Upload
others
View
11
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
EğitimPsikolojisi
EditörDoç. Dr. Şerife IŞIK
YazarlarYRD. DOÇ. Didem AYDOĞAN
ARŞ. GÖR. NAZİFE ÜZBE ATALAYDoç. Dr. Mehmet KANDEMİR
Doç. Dr. Aslı TAYLIDoç. Dr. Ahmet Ragıp ÖZPOLATYrd. Doç. Dr. İsa Yücel İŞGÖR
Yrd. Doç. Dr. Dilek GENÇTANIRIMYrd. Doç. Dr. M. Ertuğrul UÇAR
Doç. Dr. Tahsin İLHANYrd. Doç. Dr. Ramin ALİYEVYrd. Doç. Dr. Özlem TAGAY
Yrd. Doç. Dr. Alper ÇUHADAROĞLUYrd. Doç. Dr. Mehmet PALANCI
Editör: Doç. Dr. Şerife IŞIK
EĞİTİM PSİKOLOJİSİ
ISBN 978-605-364-573-3DOI 10.14527/9786053645733
Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.
© 2017, PEGEM AKADEMİ
Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ye ait-tir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elekt-ronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan ki-taplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz.
Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulun-ca tanınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çev-rimiçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye’de kurulan Turcademy.com ve Pegemindeks.net tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda fark-lı yazarlara ait 1000’in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere http://pegem.net adresinden ulaşılabilmektedir.
1. Baskı: Aralık 2013, Ankara5. Baskı: Eylül 2017, Ankara
Yayın-Proje: Özlem SağlamDizgi-Grafik Tasarım: Tuğba Kuşcuoğlu
Kapak Tasarım: Pegem Akademi
Baskı: Vadi Grup Basım A.Ş.İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105
Yenimahalle/ANKARA(0312 394 55 91)
Yayıncı Sertifika No: 14749Matbaa Sertifika No: 26687
İletişim
Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51
Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08
Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60İnternet: www.pegem.netE-ileti: [email protected]
ÖN SÖZ
Bir küçücük oğlancık bir gün okula başlamış. Pek mi pek akıllıymış. Okulu da pek büyükmüş. Ama akıllı çocuk sınıfına dışarıdan kestirme bir yol bulmuş. Buna çok sevinmiş. Artık okul ona kocaman görünmüyormuş.
Bir zaman sonra bir sabah öğretmen demiş ki: “Bugün resim yapacağız.” “Ne güzel” demiş çocuk. Resim yapmasını çok severmiş. Her türlüsünü de yaparmış: aslanlar, kaplanlar, tavuklar, inekler, trenler, gemiler... Mum boyalarını çıkarmış ve çizmeye başlamış. Ama öğretmen “Durun” demiş “Henüz başlamayın!” ve herkes hazır olana kadar beklemiş. “Şimdi” demiş öğretmen, “Çiçek çizmesini öğreneceğiz.” “İyi” demiş çocuk. Çiçek çizmeyi çok severmiş ve pek güzellerini yapma-ya başlamış pembe, mavi, portakal mum boyalarıyla. Ama öğretmen “Durun” demiş. “Size nasıl yapılacağını göstereceğim.” Yeşil saplı kırmızı bir çiçek çizmiş. “İşte” demiş öğretmen. “Şimdi baş-layabilirsiniz.” Küçük çocuk bir öğretmeninin resmine bakmış, bir de kendininkine. Kendininkini daha bir sevmiş. Ama bunu söylememiş. Kağıdını çevirip öğretmeninki gibi yeşil saplı kırmızı bir çiçek çizmiş.
Bir başka gün küçük çocuk dışarıdan sınıfa açılan kapıyı tam bir başına açmayı başardığında şöyle demiş öğretmen: “Bugün çamurdan bir şey yapacağız.” “Ne iyi” demiş çocuk. Çamurla oyna-mayı çok severmiş. Her şeyi yapabilirmiş onunla: yılanlar, kardan adamlar, filler, fareler, arabalar, kamyonlar... Başlamış çamuru yoğurup sıkıştırmaya. Ama öğretmen demiş: “Durun! Daha başla-mayın!” ve beklemiş hazır olmasını herkesin. “Şimdi” demiş öğretmen. “Bir çanak yapacağız.” “Gü-zel” demiş çocuk. Çanak yapmasını severmiş ve başlamış yapmaya boy boy, şekil şekil çanakları. Ama öğretmen “Durun” demiş: “Size nasıl yapılacağını göstereceğim.” ve de göstermiş herkese bir büyük çanağın nasıl yapılacağını. “İşte” demiş öğretmen “Artık başlayabilirsiniz.” Küçük çocuk bir öğretmenin çanağına bakmış bir de kendininkine. Kendininkini daha bir sevmiş ama bunu söyle-yememiş. Topağını yuvarlayıp yeniden yapmış öğretmeninki gibi derin bir çanak. Çok geçmeden küçük çocuk öğrenmiş beklemeyi, izlemeyi, ve her şeyi öğretmen gibi yapmayı. Ve çok geçmeden başlamış kendiliğinden hiçbir şey yapmamaya.
