratejisi ve Eylem Planı

2008 yılı Hükümet Programı

Türkiye Sanayi Stratejisi Belgesi –2011 –2014

(AB Üyeliğine Doğru)

Sayfa 140

Tedbir 1.5: Temiz Üretim stratejilerinin

uygulanabilmesi için gerekli altyapı ve

kapasitenin oluşturulmasına yönelik

çalışmalar başlatılacaktır.

ÜLKEMİZDEKİ DURUM

19



Sadece çevre yönetimi alanında değil, sürdürülebilirlik çalışmalarının pekçok boyutu için de anahtar bir kavram olan Temiz Üretim yaklaşımının son 10 yılda hem stratejik önemi hem de ülkemiz sanayinin bu konudaki danışmanlık hizmetleri ve Ar-Ge çalışmalarına duyduğu gereksinim hızla artmıştır. Ancak, ülkemizin bilim, teknoloji, kalkınma, vb. alanlarda en üst düzey kurum/kuruluşlarının politika ve strateji dökümanlarında önemi sıkça vurgulanan, Temiz Üretim kavramı ülkemizde -enerji verimliliği boyutu dışında- yeterince bilinmemekte ve uygulanamamaktadır. Bunun en önemli nedeni ülkemizde konu üzerinde ihtiyaçlara karşılık gelebilecek yeterlilikte bir kapasitenin mevcut olmamasıdır.


Ülkemizde varolan Temiz Üretim

Kapasitesi 66 kurum/kuruluş ile

gerçekleştirilen anket çalışması ve

çalıştay ile belirlenmiştir.

20




Son yıllarda ülkemizde Temiz Üretim konusunda ulusal ölçekte önemli etkinlikler TTGV ve ODTÜ işbirliğinde gerçekleştirilmektedir. UNIDO destekli Eko-verimlilik (Temiz Üretim) Programı ve Çevre ve Orman Bakanlığı destekli Türkiye’de Temiz Üretim Uygulamalarının Yaygınlaştırılması için Çerçeve Koşulların ve Ar-Ge İhtiyacının Belirlenmesi Projesi

bu etkinlikler arasındadır.

21



ORTA DOĞU TEKNİK ÜNİVERSİTESİ

ÇEVRE MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ

TARAFINDAN KONU ÜZERİNDE

GERÇEKLEŞTİRİLEN / KATKI VERİLEN

ÇALIŞMALARA ÖRNEKLER

22

YEREL

YÖNETĠMLER

ĠÇĠN BÜTÜNSEL

ÖNLEYĠCĠ ÇEVRE

YÖNETĠMĠ

PROJESĠ (1999-2003)

SAMSUN

ESKİŞEHİR

DENİZLİ

DİYARBAKIR

İÇEL

VAN

172

0

50

100

150

200

250

300

147

0

50

100

150

200

250

300

246

0

50

100

150

200

250

300

150

0

50

100

150

200

250

300

264

0

50

100

150

200

250

300

192

0

50

100

150

200

250

300

23

İşletme verimliliğinin

Arttırılmasına Yönelik

Çevre Yönetimi: KOBİ

Uygulamaları

DELTA (Developing Environmental

Leadership Towards Action)

Eko-Verimlilik Programı

(2001-2002)



24

BİR KAĞIT HAMURU

VE KAĞIT

FABRİKASINDA

TEMİZ ÜRETİM

OLANAKLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ

(1999-2001)



25

BİR SÜT ÜRETİM

FABRİKASI İÇİN

TEMİZ ÜRETİM

FIRSATLARININ BELİRLENMESİ

(2001-2003)



26 Bir Tekstil

Fabrikasında

AB EKÖK

Direktifinin

Uygulanması

(2005-2007)



27

Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı tarafından yürütülen

aşağıdaki projelere danışmanlık sağlanmıştır:

UNIDO Eko-verimlilik (Temiz Üretim) Programı

Türkiye'de Temiz Üretim Uygulamalarının Yaygınlaştırılması

için Çerçeve Koşulların ve Ar-Ge İhtiyacının Belirlenmesi

Projesi

İskenderun Körfezi'nde Endüstriyel Simbiyoz Projesi



28

http://www.enve.metu.edu.tr/people/gndemirer/links/temizuretim/

Prof. Dr. Göksel Demirer

Orta Doğu Teknik Üniversitesi

Çevre Mühendisliği Bölümü

Anasayfa | Temiz Üretim | Temiz Üretim Araçları | Temiz Üretim Sözlüğü | Örnek Uygulamalar | İlgili Kurumlar | Yararlı Kaynaklar

Anasayfa

Temiz Üretim

Temiz Üretim Araçları

Temiz Üretim Sözlüğü Endüstriyel

Uygulamalar

İlgili Kurumlar

Yararlı Kaynaklar

İletişim

Özellikle 20. Yüzyıl’ın ikinci yarısında baş döndürücü bir hıza ulaşan teknolojik ve endüstriyel

gelişmelerin beraberinde getirdiği çevresel değerlerin tahribi ve yenilenemeyen kaynakların hızla

azalması günümüzde ivmelenerek sürmektedir.

