Eftirskúli í heimligum umhvørviStað og innihaldKoyrandi gjøgnum Hvalba til Sandvíkar eitt vakurt summ arkvøld, spyrji eg dótt ir mína, hvat hon hevði hildið um at gingið í eftir­skúla her. Eitt sindur ivasom spyr hon, um ríðiundirvísing fer at verða – og um pláss verður til at uppstalla hest­in, og hvørjir aðrir møgu­leikar verða – hon stóð tá á bíðilista hjá einum sokall­að um hestaeftirskúla í Danmark.

Hesum kláraði eg ikki at svara, men ríðiundirvísing kundi verið ein møguleiki. Og í veruleikanum ein møgu leiki við øðrum møgu­leik um í sær. Sambært Lucas Debes vóru suður­oyingar hestakønastu fólk í Føroyum, og søgan veit um fleiri áhugaverdar ríðitúrar og Hvalba at siga – eitt nú tá Snopprikkur reið undan Laðan garðsbóndanum – so hví ikki taka tráðin upp aftur, hóast tað valla er trygt at ríða um Káragjógv, sum gøtan er núbeint.

Spurdi hana í staðin, hvat hevði størsta týdning fyri valið at fara á eftirskúla, og fyri hvønn eftirskúla ein velur.

Hon nevndi trý viðurskifti: Fyrst og fremst tað at sleppa heiman at royna seg, uttan tó at sleppa tryggu kørm un­um heilt. Læru greina møgu­leik arnir hava eisini stóran týdning – at sleppa at royna seg innan øki, sum hava serstakan áhuga; hon er hesta áhugað og hevði tí fyrst og fremst kannað møgu leikar á eftirskúlum við ríðiundirvísing. At end­an nevndi hon hetta, at tað hevur týdning, at onkur er nærhendis t.d. ein mostir,

ommubeiggi ella systkina­barn at vitja í frítíðini.

Vit vóru samdar um, at Suðuroyggin er vælegnað staðseting til ein føroyskan eftirskúla – hóskandi langt er til hinar oyggjarnar, so ein noyðist at sigla rættiliga leingi, men kortini er lagaligt og bíligt at sleppa heim í frítíðini. Dóttirin helt tó, at Hvalba ikki var so eksotiskt sum at sleppa uttan lands, men mær sum foreldur hevði avgjørt dámt betur, um eitt tilboð var í landinum – eitt ávegis til­boð, áðrenn eg skal sleppa henni heilt leysari.

tey ungu geraSt SamfelagSborgararEin stórur partur av eftir­skúla innihaldinum er so­kallaða sosiala læringin, hetta at læra at virka sjálv­støðugt, við ábyrgd av tær sjálvari og á jøvnum støði saman við øðrum – at læra at gerast sam felagsborgari. Og er nakað rættari og meira natúrligt enn at hava møguleikan fyri at taka hesi stigini á heimligum grund­ar lagi og á móðurmálinum.

Hugsa vit um hesa sosialu læringina sum eitt av høvuðs endamálunum við eftirskúlum er tað beinleiðis barokt – kanska enntá í longdini skaðiligt – at noyð­ast at senda hesi blaðungu fólkini av landinum, so tey læra at gerast væltilpassaðir samfelagsborgarar í øðrum landi. Tó, mangt er í neyðini nýtt, og sosialiseringin í ein um donskum eftirskúla er, hóast alt, helst meira verd fyri føroyskan ungdóm, um alternativið er tilboðini í SMS og Býin.fo, einsa­møll.

eitt alternativ til 10. flokkKomandi skúlaár fara uml. 85 % av øllum 9. floks næm­ingum í 10. flokk. Vit vita av royndum, at ein alt ov stórur partur av teimum gevst, áðrenn skúlaárið er runnið. Samfelagnum kostar hetta nógvan pening, men verri er, at fyri henda nógva peningin framleiðir sam­felagið einki uttan eina kenslu hjá einstaka næm­ing ininum av ikki at røkka til, ikki at megna at gjøgn­umføra tað, ein hevur sett sær fyri – árið, sum kundi verið opnað og spennandi byrjanin uppá nakað nýtt, gjørdist heldur ein svárur endi á eini langari fólka­skúlaleið.

Á Bornholm hava tey savnað allar 10 flokkarnar á oynni í ein sjálvstøðugan skúla við egnari skúlaleiðslu. Høvuðsendamálið er at skapa eitt tilboð til tey ungu, sum ikki er at rokna sum endaárið í fólka skúl­anum, men heldur byrjanin til ungdóms út búgv ing ar­nar. Umframt at hava frá­læru í vanliga kravdu læru­greinunum, so er eisini tætt samstav við ymisku mið­náms skúlarnar.

Skúlaleiðslur og lærarar mótmæltu, tá ætlanin varð løgd fram, foreldur mót­mæltu eisini, men ein kann­ing millum næmingar vísti, at fleiri enn 90 % ynsktu, at 10 flokkarnar vórðu savn­aðir, hóast tað at farleiðin millum heim og skúla hjá fleiri gjørdist long. Komm­unan gjørdi av at lurta eftir næmingunum og gjøgnum­førdi ætlanina. Úrslitið nú nøkur ár eftir er, at fleiri næmingar fara í 10. flokk

og fleiri fara víðari í mið­náms skúla, færri fella frá í miðnámsskúlunum, og 10. flokkur hevur støðugari lær ara hóp.

Eg nevni hetta, tí tað hevur so stóran týdning at spyrja, um hugsanina hjá teimum, sum tað snýr seg um. Bornholm kommuna gjørdi tað – og fekk eitt gott úrslit! Bert um vit spyrja okkara ungu, fáa vit rætta eftirskúlatilboðið, sum fyri hesar næmingarnar má vera betri, fjølbroyttari, ørð­vísi og meira viðkomandi enn vanliga 10. flokks fólka­skúlatilboðið.

lat tey flúgva eitt Strekki í SennDóttirin slapp ikki inn á eftirskúlan hetta árið, hóast hon søkti 1 ½ ár framman­undan – tíbetur! havi eg í mínum stilla sinni hug at hugsa, tí tað er bæði langt og leigi at sleppa henni á so ungum aldri.

Tó, eg veit væl, at „ongin skal hjá ungum alva bragd­ar hugin forða“. Og sum Kahlil Gibran minnir okk­

um á í „Profeturin“ so eru børn okkara, tá samanum kemur, ikki børn okkara, men „lívsins synir og døtur við egnum longslum.“

Hann sigur m.a. at: „sálir teirra liva í húsum morgin­dagsins, sum tit ikki kunnu vitja, sjálvt ikki í dreymum tykkara. … Tit eru bogar, sum sleingja út børn tykkara sum livandi ørvar. Bogamaðurin sær málið úti í vídd endaloysins, og við allari megi spennir hann streingin til tess, at ørvar hansara skulu flúgva langt og skjótt.“

– Men at kunnað havt hana eitt sindur nærri hjá mær eitt bil afturat, sam­stund is sum eg visti, at hon lærdi betri flog, tað hevði kortini ikki verið av leið. Og hevði flogið verið móti málunum, sum vit síggja í vídd endaloysisins, heldur enn móti málum, sum donsk foreldur síggja, tá hevði nógv verið vunnið!

Ingibjørg BergTrivnaðarstjóri í Tórshavnar kommunu

eftirSkúlin

mítt hÁlva Ár í viborg S. 6

de danSke efterSkolerS Struktur og Økonomi S. 9

manglandi Punturin millum fÓlkaSkúlan og miðnÁmið S. 5

viborg hk College o7/o8 S. 6

SkiPaði viðurSkifti frÁ fyrSta degi S. 7

fkf kSf

augu

St 2

007 ·

nr.

2

Føroyarstanda saman um eftirskúlan!

auguSt 20072 eftirSkúlin

útgevari: rit – ritstj. tummas í dali

Eftirskúlin frá einumforeldrasjónarmiðiMín fyrsti tanki, tá eg hoyrdi um ætlanirnar um eftirskúla í Hvalba, var, at hetta var uppá tíðina! Endi­liga kundi eitt spenn andi og neyðugt alternativ koma til 10.flokk í Føroyum. Val­møguleikarnir hjá teimum ungu í 9.flokki hava higartil verið í so avmarkaðir. Tey flestu velja enn at fara í 10.flokk, eisini tey sum ikki tíma tað. Summi velja at fara á miðnámsskúla, eisini tey sum ikki eru tilreiðar enn. Ella tey fara á ein eftirskúla í Danmark, hóast hetta er dýrt og hjá onkrum ov tíðliga at fara so langt heimanífrá.

Ein eftirskúli í Hvalba fyri einar 80 næmingar vildi verið júst tann rætti val møguleikin at havt aftur­at øllum hinum.

hví fjØllbroytt Skúlatilboð?Og her eru vit eftir mínum tykki við kjarnan av hesum spurningi. Hví skulu tey ungu í 9.flokki fara á ein eftirskúla, og hví í Føroyum? Hví yvirhøvur fara í 10.flokk? Hví ikki heldur eggja teimum til at fara víðari til eina miðnámsútbúgving sum skjótast?

Orsøkin er eftir mínum tykki, at tey ungu á hesi gáttini til vaksna lívið hava eina stóra uppgávu framm­an fyri sær. Ein uppgáva, sum er nógv størri enn týdn ingurin at fáa tey út úr hin um endanum út á ar­beiðs marknaðin eitt ár fyrr. Hvør einstakur av teim ungu má leita inneftir og gera sær tankar um, hvat havi eg hug til at gera kom­andi árini. Heimurin og lívið liggja fyri føturnar, men hvat nyttar tað, um eg ikki havi ánilsi fyri, hvørjum eg veruliga havi áhuga fyri.

ein StÓr avgerðVit, sum eru eldri, minnast ivaleyst væl aftur á hesi árini. Í eftirsnarna ljósinum av øllum tí, sum síðan er hent, hava vit ofta hug at minka um týdningin av hesum stóru markna stein­um. Onkur av okkum kann siga: „Ikki drála. Ger sum eg, so fer at ganga tær væl“. Meðan onnur av okkum

siga: „Lat fyri alt í verðini vera við at gera sum eg. So fer at ganga tær illa! Trúgv mær! Ger so og so í staðin!“ Hetta er ein av teim heilt stóru lívsspurningunum, sum hjá summum er púra avkláraður og hjá øðrum krevur tíð og broyttar umstøður. Og hjá teimum flestu fer avgerðin og tíðin at føra tey á leiðir, sum tey ongatíð høvdu droymt um. Vit skulu ikki minka um hetta, og vit skulu ikki taka avgerðina fyri tey. Hetta er leiðin ávegis fram ímóti ein av teim heilt stóru markna­stein unum í lívinum, og tann ungi má fáa stuðul til at ganga leiðina sjálvur.

Tað kann fáa stóran týdning fyri framtíðina, at eitt ungt fólk fær eina jaliga og stimbrandi byrjan uppá sítt vaksna lív. Tí mugu vit sum vaksin, foreldur eins og lærarar, stuðla okkara ungu í at lurta eftir innaru røddini. Vit mugu eftirlýsa góðar karmar og fjøll broytt­ar valmøguleikar hjá teim­um ungu aftaná 9.flokk, og dygdin skal vera í hásæti!

eftirSkúlin SkaPar neyðugt fjØllbroytniEin eftirskúli í Hvalba kundi júst verið nýblásturin, sum vit mangla í løtuni. Her kundu vit økt um val­møgu leikarnar, soleiðis at tað ber til at flyta heimanífrá til eitt spennandi og ríkt ár í føroyskum mentanar um­hvørvi uttan at kvetta við familju og flyta av landin­um.

Vit mugu sum borgarar og foreldur arbeiða fyri, at tilboðini til tey ungu støð­ugt gerast betri og at ikki minst, at hesi tilboð fylgja við tíðini. Tað hevur so ómetaliga stóran týdning, at tey ungu fáa eina stimbr­andi byrjan uppá sítt vaksna lív.

mítt foreldraSjÓnarmiðÍ løtuni eri eg forkvinna í foreldrafelagnum Heim og Skúli. Hetta virksemið byrj­aði, tá eg fyri nøkrum árum síðan gjørdist limur í skúla­stýrinum í Hoyvíkar skúla. Vit stovnaðu stutt eftir eitt

samstarv millum allar skúl­arnar í Tórshavnar komm­unu, har skúlastýris for­menn inir fyri teir nógvu skúlarnar í kommununi høvdu høvi at hittast og kjak ast um felags áhugamál. Kjakið gekk mangan lívliga, og ferð aftaná ferð kom málið um 10.flokk upp at venda. Spurningarnir vóru nógvir og ymiskir og ofta ørkymlandi.

Vit tosaðu við onkrar næm ingar og fingu mest søg ur um neiligar upp­living ar. Ein ung genta greiddi frá: „Eg fór í 10.flokk fyri at taka tað róligt, áðrenn eg skuldi víðari í studentaskúlan. Vit næm­ing ar høvdu tað stuttligt saman, men árið var ov keði ligt. Tað var einki stutt­ligt, og vit lærdu púrt einki“. Dapra ummælið var lítið hugaligt at hoyra. Eg eigi sjálv tvey børn. Tann eldri sonurin stendur á júst hes­um vegamótinum og hevur valt 10.flokk í ár. Um tvey ár skal tann yngri sonurin taka sína avgerð. Vit tosa um hetta, og teir viga ímillum 10. flokk, studenta­skúla, eftirskúla og aðrar møguleikar. Hvussu kunnu eg og maðurin sum foreldur frægast ráðgeva børnunum, tá vit vita so lítið um hetta?

ymSar meiningar um 10.flokkSpurningurin um valmøgu­leikarnar aftaná 9.flokk hev ur verið frammi leingi. Kjakið hevur serliga snúð seg um 10. flokkin, og hvørji alternativ vóru til hetta skúlaárið.

Eru tær neiligu uppliving­ar nar nøkur eindømi, sum bara fylla nógv hjá okkum øllum? Hvat munnu onnur ung halda um 10. flokk? Hvat halda tey um val møgu­leikarnar fyri framman?

Í 2003 settu vit okkum sum skúlastýrisformenn heilt einfalt fyri at lýsa spurn ingin betur. Um vit høvdu allar hesar spurn ing­ar, vóru tað ivaleyst nógv onnur foreldur, sum á sama hátt brendu inni við tørvi fyri at fáa meir at vita.

