Dünebakan 1 - Temmuz

7/31/2019 Dnebakan 1 - Temmuz

1/46

dnebakanTemmuz 2012

1L


2/46

tatl rzgr esiyor tarlamzdarengi sar deniz gibiyiz, dalga dalga

yzn gne evirmi milyonlarca iekgnee ak arklar sylyoruz

baklar baka yne dnk biri varona dnebakan diyoruz

gemie gelecekten bakan


3/46

in

ahnameden Rapunzele Bin Yllk SaDa Ban Duman Alm

Ay ekirdei

alar simsoy

1417

Anadoluyu Birbirine Kaan Kadn:Aye Haun

Dnden Poreler

anlcan srayk

18

ocuk DosuBir Hassas Terazi

Ho Sada

nurcan kratl kurtulu

2022

Evrendek l ve AhenkTek Kanala Umak

Nazende

zeynep hsna suda akelik

2325

Tarihiliin Mihengi

Tarihinin Kutusu

mete han26 Edebiyata l

Kuluk Vakti

nilgn bay28

ServilerSararm Sayfalar

fazilet Karul29 Kadim Medeniye lc

Glbdn

ercan yeilyer30

lk Tamerin Yazn Bitiiiirinde Doa ve nsan

Rabia zer

36 Sulan AbdlmecdTrbesndek mefunlar!

39

nsanlk lleri

Seyir Deeri

tevk sayn32 ls Tumayan Yaz

Asal Say

osman soner alar34

Zaman TerazisiStl Kahve

mzeyyen ahin40 Mzike l

polat karayel41

Szn ve Anlamn EsrarlYolculuu: Edebiya

Zamann Gzleri

Muhammed nur doan

3 Hayamn MaemaiiSz Yolcusu

rabia zer

11


4/46

Say 1

Temmuz 2012

Editralar Smsoy

Dizgi / Tasarm

El Burhan

Dzelti

Rabza zer

Bu Saydaki Yazarlar

Zeynep Hsna Akelk

Nlgn Bay

Osman Soner alar

Muhammed Nur Doan

Mete Han

Fazlet Karul

Nurcan Kratl Kurtulu

Raba zerTevfk Sayn

Mzeyyen ahn

Anlcan Srayk

alar Smsoy

Ercan Yelyer

lk AdmOsmanlca renme hevesinde olan bir grup insann att admdr Dne-bakan. renilenlerin renileceklerin yannda ne kadar kk kaldn

her derste biraz daha iyi anlayan insanlardr Dnbakanlar. smek-Osmanl-ca kursunda dodu ve maksadnn tesinde geti. Bunda, Berrin Hocamznetki ve katks byktr.

Dnebakan, sadece bir dergi ismi deil, kolektif akln ad ayn zamanda. Birgemi projesi ikriyle dosa da belirleyeni bugndr.

amz izii ve bu iziin etkisindeki felsefe, imdiki zamanda yaptmzgzlemin, gemii etkilediini sylemekte. Bu gr, algmza ve klasik an-laymza tmyle ters. Parack iziinin konusu olduunu, makro lektegeersizliini, en azndan tarih sz konusuysa anlam tamadn dne-biliriz. Fakat gemie bugnden, bugnn ekillendirdii aklla baktmzunutulmamaldr. Gemiin herhangi bir kesitine bakarken elimizdeki ve-rilerin imdimiz kadar boluksuz olduunu iddia edebilir miyiz? Etkileimzincirini en kk birimine kadar bilebilme ve tahlil edebilme gcne sahipmiyiz? Bir gn ncesinin bile bu kadar net resmini kartamayz. O haldeou izgisi siliklemi, azalm uzak gemi iin yapabileceimiz, eldekiverileri deerlendirmek ve aradaki boluklar bugnn dncesi, bugnnkurgusuyla doldurmaktr. Dnebakan, dn yaad an kadar net grdiddiasnda deil, grebildikleriyle yeni bir resim oluturma abasndadr.

Dnmeyi, olgularla olgular, nesnelerle nesneler, nesnelerle olgular ara-snda balant kurabilme yetenei olarak tanmlyoruz. Birbiriyle balantsolmayan bir sr bilgi ynyla dolu akl, akl kabul edemiyoruz. Dn ile bu-gn arasnda ikirsel kprler kuramayan insan belleksiz sayyor, belleksizinsannsa, insan olmaktan ok uzaa dt dnyoruz. Balktaki gibi,bu bir ilk admdr ve son olmayacaktr.

Dergide her sayda belirli bir konumuz deil temamz olsun istedik. Belirle-diimiz tema zerinde her kulvardan rn memnuniyetle kabul ettik. lksayda belirlediimiz tema, l. Her yazmzn merkezine yerletirmeyip,sadece temas etmekle yetindiimiz de oldu.

Prof.Dr. Muhammed Nur Doan, bizleri esrarl bir edebiyat yolcuuna kar-yor. Nurcan Kratl Kurtulu, 1914 ylnda km ocuk Dostu isimli derginineviri yazsn ve anneliin hassas terazisiyle bizimle. Rabia zer, HayatmnMatematii isimli ykyle ve lk Tamerincelemesiyle ilk selamn veriyor.

alar Simsoy, Rapunzelin salarnn sanldndan ok daha uzun olduunugsteriyor. Zeynep Hsna Suda Akelik, evrendeki l ve ahengi, ayrca tekkanatla umann ne demek olduunu yazyor. Anlcan Srayk, pek az bili-nen tarihi bir kadn karakteri,Aye Hatunu tantyor. Fazilet Karul, sararmsayfalardan bir yaz karyor. Osman Soner alar, ls tutmayan ilginbir yaz ile aramza katlyor. Nilgn Bay, edebiyatta ly anlatyor. ErcanYeilyer, kadim medeniyet lsyle ehirlerin ehrini yazyor. Mete Han, ta-rihiliin mihengini gsteriyor. Tevik Sayn, insanlk llerinden kainatauzanyor. Mzeyyen ahin,zaman terazisiyle gemii hatrlatyor.

Beklentilerden uzak, uzun bir yolculuk hevesiyle attmz bu ilk admda,desteklerini esirgemeyen tm dostlara kranlarmz sunuyoruz.

Dnebakan

web

www.dunebakan.com

e-posta

[email protected]

twitter

twitter.com/dunebakanlar


5/46

dnebakan

3

ZamannGzleri

Szn ve Anlamn EsrarlYolculuu: Edebiyat

Prof.Dr. Muhammed Nur DOAN

Arkeolojik

keier

nasl

toprak

katmanlar

altnda

yaplacak

bir arama

yolculuu ile

mmknse;

kelimelerin

dnyasn

kefetme

ii de dil

malzemesinin

ynlar

arasnda

gerekletirilecek

bir anlama

yolculuu ile

mmkndr.

Edebiyat aslnda bir yolculuktur Zih-

nin zaman, mekan, kltr, dil, din, tasav-vuf, bilim ve hayat lkesine yolculuuDuygu ve dncelerin sz dediimizesrarengiz ara yardm ile d dnya-ya gerekletirdii esrarengiz seyahatKalbin ve ruhun inirah dnyamzdakopan ruh frtnalarmzn baka vadile-re, baka iklimlere doru ak Ruhunsz Cebraili ve anlam Refrefi eliindesanatn arna doru gerekletirdii mi-

ra Sz Musasnn mana Hzr ile g-zellik abhayatn bulmak iin karanlklarlkesine seyahati

Klasik edebiyatmzn zirve ahsiyetlerin-den biri olan Nedim, bir beytinde diyorki:

Her szm glen-i manya gnl bez-mindenGl gibi rengli nergis gibi mestne gelir

Nesir diliyle syleyecek olursak: Benimiirlerim, gnlmn meclisinden anlamngl bahesine gl gibi rengrenk, nergisgibi mest olmu bir hlde gelir.

Edebiyatn bir yolculuk olduunu bun-dan daha gzel anlatan bir rnek (stelikbir iir) olabilir mi?

Evet, Nedime gre edebiyat ve zellikleiir, gnl/ruh meclisinden, anlamn glbahesine doru gerekleen bir yolcu-

luktur.

Aslnda bu beyitte airin gnlnn m-ebbehn bihi (kendisine benzetileni)durumundaki bezm (yani meclis) iletelmih edilen, ruhlar lemi; iirin (ve i-irlerin yazl hli olan iir kitaplarnn)kendisine benzetileni olarak kullanlanglen (yani gl bahesi) ile telmih edi-len de, varlk dnyasdr. nk, inanagre, insanolu dnyaya gelmeden nce

Allah ruhlara Elest bi Rabbikm (Ben si-zin Rabbiniz deil miyim?) diye hitap et-mi; ruhlar da bu hitaba Bel (Elbette!)diye cevap vermilerdir Tasavvuf ki-

taplarnda Allahn bu hitab ve ruhlarnikrar, bir meclis metaforu ile canlandrl-mtr. Ruhlarn sarho olmasna yol aanilh hitap araba (ak arab); ruhlarleminde gerekleen bu toplant (elestbezmi) meyhaneye; bu hitabn neesiile kendinden geerek dnyaya, mest ol-mu bir ekilde gelen insanlar/ruhlar ise,meyhane mdavimlerine benzetilmitir.

Nedime gre, szn/iirin de bu ezelyolculua ok benzeyen bir macerasvardr. Daha dorusu, iirin vcuda geli-inin de, insann dnyaya gelii benzeribir serveni bulunmaktadr Ruhlarahitap eden, insana kendi ruhundan ruhleyen Cenabhak gibi, air de gnl-nn meclisinde sze dzen vererek onaruh balam; bu dzen ile ruh (mana)sahibi olan sz (sz, artk iir hline d-nm ve bir bedene girmitir), anlamngl bahesine, yani szn cisimlendii

(ses ve yaz hlinde) dillere ve sayfala-ra rengrenk bir grnt ile (edeb sa-natlarla gz alc bir ekle brnm veruhlar sarho eden henkli bir anlamkalbna dklm olarak) gelmitirMutlak Yaratcnn, ruhundan (sfatlarn-dan) kendine ledii bir nefes ile sze

Nedim


6/46

dnebakan

4

ZamannGzleri

dzen veren ve kendi apnda bir yaratclk rneigsteren airin gnl meclisinde balayp, mananngl bahesi olan iir kitaplarnn sayfalarnda, yahutkalbimizin kaps grnmndeki kulaklarmzdabiten bir tatl yolculuk te edebiyat bu

Sz sihirbaz Nef de iiri mira yolculuuna ben-

zetmektedir:

Ol eb-rev-i mirc- haylim ki cihanaSdk- nefesim bd- seher gibi ayndr1

Ben, yle bir hayal mirac gecesi yolcusuyum ki;s-zmn doruluu seher rzgr gibi ayan beyan an-lalr.