Ama birdenbire taşınıvermişler başka bir eve, başka bir şehre ve çocuk gitmiş başka bir okula. Bu okul daha da büyükmüş öbüründen. Kestirme yolu da yokmuş dışarıdan. Büyük basamakları çıkmak ve uzun koridorlardan geçmek gerekmiş sınıfa kadar ve daha ilk gün demiş ki öğretmen: “Şimdi resim yapacağız.” “Güzel” demiş çocuk ve beklemiş öğretmenin ne yapacağını söylemesini. Ancak öğretmen bir şey söylemeden başlamış dolaşmaya. Küçük çocuğa gelince durmuş ve sormuş: “Resim yapmak istemiyor musun?” “İstiyorum” demiş çocuk “Ne yapacağız?”. “Ne istersen”, demiş öğretmen. “İstediğim renk mi?” diye sormuş çocuk. “İstediğin renk” demiş öğretmen. “Herkes aynı resmi yaparsa ve aynı renkleri kullanırsa kimin neyi yaptığını ve neyin ne olduğunu nasıl anlarım ben?”. “Bilmem”, demiş çocuk ve başlamış çizmeye, yeşil saplı kırmızı bir çiçeği...
(http://www.dehacocuk.com.tr)
Helen Buckley
Bir çocuğun hayal etmeyi, denemeyi, cesareti, yaşamı ve yaşamayı öğrenmesi; mut-lu, problemlerini çözebilen, kendisine yetebilen, duyarlı kişiler olarak yetişmesi ancak onu gerçekten tanıyan ve özelliklerini koşulsuz kabul ederek ona yaklaşan ebeveyni ve öğret-menleri ile mümkündür. Çocuğun yeteneklerini, sınırlarını, neyi yapıp neyi yapamayacağını bilmek, eğitimi ve ona yapılacak yardımları kolaylaştıracaktır. Elinizdeki bu kitap gelişim psikolojisi ve öğrenme psikolojisi alanında geniş bir kuramsal bilgi sunmanın yanı sıra ço-cukların çeşitli gelişim dönemlerinde hangi özellikleri kazandıkları ve ne tür davranışları nasıl öğrendikleri konusunda farklı bakış açısı geliştirmeniz amacıyla hazırlanmıştır.
YÖK’ün Eğitim Psikolojisi dersi için belirlemiş olduğu ders içeriğine tamamen uygun olan bu kitap gerek görsel gerekse dil ve içerik açısından hedef kitlenin ihtiyaç ve düzeyi-ne göre hazırlanmıştır. Kitapta her bölümün başına kazanımlar ve akış şeması konulmuş, bölüm sonlarında ise okuyucuların edindikleri bilgileri sınayabilecekleri değerlendirme so-rularına, edinilen bilgilerin günlük yaşamla ilişkisini sorgulamaya yönelik uygulamalara, ek okuma kaynaklarına ve konuyla ilişkili film önerilerine yer verilmiştir. Bu açıdan bakıldığın-da kitap bir yeniliği de içermektedir. Ayrıca kitap, her bir bölümün powerpoint sunumunun ve kitapta yer alan konularla ilgili videoların yer aldığı web sitesi ile desteklenmiştir.
Bu kitap için teşekkür etmek istediğim kişiler var...
Öncelikle bir yıllık bir çalışmanın ürünü olan bu kitabın bölümlerini yazan ve yazma sürecinin her aşamasında özverili ve titiz davranan birbirinden değerli akademisyen arka-daşlarıma çok teşekkür ederim. Acil başlığı ile gelen maillerimde, panik şekilde yazdığım bitmek tükenmek bilmeyen sorularımı hemen cevaplamaya özen gösterdiler, önerileri ile kitabın şekillenmesinde büyük katkıları oldu.
Bu kitabın yazımı için beni teşvik eden, kitabın gerek yapılandırma gerekse yazım ve yayın sürecinde ihtiyaç duyduğum her şeye hemen ulaşmamı sağlayan ve güler yüzünü hiç esirgemeyen Servet Sarıkaya’ya, kitabın hazırlanmasında ve yayınlanmasında emeği geçen tüm Pegem Yayınevi çalışanlarına çok teşekkür ederim.
Sevgili öğrencilerime çok teşekkür ederim. Sahip olduğum bilgiyi kullanma ve bildik-lerimi sorgulama şansı verdiler. Bana yaşattıkları deneyimleri hiçbir yerde edinemezdim.
Son olarak bu kitabı okuyan sizlere sonsuz teşekkürler...
Doç. Dr. Şerife Işık Ankara, 2015
BÖLÜM YAZARLARI
BÖLÜM 01 Bilim ve Psikoloji Yrd. Doç. Dr. Didem AYDOĞAN
BÖLÜM 02 Gelişimle İlgili Temel Kavramlar Yrd. Doç. Dr. Didem AYDOĞAN
BÖLÜM 03 Fiziksel Gelişim Arş. Gör. Nazife ÜZBE ATALAY
BÖLÜM 04 Bilişsel Gelişim Doç. Dr. Mehmet KANDEMİR
BÖLÜM 05 Kişilik Gelişimi Doç. Dr. Şerife IŞIK
BÖLÜM 06 Ahlak Gelişimi Doç. Dr. Aslı TAYLI
BÖLÜM 07 Diğer Gelişim Alanları Doç. Dr. Ahmet R. ÖZPOLAT, Yrd. Doç. Dr. İsa Yücel İŞGÖR
BÖLÜM 08 Bireysel Farklılıklar Doç. Dr. Dilek GENÇTANIRIM
BÖLÜM 09 Öğrenme Psikolojisi ile İlgili Temel Kavramlar Yrd. Doç. Dr. M. Ertuğrul UÇAR
BÖLÜM 10 Klasik (Tepkisel) Koşullanma ve Bitişiklik Kuramları Doç. Dr. Tahsin İLHAN
BÖLÜM 11 Bağlaşım Kuramı (Araçsal Koşullanma) Yrd. Doç. Dr. M. Ertuğrul UÇAR
BÖLÜM 12 Edimsel (Operant) Koşullanma Doç. Dr. Şerife IŞIK
BÖLÜM 13 Sosyal Bilişsel Öğrenme Yrd. Doç. Dr. Ramin ALİYEV
BÖLÜM 14 Gestalt Kuramı Yrd. Doç. Dr. Özlem TAGAY
BÖLÜM 15 Bilgiyi İşleme Kuramı Yrd. Doç. Dr. Alper ÇUHADAROĞLU
BÖLÜM 16 Özel Gereksinimli Çocuklar Yrd. Doç. Dr. Mehmet PALANCI
İÇİNDEKİLER
ÖN SÖZ ................................................................................................................................... iii
BÖLÜM YAZARLARI ................................................................................................................v
BÖLÜM 01 Bilim ve Psikoloji
BİLİM NEDİR? ..........................................................................................................................5
Bilimin İşlevleri .........................................................................................................................6
Bilimin Özellikleri Nelerdir? .....................................................................................................7
Bilimde Psikoloji ........................................................................................................................8
MODERN PSİKOLOJİ TARİHİNDE DÜŞÜNCE EKOLLERİ ...................................................8
PSİKOLOJİDE ÇAĞDAŞ YAKLAŞIMLAR ............................................................................. 10
Psikoanalitik Yaklaşım ........................................................................................................... 10
Davranışçı Yaklaşım ............................................................................................................... 11
Bilişsel Yaklaşım ..................................................................................................................... 11
Hümanist Yaklaşım ................................................................................................................ 11
Nörobiyolojik Yaklaşım .......................................................................................................... 11
PSİKOLOJİDE SPESİFİK ALANLAR ..................................................................................... 12
EĞİTİM PSİKOLOJİSİ ........................................................................................................... 13
ARAŞTIRMA VE EĞİTİM PSİKOLOJİSİ............................................................................... 15
Betimsel Yöntem .................................................................................................................... 15
Deneysel Yöntemler ............................................................................................................... 17
BÖLÜM ÖZETİ ....................................................................................................................... 18
BÖLÜM İLE İLGİLİ UYGULAMALAR .................................................................................. 19
KİTAP ÖNERİLERİ ................................................................................................................. 19
FİLM ÖNERİLERİ .................................................................................................................. 19
KAYNAKÇA ............................................................................................................................ 21
DEĞERLENDİRME SORULARI ............................................................................................. 22
BÖLÜM 02 Gelişimle İlgili Temel Kavramlar
GELİŞİMLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR ........................................................................... 28
Yaş ........................................................................................................................................... 28
Dönem .................................................................................................................................... 29