Vit spurdu okkum fyri, og kundu skjótt staðfesta, at ummælini vóru ymisk alt

eftir, hvønn tú tosaði við. Ì býráðnum og í Menta mála­ráðnum fingu vit at vita, at tey ungu skuldu eggjast til at velja eina miðnáms út­búgv ing aftaná 9.flokk. Lær arar tosaðu uppgevandi um vánaligar karmar og skúla troytt ung. Tað var vónleyst at fáa næmingarnar at vísa ágrýtni og eldhuga við skúlaarbeiðnum. Skúlin og skúladagurin var strongd ur. Tað bar ikki til at vísa næmingum burtur, sum fylgdu illa við og møttu illa upp. Foreldur tosaðu um næmingar, sum ikki trivust í 10. flokki, og sum góvust, áðrenn skúlaárið var liðugt. Einki tyktist at týða nakað. Møtiskyldan var ikki vird. Einki fekk av­leiðingar.

Um hendan myndin var røtt, so tyktist loysnin so einføld. Latið fólka skúla­tilboðið enda við 9. flokki. Niðurleggið 10. flokk. Latið tey ungu fara beinleiðis víðari til eina mið náms út­búgving ella út á arbeiðs­marknaðin, um tað skal vera. Hví lata eitt ár fara fyri skeyti á henda hátt?

hvat Siga tey ungu SjÁlvi um Skúlan?Hjá okkum foreldrum vóru hetta ørkymlandi spurning­ar. Sum limir í skúla stýrun­um høvdu vit kanska eitt gylt høvi til at lýsa hendan spurningin á ein ítøkiligan hátt. Hvat við at geva teim­um ungu møguleikan at svara fyri seg? Hvat hildu tey sjálvi um tilboðini, sum tey høvdu aftaná 9. flokk? Vit ringdu til læraran fyri miðlabreytina í 10. flokki við skúlan á Argjum og spurdu, um næmingarnir høvdu møguleika og hug at gera eina spurnarkanning um trivnaðin í 10. flokki vegna skúlastýrini í Tórs­havn ar kommunu. Læraran­um dámdi hugskotið og lovaði at tosa við næming­ar nar og venda aftur til okkara við einum svari.

Lærarin ringdi aftur fáar dagar seinni við boðum um, at ein næmingabólkur ynskti at taka uppgávuna á seg. Við størsta ágrýtni kastaðu hesir næmingarnir, Turið, Edith og Barbara,

seg yvir ta bíløgdu upp gáv­una. Tær gjørdu uppskot til spurningar, og vit, foreldur og næmingar, hittust fyri at avtala framferð.

Aftaná drúgva og áhuga­verda fyrireiking fór kann­ingin í gongd. Tær vitjaðu eftir avtalu allar fram halds­deild irnar og samanlagt svaraðu 144 næmingar spurn­ ar bløðunum.

kanning gav nakað at hugSa umTá frágreiðingin um kann­ing ina var liðug kallaðu skúla stýrini inn til ein al­mennan kunnandi fund í høllini í Læraraskúlanum, har Turið, Edith og Barbara greiddu frá kanningini og niðurstøðum teirra. Hend­an verkætlanin og almenni fundurin á Læraraskúl an­um var ein stuttlig og fløv­andi uppliving hjá øllum okkum, sum vóru á fundin­um, foreldrum, lærarum, politikkarum og øðrum áhoyr arum. Her megnaðu tríggir ungir næmingar til fulnar og við størstu virðing at standa frammanfyri ein­um sali av fólki og halda eina greiða, sakliga og sann førandi framløgu av teirra egna skúlatilboði. Tvey onnur ung, sum gingu í studentaskúla tá, greiddu eisini frá, hvussu árið í 10.flokki tyktist nú eitt ár aftaná. Spurningurin bleiv lýstur frá nógvum síðum, og vit fingu nógv nýtt og ítøkiligt at vita, og best av øllum: tey ungu góvu okk­um nógv at hugsa um.

Myndin av valmøguleik­um hjá ungdómum aftaná 9. flokk stóð nú í einum heilt øðrum og meira fjøll­broyttum ljósi. Tær einføldu, svart/hvítu loysnirnar við at niðurleggja øll tilboð aftaná 9.flokk duttu á gólv­ið. Vit sóu týdningin av, at hesin aldursbólkurin fær fjøllbroyttar og dygdargóðar valmøguleikar.

næmingar eru vÓnbrotnir Kanningin hjá teimum trimum næmingunum av 144 floksfeløgum teirra vísti, at bert 15% av næming­un um høvdu valt 10. flokk fyri at fáa eitt „frí­ár“, með­

an tveir triðingar av teimum valdu 10. flokk fyri at fyri­reika seg betur til miðnáms­skúlan. Ein triðingur av næm ingum angraði valið, og høvuðsorsøkin var, at tey lærdu ov lítið. Tað ringasta var, at næstan helvtin av næmingunum vóru ónøgd við undirvísingina í 10.flokki. Hetta er eitt lemjandi ummæli av 10. flokkinum, sum kanska vísir, at hesi ungu eru so mikið vaksin, at tey tilvitað velja 10. flokk og megna at vísa ónøgdina, tá góðskan í tilboðnum ikki røkkur.

Eg tosaði við ein av næm­ingunum og spurdi, um hann metti, at hetta við tí stóra fráfallinum og ónøgd­ini við skúlan var prísurin fyri valmøguleikar. Kanska var skúlin góður, men bara ikki tað rætta fyri hann. Eg meini, hevur tú valmøgu­leik ar, mást tú eisini liva við váganum, at tú viðhvørt velur skeivt. Soleiðis er lív­ið! Tú kanst royna at læra av hesum og finna nakað annað, sum tú tímir betur. „Nei“, svaraði hann mær av­gjørdur. Hann ynskti veru­liga at fara í 10. flokk, áðrenn hann skuldi niðan í Hoydalar. Hann kendi seg kláran til nógvu lektiurnar á studentaskúlanum. Hann greiddi frá, at tann valda breytin hevði ljóðað spenn­andi, gleddi seg at byrja: „Tí var tað for vánaligt, at skúlin stinkaði“.

Hendan nevnda næm­inga kanningin bleiv gjøgn­um førd í Tórshavnar komm­unu, sum hevur tað størsta næmingagrundarlagið í land inum og tí nógv teir bestu møguleikarnar fyri at skapa ein spennandi 10.flokk í samstarvi millum all ar skúlarnar. Eg spyrji meg sjálva, hvussu í allari verðini kunnu skúlar í smáum kommunum skapa nakað líkinda 10. floks til­boð, tá Tórshavnar Komm­una hevur ringt við at megna tað?

Ein kanning, har næm­ing arnir kanna seg sjálvar, hevur sína styrki og sjálv­andi eisini sínar avmark­ingar. Eg haldi, at vit sum foreldur, lærarar og po­litikk arar lærdu nógv av at

3auguSt 2007 eftirSkúlin

lurta eftir øllum teimum ungu hetta kvøldið. Tað er ein upplýsing í sjálvum sær at hoyra, hvørjar spurningar tey sjálvi seta sær um 10.flokk, og hvat tey kundu hugsað sær aftaná 9. flokk. Tey eru hóast alt mitt í hes­um umhvørvinum og kenna tey veruligu ivamálini. Hin­vegin mugu vit eisini spyrja, um myndin, sum kemur fram er eftirfarandi í smá­lutum. Hetta var ikki ein yrkis kanning, har íbygdir skeivleikar í tølum miðvíst eru lúkaðir burtur. Kanska nógvir næmingar júst løgdu týdning í kanningina og vóru eyka atfinningarsamir,

nú tá eitt gott høvi var til tað? Eg kenni ikki hesar skeivleikar, men eg standi eftir við tí fatan, at hesi tølini tosaðu hart og løgdu fram ein greiðan boðskap.

Skulu vit lata Standa til?Eg meti, at vit hava brúk fyri, at næmingar kunnu velja 10. flokk og eftirskúla, men kunnu vit liva við, at ein triðingur av næming un­um angrar valið? Hvat skúla tilboð kann liva við, at helvtin er ónøgd við skúlan, tí undirvísingin er keðilig, og næmingarnir læra ov lítið? Latið okkum vera

kritisk og minka um hesi tølini, ­ lat okkum siga 50%. Tølini eru framvegis alt ov høg. Hvar eru eldhugin og gleðin? Hvar er tann góði hugurin og tað stimbrandi ágrýtna umhvørvið? Hvat er tað, sum vit ynskja at bjóða okkara ungu børnum og okkara ungu borgarum, so tey fáa eina góða byrjan á vaksnu lívsleiðini.

Spurningurin um tey ungu úr 9. flokki er við­gjørd ur, vendur og lýstur. Vit skulu ikki lata standa til við keðiligum og vana­bundn um loysnum, sum høvdu sína tíð. Vit skulu heldur ikki minka um til­

boð ini og trýsta øll tey ungu inn á eina leið, tí vit vita betur enn tey. Skúla­tilboðini til tey 15 ára gomlu skulu gerast fjøll­broytt og tíðarhóskandi. Vit skulu lurta eftir teimum sjálv um og spyrja, hvat tey sjálvi hava hug til. Síðan meini eg, at vit skulu krevja av okkum eins væl og av teimum ungu, at loysnir verða mentar til tær rigga væl.

eftirSkúlin kveikjandi fyri SkúlaverkiðJúst í hesum samanhangi tykist eftirskúlin at vera júst

tað rætta. Boðskapurin frá teimum ungu vísir, at vit hava brúk fyri at skapa eitt umhvørvi, sum mennir og dyrkar tað føroyska skúla til­boðið til okkara 15­16 ára gomlu. Ikki bara á einum eftirskúla, men eisini í 10.flokkunum kring alt landið og fyri so vítt á mið náms­skúlunum eisini.

Ein góður eftirskúli í Hvalba kundi skapað karm­ar um eitt stimbrandi før­oyskt skúlatilboð. Her kundu lærarar sloppið at fokusera á at menna undir­vísingina til júst hendan krevjandi aldursbólkin, har tey ungu hvørki eru børn

longur ella vaksin enn. Eft­ir skúlin í Hvalba kundið givið íblástur til 10. flokk­arnar kring alt landið og á tann hátt gagnað øllum føroyska skúlaverkinum.

Hvør sigur, at allir hesir næmingar skulu vera før­oyingar. Spennandi um ung úr londum eisini fingu eyguni upp fyri tí føroyska eftirskúlanum í Hvalba.

Lis MortensenForkvinna fyri foreldrafelagið

Heim og Skúla

Uttan ítøkiligar visiónir og nýhugsan er eingin vón um, at Føroyar fara at standa seg í altjóða kappingini.

Í dag samstarvar allur tann framkomni heimurin, og endurspeglast henda sannroynd í einum virknum ungdómi, sum uttan himpr ferðast um landamørk fyri at fáa sær kunnleika um aðrar mentanir og fyri at nema sær útbúgvingar, ið brynja ungar kvinnur og menn til tær avbjóðingar, sum alheimsgerðin hevur við sær. Útbúgvingar, sum er gull verdar fyri heim­land ið.

fjØlbroytt útbúgiving neyðugSambandsflokkurin er ein visionerur flokkur, sum raðfestir útbúgving høgt og vil fegin gera íløgur í ein visioneran ungdóm, sum er grundvøllurin undir okkara framtíð og skal tí áhaldandi mennast og útbúgvast.

Føroyar hava nógvar dugna ligar lærarar og ein fólkaskúla, sum í mansaldrar hevur sátt góða og holla barlast í okkara børn.

Einki samfelag stendur í stað og einki er so fákunnugt sum at trúgva, at óneyðugt er at tillaga seg nýggjar

tíðir og nýggjar avbjóð ing­ar.

valmØgu leikar umrÁðandiHyggja vit at gongdini í fólka skúlanum í dag, er eingin ivi um, at fólkaskúlin er vælegnaður til tey børn, sum passa inn í skúlans karmar, t.v.s børn og ung, sum tíma og hava bindindi til til at gera skúlating, børn, sum tíma og hava bind indi til at „levera vør­una“. Samstundis vita bæði lærarar og foreldur, at nógv ung, kanska serliga dreingir, men sjálvandi eisini gentur, fara av sporinum, tá ið tey náa ein ávísan aldur, tí tey ikki kenna seg heima undir teimum kørmum, sum fólka skúlin hevur at bjóða.

Hetta er ein gongd, sum øll framkomin lond hava í felag. Raskir og dugnaligir næmingar falla í fátt, taka 9. flokk tí tað er eitt krav, fara kanska í 10. flokk, tí at foreldrini krevja tað, men, tað gongur bert stutt tíð, so eru hesir næmingar farnir úr skúlanum og ganga og vála úti á gøtunum. Ikki tí at hesir næmingar eru verri ella minni mentir enn aðrir, men einans tí at hesir næm­ingar ikki trívast undir skúl­ans karmum. Foreldur og lærararar kenna hesa støðu, men vita ikki, hvat í víðastu verð tey skulu gera fyri at venda gongdini; tey vilja so fegin hava ungdómin á rætta kós, men kenna seg hjálparleys. Ikki tí at tey ikki hava viljan, men tí at tey kenna so stóra ábyrgd og fegin vilja geva hesum evnaríka ungdómi møgu­

leik ar, sum so ella so verða søplaðir burtur.

eftirSkúlar alt meira vind í SegliniHyggja vit at gongdini í Danmark, hava eftir skúl ar­nir havt ómetaligan viðburð seinastu 30 árini. Bara í ár hava seks nýggir eftirskúlar sæð dagsins ljós. Samlaða talið av eftirskúlum í Dan­mark í dag er 260 eftirskúlar, eitt ómetaliga stórt tal ­ ikki minst tá hugsað verður um tað fólksligu skúlasiðvenju, sum síðan Grundtvigs dagar hevur verið galdandi í Dan­mark. Grundtvigska skúla­traditiónin hevur altíð ver­ið, at øll skulu hava møgu­leikan, skúlin er ikki fyri elituna, men fyri øll. Og tað er júst her, at eftirskúlin hevur víst sínar dygdir og sína styrki.

Øll skulu hava møgu leik­an, eisini tey, sum í vanligu skúlaskipanini kenna seg „uttanfyri.“

Eyðkennið fyri eftirskúlan er júst, at dugnaligir og raskir næmingar, sum hava eitt stórt potentiali, eitt potentiali, sum er dult fyri teimum sjálvum og vanliga skúlanum, fáa umstøður at virka undir, sum fáa hesar næmingar at blóma.

