E Drejta Romake-Te Gjith Pyetjet Dhe Pegjigjet

7/25/2019 E Drejta Romake-Te Gjith Pyetjet Dhe Pegjigjet.

1/22

Zhvillimi i s drejts Romake?

Shteti romak dhe e drejta romake ekzistuan dhe u zhvilluan plot XIII shekuj prej shek. t VIII tepoks s vjetr gjer n shek. e VI t epoks s re. Pr at koh shteti romak, prej nj shteti tvogl nj qyteti pa rndsi, evoluoi dhe u perandoria m e !uqishme skllavopronare, ndrsa edrejta romake prej rendit juridik !ormalist dhe primitiv, u zhvillua dhe u sistemi m i prsosur it "drejts q mshtetet n pronn e thjesht private#.

Trego nocionin e ligjeve (legs) n t drejtn Romake dhe sqaro pjest e prbrse t tyre?

Vendimet e komi$ioneve me prmajtje t prgjithshme dhe astrakte quheshin leges ose ligje% ligjisht ajo q urdhron dhe prcakton populli.

Ini$iativn pr t n&jerr ligje e kishin magjistratt mejus agendi cum populo. 'agjistrattprpilonin propozimin ligjor rogatiodhe e ekspozonin n !orum. Pas tri nundinesh mlidheshinasamlet q t votonin pr propozimin ligjor me,,uti rogas ose me,,antiquo.Ligji i 1 tabelave% pleejasit derguan nje komision ( anetaresh per te studiuar ligjet e Solonit ne)reqi.'e te kthyer komisioni,u suspendua konsullata dhe ne vend te konsujve u zgjodhen de$emirilegius s$riendis.

*eksti i ligjit ishte shkruar ne pllaka akri dhe i ekspozuar ne !orum.+odi permante dispozitat mi%Pro$edura gjyqsore dhe ekzekutimin e aktgjykimevemardheniet !amiljare dhe te drejten trashigimore

mardheniet pronesoreveprat penaleaktet religjiozedispozita per rregullimin e llojlloj lemeve te jetes shoqeror

Ligji i aprov!ar n!k e obligonte pop!llin romak pr gjersa"

-. uk e rati!ikonte senati, dhe/. 'agjistrati nuk e kishte prpiluar drejt !ormalisht tekstin e ligjit q pastaj ekspozohej n !orum.0do ligj i aprovuar n asamle, kishte ( pjes themelore prrse%-. Preas$riptio,/. 1ogatio, dhe

(. San$tio.

Preascriptio prmante shnimet pr propozuesin dhe kryetarin e asamleve, pr ditn dhe vendin esean$s, si dhe pr mnyrn e votimit.Rogatio ishte propozimi i pandryshuar ligjor, sepse n kon$ionet romake nuk kishte as diskutim asndryshime t projektit ligjor. Projekti ose aprovohej ose re!uzohej n trsi.

!und t tekstit ligjor prmante edhe Sanksionin,gjegjsisht parashikonte masat q do t prdorenkundr personave q nuk do t2u prmahen dispozitave ligjore.#ka jan ediktet?

'agjistratt romak kishinjus edicendi, apo t drejtn q urdhrat e drejtuara qytetarve romak, t2i

deklaronin gojarisht n kon$ione ose t2i jepnin me shkrim n !orum.3dhe urdhrat e para t magjistratve edhe t dytat quheshin,,edicta.'e an t edikteve, magjistratt kryenin tri detyra t rndsishme, kujdeseshin pr aplikimin,

prmirsimin dhe plotsimin e rendit ekzistues juridik.


2/22

$arakteristikat e s drejts s Lasht?

P1I'I*IVI4'I n !orm, n rendi dhe n aplikimin e rregullave juridike5 671'89I4'Iku qdo pun juridike duhej t ndrmerrej n mnyr t parashikuar strikte dhe me

veprime t jashtme t parashikuara sakt5 +7431V8*I4'Iinsistohej me qdo kusht q prher t ruhej ana e jashtme e mani!estimit t

!orms s $aktuar5 3 :13;*8 3 8Se drejt e popujve?.:ispozitat ejus gentiumrregullonin marrdhniet midis peregrinve,

midis qytetarve romak dhe peregrinve dhe popujve t tjer.3 drejta e $ivile honorare dhejus gentium nuk njihnin !ormalizm, simolika, vrazhdsi dhekarakteristika tjera t s drejts s lasht.

$arakteristikat e s drejts %ostklasike?

dryshimet n rendin klasiko juridike dhe t prshtaturit e rendit juridik kushteve t rejaekonomiko shoqrore, nuk ju esuan m as magjistratve as juristve. +t detyr dhe t drejt emori perandori.9indn rregulla juridike t $ilat i rregullonin marrdhniet e !illit t nj rendi t ri ekonomiko shoqror dhe atij !eudal. @ eliminua ndarja e s drejts romake njus civile dhe jus gentium.* dy rendet u tretn n nj

rend t ri unik juridik i quajturJUS.9indi rendi i ri juridik i quajtur leges'rojtja e t drejtave t qytetarve u ishte ln organeve shtetrore t organizuara n az t$entralizimit demokratik.@ harmonizimi i kundrshtimeve n mes tjus it dhe rendit juridik q e krijuan perandortleges, me an t +odi!ikimit t perandorit ;ustinian.

&ilat jan pjest e $odit t '!stinianit dhe shpjego ato?

+odi!ikimi i ;ustinianit sht i prr prej A pjesve% DI!S"#apo$#%D!&"#! ishte prmledhja e trjusit n nj trsi prej BC lirash. Si urim i

materies s kodi!ikuar, komisionit i shryen veprat e juristve klasik dhe ediktet e pretorit. :igestat

rregullonin Dshtjet nga lmi i t drejts pulike dhe asaj private5 I%S"I"U&I'%!S ishin pr!shir n A lira.Institucionesishte prmledhja e rregullave juridike qn !orm t sulimuar rregullojn marrdhniet nga e drejta statusore, !amiljare, oligatore, reale,trashgimore dhe Dshtjet nga pro$edura penale dhe $ivile.

&'D!( )!$!"I"#! $)#!*!&"I'%IS apo otimi i spastruar i +odi!ikimit t ri t ;ustinianitpr!shinte normat nga t gjitha lmt e drejtsis, e $ila sht nj vepr e madhe e ndar n -/ lira,dhe

%'+!**#! apo konstitu$ionet e reja t ;ustinianit ishin !ryt i veprimtaris ligjdhnse t;ustinianit pas pr!undimit t puns n kodi!ikimin dhe prmlidhnin -BC konstitu$ione, prmajtja et $ilave thellohet n t gjitha lmt e jets juridike.


3/22

Zotsia j!ridike dhe e veprimit?

'e zotsi juridike romakt kuptonin $ilsin e nj personi t $aktuar q t jet titullar i t drejtavedhe detyrimeve.'eq t drejtat dhe detyrimet i prkitnin lndve t shumllojshme, u zakon q t dallohenzotsia juridike n lmin e t drejts pulike dhe zotsia juridike n lmin e t drejts private.

Zotsia j!ridike n lmin e s drejts p!blike dhe private?

lmin e t drejts pulike sht e zakonshme q si t drejta qytetare t merren kto% jus su-ragiose e drejta aktive e votimit, >e drejta pr t votuar n asamle?5 jus honorum ose e drejta pasive e votimit, >e drejta t zgjedhesh titullar i shrimeve pulike?5 e drejta e shrimit n legjione5 e drejta e pjesmarrjes n solemnitete religjioze dhe pro!ane, dhe n jetn pulike t shtetit n prgjithsi. Prmajtja e prhershme e t drejts s qytetarit n lmn e t drejts private prmendet% jus conuiiose e drejta pr t lidhur martes, dhe

jus commerciiapo e drejta pr t2i prdorur institu$ionet e t drejts pronsore romake.nyrat e itimit t stat!sit t qytetarit?

Statusi i qytetarit romak !itohej ose me t lindur /jus sanguis0ose me natyralizim /naturalisatio0.*itimi i stat!sit t qytetarit me natyrali+m?

Personat q nuk lindnin si qytetar romak, mund ta !itonin statusin e qytetarit romak nprmjet t tashtuquajturit natyralizm.

atyralizmi mund t ishte privat ose pulik.atyralizimi privat i personave t lindur pa status qytetari i lejohej Ddopater -amiliasiapo she!itt !amiljes romak me adoptim t personave alieni jurisose nprmjet t arogimit t personavesujuris.atyralizimi pulik ose natyralizimi me vendim t organeve shtetrore mund t ishte ose irregulltose i jasht1akonshm.%at2rali1imi i rregullt u lejohej personave q i plotsonin kushtet e parashikuara. +ushtet e

parashikuara ishin m t uta pr personat n pozita latinsh, dhe pak m t ashpra pr personat npozita peregrinsh.%at2rali1imi i jasht1akonshm 3 u lejohej ose individve q kishin merita t jashtzakonshme pr1omn ose tr qytetevedhe disa popujve.

