i

Economic Research Center

September 2011

REPORT ON DELIVERABLES TO

Azerbaijan Competitiveness and Trade (ACT) Project

Identification of existing barriers in export procedures

(For examrle, export of pomegranate juice)

ii

Azerbaijan Competitiveness and

Trade (ACT) Project

1. Company Name: Economic Research Center

2. Contact information (email, phone): office@erc-az.org

3. RFP Name: www.erc-az.org

4. Date of deliverables submission: 17 september 2011

5. Sub-contract Implementation period: 15 august-15 september

6. Period this report covers (deliverable period): 2010-2011

3

ACRONYMS

Aİ – Avropa İttifaqı

HACCP – Qida məhsullarının təhlükəsizliyinin idarə olunması sistemi

İSO- 22000 – Qida məhsullarının təhlükəsizliyi sahəsində beynəlxalq standart

GSP+ - Ümumiləşdirilmiş Preferensiyalar Sistemi

İİN- İqtisadi İnkişaf Nazirliyi

DSK – Dövlət Statistika Komitəsi

SN - Səhiyyə Nazirliyi

KTN - Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi

SMPDK - Standartlaşdırma, Metrologiya və Patent üzrə Dövlət Komitəsi

DFNX - Dövlət Fitosanitar Nəzarəti Xidməti

GEM - Gigiyena və Epidemologiya Mərkəzi

ASİHMDX- Antiinhisar Siyasəti və İstehlakçılarının Hüquqlarının Müdafiəsi Dövlət Xidməti

İBNDX - İstehlak Bazarına Nəzarət üzrə Dövlət Xidməti

İMEB - İstehlak Mallarının Ekspertizası Bürosu

AZPROMO - Azərbaycanda İxracın və İnvestisiyaların Təşviqi Fondu

4

Mündəricat:

Xülasə 5

1. Giriş. Problemin təsviri. Tədqiqatın məqsəd və vəzifələri 14

2. Metodologiya. Toplanmış informasiya bazasının emalı üsulları 17

3. İxrac prosesinin mərhələlər üzrə araşdırılması 20

3.1 Gigiyenik və uyğunluq sertifikatları 20

3.2 Fitosanitar sertifikat 22

3.3 Mənşə sertifikatı 24

3.4 Təsdiqedici kod və Keyfiyyət sertifikatı 25

4. Qanunvericilik sahəsində mövcud vəziyyət 28

4.1 Nar məhsullarının Avropa İttifaqı ölkələrinə ixracını tənzimləyən

qanunvericilik aktları

28

4.2 İxrac zamanı tələb olunan istehsal üçün nəzərdə tutulmuş sertifikatların

(Gigiyenik və Uyğunluq sertifikatları) qanunvericlik bazası

30

4.3 İxrac üçün Fitosanitar sertifikatın verilməsinin və bu fəaliyyətə fitosanitar

nəzarətin təşkilinin qanunvericilik əsasları

34

4.4 Nar məhsullarının Avropa İttifaqı ölkələrinə ixracı üçün İqtisadi İnkişaf

Nazirliyinin tələb etdiyi sertifikatların (Mənşə, Keyfiyyət) və təsdiqedici kod

nömrəsinin verilməsinin qanunvericilik əsasları

35

4.5 Gömrük ixrac prosedurlarını tənzimləyən qanunvericilik aktları 38

4.6. İnformasiyanın əlçatanlığı 39

5. Toplanmış statistik baza əsasında xərclərin hesablanması və

qiymətləndirmə

44

6. Standartlaşma və sertifikatlaşma ilə bağlı Aİ-nin tələblərinin

reallaşdırılması sahəsində dövlət səviyyəsində görülən işlər və faktiki

vəziyyətin qiymətləndirilməsi

50

7. Tapıntılar 53

8. Təkliflər, onların məzmunu və təsirlərinin qiymətləndirilməsi 56

9. Əlavələr 62

5

XÜLASƏ

Bu tədqiqat İqtisadi Tədqiqatlar Mərkəzi tərəfindən 2011-ci ildə keçirilən ―İxrac

prosedurları zamanı xərcin müəyyən edilməsi‖ layihəsi çərçivəsində baryerləri və problemləri

aşkara çıxarmaq məqsədilə aparılıb.

Tədqiqatın əsas vəzifəsi ixrac prosesinin mərhələli tədqiqi nəticəsində tapıntıları aşkara

çıxarmaq və beynəlxalq təcrübəyə əsaslanaraq prosedurların sadələşdirilməsinə, benefisiarların

potensial imkanlardan maksimum faydalanmasına şərait yaradan təkliflər paketi hazırlamaq və

onların təsirlərini qiymətləndirməkdir.

Tədqiqatın metodologiyası inzibati maneələri aşkara çıxarmaq, ixracın həcminə təsirləri

qiymətləndirmək üçün toplanmış məlumat bazasının vahid sistemə gətirilməsini, sərf olunmuş

vaxtın manata çevirməklə işlənilməsini nəzərdə tutur.

Metodologiya ilkin mərhələdə Aİ-yə ixracına aid qanunvericilik bazasının toplanılması,

ekspertizası, potensial ixracçıların qanunvericlik öhdəliklərinin və tələblərinin

müəyyənləşdirilməsini əhatə edir. Metodologiya nar məhsullarının AB-yə ixracı ilə məşğul olan

sahibkarlar, ixrac icazəsi verən aidiyyəti dövlət qurumları ilə görüşlərin və sorğuların

keçirilməsi nəticəsində məlumat bazasının yaradılmasını, şirkətlər və dövlət qurumları tərəfindən

sərf olunan xərclərin müəyyənləşdirilməsini nəzərdə tutur.

Eyni zamanda, Aİ-nin qida məhsullarının ixracına münasibətdə tələb etdiyi şərtlərin və

beynəlxalq təcrübənin öyrənilməsi əsasında sertifakatlaşdırmanın uyğun variantının seçilməsi

tədqiqatın vəzifələrinə daxildir.

Keçirilən sorğuların və qanunvericiliyin ekspertizası nəticəsində əldə olunmuş məlumat

bazasının əsasında xərclərin hesablanması üçün düsturlar tərtib olunub:

6

İ (Ümumi xərclər) = C (Şirkətlərin xərcləri) + P (Dövlət qurumlarının xərcləri) = (H x S1) +

(A + E) + ( DxS2)

C = (H x S1) + (A + E); H – Şirkət təfindən sərf olunan vaxt (saatla); S1 – Şirkətlərdə orta

aylıq əmək haqqı (1 saata düşən); A – Rəsmi ödənişlər və vergilər; E – Qeyri-rəsmi ödənişlər

P = DxS2

D - Dövlət qurumlarının sərf etdiyi vaxt, saat; S2 - Orta aylıq əmək haqqı (1 saata düşən)

Qeyd: Xərclər 20 ton nar məhsulunun ixracı timsalında hesablanılıb.

İxrac prosesinin mərhələlər üzrə araşdırılması. İxrac prosesinin daha sadə və aydın

şəkildə başa düşülməsi üçün, ekspert qrupu tərəfindən ilüstrativ sxemlər tərtib olunub.

Əvvəlcə bütün ixrac prosedurlarını əks etdirən vahid sxem qurulub, sonra isə hər bir

mərhələ üzrə ayrıca prosedur sxemləri çəkilib.

Nar məhsullarının Aİ-yə ixracı ilə məşğul olan Goyçayda yerləşən ―Aznar‖ ASC-də və

Sabirabadda yerləşən ―Sabirabad Konserv‖ QSC-də keçirilən sorğu və intervülərdən sonra

hər bir mərhələnin addımlar zəncirində dəqiqləşdirmələr aparılıb.

Nar məhsullarının Avropa İttifaqı ölkələrinə ixracını tənzimləyən qanunvericilik aktlarının

sayı 31-ə çatır. Bura Azərbaycan Respublikasının 6 qanunu, 1 Məcəllə, Nazirlər Kabinetinin

13 qərarı, Prezidentin 2 fərmanı və Tarif (Qiymət) Şurasının 5 qərarı və 2 daxili təlimat, 1

Dövlət Proqramı və 1 əsasnamə daxildir.

İxracçı məhsulunu Aİ-yə ixrac etmək üçün aşağıda adları çəkilən 5 sertifikatı və 1 təsdiqedici

kod nömrəsini almalıdır. Gigiyenik sertifikatı almaq üçün istehsalçı müəssisənin sanitariya

norma və qaydalarının tələblərinə uyğunluğu haqqında ərazi dövlət sanitariya nəzarəti

orqanlarının müayinə aktı, sanitar-epidemioloji xidmətinin mütəxəssisləri tərəfindən götürülmüş

məhsul nümunəsi, yeyinti məhsullarının kimyəvi, bioloji, toksikoloji və radioloji göstəricilərinə

görə ekspertizanın aparılması üçün xidmət haqqının ödənilməsi barədə qəbz ərizə ilə birlikdə

Səhiyyə Nazirliyinin Gigiyena və Epidemologiya Mərkəzinə təqdim olunur. Mərkəz müayinəni

və sənədlərin ekspertizasını yekunlaşdırdıqan sonra müraciəti qeydə alaraq reyestrə salır və

sertifikat verir.

Uyğunluq sertifikatı almaq üçün hüquqi və ya fiziki şəxs haqqında məlumatlar, Gigiyenik

sertifikatın surəti və normativ sənədlər, istehsalçının apardığı sınaqların protokolları, emal

olunmamış bitki mənşəli məhsullar üçün fitosanitar sertifikatının surəti, keyfiyyəti idarəetmə

7

sisteminin sertifikatının surəti (olduqda) Standartlaşdırma, Metrologiya və Patent üzrə Dövlət

Komitəsinə təqdim olunmalıdır.

Fitosanitar sertifikatın alınması üçün hüquqi və ya fiziki şəxs haqqında məlumatlar, bitki və

bitkiçilik məhsullarının təsviri (ixrac olunan bitki və bitkiçilik məhsullarının adı, mənşəyi və

miqdarı (hər növ üzrə), idxalçı ölkənin adı və yükün daxilolma ünvanı, məhsulun yüklənmə yeri

və tarixi, yük ixrac edilən sərhəd buraxılış məntəqəsinin adı), xidmət haqqının ödənilməsi barədə

qəbz Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin yanında Dövlət Fitosanitar Nəzarəti Xidmətinə təqdim

edilməlidir.

Mənşə sertifikatını almaq üçün ixracçı İİN-nin nəzdindəki İstehlak Mallarının Ekspertizası

Bürosuna keyfiyyət haqqında vəsiqə (pasport), ixrac olunan malın alınması haqqında sənədlər

(müqavilə, tədarük aktları, nəqliyyat qaimələri, ödəniş sənədləri), dövlət standartlarına uyğunluq

sertifikatı, malgöndərənin Azərbaycan Respublikasının müvafiq orqanlarında (təşkilatlarında)

qeydiyyatdan keçməsi haqqında sənədlər, müqavilə, malın adı, növü, mənşəyi, kəmiyyəti, təyinat

məntəqəsi, təyinat ölkəsi, nəqliyyat vasitəsi və s. məlumatların əks olunduğu müraciət təqdim

edilir. Əgər bu sənədlər əsasında malın mənşəyini təyin etmək mümkün olmazsa, onda Büronun

eksperti digər sənədlər tələb edə bilər.

Müəssisə ekspertizaların aparılması, təsdiqedici kod nömrəsinin verilməsi və reyestrə

salınması üçün ərizə ilə İİN-ə müraciət edir. Nazirlikdə ən azı 2 nəfərdən ibarət ekspert qrupu

yaradılır, ekspertizalar aparılır və təsdiqedici kod verilir və bu barədə Avropa Komissiyasının

aidiyyəri orqanlarına bildiriş göndərilir.

Keyfiyyət sertifikatının alınması üçün indiyədək alınmış sertifikatlar – (Gigiyena,

Uyğunluq, Fitosanitar, Mənşə sertifikatları, Təsdiqedici kod nömrəsi) invoys və müqavilə ilə

birlikdə İİN-ə təqdim olunmalıdır.

Tədqiqat zamanı informasiyanın əlçatanlığının və nar məhsullarının ixracı üçün lazım olan

sertifikatlar barədə rəsmi qurumların saytlarında yerləşdirilən informasiyanın yetərliliyi və ona

çıxış səviyyəsinin qiymətləndirilməsi göstərib ki, Gigiyenik və Fitosanitar sertifikatlar barəsində

informasiya yoxdur, Uyğunluq, Mənşə sertifikatları barədə qismən məlumat yerləşdirilib,

Təsdiqedici kod nömrəsi və Keyfiyyət sertifikatının alınma qaydaları barəsində isə tam məlumat

var.

8

Toplanmış statistik baza əsasında xərclərin hesablanması və qiymətləndirmə.

Metodologiyaya uyğun olaraq toplanılmış statistik baza əsasında hesablamalar aparılıb.

Nəticələrin müqayisəli təhlili göstərib ki, Aİ ölkələrinə məhsul ixracı prosedurunun hər bir

mərhələsinin rəsmiləşdirilməsinə və həyata keçirilməsinə sərf olunan vaxtın böyük hissəsi dövlət

qurumlarının payına düşür. İxrac prosedurlarına şirkətlərin və dövlət qurumlarının ümumi vaxt

sərfi isə müvafiq olaraq 84 saat və 272 saat təşkil edib. Göründüyü kimi ixrac prosesinə dövlət

orqanlarının sərf etdiyi vaxt şirkətləri 3 dəfədən artıq üstələyir.

Şirkətlər üçün Avropa Birliyi ölkələrinə 20 ton nar şirəsinin ixracının təşkili və həyata

keçirilməsi xərcləri 658 manat (143 manat vaxt sərfi + 515 manat rəsmi ödənişlər)

məbləğində qiymətləndirilib. Qeyri-rəsmi ödənişlərlə birgə, bu xərclər 900 manata çatır.

Hesablamalar zamanı dövlət qurumlarının ixracın sənədləşdirilməsi ilə bağlı öz

funksiyalarını yerinə yetirməsinə çəkdikləri vaxt sərfi xərcləri isə 462 manat məbləğində

qiymətləndirilib. Bu, birgə vaxt sərfinin 76%-ni təşkil edir.

Beləliklə, 20 ton nar şirəsinin ixracı zamanı bütün maraqlı tərəflərin ixracla bağlı ümumi

xərcləri, qeyri-rəsmi ödənişləri də nəzərə alsaq, 1370 manata bərabərdir (605 manat ümümu

vaxt sərfi xərcləri + 515 manat rəsmi ödənişlər + 250 manat qeyri-rəsmi ödənişlər)

Standartlaşma və sertifikatlaşma ilə bağlı dövlət səviyyəsində görülən işlər və faktiki

vəziyyətin qiymətləndirilməsi. Qanunvericlik aktlarında müvafiq dəyişiklik və əlavələr

edilməklə yanaşı ―2008-2015-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında əhalinin ərzaq məhsulları

ilə etibarlı təminatına dair Dövlət Proqramı‖nda illər üzrə dövlət qurumlarının qarşısına ixrac

potensialından maksimum istifadə olunması üçün vəzifələr qoyulub. Ötən illərdə bəzi işlər

görülüb. Məsələn, bağlanmış ticarət müqavilələrinin İqtisadi İnkişaf Nazirliyində ekspertizadan

və qeydiyyatdan keçirilməsi proseduru ləğv edilib, ödəmə haqlarının qabaqcadan ödənilməsi

məhdudiyyəti aradan qaldırılıb, idxal-ixrac əməliyyatlarının həyata keçirilməsi zamanı riayət

edilən prosedurlardan 1-i ləğv olunub, bu səbəbdən ixrac proseduruna sərf olunan vaxt 3 gün

azalıb. Eyni zamanda, Dövlət Proqramına uyğun olaraq İstehlak mallarının ekspertizası Bürosu

MMC yaradılıb, İqtisadi İnkişaf Nazirliyi yanında Antiinhisar Siyasəti və İstehlakçıların

Hüquqlarının Müdafiəsi Dövlət Xidmətində yeyinti məhsullarının keyfiyyət və təhlükəsizliyinə

nəzarət üzrə yeni laboratoriya istifadəyə verilib, nazirlik tərəfindən ―Qeyri-neft məhsullarının

ixracının stimullaşdırılmasına dair Tədbirlər Planı (2011-2013)‖ layihəsi hazırlanaraq Nazirlər

Kabinetinə təqdim olunub.

9

Buna baxmayaraq, bu sahədə yenə də problemlər qalmaqdadır və faktiki olaraq müəssisələr

daxili bazara bəzən məhsulun keyfiyyətinə o qədər də yüksək tələblər nəzərdə tutmayan dövlət

standartlarından da aşağı məhsullar buraxırlar. Daxili bazarda nəzarəti həyata keçirən İİN-nin

yanında Antiinhisar Siyasəti və İstehlakçıların Hüquqlarının Müdafiəsi Dövlət Xidməti

tərəfindən keyfiyyətsiz məhsulların ticarət obyektləruində aşkarlanıb məhv edilməsi artıq

ənənəvi hala çevrilib.