Føroyar eru ein fiski­vinnu tjóð. Vit vita frá goml­um døgum, tá ið ráðaleysir dreingir, sum reikaðu runt fyri vág og vind, bráddliga fingu kjans umborð á skipi, tí at skiparin hevði eitt vak­ið eyga fyri tí, sum bú leika­ðist í slíkum ung dóm um, ið ikki trivust undir vanligum karmum. Ung dómar fingu kjans um borð, teir sluppa at

royna seg í verki og fingu somu ábyrgd sum aðrir vaksnir menn. Tá ið hesir dreingir komu aftur av fyrsta túr inum, hevði

lívsins skúli givið teimum sovorðna barlast, at teir veruliga kendu seg sum rættar menn við nýggjum hugburði til lívsins avbjóð­ingar.

læra at hava Ábyrgd og arbeiða SamanEftirskúlin í Hvalba er júst ætlaður til raskar og dugna­ligar unglingar, gentur og dreingir, sum hava ilt við at fóta sær í fólkaskúlanum. Ikki tí at hesir næmingar ikki hava evnir, men tí at teir eru farin av sporinum so at fólkaskúlin ikki megn­ar at lofta teimum. Eftir­skúl in kann í nógvar mátar sammetast við eitt skúlaskip. Eftirskúlin er ikki bara ein skúli, men eisini heimið og frítíðarumhvørvið hjá næm­ingunum. Næmingrnir bú­leik ast á eftirskúlanum all­an sólaringin, og tí hava næmingarnir møguleikar og skyldur, sum fólkaskúlin av góðum grundum ikki kann bjóða næmingunum.

Næmingurin á eftirskúla lærir at gera reint, at vaska síni egnu klæði, at rudda kamarið, at møta stundisliga og at yvirhalda kravdar song artíðir.

Hetta ljóðar alt ikki sørt kravmikið, og ein skuldi trúð, at næmingar hildu seg langt burtur frá slíkum keðiligum skyldum. Men støðugt økta tilgongdin mill­ um ungdómar til eftir skúl­ar prógvar til fulnar, at tað øvugta ger seg gald andi.

Tað vísir seg nevniliga, at so skjótt sum næmingarnir koma heimanífrá, vilja teir heldur enn fegnir ganga undir skyldur, sum hesir somu næmingar skíggja heima við hús. Spyr ein næmingarnar, hvussu hetta ber til, er standardsvarið, at felagsskapurin á eftir skúl­un um ærir teir, at um teir ikki fylgja kravdu manna­gongdini, so virkar felags­skap urin heldur ikki.

Nógvir næmingar aftra seg heldur ikki fyri at við­ganga, at tað ofta júst eru reglur og skipaðar manna­gongdir, sum teir sakna í gerandisdegnum.

nÓgv og ØðrvíSi tilboð til næminginEitt eru reglur og skyldur, men veruliga styrkin hjá eftirskúlanum eru tey nógvu og øðrvísi tilboð, sum skúlin hevur til næm­ing arnar.

Handverk, list, drama, tónleikur, design, sjómans­skap ur, ítróttur, umframt bókligar lærugreinar. Eftir­skúlin í Hvalba hevur, í neyv um samstarvi við dansk ar eftirskúlar, lagt stór an dent á kreativar lærugreinar, sum virka dragandi uppá bæði gentur og dreingir.

Allar royndir vísa, at tað gevur næmingum sjálvsálit og ábyrgdarkenslu, tá ið teir sleppa at royna seg í kreativum fakum, sum teir veruliga hava áhuga fyri.

Harumframt leggur eftirskúlin í Hvalba stóran dent á at vera ein altjóða skúli, soleiðis at næming­arnir ein part av skúla ár­

inum sleppa at royna seg á donskum eftirskúlum, sum eru

serliga kendir fyri tónleik, ítrótt o. a. Samstarvið við aðrar viðurkendar eftir skúl­ar ger eftirskúlan í Hvalba til einasta eftirskúla í rík­inum, sum leggur dent á útveksling av næmingum, ein ætlan, sum hevur vakt stóran ans millum danskar eftirskúlar. Samstundis fer hetta samstarv uttan iva at gera eftirskúlan í Hvalba til ein nógv eftirspurdan skúla millum føroyskar næmingar og foreldur, ið varða av okkara ungdómi.

Einki er heldur at ivast í, at nógvar og góðar lærara­kreftir vilja bjóða seg fram at undirvísa á einum skúla, sum rúmar so nógvar møgu­leikar sum eftirskúlin í Hvalba.

SPennandi nyhugSanEftirskúlanum í Hvalba er ein ómetaliga spennandi nýhugsan í Føroyum.

Vit í Sambandsflokkinum vilja fegin stuðla einum skúla, sum gevur skúla­troytt u m ungdómi menn­andi avbjóðingar.

Harumframt er gott at føroyskir ungdómar eisini fáa valmøguleikan at fara á føroyskan eftirskúla heldur enn at verða sendir av land­inum í hópatali hvørt ein­asta ár.

Sambandsflokkurin fer at gera sítt til at eftir skúla­ætlanini í Hvalba gerst veru leiki.

Johan Dahl løgtingsmaður

nýhugsan og visiónir skulu til

auguSt 20074 eftirSkúlin

fólkaskúlin skríggjar eftireftirskúlatilboðnum

nýggja fÓlkaSkúlalÓg í 1997Lítil ivi er millum skúlafólk um, at tað hendu grund­leggjandi broytingar við føroyska fólkaskúlanum, tá vit fingu nýggja lóg at arbeiða undir í 1997. Kritisk ar rødd­ir vóru frammi um, at tíðin kanska ikki var búgvin til eina so kollveltandi lóg, hugsað var millum annað um hugburð hjá lærarum, foreldrum og næmingum, onnur ivaðust í, um efti­rútbúgvingin av lærar um fór at standa mát við krøvini í lógini, og upp aftur onnur ivaðust í, um fíggjar karm­urin fór at klára at fylgja við einum nógv øktum tørvi, sum fór at verða avleiðingin av nýggju lógini.

hugburðarbroyting Á vegUm vit hyggja eftir, hvussu hevur gingist hesi seinastu tíggju árini, so haldi eg, at niðurstøðan má vera, at tað

er sera ymist. Viðvíkjandi hugburðinum hjá lærarum, næmingum og foreldrum haldi eg, at vit hava flutt okkum munandi hesi sein­astu tíggju árini, frá at síggja undirvísing og tað at læra sum eina einsamalla upp gávu hjá læraranum til í dag at síggja undirvísing og tað at læra sum eitt samanspæl millum allar partar, lærarar, næmingar og foreldur, har undir­vísing in er ein tilgongd, sum allatíðina verður mett og eftirmett. Tað er eitt fram stig, sum hevur kravt nógva orku, og eg haldi, at vit kunnu staðfesta, at enn er langt eftir á mál.

læraraútbúgvingin SkiPað Á baChelor-StigiEftirútbúgvingin av lærar­um hevur alla tíðina verið ein sentralur spurn ing ur í arbeiðinum at fáa nýggja fólkaskúlalóg at virka. Her er størsta takið eftir enn, og tað er at fáa lærara út búgv­ing ina umskipaða til at vera ein bachelor­útbúgving við møguleika fyri seinni at kunna byggja omaná, so at tú eisini kanst gerast kandi­dat ur.

Trúgvi ikki, at vit eru før fyri at hækka fakliga støðið

í fólkaskúlanum munandi, uttan at allir lærarar hava fingið eina veruliga dag før­ing av førleikunum, tí eigur hetta arbeiðið at byrja sum skjótast, og fyrr enn vit eru rokkin á mál við eftir út­búgvingini av fólka skúla­lær arunum, verður torført at seta krøv um hægri fak­ligan førleika hjá næm ing­unum. Vit kunnu styrkja nakað um fakliga førleikan við at økja um undir vís ing­artímatalið hjá næming un­um, gera nýggjar og neyvari lesiætlanir fyri ymsu læru­greinarnar og sam starva meira við næming ar nar og for eldrini um undir vís ing­ina, men vit eiga eis ini alla­tíðina at seta okkum hægri mál fyri, hvat vit vilja náa í fólkaskúlanum.

fíggjarkarmarTá um fíggjarkarmin til føroyska fólkaskúlan ræður, er mín niðurstøða, at her rest ar nógv í. Fyrst til eft ir­útbúgvingina av lær ar um, men eisini til tey und ir­vísingartilboð til næm ing­arnar, sum lógin leggur upp til. Viftan av undir vís­ing artilboðunum, sum før­oysku framhaldsdeildirnar eru førar fyri at bjóða, er sera avmarkað. Tað sær flott út á pappírinum, tilboð

um bæði eitt og annað: sjó­vinna, landbúnaður, tekst­við gerð, tøknifrøði, miðlar, ljósmyndalæra, filmskunn­leiki, drama, tónleikur, til­evn ing, heimkunnleiki, arbeiðs kunnleiki, motor­læra, smíð, handarbeiði, men tá til stykkis kemur, eru bert fíggjarligar um­støð ur fyri teimum traditio­nellu vallæru grein un um sum týskum og alis­ og evna­frøði.

Og hetta er á ongan hátt nøktandi fyri teir fleiri hundr að næmingarnar, sum millum ár og dag ganga í framhaldsdeild fólka skúlans og hava heilt annan tørv til undirvís ing­ar tilboð enn tað, fólkaskúlin er førur fyri reelt at bjóða fram. Haldi sitandi sam­gonga so dyggiliga hev ur svikið hesar næm ing ar nar, og serliga eftir at uppskotið um eftirskúla í Hvalba var lagt fram í septembur í 2006, har breið semja var millum fyrireikarar og kommunalar myndugleikar um, at tíðin var búgvin at gera tann føroyska eftir­skúl an í Føroyum, og væl at merkja har kommunurnar eisini vildu leggja rygg til og fíggja sín part av verk­ætlanini. Men henda møgu­leika hevur landsstýrið ikki

valt at nýta, stórt spell, tí tað eru eitt ótal av før oysk­um skúla næming um, sum gerast tapararnir í hes um politiska atgerðar loysi.

atlantiC adventure eftirSkúlin í hvalbaTað er fyri at nøkta henda skríggjandi tørv hjá næm­ingunum í fólkaskúlanum, sum als onki reelt tilboð um lærugreinaval hava í skúl anum, at møguleikin fyri valinum at fara á eft­irskúla í Hvalba veruliga eig ur sítt pláss.

Eitt eftirskúlatilboð, sum kann ganga tørvinum á møti hjá óteljandi evnarík­um ungum fólkaskúlanæm­ing um. Tilboð um øðrvísi und ir v ísingarumstøður, øðr vísi bústaðar møgu leik­ar, øðrvísi lærugreinir, enn vit eru von við. Umframt vanligar lærugreinir sum føroyskt, rokning og eks­peri mantarium til alis­ og evnafrøði, lívfrøði og navi­gatión vera verkstaðir við serútgerð, har møguleikar eru at velja ímillum træ, jarn, maskin, media, drama, sang/dans, tónleik/studio, myndlist, ítrótt og natúru. Alt spennandi og avbjóðandi tilboð, sum kundu staðið føroyskum skúlanæmingum í boði, um politisku mynd­

ug leikarnir virdu teirra tørv.

Tvey uppskot um at veita fígging til eftirskúlan í Hvalba hava verið løgd fyri løgtingið, men sitandi sam­gonga valdi í báðum førum at fella uppskotini, einamest tí tey komu frá andstøðuni. Stórt spell, tí hetta vísir, hvussu lítla virðing landsins stýri hevur fyri uppvaksandi ættarlið un um. Eisini her tykist tað, sum um lands­stýr ið arbeiðir eftir leist in­um um at hava tilboð til tey, sum „passa inn“, meðan øll onnur muga sigla sín egna sjógv. Lítið hugaligt kunnu vit siga, og hvussu vit skulu náa á mál við visjón 2015 sum heimsins fremsta tjóð, um ikki allir borgarar kunna vera við, er ein spurn ingur, sum landsstýri enn ikki hev­ur svarað uppá.

Samanumtikið: Atlantic Adventure Eftirskúlin í Hvalba er ikki bara eitt gott hugskot, men ein framúr góð og spennandi verkætlan, eitt avbjóðandi tilboð til føroyskan ungdóm, eitt al­neyðugt alternativ til før­oyska fólkaskúlan, sum vit øll eiga at berjast fyri verður gjørt til veruleika.

Heidi Petersen,løgtingskvinna

útbúgving og vitan – vælumtÓkt orðTýdningarmesta tilfeingið er eitt vælútbúgvið fólk. Soleiðis byrjar frágreiðingin um útbúgving í Visjón 2015, bóklinginum hjá Føroya landsstýri. Útsøgnir sum hendan hava í nógv ár verið ein ómótisigandi sannleiki, og í dag verður valla ein politisk røða hildin, tíans­heldur eitt álit skrivað, utt­an at nortið verður við týdn­ingin av at útbúgva og menna fólk til arbeiðs­markn aðin, so at vit sum

land kunnu standa okkum í altjóðagerðini.

Í 2015 skulu øll taka eina miðnámsútbúgving, og 75% skulu fara undir hægri útbúgving, stendur at lesa í hesum fagra Visjón 2015 bóklingi. Tíverri hevur ikki borið til at funnið fram til tøl, sum vísa, hvussu langt er eftir á mál. Men onkur man fáa úr at gera komandi 8 árini, um vit skulu megna at koma bara nærhendis hesum glæsiliga og avgjørt ynskiliga máli.

Tað er nú eitt gott ár síð­

ani, at orðið PISA fekk ein ann an, minni hepnan týdn­ing enn framman und an í høvdinum hjá flestu føroy­ing um. Fokus er síðani av álvara komið á týdningin av at hava ein góðan skúla, og vit hava í seinastuni frætt, at politikarar fúsir og fróir hava ført fram, at teir (!) ynskja ein góðan skúla held­ur enn uppaftur ein góð an undirsjóvartunnil. Gam an í mugu vit ikki gloyma, at valið nærkast í hvørj um, men politiskar rað festingar skulu til, og um neyðugt er

at velja, hevði eitt betri út­búgv ing arverk komið nógv fleiri føroyingum til góðar enn eitt uppaftur betri vega kervi.

Eitt av teimum meira ítøkiligu tilmælunum í Visjón 2015 er, at ein eftir­skúli verður stovnaður, sum skal stimbra støðuga út­búgv ing. Við einum góðum vilja og nýhugsandi politisk­um raðfestingum ber til at røkka hesum máli, tí at Atlantic Adventure Eftir­skúlin í Hvalba er til á pappír inum.

fØrleikar til ein nútíðar arbeiðSmarknaðPolitiska ynskið um eitt vælútbúgvið fólk ­ og okkara egna avgerð um at fara í holt við eina útbúgving ­ hevur eitt endamál. Vit gera okkum til reiðar til eitt langt lív á arbeiðs markn að­inum.