Büyüme ................................................................................................................................... 29
Olgunlaşma ............................................................................................................................ 30
Gelişim/Gelişme ..................................................................................................................... 30
Değişim/Değişme ....................................................................................................................31
Hazırbulunuşluk ..................................................................................................................... 31
Kritik dönem .......................................................................................................................... 31
Tarihsel zaman ....................................................................................................................... 31
Bölük/Kuşak ............................................................................................................................32
Öğrenme ................................................................................................................................. 32
GELİŞİMİN TEMEL İLKELERİ .............................................................................................. 32
GELİŞİME DÖNEM, ALAN VE GÖREVLERİ AÇISINDAN BAKIŞ ...................................... 33
GELİŞİMLE İLGİLİ TEMEL SORULAR ................................................................................. 36
Kalıtım ve Çevre ..................................................................................................................... 36
Gelişimde Şu Anki ve Geçmişte Geçirilen Yaşantıların Önemi ............................................ 36
GELİŞİM PSİKOLOJİSİNDE ARAŞTIRMA VE ARAŞTIRMA DESENLERİ......................... 37
Boylamsal Desen .................................................................................................................... 37
Kesitsel Desen ........................................................................................................................ 37
Sıralı Desen ............................................................................................................................. 38
BÖLÜM ÖZETİ ....................................................................................................................... 39
BÖLÜM İLE İLGİLİ UYGULAMALAR .................................................................................. 40
KİTAP ÖNERİLERİ ................................................................................................................. 40
FİLM ÖNERİLERİ .................................................................................................................. 40
KAYNAKÇA ............................................................................................................................ 41
DEĞERLENDİRME SORULARI ............................................................................................. 42
BÖLÜM 03 Fiziksel Gelişim
FİZİKSEL GELİŞİM VE AŞAMALARI ................................................................................... 50
DOĞUM ÖNCESİ DÖNEM .................................................................................................... 52
Zigot Dönemi (Hücre-Dölüt) ................................................................................................. 52
Embriyo Dönemi .................................................................................................................... 53
Fetüs Dönemi ......................................................................................................................... 53
BEBEKLİK DÖNEMİ (0-3 YAŞ) ............................................................................................. 58
OKUL ÖNCESİ DÖNEM (3-6 YAŞ) ....................................................................................... 66
ERİL DÖNEM (OKUL ÇAĞI) (7-12 YAŞ) .............................................................................. 69
ERGENLİK DÖNEMİ (12-20 YAŞ) ........................................................................................ 72
BÖLÜM ÖZETİ ....................................................................................................................... 82
BÖLÜM İLE İLGİLİ UYGULAMALAR .................................................................................. 83
KİTAP ÖNERİLERİ ................................................................................................................. 83
FİLM ÖNERİLERİ .................................................................................................................. 84
KAYNAKÇA ............................................................................................................................ 85
DEĞERLENDİRME SORULARI ............................................................................................. 86
BÖLÜM 04 Bilişsel Gelişim
PIAGET VE BİLİŞSEL GELİŞİM............................................................................................. 93
Bilişsel Gelişim Kuramına İlişkin Temel Kavramlar ............................................................. 94
Bilişsel Gelişimi Etkileyen Faktörler ..................................................................................... 97
PİAGET’İN BİLİŞSEL GELİŞİM DÖNEMLERİ .................................................................... 99
1. Duyusal Motor Evre (0-2 Yaş) ........................................................................................... 99
2. İşlem Öncesi Evre (2-7 Yaş) ............................................................................................. 105
3. İşlem (Somut İşlemler) Evresi (7-11 yaş) ........................................................................ 112
4. Soyut İşlemler Evresi (11 yaş ve sonrası) ........................................................................ 115
Piaget’in Kuramının Eğitime Yansımaları .......................................................................... 119
VYGOTSKY VE BİLİŞSEL GELİŞİM KURAMI .................................................................... 121
Lev Semyonoviç VYGOTSKY (1896-1934) ......................................................................... 121
Kavram Gelişimi ................................................................................................................... 124
Vygotsky’nin Kuramının Eğitime Yansımaları ................................................................... 124
Piaget ve Vygotsky’nin Değerlendirilmesi .......................................................................... 125
DİL GELİŞİMİ ....................................................................................................................... 127
DİL GELİŞİM KURAMLARI................................................................................................. 128
Davranışçı Kuram ................................................................................................................. 129
Sosyal Öğrenme Kuramı ...................................................................................................... 129
Bilişsel Kuram....................................................................................................................... 130
Etkileşim Kuramı ................................................................................................................. 130
DİL GELİŞİM EVRELERİ ..................................................................................................... 131
BÖLÜM ÖZETİ ..................................................................................................................... 135
BÖLÜM İLE İLGİLİ UYGULAMALAR ................................................................................ 136