Nef, Hz. MuhammedinCebrail ve Refref ile bir-likte Tanr katna doru

yolculua kt gibi,bir air olarak kendiside sz Cebraili ve manaRefrefi ile beraber ha-yalin arna doru yk-selmi ve yeryzndesrnmeye mahkmdier airlere karmucizev bir stnlksalamtr. Nefyegre iir bir uur transferi, dnce ve haylde bir

ykseli ve ruh bir yolculuktur. Ona gre, iir y-lesine yce bir makamdr ki; air, hayliyle, miracakar gibi ona ykselir ve bylelikle byk bulumagereklemi olur. Sanat, aslnda eyaya ynelmibir dzenleme (nazm) iradesidir. Bu ise, kk aplbir ruh verme olaydr. Tanr, nasl nce insann un-surlarn dzenlemi, sonra ruhundan leyerek onugren, iiten, dnen bir varlk hline getirmise2,sanatkr da elinin altndaki objelere dzen ve nizamvermekte, kendi ruhundan ald ilham ile onu ye-niden ekillendirmekte ve bylelikle bir nevi canszvarla kendi ruhundan ruh balamaktadr. air-lik de en kymetli malzeme olan sze dzen vermeve adeta l sz unsurlar olan harfleri, kelimelericanlandrma ameliyesidir. Aada sunduumuzrneklerde olduu gibi:

Meshim nutkumun srdurmevt-y elfzaViren geh feyz-i nsn viren geh mye-i cn3

Ben Mesihim; l lfzlara zaman zaman nisan1Nef Divan, k. 10/16.2 O (Allah)ki, yaratt her eyi gzel yaratt ve insan yaratmayaamurdan balad... Sonra da (amurdan szp karlan) bir zden, hakir

bir sudan neslini yapt. Sonra onu tamamlayp ekillendirdi, ona kendi ru-

hundan fedi ve sizin iin o iitmeyi, o grmeleri ve o (dnen) kalpleri

yapt. Siz pek az krediyorsunuz. (Secde suresi 7, 8, 9. ayetler)

3Koca Ragp Paa Divan.

yamuru bereketi, zaman zaman da canllkzelliiveren, benim nutkumun (airliimin) eseridir.

Mrdeye can virrem nutk ile s-nefesemBen bugn deyr-i hviyyetde ter bir ceresem4

Ben, llere can veriyorum; sz sylemede ve iirdesa nefesliyim. yle ki; ben benlik kilisesinde alan biran gibiyim.

Bana hs old hallk- man rtbesi zrBery-y beynn kabza-i hkmmdedir cn5

Man yaratcl, bana has bir rtbe oldu. nk,gzel sz mahlkatnn ruhlar benim kudretiminkabzas altndadr.

airin sze dzen ve ruh verebilmesi iin ona doruynelmesi, bir anlamda bir uur transferini gerek-letirmesi gerekir. Bu, uurun iire dnmesidir

Bu transfer, aslnda bir ykseli, sanki hayalin veyaratc dncenin yceliklerine doru gerekle-tirilmi bir mira olaydr. nk sz, aslnda ruhunta kendisidir. Yani, Allahn insana kendinden le-dii ruh, szdr. Sz, yani natka, yani dnme vekonuma yetenei Fuzul de szn aslnda ruh de-mek olduunun bilincindedir. Hatt ona gre ruhaszden baka bir anlam vermek, aslnda bo bir id-diadr:

Cn szdr bilrse insn

Szdr ki deyerler zgedr cn

Eer, insan iyi dnecekolursa; cann (ruhun) sz-den ibaret olduunu an-lar. Cann (ruhun, szden)baka bir ey olduunusylerlerse, bil ki bu bobir szdr.

O hlde, denebilir ki; iirve edebiyat, ruhun birgdr Ruhun ve uu-run harf, kelime, kavram,yani sz dnyasna hicre-ti

iirin bir ruh mirac,kuts lemlere doru bir yolculuk olduu ile ilgili ikirnek daha vardr ki; biri Revan, dieri ise HayalBege ait bu iki beyitte iir, gl bahesi ve gkyz-ne; airin gnl ve hayali ise bu bahede daldan dalakonup akyan blble, yahut iir ve hner hmasn

avlayan alc kua benzetilmitir:

4 Zat Divan, g. 865/1.5 Yeniehirli Avni Divan, k. 23/57.

Nef

Fuzul


7/46

dnebakan

5

ZamannGzleri

Blbl-i glen-i kuds olsa gnl mrgi ne varB- tabumda Revan gl-i ilhm alur6

Ey Revan! Gnl kuu kuts lem gleninin blblolsa buna alr m? Zira, tabiatmn bahesinde il-ham glleri alp duruyor.

Revanye gre, airintabiat yle bir iekbahesidir ki; orada ilha-mn rengrenk, bin birkokulu glleri amakta-dr. airin gnl kuu ise,artk kutslikler leminingleni hline gelmibulunan bu baheninblbl olmutur.

Burada airimiz deta

dizenleyici irade ve ya-ratc idrak -ki buradagnl olarak ifade edil-

mektedir- ile airlik tabiat (tab) arasnda cereyaneden bir i yolculuktan bahsetmektedir. airin gnlbir blbl gibi uup, yine aire ait sanatkrlk tabiatbahesine gitmekte ve o bahede kan krmzs rengive insan mest eden muhteem kokusu ile aan il-ham gllerinin dalna konmaktadr.

Edebiyat ve iirin bir yolculuk olduu ile ilgili ola-

rak Fuzulye ait bir baka rnek de onun divannndibacesindeki ifadeleridir. Ona gre, iirleri ve iirkitaplar, air tabiatnn ocuklardr. Bu ocuklard dnyaya bir nevi ticar seyahate kar; bu seya-hat esnasnda insanlara gzellik mcevherleri ve-rip, beeni kumalar alrlar. Fuzulnin iirleri veiirlerinden meydana gelen divanlar dnya grme-mi yavrular, gurbet ilesi ekmemi yetimlere ben-zemektedir. O iirlere, ulatklar yerlerde hrmetedilmelidir:

Her memleketin byk airlerinden ve zamann ay-dn gnll sz ustalarndan beklentim ve ricam u-dur ki; eer iirlerimin szlerinin kuruluunda veyaanlamnda bu sanata uygun olmayan baz dklk-ler veya kabalklar grrlerse, onlar af etei ile rt-snler ve Necef toprandan ve Kerbel diyarndankp, evliya burcu olan Badadn havas ve suyuyla

yetimi bu gn grmemi yavrulara, sefer esnasndauradklar yerlerde hrmet ve itibar gstersinler.

lh! Bu naml muhabbetname ve bu ulu kiilerin

gnl balad divan ki fsunkr tabiatmn ocu-u ve sihirli sz syleyen idrakimin neticesidir- acz veniyaz emtias ve yanp yaklma klavuzu ile gurbete

6 Revan Divan, g. 73/5.

kmaya niyetlendi ve mana cevherleri verip vg ku-malar almak iin lemin usuz bucaksz sahasnaticaret mahmili (yk) yrtt.

Madem ki ltuf ve ihsann yolda edip onuyokluun darlndan varln ferahlna getirdin,merhametinle destekleyip yardm ederek gayb vadi-

sinden ehadet krna ulatrdn; hangi diyara gitseve hangi ehre ulasa, ereli admlarn mbarek veuurlu, latif matlan hayrl ve kutlu edesin,7

Byk air Fuzul daha sonra divann, cihan dola-an bir sevgiliye benzetir ve bu yolculuk srasndaonu kt kiilerden korumas ve nereye giderse ha-yrlarla karlatrmas iin Allaha yalvarr:

lh Bu, cihan dolaan mahbubu ve gzel sevgiliyiki ltfunun metas, yzn sslemitir ve yar-dmnn mcevheri gzelliini son hadde ulatrm-

tr- umum olarak fesat ehlinden, husus olarak da kt huylu topluluktan, himayenin kalesinde saklaypkoruyasn 8

Fuzul, Leyl ve Mecnun adl aheserini yazmadannce de, airlii dert diyarna bir sefer olarak de-erlendirmekte ve bu zor yolculukta kendisine gam,dert ve mihneti tanyanlardan yolda aramaktadr.

Ey tab- latf akl- vldrk-i blend nutk- gy

Ddi seferm diyr; derdeKimdr mana yr bu seferde

Her kimde ki vardur istitatDerd gam mihnete kanat

Oldur bu msferetde yrumZevk ehline yohdur itibrum

Merkeb gerek olsa azm-i rhaBesdr bize hme v siyhe

Ver te-i rh olursa matlb

Mazmn- ho u ibret-i hb

Azm eyleyelm tealll etmenMenzil keselm tegfl etmen

Ey baht vefsuz olma sen hemHem-rhl et bizmle bir dem9

Ey nazik tabiat ve stn akl; ey yksek anlay vekonuan natka! Yolum dert diyarna dt Kimdirbana su seferde yolda?.. Kimde dert, gam ve mih-nete dayanma gc varsa, bu yolculukta arkadam

odur. Zevk srenlere, keyine dkn olanlara itibar

7 Muhammet Nur Doan,Fuzulnin Poetikas, s. 36, 37.8 Muhammet Nur Doan, Fuzulnin Poetikas. 38.9Leyl ve Mecnun,by. 438-445.

Hayal Beg


8/46

dnebakan

6

ZamannGzleri

etmem Yola kmak i in binek lzm olsa; bize ka-lem ve kt yeter ve eer yol az istenirse; o da, hoanlamlar ve gzel ibarelerdir Gayret edelim; ardavranmayn! Menzil keselim; vakit kaybetmeyin!..Ey talih, sen de vefasz olma! Bir kerecik olsun, bizim-le yoldalk yap!,,

Fuzul, divannn dibacesinde de airlii ve edebiyatmecaz yolu (rh- mecaz) olarak tarif etmekte ve buyolda hakikate ulamay ummaktadr. Buradaki ha-kikat ve mecaz kavramlarnn bir taraftan kelime-lerin hakik ve mecaz anlamlarn ifade ettiini; di-er taraftan ise, beer-madd ak ile tasavvu-ilhak anlattn unutmamak gerekmektedir. Evet,edebiyat da tastamam bir mecaz yoludur. nk iirkelimelerin hakik anlamlarndan ok, mecaz an-lamlar kullanlarak yazlmakta ve air, gerei an-latmak iin ruhu ile uzun, meakkatli ve dertli birsefere (mecaz yolu) kmaktadr.

Burada, airlerimizin mecaz kelimesinin hakika-tin kart anlamndan yararlanarak, iiri yalanile ilikilendirmeleri hadisesine de dikkat ekmekisterim. Klsik edebiyat metinlerinde iirin geti-i hemen her yerde yalan kavramnn da getiiniifade edelim. Nitekim, Fuzul Leyl ve Mecnunda daiiri yalanla ilikilendirir:

ire heves etme kim yamandur

Yahi deseler ana yalandur10

iire heves etme; nk kt eydir. Eer ona iyiderlerse, yalandr.

irlie iftihr edpsenKizbi zne ir edpsen11

airlikle vnyor, yalan kendine i ediniyorsun!..

Fuzul yine Leyl ve Mecnundan aldmz aadakibeyitte de iir ile yalan ilikisini kurar. Ancak buradada yalan szc, gerein zddn syleme anla-

mnda deil; bu anlam da hatrlatacak ekilde, amatevriyeli ve kinaye (hatt tariz) yollu bir ekilde kul-lanlmtr. Biz buna iham- tenasp diyoruz:

Ger derse Fuzul ki gzellerde vef varAldanma ki air szi elbette yalandur 12

Eer Fuzul, Gzellerde vefa var derse, aldanma;nk air szdr bu, elbette yalandr.