Hvørjir eru so førleikarnir, sum arbeiðsmarknaðurin í dag eftirlýsir? Vit skulu duga nógv ymiskt, um vit skulu standa okkum á arbeiðsmarknaðinum nú á

døgum. Umframt teir við­komandi vinnuligu førleik­ar nar, sum siga seg sjálvar fyri tey ymisku yrkini, skulu vit bæði sum arbeiðstakarar og sum leiðarar duga nógv­ar av teimum bleytaru, minni ítøkiligu førleik un­um. Vit skulu duga at sam­skifta og at vera flek sibul. Duga at handfara teldur og internetið. Duga at arbeiða sjálvstøðugt og at arbeiða í toymi. Vera motiverað og tola um skiftiligt arbeiðs­umhvørvi. Hesar og aðrar luftkendar orðingar eru at

eitt fjølbroyttariútbúgvingarlandslag

5auguSt 2007 eftirSkúlin

At fara til Suðuroyar hevur altíð kenst sum nakað heilt serligt. Hetta er á ein hátt tað longsta, tú kanst fara í Føroyum, og beinanvegin rennur mær í hug nógv stórbært, sum eg knýti at oynni: ein ríkur arvur av skaldskapi av mannamunni, millum annað nógvar sagn­ir og kvæðauppskriftir, søgu liga áhugaverd tíð ar­ske ið, tá Vágur og Tvøroyri vóru av størsta týdningi í føroyska samfelagnum og vinnulívinum, framúrskar­andi rithøvundar sum Martin Joensen og Poul F. Joensen, Ebba Hentze, Stein bjørn B. Jacobsen og onnur, og so tann blíðskapur og tað lættsinni, sum altíð kenst, tá vitjað verður har

suðuri. Náttúran er nakað heilt serligt við stabbagróti, Beinisvørði, kolanámunum, Hvannhaga, Vágseiði og ein kundi hildið á og nevnt vakra útsýnið til Lítlu Dím­un úr Sandvík og Hvalba, Fámjin við fyrsta føroyska flagginum o.s.fr.

Fyrsti av teimum so nógv umrøddu føroysku tunlun­um varð gjørdur í Suðuroy millum Tvøroyri og Hvalba í 1963. Tað sigur ikki so lítið um, hvønn týdning bygdin hevur havt. Og Hvalba er ein serlig bygd, har gomul mentan, vinna úr náttúrutilfeingi og fram­drift ganga hond í hond, hóast einki er gjørt við samferðslukervið til Hvalbi­ar síðani tá. Suður oyggin

hevur seinni júst fingið trupulleikar eins og aðrar fjarari liggjandi oyggjar í okkara meingi av 18. Myndug leikarnir sýnast ikki gáa um, hvat ríkidømi og hvønn leiklut í einum nú tíðar Føroyum allar okk­ara oyggjar hava – Suður­oyggin ikki minst við sínum 165 Km2, 11 % av samlaðu víddini, vit eiga. Og parturin hjá hvalbingum liggur ikki eftir, tá tað snýr seg um at vinna pening til landshúsarhaldið. Tann, sum av og á koyrir ígjøgnum hvalbiartunnilin undrast aftur og aftur á stóra munin millum umstøðurnar hjá t.d. einum útflytara í Runa­vík og einum í Hvalba. Hetta er eitt evni í sjálvum sær, men lat tað fara í hes­um sambandi. Nú er tað eitt annað ríkidømi, sum vit skulu tala um: ungdómurin, sum er avgerandi fyri fram­tíðina.

Ein eftirskúli er fyri summi júst tað, tey hava tørv á. Og vit eru nógv, sum ynskja at geva føroyskum ungdómi so breitt úrval av útbúgvingarmøguleikum í Føroyum sum møguligt. Tí samstundis, sum vit vita, at tað er gott at fara burtur, so er tað heilt galið, at ein ungur føroyingur ikki kann velja at fara á eftirskúla í Føroyum, um tað er eftir­skúla, hann ynskir. Og vit vita, hvussu stórt tal av ungum fara til Danmarkar á hvørjum ári í júst teimum ørindunum. Her er Suður­

oyggin sum skapt til eina slíka loysn. Næmingurin ynskir broyting, bæði hvat skúla og umhvørvi viðvíkur, og tað fær hann við at fara til hesa stóru oyggj okkara í suðri. Passaliga langt frá mið ­ og norður Føroyum og tó nakað kent, er hetta eitt frálíkt stað og tilboð til okkara skúlaungdóm, sum vil royna sínar enn ungu veingir.

Álitið um eftirskúlan, sum nevndin fyri Hin Før­oyska Eftirskúlan handaði landsstýrismanninum í menta málum á heysti 2006, er sera áhugaverdur lesnað­ur. Fyrireikararnir hava stór ar ætlanir við hesum fyrsta føroyska tilboði av sínum slagi. Tað, sum er serliga áhugavert, er tað altjóða perspektivið, sum er lagt inn í skúlaskeiðið, og so tað, at miðað verður høgt í mun til dygd.

Í mínum dagliga arbeiði sum studentaskúlalærari og lestrarvegleiðari hitti eg javnan tey, sum hava verið á eftirskúla fyri at fyrireika seg til miðnámið, eins og tey, sum ígjøgnum fyrstu tíðina á studentaskúla síggja, at tey áttu at havt nýtt eitt ár til at dyrka ein áhuga ella at styrkja seg fakliga á onkrum øki, innan tey komu á miðnámið. Tað er ein sannroynd, at vit í Føroyum ikki hava dugað at skapt so nógv fjølbroytt tilboð til okkara fjølbroytta, unga ættarlið. Tað sæst væl í fólkaskúlanum og enn

betur á miðnáminum. Her ganga dýrabær menniskju og verða ikki loyst úr fjøtr­um, tí øll skulu passa inn í somu karmar øll skúla ár­ini.

Og eg dugi frá míni síðu at síggja, at ein føroyskur eftiskúli júst kann vera tann eini manglandi punturin í putlispælinum hjá fleiri. Til at búnast ígjøgnum, at læra meiri um seg sjálvi – bæði styrki og veikleikar og at fáa eina møguliga fakliga slag­síðu rættaða. Tað er ein roynd ur lutur, at tá hin ungi fer eitt sindur burtur frá heiminum, tá lærir hann nakað um seg sjálvan, sum hann aldri áður hevur varnast.

Eitt nýtt umhvørvi, so sum náttúruvakra Hvalba við sínum stórbæra útsýni, kann gerast ótrúliga in­spirer andi fyri eina við­kvæma sál. Og fyri ein krea­tivan lærara verður um­hvørv ið eitt hitt besta und­ir vísingaramboðið, tú kanst hugsa tær. Eg hugsi aftur og aftur um Føgrulíð. Nak­að hava hesir skúlar í felag. Teir vilja læra og stimbra ung dóm, finna gávur og evni hins einstaka, og vit vita, at tað er ómeta ligt, sum føroyska samfelagið fekk burtur úr føroyska fólka háskúlanum.

Vit liva í eini aðrari tíð. Men visiónir fyri tað unga ættarliðið eru ikki at for­smáa. Kanska verður eftir­skúlaverkætlanin eins týdn­ing armikil og hesin fyrr

nevndi skúlin fyri okk ara skúlamentan í komandi tíð ­ fyri framgongd og ný hugs­an og betri og betri úrslit.

Eg unni teimum ungu at kunna velja at ganga á eftir­skúla í Føroyum ­ og enn betur í Suðuroy, í Hvalba. Eg viðmæli hesi skúla­bygging eftir míni bestu sannføring og ynski fyri­skip arunum góðan arbeið­shug til tað, sum eftir er at gera. Av størsta týdningi er tilgongdin at fáa inni halds­liga partin upp á pláss og at finna lærarar og starvsfólk til hesa nýskapandi og serligu, føroysku skúlaætlan. Eg vil vóna, at avvarðandi myndugleikar avgreiða mál­ið skjótt og veita neyðugu fíggingina, so at skúla bygg­ingin kann fara í gongd og næmingar kunnu søkja inn á skúlan eftir løgdu tíðar­ætlan. Hetta er eitt mál, sum eigur at fáa hægstu raðfesting. Hetta er ein bein leiðis íløga í menn­iskja liga tilfeingi okkara, og alt, sum viðvíkur bygg­ingini, er væl fyrireikað og sera hóskandi til staðið, har arbeiðsbólkurin við stuðli frá kommununum hevur valt, at eftirskúlin skal liggja.

Eg gleði meg at møta næm ingum, sum væl nøgd­ir, við sjálvsáliti og fullir av íblástri koma av Atlantic Adventure eftirskúlanum á miðnámsskúlan.

Hanna JensenStudentaskúlalærari og lestrarvegleiðari

Manglandi punturin millum fólkaskúlan og miðnámið

síggja í teimum mongu lýsing unum eftir fólki, sum standa á prenti í bløðunum í løtuni. Fyri at vera áhuga­verd sum arbeiðsmegi skulu vit øll duga mangt og hvat, og alla tíðina skulu vit endurnýggja okkara førleik­ar.

Hvussu vit kunnu ogna okkum hesar førleikar, er ikki so einfalt at gera av. Hetta er ein spurningur um eitt samspæl millum ótelj andi orsøkir. Ein av hes um orsøkum er eitt væl útbygt og væl virkandi und­irvísingarverk, sum má vera

ein av grundtreytunum fyri, at arbeiðsmegin í ein um landi er dugnalig og virk­in.

fjØlbroyttari út búgv ing ar-landSlagTað føroyska útbúgving ar­landslagið er ikki so fjøl­broytt, sum nógv okkara kundu ynskt. Umframt fólka­ skúlan hava vit mið náms út­búgvingar, ein fólkaháskúla og eina røð av hægri út­búgv ingartilboðum, frá sjó­vinnuni, yvir røktaryrkini til náttúruvísindi á uni versi­

tetsstigi. Ein stórur partur av teimum, sum ynskja at fara í holt við hægri út­búgving, leita sær av land­inum. Ein av orsøkunum til hetta er, at einki útbúgv­ingartilboð er í Føroyum, sum freistar tey. Ein onnur orsøk er ynskið um at koma burtur, um at uppliva aðrar mentanir og livihættir og læra onnur tungumál.

At leita sær burtur eitt skifti er ein møguleiki, sum øll áttu at fingið og tikið. Men av hesi orsøk eiga vit ikki at steðga við at menna okkara egnu tilboð. Og ein

eftirskúli – sum tann í Hvalba – verður eitt eina­stand andi gott tilboð til okkara ungdóm. Her kunnu tey í tryggum rammum læra at standa á egnum bein um í einum gerandis­degi við bæði fakligum og sosialum innihaldi.

Eitt uppihald á eftir skúl­anum kann við øðrum orð­um verða grundarlagið undir eini framhaldandi lívs langari læring, bæði við­víkjandi fakligum før leik­um og teimum bleytari før­leikunum, sum eru so nógv eftirspurdir á arbeiðs­

markn aðinum í dag.

altjÓða SamStarv StÓran týdningHvørt ár leita nógv ungfólk sær úr Føroyum fyri at upp­liva skúlagongd í fremm­andum umhvørvi. Serliga leita hesi fólkini sær til Danmarkar. Sjálv haldi eg, at so nógv fólk sum gjørligt eiga at hava møgu leikan búgva og virka uttan lands í eitt tíðarskeið.

Eftir ætlan verður tætt samstarv millum eftirskúlan í Hvalba og eftirskúlar í øðrum londum. Hendan

ætl anin er av stórum týdn­ingi fyri, at eitt uppihald á hesum eftirskúlanum skal verða so væleydnað sum gjørligt.

Vónandi ganga ikki alt ov nógv ár innan ung um allan heim fáa møguleikan at royna eitt uppihald á Atlantic Adventure eftir­skúl anum í Hvalba.

Kristianna Winther Poulsen

auguSt 20076 eftirSkúlin

Tann 2. januar 2007 sat eg umborð á Atlantic Airways saman við pápa mínum.Vit vóru á veg til Danmarkar, og síðan víðari til Viborg. Tað var tíðliga á morgni, sólin kagaði eitt sindur undan, tað var kalt. Býtandi kalt. Eg græt heilt øgiliga illa. Eg hevði nýstani varn­ast, at tað veruliga var nú. Nú eg skuldi flyta. Burtur, bara burtur frá øll um. Hvat var tað, eg gjørdi? Var hetta tann rætta avgerðin? Eitt hálvt ár burt ur frá øllum?

Eitt ár framman undan, januar 2006 søkti eg inn á GIV í Viborg (Gymnastik og idrætshøjskolen ved Viborg). Eg gekk í 10. flokki í Vestmanna skúla og skuldi avgera, um eg skuldi í holt við miðnámsútbúgvingina beinleiðis eftir lokna skúla­

gongd, ella um eitt sabbat ár hevði hóskað betur.

10. hevði verið strævin, tí at hugurin at ganga í skúla ikki hevði verið 100 % til staðar. So eg avgjørdi skjótt, at eg skuldi hava eitt ár frí. Eg byrjaði at kanna møgu­leikarnar og fann skjótt ein ítóttarháskúla í Viborg, ið hóskaði til míni áhugamál, ambitiónir og annað. Fyri at fáa fígging til skúla­gongd ina noyddist eg at arbeiða í eitt hálvt ár, tí skúlin var sera dýrur. Sam­stundis fekk eg bert ráð at ganga í eitt hálvt ár

Skúlin byrjaði tann 3. januar, so øll jólini fyri reik­aði eg meg at flyta niður. Tær fyrstu tvær vikurnar vóru ræðuligar. Ongantíð áður havi eg kent meg so einsamalla. Eg kendi ongan,

búði saman við eini gentu, eg als ikki kendi, og um­hvørv ið var spildur nýtt. Foreldur, familja og sjeikur sótu øll heima, og tað gjørdi meg ótrygga. Eg haldi, eg kendi meg ótrygga brádliga at standa og skula taka 100 % ábyrgd av mær sjálvari, samstundis sum mítt bak­land var í einum øðrum landi. Men eg haldi, at tað hevur styrkt meg í longdini, eins og eg eri vorðin meira búnað.

Sum tíðin leið, gjørdist eg róligari, og skúlin kendist nú sum mítt heim. Møgu­leikarnir á tílíkum skúla eru heilt fantastiskir. Eg hevði valt ein ítróttarháskúla við hondbólti sum høvuðs­grein. Hetta var ein dreym­ur, sum gjørdist veruleiki, tí eg havi altíð elskað at gera nógvan ítrótt. Hondbólt um veturin og rógving um summarið, so eg var ómeta­liga spent at spæla nógvan hondbólt í einum hond­bólts býi sum Viborg.