KİTAP ÖNERİLERİ ................................................................................................................137
FİLM ÖNERİLERİ .................................................................................................................138
KAYNAKÇA .......................................................................................................................... 139
DEĞERLENDİRME SORULARI ........................................................................................... 144
BÖLÜM 05 Kişilik Gelişimi
Kişilik .................................................................................................................................... 152
Mizaç (Huy) .......................................................................................................................... 152
Karakter ................................................................................................................................ 153
Benlik .................................................................................................................................... 153
PSİKANALİTİK KURAM ...................................................................................................... 155
Sigismund Scholomo Freud (1856-1939) ........................................................................... 155
Topografik Model: Buzdağı Yaklaşımı ................................................................................. 156
Yapısal Model ....................................................................................................................... 157
Psikoseksüel Gelişim Kuramı .............................................................................................. 160
Oedipus Kompleksi .............................................................................................................. 161
PSİKOSOSYAL GELİŞİM KURAMI ..................................................................................... 163
Erik Homburger Erikson (1902-1994) ............................................................................... 163
BAĞLANMA KURAMI ......................................................................................................... 168
İNSANCIL YAKLAŞIM ......................................................................................................... 170
Fenomenolojik Benlik Kuramı ............................................................................................. 170
Carl Ransom Rogers (1902-1987) ....................................................................................... 170
İhtiyaçlar Hiyerarşisi ............................................................................................................ 172
Abraham Harold Maslow (1908-1970) ............................................................................... 172
BÖLÜM ÖZETİ ..................................................................................................................... 176
BÖLÜM İLE İLGİLİ UYGULAMALAR ................................................................................ 177
KİTAP ÖNERİLERİ ............................................................................................................... 177
FİLM ÖNERİLERİ ................................................................................................................ 177
KAYNAKÇA .......................................................................................................................... 180
DEĞERLENDİRME SORULARI ........................................................................................... 182
BÖLÜM 06
Ahlak Gelişimi
AHLAK GELİŞİMİ İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR ........................................................ 190
AHLAKİ GELİŞİM KURAMLARI ......................................................................................... 193
Psikanalitik Kuram ............................................................................................................... 194
Sosyal Öğrenme Kuramı ...................................................................................................... 195
Bilişsel Ahlaki Gelişim Kuramları ........................................................................................ 195
Lawrence Kohlberg (1927–1987) ........................................................................................ 198
Kohlberg’in Ahlaki Gelişim Evreleri .................................................................................... 200
Ahlak Gelişiminde Güncel Kuramlar /Açıklamalar ............................................................ 209
AHLAK EĞİTİMİ .................................................................................................................. 212
BÖLÜM ÖZETİ ..................................................................................................................... 218
BÖLÜM İLE İLGİLİ UYGULAMALAR ................................................................................ 219
KİTAP ÖNERİLERİ ............................................................................................................... 219
FİLM ÖNERİLERİ ................................................................................................................ 219
KAYNAKÇA .......................................................................................................................... 220
DEĞERLENDİRME SORULARI ........................................................................................... 224
BÖLÜM 07 Diğer Gelişim Alanları
OYUN GELİŞİMİ .................................................................................................................. 231
Klasik Oyun Teorileri ........................................................................................................... 234
Dinamik Oyun Teorileri ....................................................................................................... 236
Parten’in Sosyal Oyun Sınıflandırması ............................................................................... 239
MİZAH GELİŞİMİ ................................................................................................................ 240
Psikanalitik Teori ................................................................................................................. 241
Uyuşmazlık Teorileri .............................................................................................................242
Üstünlük Teorileri ................................................................................................................ 242
Paul McGhee ve Mizah Gelişimi .......................................................................................... 243
Oyunun Terapötik Olarak Kullanımı ...................................................................................246
CİNSEL GELİŞİM ................................................................................................................. 250
Temel Kavramlar .................................................................................................................. 251
GELİŞİM DÖNEMLERİ AÇISINDAN CİNSEL GELİŞİM ................................................... 254
Doğum Öncesi Dönemde Cinsel Gelişim ............................................................................ 254
Bebeklik Döneminde Cinsel Gelişim (0 – 2 Yaş) ................................................................. 255
Erken Çocukluk Döneminde Cinsel Gelişim (2 – 6 Yaş) ............................................................................................................................. 256
Çocukluk Döneminde Cinsel Gelişim (6 – 12 Yaş) ............................................................. 257
Ergenlik Döneminde Cinsel Gelişim (12 – 18 Yaş) ............................................................. 257
CİNSEL GELİŞİMİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER .................................................................... 258