Xaricə ixrac olunan məhsulları isə, bizim standartlara, laboratoriyalara və onların

əməkdaşlarına inamı olmayan əcnəbi alıcılar öz ölkələrinin akkreditasiya olunmuş

laboratoriyalarında yoxlayır və buna uyğun olaraq sənədlərlə təmin edirlər. Bu mexanizm

Avropa və Amerika istiqamətli ixrac üçün xarakterikdir. MDB ölkələrinə nar məhsulları sadə

sxem üzrə (təsdiqedici kodsuz və keyfiyyət sertifikatsız) ixrac olunur. Nəticədə sertifikatlaşma

üzrə müxtəlif dövlət qurumlarının yayğın, koordinasiya olunmayan işi nəticəsində müxtəlif

ölkələrə keyfiyyətsiz məhsullar ixrac olunur. Rusiyada, Ukraynada keyfiyyətsiz Azərbaycan nar

şirələrinin satışdan çıxarılması barədə həmin dövlətlərin nəzarətedici orqanlarının rəsmi

saytlarına yerləşdirilmiş kifayət qədər məlumat var.

Tapıntılar.

1. İxrac prosedurlarına şirkətlər tərfindən sərf olunan vaxt, rəsmi rüsum və xidmət tarifləri

xərcləri Aİ-yə ixrac olunan məhsulun dəyərinin təxminən 2.7%-ni təşkil edir (Aİ-yə ixrac

olunan nar şirəsinin 1 litri 2.20 dollara satılır. Hesablamalar zamanı bu rəqəm əsas götürülüb).

Beynəlxalq təcrübəyə görə şirkətlərin ixrac xərcləri məhsulun dəyərinin 1%-i civarında olur.

2. ―Yeyinti məhsulları haqqında‖ qanunun 14-cü maddəsi ―Yeyinti məhsullarının idxalı və

ixracı‖ adlandırılsa da, bu maddədə ixracla bağlı məlumatlar yoxdur.

3. Nar məhsullarının ixracı ilə məşğul olan müəssisələrin heç birində standartların, sanitariya-

gigiyena norma və normativlərinin olmaması. Müəssisənin təmsilçiləri bu norma və

normativləri necə (elektron, çap məhsulu) və hardan əldə edəcəklərini bilmirlər.

4. Uyğunluq və Mənşə sertifikatlarının verilməsi zamanı aparılan laborator analizlərə görə

ödənilən xidmət haqlarının məhsulun miqdarına (müvafiq olaraq istehsalın və ixracın

həcminə) görə faiz nisbətində müəyyənləşdirilir ki, bu da beynəlxalq tələblərə cavab vermir.

10

5. Dövlət proqramlarında nəzərdə tutulan vəzifələrin tam yerinə yetirilməməsi. (Optimal

sertifikatlaşdırma, laborator müayinə, sınaq və satışına səmərəli nəzarət mexanizminin

seçilməsi, beynəlxalq standartların bazasında yeni milli standartların qəbulu və s.)

6. Azərbaycan Respublikasında istehsala tətbiq olunan standartların yalnız keçmiş SSRİ

məkanındakı bəzi respublikalarda keçərli olması, beynəlxalq standartlardan, hətta çox vaxt

Rusiada qəbul olunmuş QOST-lardan geri qalması.

7. Qida məhsulları istehsal edən yerli müəssisələrin əksəriyyətində texniki şərtlərərə, keyfiyyəti

idarəetmə sisteminə əməl edilməməsi, lazımi analizləri aparmağa imkan verən

laboratoriyaları əldə etmək üçün vəsaitin olmaması.

8. Beynəlxalq akkreditasiyadan keçmiş, analizlərinin nəticələrinə xarici partnyorların inamı olan

müstəqil laboratoriyaların yoxluğu və mütəxəssis çatışmazlığı.

9. Sertifikatların verilməsinə və keyfiyyətə nəzarət olunmasına səlahiyyəti olan dövlət

qurumlarının çoxluğu. 5 sertifikatın və 1 təsdiqedici kodun verilməsi ilə 4 dövlət qurumu

məşğul olur. Hətta təsdiqedici kodun, Mənşə və Keyfiyyət sertifikatlarının verilməsinə məsul

olan İqtisadi İnkişaf Nazirliyinə qısa müddətdə ayrı-ayrılıqda 3 dəfə müraciət etmək tələb

olunur.

10. Bankların, kredit təşkilatlarının qida məhsullarının istehsalı ilə məşğul olan biznesə müasir

laboratoriyaları almaq üçün kredit xəttinin açılmasında maraqlı olmaması.

Təkliflər, onların məzmunu və təsirlərinin qiymətləndirilməsi.

1. Qida məhsullarının Avropa İttifaqına ixracı zamanı Mənşə, Keyfiyyət sertifikatlarının

və Təsdiqedici kod nömrəsinin verilməsi üçün İqtisadi İnkişaf Nazirliyi nəzdində

Vahid Pəncərənin yaradılması.

Təsirləri:

1. Əvvəllər müəssisələrin Mənşə sertifikatı, təsdiqedici kod və Keyfiyyət sertifikatı almaq üçün

sadalanan ardıcıllıqla ayri-ayrılıqda müraciət etməsinə və təkrarlanan sənədlərin təqdim

olunmasına ehtiyac qalmayacaq. Bu da şirkətlərin ixraca sərf etdikləri xərcləri 0.4% azaldacaq.

2. ―2008-2015-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında əhalinin ərzaq məhsulları ilə etibarlı

təminatına dair Dövlət Proqramı‖nda nəzərdə tutulan vəzifə - Yeyinti məhsullarının

11

təhlükəsizliyinə və keyfiyyətinə nəzarət sahəsində paralelçiliyin aradan qaldırılması və

qanunvericilik bazasında zəruri dəyişikliklərin həyata keçirilməsi reallaşacaq1.

3. Təsdiqedici kod nömrəsi və Keyfiyyət sertifikatının verilməsi zamanı təkrar laborator

analizlərin aparılmasına ehtiyac qalmayacaq.

4. Şirkətlərin ixrac icazəsinə sərf etdikləri ümumi vaxt Vahid Pəncərə səbəbindən 26 % azalaraq

62 saata düşəcək, pulla ifadədə isə 143 manatdan 105 manata qədər azalacaq. Bununla yanaşı,

dövlət qurumlarının ixrac prosedurlarına sərf etdikləri ümumi vaxt 36 saata yaxın, pul ifadəsində

isə 61 manat azalacaq.

2. Mənşə və Uygunluq sertifikatarının verilməsinin xidmət haqqı tariflərinə yenidən

baxılması, tariflərin təyin olunmasına yanaşma prinsipinin dəyişdirilməsi. Eyni

zamanda, Gigiyenik və Keyfiyyət sertifikatlarının verilməsi zamanı tətbiq olunan

tariflərin daxili qərarla deyil, Tarif (Qiymət) Şurası tərəfindən tənzimlənməsi zəruriliyi.

Tarif (Qiymət) Şurasının müvafiq qərarında Uyğunluq sertifikatının verilməsi zamanı rüb

ərzində satışın həcminə görə (manatla) tariflər müəyyənləşdirilib, Mənşə sertifikatının

verilməsi tariflərini tənzimləyən qərarına görə isə, tariflər ixrac olunan məhsulun həcminə

(tonla) görə hesablanır. Əslində, beynəlxalq standartlara görə, tariflər müvafiq dövlət orqanı

tərəfindən görülən işin həcminə görə müəyyən edilməlidir. “Tənzimlənən qiymətlət haqqında”

qanuna müvafiq olaraq Gigiyenik və Keyfiyyət sertifikatlarının verilməsi tarifləri barədə Tarif

(Qiymət) Şurası qərar verməlidir.

Təsirləri:

2.1 Bu dəyişikliyin edilməsi ilk növbədə, ixracçıların öz xərclərini qabaqcadan hesablamaq və

planılaşdırmaq imkanı verərdi. Eyni zamanda, ixracçını xərcləri 0.3% aşağı düşərdi. Beləliklə,

ixrac prosedurlarına sirkətlərin çəkdikləri xərclərin malın dəyərində payı 0.7 % azalacaq

(Azalmanın 0.4 faizi Vahid Pəncərənin tətbiqi, 0.3 faizi isə 2-ci təklifin reallaşması nəticəsində

baş tutacaq)

2.2 Eyni zamanda, bu prinsip özündə beynəlxalq yanaşmanı ehtiva etdiyindən Dünya Ticarət

Təşkilatının da tələblərindəndir.

2.3 İkinci təklifin reallaşması tarif siyasətindəki boşluğun aradan qaldırılmasına imkan verəcək.

1 Bax Əlavə 9.1

12

3.Milli standartların təkmilləşdirilməsi. Qida istehsalı müəssisələrində HACCP prinsiplərinin

ardıcıl tətbiqi.

Təsirləri:

3.1 Qida məhsullarının keyfiyyətinin tədricən yüksəlməsinə, daxili bazara çıxarılan məhsulla

xaricə satılan məhsulun keyfiyyətinin yaxınlaşdırılmasına, son nəticədə ikili standartlardan

tədricən imtinaya imkan yaradar.

3.2 Müxtəlif nazirlikləri və onların aidiyyatı qurumlarını norma və standartların

təkmilləşdirilməsinə istiqamətləndirəcək.

4. Standartlara, sanitariya-gigiyena norma və normativlərinə əlçatanlığın təmin olunması. Bu

standartların, norma və normativlərin broşürlər şəklində çap olunub yayılması, əlaqədar

orqanların rəsmi saytlarında və digər populyar saytlarda yerləşdirilməsi, TV-lərdə reklam

roliklərinin verilməsi.

Təsirləri:

4.1 Sahibkarların məlumatlılıq səviyyəsi artar, maarifləndirmə sayəsində prosesin şəffaflığı

yüksələr.

4.2 Sahibkarlar qanunvericlik çərçivəsində öz öhdəlikləri barəsində daha məlumatlı olarlar.

5. Keyfiyyətə nəzarət analizlərinin aparılmasına imkan verən reqional, o cümlədən müstəqil

laboratoriyaların yaradılması, mütəxəssislərə təlim və treninqlərin keçilməsi. Müvafiq Dövlət

Proqramları çərçivəsində bu tip laboratoriyaların yaradılması, texniki və mütəxəssis

potensialının gücləndirilməsi reallaşdırıla bilər. Eyni zamanda, dərin laborator analizlərin

aparılmasına məsul olan mütəxəsisilərə xarici trenerlər tərəfindən treninqlərin keçilməsi

təşkil oluna bilər.

Təsirləri:

5.1 Texniki imkanları yüksək olan laboratoriyaların yaradılması,

5.2 Yüksək ixtisalı mütəxəssislərin hazırlanması dərin laborator analiz nəticəsində məhsulun

tərkibi ilə bağlı verilən fiziki-kimyəvi, boloji, toksikoloji xarakteristikaların xarici alıcılar

tərfindən tanınmasına imkan yaradar.

13

6. “Yeyinti məhsulları haqqında” qanunun “Yeyinti məhsullarının idxalı və ixracı” adlanan

14-cü maddəsində ixracla bağlı qaydalar və şərtlərin əks etdirilməsi.

Qanunun 14-cü maddəsininin birinci abzası aşağıdakı redaksiyada verilsin:

―Yeyinti məhsullarının idxalı və ixracı zamanı Azərbaycan Respublikasında qüvvədə olan milli

sertifikatlaşdırma sisteminin tələbləri və qaydaları tətbiq edilir.‖

Həmin maddənin 4-cü abzasından sonra aşağıdakı 2 abzas əlavə olunsun:

―Azərbaycandan xarici dövlətlərə yalnız qanunvericiliyə uyğun olaraq müvafiq sertifikatlarla tə-

min edilmiş yeyinti məhsulları ixrac edilə bilər.

Azərbaycan Respublikasında qüvvədə olan normativ sənədlərə əsasən verilmiş müvafiq

sertifikatları olmayan yeyinti məhsullarının Azərbaycan gömrük ərazisinə daxil edilməsinə yol

verilmir‖

Təsirləri:

6.1 Qanunvericlik aktlarının təkmilləşdirilməsi prosesi davam edəcək və aidiyyatı qurumların

daha əsaslı qərarlar verməsi üşün normativ baza formalaşacaq.

7. Təsdiqedici kod nömrəsinin ildə 2 dəfə, 6 aydan bir verilməsi. Hazırda ―Azərbaycan

Respublikasmdan Avropa İttifaqı ölkələrinə ixrac edilən şərab və şərab məhsullannm, meyvə və

tərəvəz şirələrinin keyfiyyətinə nəzarətin həyata keçirilməsi‖ Qaydalarına uyğun olaraq bu kod

ildə 4 dəfə verilir.

Təsirləri:

7.1. Bu zaman müvafiq dövlət qurumunun vaxt sərfinə qənaət edilir, xərclər azalır.

14

1. Giriş. Problemin təsviri. Tədqiqatın məqsəd və vəzifələri

Azərbaycanda ixrac üçün potensial imkanları olan emal olunmamış kənd təsərrüfatı

məhsulları və emal olunmuş qida məhsullarının emalı və istehsalı şərtlərinin Aİ-nin tələblərinə

uyğunlaşdırılması ilə bağlı ölkəmizin bir çox dövlət qurumları məşğul olur. Buraya konkret ixrac

məhsulları üçün Aİ-nin tələblərinin öyrənilməsi, qanunvericilik aktlarının ("Azərbaycan

qanunvericiliyinin Aİ qanunvericiliyinə uyğunlaşdırılması üzrə 2010-2012-ci illər üçün Tədbirlər

Planı‖nın hazırlanması və sair) və serifikatların bu tələblərə uyğunlaşdırılması, məhsulun

emalından əvvəlki mərhələdən başlayaraq istehsal prosesinin sonuna kimi keyfiyyətinin

izlənilməsi və idarəolunması sistemlərinin qurulması daxildir. Qida məhsullarının təhlükəsizliyi

üçün nəzərdə tutulmuş HACCP (Hazard Analysis and Critical Control Point) prinsiplər

sisteminin tələblərinə cavab verən İSO-22000 standartının öyrənilməsi nəticəsində ölkəmizdə bir

neçə müəssisə Aİ-yə qida məhsulları ixracına şərait yaradan texologiyanı tətbiq etməyə, qabaqcıl

keyfiyyəti idarəetmə sistemini qurmağa, istehsalın hər addımını (etapını) izləmək imkanı verən

laboratoriya avadanlıqları almağa müvəffəq olub. Bu da məhsulun istehsalı, saxlanması və

çatdırılması mərhələlərində xüsusi risk və təhlükələrin aşkarlanması və idarəolunmasına, effektiv

nəzarət və monitorinq metodlarının tətbiqinə şərait yaradıb.

2009-cu ilin yanvar ayının 1-dən etibarən Azərbaycan Aİ-nin təqdim etdiyi güzəştli ticarət

sisteminin ən üst pilləsi olan ―GSP+‖ proqramına benefisiar ölkə statusu ilə daxil edilib. ―GSP+‖

proqramı benefisiar ölkəyə digər stimul tədbirlərindən daha geniş imtiyazlar verir. Nəticə olaraq

Azərbaycan həm həssas, həm də qeyri-həssas minlərcə mal qrupları üzrə öz məhsullarını Avropa

İttifaqı bazarlarına rüsumsuz ixrac imkanını əldə edib. Həmin imtiyazın müddəti bu il başa çatır.

Həm dövlət qurumları, həm də öz məhsullarını Aİ-yə ixrac etmək niyyətində olan yerli

müəssisələr səviyyəsində müəyyən işlərin görülməsinə baxmayaraq hazırda ixrac potensialının

çox az hissəsindən istifadə olunur. Rəsmi statistik məlumatlara əsaslanıb bu nəticəyə gəlmək

mümkündür:

15

Cədvəl 1. 2010-cu ildə Azərbaycanın ixracla bağlı bəzi göstəriciləri (min ABŞ dolları)

Cəmi ixrac 21360210.2

MDB ölkələri 1983871.2

Uzaq xarici ölkələr 19376339

O cümlədən,

Albaniya 6940.2

Almaniya 9906.3

Avstriya 779.2

Belçika 1286.7

Böyük Britaniya və Şimali İrlandiyanın Birləşmiş Krallığı 6441.6

Bolqarıstan 136535.8

Çex Respublıkası 233.7

Danimarka 241.3

Estoniya 461.5

Finlandiya 24.7

Fransa 1856523.6

Xorvatiya 787168.9

İrlandiya 26.5

İslandiya 5.6

İspaniya 178522.2

İsrail 1744821.9

İsveçrə 94428.6

İsveç 99.5

İtaliya 7044153.9

Makedoniya 1.1

Latviya 3896.3

Litva 2056.1

Lüksemburq 126.7

16

Cədvəl 1-dən göründüyü Azərbaycanın ixarcının əksər hissəsi (90.7%) Aİ və digər uzaq xarici

ölkələrin payına düşur. Ancaq bu bir faktdır ki, ixrac məhsullarının içərisində qeyri-neft sektoru

məhsullarının payı cüzidir. Bunu Cədvəl 2 –də ―Ərzaq məhsulları, spirtli və spirtsiz içkilər, sirkə,

tütün‖ mal qrupu üzrə üzrə verilən məlumatlardan müəyyən etmək mümkündür.

Cədvəl 2. Hazır ərzaq məhsulları, spirtli və spirtsiz içkilər, sirkə, tütün mal qrupu üzrə

2006-2010-cu illərdə ixrac (minABŞ dolları)

Meyvə şirələri, o cümlədən, nar məhsulları ayrıca mal qrupu kimi göstərilmədiyindən bu

rəqəmlərə əsaslanaraq ilkin fikir yürütmək olar. Bu mal qrupunun ümumi ixracda payı 2010-cu

Macarıstan 70.2

Malta 116509.7

Niderland 128902.1

Norveç 1171.4

Polşa 5771.2

Portuqaliya 224613.5

Rumıniya 94249.5

Serbiya və Monteneqro 3.2

Slovakiya 355

Sloveniya 4.1

Bosniya və Herseqovina 2.1

Mal qrupları 2006 2007 2008 2009 2010

Hazır ərzaq

məhsulları, spirtli və

spirtsiz içkilər, sirkə,

tütün 101742.1 229573.8 156236.7 170431.2 214202.9

O cümlədən, Spirtli və

spirtsiz içkilər, sirkə 19025.6 20965.9 18892.4 11326.6 15142.2

17

ildə 1%, ―Spirtli və spirtsiz içkilər, sirkə‖nin xüsusi çəkisi isə 0.1 faiz təşkil edir. Sonuncu

göstəricinin içərsində nar şirəsi də var.

