Upload
bart-vlaeminck
View
226
Download
6
Embed Size (px)
DESCRIPTION
cursus nobelprijzen 2013
Citation preview
De Nobelprijzen 4BSO Pagina 1 van 20
Je vindt deze cursus ook op: www.mavosite.be 2013-2014
Een
Nobele
gedachte
De Nobelprijzen 4BSO Pagina 2 van 20
Je vindt deze cursus ook op: www.mavosite.be 2013-2014
Tekst bij de video JOTA: Alfred Nobel
Chemicus, 355,wroeging, nitroglycerine, springolie, kiezelgoer,
Noren, dynamiet, Nobelstichting, positieve, testament, Stockholm
Vul de juiste woorden in. Kies uit de bovenstaande lijst.
Alfred Bernard Nobel .........................................., en uitvinder
van dynamiet, wordt geboren op 21
oktober 1833 in Stockholm .
Moeder komt uit een rijke familie, opent een kruidenierswinkel.
Vader is ingenieur en uitvinder, heeft een constructiebedrijf en is
bruggenbouwer, gaat failliet, zoekt werk in Finland en Rusland. De
zaken(= wapens) gaan goed en ze verhuizen naar Sint-Petersburg (
Nobel is dan 9).
Hij studeert chemische technieken, in Parijs werkt hij samen met
Pelouse( ?), werkt daar
met.................................................................( hoogst explosief
en onvoorspelbaar, gevaarlijk). In 1850 komt Nobel in contact met
de uitvinder van nitro: A. Sobrero(Italiaan).
Dankzij de Krimoorlog floreert het bedrijf goed. Alfred komt vader
helpen. Na de oorlog keert het gezin terug naar Zweden. Hij zoekt
naar een springstof op basis van nitro. Bij een van de experimenten
sterft zijn jongere broer Emile. Hij moet zijn experimenten verder
zetten buiten de stad, op een boot. Daar ontdekt
hij............................................................................. In 1864
begint de massaproductie ( bv. tunnels). Ruim 50 jaar lang
produceert zijn fabriek aan de rand van het meer explosieven voor
wegen- en waterbouwkundige werken.
De Nobelprijzen 4BSO Pagina 3 van 20
Je vindt deze cursus ook op: www.mavosite.be 2013-2014
Tegenwoordig wordt een deel van zijn fabrieken door beeldhouwers
als atelier gebruikt. Om springolie nog veiliger te maken oefent hij
met absorberende stoffen: roet, zaagsel en windmilde. Uiteindelijk
wordt het ...........................................................................(
dyatomeeënaarde), een zandsoort. De combinatie wordt
.........................................................................
We schrijven 1867. Zijn bedrijf draait goed. Hij verhuist eerst naar
Duitsland en dan naar zijn geliefde Parijs, vlak bij de Arc de
Triomphe. Hij heeft ook een villa in San Remo, Italië. In Parijs
ontmoet hij zijn geliefde : Bertha von Zutner/Suttner, een
voorvechters voor de vrede ( de vredesprijs).
In 1895, ongetrouwd, koopt hij een landhuis en een staalfabriek in
Zweden. In het lab daar experimenteert hij naar hartelust. Hij
ontwikkelt er kunstleer, rubber en zijde. Aan het einde van zijn
leven heeft hij...................... patenten op zijn naam staan.
Al dat onderzoek eist zijn tol. Omwille van zijn zwakke gezondheid
bezoekt hij dokters en kuuroorden. Hij is te druk bezig om de
adviezen op te volgen.
In Parijs werkt hij twee maanden lang aan zijn testament. Hij sterft
op 10 december 1896 in San Remo, op 63-jarige leeftijd.
Zijn vier bladzijden
handgeschreven............................................................... maakt
alom indruk. 9 miljoen dollar, ongeveer 9 miljoen euro, moet
gereserveerd worden voor prijzen. Prijzen voor wetenschappelijke
en literaire werken en een prijs voor de vrede.
Motief: .......................................................................
Na zijn dood wordt
de...............................................................................
opgericht. De Nobelprijzen worden elk jaar op 10 december
uitgereikt in het concertgebouw
De Nobelprijzen 4BSO Pagina 4 van 20
Je vindt deze cursus ook op: www.mavosite.be 2013-2014
in......................................................................., voor de eerste
keer in 1901. Ze werken heel zuinig. Er worden jaarlijks zes prijzen,
een diploma- een medaille en een geldprijs- uitgereikt.