Og skúlin livdi eisini upp til allar mínar vónir. Eg fekk ein fantastiskan venjara á GIV, sum er sjeikur týsku hondbóltsstjørnuna, Grit Jurack. Eg slapp at royna meg á einum liði í Viborg HK, samstundis at eg vandi tvær ferðir um vikuna sam­an við næmingunum á Viborg Håndbold College, umframt at vit eisini vandu á háskúlanum.

Av og á vóru professionellir liga leikarar venjarar. M.a

stjørnur sum Chiao Chai, Rikke Skov, Nikolaj Jacobsen og onnur, ið leika í Viborg HK. Eisini sluppu vit, ið høvdu hondbólt sum høvuð­sgrein, ein túr til Týsk lands at síggja landsdystir, sum týska kvinnu landsliðið leikti, umframt at vit vóru í sama ferðalagi sum tær. Tað var ein uppliving.

Eisini hevði eg cross/adventure á skúlanum, men tó bert 6 tímar um vikuna. Hetta var nakað heilt fan­tast iskt, sum eg ikki hevði roynt áður. Har royndi eg meg mest í fjallasúkkling (mountainbike) og renning. Eisni skipaðu vit fyri kapp­ingum. M.a aqatlon, ¼ iron man, duatlon, biatlon, ad­venut ure race, bike and run. Vit høvdu teori í ítrótt­arvenjing, so eg lærdi eina rúgvu um grundvenjing, styrkivenjing, ymsar venjing­arhættir og annað.

Eg hevði eisini møguleika at skifta grein, um áhugi var fyri tí. Umframt Cross/adventure og hondbólt, var møguleiki at íðka svimjing, rytmiskan fimleik, amboðs­fimleik (lop), friluftsliv, PAS (politi fyrireiking), dykk ing og flogbólt. Men mær dámdi so væl mínar lærugreinir, at eg ongantíð nýtti møguleikan at skifta. Umframt hesum høvuðs­grein unum vóru nógvar spennandi smærri læru­greinir, sum vóru 2 ferðir um vikuna, men sum ikki vóru kropsligar.

Í fyrstuni helt eg ikki, at eg passaði serliga væl inn í fjøldina, tí eg sum 17 ára gomul var yngst á skúlanum. Miðal aldurin var eini 21 ár, og sum 17 ára gomal kann ein ikki júst tað sama, sum 18 ára gomul kunnu. Men eg varnaðist skjótt, at hetta var als eingin forðing, tí at næmingarnir vóru stak fittir, og tóku meg til sín sum ein teirra. Og eg kendi meg eisini sum ein teirra. Tó var eg rættliga ovfarin, tá eg varnaðist, hvussu lítið tey kenna Føroyar og føroysk viðurskifti. Og ill, tá ið tey háðaðu Føroyar og ymisk viðurskifti, tí hóast eg búði niðri, kendi eg, at tað var mínum samleika tey spottaðu og flentu at. Tí­bet ur skilti tey tað, men tað tók sína tíð.

Tann einasta veruliga forð ingin hjá mær var longsul in. Mær longdist rættliga nógv heim, men tíbetur ikki konstant. Tað er strævið at vera burtur frá vinum, familju og sjeiki, men ein uppliving at royna tað kortini. Longsulinum slapp eg ikki ordiliga und­an, men ein upplivar so nógv alla tíðina, at av og á merkir tú hann als ikki so tætt at kroppinum, og tað er deiligt.

Eg haldi, at tað var fan­tastiskt at ganga á háskúla í eitt hálvt ár. Eg slapp at gera mær so nógvar royndir einsamøll, men tað var eisini ein avbjóðing. Tað er

sera umráðandi at loyva sær at gera tað, ein hevur hug til. Ikki setast aftur, men bara loypa út í tað. Eg varn­aðist nakrar síður, sum eg ikki visti vóru goymdar í mær. Bæði jaligar og neilig­ar. Tí um tú ert langa tíð burtur frá vanligu dagligu gongdini heima við hús, mennist tú nógv sum menn­iskja. Tú kemur í støður, har tú ert tvingað at taka avgerðir, ið tú óivað ikki hevði tikið heima í Føryum. Men tað er júst tað, ið er so mennandi, bæði kropsliga og sálarliga, og tað er deiligt at hava tað við sær í við­førinum.

Tað er sera harmiligt, at føroyingar ikki hava slík tilboð at boða ungdóminum í Føroyum, t.d ein eftirskúla. Tí eftirskúlar og háskúlar hava nøkur heilt øðrvísi tilboð enn vanligir skúlar. Hava øðrvísi karmar og leggja dent á ymiskt øðrvísi í gerandisdegnum. Næm­ing urin fær veruliga møgu­leika at menna seg og síni áhugamál, og ikki minst: tey broyta mørk. Tað er júst tað, sum eg haldi, ger gerandisdagin spennandi. At royna ymiskt nýtt og broyta mørk.

Marita á Rógvi Johansen, Vestmannafyrrverandi næmingur á ungdómsháskúla í Viborg

mítt hálv ár í viborg

viborg hk college 07/08

Høvðusorsøkin til, at eg velji at fara á eftirskúla, er, at eg ynski at uppliva nakað nýtt. Eftir 9 ára skúlagongd í Vestmanna haldi eg tíðina verða komna til at víðka mín sjónarring. Tað at fara á eftirskúla, vænti eg, fer at

menna meg soasialt og gera meg meira sjálvbjargna. Tað at fara burtur í annað land at húsast „sjálvur“ fer væl at læra meg nakað um lívið og meg sjálva. Har er eingin góða mamma!.

Orsøkin til, at eg valdi júst hendan skúlan, er, at eg elski hondbólt. Her skal eg taka 10. flokk og spæla hondbólt. Her leggja tey stóran dent á, at ein virkar væl sosialt og ger nógv við skúlan. Tað, tey vilja hava burturúr okkum ungu, er, at vit duga at arbeiða sjálv­støðugt eins væl og í bólki og duga at leggja tíðina soleiðis til rættis, at vit ikki koma í afturhond við skúla­

tingum, tí vit verða nógv upptikin av hond bóltinum. Í sjálvari skúla tíðini venja vit hondbólt 6 ferðir um vikuna, umframt vanligu tímatalvuna. Aftrat hesum er eisini venjing um kvøldið við felagnum í býnum.

Eg vóni at fáa nógv burt­ur úr skúlanum, koma at kenna nógv fitt og spenn­andi fólk úr øðrum londum, og tað, sum eg vóni allar­mest, er, at eg menni meg sum hondbóltsleikari.

Tað mest spennandi verð­ur at uppliva tær stóru hond bóltsstjørnurnar í Vi­borg. Fleiri av teimum eru hjálparvenjarar á VHK­college. Eitt er at hava ein

høgtútbúnan venjara, men tá ið so kendir hond bólts­leikarar sum t.d. Chau Chei ella Grit Jurack vísa tær, hvussu tú skalt gera, trýr ein meir uppá tað. Tað at flyta heimanífrá verður eis­ini sera spennandi.

Eg haldi tað vera eitt sera gott hugskot, at eftirskúli verður settur á stovn í Føroy­um. Eg haldi, at øll ung, sum hava møguleika, eiga

at fara burtur í eina tíð, um tað so bara er suður til Hvalbiar. Tað er ikki altíð frástøðan heimanífrá, sum er avgerandi, men skúlin sjálvur, fólkini, sum starvast har, og tað, sum tey hava at bjóða. Hevði eg sjálv farið á ein vanligan eftirskúla, hevði eg ynskt mær nógva og fjølbroytta ítrótt, tónleik, sjónleik og ymiskt handaligt arbeiði.

Av tí at mítt ynski um hondbóltsskúla ikki kan lata seg gera her í Føroyum, velji eg at fara til Dann­mark ar. Men um ein eftir­skúli í Føroyum hevði lúka míni krøv, hevði eg avgjørt umhugsað møguleikan.

Tóra Seloy, Vestmanna

rætting Tíverri var navnið á samskiftisráðgevanum hjá FA og HA skrivað skeivt í EFTIRSKÚLANUM nr. 1. Greinskrivarin er Sonja J. Jógvansdóttir.

7auguSt 2007 eftirSkúlin

Tey, sum skipa fyri eftir­skúl anum í Hvalba, hava gjørt nógv at hava skipað viðurskifti á øllum økjum. Tað hevur eydnast at fáa kommunurnar at ganga saman um hesa verk ætlan­ina, sum í øllum liðum er spennandi, nýskapandi og gjøgnumførd. Her er talan um nýggjan skúla við øllum hugsandi hentleikum, sum frá fyrsta degi kann geva næmingunum tilboð, sum stendur ikki aftan fyri nak­að annað. Her er alt, sum tað skal vera, men setanar­, lønar­ og arbeiðs viðurskifti mugu eisini vera í lagi.

eitt Sindur úr við-merk ing unum til eftirSkúla lÓg inaÍ viðmerkingunum til eft ir­skúlalógina stendur m.a. soleiðis: „Eftir at Norrøni Eftirskúlin læt aft ur á heysti 1999, er greitt, at hesin undi­rvísing ar møgu leiki kann ikki fara fyri skeytið. At næmingar og foreldur teirra vilja hava henda undir vísing ar møgu­leika, sæst best av tí, at fleiri enn 100 næmingar fara árliga í eftirskúla í Danmark. Hin­vegin er ikki rætt at flyta føroyskar næmingar til Dan­markar at ganga á einum føroysk um eftirskúla í Dan­mark. Henda uppgáva eigur

at verða loyst í Føroyum“.Við hesum viðmerkingum

í huga er tað løgið, at politisku myndugleikarnir í Føroyum hava gjørt so lítið við hetta mál. Hetta er tíverri einki eindømi, og eg tori at siga, at tá ið tað í viðmerkingunum verður nevnt, at 100 næmingar fara árliga av landinum á eftirskúla, so er hetta ikki ov høgt sett. Eg havi sjálvur undirvíst í flokki, har helvt­in av næmingunum fór av landinum á ymsar eftir­skúlar. Ti mugu vit kunna krevja av politisku myndug­leik unum, at teir raðfesta hesa verkætlan heilt framm­ar laga.

Tað er sjálvandi ikki vist, at allir næmingar, sum nú fara av landinum, høvdu farið til Hvalbiar, og tað skulu teir heldur ikki, men grundarlag er undir skúl­anum, tí nógvum ungum tørvar júst hesi tilboðini fyri at koma longri.

nýtt SÁtt mÁlaØki – hvØr kannar Sær bitan?Eingin eftirskúli er í Føroy­um, og tí hevur einki fak­felag sáttmála, sum fatar um hetta økið. Tað verður tí neyðugt at fara grund­leggj andi til verka og skipa økið.

Føroya Lærarafelag hevur gjørt greitt, at felagið er til reiðar at taka á seg at skipa viðurskiftini á hesum økin­um. Hetta skal ikki verða skilt soleiðis, at vit krevja økið, men tað tykist okkum sjálvsagt, at Føroya Lærara­felag verður týdningarmikil leikari í eftirskúlanum. Vit eru ikki í iva, at vit í fel ag­num hava nógvar limir,

sum eru væl førir fyri at skapa spennandi eftirskúla­tilboð. Nógvir lærarar hava royndir úr millum annað sjólívi, handverki og ítrótt, sum ger teir væl egnaðar til júst hesa uppgávuna. Tað eru eisini fleiri lærarar, sum hava spurt um eftir­skúl an og ætla sær at liggja framvið.

Tað er tó neyðugt at hava í huga, at eftirskúlatilboðið hevur sína serligu styrki í fakliga samansettu arbeiðs­fjøld ini. Tí skal einki fak­felag kanna sær bitan og seta fram órímilig krøv, men tað tænir øllum pørt­um, at viðurskiftini eru greitt orðað í sáttmála, sum øll samansetta arbeiðs­fjøld in lagar seg eftir, og sum eftirskúlin heldur seg til.

dØmi um danSka SkiPan„ Frie skolers lærerforening“, FSL er fakfelag fyri undir­vísarar í frískúlum og eftir­skúlum í Danmørk. Talan er um samstarv millum tvey sjálvstøðug fakfeløg. Hetta samstarv fatar um felags høli, skrivstovu, fundarhøli o.a. Endamálið hjá felag­num er sum hjá øðrum fakfeløgum at taka sær av fakligu, námsfrøðiligu, løg­frøði ligu og fíggjarligu áhuga málunum hjá lim un­um. Endamálið er eisini at virka fyri samanhaldi og trivnaði. Øll, sum starvast í frískúlum og eftirskúlum, kunnu gerast limir. Tað er so statt ikki neyðugt við fakligari útbúgving.

Limirnir í FSL hava skip­aða arbeiðsætlan. Teir arbeiða eftir ætlanum, sum eru millum 4 vikur og eitt

ár. Arbeiðstíðin verður býtt sundur eftir somu høvuðs­treyt um sum aðrar arbeiðs­tíð aravtalur við egintíð, undirvísingartíð o.s.fr. Eis­ini er ásett, at allir eftir­skúlar skulu hava ársætlan, tímaætlan, vikuskiftisætlan og frítíðarætlan við tiltøk­um.

Lønin er býtt sundur í fleiri partar m.a.:

1. Grundløn, sum er ásett í trimum stigum eftir starvs­aldri.

2. Økisløn eftir arbeiðs­staðnum.

3. Undir vís ing ar við bót fyri tey, sum undirvísa meira enn ávíst tímatal.

4. Eftirskúlaviðbót (kost­skoletillæg kr. 1.456,­) fyri lærarar á eftirskúlum.

fØroySk loySnHvør er førur fyri at und ir­vísa í eftirskúla? Í Danmørk, sum hevur drúgva siðvenju fyri eftirskúlum, hugsa tey ikki so nógv um tað. Har er ógvuliga vanligt, at hand­verkarar, ítróttafólk, lista­fólk og lærarar und irvísa. Tað skulu vit eisini gera, men vit mugu ikki gloyma námsfrøðina. Tað eigur at vera krav, at allir und ir­vísarar hava námsfrøðiliga útbúgving, sum eftirskúlin tryggjar teimum. Hon kundi verið skipað saman við Læraraskúlanum, sum hevur neyðuga førleikan á økinum.

Tað er týdningarmikið, at øll, sum undirvísa í skúlanum, arbeiða undir somu treytum. Her hugsi eg um arbeiðstíð, uppgávur og løn. Hvør, ið fær starv, skal verða gjørt eftir tí tørvi, sum skúlin hevur. Og av tí, at tann tørvurin er ógvuliga

ymiskur, verður arbeiðs­fjøld in hareftir. Eftirskúlin verður spennandi arbeiðs­pláss við fjølbroyttum arbeiðsfólki, sum við somu treytum loysa uppgávuna.