Başqa statistik göstəricilərə də nəzər salaq. Respublikada nar emalı sahəsində qabaqcıl

texnologiyanın və standartların tətbiqi ilə digərlərindən fərqlənən, Göyçayda fəaliyyət göstərən

―Aznar‖ ASC-nin mal dövriyyəsi 2009-cu ildə 1 milyon 28 min manat olub. Bunun 937 min 889

manatı xarici ölkələrə göndərilən məhsulların payına düşür. Bu isə müəssisənin istehsal gücü ilə

müqayisədə çox kiçik gostəricidir. Zavodda quraşdırılan avadanlıqlar saatda 20 ton meyvə emal

etmək gücünə malikdir. Cəmiyyətin təsisçisi olan ―Baku-Azərbaycan İnvestment‖ MMC

zavodda istehsalın artırılması, yeni texnologiyanın tətbiqi üçün 2008-ci ildə 3 042 550 manat,

2009-cu ildə isə 1 336 841 manat sərmayə qoyub. Goründüyü kimi istehsal gücü ilə istehsal

olunan məhsulun həcmi arasında dərin uyğunsuzluq var, eyni zamanda, 2 ildə qoyulan sərmayə

zavodun dövriyyəsindən bir neçə dəfə artıqdır. Bütün bunlar nar və nar məhsullarının Aİ-yə

ixracı sahəsində problemlərin mövcudluğundan xəbər verir.

Tədqiqatın məqsədi nar məhsullarının ixracı zamanı yaranan baryerləri və problemləri

aşkara çıxarmaqdır.

Tədqiqatın əsas vəzifəsi isə ixrac prosesinin mərhələli tədqiqi nəticəsində tapıntıları

aşkara çıxarmaq və beynəlxalq təcrübəyə əsaslanaraq ixrac prosedurlarının sadələşdirilməsinə,

benefisiarların potensial imkanlardan maksimum faydalanmasına şərait yaradan təkliflər paketi

hazırlamaq və onların təsirlərini qiymətləndirməkdir.

18

2. Metodologiya. Toplanmış informasiya bazasının emalı üsulları

Tədqiqatın metodologiyası inzibati maneələri aşkara çıxarmaq, ixracın həcminə təsirləri

qiymətləndirmək üçün toplanmış məlumat bazasının vahid sistemə gətirilməsini, sərf olunmuş

vaxtı manata çevirməklə işlənilməsini nəzərdə tutur.

Metodologiya ilkin mərhələdə konkret olaraq nar və nar məhsullarının Aİ-yə ixracına aid

qanunvericilik bazasının toplanılması, ekspertizası, potensial ixracçıların qanunvericlik

öhdəliklərinin və tələblərinin müəyyənləşdirilməsini əhatə edir.

Tədqiqatın metodoloji əsaslarına nar məhsullarının Aİ-yə ixracı ilə məşğul olan

sahibkarlarlarla, ixrac icazəsi verən aidiyyəti dövlət qurmları ilə (Səhiyyə Nazirliyinin Gigiyena

və Epidemologiya Mərkəzi, Standartlaşdırma, Metrologiya və Patent üzrə Dövlət Komitəsi,

Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi yanında Dövlət Fitosanitar Nəzarəti Xidməti, İqtisadi İnkişaf

Nazirliyi yanında İstehlak Bazarına Nəzarət üzrə Dövlət Xidmətinin nəzdində İstehlak

Mallarının Ekspertizası Bürosu) görüşlərin və sorğuların keçirilməsi nəticəsində məlumat

bazasının yaradılması, şirkətlər və dövlət qurumları tərəfindən sərf olunan xərcləri

müəyyənləşdirmək üçün düsturdan istifadə daxildir.

Eyni zamanda, AB-nin qida məhsullarına münasibətdə tələb etdiyi şərtlərin və beynəlxalq

təcrübənin öyrənilməsi əsasında sertifakatlaşdırmanın uyğun varinatının seçilməsi tədqiqatın

vəzifələrinə daxildir.

Metodolgiyanın daha bir istiqaməti - qanunvericilik aktlarınım ekspertizası əsasında,

aşağıdakı nümunəvi sorğu anketi formasının hazırlanmasıdır. Sorğular vaxt və digər xərclərin

işlənməsinin vahid prinsiplərini müəyyənləşdirmək və təsirlərini qiymətləndirmək, hər bir addım

üzrə manat ifadəsində xərcləri müəyyən etmək üçün əsas olub. Həmin nümunəvi sorğu

anketlərinin əsasında nar və nar məhsullarının Aİ-yə ixracı ilə məşğul olan müəssisələrdə

sorğular keçirilib.

Sorgu anketində aşağıdakı suallar əks etdirilib:

1 2 3=1+2 4 5=3x4 6 7 8=5+6+7

İşçi

qüvvəsi

üçün sərf

olunan

Əlavə

xərclər

(saatlar)

Ümumi

Vaxt

(saatlar)

Bir saata

düşən

orta aylıq

əmək

Şirkətin vaxt

xərcləri

(manat

ifadəsində)

Rəsmi

rüsum və

ödənişlər

Qeyri-

rəsmi

ödənişlər

Cəmi

xərclər

(vaxt və

ödənişlər,

19

Keçirilən sorğuların və qanunvericiliyin ekspertizası nəticəsində əldə olunmuş məlumat

bazasının əsasında xərclərin hesablanması üçün düsturlar tərtib olunub:

İ (Ümumi xərclər) = C (Şirkətlərin xərcləri) + P (Dövlət qurumlarının xərcləri) = (H x S1) +

(A + E) + ( DxS2)

C = (H x S1) + (A + E)

H – Şirkət təfindən sərf olunan vaxt (saatla)

S1 – Şirkətlərdə orta əmək haqqı (1 saata düşən)

A – Rəsmi ödənişlər və vergilər

E – Qeyri-rəsmi ödənişlər

P = DxS2

D - dövlət qurumlarının idxal prosedurlarına sərf etdiyi vaxt, saat

S2 – Dövlət qurumlarında orta əmək haqqı (1 saata düşən)

Qeyd edək ki, müəssisə səviyyəsində faktiki xərclər 20 ton nar məhsulunun ixracı timsalında

hesablanılıb.

Aşkar olunmuş tapıntılar əsasında təkliflər paketi hazırlanıb.

Hesablamaların nəticələri tədqiqatın ―Toplanmış statistik baza əsasında xərclərin

hesablanması və qiymətləndirmə‖ bölməsində verilib.

vaxt

(saatlar)

25% haqqı manatla)

20

3. İxrac prosesinin mərhələlər üzrə araşdırılması

İxrac prosesinin daha sadə və aydın şəkildə başa düşülməsi üçün Aİ-yə qida

məhsullarının ixracı ilə bağlı Azərbaycan Respublikası qanunvericliyində nəzərdə tutulan

tələb və öhdəliklərin, eyni zamanda faktiki prosesin araşdırılması nəticəsində ekspert qrupu

tərəfindən sxemlər tərtib olunub. Əvvəlcə bütün ixrac prosedurlarını əks etdirən vahid sxem

qurulub, sonra isə ümumi sxemdə göstərilən hər bir mərhələ üzrə ayrıca prosedur sxemləri

çəkilib. Nar məhsullarının Aİ-yə ixracı ilə məşğul olan Göyçayda yerləşən ―Aznar‖ ASC-də

və Sabirabadda yerləşən ―Sabirabad Konserv‖ QSC-də keçirilən sorğu və intervülərdən sonra

hər bir mərhələnin prosedur sexmində və vahid addımlar zəncirində dəqiqləşdirmələr

aparılıb.

İlkin olaraq qurulan vahid ixrac proseduru (Sxem №1) zəncirində məhsulun ixracına

başlanılması, ödəniş şərtlərinin razılaşdırılması və müqavilənin bağlanılmasından tutmuş

məhsul partiyasının gömrükdən buraxılıb idxaıçıya təhvil verilməsinə kimi bütün addımlar

əsk etdirilib. Tədqiqatın metodologiyasına uyğun olaraq Sxem 1-də nar məhsullarının ixraçı

zamanı ixracçının öhdəsinə düşən mərhələlər verilib.

Sxem №1.Nar və nar məhsullarının Avropa Birliyinə ixrac proseduru (mərhələlərlə)

21

Daha sonra ixrac prosesi haqqında daha detallı informasiya vermək məqsədilə qida

məhsullarının Aİ-yə ixracı üçün tələb olunan hər bir sertifikatın alınması prosedurunu əks

etdirən addımlar zənciri qurulub.

Qeyd edək ki, nar məhsullarının AB-yə ixracı üçün qanunvericlikdə 5 sertifaktın

(Gigiyenik sertifikat, Uyğunluq sertifikatı, Fitosanitar sertifikat, Mənşə sertifikatı,

Keyfiyyət sertifikatı ) və bir təsdiqedici kod nömrəsi haqda şəhadətnamənin alınması

nəzərdə tutulur.

Gigiyenik və Uyğunluk sertifikatları əslində ixracdan əvvəl istehsal üçün tələb olunur.

Uyğunluq sertifikatı istehsal olunan məhsulun dövlət standartlarına uyğunluğunu təsdiq edir.

Hər bir istehsalçı istehsala başlamaq üçün bu iki sertifikatı mütləq almalıdır. Hətta Uyğunluq

sertifikatının üzərində onun Azərbaycan Respublikası ərazisində qüvvədə olması barədə qeyd

də var.

Milli standartların Aİ ölkələrində tətbiq olunan standartların tələblərinə cavab verməməsi

səbəbindən birlik ölkələrinə məhsul ixracı zamanı Keyfiyyət sertifikatı tələb olunur.

Keyfiyyət və Mənşə sertifikatlarının verilməsi üçün Gigiyenik və Uyğunluq sertifikatları

tələb olunur. Məhz bu səbəbdən adıçəkilən 2 sertifikat dolayısı ilə ixracla bağlı olduğu üçün

onların da alınması proseduru – tələb olunan sənəd və rüsumlar, səlahiyyətli orqanın vəzifə

və hüquqlarının qanunvericlikdə təsbit olunmuş sərhədləri, sertifikatların verilməsi müddəti –

sxem şəklində tərtib olunub.

3.1 Gigiyenik və Uygunluq sertifikatları

Gigiyenik sertifikatın alınması prosedurları əks olunmuş Sxem 2 iki hissədən ibarətdir.

Diqqətlə nəzər yetirəndə məlum olur ki, hər iki hissədə təqdim edilən sənədlər eynidir. Bunu

necə başa düşmək olar? Birinci il istehsala başlayan müəssisə əvvəlcə Gigiyenik sertifikatı

almaq üçün deyil, istehsal etdiyi yeyinti məhsullarının dövlət gigiyenik qeydiyyatına

alınması üçün müraciət etməlidir. Bu zaman Səhiyyə Nazirliyinin Gigiyena və

Epidemologiya Mərkəzi tərəfindən təqdim olunan sənədlərin ekspertizası və Mərkəzin yerli

xidməti tərəfindən götürülmüş məhsul nümunəsinin laboratoriya analizindən sonra hər sey

qaydasında olarsa, məhsul dövlət qeydiyyatına alınır və onun reyestri aparılır. Yalnız bundan

22

sonra məhsul istehsalçısına Gigiyenik sertifikat təqdim olunur. Gigiyenik sertifikat 1 illiyinə

verildiyindən növbəti il eyni sənədlərin və hazır məhsuldan götürülmüş nümunənin təqdim

olunması təkrarlanır. Bu zaman isə artıq qeydiyyatda olan məhsul təkrar qeydiyyata alınmır,

ona yenə də bir illik müddətə Gigiyenik sertifikat verilir. Gigiyenik sertifikat qanunvericiliyə

uyğun olaraq 10 iş günü müddətində verilir.

Sxem №2. Səhiyyə Nazirliyinin Gigiyena və Epidemologiya Mərkəzindən Gigiyenik sertifikatın alınması

Uyğunluq sertifikatı məhsulun müvafiq standartın tələblərinə uyğunluğun təsdiq etmək

üçün qanunvericilikdə göstərilmiş əksər məhsullara verilir. O məhsullara uyğunluq sertifikatı

verilir ki, həmin məhsullar Nazirlər Kabinetinin 343 saylı Qərarında əks olunmuş məcburi

sertifikatlaşdırılmalı məhsulların siyahısında qeyd edilib. Siyahıda olmayan məhsulların məcburi

sertifikatlaşdırılması aparılmır.

Sertifikatın verilməsi üçün Standartlaşdırma, Metrologiya və Patent üzrə Dövlət

Komitəsinin ərazi sertifikatlaşdırma idarələrinə müraciət etmək lazımdır. İstehsalçı məhsulu özü

sınaqdan keçirmədikdə sertifikatlaşdırma orqanı məhsulun akkreditləşdirilmiş sınaq

laboratoriyasında sınaqdan keçirilir. Nəticələr əsasında məhsulun sınağı nəticələri haqqında

protokol hazırlanır. Seçilmiş sertifikatlaşdırma sxemində göstərildiyi halda sonra istehsalatın

nəzərdən keçirilməsi və vəziyyətinin qiymətləndirilməsi aparılır.

23

Attestasiya olunmuş istehsalatda uyğunluq sertifikatının qüvvədə olma müddəti iki il,

attestasiya olunmamış istehsalatda isə bir ildir. Məhsul partiyasına verilən uyğunluq sertifikatının

qüvvədə olma müddəti konkret halda məhsulun saxlanma şəraiti, yararlılıq müddəti nəzərə

alınmaqla, sertifikatlaşdırmanı aparan orqan tərəfindən, lakin bir ildən artıq olmayaraq müəyyən

edilir. Əgər sənədlərdə hər şey qaydasında olarsa, 10 gün müddətində istehsalçı müəssisəyə

uyğunluq sertifikatı və AZS uyğunluq nişanı haqqında lisenziya təqdim olunur.

Sxem №3. Standartlaşdırma, Metrologiya və Patent üzrə Dövlət Komitəsi tərəfindən Uyğunluq sertifikatının

verilməsi

3.2 Fitosanitar sertifikat

Nar məhsulları bitki mənşəli olduğundan onun ixracı üçün ilk növbədə, Fitosanitar

sertifikat alınmalıdır. İxracçı yük partiyasını ixrac üçün yola salmazdan ən azı 5 gün əvvəl

Dövlət Xidmətinin yerli qurumlarına qanunvericiliklə müəyyən olunmuş aşağıdakı sxemdə

əks etdirilmiş sənədlərlə müraciət edir. Təqdim olunan ərizə qeydə alındığı gündən

başlayaraq 3 gün müddətində baxılır.

Sənədlər təqdim edildikdən sonra məhsula fitosanitar karantin baxışı aparılır. İxrac

olunan yüklərə ətraflı fitosanitar karantin baxışı ilk yüklənmə yerində, hava, dəniz və çay

limanlarında, dəmiryol stansiyalarında və digər təkrar yüklənmə məntəqələrində (ixrac

24

partiyasının formalaşması zamanı) həyata keçirilir. Mallarda hər hansı uyğunsuzluq

aşkarlanmadıqda daxili karantin sertifikatı verilir. Daxili karantin sertifikatı 2 nüsxədə

hazırlanır, biri mal sahibinə verilir, digəri yerli Karantin Xidmətində qalır. Daxili karantin

sertifikatının verilməsi barədə Dövlət Xidmətinin yerli qurumu tərəfindən dərhal məhsulun

respublikadan ixrac olunduğu sərhəd fitosanitar nəzarəti məntəqəsinə bildiriş göndərilir. Mal

sərhəd karantin xidmətinə gətirilərkən xidmət tərəfindən mala vizual karantin baxışı keçirilir

və uyğunsuzluq olmadıqda xidmət tərəfindən 2 nüsxədə hər nəqliyyat vahidinə sertifikat

verilir. Onun bir nüsxəsi ərizəçiyə (yük sahibinə) verilir, digər nüsxəsi isə Dövlət Xidmətinin

sərhəd fitosanitar nəzarəti məntəqəsində saxlanılır.

İxrac olunan yüklər sərhəddə fitosanitar nəzarəti məntəqəsində boşaldılmadan birbaşa

xarici dövlətlərə göndərilərkən, bitki və bitkiçilik məhsulları mal partiyası formalaşdığı və

göndərildiyi yerlərdə qablaşdırılır, plomblanır və nəqliyyat vasitələrinə yüklənir. Həmin yükə

Dövlət Xidmətinin yerli qurumları tərəfindən 3 nüsxədə fitosanitar sertifikatı hazırlanır və

onun bir nüsxəsi həmin qurumda saxlanılır, iki nüsxəsi isə ərizəçiyə verilir. Ərizəçi yükü

sərhədə çatdırdıqda, fitosanitar sertifikatının bir nüsxəsini Dövlət Xidmətinin fitosanitar

nəzarəti məntəqəsinə verməlidir və yük açılmadan, bölünmədən, digər yüklərə

qarışdırılmadan və yenidən qablaşdırılmadan müəyyən olunmuş qaydada üzərində, gömrük

tələblərinə riayət etməklə, vizual fitosanitar karantin baxışı həyata keçirilərək yola

salınmalıdır.