De prijs voor literatuur wordt door de Zweedse academie uitgereikt
en gekozen. Het Karolinska instituut kiest de prijzen voor
geneeskunde en de fysiologie.
De........................................................... kiezen de Nobelprijs
voor de vrede, uitreiking in het stadhuis van Oslo. Natuur -en
scheikunde vallen onder de Koninklijke academie voor
Natuurwetenschappen. Ook deze voor economie, later ingesteld,
wordt hier gekozen.
Na een grondig en wereldwijd selectieproces worden de kandidaten
gekozen. Soms gebeuren er vergissingen en is er veel jaloezie.
Wie krijgt de Nobelprijzen: zij die in het voorbije jaar de grootse
................................................................bijdrage hebben
geleverd tot de mensheid.
Bron: http://www.teleac.nl/jota/aflevering.jsp?aflnr=37726
De Nobelprijzen 4BSO Pagina 5 van 20
Je vindt deze cursus ook op: www.mavosite.be 2013-2014
Een Nobele gedachte
De Nobelprijzen ontlenen hun naam aan de Zweedse scheikundige en industrieel Alfred
Nobel (1833-1896). Nobel was gespecialiseerd in de studie van
ontplofbare stoffen. Zijn grootste uitvinding was die van het dynamiet,
waarvan het baanbrekende element erin bestond het hoogexplosieve nitroglycerine
in een handelbare en dus ( relatief) veilige vorm aan te bieden.
Later vond hij ook nog andere
explosiemiddelen uit en dankzij de industriële vervaardiging ervan kon hij een
immens fortuin verzamelen.
Nobel was een eenzaat die nooit trouwde
en zijn hele leven met zijn gezondheid sukkelde. Hoewel hem dit pessimistisch
stemde, was Nobel toch iemand die in de goedheid van de mens geloofde en dus ook in de toekomst van de mensheid.
In zijn testament bestemde hij het grootste deel van zijn vermogen voor de oprichting van de Nobelprijzen, die jaarlijks prijzen zou uitreiken aan
hen “ die in de het afgelopen jaar aan de mensheid het grootste nut hebben verschaft”. Oorspronkelijk waren er vijf verschillende prijzen
(natuurkunde, geneeskunde, scheikunde, letterkunde en vrede), die werden uitgekeerd uit de rente van het kapitaal van de Nobelstichting. In
1968 werd door de Zweedse centrale bank een zesde Nobelprijs voor
economische wetenschappen, ingesteld. Alle prijzen, behalve die voor de vrede, worden door Zweedse instellingen toegekend.
Over de vredesprijs wordt door een comité van vijf personen, die aangeduid worden door de Storting- het Noorse Parlement. Die prijs wordt
dan ook in Oslo uitgereikt. De overige vijf prijzen worden gewoonlijk op 10 december ( de sterfdatum van Alfred Nobel) door de Zweedse koning
tijdens een luisterrijke ceremonie aan de laureaten overhandigt. De geldelijke beloningen variëren.
In de lijst van de prijswinnaars ( sinds 1901) vinden we ook enkele landgenoten. Al drie landgenoten kregen de prijs voor vrede: wijlen eerste
minister Beernaert, H. La Fontaine, één van de oprichters van de vredesliga in Bern, en G. Pire, sociaal geëngageerd pater. In 1911 kreeg
de in het Frans schrijvende Maurice Maeterlinck de literatuurprijs, en in 1977 werd de als Rus geboren Ilya Prigogine de scheikundeprijs
toegekend. In de geneeskunde haalden we een viertal winnaars. En in
2013 eentje voor fysica: Francois Englert
De Nobelprijzen 4BSO Pagina 6 van 20
Je vindt deze cursus ook op: www.mavosite.be 2013-2014
http://www.deredactie.be/cm/vrtnieuws/wetenschap/131008_Nobelprijs_Belgen
1904: Instituut voor Internationaal Recht, Gent (Vrede)
In 1904 ging de Nobelprijs voor de Vrede naar het Instituut voor
Internationaal Recht in Gent. Dat was opgericht in 1873 na de Frans-
Duitse Oorlog en ontwierp juridische regels voor internationale
betrekkingen. Het was de voorloper van het Internationaal Hof van Justitie
in Den Haag.