Neyðugt er ikki hjá okk­um at gera alt av nýggjum, tí donsku skipanirnar eru væl royndar og kunnu lættliga umskipast, so at tær hóska til okkara. Av tí sama kunnu vit tryggja okkum, at øll viðurskifti eru í lagi longu frá fyrsta degi. Vit kunnu ikki góðtaka, at ávís viðurskifti verða tikin burt­ur ella „gloymd“ í um set­ing ini, sum so ofta hevur verið gjørt á skúlaøkinum.

Hyggja vit at viðurskiftum í Danmørk, so er eingin av­marking at sleppa í fak­felagið hjá eftir skúla lær ar­um, og marknaavtalur tryggja, at fólk kunnu vera í tveimum feløgum. BUPL, sum er felagið hjá peda gog­unum í Danmørk, hevur marknaavtalu við FSL. So­leiðis kunnu pedagogar, sum starvast í eftirskúla, fram haldandi vera í upp­runaliga felag sínum. Hetta er gongd leið her hjá okkum eisini.

nakrar fortreytirÍ Føroyum eru ov fá arbeiðs­fólk, og tí má eftirskúlin brynja seg til kapping. At skúlin verður nýggjur við øllum hugsandi hentleikum, fer at draga fólk til sín, men lønin og arbeiðstíðin mugu eisini vera so mikið góðar, at fólk støðast, tí helst verður talan um fleiri fólk, sum búgva aðrastaðni í land inum, og sum skulu hava langa tíð til Hvalbiar at undirvísa. Hetta kann vera ein avmarking í áhuga­

num fyri størvunum, og tí mugu aðrar fortreytir vera so mikið betri.

Trygd í starvinum hevur eisini nógv at siga. Fólk mugu hava álit á, at hetta er ikki bara upplop, sum hevur lítla vón at standa seg, sum frálíður. Tað verð­ur serliga luturin hjá komm­ununum at tryggja, at fíggj­arliga grundarlagið er gott og varandi. Fólk, sum verða sett í starv í eftir skúlanum, mugu hava somu rættindi, sum tey, ið eru galdandi á almenna arbeiðs marknað­inum, tá ið tað viðvíkur sjúku og eftirløn. Aftur her er neyðugt við markna av­talum, so at fólk missa ikki rættindi, borið saman við tað, tey høvdu framman­undan í t.d. lær ara starv­inum.

Til at tryggja, at for treyt­irnar eru í lagi, bjóðar Føroya Lærarafelag seg fram at standa fyri at skipa við urskiftini á hesum nýggja økinum saman við fyriskiparunum, Menta­mála ráðnum og komm un­unum. Alt ov ofta hava limir okkara tikið á seg spennandi og neyðugar uppgávur, men viðurskiftini hava ikki verið nóg skipað. Tað skal ikki verða aftur. Henda verkætlanin er nú komin so mikið langt, at tíðin er kom­in til hesa fyrireiking, so at allar skipanir eru gjørdar lidnar, og allar forðingar tiknar burtur, tá ið skúlin letur dyrnar upp. Tí hann skal lata dyrnar upp!

Magnus Tausen,Formaður Føroya Læarafelags

Skipað viðurskiftifrá fyrsta degi

f r a m s j ó n 2 0 1 5Stovnaður verður eftirskúli, sum skal stimbra støðuga útbúgvin.

Mál og vegir, s. 39 · Løgmansskrivstovan 2007

auguSt 20078 eftirSkúlin

Sum vit hava hoyrt og lisið, ikki minst í fyrra eftir skúla­blaðn um, sum kom í mars, tróta ikki fullgóðar grund­gev ingar fyri, at okkum tørva eftriskúlar í Føroyum. Skal tí ikki enn eina ferð lista ørgrynnuna av fyrimun­

um við eini eftirskúlaskipan, men heldur, í stuttum, royna at lýsa nøkur fíggjarlig viðurskifti, sum kunnu tvinn ast saman við tað, at senda børn á eftirskúla.

Nú kenna vit ikki nakað endaligt tal fyri, hvussu

nógv tað skal kosta at senda eitt barn á eftirskúla í Føroy­um. Til tess er verkætlanin ov lítið á leið komin, og er tí eisini ógjørligt at siga, hvussu fíggjarligu viður­skift ini koma at laga seg.

Vit kunnu tó gera, sum so ofta áður, nevniliga seta okkum at hyggja at, hvussu nógv tað kostar at senda eitt barn á eftirskúla í Danmark. Og er tað kanska heldur ikki so uttan handa at gera tað, tí rættiliga fitt tal av føroyskum børnum hava verið og fara fram vegis á eftirskúla í Danmark.

Tað er eitt sindur ymist, hvussu nógv eitt eftirskúla pláss í Danmark kostar. Millum annað tí tað er ymist, hvussu nógv teir ymisku skúlarnir krevja fyri hvønn næming. Felags fyri allar eftirskúlar er tó, at statsstuðul og kommunalur stuðul verður veittur í hvørj­um einstøkum føri. Nakrir

føroyskir eftir skúla næm ing­ar eru so hepnir, at teir fáa játtaðan stuðul frá tí donsku kommununi, sum eftirskúl­in liggur í, men er hetta ikki galdandi fyri allar. Tó kunnu vit siga, at eitt eftir­skúlapláss á donskum eftir­skúla liggur millum niðan fyri 2.000 krónur um mánað in upp til umleið 4.000 krónur. Tó liggja flestu plássini millum 2.500 krónur og 3.500 krónur. Prísurin verður nevniliga eisini ásettur í mun til inntøkuna hjá foreldrunum. Vit kunnu tí siga, at eftir­skúlapláss í Danmark liggja umleið tær 3.000 krónurnar um mánaðin.

Tað ljóðar kanska av nógv um, at ein skal gjalda 3.000 krónur um mánaðin fyri, at eitt av børnunum skal ganga í skúla. Men eiga vit í hesum sambandi ikki at gloyma, at goldið verður ikki bara fyri skúlagongd,

men eisini fyri kost og logi og annað ta tíðina, sum barnið er á eftirskúla. Í veru leikanum skal ein gjalda 3.000 krónur fyri, at barnið fær eitt øðrvísi og oftast meira spennandi skúla tilboð; eitt tilboð, sum hevur ment og eggjað hóp­in av ungum til at finna veg í lívinum. Men fyri tær 3.000 krónur sleppur ein eisini undan at húsa og breyðføða barninum, og verða helst ikki so fáar krón­ur spardar á tann hátt.

Nú er ikki lætt at saman­bera tað, at hava eitt barn búgvandi heima og gang­andi í lokala kommunu­skúlanum, og so at hava barnið búgvandi á einum eftirskúla, har tað eisini gongur í skúla. Vísandi til kanningarúrslit aðrastaðni m.a. í Danmark, so verður mett, at tað kostar eitt stað millum 3 og 4.000 krónur um mánaðin at hava tann­

áringar búgvandi heima. Nú sleppa foreldrini sjálv­andi ikki undan øllum teimum útreiðslunum, sum eru við í slíkum kanningum, men er lítið at ivast í, at veruliga útreiðslan av ein­um eftirskúlaplássi er nakað væl minni enn 3.000 krónur. Tað vil altíð vera torført at koma við einum akkurátum tali, tí figgjarmynstrið í familj unum er so ymist, og er kanska heldur ikki full semja um, hvussu slíkt eigur at verða roknað. Sjálvur vildi eg tó skotið uppá, at veruligi kostnaðurin fyri eitt eftirskúlapláss í flestu førum er millum lítið og einki og so nakrar hundrað krónur. Hetta sjálvsagt í mun til, hvussu nógv verður goldið fyri eftirskúla pláss­ið.

Finnur Helmsdal,sosialráðgevi

hvør er veruligi kostnaðurin

fyrsta eftirskúlatilboð í føroyum

Vit ynskja, at Føroyar skulu verða millum fremstu lond í heiminum. Hetta ynski gerst ikki veruleiki av sær sjálvum, nei vit mugu renna skjótt bara fyri at kunna fylgja við og ikki dragna afturum grannar okkara. Lyklaorðið er vitan, menn­ing og gransking.

Fólkaskúlin er flaggskip okkara innan skúlaskap, og sera týdningarmikið er at fáa „gott í beini frá byrjan“. Næsta stigið er: Hvat og hvussu byggja vit omaná grund støðið, og her er so spurningurin: ­ Hví hava grannalondini sum eitt lið í undirvísingarskipanini havt eftirskúlatilboð til ung dóm­in og ásannað dygdina og

møguleikarnar í hesi skip­an, meðan vit ikki enn ikki hava megnað at givið hetta tilboð til ungdóm okkara í heimligum umhvørvi ?

Tað er ov galið, at ung­dóm ur okkara ikki hevur valfrælsi og kann fáa tilboð um eftirskúla í Føroyum; men sum støðan er í dag, verða tey noydd at leita sær uttanlands, um dreymur skal gerast til veruleika.

Grundarlag er fyri at stovna ein eftirskúla her á landi, tá áleið eitthundrað næmingar árliga velja at ganga á eftirskúla í Dan­mark. Tað vilja sjálvsagt altíð verða nøkur, sum vilja koma úr heimliga um hvørv­in um og út í heim, tí verður tað framhaldandi ein part­ur hesum næmingum, ið velja Danmark ella eitt av hinum norðanlondunum. Vit eiga at hava eina sam­starvs avtalu, so vit kunnu bjóða útlendskum næming­um higar eitt ár at nema sær vitan og førleika í føroysk um umhvørvi í sama mun, sum okkara næmingar leita uttanlanda í somu

ørind um.Navigare necesse est. Tað

er neyðugt at sigla, søgdu gomlu rómverjar. Sama kann sigast um okkum føroy ingar, tí neyvan nøkur onnur tjóð í heiminum hevur verið tættari knýtt at havinum og tí ríkidømi, vinnast kann úr hesum.

Tað gerst alsamt greiðari, at vit mega tillaga okkum broyttu viðurskiftini og skapa grundarlag fyri nýggj­um vinnum og skúla til ungdóm okkara til at møta teimum avbjóðingum, sum eitt númótans samfelag fer at krevja.

Alheimsgerðin letur hurð ar upp á víðan vegg og opnar møguleikar, sum fyri forfedrum okkara vóru óhugs andi. Tak til dømis AFS skipanina, har ung­dóm ar fara eitt ár í annað land og liva har sum eitt barn í húsinum. Vit hava havt nógvar ungdómar úr fleiri londum í Føroyum, og tað er stuttligt at síggja, hvussu væl fleiri av teimum trívast, og hvussu skjótt tey læra heimliga mentan og

blíva ein partur av føroyska samfelagnum.

aftur til eftirSkúlanOrðatakið sigur: „Tann, ið er fyrstur á mylluna, hann melur“. Stigtakararnir til eftirskúlan í Hvalba eiga stórt rós uppiborið fyri at hava tikið hendan spurn­ingin upp og royna at varpa ljós á hendan alternativa undirvísingarmøguleika. Tað kann ikki vera rætt, at Danmark hevur áleið 300 eftirskúlar, og vit í Føroyum framvegis ongan hava. Tá hugskotið er sprottið higani og umstøðurnar við ítrótt­ar høll og frítíðar møgu­leikum eru av teim bestu, eri eg fullsamdur við teim­um, ið føra fram, at nú eigur skjøtil at verða settur á, og tann fyrsti eftirskúlin her á landi sær dagsins ljós í Hvalba.

undirtØka fyri hugSkotinumLandstýrisfólk, løgtingslimir, formaðurin í Føroya Lærarafelag, for­mað urin í Kommunu sam­

skip an Føroya, forkvinnan í Føroya Kommunufelag um­framt hópin av øðrum hava alment boðað frá, at tey eru sera positiv fyri ætlanini og geva hesi síni bestu viðmæli. Her skorta ikki vøkur orð ella vælvild, og tí skuldi ein trúð, at allir møguleikar vóru fyri, at ætlanin gerst veruleiki. Onkur kommuna heldur seg ikki kunna verða við í ætlanini at byggja nýggjan eftirskúla, tí hon í fyrsta umfari metir, at talan er um eina landsuppgávu, harumframt ber fíggjarliga orkan hjá kommununi ikki fleiri útreiðslur á skúla øk­inum enn til at nøkta egnan tørv.

Høvuðsleikarin í hesum talvi er landið, ið skal veita rakstrar og íløgustuðul. Í hes um døgum verður arbeitt við fíggjarlógini fyri 2008, og spennandi verður at síggja, um ætlanin við eft irskúlanum í Hvalba verð ur raðfest so framm­alaga av Mentamálaráðnum, at peningur verður avsettur komandi ár. Tað kann tykjast løgið, at ikki meir

hevur at hoyrt til hesa verk­ætlan frá Mentamála ráð­num.

SamanumtØkaEin spennandi ætlan, sum kann verða mennandi fyri tann partin av ung dóm­inum, ið fegin vil royna eitt eftirskúlatilboð. Somuleiðis fáa vit í Suðuroy eitt altjóða umhvørvi, ið kemur at hava positiva ávirkan á lokala bygdasamfelagið í Hvalba eins væl og alla oynna. Av­leidda virksemið, pen inga­nýtslan og spardi pen­ingurin, ið kemur føroyska samfelagnum tilgóðar, eiga vit ikki at undirmeta. Skúli og útbúgving er ein sam­felag síløga, sum í seinra enda eisini kann gerast inn­tøkukelda og harvið eis ini eitt fíggjarligt íkast til bú­skapin.

Kári P. Højgaardløgtingsmaður

9auguSt 2007 eftirSkúlin

de danske efterskolersstruktur og økonomi

StrukturAlle ca. 260 danske efter­skoler er organiseret som selvejende institutioner. Det betyder, at ingen personer, foreninger, kommuner, orga nisationer m.v. ejer skolerne; de ejer sig selv. Alle midler, der tjenes ved skolens drift, bliver i skolen og skal bruges til at sikre fremtidig drift eller skal anvendes til afdrag på evt. gæld og til fremtidige in­vesteringer i bygninger eller inventar.

Det overordnede ansvar for skolens drift varetages af en bestyrelse, hvoraf flertallet skal være valgt af den kreds af mennesker, der står bag skolen. Der kan udpeges enkelte bestyrelses­medlemmer af f. eks. for­ening er eller kommunal­bestyrelser – men det er sjæld ent, at det sker, at kommuner udpeger be­styrelses medlemmer.