,!mbja e +otsis j!ridike t qytetarve Romak?

Statusi i qytetarit romak humte pr shkak t vdekjes natyrore ose $ivile t personave tndryshm.

-dekja civile mund t shkaktohej nga nj varg i tr ngjarjesh a !aktesh juridike relevante t $ilat n tdrejtn romake u ndan n dy grupe themelore% n !akte q sillnin capitis deminutio ma4imaose humjene statusit t qytetarit dhe lirin, dhe !akte q sillnin capitis deminutio mediaose humjen e statusit t

qytetarit pa e humur lirin.&ilat jan a!tori+imet te personat e mit!r?4otsiajuridike e ktyrepersonaveishte e ku!izuar, kishin t drejt t lidhin pun juridikemet$ilatprmirsoninpozitn e tyreekonomike, ndrsanukkishinzotsiveprimi prpuntjuridike met$ilatdo ta keqsoninpozitn e tyreekonomike.


4/22

%ersoni '!ridik?

Person juridikishin krijesa arti!i$iale t $ilve rendi juridik romak ua njihte sujektivitetin juridik.Personat juridik si sujekte t drejtsisndaheshin n shoqata njerzish dhe grumuj sendesh.

.!mro mnyrat e sh!arjes s personit j!ridik?

Personat juridike shtetror suprimoheshin me vendim t organeve kompetente shtetrore.Personat juridik t themeluar me ini$iativn e qytetarve, suprimoheshin ose me vendimin emledhjes s antarve, ose me humjen e qllimit pr t $ilin ishte themeluar shoqata, apo mehumjen e pasuris ose humjen e plot t antarve. 8ta mund t shprndaheshin edhe me vendimt organeve shtetrore, kur ekzistimi i tyre ishte n kundrshtim me dispozitat e reja dhe me rendinsundues.

%ersonat s!i j!ris dhe alieni j!ris?

Sipersonasui jurismerreshin t gjith personat e seksit mashkull dhe atij !emr, t $ilt gzoninstatus liertatisdhestatus civitati, ku mi ta nuk ishte vendosur pushteti i atit ose i urrit /patriapotestas, manus0.Persona alieni juriskonsideroheshin t gjith personat, pa marr parasysh seksin dhe moshn dhe

pa marr parasysh q kan gzuar edhestatus liertatisedhestatus civitatis,kur mi ta ishte ivendosur pushteti i she!it t !amiljes, qo!t si pushtet i urrit /manus0,qo!t si pushtet i atit /patriapotestas0.

/jinia agnate dhe kognate? t drejtn e lasht romake lidhjet e gjakut midis disa personave nuk kishin vetvetiu rndsijuridike. E t kishte rndsi juridike duhet t ishin t pr$jella me !aktin e jets s prashktrenda !amiljes. t drejtn e lasht romake gjinia nuk merrej sipas gjakut dhe sipas prejardhjes, por sipas !aktitt jets s prashkt. +jo ishte gjinia e ashtuquajtur agnate.

!amiljen romake si ashksi konsumuesish, mizotroi gradualisht pikpamja se si t a!rt,pavarsisht nga Dshtja e ashksis s jets, duhet marr t gjith personat q midis tyre kanlidhje gjaku. 8ther sistemi i gjinis s gjakut u mposht de!initivisht nga sistemi i tashtuquajturs gjini gjaku apo kognate.

0allimi mes amiljes patriarkale agnate dhe amiljes kognate?Familja patriarkale e agnatve+ur zhvillimi i !uqive prodhuese ri t mundshme jetn egrupeve m t vogla prodhuesish se konsor$iumi, n 1om u organizuan t ashtuquajturat !amilje

patriarkale t agnatvedomus.'irpo, qysh n kohn e ligjit t XII taelave ekzistonin padit prndarje.Familja kognateu krijua si pasoj e zhvillimit tekonomis intensive ujqsore, t ekonomislati!ondisten kohn klasike. !amiljen kognate misundoi martesa pa manus, rendi i ri ligjor itrashgimit, prmirsimi i pozits personale dhe pronsore e personave alieni juris, kjo !amilje si

ashksi e t a!rmve t gjakut dominoi n kohn e t drejtave postklasike.$!shtet pr lidhjen e martess2lementet konstit!tive t martess romake ishin"

Jus conuii, #--ectio maritalis, Puerteti i ashkshortve, dhe 6orma e parashikuar me ligj.

. t drejtn klasikeu krkua q ekzistonte si teashkshortt e ardhshm ashtu edhe te kryetart e !amiljeve.

. t drejtn postklasike

mja!tonte q t ekzistonte ekskluzivisht te personat q lidhnin ashksin martesore. Personat q kishin arritur n puertet konsideroheshin, !emrat t $ilat kishin mushur moshn -/vjeDare dhe meshkujt moshn -A vjeDare.


5/22

%engesat martesore?

1rethanat t $ilat nuk nte t ekzistonin me rastin e lidhjes s nj martese t $aktuar, quhen pengesamartesore. Sipas t drejts martesore si pengesa martesore konsideroheshin% 'artesa ekzistuese ishte njra nga pengesat themelore martesore, sepse 1oma prej !illimit t

krijimit t s drejts romake gjer me shkatrrimin e shtetit romak, dinte vetm pr martesnmonogamike. 9idhja e martess prkundrejt ksaj pengese, sillte in!amin.

Smundja shpirtrore ishte po ashtu penges martesore, nse dukej para se t vendosej lidhjamartesore.

)jinia e gjakut po ashtu ishte penges martesore, n vij t drejt pa ku!izime, ndrsa n vij ttrthort gjer n shkalln e katrt. +rushqia ishte penges martesore vetm n vij t drejt, ndrsagjinia $ivile n po at mas sikurse sht gjinia sipas gjakut.

*ormat pr lidhjen e martess?

'artesa juridikisht t rregullta duhej t lidheshin doemos sipas !ormave t parashikuara juridike.6ormat parashikuara ndryshuan n etapa t ndryshme t zhvillimit t s drejts.Si !orm m e vjetr e vendosjes s lidhjeve juridikisht t rregullta martesore, n urimet historike

prmendej graitja /raptus mulierum0.&oemptioapo lerja !ormale e gruas u sh!aq pothuajse me siguri n periodn e lerjes reale t

grave,pater -amiliasii nuses n pranin e lierpensitdhe B dshmitarve ja dorzonte nusenkryetarit t !amiljes s dhndrit apo vet dhndrit >nse ishtesui juris?, ndrsa dhndri vet osekryetari i !amiljes s tij i jepnin kryetarit t !amiljes s nuses nummus unus>monedh t vogl? nemr t Dmimit simolik.

*orma e dyt e parashik!ar pr lidhjen e martess ishte e asht!q!ajt!raconfareatio.

+jo ishte !orma m solemne q e prdornin shtresat e patri$ve t shoqris romake. +ur lidhejmartesa n kt !orm, duhej doemos t ishin t pranishm t !ejuarit, ponti!e& ma&imus, !lamen:ialis dhe s paku -C qytetar madhor romak. dyert e shtpis, dhndri i jepte nuses zjarr dheuj dhe i o!ronte uk, ndrsa duke marr ukn, zjarrin dhe ujin, duhej t thoshin% ui tu aius,ii ego aia >kudo q t jesh ti, do t jem edhe un?.

Usussi !orm pr lidhjen e martess u sh!aq n qarqet e var!ra t pleejasve dhe ishte njtrans!erim i thjesht i nuses n shtpin e dhndrit.

0allimi i martess me man!s dhe martess pa man!s?

artesa me man!sishte martes tipike e t drejts s lasht. kt martes gruaja hej antare !amiljes s urrit dhe varej drejtprdrejt nga kryetari i !amiljes. 8jo hej agnat me agnatt e

urrit, ndrsa nuk ishte m agnat me !amiljen e t atit. 3 tr pasuria e gruas kalonte mi kryetarine !amiljes s re.3 drejta themelore dhe e vetme q e !itonte gruaja n martes me manus ishte edrejta e trashgimit.artesat pa man!sishin tipike n zhvillimin klasik dhe postklasik t shtetit romak. martesat

pa manus, gruaja nuk hej agnat me agnatt e urrit, ngelte agnat n !amiljen e saj t mparshme

kurse hej personsui juris, nse kt pozit e kishte n momentin e lidhjes s martess.Furri mund t krkonte nga gruaja t jetonte n ekonomin e tij shtpiake dhe kishte t drejt tadministronte vlerat e pajs t gruas gjersa e sh!rytzonte pajn.Pozita e pavarur e gruas n martesn pa manus shkaktoi mohimin e t drejtave trashgimore tgruas n !amiljen e urrit, ile iu mohua e drejta re$iproke trashgimore midis nns dhe !mijve

na dhe !mijt nuk ndodheshin n gjini agnate, por vetm n at kognate.