Aile ........................................................................................................................................ 258
Kültür .................................................................................................................................... 261
Medya ................................................................................................................................... 262
SAĞLIKLI BİR CİNSEL GELİŞİM İÇİN TEMEL ÖNERİLER .............................................. 265
BÖLÜM ÖZETİ ..................................................................................................................... 266
BÖLÜM İLE İLGİLİ UYGULAMALAR ................................................................................ 268
FİLM ÖNERİLERİ ................................................................................................................ 269
KAYNAKÇA .......................................................................................................................... 269
DEĞERLENDİRME SORULARI ........................................................................................... 273
BÖLÜM 08 Bireysel Farklılıklar
9 Yaşındaki Profesör ............................................................................................................ 279
EKOLOJİK GÖRÜŞ .............................................................................................................. 279
Ekolojik Görüş ...................................................................................................................... 280
Ekolojik Görüş ve Gelişim .................................................................................................... 284
CİNSİYET VE TOPLUMSAL CİNSİYET ROLLERİ .............................................................. 285
ZEKÂ ..................................................................................................................................... 287
YETENEK ............................................................................................................................. 290
YARATICILIK........................................................................................................................ 291
ÖĞRENME STİLLERİ .......................................................................................................... 292
DENETİM ODAĞI ................................................................................................................ 294
İLGİ ....................................................................................................................................... 296
İlgi Alanları ........................................................................................................................... 296
DOĞUM SIRASI ................................................................................................................... 297
İÇE DÖNÜKLÜK-DIŞA DÖNÜKLÜK .................................................................................. 298
MOTİVASYON ..................................................................................................................... 299
Meta Motivasyon ................................................................................................................. 300
ANNE-BABA TUTUMLARI .................................................................................................. 300
ÖZEL AİLELER ..................................................................................................................... 301
BÖLÜM ÖZETİ ..................................................................................................................... 305
BÖLÜM İLE İLGİLİ UYGULAMALAR ................................................................................ 307
KİTAP ÖNERİLERİ ............................................................................................................... 307
FİLM ÖNERİLERİ ................................................................................................................ 307
KAYNAKÇA .......................................................................................................................... 308
DEĞERLENDİRME SORULARI ........................................................................................... 312
BÖLÜM 09 Öğrenme Psikolojisi ile İlgili Temel Kavramlar
Ne Kadar Çok Deneyim O Kadar Çok Beyin Hücresi! ........................................................ 317
ÖĞRENME İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR ................................................................... 317
Eğitim ................................................................................................................................... 317
Öğretim ................................................................................................................................ 318
Öğrenme ............................................................................................................................... 318
Öğrenme Türleri ................................................................................................................... 320
DAVRANIŞ VE DAVRANIŞ TÜRLERİ ................................................................................. 322
Kaynağına Göre Davranış Türleri ........................................................................................ 323
Niteliğine Göre Davranışlar ................................................................................................. 326
ALIŞMA VE DUYARLILAŞMA ............................................................................................. 328
ÖĞRENMEYİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER .............................................................................329
ÖĞRENENLE İLGİLİ FAKTÖRLER ..................................................................................... 329
ÖĞRENME YÖNTEMİ İLE İLGİLİ FAKTÖRLER ............................................................... 333
ÖĞRENME MALZEMESİYLE İLGİLİ FAKTÖRLER .......................................................... 335
BÖLÜM ÖZETİ ..................................................................................................................... 337
BÖLÜM İLE İLGİLİ UYGULAMALAR ................................................................................ 338
KAYNAKÇA .......................................................................................................................... 338
DEĞERLENDİRME SORULARI ........................................................................................... 340
BÖLÜM 10 Klasik (Tepkisel) Koşullanma ve Bitişiklik Kuramları
KLASİK (TEPKİSEL) KOŞULLANMA ................................................................................. 349
Klasik Koşullanmayı Etkileyen Faktörler............................................................................ 352
Klasik Koşullanma İlkeleri ................................................................................................... 356
Klasik Koşullanmanın Eğitim Açısından Sonuçları ........................................................... 364
BİTİŞİKLİK KURAMLARI.................................................................................................... 364
John. B. Watson (1878-1858) ............................................................................................. 365
Watson’ın Öğrenmeye Bakışı .............................................................................................. 365
Watson’ın Kuramına Yapılan Eleştiriler .............................................................................. 368
Edwin. R. Guthrie (1886-1959) ........................................................................................... 368
Guthrie’nin Öğrenme Yaklaşımı .......................................................................................... 368