Sxem №4. Dövlət Fitosanitar Nəzarəti Xidməti tərəfindən Fitosanitar sertifikatın verilməsi

25

3.3 Mənşə sertifikatı

İxraç üçün əsas sertifikatlardan biri də Mənşə sertifikatıdır. Mənşə sertifikatı da

Fitosanitar sertifikat kimi mal partiyasına veriılir. Mənşə sertifikatı xammalın istehsaldan

əvvəlki vəziyyətinin nəzarət altında olmasını tələb edir və bu sertifikatın verilməsi zamanı

təkcə hazır məhsula baxış keçirilmir. Mənşə sertifikatı verilən zaman İqtisadi İnkişaf

Nazirliyinin ekspertləri mala yerində baxış keçirməklə yanaşı, istehsal üzrə texnoloji

qaydalara uyğun olmasını yoxlayır, xammal və yarımfabrikatın texniki göstəricilərini əks

etdirən sənədlərlə də tanış olurlar.

Malın mənşə ölkəsi müvafiq qaydalara uyğun olaraq təyin edildikdən sonra mənşə

sertifikatı verilir. Mənşə sertifikatı 3 əsas vərəqdən (Forma ST-1 , Forma A və ümumi forma

və 3 əlavədən (hər formaya bir əlavə) ibarət olur. Forma A sertifikatı Aİ-yə GSP + proqramı

çərçivəsində malların ixracı üçün nəzərdə tutulub.

Sxem №5. İqtisadi İnkişaf Nazirliyi tərəfindən Mənşə sertifikatının verilməsi

26

3.4 Təsdiqedici kod və keyfiyyət sertifikatı

Aİ-nin tələblərinə uyğun olaraq birlik ölkələrinə meyvə şirələri ixrac edən müəssisələr

təsdiqedici kod nömrəsi almalıdırlar. Kodu İqtisadi İnkişaf Nazirliyi verir. Bunun üçün

müəssisədə aparılan ekspertizaların nətıcəsində tələblərə uyğun hesab edilən müəssisəyə istehsal

və emal növündən, məhsulun ixrac formasından asılı olaraq növbəti rübün ilk ayının 15-nə kimi

təsdiqedıci kod nömrəsi verilir və bu barədə Avropa Komıssiyasının aidiyyəti orqanlarına

müvafiq bildiriş göndərilir. Təsdiqedici kod nömrəsi ildə dörd dəfə olmaqla hər 3 aydan bir

verilir. Təsdiqedici kod nömrəsi almış müəssisədə nazirlik tərəfindən ayda bir dəfədən az

olmayaraq həmin müəssisəyə xəbərdarlıq edilmədən dövri ekspertizalar həyata keçirilir.

Sxem №5. İqtisadi İnkişaf Nazirliyi tərəfindən Təsdiqedici kod nömrəsinin verilməsi

Nəhayət, Aİ-yə nar məhsulları ixracını həyata keçirmək üçün qanunvericlikdə nəzərdə

tutulan sonuncu sertifikat Keyfiyyət sertifikatıdır. Bu sertifikatı almaq üçün ixracçı İqtisadi

İnkişaf Nazirliyinin İstehlak Mallarının Ekspertizası Bürosuna yuxarıda sadalan sertifikatları

və təsdiqedici kod nömrəsini təsdiqləyən şəhadətnaməni təqdim etməlidirlər.Yalnız həmin

sənədlərin ekspertizasından və məhsuldan götürülmüş nümunənin ekspertizadan keçirib

nəticə haqqında müsbət rəy tərtib etdikdən sonra sonra ixrac icazəsi prosedurlar zəncirini

qapadan sonuncu mərhələ Keyfiyyət sertifikatının verilməsi ilə başa çatır.

Xidmətin əməkdaşları eyni zamanda, Aİ-nin tələbinə əsasən ixracatçı müəssisənin istehsal

prosesinin HACCP planına uyğun olması üzrə müşahidələr aparırlar. Keyfiyyət sertifikatı 3

nüsxədə hazırlanır, biri səlahiyyətli orqanda qalır, 1-i malı müşayiət edən sənədərə daxil

27

edilir, bir isə müəssisəyə verilir. Məhsul ixrac olunduqdan sonra 3 gün ərzində doldurulmuş

yük gömrük bəyannaməsinin sürəti ərizəçi tərəfindən Xidmətə təqdim olunmalıdır.

Sxem №5. İqtisadi İnkişaf Nazirliyi tərəfindən Keyfiyyət sertifikatının verilməsi

28

4. QANUNVERİCİLİK SAHƏSİNDƏ MÖVCUD VƏZİYYƏT

4.1 Nar məhsullarının Avropa İttifaqı ölkələrinə ixracını tənzimləyən

qanunvericilik aktları

Nar məhsullarının Avropa İttifaqı ölkələrinə ixracını tənzimləyən qanunvericilik aktlarının sayı

31-ə çatır. Bura Azərbaycan Respublikasının 6 qanunu, 1 Məcəllə, Nazirlər Kabinetinin 13

qərarı, Prezidentin 2 fərmanı və Tarif (Qiymət) Şurasının 5 qərarı və 2 daxili təlimat, 1 Dövlət

Proqramı və 1 əsasnamə daxildir. (Əlavə 9) Bunlar aşağıdakılardır:

- ―Yeyinti məhsulları haqqında‖ Qanun (18 noyabr 1999-cu il, № 759-IQ);

- ―Standartlaşdırma haqqında‖ Qanun (16 aprel 1996-cı il № 60-IQ);

-“Dövlət rüsumu haqqında‖ Qanun (4 dekabr 2001-ci il, № 223-IIQ);

- ―Fitosanitar nəzarəti haqqında‖ Qanun (12 may 2006-cı il, № 102-IIIQ);

- ―Sanitariya-epidemioloji salamatlıq haqqında‖ Qanun (10 noyabr 1992-ci il, № 371);

- ―Gömruk tarifi haqqında‖ Qanun (20 iyun 1995-ci il, № 1064);

- Azərbaycan Respublikasının Gömrük Məcəlləsi (10 iyun 1997-ci il tarixli 311-IQ saylı Qanuna

əsasən təsdiq edilmişdir);

- ―Yeyinti məhsullarının dövlət gigiyena qeydiyyatına alınması və dövlət reyestrinin aparılması

Qaydaları‖ (Nazirlər Kabinetinin 2007-ci il 6 oktyabr tarixli, 158 nömrəli qərarı ilə təsdiq

edilmişdir);

- Yeyinti məhsullarına gigiyenik sertifikatın verilməsi Qaydası (NK-nın 2007-ci il 25 sentyabr

tarixli, 142 nömrəli qərarı ilə təsdiq edilmişdir);

- ―Yeyinti məhsullarının keyfiyyətinin və təhlükəsizliyinin təmin edilməsi sahəsində standartlara

və tələblərə əməl olunmasına dövlət nəzarətinin həyata keçirilməsi Qaydaları‖ (NK-nın 2005-ci il

16 avqust tarixli, 154 nömrəli qərarı ilə təsdiq edilmişdir);

- ―Yeyinti məhsullarına uyğunluq sertifikatının verilməsi Qaydası‖ (NK-nın 2007-ci il 25

sentyabr tarixli, 142 nömrəli qərarı ilə təsdiq edilmişdir);

- ―Bitki və bitkiçilik məhsullarının idxalına və ixracına, təkrar ixracına, Azərbaycan

Respublikasının ərazisində daşınmasına və dövriyyəsinə idxal karantin icazəsinin, təkrar ixracat

fitosanitar sertifikatı və fitosanitar sertifikatlarının verilməsi Qaydaları‖ (NK-nın 2006-cı il 29

dekabr tarixli, 280 nömrəli qərarı ilə təsdiq edilmişdir);

29

- ―Azərbaycan Respublikasının İqtisadi İnkişaf Nazirliyi yanında İstehlak Bazarına Nəzarət üzrə

Dövlət Xidmətinin fəaliyyətinin təşkili və ―Malın mənşəyi haqqında sertifikat‖ formasının təsdiq

edilməsi haqqında‖ NK-nin Qərarı (5 dekabrt 2000-ci il, № 211);

- Azərbaycan Respublikasının gömrük ərazisindən mal çıxarılarkən zəruri olduqda və bu

müvafiq müqavilələrdə (sazişlərdə), normativ-hüquqi aktlarda və ya Azərbaycan Respublikasının

beynəlxalq müqavilələrində (sazişlərində) nəzərdə tutulduqda malın mənşəyi haqqında sertifikat

verilməsi‖ Qaydaları (Əmr № 56, 24 dekabr 2001-ci il);

- ―Malın mənşə ölkəsinin təyin edilməsi Qaydası‖ (NK-nın 2000-ci il 2 noyabr tarixli, 202

nömrəli qərarı ilə təsdiq edilmişdir);

- ―Azərbaycan Respublikasmdan Avropa İttifaqı ölkələrinə ixrac edilən şərab və şərab

məhsullannm, meyvə və tərəvəz şirələrinin keyfiyyətinə nəzarətin həyata keçirilməsi‖ Qaydaları,

- ―Azərbaycan Respublikasından Avropa İttifaqı ölkələrinə yeyinti məhsullarının ixracının tənzimlənməsi

haqqında‖ Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı (№ 218,1 aprel 2005-ci il);

- ―Avropa İttifaqı ölkələrinə yeyinti məhsullarının ixracı zamanı keyfiyyət sertifikatlarının

verilməsi qaydasının və sertifikatların nümunəsinin təsdiq edilməsi barədə‖ (NK-nın Qərarı, 13

iyul 2005-ci il, № 135);

- ―Azərbaycan Respublikasının gömrük ərazisinə gətirilən və bu ərazidən çıxarılan malların

gömrük qiymətləndirilməsi sisteminin tətbiqi» Qaydaları (NK-nın 12 yanvar 1998-ci il tarixli, 7

nömrəli qərarı ilə təsdiq edilmişdir);

- ―Gömruk rəsmiləsdirilməsinə görə alınan gömruk yığımlarının Miqdarı‖ (NK-nın 2001-ci il 12

aprel tarixli, 80 nomrəli qərarına əlavə, NK-nın 2007-ci il 27 noyabr tarixli, 189 nomrəli qərarı

ilə təsdiq edilmis mətndə);

- ―Yük gömrük bəyannamələrinin doldurulması‖ Qaydaları (Əmr № 027, 17 iyun 1998-ci il);

- ―Azərbaycan Respublikası Standartlaşdırma, Metrologiya və Patent üzrə Dövlət Agentliyi

tərəfindən göstərilən xidmətlərin tarifləri barədə‖ (12 aprel, qərar №3), Tarif (Qiymət) Şurasının

Qərarı;

- ―Azərbaycan Respublikasının Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi yanında Dövlət Fitosanitar Nəzarəti

Xidməti tərəfindən göstərilən xidmətlərin tariflərinin tənzimlənməsi barədə‖ (26 iyul 2007-ci il,

qərar N 18) Tarif (Qiymət) Şurasının Qərarı;

30

- ―Azərbaycan Respublikası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi yanında Dövlət Fitosanitar Nəzarəti

xidməti, Respublika Nəzarət Toksikologiya laboratoriyası tərəfindən göstərilən pullu xidmətlərin

tarifləri barədə‖ (29 iyun 2006-ci il, qərar N 12) Tarif (Qiymət) Şurasının Qərarı;

- ―İqtisadi İnkişaf Nazirliyi yanında İstehlak Bazarına Nəzarət üzrə Dövlət Xidməti tərəfindən

hüquqi və fiziki şəxslərə mənşə sertifikatının verilməsi tariflərinin tənzimlənməsi barədə‖ (30

aprel 2008-ci il, Qərar N 3) Tarif (Qiymət) Şurasının Qərarı;

- 2008-2015-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında əhalinin ərzaq məhsulları ilə etibarlı

təminatına dair Dövlət Proqramı

- Azərbaycan Respublikasının İqtisadi İnkişaf Nazirliyi haqqında Əsasnamə (Azərbaycan

Respublikası Prezidentinin 2006-cı il 28 dekabr tarixli, 504 nömrəli fərmanı ilə təsdiq

edilmişdir)

- Azərbaycan Respublikasında xarici ticarətin daha da liberallaşdırılması haqqında Azərbaycan

Respublikası Prezidentinin Fərmanı (24 iyun 1997-ci il № 609)

- Mərkəzi Bankın ―Azərbaycan Respublikasinda nağdsiz hesablaşmalar və pul köçürmələri

haqqında təlimat‖ı (Qeydiyyat N 292, 16 oktyabr 2002-ci il)

4.2 İxrac zamanı tələb olunan istehsal üçün nəzərdə tutulmuş sertifikatların

(Gigiyenik və Uyğunluq sertifikatları) qanunvericlik bazası

Gigiyenik və Uyğunluq sertifikatlarının verilməsini tənzimləyən qanunvericlik aktları

―Yeyinti məhsulları haqqında‖, ―Sanitariya-epidemioloji salamatlıq haqqında‖ və

―Standartlaşdırma haqqında‖, “Dövlət rüsumu haqqında‖ Azərbaycan Respublikasının

Qanunlarından , NK-nın təsdiq etdiyi ―Yeyinti məhsullarının dövlət gigiyena qeydiyyatına

alınması və dövlət reyestrinin aparılması Qaydaları‖, Yeyinti məhsullarına gigiyenik sertifikatın

verilməsi Qaydası, ―Yeyinti məhsullarının keyfiyyətinin və təhlükəsizliyinin təmin edilməsi

sahəsində standartlara və tələblərə əməl olunmasına dövlət nəzarətinin həyata keçirilməsi

Qaydaları‖, ―Yeyinti məhsullarına uyğunluq sertifikatının verilməsi Qaydası‖ və ―Azərbaycan

Respublikası Standartlaşdırma, Metrologiya və Patent üzrə Dövlət Agentliyi tərəfindən

göstərilən xidmətlərin tarifləri barədə‖ Tarif (Qiymət) Şurasının Qərarından (Əlavə 9.2. 1,2, 4,

5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12-ci bəndlər) ibarətdir.

―Yeyinti məhsulları haqqında‖ qanunda yeyinti məhsullarının keyfiyyətinin və

təhlükəsizliyinin idarə edilməsi məqsədilə onların keyfiyyətinə və təhlükəsizliyinə dair tələblərin

normalaşdırılması və təkmilləşdirilməsi, sertifikatlaşdırılması, dövlət gigiyena qeydiyyatı və

dövlət nəzarətinin həyata keçirilməsi prinsipləri təsbit olunub. Eyni zamanda, qanunda yeyinti

31

məhsullarının istehsalına, qablaşdırılmasına, saxlanmasına və satışına qoyulan tələblər də əks

etdirilib.

―Sanitariya-epidemioloji salamatlıq haqqında‖ qanunda sanitariya normaları və qaydaları,

gigiyena normativləri barədə tələblər göstərilib. Sənəddə istehsal prosesində sanitariya

normalarına və qaydalarına, gigiyena normativlərinə əməl edilməsinə, ətraf mühitin

cirklənməsinin qarşısını almaq və sağlamlaşdırmaq məqsədi güdən tədbirlərin gorulməsinə,

insanların əmək, məişət, istirahət, təhsil və tərbiyə şəraitinə, istehsal olunan məhsulun gigiyena

göstəricilərinə istehsalat nəzarətini təmin etmək vəzifəsi muəssisələrin, təşkilatların, idarələrin

rəhbərlərinə və fərdi əmək fəaliyyəti ilə məşğul olan vətəndaşlara həvalə edilir. Qanunda yazılır

ki, istehsalat nəzarətinin həyata kecirilməsi üçün məsul orqanlar və şəxslər attestasiyadan

kecməli, muəyyənləşdirilmiş mutərəqqi tədqiq üsullarını işdə tətbiq etməlidirlər.

Sənəddə həmçinin, sanitariya normaları və qaydalarının, gigiyena normativlərinin

hökmən nəşr olunması və sərbəst yayılmalı olması şərti qoyulub.

―Standartlaşdırma haqqında‖ qanunda isə standartlaşdırma üzrə normativ sənədlər və

onlara qoyulan tələblər, standartların tələblərinə riayət edilməsinə dövlət nəzarətinin təşkili

əsasları təsbit olunub.

―Yeyinti məhsullarına gigiyenik sertifikatın verilməsi Qaydası‖, ―Yeyinti məhsullarının

dövlət gigiyena qeydiyyatına alınması və dövlət reyestrinin aparılması Qaydaları‖ və ―Yeyinti

məhsullarının keyfiyyətinin və təhlükəsizliyinin təmin edilməsi sahəsində standartlara və

tələblərə əməl olunmasına dövlət nəzarətinin həyata keçirilməsi Qaydaları‖nda yeyinti

məhsullarına gigiyenik sertifikatın verilməsi üçün qoyulan tələblər, onların dövlət reyestrinin

aparılması və standartlara əməl olunması üçün dövlət nəzarətinin keçirilməsi prinsipləri

göstərilib. Qaydalarda Gigiyenik sertifikatın satndart forması təsdiq olunub.

Gigiyena və Epidemiologiya Mərkəzinin göstərdiyi xidmətlərin tarifləri aşağıdakı

cədvəldə verilib. Bu tariflər nə Səhiyyə Nazirliyinin, nə də Tarif (Qiymət) Şurasının saytında

yerləşdirilməyib. Belə çıxır ki, tariflər daxili qərarla təsdiq edilib.