1909: Auguste Beernaert (Vrede)
De katholieke politicus Auguste Beernaert (1829-1912) was niet alleen
premier en Kamervoorzitter, hij was ook een bekend pacifist en
voorvechter van de mensenrechten. Zo kwam hij in botsing met koning
Leopold II over de behandeling van zwarten in de Congo Vrijstaat.
Beernaert was ook de drijvende kracht achter enkele internationale
vredesconferenties.
1911: Maurice Maeterlinck (Literatuur)
Maurice Maeterlinck (1862-1949) was dichter, toneelschrijver en vertaler
en -omdat hij uit de gegoede Gentse bourgeoisie kwam- schreef hij vooral
in het Frans.
1913: Henri La Fontaine (Vrede)
De jurist Henri La Fontaine (1854-1943) was een voorvechter van vrede,
het internationalisme, het universeel stemrecht, het recht van elk kind op
onderwijs en de rechten van vrouwen en arbeiders. Hij zat in het
parlement voor de Belgische Werkliedenpartij. In 1913 kreeg hij de
Nobelprijs voor de Vrede.
1919: Jules Bordet (Geneeskunde)
Jules Bordet (1870-1961) kent u wellicht van het naar hem genoemde
Brusselse metrostation. Hij kreeg in 1919 de Nobelprijs voor Geneeskunde
wegens zijn werk als immunoloog en microbioloog aan het Pasteur
Instituut in Parijs. Daarna stichtte hij het Pasteur Instituut in Brussel.
1938: Corneille Heymans (Geneeskunde)
Voor een tweede Belgische Nobelprijs voor Geneeskunde was het wachten
op Corneille Heymans (1892-1968) in 1938. Aan de Gentse universiteit
richtte hij een onderzoekscentrum voor farmacologie op, waar onder meer
Paul Janssen van Janssen Pharmaceutica zijn opleiding volgde. Hij kreeg
de prijs voor zijn onderzoek naar lichaampjes die het hart en de hersenen
feedback geven over het zuurstofgehalte.
De Nobelprijzen 4BSO Pagina 7 van 20
Je vindt deze cursus ook op: www.mavosite.be 2013-2014
1958: pater Dominique Pire (Vrede)
De dominicaan Dominique Pire (1910-1969) werd in 1958 bekroond met
de Nobelprijs voor de Vrede voor zijn inzet voor vluchtelingen tijdens en
na de Tweede Wereldoorlog en zijn strijd voor zijn menselijke
waardigheid. Hij lag aan de basis van de organisatie Vredeseilanden.
1974: Albert Claude en Christian de Duve (Geneeskunde)
De Luiks-Amerikaanse onderzoeker Albert Claude (1899-1983) en
Christian de Duve (1917-2013) deelden in 1974 de Nobelprijs voor
Geneeskunde met de Roemeense Amerikaan George Emil Palade voor hun
onderzoek naar de werking van cellen.
1977: Ilya Prigogine (Scheikunde)
De in Rusland geboren, maar tot Belg genaturaliseerde Ilya Prigogine
(1917-2003) reeg als scheikundige, maar ook soms werkend als filosoof,
de prijzen aan elkaar. In 1977 kreeg hij de Nobelprijs voor de Scheikunde
voor zijn bijdrage tot de thermodynamica van niet-evenwichtsprocessen.
Samen met Isabelle Stengers schreef hij in 1980 het boek "La nouvelle
alliance" of "Orde uit chaos".
2013: François Englert (Fysica)
Deeltjesfysicus François Englert (°1932) deelt de Nobelprijs voor Fysica
met de Brit Peter Higgs voor hun voorspelling van het higgs-boson, een
deeltje dat andere deeltjes massa geeft. Englert kwam in 1964 tot die
bevinding samen met zijn collega Robert Brout, die enkele jaren geleden
overleden is. Het bestaan van het higgs-boson werd in juli vorig jaar
aangetoond in de deeltjesversnellers van het CERN in Genève en die van
het Fermilab in Chicago in de VS.