Den kreds af mennesker, der står bag skolen, kan være en række enkelt per­soner, der har fundet sammen med det formål at drive en efterskole. De mødes mindst en gang om året til en general for sam­

ling, hvor de bl.a. har som opgave at tage stilling til bestyrelsens arbejde og vælge bestyrelses medlem­mer.

Kredsen af mennesker kan også være en række mennesker, som er udpeget af foreninger eller organi­sation er, som de så repræsen terer. En sådan kreds af mennesker kaldes et repræsentantskab. De mødes også mindst en gang om året til et repræsentant­skabsmøde, som har de samme opgaver som gene­ral forsamlingen.

Den daglige ledelse af skolen varetages af en for­stander, som desuden har det fulde ansvar for skolens pædagogiske led else.

ØkonomiDer har gennem årene været mange diskussioner om og beregninger af om­kostningerne ved at have en elev i folkeskolen og på en efterskole. De danske kommuners udgifter til at drive folkeskolen er meget forskellige, og om kostn­ingerne pr. elev varierer efter alder: De ældre elever har flere timer om ugen

end de små, og det alene giver øgede omkostninger til de ældre elever. Det har ikke været muligt nøjagtigt at opgøre kommunernes omkostninger pr. elev, fordi kommunerne har finansier­et deres skolebygninger på forskellig vis, og fordi kommunerne ikke konterer omkostningerne helt ens.

Skal der alligevel fore­tages en sammenligning af omkostningerne pr. elev i folkeskolen og i efterskolen, vil et bud på ca. dobbelt pris i efterskolen ikke være helt ved siden af. Der er dog en del omkostninger ved folkeskoleelever i alderen 14 – 18 år, som bortfalder, når de unge rejser på efter­skole. Det er f. eks. trans­port, ungdomsskole eller –klub. Den større om kostn­ing pr. efter skole elev skyldes flere forhold. Af de mest betydende kan nævnes:

Eleven opholder sig på skolen hele døgnet og syv døgn i ugen.

Eleven spiser alle måltider på skolen – det får de ikke i folkeskolen.

Der er lærerbemanding på skolen uden for den egentlige undervisningstid – også om natten.

At efterskolerne er indret­tet som kostskoler betyder, at der skal være bygninger til værelser, opholdsrum og kostforplejning (køkken og spisestue). Derfor er byg­nings arealet pr. elev meget større på en efterskole end i en folkeskole. End videre er der færre elever pr. lærer på efterskolen, fordi lærerne bruger en del af deres tid til at spise sammen med elev­erne og til at være sammen med dem om aftenen og i weekender. Endelig er der ansat personale i køkkenet til at sørge for madlavning til eleverne.

Efterskolernes om kostn­ing er målt pr. elev er større på de små skoler end på de store. Det skyldes, at der er en del grundomkostninger, som ikke varierer meget efter skolestørrelse, dels at der bruges flere lærer­ressourcer pr. elev på de

små skoler end på de store.Omsætningen (indtægt­

erne) pr. elev på skoler op til 80 elever ligger på ca. 140. 000 kr. og omkostning­erne ligger på ca. 137.000 kr. pr. elev. Fordelt i relative tal ser omkostningsprofilen således ud (tal fra 2005):

Undervisning: 53,8 %Bygningsdrift: 19,6 %Kostforplejning: 14,0 %Administration: 7,9 %Renter: 4,8 %

Undervisning er således langt den største om kost­ning ved skoledrift. Deles den op i lærerløn og andre omkostninger ved under­visningen, går 45,2 % af de samlede omkostninger til løn og 8,6 til andre under­visnings om kostninger (bøger, papir, ekskursioner osv.).

I 2003 foretog Efter skole­foreningen i Danmark den seneste opgørelse af skoler­nes forbrug af lærerstillinger målt i antal elever pr. lærer­årsværk.

For skoler i størrelses­ordenen 60­75 elever lå forbruget sådan:

Gennemsnit 6,767Maksimum 8,764Minimum 5,342

I størrelsesgruppen 75 – 90 elever lå forbruget sådan:

Gennemsnit 7,098Maksimum 9,234Minimum 5,969

(Maksimum betegner den skole, der bruger mest – og modsat med mini mum).

Der er store variationer i forbruget. Disse variationer kan ses i dette diagram, hvor hver plet betegnes én skoles forbrug. Linjen viser tendensen i forbrug i forhold til skolestørrelse.

En del skoler har ekstra forbrug af lærertimer til specialundervisning, andre skoler har af økonomiske årsager (store faste om kost­ninger til bygninger) været nødt til at spare på forbruget af lærertimer, atter andre

har stor be læg ning af elever i week ender, mens nogle skoler kun har lille belæg­ning i week end er.

indtægterSkolernes indtægter kom­mer dels fra staten som tilskud, dels som betaling fra eleverne. Endelig kom­mer der mindre indtægter fra udleje af boliger til lærerne, udlejning af dele af skolernes bygninger osv.

Ca. halvdelen af ind­tægter ne kommer fra det statslige tilskud, ca. 43 pro­cent fra elevbetalingen og resten fra andre kilder.

Elevbetalingen kan synes høj, men det afbødes i nogen grad ved, at staten giver et tilskud til for ældre­betalingen. Tilskuddet vari­er er efter hjemmets ind­komst grundlag. Skolerne opkræver i gennemsnit i skoleåret 2007­08 1.579 kr. om ugen. Det gennem snit­lige statstilskud til for ældre­betalingen forv entes i 2007 at være 813 kr. pr. uge – eller ca. halvdelen. Tilskud­det til elevbetalingen fra staten varierer fra 933 kr. pr. uge til 464 kr. pr. uge. Uanset hvor høj forældre­indkomsten måtte være, vil eleverne altid få mindst 464 kr. pr uge.

Skolernes ugepriser vari­erer en del. I skoleåret 2007­08 vil skolernes op­krævn ing svinge mellem 1.825 kr. pr. uge og 1.400 kr. Dertil kan komme ekstra betaling til skolerejser o.lign.

ingen SoCial SlagSideHar en familie en meget lav indkomst og vælger man en skole med lav elev be taling, kan det derfor lade sig gøre at få et efter skole ophold for ca. 500 kr. om ugen. Har familien store økonomiske vanskeligheder, har landets kommuner med den sociale lovgivning i hånden mu­lighed for at støtte for­ældrene yderligere. Der er derfor ingen ten denser til social slagside i de danske efterskolers elev sammen­sætn ing, når man ser på

efterskolen som hel hed. Derimod har der gen nem de senere år udviklet sig en tendens til, at nogle skoler – oftest med meget høj elevbetaling og en pro fil med meget idræt eller musik og drama – til trækker elever fra højind komst­hjem, mens andre skoler – oftest skoler med ekstra tilbud om special under visn­ing – får elever fra hjem med lavere ind komst er. Dette fænomen har udviklet sig meget i takt med det stigende antal skoler og i takt med den øgede indi­vidu alisering af samfundet.

En kommende færøsk efterskole – eller kommende færøske efterskoler – vil ikke opleve dette fænomen alene i kraft af, at antallet af færøske efterskoler i sag­ens natur vil være meget lille.

Arne Kristiansenforhv. konsulent forEfterskoleforeningenw

auguSt 200710 eftirSkúlin

Til det færøske efterskoleinitiativSommerferien er ved at være overstået, og så kom mer der en påmindelse på min skærm om, at jeg har lovet at bidra­ge med lidt tekst til andet nummer af det færøske eftersko­leblad. Jeg håber, I kan bruge det følgende.

efterSkolen leverer et vægtigt bidrag til kulturel og PolitiSk SamhØrighedDen brede folkelige op bakn ing om efterskole for men er massiv.

Det har først den social demokratisk­radikale reger ing og senest den nuværende venstre­konservative reger ing konstateret, når de har fremsat lovforslag, der vil gribe voldsomt ind i efterskolens tilbud – og reelt også betyde, at færre unge vælger efterskolen. Skiftende undervisnings­ministre er blevet tæppebombet med protest skrivelser, læ­serbreve, underskrifter, når efterskolens bagland og bruge­re har følt sig truet, og ikke mindst har det gjort indtryk, at partiernes lokalkredse har lagt pres på folketingsmed­lemmer for at få dem til at stemme mod partilinien.

Disse kraftige reaktioner kan kun tolkes som udtryk for, at der i vide kredse i det danske samfund er et kendskab til effekten af, at unge får et efterskoleophold, og et deraf afledt ønske om at værne om skoleformens identitet, beret­tigelse og virke, og dermed bevare efterskolernes mulig­hed for at give de unge en god start på livet.

hvad er det Så efterSkolen kan?Der er ikke noget entydigt svar på dette spørgsmål, der

både afhænger af eleven og elevens baggrund, og af hvil­ken efterskole der vælges. Alligevel er der noget afgørende fælles: Efterskolen giver mulighed for et møde. Et møde på tværs af geografiske, sociale, økonomiske og holdnings­mæssige skel. Et møde, der danner basis for samtale og dialog – og mulighed for at opøve evnen og viljen til at lytte til hinanden. Et valgfællesskab, hvor der ikke er nogen kære mor, der hjælper, men hvor du selv er en del af at skulle løse problemerne og dele glæder. Et intenst 24 timer i døgnet møde med andre jævnaldrende unge, og dermed en voldsom acceleration af de unges udvikling på disse sensitive alderstrin. Et skifte fra hjemmet, fra forskel­lige familiekonstellationer til et kostskoleliv, hvor der er læ­rere/voksne sammen med dig, som vil dig noget, og som ser og hører dig som noget. Et skift fra eneværelse til at skulle dele værelse med andre, og i det hele taget være fæl­les om opgaver, oplevelser, glæder og sorger.

Det er også derfor, at alle undersøgelser af efterskoleele­vernes udbytte kommer frem til de samme svar, uanset om eleven har gået på en musik eller idrætsefterskole eller en skole med et bekendte kristent grundlag eller en specia­lund er visn ings efterskole. Såvel de unge som deres foræl­dre fremhæver den personlige og sociale udvikling, parat­heden til at stå på egne ben og til at turde stille sig frem og argumentere for sine holdninger.

hvem kommer På efterSkolen?August 2007 forventes ca. 25.500 unge at påbegynde et efterskoleophold på en af landets knap 260 efterskoler.

År 1970 1980 1990 2000 2007Efterskoler 104 145 215 235 259Elever 6.178 10.466 16.921 21.500 25.500

Den antalsmæssige succes, som denne tydelige stigning i antallet af efterskoler og elever er udtryk for, har kun kun­net lade sig gøre, fordi efterskoletilbuddet er blevet efter­spurgt i stadig bredere kredse i samfundet. Fra at være sko­ler for unge fra landet og de små byer, er skoleformen nu – næsten – lige så kendt og benyttet af unge fra hele sam­fundet, om end der dog stadig er et stort vækstpotentiale i de største byer og ikke mindst Hovedstads områd et.

Efterskolens elevflok afspejler i dag socialgruppemæs­sigt den danske befolknings sammen sætning, dog med en svag overrepræsentation af elever, hvis forældre beskæfti­

ger sig med pædagogik og undervisning, og desværre også med en markant underrepræsentation af unge med anden etnisk baggrund. Ser vi på forældrenes civilstand, er der betydelig flere efterskoleelever end folkeskoleelever, hvis forældre er skilt.

efterSkolerne bliver mere og mere SPeCialiSerede i dereS tilbudDet er et lovkrav, at en efterskole skal være åben for alle. Der har været forsøg på at få godkendt skoler, hvor elever­ne skulle vedkende sig en bestemt religion eller bruge sko­len til at komme i eliten indenfor en sportsgren eller mu­sik, men sådanne skoler kan ikke godkendes som eftersko­ler, for på efterskolen er det afgørende, at det er eleven og elevens forældre, der vurderer, om de er interesseret i den efterskole, der byder sig til. Det betyder dog ikke, at efter­skolerne ikke er specialiserede og i høj grad retter deres tilbud mod bestemte elevgrupper, og der har i nyere tid været en stigende tendens til en specialisering af undervis­ningstilbuddet, som afspejlet i nedenstående tabel:

Årstal almene special musiske øvrige1970 93,8 4,1 1,0 1,01980 81,4 6,2 2,1 10,31990 67,3 10,7 6,4 15,62000 64,8 13,3 10,3 11,62007 55,6 16,2 16,6 11,6Skoler 144 42 43 30

Det skal understreges, at opdelingen er lidt kunstig og pri­mært baseret på skolernes profilering af sig selv. Således er der mange af de skoler, der her klassificeres som almene, der har musiske og kreative tilbud, der fuldt ud er på højde med skoler, der profilerer sig som fx idrætsefterskoler. Udviklingen afspejles i denne tabel, der viser, at skoler med vægt på det almene var helt dominerende frem til 1970. Herefter sker der i stigende omfang en specialisering enten pædagogisk eller i relation til særlige elevmålgrup­per. I 1970erne kommer der en række skoler, med vægt på en blanding af praktisk og teoretisk undervisning, i 1980er­ne lægger man især mærke til væksten i special under­visnings efter skoler med tilbud til ordblinde eller sent ud­viklede, og især skolerne med tilbud til ordblinde har ny stor vækst efter år 2000. I 1990erne og igen efter år 2000 er der stor vækst i musisk­kreative skoler med tilbud inden for gymnastik, idræt, natur, musik og teater. Endvidere overgår en række skoler fra at have et bredt alment tilbud til at være især gymnastik og idrætsefterskoler.

Markant er det altså, at efterskolerne i høj grad har haft vækst i antallet af skoler, der kompenserer for manglende indlæring eller utilstrækkelige undervisningstilbud i folke­skolen, hvad enten det drejer sig om elever med alvorlige indlæringsproblemer eller unge med ønsker om at dyrke og videreudvikle musisk­kreative­idrætsmæssige sider. Skoleformen har hidtil undgået at blive elitær. Et flot ud­tryk herfor var det kæmpestore efterskoleelevhold (2.400 elever), der på en gang var på plænen i forbindelse med DGIs Landsstævne – og hvor elever, der havde valgt gym­nastik­ og idrætsefterskoler blandede sig en skøn forening med elever fra efterskoler uden et sådant specialiseret til­bud. Sammen smeltn ingen på tværs af skoler var en flot il­lustration af mødets evne til at skabe samhørighed og fæl­lesskab.

efterSkolenS forPligtelSeI diskussionen om offentlige tilskud til private skoler frem­kommer ofte krav om, at store tilskud må kombineres med forpligtelse til at påtage sig bestemte opgaver – eller at til­skud øremærkes til bestemte formål.