Trk edebiyatnn ikinci aheser mesnevsi olanHsn Akta da eyh Galip, iiri ve edebiyat mace-

raya benzetmektedir:

10Leyl ve Mecnun,by. 961.11Leyl ve Mecnun,by. 3059.12Leyl ve Mecnun,by. 978.

Billh bu zge mcerdurSen bakma ki defter-i beldur 13

Allah iin sylemek gerekirse; bu (edebiyat ve iir),bambaka bir maceradr. Buna bir bel ve musibetdefteri gibi bakma!..

Galipe gre, iir her ne kadar belal bir i olsa da,ayn zamanda bambaka ve ok farkl bir maceradr.Tabi ki eyh Galip bu tanmlamay zellikle kendi i-iri ve airlii iin yapmakta ve bir anlamda kendinieletirenleri bu yolda yara armaktadr.. Nitekimhemen bu beytin arkasndan gelen beyitte de mua-rzlarna hitap etmekte ve meydan okumaktadr:

Zannetme ki yle byle bir szGel sen dahi syle byle bir sz

Bu hikyenin yle byle bir sz olduunu sanma...

Eer gcn yetiyorsa, hadi gel sen de buna benzer birsz syleyiver!

Klsik iirimizin son byk airi eyh Galip, divann-da da iir ve edebiyat iin yol benzetmesi yapmak-tadr:

Glib hls rst-rev-i semt-i manyimRh- shanda rehber-i mazmna uymuum14

Ey Galip! Aka sylemek gerekirse, ben yolumu an-lamlar semtine dorulttum ve sz (iir) yolunda maz-mun rehberine uydum.

Yani Galip, anlamlarsemtine varmak, sanat-ta, dncede ve iir-de gzele ulamak iinruh ve hayal lemindebir yolculua kmtr.Bu yol uzun, skntl vetehlikelerle doludur. Buyola rehbersiz ve azk-sz kmak mmkndeildir. Uzun seferle-re bineksiz, azksz verehbersiz klamaz. -

klrsa, hedefe ulaamamak, yahut yar yoldan geridnmek tehlikesi sz konusudur iir ve edebiyatnileli yolunda bir airin binei -Fuzulnin ifadesi ile-kt ve kalem; az ve rehberi ise, ho anlamlara vegzel ibarelere ulama arzusudur. Sanat ve edebiya-t vcuda getiren asl motivasyon unsuru bu arzu-dur. te bu arzu meakkatli iir ve edebiyat yolun-

da airin az ve yol gstericisidir. Eer bu azk verehber bulunmasayd, yani air ve sanatkrn gzel

13Hsn Ak, by. 2012.14eyh Galib Divan, g.206/6.

eyh Galip


9/46

dnebakan

7

ZamannGzleri

anlamlara, ho ve orijinal mazmunlara ulama ihti-ras bulunmasayd, belki de dnyann en zor ii veen tehlikeli maceras olan iir yazma eylemi hedei-ne ulaamayacakt...

*

Edebiyat anlamak, muhtevasnn gereini ke-fetmek, iirin gzellikler lkesini fethetmek de biryolculuktur, bir seferdir. Hele, kltr dnyas ile yz-yllar sren bir kopu yaadmz klsik edebiyatsz konusu olduunda bu bir keif yolculuuna, er-keolojik bir kazya, deta zamann gerisinde kalm,toprak ynlar arasnda kaybolmu kayp bir lke-nin kei seferine dnr. Klsik iirimizin metinle-rini erh etmek, aslnda bir sefer-i feth-i hmayun-iklm-i shandr. Yani, sz ve iir lkesinin kutlufetih seferi Yahut gzellik ve ak ehrinin kap-

larnn, dnce askerine almasdr; eski tabirle,erh-i bb- ehr-i hsn ak Hatt sz ve iirehrinin dnce askeri tarafndan ev ev, beyit beyitteslim aln; yine eski tabirle, erh-i ebyt- ehr-ishan

erh ama, alma demek. erh-i sadr, g-sn, kalbin almas; erh-i bb, kapnn almas;erh-i mtn ise edeb bir metnin, bir risalenin, birkitabn ve bir iirin aklanmas

Edebiyat, iiri retmek ileriye, iten da doru bir

yolculuksa; onu anlama ii de bu sefer geriye, dtanie doru bir yolculuktur iir yazmak, grnmez-den grnene, iten da bir zihinsel seyrsefer ise;edebiyat, iiri anlamay mmkn klan erh abasda grnenden grnmeyene, aikrdan gizliye, d-tan ie doru gerekleen bir yolculuk olmaktadr.

Bu hli ile edeb metinleri anlama iine bir cinlerlemi yolculuu der isek, yanl m olur?... Elbet-te hayr!.. nk, edeb metinleri -zellikle eskimetinleri- anlamak, insan zihninin tamamen kapal,

grlmeyen, hissedilmeyen alanlarda dolamas; i-iri reten insann beyin kvrmlar arasna, kalbininodacklarna nfuz etmesi ve nihayet, iirin retildi-i dnemin bugn bizim iin mehul olan manza-rasn temaa etmesi demektir ki; bu, ite basbayabir aynann tesine yolculuk, yahut cinler lemi se-feridir.

Cin kapal, gizli, plak gzden rak varlklarn or-tak ad olduuna gre; kalbin gizli odacklarnda,zihnin kapal dehlizlerinde, gnllerin transandan-

tal elest meclislerinde gerekleen edebiyat bir cin-ler lemi hli ve o lemi kefetme, anlama abas(metinler erhi) ise tam anlam ile bir cinler lemiyolculuudur.

Edebiyat ayna ise -ki yledir- edeb metinleri anlamaii de, ite o aynann iine girmek, tesine gemek veaynann iindeki cinlerle temas kurmak demektirCinler aynann iinde yaamyor muydu? Cinlerletemas aynaya baklarak kurulmuyor muydu?

Evet, edebiyat bir aynadr. Tarihin ve hayatn endam

aynasdr. Hatt Makedonyal skenderin gemi vegelecek her eyi gsterdiine inanlan yine-i lem-nmsdr. Yahut, Cemin her eyin hakikatini gs-terdiine inanlan kadehi, yani cm- Cemidir.

te eski edeb metinleri anlama faaliyeti olanmetinler erhi, aynann iine girmek, tesinegemek ve iinde yaayan cinlerin lemine konukolmak demektir.

Bu cinler lemi seferinde, bu grnmeyen varlklardnyasna yaptmz yolculukta ana ama szko-

nusudur:

1. Gemite ruhumuzun tercman olup, bugn ar-tk hafzalarmzdan silinmi bulunan kelimelerleyeniden tanma, onlarla salkl bir iliki kurma vekelimelerin etrafnda teekkl etmi bulunan manahlelerini, yahut anlam ve nans dairelerini tanma;

2. Bizim iin artk tamamen kayp bir ehir duru-mundaki dnemin sosyal hayatnn fotorafn ek-me, yani, edeb eserin retildii dnemin insan ve

toplum manzarasn gzlemleme;3. Eserin sahibi olan air ve yazarn bu eseri vcudagetirirken ruhunun derinliklerinde ve beyninin kv-rmlar arasnda kopan sanat frtnasnn gereineulama; airlere ait sanat, sanatkr ve iir alglama-sn tanma.

imdi, metin erhinde gz nnde bulundurulmasgereken bu amac tahlil etmeye alalm:

Kelimeler, dnce, sz ve edebiyat dnyamzn vaz-geilmez unsurlardr. Biz onlarla dnr, onlarladuygularmz da vurur ve onlarla yepyeni dnya-lar kurarz. Onlar bizim insanlk dnyamzn vazge-ilmezleridir.

Kelimeler, bizim gemile kurduumuz ilikinin te-mel unsurlardr. Duygu, dnce, kltr ve inandeerlerimizin nesillerden nesillere aktarlmas daancak onlar sayesinde mmkndr. Yaratc sanatla-rn en stn olan edebiyat ve iir de kelimelere ve-rilen dzenle gerekleen bir olgudur. air ve yazar,bu byl varlklara, bu her renge ve kalba giren

sihirli varlklara ruhundan ald g ve dzenleyi-ci irade ile yle bir ekil ve dzen verir ki; bu camitunsurlar canlanr, yaayan bir varlk hline gelir ve


10/46

dnebakan

8

ZamannGzleri

insan ve toplum gereini btn plakl ile yanst-maya balar. Bu yn ile kelimeler, dnce ve ruhlemimizin byl varlklar, her kalba giren, herrenge brnen unsurlardrlar.

Kelimeler, yklendikleri anlamlar, yani hayat, in-san ve toplumu tanmlayan bilgileri nesillerden

nesillere aktararak ok nemli grevler ifa ederler.Etralarnda teekkl eden saysz anlam hleleri ileartk birer anlam hevengi hline gelen kelimeler, buhalleri ile dier kelimelerle kurduklar eitli ili-kilerle st fonksiyonlar stlenir ve btn hlindednce semamzn muhteem kozmik fotorafnolutururlar.

Bir dildeki kelimeler bazen dilin semasnda sonpgiderler; kimi zaman da eitli nedenlerle, etrala-rnda olumu bulunan anlam hlelerinden bazla-

rn kaybederler.te metin erhinin ilk hedefi; dil ve dncednyasnda artk yaamaz hle gelmi bulunan buunutulmu veya kendileri yaad hlde, etrafndazaman iinde olumu bulunan zengin arm ala-n dairelerinin, yani nans hlelerinin bir ksmnkaybetmi szckleri eski halleri ile tanmaya al-mak, bu esrarengiz varlklarn byl dnyalarnanfuz etmektir.. Bunun iin bilinenden, grlenden,tannandan hareket edilecek ve bilinmeyene, gr-

lemeyene, yani unutulana ulamaya allacaktr.Bu, aynann iine girilmeden, aynann arkasna yol-culuk yaplmadan baarlabilecek bir ey deildirtabi. Tpk, toprak ynlar arasnda kalm tarihineski devirlerine ait bir kltr varln gn yznekartmak, yerin altnda kaybolmu antik bir ehrikefetmek gibi... Arkeolojik keiler nasl toprak kat-manlar altnda yaplacak bir arama yolculuu ilemmknse; kelimelerin dnyasn kefetme ii dedil malzemesinin ynlar arasnda gerekletiri-lecek bir anlama yolculuu ile mmkndr. Bu ise,

kelimelerin gereine ulamak, onlarn gizli dnya-larna girmek iin metinlerle iliki kurma zorunlu-luunu n plana kartr. Metinlerle salkl, cidd vesrarl bir iliki kurmadan, yani metnin iine girme-den edebiyat aynasnn en hareketli cinleri olan an-lamlarn dnyasn kefetmek mmkn deildir.