Xidmət Ödəniş

(Manatla)

1. Sanitariya nəzarəti üzrə:

- Normativ texniki sənədlərə, tikinti və digər

layihələrə baxış (1 saat üçün)

2

- Laboratoriya müayinələrinin qiyməti nəzərə

alınmadan gigiyenik sertifikatın, sanitariya

3

32

pasportlarının, gəmi şəhadətnamələrinin və s.

verilməsi

- Mülkiyyət formalarından asılı olmayaraq

müəssisə, təşkilatların sanitariya gigiyenik

vəziyyətinin öyrənilməsi və sağlamlaşdırıcı

tədbirlərin hazırlanması (1 saat üçün)

3

2. Fiziki- kimyəvi müayinələr – müayinə olunan

göstəricinin adı

Azot oksidi, aseton, asetilen, dimetilamin, etilenqlikol,

dixloretan, lak, naftalin, yüksək malekullu spirtlər, etil

spirti, kükürd anhidridi və s. havada təyini

8.0 Hər biri

Benzol, benzin, ammonyak, anilin, divinil, ksilol,

kerasin, metilakrilat, ümumi karbohidrogenlər, karbon

oksidi, stirol, mürəkkəb efirlər, karbon qazının havada

təyini

10.0 Hər

biri

Fenol, furturol, xlor benzol, xloropren, sikloheksan,

formaldehidin havada təyini

10.0 Hər

biri

3. Toksikoloji müayinələr

Qida məhsullarının zərərli kimyəvi maddələrin

qalıqlarının təyini

10.0 Hər

biri

Bitki məhsulların nitratın təyini 5.0 Hər biri

Dənli bitkilərdə, un və un məmulatlarında brometilin

təyini

10.0 Hər

biri

Şərab, şirə və meyvələrdə mis kuporosun təyini 6.0 Hər biri

Kukla, oyuncaq, polimervə sintetik iyin, rəngin

davamlılığının təyini

1.0 Hər biri

Qida məhsulları ilə təmasda olan qablarda və sintetik

materiallarda hazırlanmış məhsullarda ağır metalın

təyini

8.0 Hər biri

―Yeyinti məhsullarına uyğunluq sertifikatının verilməsi Qaydası‖nda məhsulun

sertifikatlaşdırılması qayda və formaları əks etdirilib. Qaydalarda göstərilir ki, həm seriya, həm

də partiya şəklində istehsal olunan yeyinti məhsulları sertifikatlaşdırıla bilər. Qaydalarda

Uyğunluq sertifikatının vahid forması da təsdiq olunub.

“Dövlət rüsumu haqqında‖ Azərbaycan Respublikasının Qanununda Gigiyenik və

Uyğunluk sertifikatlarının verilməsi üçün müəyyənləşdirilmiş dövlət rüsumları, eyni zamanda,

standartlaşdırma ilə bağlı Standartlaşdırma, Metrologiya və Patent üzrə Dövlət Komitəsinin

göstərdiyi bəzi xidmətlərin rüsumları əks etdirilib.

33

Gigiyenik sertifikatın verilməsi – 15 manat, məhsulların (islərin, xidmətlərin) istehsalına

və idxal-ixracına sertifikatın verilməsi - 20 manat, idarəetmə sistemlərinə (keyfiyyətin, ətraf

muhitin, əməyin muhafizəsinin və təhlukəsizliyinin, ərzaq məhsullarının təhlukəsizliyinin və s.)

sertifikatın verilməsi -20 manat, sınaq və kalibrləmə laboratoriyalarının akkreditasiyası barədə

attestatın verilməsi -20 manat, sertifikatlasdırma uzrə orqanın akkreditasiyası barədə attestatın

verilməsi -20 manat məbləğində müəyyənləşdirilib.

―Azərbaycan Respublikası Standartlaşdırma, Metrologiya və Patent üzrə Dövlət Agentliyi

tərəfindən göstərilən xidmətlərin tarifləri barədə‖Tarif Şurasının Qərarı ilə isə adından da

göründüyü kimi Dövlət Xidmətinin göstərdiyi bəzi xidmətlərin tarifləri təsdiqlənib. Bu tariflər

aşağıdakı kimidir:

Milli uyğunluq nişanının istifadəsi üçün

ödəniş normativləri: — hüquqi və fiziki

şəxslərdə rüb ərzində məhsul satışının

həcminə görə:

Məbləğ, manatla

-10000 qədər ödən

iş %-

i -

1,0% 118,0

-30000 qədər — 0,68% 240,7

-60000 qədər — 0,5% 354,0

-100000 qədər — 0,32% 377,6

-200000 qədər — 0,18% 424,8

-600000 qədər — 0,09% 637,2

-

1000000

qədər — 0,059 % 696,2

-

2000000

qədər — 0,037 % 873,2

- qədər — 0,014% 991,2

34

6000000

-

1000000

0

qədər — 0,01 % 1180,0

-

1000000

0-

dan yuxarı — 0,008 % —

4.3 İxrac üçün Fitosanitar sertifikatın verilməsinin və bu fəaliyyətə fitosanitar

nəzarətin təşkilinin qanunvericilik əsasları

―Fitosanitar nəzarəti haqqında‖ Azərbaycan Respublikası Qanununda və ―Bitki və

bitkiçilik məhsullarının idxalına və ixracına, təkrar ixracına, Azərbaycan Respublikasının

ərazisində daşınmasına və dövriyyəsinə idxal karantin icazəsinin, təkrar ixracat fitosanitar

sertifikatı və fitosanitar sertifikatlarının verilməsi Qaydaları‖nda bitki və bitkiçilik məhsullarının

istehsalına və ixracına fitosanitar nəzarətin təşkili, ixrac icazəsi üçün sertifikatın verilməsi

şərtləri və tələbləri, Tarif Şurasının ―Azərbaycan Respublikasının Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi

yanında Dövlət Fitosanitar Nəzarəti Xidməti tərəfindən göstərilən xidmətlərin tariflərinin

tənzimlənməsi barədə‖ , ―Azərbaycan Respublikası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi yanında Dövlət

Fitosanitar Nəzarəti xidməti, Respublika Nəzarət Toksikologiya laboratoriyası tərəfindən

göstərilən pullu xidmətlərin tarifləri barədə‖ qərarlarında və ―Dövlət rüsumu haqqında‖ qanunda

(Əlavə 9.2. 12, 13, 14, 15, 16,17-ci bəndlər) göstərilən xidmətlərlə bağlı tariflər və rüsumlar

müəyyənləşdirilib.

―Fitosanitar nəzarəti haqqında‖ qanununun 14-cü maddəsində (İxrac edilən məhsulların

sertifikatlaşdırılması) yazılır ki, ixrac edilən bitki və bitkiçilik məhsulları sertifikatın verilməsi

üçün müraciət edildikdə və dövlət rüsumu ödənildikdə, tələb olunan sənədlər təqdim olunduqda,

sertifikat verilməsi nəzərdə tutulan yüklər, baxış keçirilməsi və digər tədbirlərin aparılması üçün

təqdim edildikdə, göndərilən yüklər beynəlxalq standartların tələblərinə cavab verdikdə

sertifikatlaşdırılır.

35

―Bitki və bitkiçilik məhsullarının idxalına və ixracına, təkrar ixracına, Azərbaycan

Respublikasının ərazisində daşınmasına və dövriyyəsinə idxal karantin icazəsinin, təkrar ixracat

fitosanitar sertifikatı və fitosanitar sertifikatlarının verilməsi Qaydaları‖nda Fitosanitar

sertifikatının verilməsi üçün tələb olunan sənədlərin siyahısı verilib və Fitosanitar sertifikatın

standart forması təsdiq edilib.

―Dövlət rüsumu haqqında‖ qanunda növündən asılı olmayaraq bir nəqliyyat vasitəsinə

(dəst) Fitosanitar sertifikatların verilməsi ucun rüsum məbləği (1 manat) təsdiqlənib. Tarif

Şurasının adıçəkilən qərarlarında isə Dövlət Fitosanitar Nəzarəti xidmətinin xidmət tarifləri Qaz

xromatoqrafı və kalorimetr üsulu ilə pestisidlərin suda, torpaqda, qida, kənd təsərrüfatı və

şərabçılıq məhsullarında kimyəvi qalıq miqdarının təyini (bir analiz) – 9.1 manat, kənd

təsərrüfatı məhsullarında nitrat və nitritin qalıq miqdarının təyini (bir analiz) - 1,7 manat,

meyvələr, tərəvəzlər, digər bitkilərin analizi (1 nümunə) 0.65 manat məbləğində müəyyən

olunub.

4.4. Nar məhsullarının Avropa İttifaqı ölkələrinə ixracı üçün İqtisadi İnkişaf

Nazirliyinin tələb etdiyi sertifikatların (Mənşə, Keyfiyyət) və təsdiqedici kod nömrəsinin

verilməsinin qanunvericilik əsasları

İxrac prosesinin əsas mərhələsi İqtisadi İnkişaf Nazirliyindən (İİN) mənşə sertifikatının

alınması ilə başlayır. İİN idxalçıya 2 sertifikat və bir təsdiqedici kod nömrəsi vermək üçün

qanunvericliyə uyğun olaraq bir çox posedurlar həyata keçirir, sənədlər tələb edir. İxracın İİN-lə

bağlı mərhələsi Azərbaycan Respublikasının 1qanunu, Prezidentin 2 fərmanı, NK-nın 5, Tarif

(Qiymət) Şurasının 1 qərarı ilə tənzimlənir. Bu qanunvericilik aktları aşağıdakılardır:

―Azərbaycan Respublikasının İqtisadi İnkişaf Nazirliyi yanında İstehlak Bazarına Nəzarət üzrə

Dövlət Xidmətinin fəaliyyətinin təşkili və ―Malın mənşəyi haqqında sertifikat‖ formasının təsdiq

edilməsi haqqında‖ NK-nın Qərarı, ―Azərbaycan Respublikasının gömrük ərazisindən mal

çıxarılarkən zəruri olduqda və bu müvafiq müqavilələrdə (sazişlərdə), normativ-hüquqi aktlarda

və ya Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq müqavilələrində (sazişlərində) nəzərdə tutulduqda

malın mənşəyi haqqında sertifikat verilməsi‖ Qaydaları , ―Malın mənşə ölkəsinin təyin edilməsi

Qaydası‖, ―Azərbaycan Respublikasmdan Avropa İttifaqı ölkələrinə ixrac edilən şərab və şərab

məhsullannm, meyvə və tərəvəz şirələrinin keyfiyyətinə nəzarətin həyata keçirilməsi‖ Qaydaları,

36

―Azərbaycan Respublikasından Avropa İttifaqı ölkələrinə yeyinti məhsullarının ixracının tənzimlənməsi

haqqında‖ Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı, ―Avropa İttifaqı ölkələrinə yeyinti

məhsullarının ixracı zamanı keyfiyyət sertifikatlarının verilməsi qaydasının və sertifikatların

nümunəsinin təsdiq edilməsi barədə‖ NK-nın qərarı, “Dövlət rüsumu haqqında‖ Azərbaycan

Respublikasının Qanunu, ―İqtisadi İnkişaf Nazirliyi yanında İstehlak Bazarına Nəzarət üzrə

Dövlət Xidməti tərəfindən hüquqi və fiziki şəxslərə mənşə sertifikatının verilməsi tariflərinin

tənzimlənməsi barədə‖ Tarif Şurasının Qərarı (Əlavə 9.2. 3, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26-cı bəndlər).

Qeyd edək ki, ―Azərbaycan Respublikasından Avropa İttifaqı ölkələrinə yeyinti

məhsullarının ixracının tənzimlənməsi haqqında‖ Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 1 aprel

2005-ci il, 218 saylı Fərmanı ilə İİN-ə Avropa İttifaqı ölkələrinə ixrac edilən yeyinti

məhsullarının istehsalı və emalı müəssisələrində infrastruktur və məhsulların təhlükəsizlik

meyarları üzrə ekspertizaların keçirilməsi, müəssisələrə təsdiqedici kod nömrələrinin və

ixracatçılara ekspertizanın nəticələrini təsdiq edən sənədlərin verilməsi, həmin məhsulların

keyfiyyətinə nəzarət sisteminin tətbiq edilməsi, istehsal və emal müəssisələrinin reyestrinin

aparılması sahəsində və Avropa İttifaqının bu sahədə müvafiq tələblərinin icrasını həyata

keçirmək üçün vahid səlahiyyətli orqan statusu verilib. Fərmana uyğun olaraq nazirliyin yeyinti

məhsullarının Avropa İttifaqı ölkələrinə ixracının tənzimlənməsi sahəsində vahid səlahiyyətli

orqan müəyyən edilməsi barədə Avropa İttifaqına müvafiq bildiriş göndərilib.

İxraxçı ikin olaraq nazirlikdən Mənşə sertifikatı almalıdır. Bunun üçün ―Azərbaycan

Respublikasının gömrük ərazisindən mal çıxarılarkən zəruri olduqda və bu müvafiq

müqavilələrdə (sazişlərdə), normativ-hüquqi aktlarda və ya Azərbaycan Respublikasının

beynəlxalq müqavilələrində (sazişlərində) nəzərdə tutulduqda malın mənşəyi haqqında sertifikat

verilməsi‖ Qaydalarına uyğun olaraq ərizə ilə nazirlik yanında İstehlak Bazarına Nəzarət üzrə

Dövlət Xidmətinin nəzdində İstehlak Mallarının Ekspertizası Bürosuna müraciət etməlidir.

Müraciət zamanı müqavilə, tədarük aktları, nəqliyyat qaimələri, ödəniş sənədləri və digər

sənədlərlə yanaşı Uyğunluq sertifikatı da təqdim olunmalıdır. Qaydalarda göstərilir ki, əgər bu

sənədlər əsasında malın mənşəyini təyin etmək mümkün olmazsa, onda Büronun eksperti digər

sənədlər tələb edə bilər.

Malın mənşəyini əks etdirən «Malın mənşəyi haqqında sertifikat» forması «CT-1», «A» və

«Ümumi forma» (1, 2 və 3 nömrəli əlavələr) və bu formalar üçün nəzərdə tutulan «Malın

mənşəyi haqqında sertifikatın əlavə vərəqi» formaları (4, 5 və 6 nömrəli əlavələr) ―Azərbaycan

37

Respublikası İqtisadi İnkişaf Nazirliyi yanında İstehlak Bazarına Nəzarət üzrə Dövlət Xidmətinin

fəaliyyətinin təşkili və ―Malın mənşəyi haqqında sertifikat‖ formasının təsdiq edilməsi haqqında‖

NK-nın Qərarı ilə təsdiq olunub. ―Dövlət rüsumu haqqında‖ qanunda malın mənşə ölkəsini

təsdiq edən sertifikatın verilməsi üçün dövlət rüsumu 20 manat məbləğində təyin olunub.

Bundan əlavə, ―İqtisadi İnkişaf Nazirliyi yanında İstehlak Bazarına Nəzarət üzrə Dövlət Xidməti

tərəfindən hüquqi və fiziki şəxslərə mənşə sertifikatının verilməsi tariflərinin tənzimlənməsi

barədə‖ Tarif Şurasının Qərarına uyğun olaraq mənşə sənədinin verilməsi üçün xidmət tarifləri

aşağıdakı kimi təsdiq olunub:

- 10 tona qədər - 11,8 manat

- 10 tondan 50 tona qədər - 23,6 manat

- 50 tondan 100 tona qədər - 35,4 manat

- 100 tondan 200 tona qədər - 47,2 manat

- 200 tondan 500 tona qədər - 94,4 manat

- 500 tondan yuxarı - 177,0 manat.

Mənşə sertifikatını aldıqdan sonra ixracatçı ―Azərbaycan Respublikasmdan Avropa

İttifaqı ölkələrinə ixrac edilən şərab və şərab məhsullannm, meyvə və tərəvəz şirələrinin

keyfiyyətinə nəzarətin həyata keçirilməsi‖ Qaydalarına uyğun olaraq təsdiqedici kod nömrəsi

almaq və reyestrə salınmaq üçün nazirliyə ərizə ilə müraciət etməlidir. Təsdiqedici kod 4 aydan

bir olmaqla ildə 3 dəfə verilir və bu barədə 3 gün müddətində müəssisəyə, gömrük orqanlarına və

Avropa Komissiyasının aidiyyəti orqanlarına yazılı şəkildə məlumat verilir. İxracatçı müəssisə

təsdiqedici kodu aldıqdan sonra ixrac üçün sonuncu sənədin – Keyfiyyət sertifikatının alınması

üçün müraciət etməlidir. Bu zaman ―Avropa İttifaqı ölkələrinə yeyinti məhsullarının ixracı

zamanı keyfiyyət sertifikatlarının verilməsi qaydasının və sertifikatların nümunəsinin təsdiq

edilməsi barədə‖ Qaydalara uyğun olaraq indiyədək alınmış sertifikatlar – (Gigiyena, Uyğunluq,

Fitosanitar, Mənşə sertifikatları, Təsdiqedici kod nömrəsi) invoys və müqavilə ilə birlikdə İİN-ə

təqdim olunmalıdır. “Dövlət rüsumu haqqında‖ qanuna uyğun olaraq Keyfiyyət sertifikatının

verilməsi rüsumu 20 manatdır.