6/22

#ka sht paja?

Pasuria t $iln me rastin e lidhjes s martess ja dorzonte gruaja urrit pr lehtsimin e jets sprashkt quhej paj /dos0. Paja ishte pjes e pandar e martesave romake. :etyrat e $aktimit tpajs e ngarkonin gruan, nse ishte alieni juris. ' von kjo detyr ngarkonte t atin edhe kurvajza ishte e eman$ipuar, kurse n t rrall edhe nnn.:orzimi i pajs hej me Ddo veprim q mja!tonte t konstatohej se urri posedonte vlerat e pajs

t drejtn e lasht vlente rregulla se paja n momentin e lidhjes s martess hej pron e urriose epater -amiliasitt tij, kur uri ishte alieni juris.Paja e marr ngelte pron e ktyre personavekur vdiste gruaja ile edhe n rast shkurorzimi.

t drejtn klasike, paja nuk hej m pron e urrit. )jat kohvazhdimit t martess, urri osepater -amiliasii tij, kishin t drejt administrimi mi vlerat e pajs dhe detyroheshin q doit e!ituara nga vlerat e pajs t2i prdornin. rastet kur martesa zgjidhej me shkurorzim, zatohejrregulla q n Ddo rast lejohej ile restituimi >rikthimi? i ku!izuar i vlerave t pajs.

#ka sht dh!rata paramartesore?

:huratat paramartesore ishin pjesa e pasuris q e ndante urri, zakonisht n lartsin e vlers spajs dhe q ia dhuronte gruas s ardhshme pr lehtsimin e jets ashkshortore. :huratatparamartesore edhe m tej ngelnin nn administrimin e urrit. +ur zgjidhej martesa pr shkak tvdekjes s urrit, donatio ante nuptiasi takonte !mijve, ndrsa gruaja e gzonte t drejtn e

uzu!ruktit, kurse n rast shkurorzimi me !ajin e urrit, donatio ante nuptiaskalonte n pron tgruas.

kodi!ikimin e ;ustinianit emri i ktij institu$ioni pat ndryshuar n donatio propter nuptias seps;ustiniani lejoi q kjo dhurat t jepej edhe gjat kohvazhdimit t martess.

Zgjidhja e martess?

Sipas dispozitave t s drejts romake martesa mund t zgjidhej ekskluzivisht me veprimin e!aktevet reja juridike%

gjarjeve natyrore, dhe Veprimeve njerzore.

Zgjidhja e martess pr shkak t vdekjes dhe pr capitis deminutio

Vdekja natyrore e urrit, e gruas apo e q t dy ashkshortve shkaktonte zgjidhjen e martess ashtusi shkaktonte edhe humjen e prgjithshme t zotsis s juridike. Pas vdekjes s njrit nga

ashkshortt, inte posht edhe pengesa martesore pr shkak t ekzistimit t lidhjes martesore. atrast urrat mund t lidhnin menjher martes t re, ndrsa pr gra ishte $aktuar tempus lugendi.'artesa zgjidhej edhe n t gjitha rastet kur ndonj qytetar romak psonte capitisdeminutioma4imadhe media, sepse q t dy institu$ionet lidheshin me humjen e statusit t qytetarit, pra edhe mehumjen ejusconuii.

Llojet e shk!ror+imit n t drejtn e lasht?

t drejtn e lasht lejohej zgjidhja e martess me shkurorzim. +t t drejt e kishteekskluzivisht urri dhepater -amiliasii urrit.

Shkurorzimi lejohej pr shkak t shkeljes s kuror, pr shkak t alkoolizimit, pr shkak tdshtimit t !mijs etj. )ruaja nuk e kishte kt t drejt, sepse nuk ia lejonte pozita n !amilje siperson alieni juris. 6orma e shkurorzimit ishte korelative ndaj !orms s lidhjes% martesa e lidhur n -ormncon-eratio 1gjidhej n -ormn di--eratio5 martesa e lidhur n -ormn coemptio 1gjidhej n -ormn

remancipatio, ndrsa martesa e lidhur n -ormn e ususit 1gjidhej me shkuror1im t vrtet t

ashksis martesore me urdhr t urrit.


7/22

Llojet e shk!ror+imit n t drejtn klasike?

Shkurorzimi i njanshm me vullnetin e urrit, e njohur n t drejtn e lasht, nuk qndroi dot simnyr e vetme e zgjidhjes s martess n periodn kur mizotruan martesat pa manus, edhegruaja e !itoi t drejtn q t krkoj shkurorzimin. Shkurorzimi lejohej edhe me marrveshjere$iproke t ashkshortve. Pr shkaqe shum t arsyeshme shkurorzimin mund ta krkonte edhpater -amiliasii gruas. Shkaqet e shkurorzimit nuk ishin t $aktuara. Shkurorzimi hej edheather kur nuk kishte kurr!ar arsye, prveD dshirs, qo!t e njrit nga ashkshortt. 6orma e

parashikuar e shkurorzimit ishte deklarimi para dshmitarve ose liellus repudiii shkruar.T!toria dhe k!jdestaria?

*utoria dhe kujdestaria jan institu$ione juridike t lidhura shum ngusht me Dshtjen e zotsiss veprimit t personavesui juris.

t drejtn romake ekzistonin dy institu$ione t $ilat kishin pr qllim t plotsonin mungesn ezotsis s veprimit te personat pa a!tsi.

&ili sht dallimi ndrmjet t!toris dhe k!jdestaris?

T!toria ishte institu$ion me t $ilin plotsohej mungesa e zotsis s veprimit t kategorive ttra t personave q pr shkak t moshs ose seksit nuk ishin n gjendje t dilnin vet nkomunikimin juridik.$!jdestaria ishte institu$ion me t $ilin plotsohej mungesa e zotsis s veprimit te personat t

$ilat nga vet natyra duhej t kishin zotsi t plot veprimi, mirpo nuk ishte ashtu pr shkak t tmetave personale >personat e smur psikikisht, atakDinjt, personat me t meta !izike?.

%rgjegjsia e t!torit?

t drejtn e lasht dihej pr dy mjete themelore t mrojtjes s interesave t pupilve nga tutore pandrgjegjshm.jeti i par ishte actio suspecti tutoris.+t padi mund ta ngrinte Ddo person, nse kishtevrejtur keqprdorimin e tutorit. :nimi nte t shkputej marrdhnia tutoriste dhe silltein!amin e tutorit t mparshm.jeti i dyt ishte actio de rationius distrahendis.+t padi e ngrinte pupili mparshm pasindrpritej marrdhnia tutoriste, kur ekzistonte dyshimi se llogarit mi administrimin e pasuris

s pupilit nuk ishin spastruar krejt.. t drejtn klasike, prveD mjeteve t prmendura juridike, pr mrojtjen e interesave t pupilve u

parashikua detyrimi i tutorit q n momentin e lidhjes s marrdhnies tutoriste t depononte pengun sedo ta ruante pasurin e pupilit.. t drejtn postklasikeinteresat e pupilve mroheshin edhe me hipotekn e prgjithshme t

privilegjuar mi pasurin e tutorit.$!jdestaria mbi personat m t rinj se 3 vjet?

!illim t shek. t dyt t epoks s vjetr, ashkkontraktuesit e t miturve nn /B vjeD duhejpatjetr t ishin shum syDel pr t mos rn n ndonj gaim. Pr shkak t ktyre rreziqeve qmund t pr!undonin n dis!avor t ashkkontraktuesve t personave pa prvoj, u dosua mja!t

pozita ekonomike e personave m t rinj se /B vjeD.Pr t2u evituar mosesimi ndaj tyre, u krijua institu$ioni i kujdestaris s veDant, e ashtuquajturakujdestari mi personat m t rinj se /B vjeD.+ujdestari i personave m t rinj se /B vjeD, i $aktuar nga organi kompetent shtetror sipaskrkess s t miturit, kishte pothuajse autorizime t njjta me autorizimet q kishte tutori nadministrimine pasuris s pupilit.