De Nobelprijzen 4BSO Pagina 8 van 20
Je vindt deze cursus ook op: www.mavosite.be 2013-2014
De Nobelprijzen 4BSO Pagina 9 van 20
Je vindt deze cursus ook op: www.mavosite.be 2013-2014
Internet-sites voor meer info over Alfred Nobel
The Nobel Foundation
URL: http://www.nobel.se/index.html Alfred Nobel URL: http://theodore-sturgeon.mit.edu:8001/peacejam/nobel.html
History of Nobel Prize URL: http://www.lib.lsu.edu/sci/chem/guides/srs118_nobel.html http://thuisacademie.ntr.nl/clips/clip/show/217-wat-is-de-nobelprijs.html http://www.youtube.com/watch?v=_siH1FeM9b0
De Nobelprijzen 4BSO Pagina 10 van 20
Je vindt deze cursus ook op: www.mavosite.be 2013-2014
Vragen bij de tekst p.6 en 7 :
December nadert, dus de Nobelprijzen die een week voor Kerstmis (10/12) worden uitgereikt, vliegen weer de deur uit.
Ken je de winnaars van dit jaar?
1. Hoe zijn de Nobelprijzen ontstaan,
Zoek de antwoorden in de tekst:
a) Aan wie ontlenen de prijzen hun naam? .............................
.....................................................................................
b) Waar komt hij vandaan? ..................................................
.....................................................................................
c) Welke beroepen had hij? ..................................................
.....................................................................................
.....................................................................................
d) Hoe verklaar je dat hij zo rijk geworden is? ........................
.....................................................................................
.....................................................................................
.....................................................................................
.....................................................................................
.....................................................................................
.....................................................................................
.....................................................................................
.....................................................................................
e) Waaraan moest men een groot deel van zijn geld uitgeven na
zijn dood? ......................................................................
.....................................................................................
.....................................................................................
.....................................................................................
.....................................................................................
.....................................................................................
De Nobelprijzen 4BSO Pagina 11 van 20
Je vindt deze cursus ook op: www.mavosite.be 2013-2014
2. Welke prijzen worden er jaarlijks uitgereikt?
a) Oorspronkelijk waren er ..................................................
namelijk. ....................................................................... .....................................................................................
..................................................................................... .....................................................................................
.....................................................................................
b) Later werd er nog eentje aan toegevoegd: ......................... .....................................................................................
3. Zijn de volgende beweringen waar of niet? Bewijs met de tekst!
a) De Nobelprijzen worden uitgereikt in december om te
herinneren aan Nobels overlijden.
b) Slechts 3 Belgen kregen de prijs.
c) Nobel reikte zelf de eerste prijzen uit.
d) Nobel heeft nitroglycerine ontdekt.
e) De Nobelprijzen worden allemaal in Zweden overhandigd.
f) De Nobelprijzen bestaan enkel uit een som geld.
g) Pater Pire behaalde de prijs voor de vrede.
4. TAAK:
a) zoek de namen van de winnaars van dit jaar.
b) Schrijf ze op pagina 21( laatste blad)
c) Naam en land van herkomst.
De Nobelprijzen 4BSO Pagina 12 van 20
Je vindt deze cursus ook op: www.mavosite.be 2013-2014
The Prize Amount in Swedish Crowns ( en in euro ?)
Year Comments euro Amount 1901 150,800
1920 134,000
1923 Smallest amount 115,000
1940 138,600
1946 The Foundation is granted tax exemption 121,000
1953 The Foundation's investment rules are changed 175,300
1960 226,000
1969 The Prize in Economic Sciences is added 375,000
1980 880,000
1989 3,000,000
1997 7,500,000
2006 10,000,000
2012 Door de crisis gaat er 20% af 8,000,000
Atlasoefening: Een Nobele gedachte
Hieronder vind je een lijst ( in het Engels) met de winnaars
van de Nobelprijs voor de vrede tot 2009.
1. Zoek alle landen en steden op, met fluo aanduiden kan helpen.
2. Geef ze een nummer.
3. Schrijf ze in de tabel op p. 13
4. Schrijf de Nederlandse naam van het land of stad in
de derde kolom.
5. Duid ze daarna aan op de wereldkaart op p. 14.
Bepaalde landen,steden komen verschillende keer voor. Die duid je slechts een keer aan.