38

4.5. Gömrük ixrac prosedurlarını tənzimləyən qanunvericilik aktları

İxrac zamanı gömrük prosedurlarını tənzimləyən qanunvericilik aktları ―Gömrük Məcəlləsi‖,

―Gömruk tarifi haqqında‖ Azərbaycan Respublikasının Qanunu, ―Azərbaycan Respublikasının

gömrük ərazisinə gətirilən və bu ərazidən çıxarılan malların gömrük qiymətləndirilməsi

sisteminin tətbiqi» Qaydaları, ―Yük gömrük bəyannamələrinin doldurulması‖ Qaydaları, ―Dövlət

Gömrük Komitəsinin Mərkəzi Laboratoriyası tərəfindən göstərilən pullu xidmətlərin tariflərinin

tənzimlənməsi barədə‖ Tarif Şurasının Qərarı və ―Gömrük rəsmiləsdirilməsinə gorə alınan

gömrük yığımlarının Miqdarı‖ndan (Əlavə 9.2. 27, 28, 29, 30, 31, 32, 33-cü bəndlər) ibarətdir.

―Azərbaycan Respublikasının gömrük ərazisinə gətirilən və bu ərazidən çıxarılan malların

gömrük qiymətləndirilməsi sisteminin tətbiqi» Qaydalarına müvafiq olaraq malın gömrük dəyəri

müəyyən edilir. Bu zaman ―Gomrük tarifi‖ haqqında qanunun tələbləri gözlənilir.

Gömrük Məcəlləsi və ―Gömrük tarifi haqqında‖ qanunda isə gömrük ərazisindən keçirilən

malların bəyan edilməsi və mənşə ölkəsinin təyin olunması qaydaları əks etdirilib. ―Yük gömrük

bəyannamələrinin doldurulması‖ Qaydalarında isə hansı qrafanın kim tərəfindən və necə

doldurulması və təsdiq edilməsi göstərilib:

Bəyannaməçi tərəfindən YGB-nin aşağıdakı qrafaları doldurulur:

- rəqəmlə göstərilən: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 8, 9, 11, 12, 14, 15, 15a, 16, 17, 17a, 18, 19,

20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 40,

41, 42, 44, 45, 46, 47, 48, 50, 54;

- hərflə göstərilən: - A B

- Gömrük orqanlarının vəzifəli şəxsləri tərəfindən 7, D və S qrafaları

doldurulur.

Nazirlər Kabinetinin 2001-ci il 12 aprel tarixli,80 nomrəli qərarına əlavə kimi 2007-ci il 27

noyabr tarixli, 189 nomrəli qərarı ilə təsdiq edilmis mətndə ―Gömruk rəsmiləşdirilməsinə görə

alınan gömruk yığımlarının miqdarı‖nda göstərilir ki, mal qismində Azərbaycan Respublikasının

gömruk sərhədindən nəqliyyat vasitələri də daxil olmaqla kecirilən (o cumlədən musayiət

olunmayan baqajda və beynəlxalq poct gondərislərində) malların gömruk rəsmiləsdirilməsi ucun

hər bir yuk gömruk bəyannaməsinə və ya gömruk mədaxil orderinə görə malın gömruk

dəyərindən asılı olaraq asağıdakı qaydada gömruk yığımları alınır:

39

- Gömruk dəyəri 1000 manata qədər olduqda 10,0 manat;

- Gömruk dəyəri 1001 manatdan 10000 manata qədər olduqda 50 manat;

- Gömruk dəyəri 10001 manatdan 100000 manata qədər olduqda 100 manat;

- Gömruk dəyəri 100001 manatdan yuxarı olduqda isə 275 manat.

Bundan əlavə, gömruk yuk bəyannaməsinin hər bir əlavə vərəqi ucun sövdələsmə

xarakterindən asılı olmayaraq, 10 manat gömruk yığımı alınır.

Dövlət Gömrük Komitəsinin Mərkəzi Laboratoriyası tərəfindən göstərilən pullu xidmətlərin

tariflərinin tənzimlənməsi barədə‖ Tarif Şurasının Qərarına uyğun olaraq isə ixracatçıdan

aşağıdakı tariflər ə uyğun olaraq meyvə-tərəvəz emalı məhsullarının analizləri, qida

məhsullarında ağır metalların və pestisidlərin təyini üçün məbləğlər alınır:

1. Həllolunan quru maddələrin təyini (refraktometrik üsul) - 10,0 manat

2. Küllülüyün və qələviliyin təyini -15,0 manat

3. Titrlənən turşuluğun təyini – 14,0 manat

4. Mineral qarışıqların təyini – 10,0 manat

5. Qida və qeyri qida məhsullarında ağır metalların (Cu, Zn, Pb, Fe, Ni, Cr, Co, Hg, Cd,

As, Sn, Mn) atom - absorbsiya üsulu ilə təyini - 25,0 manat

6. Xromatomasspektrometrik üsulu ilə - 125,0 manat

İxrac zamanı bank əməliyyatlarının aparılması qaydaları isə Mərkəzi Bankın ―Azərbaycan

Respublikasinda nağdsiz hesablaşmalar və pul köçürmələri haqqında təlimat‖ı ilə (Əlavə 9. 34-

cü bənd) tənzimlənir.

4.6. İnformasiyanın əlçatanlığı

Tədqiqat zamanı nar məhsullarının ixracı üçün lazım olan sertifikatlar barədə rəsmi

qurumların saytlarında yerləşdirilən informasiya səviyyəsinin qiymətləndirilməsi də aparılıb. Bu

zaman sertifikatları verməyə səlahiyyətli orqanların rəsmi saytlarının mövcudluğu, lazım olan

qanunların, Nazirlər Kabinetinin və Tarif (Qiymət) Şurasının qərarlarının saytda yerləşdirilib-

yerləşdirilməməsi vəziyyəti araşdırılıb. Eyni zamanda, bu sənədlərin (əgər səlahiyyətli orqanların

rəsmi saytlarında olmazsa) hardan əldə oluna bilməsi də informasiya əlçatanlığının

qiymətləndirilməsi cədvəlinə daxil edilib.

40

№ Sertifikatın

adı

Səlahiyyətli

orqan

Sertifikatın

alınması

proseduru

barədə

informasiya

Qeyd

1

.

Gigiyenik

sertifikat

Səhiyyə

Nazirliyinin

Gigiyena və

Epidemologiy

a Mərkəzi

yoxdur Gigiyena və Epidemologiya Mərkəzinin saytı yoxdur.

Səhiyyə Nazirlıyinin saytında (www.sehiyye.gov.az) isə

Nazirlər Kabinetiniun yalnız 2009-cu ildən sonrakı

qərarları yerləşdirilib. ―Yeyinti məhsullarına verilən

uyğunluq, gigiyenik sertifikatlarının və baytarlıq

şəhadətnaməsinin formasının və uyğunluq, gigiyenik

sertifikatlarının və baytarlıq şəhadətnaməsinin verilməsi

qaydalarının təsdiq edilməsi haqqında‖ NK-nın 25

sentyabr 2007-ci il, 142 saylı qərarı

http://www.e-qanun.az/files/framework/data/13/c_f_13598.htm

http://azstand.gov.az/index.php?id=27&sub_id=123&sid=118&lang

=3 http://vescc.az/Default.aspx?task=Browser&did=20518&lid=1

linklərindən əldə etmək olar.

Nazirliyin saytında eyni zamanda, xidmət haqqı barədə

Tarif Şurasının qərarı da yerləşdirilməyib. Ümmuiyyətlə,

Tarif Şurasının belə bir sənədi mövcud olmasa da,

Mərkəz çox güman ki, özünün təsdiqlədiyi daxili sənəd

əsasında xidmət haqları hesablayır.

2

.

Uyğunluq

sertifikatı

Standartlaşdır

ma,

Metrologiya

və Patent üzrə

Dövlət

Komitəsi

Qismən Komitənin saytından uyğunluq sertifikatının verilməsi

http://azstand.gov.az/index.php?id=27&sub_id=123&sid

=118&lang=3 qaydalarını əldə etmək olar. Xidmər

haqları haqqında isə heç bir məlumat yerləşdirilməyib.

Bu məlumatı

http://rusum.az/tarif_komiteler_standartlasma.php

linkindən və ya Tarif Şurasının saytından əldə etmək

olar: http://www.tariff.gov.az/?/az/resolution/view/52/

41

3

.

Mənşə

sertifikatı

İqtisadi İnkişaf

Nazirliyi

yanında

İstehlak

Bazarına

Nəzarət üzrə

Dövlət

Xidmətinin

nəzdində

İstehlak

Mallarının

Ekspertizası

Bürosu MMC

Qismən Büronun saytında (www.ekspertiza.az) ―Azərbaycan

Respublikasının gömrük ərazisindən mal çıxarılarkən

zəruri olduqda və bu müvafiq müqavilələrdə

(sazişlərdə), normativ-hüquqi aktlarda və ya Azərbaycan

Respublikasının beynəlxalq müqavilələrində

(sazişlərində) nəzərdə tutulduqda malın mənşəyi

haqqında sertifikat verilməsi qaydalari‖

yerləşdirilməyib. Həmin sənədi

http://e-

qanun.az/files/framework/data/10/c_f_10976.htm

linkindən əldə etmək olar. Ancaq büronun saytının

―Müraciətlər‖ menyusunun ―Ən çox verilən suallar

submenyusunda ‖ sual-cavab şəklində mənşə

sertifikatının alınması üçün lazım olan sənədlər, eyni

zamanda ödənilməli dövlət rüsumunun məbləği (20

manat) açıqlanır. Bu menyunu tapmaq üçün mütləq

saytda xeyli işləmək lazımdır, çunki birbaşa ama

səhifədə yerləşdirilməyib. Ana səhifədə “İstehlak

Mallarının Ekspertizası Bürosu tərəfindən sahibkarlıq

subyektləri üçün göstərilən xidmətlər və bu fəaliyyətdən

istifadə üçün tələb olunan sənədlər barədə məlumat” adlı

ayrıca yerləşdirilmiş menyunu tıklayanda isə mənşə

sertifikatın verilməsi qaydası açılır. Azərbaycan

Respublikasinin Tarif (Qiymət) Şurasının ―İqtisadi

İnkişaf Nazirliyi yanında İstehlak Bazarına Nəzarət üzrə

Dövlət Xidməti tərəfindən hüquqi və fiziki şəxslərə

mənşə sertifikatının verilməsi tariflərinin tənzimlənməsi

barədə‖ (30 aprel 2008-ci il, Qərar №3) Qərarında

müxtəlif mallar üçün malın pariyasına verilən mənşə

sertifikatının tarifləri müəyyənləşdirilib. Bu sənəd

42

büronun saytına yerləşdirilməyib. Onu Tarif (Qiymət)

Şurasının saytından əldə etmək mümkündür:

http://www.tariff.gov.az/?/az/resolution/view/62/

4

.

Fitosanitar

sertifikat

Azərbaycan

Respublikası

Kənd

Təsərrüfatı

Nazirliyinin

yanında

Dövlət

Fitosanitar

Nəzarəti

Xidməti

yoxdur Dövlət Fitosanitar Nəzarəti Xidmətinin saytı işləmir,

Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin saytında isə fitosanitar

sertifikatın verilməsi qaydaları yoxdur, yalnız rüsum və

xidmət haqqıları yerləşdirilib.

http://www.agro.gov.az/index.php?cat=79&ses=e4105

Fitosanitar sertifikatın verilməsi qaydalarını isə

http://www.e-

qanun.gov.az/print.php?internal=view&target=1&docid

=12610&doctype=0 linkindən əldə etmək olar.

5

.

Təsdiqedici

kod

nömrəsi

Azərbaycan

Respublikası

İqtisadi İnkişaf

Nazirliyi

Var ―Azərbaycan Respublikasından Avropa İttifaqı

ölkələrinə ixrac edilən şərab və şərab məhsullarının

meyvə və tərəvəz şirələrinin keyfiyyətinə nəzarətin

həyata keçirilməsi qaydaları‖ İstehlak Mallarının

Ekspertizası Bürosu MMC-nin saytında

(www.ekspertiza.az) yerləşdirilib:

http://www.ekspertiza.az/index.php/qanunvericilik/qayd

alar/145-avropa

Eyni zamanda, büronun saytının ―Müraciətlər‖

menyusunun ―Ən çox verilən suallar submenyusunda ‖

sual-cavab şəklində təsdiqedici kod nömrəsinin alınması

üçün lazım olan sənədlər açıqlanır.:

http://www.ekspertiza.az/index.php/muracietler/faq

6

.

Keyfiyyət

sertifikatı

Azərbaycan

Respublikası

İqtisadi

İnkişaf

Nazirliyi

Var Avropa İttifaqı ölkələrinə yeyinti məhsullarının

ixracı zamanı keyfiyyət sertifikatlarının verilməsi

qaydasının və sertifikatların nümunəsinin təsdiq

edilməsi barədə NK-nın qərarı (№ 135) yerləşdirilib:

http://www.ekspertiza.az/index.php/qanunvericilik/es

43

Cədvəl 3. İnformasiyanın əlçatanlığının qiymətləndirilməsi

asnameler/149-avropa-ittifaq-lklrin-yeyinti-

mhsullarnn-ixrac-zaman-keyfiyyt-sertifikatlarnn-

verilmsi-qaydasnn-v-sertifikatlarn-nmunsinin-tsdiq-

edilmsi-bard-arnk-qrar-135

Eyni zamanda, büronun saytının “Müraciətlər”

menyusunun “Ən çox verilən suallar submenyusunda

” sual-cavab şəklində keyfiyyət sertifikatının alınması

üçün lazım olan sənədlər, eyni zamanda ödənilməli

dövlət rüsumunun məbləği (20 manat) açıqlanır:

http://www.ekspertiza.az/index.php/muracietler/faq

44

5. Toplanmış statistik baza əsasında xərclərin hesablanması və qiymətləndirmə

Metodologiyaya uyğun olaraq ixrac prosedurları zamanı hər bir sertifikatın

alınmasına şirkət (faktiki) və dövlət qurumları (qanunvericlikdə təsbit olunan) tərəfindən

sərf olunmuş vaxt, şirkətlərin ödədiyi rəsmi rüsum və xidmət tarifləri, qeyri-rəsmi

ödənişlər cədvəl şəklinə salınıb. Hər bir mərhələ üzrə cədvəldə əkc olunmuş vaxt sərfi

tədqiqatın ―İxrac prosesinin mərhələlər üzrə araşdırılması‖bölməsində verilmiş

sxemlərdə göstərilən addımlara sərf olunan vaxtın cəmidir. Vaxt sərfinin manatla ifadə

olunması zamanı nar məhsulları istehsalı sektorunda fəaliyyət göstərən müəssisələrdəki

orta əmək haqqı (sorğunun nəticələri əsasında) əsas götürülüb.

Sıra Göstəricilər Şirkət

tərəfind

ən sərf

olunan

vaxt

(saatla)

Dövlət

qurumlarını

n ixrac

prosedurları

na sərf

etdiyi vaxt

(saatla),

qanunvericil

ik/faktiki

Şirkətin

və dövlət

qurumlar

ının ixrac

prosedurl

arına

birgə sərf

etdiyi

vaxt, saat

Rəsmi

ödənişlər

(manatla)

Qeyri-rəsmi

ödənişlər

(manat)

1. Gigiyenik

sertifikatın

alınmasına

sərf olunan

vaxt

6 80/16 86/22 52 50

2. Uyğunluq

sertifikatının

alınmasına

sərf olunan

vaxt

8 80/24 88/32 234 Məlumat

yoxdur

3. Fitosanitar 14 24/20 38/34 15 30-40

45

sertifikatının

alınmasına

sərf olunan

vaxt

4. Mənşə

sertifikatının

alınmasına

sərf olunan

vaxt

6 24/20 30/26 44 50-70

5. Təsdiqedici

kod

nömrəsinin

alınmasına

sərf olunan

vaxt

3 24/20 27/23 Məlumat

yoxdur

6. Keyfiyyət

sertifikatının

alınmasına

sərf olunan

vaxt

18 24/20 42/38 20 Məlumat

yoxdur

7. Gömrük

prosedurları

na sərf

olunan vaxt

12 16/16 28/28 150 50-100

8. Cəmi 67 272/136 - 515 250-yə yaxın

9. Əlavə vaxt,

25%

17 -

10. Cəmi 84 272/136 356/220 515

11. Orta əmək

haqqı (1

1.7 1.7 1.7 1.7

46

saata düşən)

12. Vaxt sərfinin

manatla

ifadəsi

143 462/231 605/374 -

Qeyd: Dövlət strukturları tərəfindən ixrac prosesinə və sertifaktların verilməsi proseduruna

sərf olunan vaxtı və insan resurslarını dəqiq hesablamaq mümkün deyil. Müxtəlif sertifikatların

verilməsinin tənzimləyən qanunvericlik aktlarında nəzərdə tutulur ki, dövlət qurumlarının

əməkdaşları analiz üçün məhsuldan nümunə götürməli və istehsal prosesinə yerində baxış

keçirməlidirlər. Bu da ezamiyyə xərclərini qaçılmaz edir. Və bu cür işlərin yerinə yetirilməsi eyni

zamanda, laboratoriya analiz və sınaqlarının aparılması bir işçinin iştirakı ilə məhdudlaşmır.

Bunları nəzərə alaraq yuxarıdakı cədvəldə dövlət strukturlarının qanunvericliyə uyğun olaraq

prosedurların həyata keçirilməsinə sərf etdikləri maksimum vaxt həddi əsas götürülüb.

Cədvəl məlumatlarının müqayisəli təhlili göstərdi ki, Aİ ölkələrinə məhsul ixracı

prosedurunun hər bir mərhələsinin rəsmiləşdirilməsinə və həyata keçirilməsinə sərf olunan

vaxtın böyük hissəsi dövlət qurumlarının payına düşür.