8/22

&ilat jan karakteristikat themelore t marrdhnieve realo 4 j!ridike me t cilat ato dallohen nga

marrdhniet j!ridike trashgimore dhe detyrimore?

'arrdhniet realo juridike veprojn%Intervivos>pr t gjall t titullarit?, pr dallim nga marrdhniet trashgimore, q veprojnmortiscausa>pas vdekjes s titullarit?.!rgaomnes>ndaj t gjithve?% titullari ka t drejt q me padi t krkonte mrojtjen e t drejtave qi njiheshin kundr Ddo personi te i $ili gjendej sendi ose q e pengonte n sh!rytzimin e sendit>actio in ren?, pr dallim nga marrdhniet oligatore q vepronin interpartes>midis palve saktt pr$aktuara% kontesti eventual midis palve oligatore zhvillohej me >a$tio in personam?.

$!ptimi i sendeve ?

+uptimi i sendeve mund t ndahet n kuptimin e gjer, t ngusht dhe m t ngusht. kuptimin e gjer i prkiste tr asaj q ekziston n otn materiale dhe I*39I)IFI93, kuptimin e ngusht pr!shinte tr at q mund t ishte ojekt i marrdhnieve juridike nprgjithsi,drsa n kuptimin m t ngusht pr!shinte t gjitha lndt e t drejts pronsore.

0allimi ne mes t sendeve t l!ajtshme dhe t pal!ajtshme?

Sendet e luajtshme jan ato sende q mund t ndrronin pozitn pa e humur vlern dhe pa endryshuar natyrn. dr sendet e luajtshme dallojm sendet q nuk lvizin vet, por mund t ishin

vn n lvizje. dr sendet q kan lvizur vet, m t rndsishme ishin ka!sht dhe skllevrit.Sendet e paluajtshme3ishin ato sende q nuk mund ta ndrronin pozitn pa e ndryshuar natyrn.Si send kryesor i paluajtshm konsiderohej toka dhe e gjith ajo q ishte e lidhur organikisht metokn.Sendet q organikisht ishin t lidhura pr toke jan%

drtimet, 3 tr ajo q sht e mjellur n tok, dhe * gjitha kto me nj emr quheshin sipr!aqe toksore super-icies.

#ka kan qen sendet (in genere) dhe ato (in specie) n t drejtn e lasht romake?

Si t zvendsueshme do t konsiderohen sendet e $aktuara in genere>ishin t gjitha sendet e llojitt vet% gruri, misri, eli etj. pra sende jo t individualizuara?, ndrsa si t pazvendsueshme sendee $aktuara in specie>ishin sendet e individualizuara plotsisht?.

#ka jan rytet natyrore dhe ato civile? .!mro disa ryte civile5

6rytet e krijuara nga sendet !rytdhnse me veprim t ligjeve natyrore quheshin-ructusnaturales>!rytetnatyrore?.

drsa, !rytet t $ilat krijoheshin me veprimin e ligjeve t komunikimit ekonomik, quheshin-ructus civiles>!rytet $ivile?. Si, kamata, qiraja, renta nga dhnia e toks me qesim a!atshkurtr dhea!atgjat etj.

$!ptimi dhe karakteristikat e sendeve ne pronsi private dhe jasht pronsis private ?

t drejtn romake lindi ndarja e sendeve n t gatshme dhe n sende jo t gatshme pr

prvetsim privat.Sendet e gatshme pr prvetsim privat ndaheshin n%

15 Sende t $ilat n Dastin e duhur e kishin zotruesin dhe q gjendeshin n posedim t zotruesit.+to sende quheshin in onis5

5 Sende t $ilat ishin t raktisura nga poseduesi, quheshin resderelictae565 Sendet t $ilat poseduesi i kishte humur ose ia kishin vjedhur, quheshin resdeperditae, dhe75 Sende t $ilat kishin zotrues por me kalimin e kohs s gjat nuk mund t vrtetohej identiteti i tij

quheshin resnullius>sende t askujt?.


9/22

$!ptimi dhe karakteristikat e R28 9.&:%: dhe R28 .2& 9.&:%: ?

1es'an$ipi ishin sendet komunikimi juridik i t $ilave duhej t zhvillohej n !orma t posaDmesolemne q u prshtateshin ekskluzivisht qytetareve romak.13S 3G '8GIPI ishin sendet tjera t gatshme pr qarkullimin ekonomik e q u prshtateshinqytetareve romak dhe anoreve t tjer te shtetit.

9!tori+imet realo 4 j!ridike t pronarve privat?

Pronart n az t s drejts pronsore, merrnin tri grupe autorizimesh%-. Jusutendi>e drejta e posedimit dhe e prdorimit t sendit?5/. Jus-rutendi>e drejta e mledhjes s !ryteve natyrale dhe $ivile nga sendi !rytdhns?, dhe(. Jusautendi>e drejta e disponimit me sendin?.

$!ptimi dhe karakteristikat e prons .;0; ';8 @S@G8P*I7? si mnyre e !itimit t prons kuirite nga personat q ushtronin pushtet misendet q nuk ishin t tyre. @S@G8P*I7 ishte mnyre ordinere e !itimit te prons. Pr tu r emundur !itimi i prons me @su$aptio duhej plotsuar disa kushte%

-? 1eshailis,/? ;ustus*itulus,(? Fona!ides miresimi,

A? Posedimi dhe zotrimi i sendit dhe mani!estimi pulik i vullnetit se sendin e man pr vete dheB? +oha e parashikimit !itues

Traditio (dor+imi i sendit)5?

Ishte e vetmja mnyr derivative e !itimit t prons sipas jusgentium it. :orzimi i sendit pr tukonsideruar juridikisht si mnyr e !itimit t prons, duhej plotsuar disa parakushte%

-. Sujektet e zot t zotrimit >me rastin e dorzimit t sendit duhej t ekzistonin dy sujekte%tjetrsuesi dhe !ituesi i sendit.?5

/. Vullneti i !ormuar i sujekteve q sendin ta tjetrsojn apo ta !itojn5(. Sendi i prshtatshm pr dorzim >ishin t gjitha sendet n qarkullim juridik?, dheA. 8kti i dorzimit t sendit >t hej me trup dhe me t prekur, kurse pr tokat t shihen t gjitha

pjest e saj?.Llojet e TR90:T:= (dor+imit t sendit) mnyr e itimit t pronsis sipas ';8 /2.T:;:T ?9lojet e *raditio ishin%

-? *raditioFrevi'anu zatohej kur poseduesi i sendit pr ndonj shkak translativ krkonte t hetpronar i sendit,

/? *raditio9onga'anu ose dorzimi simolik ekzistonte kur tjetrsuesi n vend t tjetrsimit i jeptemarrsit ndonj simol t ojektit apo me ndonj gjest simolik hiqte dor nga prona e tij,

(? GonstitutumPossessorumn ishte e kundrta e *raditioFrevi'anu ku pronari i sendit e humte tdrejtn mi pronn por n marrveshje me marrsin e mante sendin ende n posedim.


10/22

$!ptimi dhe karakteristikat e 9&&288:=(shtimit) mnyr e itimit t pronsis sipas ';8

/2.T:;:T ?

Sipas rregulls 8GG3SS71@' S3E@I*@1 P1IGIP893 prona mi sendin e prer prejsendeve t lidhura ngusht t $ilat para se t lidhen i takonin pronarve t ndryshm kalonte mi

pronarin e sendit kryesor dhe shuhej pr pronarin e sendit sekondar. 1astet e shtimit ndaheshin ntri grupe%

-?kur hej ashkimi i sendit paluajtshm me pjest e sendit tjetr t paluajtshm, e q ishina? 8lluvio lymi i lumit,

? 8vulsio rrnimi i $opzave t toks,$? Insula in !lumine nata ujdhesa qe ehej ne mes te lumit.

/? kur hej ashkimi n mes t sendit t paluajtshm dhe sendit tjetr q pr nga natyra ishte i luajtshm(? n rastet kur hej ashkimi i t dy sendeve q pr nga natyra ishin t luajtshme.*itimi i pronsis n rast t bashkimit t sendit t pal!ajtshm me sendin e l!ajtshm

(:.920:*:&9T:= dhe :.%L9.T9T:=) ?

+ur hej ashkimi n mes t sendit t paluajtshm dhe sendit tjetr q pr nga natyra ishte iluajtshm e q ishin% a? Inaedi!i$atio sipas parimit S@P316IGI3S S797 G3:I* Ddo ndrtimmi tok i takonte pronarit t toks dhe ? Inplantatio !idanizimi n toke. Parimi S@P316IGI3SS797 G3:I* vlente edhe pr !idanizimin n tokn e huaj.