Gerekten de klsik Trk edebiyat metinleri ere-vesinde yrtlecek cidd ve dikkatli bir metin er-hi almasnda gemite ok canl, renkli ve zenginanlam ltlar ile talanm bir ekilde iir ve

edebiyat gerdanlklar ierisinde birer elmas kristaligibi yer alm olup, bugn bize ayn canllkta vefonksiyonellikte ulaamam, etrafnda teekkletmi nans hlelerinin bir ksmn kaybetmi bu-

lunan ok sayda kelimenin o eski ltl hlleriningerei ile karlamak mmkndr. Nitekim kendiapmzda yaptmz ve yaynladmz metin erhialmalarmz bunun aznsanmayacak saydaki r-nekleri ile doludur. Mesel, gl kelimesinin, bili-nen iek ismi dnda, altn para, snm itilinucundaki siyahlk, mehtap nn aa yaprakla-r stne dklmesi sonucu yerde oluan hareketliglgeler (gl-i mhtb), alevden srayan kvlcmve bir eit havay iek anlamlarna da geldii;kurbann, Allah iin boaz kesilen hayvan dn-da, klcn ve hanerin kn, okun sada demekolduu; hicrnn, ayrlk, i acs dnda pahalkumalarn zerindeki yrtk, defo anlamlarnnbulunduu; gevherde inci, mcevher anlam d-nda, erlik suyu, klcn keskinlii, su verilmieliin zerinde oluan meneviler maden oca

ve suyun kayna, altn, gm ve mcevherlerleilenmi ok kymetli bir kadn rts (gevher-tbveya gher-tb) manalarnn da bulunduu, bizimtespit ettiimiz rneklerden sadece birkadr.

Kelimelerin tespit edilen bu yeni anlamlar, bunlarnmetinler iinde dier kelimelerle tebih (benzetme),istiare, sebep-sonu, leffneir ve telmih erevesin-de kurduu oklu anlam ilikilerinin de sistemininzlmesini salamakta ve bylelikle gzlerimizinnne baka hibir yerde bulamayacamz yepyeni

bilgilerin kaplarn amaktadr.Edebiyat hayatn aynas olduu iin, gemi yaan-tya ait, bugn artk tarih olmu, yaanmayan niceeylerin, gnmzde terk edilmi ok sayda rf,det, gelenek, giyim, kuam, yeme-ime, oyun-e-lence, ibadet, ak, evlenme, hukuk, ticaret, zanaat,sava v.s. gibi uygulamalara ait davran ekillerininve sosyal antropolojinin konusunu oluturan lkltr unsurlarnn en gereki bilgisine de biz yineedeb metinlerin satrlar arasnda rastlarz. Yani

edebiyat (zellikle klsik edebiyat) edeb eserinretildii dneme ait bireysel ve sosyal hayat man-zarasnn gereini tespitte de bizim iin en vazge-ilmez kaynak durumundadr.

Bu hliyle de edeb metinleri anlamak, zihnin bi-linmeyen ve grnmeyen bir leme yolculuundanbaka bir ey deildir. Yani, yine aynann iine gir-mek, tesine gemek ve aynann iinde yaayan cin-lerle anlaml bir iliki kurmak...

Burada, klsik Trk edebiyat metinlerinin i strk-

trnde dikkati eken bir kuraldan sz etmek ge-rekmektedir. Divan iiri metinlerine dikkatli bir gz-le bakanlar, yani bu metinlerin ruhuna nfuz etmeyinemseyenler, bu iirlerin, hayatn realite boyutu


11/46

dnebakan

9

ZamannGzleri

ile mecaz ynn bir arada ve paralel bir ekildeihtiva ettiinin derhal farkna varrlar. Bu ylesinedeimez ve vazgeilmez bir yapsal gerektir ki;mecaz ve hakikat katmanlarn paralel bir ekildeiermeyen bir tek beyite bile rastlanlamaz denilse,asla mbalaa edilmi olunmaz. Edebiyatn temelin-de mecazn bulunduunun tam anlam ile idrakin-de olan ve bunu iirin temel sylemlerinden birisihlinde kullanan divan airleri mecaz yaparkenmutlaka hayatn realitesinden de yararlanmakta;bir benzetme yapmak gerekirse, mecazn tasnaarken, ayaklarndan birini hayatn gereine, yanihakikat zeminine basarak dier ayaklar ile de ai-rane dnn st katmanlarna sramaktadrlar.

Metaforumuz yol ve yolculuk olduuna gre, edebi-yat vcuda getirme ve onu anlama vakas ile ilgiliolarak bir baka yol ve yolculuk benzetmesi dahayapalm:

Klsik edebiyat metinlerinde mecaz ve hakikat un-surlar tren raylarna benzer bir ekilde paralelbir dzlemde yol alrlar. Yani klsik iirin sanat veedebiyat katar birbirine paralel hakikat ve mecazraylar zerinde seyreder. Tren raylarnn birbiri ileirtibatn, birbiri ile ayrlmadan, paralel bir ekildeilerlemesini salamak zere raylar arasnda travers-ler bulunur. te bunun gibi, klsik iirin mecaz vehakikat katmanlar arasndaki ilikiyi de iltisaklar,

tedahller, kelimeler arasnda gerekletirilen an-lam ve nans alan kesimeleri, telmihler, leffne-irler, semantik alan balantlar salar. Ayn ms-rada yer alan kelimeler arasnda yatay dzlemde;karlkl msralarda bulunan szckler ile de di-key ve apraz dzlemde kurulan anlam balantlarzihnin mecazdan hakikate, hakikatten mecaza gidigeliini mmkn klar. Edeb eseri vcuda getirir-ken izlenen bu kural, onu anlama iinde de vazge-ilmezdir. Yani nasl edeb eser, hakikat ve mecaz

raylar zerinde gerekleen bir tren yolculuu ise;edeb eseri anlama ii de yine ayn raylar zerinde,bu sefer tersine cereyan eden bir yolculuktur. Yaniyine aynann iine, cinler lemine, hakikat ve mecazraylarn kullanarak yaplan esrarl ve egzotik birtren yolculuu... te bu yolculuktur ki, bir erh al-masnda edebiyattaki baarnn izlenmesi yannda,bizi dnemin ou artk mehulmz olan, sosyalhayatne, tarihi, sosyal psikolojisine, kltrne, me-deniyet perspektiine, sosyal antropolojisine, siyasve hatt ekonomik proiline ait malumata gtrr

ve tarihin kaytlarnda bulunmayan ok orijinal bil-gilere ulatrr. Aslnda klsik edebiyat metinlerinianlama olay da ite burada balar. Yoksa, klsik ii-

re hamaset veya din-tasavvu duygularla, yahut dakar ideolojik ve siyas n yarglarla kuatlm birzihinle yaklap, toptanc kabul ve ret davranlarsergilemek, onu anlamamann, hi anlayamamannta kendisidir.

Edebiyat vakasn bu gereki bak as ile deer-

lendirmek ve klsik edebiyat metinlerine bylesi-ne cidd, sabrl ve ilm bir tavrla yaklamak, bahsigeen tarih, sosyal hayat, kltr ve medeniyet bil-gilerine ulama, gemi hayat doru koordinatlarzerinde deerlendirme ve edebiyata aksetmi millrealiteyi gerek izgileri ile tespit iinde bizi ar-tc sonulara ulatracaktr. nk, gemi hayatndoru kaytlar, resm tarih yazclnn ounluklamaniplatif etkiler altnda ekillenmi olduka sa-nal zemininde deil; edebiyatn mecaz perdesi ar-kasnda ustaca gizlenmi realite boyutunda bulun-maktadr.

Eski edebiyat metinlerinin dil malzemesi altndagizlenmi ve bugn bizim iin birer keif nitelii ta-yan, asrlar ncesine ait orijinal sosyal hayat bilgi-leri ile ilgili olarak yine kendi metin erhi alma-larmzda ulatmz u tespitleri rnek verebiliriz:

1. Osmanllarda eskiden harplerde dman ordu-sundan ele geirilen sancaklar siyah bir beze sa-rlm veya siyaha boyanm ve direi ortasndan

krlarak ba aa evrilmi vaziyette padiahnayann altna atlrd;15

2. Osmanl ordusunda sava srasnda ar ve yuvar-lak kalkanlar (arh siper) yannda, daha haif ovalve uzun kalkanlar da kullanlmaktayd. Bu kalkan-lara, Romadan alnd iin, Roma kalkan (Rum si-per) deniliyordu; 16

3. eyhlislmlar, mavi izme giyerlerdi. Bu, onlarngk yznden daha stn bir mertebede bulunduk-larn sembolize eden bir terifat kural idi;17

4. Osmanl dneminde, meyhanelerin kaplarnaember aslrd;18

5. Osmanl gndelik hayatnda Hristiyanlar balar-na mavi, Yahudiler de sar tlbent balarlard;19

6. Osmanl devrinde, halka zulm eden kiiler bala-rna kzgn leen konularak cezalandrlrlard;20

7. ehir iki ahit ile alnrd.2115 Bkz. Muhammet Nur Doan, Fuzul Leyl ve Mecnun, s.568.16 Bkz. Muhammet Nur Doan, Bak, s. 39.17 Bkz. Muhammet Nur Doan,Eski iirin Bahesinde, s.50.18 Bkz. Muhammet Nur Doan, Eski iirin Bahesinde, s. 52.19 Bkz.Enver Divan, g.39/5; Tacizade Cafer elebi Divan, k. 28/11.20 Bkz. Tacizade Cafer elebi Divan, k. 11/37.21 Bkz.Necati Divan, g. 453/5; Emr Divan, kta.195/1; Nevizade AtayDivan, g. 75/1.


12/46

dnebakan

10

ZamannGzleri

iiri anlama (erh) yolculuundaki nc amacnEserin sahibi olan air ve yazarn bu eseri vcudagetirirken ruhunun derinliklerinde ve beyninin kv-rmlar arasnda kopan sanat frtnasnn gereineulama; airlere ait sanat, sanatkr ve iir alglama-sn tanma olmas gerektiini vurgulam ve bunuda grnmeyen varlklar lemine bir yolculuk ol-duunu sylemitik.

Evet, metinlerden geri dnerek iirin plnland,sze dzenin ve ruhun verildii, lafz unsurununanlam ile buluturulduu kalbin sarayna ve beyninlabirentleri arasna seyahat... Cinlerin gerek anlam-da cirit att, uurun ve kalbin sihirli aynasnn iineyolculuk...

Byk air eyh Galibin, edebiyat ve kltr tarihi-mizin en muhteem hazinelerinden biri olan diva-

nnda yle bir beyti vardr:Gireli halvet-i manya lafzdan GlibBu zuhrat kamu ayn- butn old bana22

Ey Galib! Lafz (sz) kapsndan manann halvet oda-sna girdiimden beri, bu zuhurat benim btn gz-mn sonuna kadar almasna sebep oldu.

Evet, eyh Galibin lafz (sz) kapsndan mana g-zelinin halvet odasna girii ve orada nice gizli srla-ra aina olduu gibi, biz de ayn kapdan giriyor ve

anlam sarayna, iir ve sanatn aynal odasna konukoluyor ve bilinmeyen lemleri temaa ediyoruz.

Bu yolculuun ilk dura airin i dnyasnn gizliharemi, gnl Yakubunun iine kapand hznlerkulbesi, ruh Mecnununun ah u feryadn gklereykselttii yalnzlk ldr.