Diaqram1. İxrac proseduruna şirkətlər və dövlət qurumları tərəfindən mərhələlər üzrə sərf onunan vaxt

(saatla)

47

İxrac prosedurlarına şirkətlərin və dövlət qurumlarının timsalında ümumi vaxt sərfini isə

aşağıdakı Diaqram 2-dən izləmək mümkündür. Göründüyü kimi prosesə dövlət orqanlarının

sərf etdiyi vaxt şirkətləri 3 dəfədən artıq üstələyir.

Diaqram 2. İxraca dövlət qurumlarının və şirkətlərin ümumi vaxt sərfi

Cədvəl məlumatlarından göründüyü kimi, Avropa Birliyi ölkələrinə 20 ton nar şirəsinin

ixracının təşkili və həyata keçirilməsi xərcləri 658 manat (143 vaxt sərfi + 515 manat rəsmi

ödənişlər) məbləğində qiymətləndirilib. Qeyri-rəsmi ödənişləri də nəzərə alsaq, bu xərclər

900 manata çatır.

Hesablamalar zamanı dövlət qurumlarının ixracın sənədləşdirilməsi ilə bağlı öz

funksiyalarını yerinə yetirməsinə çəkilən xərclər isə 462 manat (20 ton nar şirəsinin ixracı

timsalında) məbləğində qiymətləndirilib. Şirkətləri analoji prosedurlara sərf olunan vaxtı isə

143 manat təşkil edib.

Bununla yanaşı, nəzərə alsaq ki, qanunvericlik müxtəlif prosedurların icrası ilə bağlı

yuxarı hədd müəyyənləşdirir, onda əksər hallarda faktiki vaxt xərclərinin daha az müddətə

başa gəldiyini görmək olar. Bu da həmin xərclərin 462 manat əvəzinə 231 manat məbləğində

qiymətləndirilməsinə imkan verir.

20 ton nar şirəsinin ixracı zamanı bütün maraqlı tərəflərin ixracla bağlı ümumi xərcləri

isə 1120 manat (605 manat ümümu vaxt sərfi xərcləri + 515 manat rəsmi ödənişlər) təşkil

edir. Qeyri-rəsmi ödənişləri də nəzərə alsaq, bu rəqəm 1370 manata bərabər olar.

48

Diaqram 3. İxraca çəkilən ümumi xərclər

Hesablamaların nəticələrinə uyğun olaraq Avropa İttifaqı ölkələrinə nar məhsullarının

ixracı vəziyyətini prosesə çəkilmiş xərclər və sərf olunmuş vaxt nöqteyi-nəzərindən nisbətən

əlverişli kimi qiymətləndirmək mümkündür. Bundan əvvəlki tədqiqat zamanı balıq yeminin

idxalı prosesində qeyri-rəsmi ödənişlərin böyük rəqəm təşkil etdiyinin aşkara çıxarılmasını

nəzərə alsaq, ixrac zamanı bu göstəricnin xeyli az, ümumi xərclərin 18%-ni təşkil etdiyini

görürük.

Ümumi xərclərin böyük rəqəmlə ifadə olunmadığını nəzərə alaraq belə qənaətə

gəlmək mümkündür ki, bu ödənişlər ixracın həyata keçirilməsinə hansısa ciddi inzibati

maneə yaratmır.

49

İxracla bağlı əməliyyatların bir spesifik əlamətini də qeyd etmək lazımdır ki, bu xərclərə

bəzi istehsalla bağlı, ixracla birbaşa əlaqəsi olmayan xərclər də daxil edilib. Məsələn,

Gigiyenik və Uyğunluq sertifikatlarının alınması.

50

6. Standartlaşma və sertifikatlaşma ilə bağlı Aİ-nin tələblərinin reallaşdırılması

sahəsində dövlət səviyyəsində görülən işlər və faktiki vəziyyətin

qiymətləndirilməsi

Aİ-yə qida məhsulları ixracına qoyulan tələblər ilk növbədə, 1963-cü ildə Dünya Səhiyyə

Təşkilatı və BMT-nin Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatının birgə əməkdaşlığı sayəsində arzaq

məhsullarının keyfiyyət standartlarının hazırlanmasında köməkçi rol oynaması məqsədilə əsası

qoyulmuş ―Alimentarius Kodeksi‖ Komissiyası ilə bağlıdır. Komissiya 48 ildir ki, istehlakçıların

sağlamlığının qorunması və ərzaq məhsulları ticarətində ədalətli rejimin yaradılması məqsədilə

qida məhsulları sahəsində beynəlxalq standartlar müəyyənləşdirir. Bundan əlavə, ərzaq

təhlükəsizliyini tənzimləmək və ölkələr arasında ticarət dövriyyəsini sadələşdirmək məqsədilə

Aİ-nin qida məhsullarına ümumi tələblərini əks etdirən bir çox direktivləri qəbul olunub. Eyni

zamanda, qida məhsullarının təhlükəsizliyinin idarəedilməsi sisteminin beynəlxalq standartları –

HACCP hazırlanıb. Bu standartlar sistemi əsasında bir çox aparıcı Avropa ölkələri öz

standartlarını (məsələn, İngiltərənin BRC, Almaniyanın HDE və Fransanın FCD təşkilatlarının

birgə işi olan İFS (İnternational Food Standart) və sair) hazırlayıblar ki, bunların içərisində

Avstriyanın İSO-22000 standartı daha geniş yayılıb. HACCP-ın bütün tələblərinə cavab verən

İSO-22000 standartı məhsulun yetişdirilməsindən, ona edilən aqrotexniki qulluqdan başlayaraq,

emal və istehsal prosesinin bütün mərhələlərində ərzağın keyfiyyətinin yoxlanılmasına və

təhlükəsizliyinə təminat verir.

Avropa İttifaqı ölkələrinə qida məhsulları ixracının təşkili və ildən-ilə artırılması üçün

problemlərin aşkara çıxarılması, Avropa ölkələrinin tələblərinin öyrənilməsi məqsədilə Prezident

və dövlət qurumları səviyyəsində bir çox addımlar atılıb. Ölkə qanunvericiliyinin Avropa

ölkələrinin tələblərinə uyğunlaşdırılması, sahibkarlarlıq mühitinin münbitləşdirilməsi,

işadamlarının maarifləndirilməsi, potensial alıcıların ölkəmizə cəlbi, bir sözlə, ölkənin ixrac

qabiliyyətinin artırılması məqsədilə İqtisadi İnkişaf Nazirliyi ilə yanaşı paralel tədbirlərin

aparılması üçün 2003-cü Azərbaycanda İxracın və İnvestisiyaların Təşviqi Fondu (AZPROMO)

təsis edilib. Fond ölkə sahibkarlarının ixrac potensialının artırılmasında, investisiya imkanlarının

genişləndirilməsində, potensial tərəfdaşların tapılmasında və birgə əməkdaşlıq layihələrinin

həyata keçirilməsində sahibkarlara praktiki kömək göstərib. Qanunvericlik aktlarında müvafiq

51

dəyişiklik və əlavələr edilməklə yanaşı ―2008-2015-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında

əhalinin ərzaq məhsulları ilə etibarlı təminatına dair Dövlət Proqramı‖nda illər üzrə məqsədlər

müəyyənləşdirilib və dövlət qurumlarının qarşısına ixrac potensialından maksimum istifadə

olunması üçün vəzifələr qoyulub.

―Azərbaycan Respublikasında idxal-ixrac əməliyyatlarının tənzimlənməsi qaydalarının

təkmilləşdirilməsi sahəsində əlavə tədbirlər haqqında‖ Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 14

may 2010-cu il tarixli Fərmanı ilə özəl sektorda fəaliyyət göstərən sahibkarlar tərəfindən

bağlanmış müqavilələrin İqtisadi İnkişaf Nazirliyində ekspertizadan və qeydiyyatdan keçirilməsi

proseduru ləğv edilib, ixrac zamanı mal (xidmət və əqli mülkiyyətin) satışında onların haqlarının

qabaqcadan ödənilməsi, yaxud geri çağırılmayan akkreditiv olması yolu ilə və ya birinci dərəcəli

bankların zəmanəti əsasında həyata keçirilməsi məhdudiyyəti aradan qaldırılıb, idxal-ixrac

əməliyyatları aparılan zaman tələb olunan sənədlərin bəziləri siyahıdan çıxarılıb. Belə ki, idxal-

ixrac əməliyyatlarının həyata keçirilməsi zamanı riayət edilən prosedurlardan 1-i ləğv olunub, bu

səbəbdən ixrac proseduruna sərf olunan vaxt 3 gün azalıb.

Eyni zamanda, Dövlət Proqramına uyğun olaraq İstehlak mallarının ekspertizası Bürosu

MMC yaradılıb, İqtisadi İnkişaf Nazirliyi yanında Antiinhisar Siyasəti və İstehlakçıların

Hüquqlarının Müdafiəsi Dövlət Xidmətində yeyinti məhsullarının keyfiyyət və təhlükəsizliyinə

nəzarət üzrə yeni laboratoriya istifadəyə verilib, nazirlik tərəfindən ―Qeyri-neft məhsullarının

ixracının stimullaşdırılmasına dair Tədbirlər Planı (2011-2013)‖ layihəsi hazırlanaraq Nazirlər

Kabinetinə təqdim olunub.

Ancaq buna baxmayaraq bu sahədə problemlər yenə də qalmaqdadır. Faktiki olaraq

müəssisələr daxili bazara bəzən məhsulun keyfiyyətinə o qədər də yüksək tələblər nəzərdə

tutmayan dövlət standartlarından aşağı məhsullar buraxırlar. Daxili bazarda nəzarəti həyata

keçirən İİN-nin yanında Antiinhisar Siyasəti və İstehlakçıların Hüquqlarının Müdafiəsi Dövlət

Xidməti tərəfindən keyfiyyətsiz məhsulların ticarət obyektləruində aşkarlanıb məhv edilməsi

52

artıq ənənəvi hala çevrilib.

Xaricə ixrac olunan məhsulları isə, bizim standartlara, laboratoriyalara və onların

əməkdaşlarına inamı olmayan əcnəbi alıcılar öz ölkələrinin akkreditasiya olunmuş

laboratoriyalarında yoxlayır və buna uyğun olaraq sənədlərlə təmin edirlər. Bu mexanizm

Avropa və Amerika istiqamətli ixrac üçün xarakterikdir. MDB ölkələrinə nar məhsulları sadə

sxem üzrə (təsdiqedici kodsuz və Keyfiyyət sertifikatsız) ixrac olunur. Nəticədə sertifikatlaşma

üzrə müxtəlif dövlət qurumlarının yayğın, koordinasiya olunmayan işi nəticəsində müxtəlif

ölkələrə keyfiyyətsiz məhsullar ixrac olunur. Rusiyada, Ukraynada keyfiyyətsiz Azərbaycan nar

şirələrinin satışdan çıxarılması barədə bu ölkələrin rəsmi qurumlarının saytlarında2 kifayət qədər

məlumat tapmaq olar.

1 (http://ripi-test.ru/node/688, http://inter.ua/forum/viewtopic.php?f=11&t=10&start=90,

http://yutu.customs.ru/ru/reviews/index.php?id695=29476, http://localka.com.ua/100-5-ka-

proizvoditelej-nekachestvennogo-granatovogo-soka.html,

http://www.bagnet.org/news/prosperous-min/ugol_potreb/2011-06-02/133045)

İİN-nin 2010-cu il üzrə fəaliyyəti haqda hesabat”dan1:

- İl ərzində mənşəyi məlum olmayan, saxlama müddəti ötmüş, qanunvericiliyə uyğun olaraq

sertifikatlaşdırılmalı olan, lakin sertifikatlaşdırılmamış, etiketləşdirilməsi, keyfiyyət və

təhlükəsizlik göstəriciləri normativ sənədlərin tələblərinə uyğun olmayan ərzaq və qeyri-ərzaq

mallarının, satışının qarşısının alınması məqsədi ilə 2092 yoxlama həyata keçirilmiş və 1758

halda mövcud qanunvericiliyin tələblərinin pozulduğu aşkar edilmişdir.

- 2010-cu ildə 135,0 ton mineral sular və sərinləşdirici içkilər (müxtəlif sular,

limonadlar, meyvə şirələri və s.) dövriyyədən çıxarılmış, bu məhsulların 85,7 tonu müvafiq

qaydada məhv edilmiş, 49,2 tonu normativ sənədlərin tələblərinə uyğunlaşdırıldıqdan sonra satışa

qaytarılmış, 0,1 tonu ilə bağlı isə araşdırma aparılır.

53

7. Tapıntılar

Tədqiqat nəticəsində aşağıdakı tapıntılar aşkara çıxarılıb:

1. İxrac prosedurlarına şirkətlər tərfindən sərf olunan vaxt, rəsmi rüsum və xidmət tarifləri

xərcləri Aİ-yə ixrac olunan məhsulun dəyərinin təxminən 2.7%-ni təşkil edir (Aİ-yə ixrac

olunan nar şirəsinin 1 litri 2.20 dollara satılır. Hesablamalar zamanı bu rəqəm əsas

götürülüb). Beynəlxalq təcrübəyə görə şirkətlərin ixrac xərcləri məhsulun dəyərinin 1%-i

civarında olur.

2. “Yeyinti məhsulları haqqında” qanunun 14-cü maddəsi “Yeyinti məhsullarının

idxalı və ixracı” adlandırılsa da, bu maddədə ixracla bağlı məlumatın olmaması.

3. Nar məhsullarının ixracı ilə məşğul olan müəssisələrin heç birində standartlar,

sanitariya-gigiyena norma və normativlərinin olmaması. Müəssisənin təmsilçiləri bu

norma və normativləri necə (elektron, çap məhsulu) və hardan əldə edəcəklərini

bilmirlər. Ancaq ―Sanitariya-epidemioloji salamatlıq haqqında‖ qanunda sanitariya

normaları və qaydalarının, gigiyena normativlərinin hökmən nəşr olunması və sərbəst

yayılmalı olması şərti (Maddə 3) qoyulub.

4. Uyğunluq və Mənşə sertifikatlarının verilməsi zamanı aparılan laborator analizlərə

görə ödənilən xidmət haqlarının məhsulun miqdarına (müvafiq olaraq istehsalın və

ixracın həcminə) görə faiz nisbətində müəyyənləşdirilir ki, bu da beynəlxalq

tələblərə cavab vermir. Dünya Ticarət Təşkilatının tələblərində bu tip xidmət haqları

tariflərinin müəyyənləşdirilməsi zamanı istehsalın və ixracın məbləğinin deyil, görüləcək

işin həcminin əsas götürülməsi tövsiyə olunur. Eyni zamanda, Gigiyenik və Keyfiyyət

sertifikatların verilməsi tarifləri qanuna zidd olaraq daxili qərarla tənzimlənir.

5. “2008-2015-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında əhalinin ərzaq məhsulları ilə

etibarlı təminatına dair Dövlət Proqramı”nda nəzərdə tutulan vəzifələrin tam

yerinə yetirilməməsi. Bunlar:

a) optimal sertifikatlaşdırma, laborator müayinə, sınaq, analiz üsullarının, qida

məhsullarının istehsalına və satışına səmərəli nəzarət mexanizminin seçilməsi,

b) beynəlxalq standartların bazasında yeni milli standartların qəbulu ilə bağlıdır.

54

6. Azərbaycandan AB ölkələrinə imtiyazlı şərtlərlə məhsul ixracının ilbəil azalması.

İqtisadi İnkişaf Nazirliyinin rəsmi məlumatına görə, indiyədək HACCP-nin

tələblərinə cavab verən 28 müəssisəyə məhsullarının AB-yə ixracı üçün təsdiqedici

kod nömrələri verilib. Azərbaycan 2009-cu ilin yanvarından AB-yə imtiyazlı ixraca

imkan verən GSP+ rejiminə qoşulub. Ancaq elə rəsmi səviyyədə AZPROMO-nun

saytında edilən etirafa görə, “Təəssüflər olsun ki, ölkəmizdə son illər GSP+dən

istifadə səviyyəsi hər il daha da aşağı düşür”. 3

7. Azərbaycan Respublikasında istehsala tətbiq olunan standartların əsasən keçmiş

SSRİ məkanındakı bəzi respublikalarda keçərli olması, beynəlxalq standartlardan,

hətta çox vaxt Rusiada qəbul olunmuş QOST-lardan geri qalması. Məsələn, Səhiyyə

Nazirliyinin qəbul etdiyi ―Qida məhsullarının təhlükəsizliyinə və qida dəyərliliyinə

gigiyenik tələblər (Sanitariya-epidemoloji qaydalar və normativlər)‖ Rusiyanın 2001-ci

ildə qəbul etdiyi normativlərin tərcümə edilib təsdiq olunmuş variantıdır. Sənədə yeganə

əlavə 2007-ci ildə Azərbaycandan AB ölkələrinə ixrac olunan findıqda aflatoksinin

miqdarının yüksək olmasının aşkarlanması səbəbindən məhsulların geri qaytarılmasından

sonra edilib. Bu, bir vərəqlik, ―Avropa İttifaqı ölkələrinə ixrac edilən və oradan idxal

olunan bəzi məhsullarda aflatoksinin yol verilən miqdarı‖ adlı cədvəldir.

8. Qida məhsulları istehsal edən yerli müəssisələrin əksəriyyətində texniki şərtlərə,

keyfiyyəti idarəetmə sisteminə əməl edilməməsi, lazımi analizləri aparmağa imkan

verən laboratoriyaları əldə etmək üçün vəsaitin olmaması.

9. Beynəlxalq akkreditasiyadan keçmiş, analizlərinin nəticələrinə xarici partnyorların

inamı olan müstəqil laboratoriyaların yoxluğu və mütəxəssis çatışmazlığı.