*itimi i pronsis n rast t bashkimit t sendit t l!ajtshm (8&R:%T;R9>%:&T;R9>T2T;R9dhe *2RR;:.9T:=) ?

e rastet kur hej ashkimi i t dy sendeve q pr nga natyra ishin t luajtshme, e q ishin%SG1IP*@18 paraqet prdorimin e pergamentit t huaj pr t shkruar tekstin e vetPIG*@18 prpunimi i !otogra!is mi pllak t huaj*IG*@18 ngjyrosja e plhurs me ngjyre t huaj*3X*@18 endja n plhurn tnde me perin e huaj6311@'I8*I7 shkrirja e materialit t huaj n sendin tnd

%r @ka ka shrbyer actionegatoria?

#ctionegatoriaishte padi t $iln e ngrinte pronari kuirit q nuk kishte humur posedimin e sendi

por q koh pas kohe dikush e shqetsonte n sh!rytzimin e plot ose t pjesshm t sendit0allimi n mes reivendicatio dhe actionegatoria?

)eivindicatioishte padi petitore q prdoret nga pronari kuirit kur i merrej posedimi i sendit mee!ekt q t2i kthehej sendi n posedim t srishm. +t padi kishte t drejt q ta ngre Ddo pronarkuirit q n D!ardo mnyre ju kishte marr posedimi i ojektit t prons. 9egjitima$ion pasivkishin poseduesit e ojektit kontestues. dhe#ctionegatoriaishte padi t $iln e ngrinte pronari kuirit q nuk kishte humur posedimin e sendipor q koh pas kohe dikush e shqetsonte n sh!rytzimin e plot ose t pjesshm t sendit.

2Aceptioreivendicatioactraditae dhe actiop!bliciana?

!4ceptioreivenditaeactraditae kt mjet e juridik !ituesi i ndershm i kundrshtonte 13I

VI:IG8*I7 e pronarit kuirit. 3!ekti i ktij kundrshtimi ishte re!uzimi i 13I VI:IG8*I7Ss pronarit kuirit5#ctiopuliciana me kt mjet juridik !ituesi i ndershm krkonte rikthimin e sendit n posedim tsrishm. 3!ekti i padis ishte kthimi i sendit n posedim t paditsit !ituesit t ndrgjegjshm.

8i sh!hej e drejta pronsore?

3 drejta pronsore shuhej me%a? 'e veprimin e ngjarjeve natyrore, >e drejta pronsore shuhej kur zhdukej ojekti i prons, kur

liroheshin shtazt e egra, si dhe kur largoheshin skllevrit nga territori i 1oms.?5? 'e vullnetin e pronarit, >prona humej n rastet% me zhdukjen !izike t sendit, me dorzimin e

sendit n tempull !etar, me raktisjen e sendit, si dhe me kalimin e prons ndonj personi?, apo


11/22

%osedimi dhe llojet e tij?

Posedimi ishte pushteti !izik apo material mi sendin. Posedues ishte Ddo person i $ili e zotrontesendin pa marr parasysh se si e kishte konstituuar pushtetin !izik mi nj send.9lojet e posedimit ishin%

15 P7SS3SSI7 8*@189IS >posedim natyror?4 ekzistonte ather kur poseduesi e posedonsendin me vullnet5

5 P7SS3SSI7 GIVI9IS >posedim $ivil? ishte ai posedim kur zotruesi kishte pushtetin !izik miojektin e posedimit dhe vullnetin q ojektin ta manin pr vete.Posedimi $ivil ndahej n%

9) P7SS3SSI7 ;@S*8 ekzistonte ather kur poseduesi i sendit nuk e kishte prvetsuar ojektin eposedimit me !or$, !shehurazi apo n mnyr prekariste.+y lloj i posedimit ndahej n%

P7SS3SSI7 F783 6I:3I >posedimi i ndrgjegjshm? P7SS3SSI7 '898 6I:3I >posedimi i pandrgjegjshm?B) P7SS3SSI7 I;@S*8 ekzistonte ather kur zotruesit posedimin e kishin konstituuar me

!or$, !shehurazi apo n mnyr prekariste.brojtja j!ridike e posedimit ?

Poseduesit $ivil mroheshin me mjete t veDanta juridike t quajtura I*31:IG*8. Interdi$tet

ishin urdhra t shkurtra dhe t kushtzuara t $ilat i jepnin pretort me krkesn e personave tinteresuar, dhe prmanin urdhresa drejtuar ndonj qytetari pr t r apo mos r diDka.Interdiktet ndaheshin n%

Interdi$taretinendaepossessionis ky interdirektperdorej nga poseduesit kur dikush i shqetsonteapo i pengonte n realizimin e autorizimeve pronsore, dhe

Interdi$tare$uperandapossessionis e prdornin poseduesit te $ilve u ishte marr posedimi isendit.

%osedimi i t drejtave dhe mbrojtja e tyre ?Posedimi i sendit do t thoshte ushtrimi i pushtetit !izik mi ojektin q pr her ishte send iturpshm, sendet e patrupshme nuk mund te ishin ojekt i posedimit.je person qe shprehte

vullnetin e perdorjes s tdrejts se huaj konsiderohej si posedim i te drejtave E@8SIP7SS3SSI7$!ptimi dhe llojet e te drejtave mbi sendet e h!aja ?

t drejtn romake u imponua !ormimi i ku!izimeve t dyllojshme t drejtave ekskluzive tpronarve dhe at % lloji i par rridhte nga nevoja e rregullimit t marrdhnieve midis pronareve,pra pronart duhet t ku!izoheshin re$iprokisht q t mund t ekzistonin si pronar dhe lloji i dyt qdisa pronar pranonin prmajtjen e t drejts s tyre pronsore ta ku!izonin pr interes t

personave t $aktuar individualisht tHu lejonin q prgjithmon ose prkohsisht t prdorninndonj pjes apo sektor t drejts pronsore. * drejtat e lartprmendura ndaheshin n Servitute,kontrata a!atgjate mi qesimin e toks dhe pengu.

8ervit!tet tokesore shatareServitutet tokesore !shatare ishin te drejta reale mi sendet e huaja te

konsituara ne !avor te zoteruesit te per$aktuar individualisht te pasuris sunduese,por ne kurriz te pa$aktuaindividualisht te pasurise sheryese,me qellim te permirsimit te prodhimtarise ujqesore me pasurinesunduese8ervit!tet tokesore shatare ndahen?Servitute rruge6e drejte e kalimit ne keme neper pasurinesheryese,e drejta e kalimit me ka!she dhe e drejta e kalimit me qerre.Servitutet uji%e drejta e sjell per tesjell uje neper pasurine sheryese,e drejta per te n&jerre uje dhe e drejta per tu dhene ujeka!sheve.Servitute te ndr2shme%e drejta e n&jerrjes se reres,e drejta per te pjekur gelqere,e drejta per tegruulluar uje dhe &ehe dhe shum te drejta te $ilat e sherenin qellimeve ekonomike te pasurise sunduese


12/22

$!ptimi dhe karakteristikat e servit!teve ?

Servitutet ishin ngarkime t pavarura, t prhershme, t paku!ishme dhe pasive t pronarit tojektit t servitutit, i $ili ose s2kishte autorizim q titullarin e s drejts s servitutit ta pengontesh!rytzimin e $aktuar t ndonjrit nga sendet e tij ose ishte i detyruar q ndonj nga sendet e vetat mos e prdorte n nj !orm t $aktuar edhe pse pr ket do t kishte t drejt sikur t mos tishte r konstituimi i servitutit, Pr themelimin e servitutit duhej plotsuar disa parakushte%

9) prshtatshmria e s drejts s servitutitdheB) pasiviteti i zotruesit t pasuris shryese.

Llojet e servit!teve?

e kohen e ;ustinianit,per!undimisht servitutet u ndane ne dy grupe% Servitute reale6i perkitnin perhere tokave andaj u quajten tokesore.Servitute tokesore ishin tedrejta reale te konstituara ne token e huaj,!avor te pronarit te per$aktuar individualisht te tokes tjeter. Servitutet $ersonale6ishin te drejta reale mi sendet e huaja te konstituara me !avor te personave te$aktuar individualisht te ojektit te servitutit.0allimi n mes ;s!s dhe ;s!sr!ct!s?