Alışkanlıkları Yok Etme Yöntemleri ................................................................................... 369
BÖLÜM ÖZETİ ..................................................................................................................... 372
BÖLÜM İLE İLGİLİ UYGULAMALAR ................................................................................ 373
KİTAP ÖNERİLERİ ............................................................................................................... 374
FİLM ÖNERİLERİ ................................................................................................................ 374
KAYNAKÇA .......................................................................................................................... 375
DEĞERLENDİRME SORULARI ........................................................................................... 376
BÖLÜM 11 Bağlaşım Kuramı (Araçsal Koşullanma)
DENEME YANILMA YOLU İLE ÖĞRENME ....................................................................... 385
ÖĞRENME KANUNLARI .................................................................................................... 386
İKİNCİL YASALAR ............................................................................................................... 389
THORNDİKE’IN ZEKÂ ANLAYIŞI ...................................................................................... 391
BÖLÜM ÖZETİ ..................................................................................................................... 393
BÖLÜM İLE İLGİLİ UYGULAMALAR ................................................................................ 393
FİLM ÖNERİLERİ ................................................................................................................ 394
KAYNAKÇA .......................................................................................................................... 395
DEĞERLENDİRME SORULARI ........................................................................................... 396
BÖLÜM 12 Edimsel (Operant) Koşullanma
Edimsel Koşullanma Süreci ................................................................................................. 404
EDİMSEL KOŞULLANMANIN TEMEL İLKELERİ ............................................................. 405
PEKİŞTİREÇ ......................................................................................................................... 405
PEKİŞTİRME ........................................................................................................................ 407
CEZA ..................................................................................................................................... 408
PEKİŞTİRME TARİFELERİ .................................................................................................. 411
Sürekli Pekiştirme ................................................................................................................ 411
Sabit Oranlı Pekiştirme ........................................................................................................ 411
Değişken Oranlı Pekiştirme ................................................................................................. 412
Sabit Aralıklı Pekiştirme ...................................................................................................... 412
Değişken Aralıklı Pekiştirme ............................................................................................... 412
BİÇİMLENDİRME / ŞEKİLLENDİRME .............................................................................. 414
SÖNME ................................................................................................................................. 414
PREMACK İLKESİ (AYRIMLI OLASILIK İLKESİ) .............................................................. 415
SİMGESEL ÖDÜLLE PEKİŞTİRME ..................................................................................... 416
MOLA VERME (ARA VERME) ........................................................................................... 416
BATIL DAVRANIŞ ................................................................................................................ 417
KAÇMA / KAÇINMA KOŞULLANMASI ............................................................................. 418
GENELLEME ........................................................................................................................ 418
AYIRT ETME......................................................................................................................... 419
SKİNNER’IN İLGİNÇ BULUŞLARI ...................................................................................... 421
BÖLÜM ÖZETİ ..................................................................................................................... 423
BÖLÜM İLE İLGİLİ UYGULAMALAR ................................................................................ 425
FİLM ÖNERİLERİ ................................................................................................................ 425
KAYNAKÇA .......................................................................................................................... 426
DEĞERLENDİRME SORULARI ........................................................................................... 428
BÖLÜM 13 Sosyal Bilişsel Öğrenme
SOSYAL BİLİŞSEL ÖĞRENME ............................................................................................ 437
KURAMIN TEMEL KAVRAMLARI ..................................................................................... 438
Dolaylı Pekiştirme ................................................................................................................ 438
Dolaylı Güdü ......................................................................................................................... 438
Dolaylı Ceza .......................................................................................................................... 438
Dolaylı Duygu ....................................................................................................................... 439
MODELDEN ÖĞRENME ..................................................................................................... 439
SOSYAL ÖĞRENME KURAMININ DAYANDIĞI TEMEL İLKELER .................................. 442
GÖZLEM YOLUYLA ÖĞRENME SÜREÇLERİ ................................................................... 445
KURAMIN EĞİTİMDE UYGULANMASI VE ÖĞRETMENLERE ÖNERİLER ................... 449
BÖLÜM ÖZETİ ..................................................................................................................... 451
FİLM ÖNERİLERİ ................................................................................................................ 452
KAYNAKÇA .......................................................................................................................... 452
DEĞERLENDİRME SORULARI ........................................................................................... 455
BÖLÜM 14 Gestalt Kuramı
GESTALT KURAMININ ORTAYA ÇIKIŞI ............................................................................ 464
GESTALT KURAMINDA ALGILAMA VE ALGISAL ÖRGÜTLEME YASALARI ................. 464
GESTALT PSİKOLOJİSİNİN ÖĞRENMEYE İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLARI ................. 467
Yaşantı Bellek İzi Unutma ................................................................................................... 468
İçgörüsel (Kavrama Yoluyla) Öğrenme ............................................................................... 468
Üretici Düşünme .................................................................................................................. 469
Gizil (Örtük) Farkına Varmadan Öğrenme ......................................................................... 469