Byle bir yolculuk hereyden nce klsik edebiyat-mzn iir ve air alglamasn gn yzne karta-caktr. Bu belki imdiye kadar klsik edebiyatmzile ilgili olarak en fazla ihmale uram bir konudur.

Bu gne kadar yaplan almalarda, eski metinlerile ilgili gerekletirilen tahlil ve erh abalarndagenellikle sathta dolalm, mesal divan iirininsatrlar arasnda inanlmayacak zenginlikte bir po-etik dikkatin, hatt bir sanat ontolojisi dokusununbulunduunun pek farkna varlamamtr. Bu biziklsik edebiyatmz iirin iinde iiri ve iir ile ilgilikavramlar kullanan, hatt mthi bir kudretle iiriniirini yazan bir gelenein varl gereine gtrr.Bu da klsik edebiyatmzn, iirde asl yaratcunsur olan air benine, air kiiliinin sz ve anlam

ile ilikisinin felsef mahiyetine bakn gzlernne serer. Byle nitelikli bir derin tefekkrdr ki,

22eyh Galib Divan, g. 7/7.

bizi estetik sistemimizin, sanat felsefemizin ve hatthayata ve kinata bakmzn, eski iirin poetikdeinili satrlar arasna ustaca gizlenmi bulunanontolojik ve epistemolojik temellerinin ip ularnaulatracaktr.

Divanlar arasnda yaptmz rastgele bir gezinti so-

nucu setiimiz aadaki beyitler, klsik edebiyat-mzn sanat, edebiyat ve iirin tanm bakmndanne lde zengin bir birikime ve estetik adan nederecede gelimi bir sisteme sahip olduunu gs-termektedir:

Bikr-i mandr serser sret-i Meryemleriyle bir bthanenn imdi gnl nksdur23

(iir yle bir puthanedir ki), orijinal manalar veel dememi mazmunlar, o puthaneyi batan baassleyen Meryem tasvirleri; benim gnlm ise, o put-

hanenin (en st kesinde bulunan ve srekli alan)andr.

Mrgn- hayltla Glib bu nednHer beyti per-hne-i man m degildr24

Ey Galip! inde uuan hayal kular ile bu man-zumenin her bir beyti man perilerinin yaad evebenzemiyor mu?

Harb-i dilm fehm eyleyp seylb- ekmdenNie man-i bgne harm-i rza yol bulmu 25

(Ey Galib); nice bigne (allmadk) manalar, selgibi akan gz yalarma bakp gnlmn harap veykk olduunu anlayarak, gizli srlar haremine git-meye yol bulmular.

Btn bu izahlardan sonra szlerimizi yle tamam-lamak istiyoruz: Bugn ayakta kalabilmek ve kendi-ni ispat edebilmek iin derin ve aydn bir tefekkrhamlesine her zamankinden daha fazla ihtiyac olanaydnlarmzn, bize ok byk bir kltrel hazineyicmerte miras brakan ecdadmz ile empati kur-mas, bunun gereklemesi iin de klsik edebiyatn,iinde sz ve anlamn el dememi gzellerinin do-lat iir bahesine urayan yola revan olmas ge-rekmektedir. Bu yola girip uhudhali vadisinde yolalanlar, burada bizden nce yaam atalarmznsanat, edebiyat, sz ve iir sahasnda gerekletir-dikleri byk meden baarnn tanklar olacaklarve orada insanln yz ak olan byk ruhlarla ta-nacaklardr.

23eyh Galib Divan, g. 7/7.24 eyh Galib Divan, g. 47/6.25eyh Galib Divan, g. 137/3.


13/46

dnebakan

11

SzYolculuu

Hayatmn Matematii

Rabia zer

Yoruldum.

Yalanm

bacaklarmdinlenmek

istiyor.

Yllardr beni

ikyet

etmeden

tayan

vefakr

dostlarm

dinlendirmem

gerek.

Ben arada

unutsam da,

artk

o yirmi

yedi yandaki

durmak nedir

bilmeyen

delikanlya ait

deiller.

Hayatmn seksen birinci sonbahar Kimbilir belki de en son bahar, seksen ikincisiolmayacak. Ey mevsim-i hazan ho geldinlkeme ve gnlme. Teban seni sayg ile se-lamlyor, nnde yerlere kadar eiliyor. Gn-lmde yerin hazr, buyur otur ba keye.Sararm anlar yerlerde, gemiin rzgriimde serin serin esmekte. Kavak yelleriimdi baka balarn stnde. yorumeski dostum sonbahar, anlarm usulca s-tme rtyorum. ocukluum, genliim,okul yllarm, niversitede hocalm, ailem,ablam, aabeyim, rencilerim, aklarm, ha-yat arkadam

Hem ok uzun mr, hem de ne kadar ksa.Ne zaman yetiyor insana ne de sahip oldukla-r. Daha fazla zaman, daha fazla baar, dahafazla para, daha fazla ak. Yzde on kdvsiyok mu hayatn; eklesem, onu da yaasam.Her eyden biraz daha istiyorum, gzmhala doymad. Gzmz toprak doyuracaken sonunda. Sahip olmay istemediimiz tekey, manzaras gzel de olsa bir mezar gali-ba. Yarn lecekmi gibi yaamay bir trlbaaramasak da hi lmeyecekmi gibi haya-ta tutunmay ne de gzel baaryoruz. Hemde provasz, msveddesiz, tekrarsz.

Karekkn alsam seksen birin, hayata ora-dan yeniden balasam. Yeniden dokuz ya-nda, yolun en banda bir kzanckolsam.Kt stnde ne kolay bu dediin MahmutEfendi; ama sahifeyi hayatta olmuyor, olam-yor. Hayatn bir salisesi bile geri alnamyor.Sen bir arpa boyu yol kat ettiini sanrken,bir de bakyorsun ki yrdn yol nihayeteeriyor. Say dorusu deil ki bu, hayat yolu.Yn yaptn ileme gre deimiyor.

ok severim ben bu park. Anneciimle ba-bacmn kabirlerini her ziyaret ediimdeburada soluklanrm. yen ruhumu s-

tamasam da itiim ayla hi olmazsa iimistrm. Btn ehr-i stanbul ayaklarmnaltnda. Bir tepeden bakyorum ben de sana.Yahya Kemalin grdklerini gremiyorumbelki, Orhan Velinin duyduklarn duyam-yorum. Onlarn resmettii stanbulda ken-di stanbulumu aryorum. ehir ayn, akayn, by ayn; ama ortaya kan fotorafyine de farkl. ocukluumun getii Eyp,renciyken sokaklarn arnladm Beya-zt, babamn saati dkknnn bulunduuEminn, ilk evimi aldm Beikta. Hersemtini sevmek bir mre bedel. Olamayaca-

n bilsem de, seni hak ettiince sevebilmekiin yeni yeni mrler istiyorum. Otuz dokuzkere seksen bir eittir bin yz elli dokuzyl. Ben seni hak ettiince sevemedim. bin yetmi sekiz sene daha istiyorum. in-

deyken bile zlenen ehir. Kendine k et-

tii her uygarlktan bir iz tayan, onlardanaldklaryla sslenip tarihin gizemli sahne-sinde arz- endam eden esiz peri. Bozulmazbir by seninki.

Yoruldum. Yalanm bacaklarm dinlenmekistiyor. Yllardr beni ikyet etmeden tayanvefakr dostlarm dinlendirmem gerek. Benarada unutsam da, artk o yirmi yedi yan-daki durmak nedir bilmeyen delikanlya aitdeiller. Nasl da abuk gemi mr. Ebcethesabyla toplamadka sonu deimiyor. tane yirmi yedi, her halkarda seksen birediyor. Son durak pek de uzak olmasa gerek.Farkl hzlarla yol alsa da, her insan bir gnson duraa ulayor. Hz kuvvet dengesi, szkonusu insan mr olunca pek ie yaram-yor. Bu son fasl belki; ama nasl geersenge diyemiyorum ben mrme. Hzzam de-il de nihavent olsun istiyorum alacak sonark. Haddimi ayorum belki; ama orkestraei son bir Trk sanat musikisi eseri dahaaldrsn istiyorum. Bu son faslda keman vekanun sesi duymak istiyorum saygdeer e-im. nce, derin ve manal.

Kanun sesi ocukluumu hatrlatyor bana.Keman sesi de ilk genlik yllarm. Babamkanun alard. Saatlerin tik taklar kadarkanunun buulu sesi de onu hatrlatr bana.Odasndan ykselen nameler, bana yaamasevinci verirdi. Hi bitmesin isterdim, kanunhi susmadan hayatmza ahenk katmaya de-vam etsin. Scak bir yaz akam, aniden susa-can bilemezdim.

Tercihleri ekillendiriyor insanlarn karakte-


14/46

dnebakan

12

SzYolcusu

rini ve kaderini ya da karakterine ve kaderine gre olu -yor tercihleri. Saatler kadar dzenli, ve kararlyd babam,bir kanun bestesi kadar da uyumlu ve sakin. Ald karar-lar, belirledii seeneklerle hepimizin hayatn kolaylat-rr ve dzenlerdi. Bizi ok severdi; ama bunu pek gster-mezdi. Bamz uyurken okamay tercih ederdi. Onunvarl hem otoriteyi hem de gveni temsil ederdi. Akamsaat alt oldu mu, evde hayat aniden deiirdi. Ablam

okuduu kitab elinden brakr, radyonun sesini ksar, an-neme yardm etmek iin mutfaa giderdi. Ben ve bendeniki ya byk olan erkek kardeim tahta arabalarmz birkenara brakr, retmenlerimizin verdii ev devleriniyapmaya balardk. Annem, akam yemeini hazrlama-ya balamadan nce salarn toplar, elbisesini deiti-rir, dudaklarna haif bir ruj srerdi. Annemle babamnsaygya harmanlanm ak benim ocuk gzlerimde okkutsald. Gerekti gerek olmasna; ama masals bir yanda vard. Annem, babama adyla hitap etmezdi hi; Bahat-tin Beyderdi. Babam da onaZahide Hanm. Bu beyve ha-nml tamlamalar deiik zamanlarda, deiik duygularhissettirecek tonlamalarla sylenir, farkl tnlarla dk-lrd dudaklarndan. Annem, babamn deimez kural-

larn esnetmeye kalktndaZahide Hanm ok daha sertve abuk kard babacmn azndan. Annemin krlangnln tamir etmesi gerektiindeyse yumuack sesle-nir, bir de cm eklerdi Zahide Hanmn sonuna. An-neciim babamdan olmayacak bir ey isteyeceinde yada bizi savunmas gereken zamanlarda zor duyulan birsesle meltem yumuaklnda seslenirdi beyine. Syleye-medii hayal krklklarn da hep sesine ykler, babamno sylemeden anlamasn beklerdi. Onlar konumadanbile anlaabilecek kadar iyi tanrlard birbirlerini. m-rmce bir benzerine rastlayamadm bambaka bir ak.Krmadan, yormadan, zorlamadan srdrlen bir hayatarkadal. Omuz omuza, yan yana, el ele, gz gze y-

rnen bir yol. Bir ocua verilebilecek en byk ve de -erli armaan bu olsa gerek. k ve mutlu ebeveynler,huzurlu bir aile ortam. tiimiz scack tarhana orba-sna lezzetini veren de buydu, gece uykularmz tatl vegvenli klan da. Bizlere verdiiniz huzur kabrinizi aydn-latsn. Huzur iinde uyuyun son istirahatghnzda. Bensizi kalbimde yaatyorum hl. Ara ara annemin gliserinve limon kokan yumuack elleri, uzanp okar bembeyazolmu salarm. Tm skntlar uar gider o zaman. Ba-bam bastonunu tkrdatarak oturuverir yeil koltuuna.Gm kutusundan kard ttn yavaa sarar, hz-zam bir arky mrldanarak. Gzlerimde anlam dolu ikidamla; iim ykanr, huzurla dolar.