De Nobelprijzen 4BSO Pagina 13 van 20
Je vindt deze cursus ook op: www.mavosite.be 2013-2014
1980 Pérez Esquivel, Adolfo, Argentina, 1931-.
1981 Office of the United Nations High Commissioner for Refugees, Geneva.
1982 The prize was divided equally between Myrdal, Alva, Sweden, 1902-1986. and García Robles, Alfonso, Mexico, 1911-1991.
1983 Walesa, Lech, Poland, 1943-.
1984 Tutu, Desmond Mpilo, South Africa, 1931-.
1985 International Physicians for the Prevention of Nuclear War, Boston.
1986 Wiesel, Elie, USA, 1928-.
1987 Arias Sánchez, Oscar, Costa Rica, 1941-.
1988 The United Nations Peace-keeping Forces.
1989 The 14th Dalai Lama, Tenzin Gyatso, Tibet, 1935-.
1990 Gorbachev, Mikhail Sergeyevich, the Soviet Union, 1931-.
1991 Aung San Suu Kyi, Burma, 1945-.
1992 Menchú Tum, Rigoberta, Guatemala, 1959-.
1993 The prize was divided equally between Mandela, Nelson, South Africa,
1918-. and de Klerk, Frederik Willem, South Africa,1936-.
1994
The prize was divided equally between Arafat, Yasser, Palestine,
1929-. Chairman of the PLO; and Peres, Shimon, Israel, 1923-, and Rabin, Yitzhak, Israel, 1922-1995.
1995 The prize was divided equally between Rotblat, Joseph, England, 1908. and Pugwash Conferences on Science and World Affairs,
1996 The prize was divided equally between Belo, Carlos Filipe Ximenes, East Timor, 1948-;and Ramos-Horta, José , East Timor, 1949-.
1997 The prize was divided equally between and Jody Williams, USA, 1950-.
1998 The prize was divided equally between John Hume, Northern
Ireland,1937-; and David Trimble, Northern Ireland, 1944-.
1999 Doctors Without Borders (Médecins Sans Frontières) In recognition of
the organisation's pioneering humanitarian work on several continents.
2000 Kim Dae Jung, Republic of Korea, 1925-.
2001 The prize was divided equally between The United Nations ( U.N.) and its Secretary-General, Kofi Annan, Ghana, 1938-
2002 Jimmy Carter, USA, 1924-.
2009 Barack Obama USA
2013
De Nobelprijzen 4BSO Pagina 14 van 20
Je vindt deze cursus ook op: www.mavosite.be 2013-2014
Nr. Land/stad Nederlandse naam
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
De Nobelprijzen 4BSO Pagina 15 van 20
Je vindt deze cursus ook op: www.mavosite.be 2013-2014
De Nobelprijzen 4BSO Pagina 16 van 20
Je vindt deze cursus ook op: www.mavosite.be 2013-2014
De Nobelprijzen 4BSO Pagina 17 van 20
Je vindt deze cursus ook op: www.mavosite.be 2013-2014
Uit: Humo 15/10/2013
De Nobelprijzen 4BSO Pagina 18 van 20
Je vindt deze cursus ook op: www.mavosite.be 2013-2014
De Nobelprijzen 4BSO Pagina 19 van 20
Je vindt deze cursus ook op: www.mavosite.be 2013-2014
Kennen en Kunnen :
Alle antwoorden die je op pagina 9 en 10 hebt gevonden.
Op zijn minst 2 winnaars van dit jaar uit het hoofd kennen.
De juiste naam bij de juiste prijs plaatsen ( voor dit jaar)
Een stukje uit de invultekst invullen zonder de
woordenlijst.
Alfred Nobels leven op een blinde kaart van Europa tekenen.
Landen en steden op een blinde kaart aanduiden.
Een kruiswoordraadsel of woordzoeker oplossen over het leven en werk van Alfred Nobel.
De Nobelprijzen 4BSO Pagina 20 van 20
Je vindt deze cursus ook op: www.mavosite.be 2013-2014
Naam: ..................................................................................
klas: ....................................................................................
datum: .................................................................................
Taak: De Nobelprijswinnaars 2013
NA (MEN) AM CATEGORIE
F/N
C/S
L
G
E
V