@sus >prdorimi? ishte servitut personal q i mundsonte personit t autorizuar, q t !itoj tdrejtn e prdorjes s sendit t huaj dhe t mledh aq !ryte nga sendi sa kishte nevoj pr

plotsimin e nevojave personale dhe t !amiljes s ngushtU1u-rukti ose usus-ructus ishte servitut personal n az t t $ilit personi i autorizuar oseuzu!ruktari !itonte t drejtn q sendin e huaj ta prdor dhe t2i mlidhte !rytet, duke u detyruar q

pas pr!undimit t uzu!ruktit, sendin e padmtuar n esen$ t2ia kthej zotruesit.7jekt i uzu!ruktit mund t ishin vetm sendet e pahar&hueshme pasi vetm kto sende pas

pr!undimit t uzu!ruktit, t padmtuara n esen$, mund t2i restituoheshinzotruesit.

;8;8?e drejta e perdorimit ose usus ishte servitut personal ne aze te te $ilit personi i autorizuar oseisauriusi !illonte te drejten ta perdorte sendin e huaj dhe ta mlidhte aq !rynte nga sendi sa kishte nevoj

per plotesimin e nevojave personale dhe anetareve te ngusht te !amiljes se tij.

brojtja j!ridike e servit!teve ?*itullart e t drejts s servitutit mroheshin me padi t veDanta dhe me interdikte t veDanta.Padia m e lasht e mrojtjes s servitutit ishte Vindi$atioServitutis, qllimi i ksaj padie ishte tevitohen pengesat q i jan r n ushtrimin e t drejts s servitutit. Pas ;ustinianit u !ut drejtaunike pr mrojtjen e servituteve e $ila u quajt 8G*I7 G763SS71I8. Pas mrojtjes me padititullart e s drejts s servitutit mroheshin me shum interdikte.

nyra e sh!arjes s servit!teve?

Servitutet shuheshin ose%-. 'e veprimin e ngjarjeve natyrore, ose/. 'e vullnetin e t autorizuarve juridik, ose

(. Pr arsye t disa rrethanave q kishin pasoj shuarjen e servituteve.>I. Shuheshin n rastet e zhdukjes s ojektit t servitutit, n rast t vdekjes s titullarit t s drejtss servitutit.?

>II. Shuheshin me heshtje ose duke hequr dor solemnisht nga e drejta e servitutit.?>III. Shuheshin me con-usio, apo me shkrirjen e t drejts pronsore dhe t drejts s servitutit n

nj titullar , si dhe me pr!undimin e a!atit si dhe sh!aqjen kushtit rezolutiv, sidomos teservitutet personale.?


13/22

Llojet e kontratave t peng!t?

)jat historis t s drejts romake kontratat e pengut si urime t t drejtave reale ak$esore misendet e huaja kaluan npr tri etapa t ndara.

t drejtn m t lasht si kontrat pengu shrente-iduciacumcreditore, !illim t zhvillimit t s drejts klasike u sh!aq Pignusi, 3 pastaj edhe


14/22

2ektet e detyrimeve te personat 9L:2.: ';R:8 dhe skllevrit 9&T:=.28 90'2&T:&:92

kreditori? dhe nj tjetripasiv>deitori? por kishte edhe raste kur qo!t n ann aktive apo pasive t paraqiteshin disapersona. rastet kur ne t njjtn marrdhnie detyrimore paraqiteshin me shum persona atherekzistonin marrdhniet ashkdetyrimore. marrdhniet ashkdetyrimore Ddo kreditor kishtet drejt ta marr aq sa i takon dhe Ddo deitor duhej paguar or&h vetm aq sa kishte.


15/22

=bjekti i prestimit t marrdhniet detyrimore ?

'e rastin e lidhjes s marrdhnies oligatore prher lindte detyrimi i deitorit q me krkesn ekreditorit t j dika, t mos j diDka, t dhuroj diDka apo t prestoj diDka.7ligimet q e oligonin deitorin pr :813 quheshin 7F9I)8*I73S I :8:7.:etyrimet q e oligonin deitorin pr 68G313 quheshin 7FI)8*I73S I68GI3:7 apo

7 68GI3:7,+urse oligimet q e oligonin deitorit t duroj diDka quheshin 7F9I)8*I73S I P8*I3:70do prestim oligator q t llogaritej si juridikisht n rregull duhet t plotsoj disa kushte e atoishin%

Prestimi oligator duhej t ishte i mundshm, t mos ishte n kundrshtim me moralin e periods s $aktuar kohore, nuk duhet t ishte juridikisht i ndaluar, duhet t ishte i $aktuar dhe patjetr duhet t ishte i vlersuar n t holla.

0etyrimet e ndashme dhe t pandashme ?

Sipas asaj se a ishte prestimi oligator i ndashm apo i pandashm, oligatat ndaheshin n7F9I)8*I73S :IVISIFI93S detyrime t ndashme dhe 7F9I)8*I73S I:IVISIFI93S detyrime t pandashme.:etyrime t ndashme ishin ato detyrime q mund t kryheshin nga shum persona, por qllimet e

kreditoreve t mos rrezikohen >kt oligat e kishin sendin e ndashm?. :etyrime t pandashmeishin ato q si ojekt kishin ndonj send t pandashm.

0etyrimet momentale> tprhershme dhe ato fakultative?

:etyrimet momentale ishin ato kur prestimi duhej t kryej me nj dhnje, nj veprim, nj mosveprim ose nj durim unik nga ana e deitorit.:etyrimet e prhershme ishin ato q e detyronin deitorin t j diqkaprher, t apstenojprhernga veprimet e $aktuara, q t duroj diqkaprher, ose q ti jap kreditorit prherdiqka.7ligatat me marveshje plotsuese mi !a$ultus alternativa ishin ato kur kontraktohej nj prestimi vetm, mirpo deitorit i lejohej q n vend t prestimit t kontraktuar ti dorzoj kreditorit ndonjsend tjetr.

USUARU"A(kamata) te detyrimet? +amatat, t kontraktuara n marrdhniet e llojllojshme oligatore, e rritnin esen$ialisht lartsine prestimit primar t deitorit. +amatat e s drejts s lasht mund t $aktoheshin ose n shuma paushalle ose n prqindje t

or&hit kryesor. t drejtn klasike kamatat hyjn n -ructus civile dhe kontraktoheshin ekskluzivisht n pjes

pro$entuale ose alikuote n ato detyrime, prestimet e t $ilave ishin n t holla ose n sasi t$aktuara t sendeve t zvendsueshme. Pr kontraktimin e kontratave shrente osestipulimiosepactumadjectum de usuris. 9artsia e kamatave ishte e paku!izuar gjer n ligjin e XII taelave. 9igji i XII taelave lejoi s

shkall maksimale t kamats dy!ishin e or&hit kryesor gjat nj viti.%as sh!m ligjeve t cilat ose e ndalonin kamatn n prgjithsi> ose e prcaktonin maksim!min kamats> '!stiniani prcaktoi se"

+amatat e rregullta jan JK5


16/22

%oenaprivata (dnimi privat te detyrimet) ?

Poenaprivata >dnimi privat? ishte sanksion themelor pr t gjitha $enimet kundrligjore tinteresave t huaja materiale dhe personale, t mrojtura juridikisht. 9artsia e dnimit varej ngamarrveshja e palve dhe dispozitave t vet ligjit. :nimi i paguhej personit t dmtuar.

-eprimet e lej!ara njer+ore $%egotiajuridica&ndaheshin n"

%egotiaJuridicaUnilateralia 3 ishin ato pun juridike ku pr krijimin

oligats ishte i mja-tueshm vullneti i nj personi i shprehur n mn2r t

parashikuar juridike5

%egotiaJuridica7ilateralia 3 ishin ato pun juridike kur pr krijimin

oligats ishte i domosdoshm plqimi i s paku d2 sujekteve5dhe %egotiaJuridica8ultilateralia 3 kur pr krijimin e nj lloji t caktuar t

puns juridike krkohej plqimi i s paku tre personave.

#eprimet e palejuaranjer+ore ose'()"C!A> ndaheshin n"

Delicta$ulica ose veprat penale nuk ishin vetm urim i oligatave. 9r2esit e vepravepenale nuk ishin t det2ruar vetm ndaj personit t dmtuar, por n saj t veprs penale t

r duhej patjetr t vuanin dnimin pulik. vetmDelicta$rivata 3 apo deliktet private ishin urim oligatash. Deliktet private ishin

ato veprime antiligjore q sanksionoheshin me shpagimin e dmit t shkaktuar ose me

poena private, t cilin delikuenti det2rohej t:ia paguante vet t dmtuarit.2lementet e kontrats?

Pr krijimin e Ddo kontrate oligatore krkohej q t realizoheshin disa elemente pa t $ilat numund t kishte kontrat.

8to elemente pa t $ilat nuk mund t krijohej kontrata kurrsesi quheshin elementet themelore osesenciale.