Su verem mi amca?Kara gzl, esmer tenli, elleri kendinden ok daha yor-gun ve yal bir ocuk karmdaki. ocukluunu yaaya-madn dndrse de merhamet etmeyi seven byk-lere, onu sorumluluklarla ve sorunlarla erken tantranhayata inat ocuk o hl. Annesi, babas yaad srecede ocuk olarak kalacak.

Ver bakalm.

Farkl bir oyun oynuyor o imdi, oyuncaksz ve akasz.Bu da onun hayatnn gerei. Hayatlar ve gerekler trltrl. Her evde, her bedende baka baka yaanyor. Her-kes kendi hayatn en gerek zannediyor. zlse de ba-kalarnn yaadklarna, ok da ciddiye almyor aslnda.

Dinliyor, yzne hznl bir ifade yerletiriyor, hak veri-yor; ama kendi gereklerinin yannda hep ilm senaryosugibi kalyor. Sradan, nemsiz, bedensiz. Sorunlar ancak,kendilerine bizim hayatmzda yer bulduklarnda nem

kazanyor.

Nerelisin sen?

En ok duyduu sorulardan biri olsa gerek. Bizlerin deaina olmadmz bedenlere en sk sorduumuz sorular-dan biri, nedense. Ne yaptn, ne istediini, ne dn-dn deil, nereli olduunu nemsiyoruz insanlarn.Karsl olana farkl Amasyal olana farkl m davranacaz?

stanbullu deilse arkamz dnp uzaklaacak myz?Babamzn memleketi Edirnedense iyi adam olduunahkmedip her kusurunu affedecek miyiz? Yaamn heralannda bir etiketleme merak. Doduu yerin havas-na, suyuna, toprana benziyor geri insan. Karadenizdebyyen Karadeniz gibi hrn, sabrsz, deiken oluyor.Douda yetien kara iklimine maruz kalan toprak gibidayankl, durgun, kat, yrei atall. Egede yaayandaha bir lml, yumuack, narin, cvltl; ayn gneigibi Egenin. Ne Karadenizden bir Trakyal kyor, ne deAkdenizden bir Gney Doulu. Eksiler artlar gtryor,ortada yaln ve kat gerek kalyor. Elmalarla armutlaraslnda toplanabiliyor. ki farkl kltrn ortak paydasnbulmak gerekiyor.

Diyarbakrlyam amca.

Ne doduu yeri seebiliyor insan, ne de ailesini. Ka-derin ark ne tarafa dner, nerede ne ekilde durur bi-linmez. Doann adaleti kanunlarnkinden ok farkl.Kaderin verdikleriyle hayatn kuruyor insan. Herkesinsermayesi kendince. Kimi mirasyedi, aileden zengin, harvurup harman savuruyor devaml; kimi babadan kalma kuruu Karunun hazinesine eviriyor. Kimi sfrdanbalyor hayata, diiyle trnayla kazmakta sabrla; kimisfrdan balad hayat eksi bakiyede yaamakta, ka-derden davac. Arabesk yaanyor bazen hayatlar, bazenolabildiince alafranga. Orta yolu bulamadk bir trl biz.Tarihimiz boyunca ya ranllar gibi iir yazmaya altk,dilimizi kmsedik; ya da Franszlar gibi piyano almakistedik, Mozartn yannda durup Itriden yzmz e-virdik. Yirminci yzylda kaybettiimiz ak sevgililergnnde aramamz da hep bundan deil mi cancazm.Elimizde var olanlar harcadk hoyrata, tkettik; eyizsandmzda tek bir ine oyal mendil brakmadk. Sonrada komumuzda grdmz adr bezini ba tac ettik.

Hi grdn m sen Diyarbakr?

Yok, ben burada dodum.

Okula gidiyor musun, diye sorsam sana, cevabn belli.stanbulda Diyarbakr yaayan kk ocuk. stanbulluolamam, Diyarbakrl kalamam kk insan. Kimile-

ri elli yanda bile ocuk, dnya yansa umurunda deil;kimileri de on ikisinde ihtiyar olmu, dnyann ykonun omuzlarnda. Scack evinin mutfandan su almayaenirken akranlar, o su satarak evinin mutfana scakekmek gtrme derdinde. Sormuyorum cevaplarn bil-diim klasik sorular. Ben sorunca ortaya dklmeyecekbyk sorunlar, kk ocuk cevaplaynca zlmeyecekbilinmeyeni bol yaam denklemleri. Hayat matematikdeil ne yazk ki. Hayatn matematii okullarda renil-miyor. Matematikte nme konan her problemi zerimben, eitimini aldm; ama yle problemler kuruyor ki fe-lek, bildiim hibir teorem fayda etmiyor. Kara tahtannbanda elimde tebeir, aresiz kaldm. retmen gzlk-lerinin stnden bana bakyor, elinde not defteri. klid,

Pisagor neredesiniz; ya sen Farab? Kafa kafaya versekdiyorum, iki kere ikiyi be ettiremez miyiz?

lkokulda, saylarla ilk tantmda kafam karmt. Bi-zim sokak bykt; ama sonu vard. Geceler ok uzundu;


15/46

dnebakan

13

SzYolcusu

ama muhakkak gn aarrd. Babam ok uzun boyluydu;ama kapdan sard. Grdm, bildiim her ey bir yer-de nihayetleniyor, bir yerlere syordu; ama saylarnsonu yoktu! Aklm o yalarda almasa da hayran olmu-tum ben rakamlara. Devaml toplar, arpardm; aklmnyetmedii sonularda babamdan yardm alrdm. Ensevdiim ev devi rakamlarn arasndaki ilikiyi dzen-lemekti. O kadar disiplinliydi ki onlar, asla hata yapmana

izin vermiyorlar, kural d bir adm da kabul etmiyorlar-d. En kk yanl, sonuca ulaman engelliyor, seni yaryolda brakveriyordu.

Rakamlarn ruhu vard benim iin, hatta bedenleri. Bir,asildi; benzersizlii, tek olmay simgelerdi. Tm asaletmerakllar gibi de yalnz ve etkisizdi. ki, dostluun gs-tergesiydi; arttrr, az ok ederdi. Yedi benim iin zeldi.Doduum gn, annemlerin evlilik yldnm. Aralarn-da en muzip olan sfrd. Kendisini nemsemeyenleri g-lmseyerek arpar, tek hareketiyle yok ederdi. Hep sev-dim rakamlar, sorgusuz ve sonsuz gvendim. Hi yanl-madklar ve yanltmadklar iin sayg duydum. Hayatniinde, ayn zamanda da tamamen dnda olduklar iin

ardm zaman zaman. Hayat aklayamyor rakamlar.Doal saylar, tam saylar, rasyonel saylar. Topladm, kay-bolmadlar; kardm, azalmadlar; arptm, krlmadlar;bldm, ayrlmadlar. Beni hi yanltmadlar.

Hava yava yava kararmada. Gnler uzun deil artk.Yaz gnleri ikindi ayn yudumladmz saatlerde, gnakam oluyor hazan mevsimi gelince. Neden hazan de-miler sana ey mevsim-i solgun, nedir senden alp daveremedikleri? Bir alacak - verecek hesab var aranzda,asrlardr zlemeyen. Ortak katlarnzn en bynhesaplasam, sizi ortak bir noktada bulutursam, ie yararm dersin? Bir gnah keisi gibi, yaam boyu yaplan ha-talar srtlanm, orta yerde duruyorsun. Ben seviyorumseni, biliyor musun? mrm boyunca byk bir muhab-bet besledim sana kar. Hakszla uradn iin belki,belki de benim ahs tarihimde hi acyla elemediiniin. Senin evrensel kmende ak vard, aile vard, baa-r vard. Aclarn iine alan kme benim iin yazd. Yazlasenin kesiim kmenizde ise bir tek baba olmak yer ald.Byk kzm sonbaharda aldm kollarma, kk kzm-sa bir yaz akamnda katld aramza. Tm duygularnbirleim kmesi de hayatmz galiba; acsyla, tatlsyla,eksisiyle, artsyla.

Akamn youn karanlnda, stanbulun iki yakasn-da arka arkaya yanan her k, birbirine benzeyen, biro kadar da birbirinden farkl yaamlarn iaretini verir,bir gemici feneri gibi. Beyaz, sar, parlak, snk, ltl.Hayat hem ayn hem de ok farkl yaayan binlerce ev.Hayatmda yolunda gitmeyen bir eyler olduunda buk k evler gelir aklma. Uzaktan ldayan, iinde giz-ledii karanlklar belli olmayan milyonlarca mabet. Kimibenden mutlu, kimi aresiz, kimi gelecekten umutlu, kimibeklentisiz. Tanmadmz, tanmay istemediimiz, bil-mediimiz, gremediimiz insan hikyeleri. Gazetelerinnc sayfalarnda grdmz gz bantl, ismi baharlerinden ibaret insanlar kmesi. Her akam yaktran yaama istei hepsinin ortak gc. Her sabahdnya yeniden kurulur. Her sabah taze bir balangtrcmlesi geliyor aklma. Babamn okuduu gazetenin enbanda yazard. Karanla tahamml yok insanolu-

nun. Bir k peinde devaml. Hayat aydnlatacak ve an-lamlandracak kck bir k. Bazen bir dostun scakeli, bazen sevgilinin yumuak sesi.

Telefonum alyor, torunum yine melodisini deitirmi.

Efendim Nerminciim.

Nur- aynm, sebeb-i hayatm, cananm. Gnlm ve m-rm ssleyen kadn.

Geliyorum, yarm saate kalmaz evde olurum. Bir iste-in var m?

Bir ekmek istiyor canmn ii. Ben sana mrm vermi-im, bir ekmein laf m olur?

Merak etme, hava souk deil. Yazdan kalma bir gnderler ya, bugn de yle.

Kabir ziyaretlerinin beni hznlendirdiini bilir Ner-minciim. Havadan ziyade duygularn rzgr endielen-dirir onu. Beraber bile olsak kabristanda, beni llerimleba baa brakr.