Mange efterskoler optog i perioden fra ca. 1960 til 1985 langt flere elever med sociale og personlige problemer, end skolerne have personaleressourcer til at magte, og des­værre også elever, der var behandlingskrævende, men ikke fik et tilbud herom. Ud over at skoleformen fik et omdøm­

me, som stedet, hvor elever med problemer blev anbragt, var det også ved at koste skolerne livet. Værst var det dog, at en meget stor del af såvel de elever, der selv havde valgt skolerne, som de anbragte elever forlod skolerne i utide eller flakkede fra skole til skole.

I dag er omdømmet snarere, at der er skoler, hvor man skal være skrevet op mange år i forvejen for at få plads. De fleste efterskoler gør også plads for enkelte elever med pro­blemer, ud fra en betragtning om, at elevflokken sagtens kan bære/hjælpe disse, men også fordi mødet er sundt for både den stærke og den lidt svagere elev.

Efterskolerne har også i flere år haft et projekt gående ud på at tilbyde plads på skolerne til unge med anden et­nisk baggrund, men her er skoleformen stødt ind i fx pro­blemer i form af manglende kulturel forståelse blandt for­ældrene for at lade deres børn komme på kostskole, men skoleformen prøver nu vha. stipendier at skabe „ambassa­dører“, idet vi tror på, at kendskab udrydder fordomme og inspirerer andre til at vælge.

uddannelSeS mæSSig udligningEfterskoleforeningen dokumenterede i forbindelse med sin modstand mod regeringens forslag om omlægning af 10. klasse, at „efterskolen er en god forretning for Danmark“, idet efterskoleelever hurtigere og i større om­fang gennemfører ungdomsuddannelser og videregående uddannelse og får et bedre studenter eksamens gennem­snit, end unge, der ikke har været omkring 10. klasse på en efterskole.

Endvidere kunne vi dokumentere, at efterskolen i høj grad er medvirkende til, at de tidligere ud dannelses­mæssige forskelle mellem Øst­ og Vestdanmark udlignes (faktisk leverer efterskolerne i dag en større andel af sine elever til de gymnasiale uddannelser end folkeskolen). Da ud dannelses niveau og social placering i vid udstrækning hænger sammen, bidrager efterskolen således både til at give den enkelte et karrieremæssigt pitstop og til at højne den sociale udligning i Danmark.

Efterskolen vil imidlertid gerne mere end dette. Derfor har foreningen en række pædagogiske satsområder bl.a. vejledning og naturvidenskab. Ikke mindst forventer vi i pagt med efterskolens historiske tradition, at der kan komme noget spændende ud af, at en række skoler arbej­der med „medborger skabs projekt er“, hvor man både styr­ker elevernes parathed til at gå ind i lokale og globale de­mokratiske sammenhænge og arbejder med at sammen­tænke adskilte fagområder.

kan SuCCeSen vare ved?Det er som bekendt svært at spå om fremtiden. Givet er det, at det forhold at elevernes/forældrenes egenbetaling er steget meget betragteligt i de seneste 5 år udgør en for­hindring for, at lavindkomstfamilier kan tage sig råd til at have deres barn på efterskole. En ganske pæn andel af for­ældrene betaler aktuelt 40.­60.000 kr. for at have deres barn et år på efterskole. Uoverkommelig egenbetaling ødelægger efterskolernes mulighed for at være et tilbud til alle.

En anden alvorlig trussel mod efterskolernes udvikling er – affødt af fx Pisa­undersøgelser o.l. ­ et politisk ønske om, at de frie skolers og den offentlige skoles tilbud i glo­baliseringens navn kommer til at ligne hinanden mest mu­ligt. Vigtigt bliver det derfor, at de frie skoler og eftersko­len i særdeleshed opdyrker de frihedsgrader, der er inden for lovgivningen, og at skoleformens praktikere ikke mindst satser på de kvaliteter kostskoleformen tilbyder for en undervisning, hvis hovedsigte er livsoplysning, folkelig oplysning og demokratisk dannelse.

Med venlig hilsenSophus Bang NielsenSekretariatsleder

www.efterskole.dk

11auguSt 2007 eftirSkúlin

f r a m s j ó n2 0 1 5

Stovnaður verðureftir skúli, sum skal stimbra støðugaútbúgvin.

Mál og vegir, s. 39 Løgmansskrivstovan 2007

auguSt 200712 eftirSkúlin

Visjón 2015 leggur upp til, at øll ung í Føroyum skulu ogna sær eina miðnáms út­búgving. Hetta merkir, at eisini tey, sum av onkrari grund ikki fingu nýtt møguleikan í fyrsta umfari, eiga at fáa møguleikan at ogna sær eina miðnáms út­búgving. Tí er eftirskúlin eisini ein týðandi partur av visjón 2015.

viSjÓn 2015 og eftirSkúlinÍ løgmansrøðuni í 2005 segði løgmaður í sambandi við visjón 2015, at: „Okkara mál er tí: at allir fólka skúla­næm ing ar fáa eina góða og mennandi grundútbúgving, sum tryggjar, at teir hava før­leika at fara víðari til eina miðnámsútbúgving, at allir ungdómar fáa eina mið náms­útbúgving ella yrk is útbúgving, at minst helvt in av okkara ungdómi fær hægri útbúgving.“ Á hes um økinum eru føroy­ing ar heilt týðiliga eftirbátar í mun til teir norðurlendsku grannarnar, sum vit plaga at samanbera okkum við. Onnur Norðurlond eru kom in tætt at hesum mál in­um, men í Føroyum restar

nógv meira í at náa setta málið.

Skal málið, sum Løg mað­ur setti fram í løg mans røð­uni í 2005, náast, so er neyð ugt, at næmingarnir, sum fara úr fólkaskúlanum, eru til reiðar at taka eina miðnámsútbúgving. Tað er ikki nóg mikið at skapa pláss og fysiskar umstøður til øll ung á mið náms skúl­un um, sum ynskja at taka eina miðnámsútbúgving. Skal málið náast, so er neyð­ugt at geva øllum ungum teir fakligu, sosialu og menn iskjansligu før leik ar­nar, sum skulu til fyri at gjøgnumføra eina mið­náms útbúgving. Ein væl­virk andi eftirskúli, sum menn ir næmingarnar bæði fakliga, sosialt og menn iskj­ansliga, er eitt av am boð­unum, sum norðurlendsku grannarnir hava nýtt til at náa málinum, men í Føroy­um er einki veruligt tilboð til næmingar og foreldur, sum av ymiskum grundum hava tørv á ella ynskja onn­ur útbúgvingartilboð, enn tey vanligu 10. floks til boð­ini. Í Danmark eru 243 eftir skúlar ymsastaðni í

land inum og í Føroyum er ætlanin at seta ein eftirskúla á stovn í Hvalba. Spurn ing­urin er, hvussu stórur tørv­ur in er á einum tílíkum eftirskúla í Føroyum.

Her ber til at gera nakrar samanberingar við donsk við urskifti.

tØrvurin Á einum eftirSkúla í fØroyumFormliga og løgfrøðiliga fyri reik ingararbeiðið, sum liggur til grund fyri, at ein eftirskúli kann setast á stovn í Føroyum, er gjørt, og ein arbeiðsbólkur, sum hevur tikið stig til at fáa ein eftirskúla settan á stovn í Hvalba, hevur eisini sitið og arbeitt við málinum. T.d. hevur arbeiðsbólkurin í 2005 fingið gjørt eina kann­ing av búskaparliga týdn­ing inum av at seta ein eft ir­skúla á stovn í Hvalba og í september 2006 hevur bólk­urin gjørt eitt uppskot til ein tílíkan skúla. Met ing in er, at skúlin kemur at kosta umleið 80 milliónir krónur at byggja, harav skal lands­kassin rinda helvtina, og 10 miljónir árliga at reka, har­av landskassin rindar 70%. Ætlanin er, at skúlin, sum skal kunna hýsa 80 næm­ing um, skal vera liðugur í 2009. Í føroysku lógini um eftirskúlar frá 17. mai 2005 er ásett, at ein treyt fyri at seta á stovn ein tílíkan eftir­skúla í Føroyum er, at í minsta lagi 16 næmingar eru innskrivaðir fyri 1. septemb er árið undan byrj­anarárinum, og eftir trim­um árum skulu 48 næm ing­ar ganga á skúlanum. Spurn ingurin er sum nevnt, hvussu stórur tørvurin er á einum tílíkum eftirskúla í Føroyum. Her hevur nevnd­in gjørt eitt stórt kann ing­ar arbeiði.

Í 2005 tóku 34,2% av øll­um teimum 16 ára gomlu í Danmark 10. flokk. Av hes­um gingu heili 70% á eftir­

skúla. t.e., at 22,8% av teim­um 16 ára gomlu gingu í 10. flokki á eftirskúla. Tað kundi bent á, at stórur tørv­ur eisini er á einum eftir­skúla í Føroyum.

Verða tølini í Danmark nýtt sum grundarlag undir eini meting av tørvinum á einum eftirskúla í Føroyum, so er tað týðiligt, at tørvurin enntá er nógv størri enn teir 48 næmingarnir, sum nevndir eru í føroysku lóg­ini. 34,2% (sum er part urin á 16 ára gomlum í Danmark, sum taka 10. flokk) av teim­um 16 ára gomlu í Før oyum (t.e. tey 873 føddu børn un­um í Føroyum í 1988), sum sambært donsku tølunum skuldu havt gingið í 10. flokki í Føroyum í 2005, er 299 næmingar. Um – eins og í Danmark – 70% av hesum fóru á eftirskúla, so høvdu 200 næmingar tik ið 10. flokk á einum før oysk­um eftirskúla í 2005. Veru­leikin er kortini tann, at av teimum 767 føroysku næm­ingunum, sum tóku 9. flokk í 2002, tóku 578 næm ingar 10. floks prógv í Føroy um í 2003. Hetta merk ir, at um danska lutfalli (70%) hevði verið galdandi í Føroyum í 2003, so høvdu 395 næm­ing ar tikið 10. flokk á einum føroyskum eft ir skúla. Tað sigur nakað um møguliga næminga grund ar lagið hjá einum føroyskum eftirskúla. Men tað sigur neyvan alt um før oyska eftir skúla tørv­in.

Her er sjálvandi ikki tikið hædd fyri, at nógvir før­oysk ir næmingar fara til m.a. Danmarkar á eftirskúla og at tørvurin á einum eftirskúla ikki endiliga er tann sami í Føroyum, sum hann er í Danmark, men tað kann ikki vera nakar ivi um, at stórur tørvur er á einum eftir skúla í Føroyum. Hartil kemur, at hóast tað kann roknast við, at før­oyskir næmingar fram vegis

høvdu farið til m.a. Dan­markar á eftirskúla eftir at føroyski eftirskúlin varð farin at virka, so er tað væl hugsandi, at útlendskir næm ingar høvdu leita sær uppihald á einum føroyskum eftirskúla. Tað er heldur einki at ivast í, at ein eft ir­skúli í Hvalba hevði havt stóran týdning fyri Hvalba, Suðuroynna og allar Føroy­ar sum heild.

eftirSkúlin og miðnÁmSútbúgv-ingarnarTað er, sum nevnt í byrjan­ini, ætlanin hjá lands stýr in­um, at allir føroyskir ung­dómar skulu ogna sær eina miðnámsútbúgving, men gongdin tey seinastu árini sær ikki góð út hesum við­víkjandi. Miðnámsskúlarnir hava stríðst við eitt vaksandi tal av næmingum, sum gevst, áðrenn próvtøkan er lok in. Fráfallið millum tey, sum byrja uppá eina mið­námsútbúgving, hevur v.ø.o. staðið í stórum vøkstri tey seinastu árini. Hesir næm ingarnir tykjast ikki vera motiveraðir til at gjøgn umføra eina mið­náms útbúgving. Harafturat kemur tann bólkurin av næmingum, sum ikki hevur eitt so gott miðaltal við í førninginum úr fólka skúl­an um, sum krevst fyri yvir­høvur at sleppa inn á ein miðnámsskúla. Hesir báðir trupulleikarnir mugu loys­ast, um ætlanirnar hjá Lands stýrinum á útbúgving­ar økinum skulu røkkast.

Tað er lítið at ivast í, at ein eftirskúli kann vera ein partur av loysnini. Ein eft ir­skúli, sum er skipaður sum ein vistarskúli, gevur næm­ingunum møguleika fyri at menna seg til sjálv støðugir persónar, sum taka ábyrgd av egnum lívi og øðrum við. Tað finst v.ø.o. ein natúrlig sosial dimensión í einum eftirskúla, sum er trupul at

skapa í vanliga fólka skúl­anum. Hartil kemur, at ein vistarskúli, sum hevur næm­ing arnar 24 tímar um døgnið og 7 dagar um vik­una, hevur betri møguleika fyri at skipa undirvísingina øðrvísi og meira fjøltáttað enn tann vanligi fólkaskúlin. Ein vælvirkandi eftirskúli, sum bjóðar teimum skúla­troyttu næmingunum og teimum næmingunum, sum vilja taka t.d. 10. flokk um aftur fyri at betra um próvtølini, kann heilt vist vera ein partur av loysnini á teimum trupulleikum, sum miðnámsskúlarnir hava at dragast við – t.d. fráfall og vantandi førleikar. At ein tílíkur skúli í natúruvøkrum umhvørvi í Hvalba hevur møguleikar fyri at gerast rættiliga spennandi fyri onnur enn føroyingar og eisini fer at vera við til at menna Suðuroynni, merkir, at hædd verður tikið fyri bæði lokalum og altjóða viðurskiftum við verkætl an­ini. Tað hevur ikki so lítið at siga í hesum tíðum, tá næmingarnir í størri og størri mun skulu fyrireikast til altjóðageringina. Her hevur ein eftirskúli møgu­leik ar fyri virka tvørtur um landamørk og menna fak­ligt virkisfýsni, sosiala ábyrgd, altjóða førleikar og eitt námsfrøðiligt arbeiðs­lag, sum er torført at skapa í einum vanligum fólka­skúla.

Skal útbúgvingarvisjón Landsstýrisins røkkast, so er tað í øllum førum neyð­ugt, at nøkur tiltøk verða sett í verk alt fyri eitt.

Eftirskúlin í Hvalba er eitt gott stað at byrja.

Hans Andrias Sølvará,formaður í Yrkisfelag hf­ og studentaskúlalærara

eftirskúlin í hvalba og miðnámsútbúgvingar

fkf kSfFøroyarstanda saman um eftirskúlan!