)rupi i dyt i elementeve t marrdhnieve oligatore nuk ishte i domosdoshm pr krijimin dhekzistimin e kontrats. +to elemente quheshin elementet e rndomta apo nat2rale. :he )rupi i tret i elementeve t kontratave oligatore ishte grupi i elementeve jo t rndomta ose jesen$iale.

2lementet e rndsishme (esenciale) t kontrats? Pr krijimin e Ddo kontrate oligatore krkohej q t prmusheshin disa elemente pa t $ilat numund t kishte kontrat, e kto ishin%

a? Sujektet me zotsi juridike dhe t veprimit t kontrats5? Shprehja e akorduar e vullnetit t sujekteve t kontrats5$? 7jekti i prshtatshm pr prestimeoligatore5 dhed? 6orma e parashikuar juridike pr shprehjen e vullnetit t sujekteve.

2RR=R (lajthimi) te kontratat?

)aimi ose error ishte pasqyra e gaueshme pr ndonj !akt t rndsishm kur lidhej nj punjuridike. *e gaimi ishte !jala pr vullnetin e gaueshm, q ishte n kundrshtim m

onismoriusose aequitatin komunikimin juridik. Prandaj gaimi n&jerr pavle!shmrin punve juridike. 0do gaim pr ndonj !akt t rndsishm kur lidhej nj pun juridike, prap se prap nuk kishtrndsi juridike. E t kishte rndsi juridike, duhej t plotsonte patjetr disa kushte, si%a? )aimi duhej t ishte i durueshm "'*!)#7I*IS5

? )aimi t ishte!S!%"I#*IS>kur personi nuk i njihte shkaqet esen$iale t kontrats?5 dhe$? !))') ;#&"I u re!erohej personave t padijshm pr mosnjohjen e !akteve esen$iale t

kontrats.


17/22

2RR=R *9&T: 4 ndahej n"

I. !rror in %egotia /gaimi mi thelin dhe prmajtjen e puns juridike05

II. !rror in $ersonae /gaimi mi cilsit esenciale t ashkkontraktuesve05

III. !rror in 'jecto /ishte gaimi mi ojektin e prestimit05

I+. !rror in Sustantia /ishte gaimi mi thelin apo mi qenjen e ojektit t prestimit0.0ol!s (mashtrimi) te kontratat?

Dolusiapo mashtrimi ishte qllimi q t je ashkkontraktuesin t kish nj pasqyr t rreme mqllim q t vendoste t lidh ndonj kontrat.'ashtrimi q i hej ashkkontraktuesit me qllim arrihej me dinakri, duke i ndryshuar dh

przier !aktet. 'jetet juridike pr mrojtjen e personave t mashtruar ishin!4ceptio dolidhe actio doli.!4ceptio doli 3 e prdornin personat e gnjyer q akoma nuk e kishin kryer veprimin e premtuar.#ctio doli e prdornin personat e mashtruar q e kishin kryer prestimin oligator dhe krkonikthimin e tij.

:nterpretimi i v!llnetit t palve te kontratat?

:erisa u sh!aqn kontratat onae-idei, interpretimi i vullnetit t palve n kontratat e lidhura nukparaqiste kurr!ar vshtirsie.

'e sh!aqjen e kontratave onae-idei, n t drejtn romake !illoi t deprtonte teoria e vullneti

apo teoria sipas t $ils n kontratat e lidhura nuk duhej Dmuar vetm deklaratn e palve, por edhdshirn e tyre kur hynin n marrdhnie kontraktuese. kodin e ;ustinianit u pr$aktua qart se n marrdhniet e ashkkontraktuesve duhet Dmuam shum vullnetin se sa !jalt.

=bjekti i kontrats?

7jekt kontrate mund t ishin t gjitha ato sende q ishin ojekt i presimeve t marrdhnievoligatore n prgjithsi.

*orma e kontratave?

6orma ishte njra nga elementet m t rndsishme, sidomos kur e drejta e lasht romakmendonte se !orma e prn thelin e sendit.

6ormat e parashikuara pr lidhjen e kontratave ishin t shumta% t drejtn e lasht kontratat lidheshin thjesht !ormalisht. 6ormat e kontratave n t drejte lasht ishingestumperaes et liram.+ontratat m t dgjuara t s drejts s lasht jan%

8ancipatio5

%e4um5dhe ;iducia.

t drejtn klasike !ormalizmi i tepruar u penges n lidhjen e kontratave, andaj institu$ionalizua !orma verale e lidhjes s kontrats. shek. e IIIt t epoks s vjetr sh!aq !orma reale e lidhjes s kontrats e q nnkuptonte dorzimin e thjesht t sendi>kontrata mi huan, huaprdorjen, depozitn dhe pengun?, lidheshin n momentin kur kreditor

ia dorzonte ndonj send deitorit, duke e detyruar pr nj prestim prkats.Pak pas sh!aqjes s kontratave reale, u paraqitn kontratat literale, gjegjsisht konsiderohese disa kontrata krijohen n momentin kur palt prpilonin dokumentin me shkrim. Prej t gjitha !ormave t lidhjes s kontratave, s !undi u sh!aq kontrata konsesuale6orma konsesuale ishte !orm pa !orm, ato krijoheshin me pajtimin e thjesht t palvkontraktuese. +onsiderohej se ky lloj i kontratave krijohej n momentin e mrritjes smarrveshjes mes palve >p.sh. kontrata e shitlerjes, kontrata e qiras, kontrata ortaklkut dhe kontrata mi prokurn.


18/22

2lementet e parndsishme (jo esenciale) t kontratave?

3lementet jo esen$iale t kontrats ishin t gjitha pjest prrse t kontrats q sh!aqeshin sipadispozitave t lira t palve, pr t $ilat gjyqtari nuk kujdeset zyrtarisht, kur nuk !iguronin nkontrat. 3lementet m t rndsishme jo esen$iale q mund ti prmante e drejta kontraktore ishin%a? +ushtet5

? 8!atet5 dhe$? @rdhresat.

$!shtet si elemente t kontratave?

+ushti sht ngjarje e ardhshme dhe e pasigurt nga t sh!aqurit ose mos sh!aqurit e t $ilait vare!illimi ose ndrprerja e veprimit t punve juridike n prgjithsi. +ushtzimi i punve juridike nuk lejohej gjithmon. Punt e t drejts s lasht romake nuk munt ishin as t kushtzuara as t a!atizuara. Vetm me sh!aqjen e kontratave onae-idei, kur gjyqtari ishte i detyruar t kujdesej pr t gjithrrethanat q i paraprinin lidhjes s kontrats dhe q e pr$illnin at, kushtzimi edhe lejohej edh

prdorej shpesh. at koh u krijua edhe teoria mi t ashtuquajturat kushte t drejta dhe jo tdrejta.a) $!shtet e drejta ishin ato kur !illimi apo ndrprerja e veprimit t ndonj kontrate vareshin

nga sh!aqja ose mossh!aqja e ndonj !akti q do t dilte dhe ishte i pasigurt.+ushtet e drejta ndaheshin n%kushte pozitive dhe negative, n kauzale, n potestive dhe n t

prziera dhe n kushtet suspenzive dhe rezultive.b) $!shtet jo t drejta ishin ato kur !illimi ose ndrprerja e ndonj pune juridike lidheshin m

disa ngjarje q kan qen t pa$aktuara ose t pamundshme, ose t palejuara moralisht dhjuridikisht, ose t tanishme, ose t sigurta, ose t parashikuara juridikisht.

9atet si elemente t kontrats?

8!ati sht ngjarja e ardhshme dhe e sigurt nga sh!aqja e s $ils, varet !illimi ose ndrprerja veprimit t ndonj pune juridike. 8!ati sht perioda e kohs q e ndan momentin e lidhjes s puns juridike nga momenti i !illim

apo ndrprerjes s veprimit t tij. 8to a!ate q ishin t kontraktuara t $aktonin momentin e !illimit t veprimit t detyrimit t marrquheshinsht2tseosesuspen1ive, ndrsa q $aktonin momentin e ndrprerjes s detyrimit t marrquheshinshkputseose re1oultive. Sipas mnyrs s pr$aktimit t kohs, a!atet ndaheshin n%

a? * $aktuara me kalendar >dihej se ngjarja e ardhshme e parashikuar do t sh!aqet me tvrtet dhe dihej se kur do t sh!aqej?.

? :ies$ertus >kur ishte e sigurt se nj ngjarje do t ndodh, por nuk dihej sakt se kur sh!aqeajo, p.sh. dita e vdekjes etj.

Pr pr$aktimin e zgjatjes s a!ateve t parashikuara shrenin kryesisht dy sisteme%

Gomputationaturalis >koha numrohej me or?, dhe Gomputatio$ivilis > llogariteshin dit t plota prej mesnate n mesnat?.