Parktan karken, uzaktan da olsa son bir kez baktmanneciimle bey babacmn mezarlarna. Onlar hayat-tayken de byle seslenirdim onlara. Babama siz derdikhepimiz. Yannda oturuumuza, konumamza fazlasyladikkat ederdik. Benim kzlarmla aramda bu kadar bykbir mesafe olmad hi. Ben, beni ok sevdiklerin duymak,

balarn gsmde hissetmek istedim. Babamla yaa-

mamz imknsz olan yaknl kzlarmla yaadm doyadoya. ok isterdim babama, seni seviyorum, demek; di-yemedim. Syleyemediim, duyamadm eyler iin k-rldm m o heybetli ve marur adama? Hayr, asla. Sy-leyemediklerimi o zaten biliyordu; duyamadklarm dabana hareketleriyle, baklarndaki sevgiyle hissettiriyor-du. Beni destekleyen, baarlarmla gurur duyan babamakrgnlk deil minnet duyabilirim ancak. Ruhlarmznbuluaca sonsuz lemde onu ve annemi grdmde,her ey farkl olacak. lmn souk yzn biraz olsunstan da bu olsa gerek. Hayat boyunca rasyonel deer-lerle uram Profesr Mahmut Bey, hesaplayamadsonsuz hayata da daima inand nk. Saylarn sonsuz-

luu gibi, ruhun lmszl de byledi onu. Bakatrlsne inanmak ona, insan denilen eref-i mahlkatasaygszlk gibi geldi. Annesinin rettiklerini, babasnnanlattklarn, okulda ve kitaplarn sayfalarnda kefet-tikleriyle harmanlayp kendi gereini yaratt. Ne aslninkr etti, ne de bilimi reddetti. Ecdadnn bir trl sen -tezleyemedii batyla douyu, maddeyle ruhu kendi ha-yatnda birletirdi.

Hava nasl da soudu. nsan sadece bahar havas deli et-miyor demek ki. Ta iliklerimde hissediyorum hayat. Sek-sen bir kat daha youn hem de. En kk torunum Zey-nep Pyofesy dedem diye seviyor beni, ne anlama geldi-ini bilmeden. Benim iinse onun dedesi olmak, profesr

olmaktan ok daha deerli. Hayatmn tanjantn da ko-tanjantn da sevdiklerim belirliyor. En asal duygu sevgigaliba. Kendinden baka bir duyguya blnemiyor.

Hayatmn seksen birinci sonbahar. Daha ncekiler gibisar, esintili, hr hr. Daha ncekilerden daha sakin,kendinden emin, huzur dolu. Sararm anlar gnlmde,gemiin rzgr iimde lk lk esmekte. myorumeski dostum sonbahar, anlarm usulca stme rtyo-rum. ocukluum, genliim, okul yllarm, niversitedehocalm, ailem, ablam, aabeyim, rencilerim, akla-rm, hayat arkadam, ocuklarm, torunlarm...

Ne kadar da dolu dolu yaamm.


16/46

dnebakan

14

Ayekirdei

ahnmeden RapunzeleUzanan Bin Yllk Sa

alar Simsoy

Cadlarn,

ejderhalarn

ve dier

bir takm

er

unsurlarn

-zellikle bakire-

kzlara

dknl

ve neden

onlar

tutsak ettikleri,

ayr bir

tartma,

inceleme

konusudur.

Bizi burada

ilgilendiren,

Rapunzelin

salarnn

nereden

geldii.

Rapunzel dendii zaman gzmzn n-

ne, upuzun salarn kuleden aaya sar-ktm bir gen bir kz imgesi gelir. Ben debu yazmda o salarn peine dtm ve osalarn Rapunzelden ok daha yal oldu-unu grdm. nce masal hatrlayalm:

Bata, uzun sre ocuk hasreti ektik-ten sonra muratlarna ermek zere olankar-kocaya rastlarz. Rapunzele hamileolan kadn, bir gn evinin penceresinden,komu bahedeki marullara1 aerer. Bircad2 tarafndan yetitirilmi olan ma-rullar cezbedicidir. Koca aresiz, gizlicebaheye girer ve birka marul toplaypkarsna getirir. Tadn alnca marullarakar istei daha da artan kadn, talebiniyineler. Adamcaz ayn giriimde bulu-nurken bu kez cad tarafndan yakalanr.Cad, adamn cann balamak ve istediikadar marul almasna izin vermek karl-nda bir anlama nerir: Doacak ocuk,

kz veya erkek, kendisine verilecektir. Canderdine den adam, teklii kabul etmekzorunda kalr. Rapunzel doar, gzellergzeli bir ocuk olur. Cad, Rapunzeli oniki yana geldiinde ormann ortasnda,kaps ve merdiveni olmayan bir kuleyehapseder. Kulenin d dnyayla balan-ts kck bir penceredir. Cad ieriyegirmek istediinde seslenir: Rapunzel,Rapunzel! Salarn sarkt bana.3 Rapun-zel muhteem gzellikte salarn uzatr,

bylelikle cad kuleye trmanabilir. Birkayl sonra oradan gemekte olan bir prenstarafndan fark edilir Rapunzel. Prens, ca-dnn kulland yol ve yntemle yukaryakar. Genler birbirini sever ve kamayakarar verirler. Cad durumu fark edin-ce, o gzelim salar kknden keser veRapunzeli le4 gtrr, sonra da prensetuzak kurar. Prens, kuleye trmandndakarsnda cady grnce korkup kule-

den aa atlar. lmez ama zerine dt-

dikenler yznden kr olur. aresizlikiinde dolarken yolu, Rapunzelin yaa-makta olduu le der. Bu ekilde bir-

birlerini tekrar bulurlar. Bu arada Rapun-

zel bir kz, bir erkek, ikiz ocuk sahibidir4.Kavuma annda Rapunzelin gzya,prensin gzlerine ifa olur ve prens eskisigibi grmeye balar. Sonra kralla dner,mutlu yaarlar.

Cadlarn, ejderhalarn ve dier bir ta-km er unsurlarn -zellikle bakire-kzlara dknl ve neden onlartutsak ettikleri, ayr bir tartma, incele-me konusudur. Bizi burada ilgilendiren,Rapunzelin salarnn nereden geldii.

Grim Kardeler Almanyann Hanau eh-rinde dodular (Jacob Ludwig Karl Grimm,1785-1863; Wilhelm Karl Grimm 1786-1859). Alman dil ve edebiyat zerinenemli almalarda bulundular. zellikleJacob Grimm, yaptlaryla bugn bile ken-disinden yararlanlan retken bir dilbi-limci, aratrmacdr. Rapunzel masalnnda bulunduu Kinder und Hausmrchen

(1812-Childrens and Household Tales, o-cuk ve Ev Masallar), erken dnem al-malardr5.

Derledikleri masallar, gnmzden tamiki asr nce yaynlanm ve neredeyse


17/46

dnebakan

15

Ayekirdei

Komutann

bu szlerini

iiten Rdbe

hemen

gece gibi kara

salarn zd

ve onlar

yeryznde

hi kimsenin

grmedii,

miskten yaplm

bir kement

haline getirdi.

Salar

gerdannn

zerine tel tel

ve bir ylan gibi

kvrm kvrm

dklmt.

Rdbe

salarndan

yapt bu

kemendi

sarayndamndan

aaya

kadar

sarktt.

btn dnya dillerine evrilmi, ilmlere,dizilere, piyeslere, hatta bilgisayar oyun-larna konu olmutur. Masallar, ky vekasabalar dolaarak, sohbetlere kulak mi-sairi olarak meydana getirdikleri sylensede ounun daha nceki yaptlardan dev-

irildii aktr. ncelememize konu olanRapunzelde ise bunu gsterebilecek du-rumdaym. imdi u gzel salar tutalmve geriye doru gidelim. Bakalm, bu sa-

lar nereye kadar uzanyor.Grimm Kardelerden iki yzyl geride vetalyadayz. Giambattista Basile (15751632), talyan air ve masal derleyicisidir.Hazrlad eseri Lo Cunto De Li Cunti Ove-ro Lo Trattenemiento De Peccerille (TheTale of Tales or Entertainment for LittleOnes, Masallarn Masal veya ocuklar inElence) lmnden iki yl sonra yaynla-nyor. Napoli lehesiyle yazlm bu derle-me ierisinde yer alan yklerden birininad Petrosinelladr. Burada cad deil insan

yiyen dii dev vardr ve gz dikilen bitkimaydanozdur. Bu bitki, Grim Kardelerin

versiyonunda olduu gibi ismini ba ka-raktere veriyor7. Ayn ekilde bahedekibitkiye karlk doacak ocuk talep edili-yor. Petrosinella kuleye hapsediliyor. Yinekulenin tepesine ulamak iin tek ara,salar8.

Giambattista Basilein almasndan yak-

lak altm yl sonra yolumuz Fransayadyor. Mademoiselle de La Force veyaCharlotte-Rose de Caumont de La Force(16541724) ilgin yaam yksne sa-hip bir kadn. Onun kaleminde masaln adPersinette oluyor (1697). ngilizce eviri-sinin ismi Little Parsley yani Kk May-danoz. Basilein Petrosinellas ile pek azdeiiklie sahip.

Grimlerin Kinder und Hausmrchenin ilkedisyonundan yirmi yl nceye gidiyoruz.Yine Almanyadayz. Friedrich Schultz(1762-1798), Kleine Romane (KkMasallar) 1790da yaymlyor. Tahminler,

Trkesinde marul diye geen bitkinin asl ad campanula rapunculustur6. Almanca-da ad, Rapunzel-Glockenblume. Esaretine sebep olan bitki, Rapunzele ayn zamandaadn da vermektedir. Ormanlar, allklar, ayrlklar, orak yerlerde yetiir. En kuzeyihari Avrupa, Bat Suriye, Kuzey ve Kuzeybat Afrika, Orta ve Gney Rusya, Krm, ranyetitii yerlerdir. Trkiyeninse daha ok kuzeyinde rastlanmaktadr. Yaygn ismiRampion Belllowerdr ve masaln ngilizce edisyonlarnda karmza rampion olarakkar. Latince cins ismi campanula, ana benzemesinden dolaydr. zel ismi rapun-culus ise, algam anlamna gelen rapa, kklk ifade eden ekle birleerek kk al-

gam olarak karlk bulur. Cinsin dnya zerinde yz kadar tr ve ok sayda alttr bulunmaktadr. Kk ve yapraklarndan salata yaplr.


18/46

dnebakan

16

Ayekirdei

Maria Tatar, Grim Kardeler zerine yapt almasnda10, Christinede Pizan (13631430) tarafndan yazlan Le Livre de la Cit des Dames(The Book of the City of Ladies) adl eserini kaynak gsteriyor. Pizannkaynann ise Azize Barbara Efsanesi olduunu sylyor.

Efsaneye gre Azize Barbara, Nikomedyada, bugnk zmitte yaayanvarlkl, putperest bir babann, olaanst gzellikteki kzdr. Bu esiz

gzellie talip olup evlenme talebinde bulunacaklarn kzn elindenalacaklarndan korkan adam, onu d dnyadan korumak iin bir kule-ye kapatr. Azize Barbara zaman iinde Hristiyanlk inancn benimser.Kendi inanlarna aykr hareket ettii gerekesiyle babas tarafndanldrlr. Hikyenin farkl bir anlatmnda kuleye kapatlmasnn se-bebi gzellii deil, Hristiyanl kabul etmesidir.