10. Sertifikatların verilməsinə və keyfiyyətə nəzarət olunmasına səlahiyyəti olan dövlət

qurumlarının çoxluğu. 5 sertifikatın və 1 təsdiqedici kodun verilməsi ilə 4 dövlət

qurumu məşğul olur. Hətta təsdiqedici kodun, Mənşə və Keyfiyyət sertifikatlarının

verilməsinə məsul olan İqtisadi İnkişaf Nazirliyinə qısa müddətdə ayrı-ayrılıqda 3 dəfə

müraciət etmək tələb olunur.

3 http://www.azpromo.az/AZExportGSP.html

55

11. Qida məhsullarının istehsalı ilə məşğul olan biznesə müasir laboratoriyaları almaq

üçün bankların, kredit təşkilatlarının kredit xəttinin açılmasında maraqlı olmaması.

Çünki bu halda laboratoriyaların qurulması qida təhlükəzliyini təmin etməklə yanaşı

şirkətin faktiki xərclərini artırsa da, istehsal gücü artmadığından vəsaitin qaytarılmasına

təminat az olur.

12. Biznesin müəssisələrdə avadanlıqları yeniləməyə və laboratoriya almağa maraqlı

olmaması. Bu, dövlət strukturları tərəfindən keyfiyyətə ciddi nəzarətin olmamasından,

eyni zamanda, mövcud qanunvericlik aktlarının biznesin cavabdehlik daşımamasına

imkan yaratmaslndan və bu tip xərclərin məhsulun maya dəyərini artırmasından

qaynaqlanır.

56

8. Təkliflər, onların məzmunu və təsirlərinin qiymətləndirilməsi

№-si Təkliflər Məzmun Təsirlər

1. Qida məhsullarının

Avropa İttifaqına

ixracı zamanı

Mənşə, Keyfiyyət

sertifikatlarının və

Təsdiqedici kod

nömrəsinin

verilməsi üçün

İqtisadi İnkişaf

Nazirliyində

Vahid Pəncərənin

yaradılması

Mənşə, Keyfiyyət

sertifikatlarının,

Təsdiqedici kod

nömrəsinin alınması

zamanı şirkətlər və

dövlət qurumları

tərəfindən sərf olunan

vaxtın çoxluğu,

sənədlərin təkrar təqdimi

Vahid Pəncərə

prinsipinin tətbiqinin

zərurliyini artırır.

1. 1. Əvvəllər müəssisələrin Mənşə

sertifikatı, təsdiqedici kod və Keyfiyyət

sertifikatı almaq üçün sadalanan

ardıcıllıqla ayri-ayrılıqda müraciət

etməsinə və təkrarlanan sənədlərin

təqdim olunmasına ehtiyac qalmayacaq.

Bu da şirkətlərin ixraca sərf etdikləri

xərcləri 0.4% azaldacaq.

2. ―2008-2015-ci illərdə Azərbaycan

Respublikasında əhalinin ərzaq

məhsulları ilə etibarlı təminatına dair

Dövlət Proqramı‖nda nəzərdə tutulan

vəzifə - Yeyinti məhsullarının

təhlükəsizliyinə və keyfiyyətinə nəzarət

sahəsində paralelçiliyin aradan

qaldırılması və qanunvericili

k bazasında zəruri dəyişikliklərin həyata

keçirilməsi reallaşacaq4.

3. Təsdiqedici kod nömrəsi və Keyfiyyət

sertifikatının verilməsi zamanı təkrar

laborator analizlərin aparılmasına ehtiyac

qalmayacaq.

4. Şirkətlərin ixrac icazəsinə sərf

etdikləri ümumi vaxt Vahid Pəncərə

səbəbindən 26 % azalaraq 62 saata

düşəcək, pulla ifadədə isə 143 manatdan

4 Bax Əlavə 9.1

57

105 manata qədər azalacaq. Bununla

yanaşı, dövlət qurumlarının ixrac

prosedurlarına sərf etdikləri ümumi vaxt

36 saata yaxın, pul ifadəsində isə 61

manat azalacaq.

2. Mənşə və

Uygunluq

sertifikatarının

verilməsinin

xidmət haqqı

tariflərinə

yenidən

baxılması,

tariflərin təyin

olunmasına

yanaşma

prinsipinin

dəyişdirilməsi.

Eyni zamanda,

Gigiyenik və

Keyfiyyət

sertifikatlarının

və Təsdiqedici

Kodun verilməsi

zamanı tətbiq

olunan tariflərin

daxili qərarla

deyil, Tarif

(Qiymət) Şurası

tərəfindən

Tarif (Qiymət) Şurasının

müvafiq qərarına uyğun

olaraq Uyğunluq

sertifikatının verilməsi

zamanı rüb ərzində

satışın həcminə görə

(manatla) tariflər

müəyyənləşdirilib.

Şuranın bir başqa -

Mənşə sertifikatının

verilməsi tariflərini

tənzimləyən qərarına

görə isə, tariflər ixrac

olunan məhsulun

həcminə (tonla) görə

hesablanır.

Əslində, beynəlxalq

standartlara görə, tariflər

müvafiq dövlət orqanı

tərəfindən görülən işin

həcminə görə müəyyən

edilməlidir.

―Tənzimlənən qiymətlər

haqqında‖ qanunun 3 –cü

maddəsinin

1. Bu dəyişikliyin edilməsi ilk növbədə,

ixracçıların öz xərclərini qabaqcadan

hesablamaq və planılaşdırmaq imkanı

verərdi. Eyni zamanda, ixracçını xərcləri

0.3% aşağı düşərdi. Beləliklə, ixrac

prosedurlarına sirkətlərin çəkdikləri

xərclərin malın dəyərində payı 0.7 %

azalacaq (Azalmanın 0.4 faizi Vahid

Pəncərənin tətbiqi, 0.3 faizi isə 2-ci

təklifin reallaşması nəticəsində baş

tutacaq)

2. Eyni zamanda, bu prinsip özündə

beynəlxalq yanaşmanı ehtiva etdiyindən

Dünya Ticarət Təşkilatının da

tələblərindəndir.

3. İkinci təklifin reallaşması tarif

siyasətindəki boşluğun aradan

qaldırılmasına imkan verərdi.

58

tənzimlənməsi.

(Tənzimlənən

qiymətlərin tətbiqi

dairəsi) 3.1.bəndində

göstərlilb ki, tənzimlənən

qiymətlər təbii inhisar,

dövlət inhisarı və

inhisarçı qiymətin əmələ

gəlməsi subyektlərinin

məhsullarına (mallarına,

işlərinə, xidmətlərinə),

habelə Azərbaycan

Respublikasının

qanunvericilik aktları ilə

qiymətləri dövlət

tənzimlənməsinə aid

edilmiş digər məhsullara

(mallara, işlərə,

xidmətlərə) tətbiq edilir.

Məhz buna görə də

Gigiyenik və Keyfiyyət

sertifikatların verilməsi

zamanı alınan xidmət

tarifləri Tarif (Qiymət)

Şurasının qəaraları ilə

müəyyənləşdirilməlidir

3. Milli

standartların

təkmilləşdirilməsi

Əsasən köhnə QOST- a

uyğun olan milli

standartlar HACCP

prinsiplərinin ardıcıl

1. Bu, qida məhsullarının keyfiyyətinin

tədricən yüksəlməsinə, daxili bazara

çıxarılan məhsulla xaricə satılan

məhsulun keyfiyyətinin

59

tətbiqi sayəsində daha da

təkmilləşəcək.

yaxınlaşdırılmasına, son nəticədə ikili

standartlardan tədricən imtinaya imkan

yaradar.

2. Müxtəlif nazirlikləri və onların

aidiyyatı qurumlarını norma və

standartların təkmilləşdirilməsinə

istiqamətləndirər.

4. Standartlara,

sanitariya-

gigiyena norma

və normativlərinə

əlçatanlığın təmin

olunması

Bu standartların, norma

və normativlərin

broşürlər şəklində çap

olunub yayılması,

əlaqədar orqanların rəsmi

saytlarında və digər

populyar saytlarda

yerləşdirilməsi, TV-lərdə

reklam roliklərinin

verilməsi.

1. Sahibkarların məlumatlılıq səviyyəsi

artar, maarifləndirmə sayəsində prosesin

şəffaflığı yüksələr.

2. Sahibkarlar qanunvericlik

çərçivəsində öz öhdəlikləri barəsində

daha məlumatlı olarlar.

5. Keyfiyyətə

nəzarət

analizlərinin

aparılmasına

imkan verən

müstəqil

laboratoriyaların

yaradılması,

mütəxəssislərə

təlim və

treninqlərin

keçilməsi

Müvafiq Dövlət

Proqramları çərçivəsində

bu tip laboratoriyaların

yaradılması, texniki və

mütəxəssis potensialının

gücləndirilməsi

reallaşdırıla bilər. Eyni

zamanda, dərin laborator

analizlərin aparılmasına

məsul olan

mütəxəsisilərə xarici

trenerlər tərəfindən

treninqlərin keçilməsi

1.Texniki inkanları yüksək olan

laboratoriyaların yaradılması, yüksək

ixtisalı mütəxəssislərin hazırlanması

dərin laborator analiz nəticəsində

məhsulun tərkibi ilə bağlı verilən verilən

fiziki-kimyəvi, boloji, toksikoloji

xarakteristikaların xarici alıcılar

tərfindən tanınmasına imkan yaradar.

60

təşkil oluna bilər.

İİN-nin və AZPROMO-

nun Dövlət proqramları

və xarici donorların

yardımı ilə bu cür

tədbirlərin keçirilməsi

təcrübəsi var.

6. “Yeyinti

məhsulları

haqqında”

qanunun “Yeyinti

məhsullarının

idxalı və ixracı”

adlanan 14-cü

maddəsində

ixracla bağlı

qayda və şərtlərin

əks etdirilməsi.

Qanunun 14-cü

maddəsininin birinci

abzası aşağıdakı

redaksiyada verilsin:

―Yeyinti məhsullarının

idxalı və ixracı zamanı

Azərbaycan Respub-

likasında qüvvədə olan

milli sertifikatlaşdırma

sisteminin tələbləri və

qaydaları tətbiq edilir.‖

Həmin maddənin 4-cü

abzasından sonra

aşağıdakı 2 abzas əlavə

olunsun:

―Azərbaycandan xarici

dövlətlərə yalnız qanun-

vericiliyə uyğun olaraq

müvafiq sertifikatlarla tə-

min edilmiş yeyinti məh-

sulları ixrac edilə bilər.

Azərbaycan Respub-

likasında qüvvədə olan

normativ sənədlərə

əsasən verilmiş müvafiq

sertifikatları olmayan

yeyinti məhsullarının

Azərbaycan gömrük

ərazisinə daxil edilməsi-

nə yol verilmir.‖

Qanunvericlik aktlarının

təkmilləşdirilməsi prosesi davam edəcək

və aidiyyatı qurumların daha əsaslı

qərarlar verməsi üşün normativ baza

formalaşacaq.

7. 7. Təsdiqedici

kod nömrəsinin

Hazırda ―Azərbaycan

Respublikasmdan

Bu zaman müvafiq dövlət qurumunun

vaxt sərfinə qənaət edilir, xərclər azalır.

61

ildə 2 dəfə, 6

aydan bir

verilməsi.

Avropa İttifaqı ölkələrinə

ixrac edilən şərab və

şərab məhsullannm,

meyvə və tərəvəz

şirələrinin keyfiyyətinə

nəzarətin həyata

keçirilməsi‖ Qaydalarına

uyğun olaraq bu kod ildə

4 dəfə verilir. Hər dəfə

kod verilən zaman

müvafiq yoxlama və

ekspertizalar

aparılmalıdır ki, bu da

real deyil.

62

9.Əlavələr

9.1 2008-2015-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında

əhalinin ərzaq məhsulları ilə etibarlı təminatına dair

Dövlət Proqramı

5.8. Ərzaq məhsullarının təhlükəsizliyi və keyfiyyətinə nəzarətin gücləndirilməsi tədbirləri

5.8.1. Yeyinti məhsullarının təhlükəsizliyinə

və keyfiyyətinə nəzarət sahəsində

paralelçiliyin aradan qaldırılması və

qanunvericilik bazasında zəruri

dəyişikliklərin həyata keçirilməsi

İqtisadi İnkişaf Nazirliyi,

Səhiyyə Nazirliyi, Kənd

Təsərrüfatı Nazirliyi,

Ədliyyə Nazirliyi,

Standartlaşdırma,

Metrologiya və Patent üzrə

Dövlət Agentliyi

2008-

2010

5.8.2. Azərbaycanın Codeks Alimentarius

Komissiyasına qoşulması ilə əlaqədar

təşkilati işlərin yekunlaşdırılması

İqtisadi İnkişaf Nazirliyi,

Səhiyyə Nazirliyi, Kənd

Təsərrüfatı Nazirliyi,

Xarici İşlər Nazirliyi,

Standartlaşdırma,

Metrologiya və Patent üzrə

Dövlət Agentliyi

2008

5.8.3. Yeyinti məhsullarına dair Codeks

Alimentarius, İSO, HACCP, Avropa

İttifaqı standartlarının milli standartlar

sisteminə daxil edilməsi

Standartlaşdırma,

Metrologiya və Patent üzrə

Dövlət Agentliyi, İqtisadi

İnkişaf Nazirliyi, Səhiyyə

Nazirliyi, Kənd Təsərrüfatı

Nazirliyi

2008-

2010

5.8.4. Standartlar bazasını özündə

cəmləşdirən məlumat-xidmət

mərkəzinin yaradılması

Standartlaşdırma,

Metrologiya və Patent üzrə

Dövlət Agentliyi, İqtisadi

İnkişaf Nazirliyi, Səhiyyə

Nazirliyi, Kənd Təsərrüfatı

Nazirliyi

2008-

2010

5.8.5. Yeyinti məhsullarının

sertifikatlaşdırılması sisteminin

beynəlxalq təcrübəyə, o cümlədən

Avropa İttifaqının qanunvericiliyinə

uyğunlaşdırılmasının başa çatdırılması

İqtisadi İnkişaf Nazirliyi,

Səhiyyə Nazirliyi,

Standartlaşdırma,

Metrologiya və Patent üzrə

Dövlət Agentliyi, Ədliyyə

Nazirliyi

2008-

2012

5.8.6. Qida təhlükəsizliyinin idarə edilməsi

sistemləri tətbiq olunan və

sertifikatlaşdırılan müəssisə və

təşkilatların, eləcə də istehsal olunan

Standartlaşdırma,

Metrologiya və Patent üzrə

Dövlət Agentliyi, İqtisadi

İnkişaf Nazirliyi, Səhiyyə

2008-

2015

63

məhsulların təşviqinin aparılması Nazirliyi, Kənd Təsərrüfatı

Nazirliyi

5.8.7. Yeyinti məhsullarının keyfiyyətinə və

təhlükəsizliyinə nəzarət üzrə

beynəlxalq standartlara uyğun mərkəzi

qida laboratoriyasının yaradılması

İqtisadi İnkişaf Nazirliyi,

Standartlaşdırma,

Metrologiya və Patent üzrə

Dövlət Agentliyi

2008-

2009

5.8.8. Genetik modifikasiya olunmuş

orqanizmlərin və onların törəmələrinin

dövriyyəsinə nəzarətin gücləndirilməsi

Səhiyyə Nazirliyi, Kənd

Təsərrüfatı Nazirliyi,

Ekologiya və Təbii

Sərvətlər Nazirliyi, Dövlət

Gömrük Komitəsi,

Standartlaşdırma,

Metrologiya və Patent üzrə

Dövlət Agentliyi

2008-

2015

5.8.9. Uşaq qidalarının keyfiyyətinə və

təhlükəsizliyinə nəzarətin

gücləndirilməsi

İqtisadi İnkişaf Nazirliyi,

Səhiyyə Nazirliyi,

Standartlaşdırma,

Metrologiya və Patent üzrə

Dövlət Agentliyi

2008-

2015

5.8.10. Ərzaq məhsullarının təhlükəsizliyinin

beynəlxalq tələblərə uyğunlaşdırılması

üçün sanitar-epidemioloji nəzarət

orqanlarının maddi-texniki bazasının

gücləndirilməsi

Səhiyyə Nazirliyi, İqtisadi

İnkişaf Nazirliyi, Maliyyə

Nazirliyi, Standartlaşdırma,

Metrologiya və Patent üzrə

Dövlət Agentliyi

2008-

2011

5.8.11. Dövlət sərhədinin bütün buraxılış

məntəqələrində sanitariya və karantin

mühafizəsi üzrə tədbirlərin müasir

tələblər səviyyəsində təşkili

Səhiyyə Nazirliyi, Dövlət

Gömrük Komitəsi 2008-

2011

5.8.12. Gömrük laboratoriyaları şəbəkəsinin

genişləndirilməsi

Dövlət Gömrük Komitəsi 2008-

2010

5.8.13. Yeyinti məhsullarının istehsalı, emalı,

daşınması, saxlanması və satılması

zamanı məhsulların keyfiyyəti ilə bağlı

müvafiq qanunvericiliyin

pozulması hallarına qarşı mübarizə

tədbirlərinin gücləndirilməsi

İqtisadi İnkişaf Nazirliyi,

Səhiyyə Nazirliyi, Kənd

Təsərrüfatı Nazirliyi,

Standartlaşdırma,

Metrologiya və Patent üzrə

Dövlət Agentliyi, Ədliyyə

Nazirliyi

2008-

2015