;rdhresat si element t kontrats?

@rdhresat si element sekondar i kontrats dallonte shum edhe prej kushteve dhe prej a!ateve. @rdhresa nuk ndikon aspak as n vle!shmrin juridike as n veprimin e punve juridike n

prgjithsi. @rdhresa ishte element sekondar t $ilin urdhruesi ja shtonte punve juridiklukrativeintervivosdhe mortiscausa, duke e detyruar urdhruesin q ti merrte doit e dorzuara, tkryej ndonj prestim.


19/22

%avleshmria e kontratave?

t gjitha rastet kur kontrats i mungonte ndonj nga elementet e parashikuara, kontrata ishte pavle!shme. Sipas intensitetit t pavle!shmris kontratat ndaheshin n%

a? $ontrata jo ek+ist!ese ishin ato kontrata kur nuk respektoheshin rregullat mi !ormn kontrats. +to kontrata nuk prodhonin kurr!ar e!ekti juridik.

? $ontrata absol!tisht n!l ishin ato kontrata t lidhura nga personat e paa!t, kontratat lidhura me ojektin e palejuar, kontratat e lidhura me kushte antiligjore dhe imorale etj. 8kto kontrata nuk prodhonin e!ekt juridik.

$? $ontratat relativisht n!l ishin ato q prmanin disa mungesa juridike. +to kontratishin kontrata t lidhura n gaim, pr shkak t mashtrimit dhe !riks, si dhe kontratat

personave t mitur.$lasiikimi i kontratave $llojet e kontratave&?

* gjitha kontratat kishin nj karakteristik t prashkt, ishin pun t dyanshme juridike+arakteristikat tjera ndryshonin.Pr shkak t karakteristikave t ndryshme, kontratat ndaheshin n disa lloje%

8ipas t drejtave dhe detyrimeve t cilat re+!ltonin nga kontrata e lidh!r> kontratat ! ndan n"

a? 9ontrata t njanshme ishin ato kur njra pal ishte vetm kreditor, ndrsa tjetra

>Gontratusunilaterales? deitor.? 9ontrata t d2anshme jo t araarta ishin ato kur n momentin e lidhjes krijohej

>$ontrates ilaterales inauquales? vetm nj aktiv dhe vetm nj detyrim, porgjat vazhdimit t tyre mund t sh!aqej edhe

aktivi dhe detyrimi tjetr.$? 9ontrata t d2anshme ishin ato kur qysh n momentin e kontraktimit krijoheshin

>$ontratus ilaterales? nga dy aktive dhe nga dy detyrime.. ba+ t asaj se n dobi t k!jt ishin lidh!r kontratat ato ndaheshin n"

a0 *ukrative3 ishin ato kontrata t lidhura n doi t njrs nga palt.0 'nero1e ishin ato kontrata kur pala t $ils kontrata i shkonte n doi, detyrohej ta

shpaguante doin e realizuar.8ipas asaj se a d!kej shkak! j!ridik i kontrats> ato ndaheshin n"

a0 9au1ale ishin ato ku shihej shkaku juridik ose causa, q i kishte shtyr palt tlidhnin kontratn.

0 #strakte ishin ato kur nga vet kontrata nuk dukej pse e kishin lidhur kontratnpalt, edhe pse ishte i qart se $ili ishte or&hi.

8ipas mnyrs s mbrojtjes j!ridike> kontratat ndaheshin n6a? 9ontrata StrictiJuris t mrojtura me kondi$ione dhe padi t veDanta.0 9ontrata onae

Sipas forms* kontratat ndaheshin n+

a? +ontrata 6ormaliste t s drejts s lasht5 dhe? +ontrata Verale,$? +ontrata 9iterale,d? +ontrata 1eale, dhee? +ontrata +onsesuale t s drejts klasike dhe postklasike.


20/22

$!ptimi dhe karakteristikat e kontratave reale?

6orma reale e lidhjes s kontratave ishte dorzimi i sendit% dorzimi i sendit merrej si e vetmjshenj se ashkkontraktuesit jan me t vrtet t mendimit q ta lidhin kontratn. ;an t njohura katr lloje t kontratave reale, e ato jan% 8U"U8>huaja?, &'88'D#"U8 >huaprdorja?, D!$'SI"U8>depoziti?, dhe

$I%US>pengu i dors?. Pos ktyre rasteve t lartprmendura, ekzistonin edhe shum dorzime t tjera t sendeve, si% naz t kmimit,prekariumit, dhurats, transaksionit etj.

$!ptimi dhe karakteristikat e kontrats s h!as $,U!U,&?


21/22

$!ptimi dhe karakteristikat e kontratave konses!ale?

6orma e lidhjes s kontratave konsesuale ishte plqimi i thjesht i vullnetit tashkkontraktuesve apo konsensus i zakonshm. *e kto kontrata detyrimi krijohej n momentin e lidhjes s marrveshjes, pavarsisht nga Dshtjse n D!ar mnyre ishte realizuar marrveshja, prandaj mja!tonte D!ardo shenje e jashtme. Ishin katr kontrata konsesuale%

8? +ontrata e shitlerjes!8"I' +!%DI"I',F? +ontrata e qiras 97G8*I7 G7:@G*I7,G? +ontrata e ashksis S7GI3*8S, dhe:? +ontrata e prokurs '8:8*@'.+atr kontratat e prmendura jan kontrata m t rndsishme t qarkullimit ekonomik.

$!ptimi dhe karakteristikat e kontrats s shitblerjes $emito venditio&?

Shitlerja sht kontrat konsesuale ilaterale, q lindte me marrveshje t thjesht midis shitsdhe lersit, q shitsi ta kaloj mallin n posedim t papenguar t lersit.

Shitlerja ishte kontrat ilaterale, q do t thot se n az t kontrats mi shitlerjen edhe pr shitsinedhe pr lersin lindnin t drejta dhe detyrime t $aktuara, t drejtat e shitsit ishin korelative mdetyrimet e lersit$!ptimi dhe karakteristikat e kontrats s sendeve t h!aja $)ocatioconductio&?

*ocatioconductioishte kontrat konsesuale e dyanshme q lindte me mrritjen e marrveshjemidis*ocatorit>qiradhnsit? dhe conductorit>qiramarrsit?, dhe sipas s $ils lokatori zotohej sdo ti jap ndonj send t tij, i $ili ose ishte i autorizuar q ta gzoj sendin duke e detyruar qlokatori ti paguaj kundrshprlimin.

.ga kontrata mbi qiran dalin tri varianta"

*ocatioconductiorei>kontrata mi qiran e sendit?*ocatioconductiooperis >kontrata mi veprn?*ocatioconductiooperarum >kontrata mi qiran e !uqis puntore?2lementet e delik!entve?

3lementet e Ddo delikuenti ishin kto%

a? E t shkaktohej nj delikt duhej t kryej ndonj veprim i jashtm /delictacommissione0Vetm n t drejtn klasike si veprime t deliktit u sh!aqn edhe disa lshime veprim/delicta in ommissione0.

? E t shkaktohej nj delikt duhej q veprimi i r i jashtm t n&jerr ndonj pasoj, mt $iln $enoheshin vlerat e mrojtura juridike materiale edhe personale t t dmtuarit.

$? E t shkaktohej nj delikt, duhej q midis veprimit t kryerjes dhe pasojs s sh!aqurgjegjsisht $enimit t vlerave materiale dhe imateriale t tjetrit, t ekzistoj lidhja kauzalapo rreziku kauzal.

d? E t shkaktohej nj delikt, duhej q veprimi i kryerjes t jet antiligjor.e? E t shkaktohej nj delikt, duhej q autori i veprimit t kryerjes t ishte i vetdijshm, ap

ile q t ishte i vetdijshm pr pasojat e veprs s tij.Dhe!? E t shkaktohej nj delikt privat, duhej t sanksionohej me poenaprivataapo zhdmtimn shum t nj!isht apo t shum!isht.

8ig!rimi real i kreditorit te kontratat 4 kapari?

t drejtn klasike dhe posklasike romake u re$ipua zakoni i popujve t 9indjes, sidomos mrastin e kontrats mi shitlerjen, q njra nga palt ti jap tjetrs ndonj send apo nj shum tvogl t hollash si shenj se kontrata sht lidhur me t vrtet. Sendi i dhn apo shuma e paguae t hollave quhej kapar apo arra.+apari kishte rndsi kon!irmative.:iDka m von kapari mori domethnie tjetr. @ arra poenitentialis


22/22

Documents

E Drejta Romake-Te Gjith Pyetjet Dhe Pegjigjet