Alan Kuramı ......................................................................................................................... 470
GESTALT KURAMININ EĞİTİME YANSIMASI ................................................................. 470
BÖLÜM ÖZETİ ..................................................................................................................... 472
BÖLÜM İLE İLGİLİ UYGULAMALAR ................................................................................ 472
FİLM ÖNERİLERİ ................................................................................................................ 473
KAYNAKÇA .......................................................................................................................... 474
DEĞERLENDİRME SORULARI ........................................................................................... 475
BÖLÜM 15 Bilgiyi İşleme Kuramı
“Sihirli Sayı 7 Değil 4 Olabilir” ............................................................................................ 481
BİLGİYİ İŞLEME KURAMI .................................................................................................. 481
BELLEK TÜRLERİ ................................................................................................................ 483
BİLİŞSEL SÜREÇLER ........................................................................................................... 489
BÖLÜM ÖZETİ ..................................................................................................................... 500
BÖLÜM İLE İLGİLİ UYGULAMALAR ................................................................................ 501
FİLM ÖNERİLERİ ................................................................................................................ 501
KAYNAKÇA .......................................................................................................................... 501
DEĞERLENDİRME SORULARI ........................................................................................... 503
BÖLÜM 16
Özel Gereksinimli Çocuklar
Minik Türk Mars Yolunda .................................................................................................... 509
BİREYSEL FARKLILIKLAR VE ÖZEL GEREKSİNİMLİ ÇOCUKLAR ................................ 509
Bireysel Farklılıkların Nedenleri ......................................................................................... 510
ÖZEL EĞİTİM VE ÖZEL EĞİTİME GEREKSİNİM DUYMA .............................................. 514
ZİHİNSEL YETERSİZLİK ..................................................................................................... 516
İŞİTME ENGELLİLER .......................................................................................................... 518
KONUŞMA ENGELLİLER .................................................................................................... 519
DİKKAT EKSİKLİĞİ VE HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU (DEHB) .................................... 520
ÖĞRENME GÜÇLÜĞÜ ....................................................................................................... 522
OTİZM .................................................................................................................................. 524
GÖRME ENGELLİ ÖĞRENCİLER ....................................................................................... 526
FİZİKSEL ENGELLİ ÖĞRENCİLER ..................................................................................... 526
SÜREGELEN HASTALIĞI OLAN ÇOCUKLAR ................................................................... 527
ÜSTÜN ZEKÂLI VE YETENEKLİ ÇOCUKLAR ................................................................... 527
BÖLÜM ÖZETİ ..................................................................................................................... 533
BÖLÜM İLE İLGİLİ UYGULAMALAR ................................................................................ 534
KİTAP ÖNERİLERİ ............................................................................................................... 534
FİLM ÖNERİLERİ ................................................................................................................ 534
KAYNAKÇA .......................................................................................................................... 536
DEĞERLENDİRME SORULARI ........................................................................................... 538
İndeks ................................................................................................................................... 541
Yazarlar Hakkında .................................................................................................................545
egitimpsikolojisi.kitabi.gen.tr
Bilim ve Psikoloji
Bölüm
01
KAZANIMLARBu üniteyi tamamladığınızda aşağıdaki hedeflere ulaşmanız beklenmektedir:
- Bilimin ne olduğunu anlayabilme
- Bilimin özelliklerini tanımlayabilme
- Psikoloji tarihindeki düşünce ekollerini ve psikolojideki spesifik alanları bilme
- Eğitim ile psikoloji arasındaki ilişkiyi açıklayabilme
Bilim, iyi zamanlarda servet, kötü zamanlarda
bir sığınak ve iyi bir yol göstericidir. Aristoteles
EĞİTİM PSİKOLOJİSİ2 BÖLÜM 01 _ Bilim ve Psikoloji
B‹L‹M
Bilimin ‹fllevleri
Bilimin Özellikleri
Bilimde Psikoloji
Psikolojide Ça¤dafl Yaklafl›mlar
Psikoanalitik Yaklafl›m
Davran›flç› Yaklafl›m
Biliflsel Yaklafl›m
Hümanistik Yaklafl›m
Nörobiyolojik Yaklafl›m
Psikolojide Spesifik Alanlar
E¤itim Psikolojisi
Araflt›rma ve E¤itim Psikolojisi
Betimsel Yöntem
Deneysel Yöntem
EĞİTİM PSİKOLOJİSİ BÖLÜM 01 _ Bilim ve Psikoloji 3
İlk Bilim Kadını: Hypatia
Bilim kadınlarının ilki, yaşamı günümüzde belgelenen Hypatia’dır. Yazılarının çoğu kayıptır ama bilim adamları tarafından bu yazılara yapılan birtakım göndermeler vardır. Hypatia (370-415) Mısır, İskenderiye’de doğmuştur. Hypatia, güzelliğinin yanı sıra bilgeliğiyle de herkesin hayranlığını kazanmış olan tarihin bilinen ilk kadın matematikçisidir. O zamanların üniversitesi kabul edilen İskenderiye’deki Museion’da felsefe, matematik ve astronomi dersleri vermiştir. Platon ve Aristoteles’in tanıtılmasında dersleri etkili olmuştur. Tam olarak onun felsefesi bilinmemekle birlikte, daha az metafizik içerikli bir Yeni Platonculuk olduğu varsayılmaktadır. Zamanının iktidar
ilişkilerinde ve politikada yeri olduğu sanılmaktadır ve etkili bir kişi olması nedeniyle bazı entrikaların kurbanı olduğu düşünülmektedir.
İtaat edip vaftiz olmadığı gerekçesiyle büyücü olmakla suçlanıp yeni yeni güçlenen ve diğer unsurları zor kullanarak saf dışı bırakan Hristiyanlar tarafından acımasızca taşlanarak katledilmiştir. Etleri ve kemikleri sokaklarda sürüklenmiş ve daha sonra yakılmıştır. Hypatia’nın hayatı 2009 yapımı Agora adlı filmde Oscar ödüllü yıldız Rachel Weisz tarafından başarıyla canlandırılmıştır.
Hypatia, daha çok eleştiri ve yorum türünde eserler kaleme almıştır. Çalışmalarını Euclid ve Ptolemy üzerinde yoğunlaştırmıştır. Felsefe, din literatürü ve dönemin matematik bilginlerinin uğraş alanı olan gizemcilik konularına ilgi duymuş; felsefe, matematik, gök bilim dersleri vermiştir. Hesychius’un rivayetine göre İskenderiyeli Diophantus’un Arithmetica’sına 13 ciltlik bir şerh, Pergelı Apollonius’un Konikler’ine ve Ptolemy’nin Matematik Kanon’una şerhler yazmıştır fakat bu eserler günümüze dek ulaşmamıştır. Eserlerinin günümüze dek ulaşmamasında, Hristiyan düşünce açısından dinsizlikle suçlanmış olmasının büyük payı olduğu ileri sürülür. Zaten ölümünden sonra, çalıştığı kütüphane yıkılmış ve kitaplar yakılmıştır. Hypatia ile ilgili olarak günümüze dek ulaşan tek eser, öğrencisi Kyreneli Synesios’un (bu öğrencisinin gök bilim araştırmalarında kullanılan usturlab adlı alet ile ilgili çalışmaları vardır) yazdığı mektuplardır. Bu mektuplarda Synesios, ona duyduğu hayranlığı ve bilimsel çalışmalarına duyduğu saygıyı bildirmektedir (http://www.msxlabs.org/forum/felsefe-ww/190895-hypatia.html).