Endüstrileşme ve yaşam biçimlerindeki değişmeye paralel olarak ortaya çıkan atıklar, zaman

içinde logaritmik bir artış göstermiş ve bu atıklardan kaynaklı yaşanılan yerel çevre sorunları

küresel bir boyut kazanmıştır. Ozon tabakasındaki delinme, küresel ısınma, asit yağmurları, çeşitli

doğal alıcı ortamlara -özümseme kapasitelerinin çok üzerindeki miktarlarda- yapılan toksik ve

tehlikeli atık deşarjları bu kapsamda sayılabilir.

WEB SAYFASI

http://www.enve.metu.edu.tr/people/goksel.demirer/temizuretim/index.htmhttp://www.enve.metu.edu.tr/people/goksel.demirer/temizuretim/tu.htmhttp://www.enve.metu.edu.tr/people/goksel.demirer/temizuretim/tua.htmhttp://www.enve.metu.edu.tr/people/goksel.demirer/temizuretim/tus.htmhttp://www.enve.metu.edu.tr/people/goksel.demirer/temizuretim/endustri.htmhttp://www.enve.metu.edu.tr/people/goksel.demirer/temizuretim/kurum.htmhttp://www.enve.metu.edu.tr/people/goksel.demirer/temizuretim/kaynaklar.htmhttp://www.enve.metu.edu.tr/people/goksel.demirer/temizuretim/kaynaklar.htmhttp://www.enve.metu.edu.tr/people/goksel.demirer/temizuretim/index.htmhttp://www.enve.metu.edu.tr/people/goksel.demirer/temizuretim/tu.htmhttp://www.enve.metu.edu.tr/people/goksel.demirer/temizuretim/tua.htmhttp://www.enve.metu.edu.tr/people/goksel.demirer/temizuretim/tus.htmhttp://www.enve.metu.edu.tr/people/goksel.demirer/temizuretim/endustri.htmhttp://www.enve.metu.edu.tr/people/goksel.demirer/temizuretim/endustri.htmhttp://www.enve.metu.edu.tr/people/goksel.demirer/temizuretim/kurum.htmhttp://www.enve.metu.edu.tr/people/goksel.demirer/temizuretim/kaynaklar.htmhttp://www.enve.metu.edu.tr/people/goksel.demirer/temizuretim/iletisim.htm

29

Week No Topic

1 Introduction

2 Historical Development of Waste Management

Elements of Cleaner Production

3 Role of Different Actors of Society in Promoting Cleaner

Production

4 Cleaner Production Tools I (GHK, Environmental Compliance

Audit; Waste Reduction Audit; Environmental Impact

Assessment; Life Cycle Analysis)

5 Cleaner Production Tools II (Chemical Assessment; Green

procurement; Design for Environment; Energy Audit)

6 Cleaner Production Success Stories from Small and Medium

Sized Enterprizes, Local Governments, Industry, Agriculture, and

Service Sectors

7 Waste Reduction Audit: Methodology

8 Waste Reduction Audit: Case Study for Leather Manufacturing

9 Environmental Management Systems

10 Guest Speaker

11 Environmental Performance Indicators

12 Life Cycle Assessment (LCA)

13-14 Presentation and Discussions of the Term Projects

Lisansüstü Bir Ders (2000- )

30

Middle East Technical

University

Regional Activity Centre

for Cleaner Production

Ministry of Environment

and Forestry

Cleaner Production: A tool for Green Competitiveness in the

Turkish Industry Workshop and Short Course

Middle East Technical University

Department of Environmental Engineering

Workshop Series

31 March-2 April 2008

Middle East Technical University

Culture and Convention Center

Ankara, Turkey

Çeşitli Bilimsel Toplantılar

31

“ÇEVRE KONUSUNDA KOSGEB YOL HARİTASININ HAZIRLANMASI” PROJESİ KURUMSAL KAPASİTENİN ARTTIRILMASINA YÖNELİK

TEORİK VE UYGULAMALI EĞİTİM 19-30 Eylül 2011

Çeşitli Eğitimler

32



Firma Uygulamaları

33

TEŞEKKÜRLER Prof.Dr. Göksel N. Demirer

ODTÜ Çevre Mühendisligi Bölümü

Tel: 312 210 58 67

e.posta: [email protected]

Documents

Eko-verimlilik (Temiz Üretim) : Kavramsal Çerçeve · 2008 yılı Hükümet Programı Türkiye Sanayi Stratejisi Belgesi –2011 –2014 (AB Üyeliğine Doğru) Sayfa 140 Tedbir