EĞİTİM PSİKOLOJİSİ4 BÖLÜM 01 _ Bilim ve Psikoloji
ÜNLÜ BİLİM ADAMLARI
Bitki ve hayvan örneklerinin sınıflandırılmasını ileri süren modern müze kolleksiyonculuğu kavramını ilk ortaya atandır.
Jean-Baptiste de Lamarck
Evrensel çekim kanunu ve güneşin yapısını bulmuştur.
Sir Issac Newton
İlk motorlu uçağı yapan kardeşlerdir.
Wright Kardeşler
Matematiksel terimleri tanımlama ve astronomi alanında duyarlı gözlemlerin yapılmasıyla ilgilenmiştir.
İbni Sina
Ters kare yasasını bulmuştur.
Charles Augustin de Coulomb
Atom bombasını bulmuştur.
Albert Einstein
İlgisini hareket üzerine yoğunlaştırmıştır.
Galileo Galilei
Omurgasız hayvanlar biyolojisinin en önemli yapıtların birini yayınlamıştır.
Charles Darwin
Fizik konusunda en büyük katkısı “boşluğu” kabul etmemesidir.
Farabi
Atomun yapısı üzerindeki çalışmaları ve atomun saçtığı ışın araştırmaları ile tanınır.
Niels Bohr
Farklı atom ve molekülleri ayrıştırmak için yöntem geliştirmiştir.
Sir Joseph John Thomson
Dünyanın kutuplardan hafifce basık olduğunu bulan ilk bilim adamıdır.
Anders Celsius
Mikropların kendiliğinden üremesi diye bir şeyin söz konusu olmadığını bulmuştur.
Louis Pasteur
Elektrik ampulü icat etmiştir.
Thomas Edison
Atomun parçalarından nötronu bulmuştur.
James Chadwick
Kendi ellerini kullanarak bir elementi diğer elemente dönüştüren ilk insandır.
Ernest Rutheford
Bilim adamları ile ilginç bilgiler için web sitemizi ziyaret ediniz.
EĞİTİM PSİKOLOJİSİ BÖLÜM 01 _ Bilim ve Psikoloji 5
BİLİM NEDİR?
Günlük olağan yaşantımızı devam ettirirken çevremizde neler olup bittiğini anlamaya çalışırız. Hep bir merak duygusuyla beraber du-rumları ya da olayları ele alır, gerçek doğru bilgiye ulaşmak için çaba gösteririz. Karşılaştığımız problemlerin çözümünde kendimize göre yöntemler bulmaya çalışırız. Bu bilgiye ulaşma yollarında kimi zaman önceki deneyimlerimizi işin içine katarız ya da büyükannemizin ya da dedelerimizden öğrendiklerimizle durumu açıklamaya ya da çözmeye girişiriz. Bunlar yetersiz kaldığı zaman daha profesyonel çözümleme-ler içerisine gireriz. Problemlere güvenilir çözümlerin bulunabilmesi, her şeyden önce “doğru” kararların alınabilmesine, doğru kararların alınabilmesi ise “doğru” bilgilerin kullanılabilmesine bağlıdır.1 Burada devreye “bilim” girmektedir.
Bilim “bilmek istiyorum” ile başlar...İnsanoğlu varoluşundan bu yana doğa-da olup bitenleri bilmek istemiştir.
İşte, bilimin asıl uğraş alanı doğadır. Ancak doğa olayları yalnızca fiziksel olguları değil, sosyolojik, psikolojik, ekonomik, kültürel vb. bilgi alanlarının hepsini kapsar.
Bilim akademisyenler tarafından yapılan bir büyüdür...
Bireyin bilgiye ulaşma kaynakları dört şekilde açıklanabilir : (1) ön-ceki uygulamalar (gelenekler / emsal), (2) otorite figürleri, (3) kişinin kendi deneyimleri ve (4) bilimdir. Çoğu problemlerin çözümü eski uy-gulamalara dayanır. Geçmiştekinden daha iyi bir beklentisi olmayan birisi için, bu yolu izlemek daha kolaydır. Otorite figürü, belli konu-larda karar verme yetkisi ya da yeterliği olduğu kabul edilen kişi ya da kurumdur. Yönetsel hiyerarşi, yaşlılık, uzmanlık, bilgelik, kuvvet-lik, din duygusu ve çeşitli inançlar, belli kişi ya da kurumların otorite figürü olarak benimsenmesini sağlayabilir. Diğer bir çözüm yöntemi ise kişisel deneyimlerdir. Bireysel yaşantılar da sınırlı olacağından her zaman yeterli olamayabilir. Bilime dayalı problem çözmenin en belir-gin özelliği, çözümün genel, güvenilir ve insanlarca bilinen en geçerli verilere dayalı olmasıdır. Bu yaklaşımda temel bilgi, tüm insanlığın or-tak ürünü olan bilimdir. Bu bilgi ise, ortaklaşa benimsenen ölçütlere göre, gözlenebilir verilerden elde edilir2. Bilim evreni tanımak, gerçeği bulmaktır. Bilim evreni, toplumu ve insanı araştırma konusu yapan