Notlar:1 Marul, masaln aslndaki bitkiyi tamkarlamyor.2 Byc kadn.Alm: Zauberin, ng: Enc-hantress3 Rapunzel, Rapunzel, La mir deinHaar herunter, Rapunzel, Rapunzel,Let down your hair to me.4 Babalarnn kim olduu konusundamasalda herhangi bir ipucu bulunma-maktadr.5 lk edisyon 1812, son edisyon 1857tarihindedir.6 Taksonomisi yle: Alem, plantae;alt-alem, tracheobionta; blm, mag-noliophyta; snf, magnoliopsida; alt-snf, asteridae; familya, campanulace-ae; cins, campanula; tr, campanularapunculus. - Turkish Plants Data Service7 Petroselinum8 Bu eser, Cindirella (Klkedisi) masa-lnn da muhtemel kaynadr.9 Firdevsi, ahname, ev: Necati Lugal,Kabalc Yaynevi, stanbul, 2009, s.17610 The Annotated Brothers Grimm (W.W. Norton & Company 2004)

3010Komutann bu szlerini iitenRdbe hemen gece gibi kara sala-rn zd ve onlar yeryznde hikimsenin grmedii, miskten yapl-

m bir kement haline getirdi. Sa-lar gerdannn zerine tel tel ve bir

ylan gibi kvrm kvrm dklm-t. Rdbe salarndan yapt bukemendi sarayn damndan aayakadar sarktt. Sonra ona damdanseslenerek: Ey pehlivan olu pehli-van! dedi. Haydi, kemerini bala,aslan gibi gsn ap padiahla-ra yaraan penelerini uzatarak usalarmn ucundan tut! Onlar se-

nin emrine hazrdr.9

Fakat Zl, Rudabenin bu teklii uy-gun bulmuyor ve klesinin elindenbir kement alarak hedeine ula-yor. Salarn sevgiliye ulamadaara olarak kullanlmas efsanesi,belki de ok daha eskilere dayan-yordur. Biz izini buraya kadar s-rp, yakaladmz bin yllk sasahibine iade ederek yolculuu-

muzu noktalyoruz.

Grimlerin esin kaynann bu eser

olduu ynnde.imdi gnmzden bin yl geri-ye gidiyoruz. randayz. Firdevsi(.411/1020), yaklak 981 ylndayazmaya balad ahnameyi ila-veler yaparak 1004 yl civarndatamamlyor. simler deise debiliyoruz, ayn salar. Firdevsininahnamesine bakyoruz:

3005Zl ona karlk verdi, dedi

ki: Ey ay yzl gzel! Bendensana selam ve felekten de aferinolsun! Ben nice geceler gzlerimiSimk yldzna dikerek heyecaniinde, her ktlkten uzak olanTanrya, senin yzn gizlicebana gstermesi iin yalvardm.imdi senin sesini iitmek, bu tatlve nazl szlerini duymakla seviniindeyim. Birlememiz iin birare bul! Sen damda, ben sokakta

Byle nasl olur? dedi.

Firdevsi (Eblkasm Mansur bin Hasan)

ranl air (Baj, Tus, 934 ? ay. y. 1020) Dneminde eski ran tarih ve destanlarna kar artmaya balayanilgiden byk lde etkilendi. Eblmeyyet el-Belhi, Ebu Ali Muhammet bin Ahmet el-Belhi ve Tus valisiEbu Mansur Muhammet bin Abdrrezzakn dzyaz; Dakikinin manzum ehnamelerinden sonra, o da nlyapt ehnameyi yazmaya balad (975). Daha ok Ebu Mansur Muhammet bin Abdrrezzakn yaptndanyararland. Bir iftlik sahibinin olu olmasna karlk geim durumu iyi deildi. Yaptn (ehname) tamam-laynca o dnemin bilgin ve sanatlara eliak davranan Gazneli Mahmuta sundu (1010). Gazneli Mahmut,kendisine ok yetersiz bir maa balaynca, bu davranndan dolay onu hicvetti. Gazneden geldii Herattaalt ay kaldktan sonra Tusa dnd. Bir sre Taberistanda emir ehriyarn yannda kaldktan sonra ye-niden dnd Tusta ld. Halk tarafndan dinsiz bilindiinden evinin bahesine gmld. Doumunun1000. yldnm, byk trenlerle kutland ve mezar zerine bir ant dikildi.

Kaynak: Byk Larousse


19/46

dnebakan

17

Ayekirdei

Da Ban Duman Almgeleneinin ilk rneklerindendirde diyebiliriz.

Kltr, tabiat gerei kelebek mi-sali dolamaktadr. Bu nedenle

doduu yerin ok tesinde by-yp serpilebilmektedir. Anavata-n farkl olsa da, aradan geen birasrlk zamandan sonra GenlikMar iin gnl rahatlyla bi-zimdir diyebiliriz. Bir konuda siziyanltm olmay istemem. Bizimdemek, alp kullanmak istedii-nizde, Trkiyede yayn haklarnelinde bulunduran irmaya telifdemekten kurtuluyorsunuz anla-

mna gelmiyor.

ledii rivayet edilir. Kaynan bi-lememekle ve sahihliinden eminolamamakla birlikte Atatrkn uszn de aktarma gerei duyuyo-rum: Anadolunun da balarn,

tekerleklerine uval doldurduu-muz krk-dkk otomobillerle aar-ken bu mar, yanmda bulunanlarasylemeyi adet edinmitim.

1938 ylnda dzenlenen bir ya-sayla 19 Mays, Genlik ve SporBayram olarak kabul edilmi vemar da Genlik Mar olmutur.

Ayrca Genlik Mar iin, 70liyllarda zirve dnemini yaam,

yabanc arklara Trke sz-ler yazma (kimi baarl olup hlkendini dinleten, kimiyse gemii-mize kbus gibi ken aranjman)

Da ban duman almGm dere durmaz akarGne ufuktan imdi doarYryelim arkadalar

nce, 2000li yllarn ilk yarsndapiyasaya srlm olan yerli kolamarkas iin yaplm bir reklamkampanyasn hatrlatmak istiyo-rum. lk reklam ilminde ChevyChase gibi bir isim kullanlmt.Beklenecei zere, kolaya deilTrke vurgu yaplmt. Trkezg igrler serpitirildii rek-lam ilminde, koladan ienler Trkgibi hareket etmeye balyordu.

En dikkate deer sahnelerden bi-rinde, yemek masasnda bir Ame-rikan ailesi grlr. Kolalarndanbirer yudum aldktan sonra hepbir azdan Genlik Marn syle-meye balarlar.

Peki, Trke zg zannedilen bumarn meneinin sve olduunubiliyor muydunuz? Asl ismi TreTrallande Jamtor olan arknn

bestecisi, 1864-1937 yllar ara-snda yaam Felix Krlingtir.1904 ylnda bestelenmi, SelimSrr Tarcan tarafndan ithal edil-mi ve Ali Ulvi (Elve) Bey tara-fndan 1915te gftesi yazlmtr.Atatrkn de arky ok sevdiive Samsuna giderken vapur gver-tesinde arkadalaryla birlikte sy-

lllk Maddesi

Sophrosyne (Yun) lka Yunan felsefesinde Platondan itibaren ana erdemlerden biri: lllk; zde-netim ya da lmllk.

Sokratesten balayarak sophrosyne ahlk felsefesinin temel konularndan biri olagelmitir. Platonun dilzerine kaleme ald Kratylos diyalogunda (411e) szcn kkenbilgisine inilerek sophrosyne ahlki ak-lbandalk olarak tanmlanmtr. Aslnda Platonun terimi ele al Pythagoras harmonia(uyum) an-layndan aka etkilenmitir. Platon iin ll olma, hem tek tek bireyler hem de devlet iin vazgeilmezbir erdem olarak, uyumdan ya da dzenden kaynaklanan bir niteliktir (Devlet, 430e-432a, 442c).

Aristoteleste ise sophrosyne hazlarn ve aclarn arlklarn trpleyen bir orta yoldur. Aristoteles ll-ln alann bedensel hazlarla, zellikle de dokunma ve tat alma duyularna dayal olanlarla, snrlamtr.(Nikomakhosa Etik II, 1107b; III, 1118a). Zenon, Platonu izleyerek, sophrosyneyi balca drt erdemdenbiri olarak grr. Erdemin doayla uyum iinde yaamak olduunu savunan kimi Stoac ilozolar ise erde-min bu ekilde blmlenmesine kar karak sophrosyneyi kanlmas gereken ktln ve yelenmesigereken iyiliin bilgisine sahip olma diye tanmlarlar.

Paradigma Felsefe Szl - Ahmet Cevizci


20/46

dnebakan

18

DndenPortreler

Anadoluyu Birbirine KatanKadn: Aye Hatun

Anlcan Srayk

Yeni

gelimelere

karn

Aye Hatun

etrafndaki

birok

siyasi g

arasnda

varln

koruyabilmek

iin

yeni

tedbirler

aryordu.

Erkeklerin

egemen

olduu

bir dnyada

siyaseten

ayakta

kalabilmenintek yolu

gl bir

erkekle

evlenmekti.

Osmanl tarihinde saray kadnlarnn oy-

nad rol ile ilgili pek ok aratrma yapl-masna karn, Seluklu tarihinde bu konuyeterince ele alnamamtr. 1071 Malaz-girt Zaferinden sonra Anadoluya sahipolan Byk Seluklu Devleti, Anadoluyubizzat ynetmemi, fetihlerde rol oyna-yan kumandanlar arasnda paylatrm-tr. Bylece Anadoluda farkl ehirlerdebirok kk Trk beylii ortaya kmtr.Byk Seluklu Devleti de blgede hamilikroln stlenmi, ayn zamanda balayanHal Seferleriyle de blgede birok Hal

kontluu kurulmutur. te bu yazda, Ana-dolu Seluklu Devletinin temellerinin atl-d dnemde, bir kadnn siyasi hayattakalma abasn okuyacaksnz:

1107 Ylnda Anadolu Seluklu Sultan I.Klarslan, kt Musul Seferinde ye-nilmi, Habur Irmana derek lmt.Arkasnda drt taht varisi brakt: ahin

ah, Mesud, Turul Arslan ve Arap ah.Yenilgisi srasnda babasnn yanndabulunan ahin ah, esir edilerek BykSeluklu Sultan Muhammed Taparnya-nna Semarkanta gnderildi. Dier oul

Arap ah ise Amnara ve Kumana blgesinialarak Taht mcadelesinden bir sreliine

ekildi. Bylece taht mcadelesi iki kardearasnda (Mesudve Turul Arslan) ba-lad. Tahta kendi olu Turul Arslange-irmek isteyen Klarslann dul kalan ei

Aye Hatun, seferden dnen nemli devletadamlarndan Emir Bozmu ile evlendi.Bozmuu oluna atabeg tayin etti. By-lelikle arkasna nemli bir siyasi bir galm oldu. Gvenlik gerekesiyle Konyayterk ederek Malatyaya giden ift, buradaoul Turul Arslan sultan ilan etti. Buarada dier karde Mesud, Konyada kala-rak dnemin en gl beyliklerinden biri

olan Danimendlilere damat oldu. Byle-likle o da bu siyasi macerada yalnzlktankurtuldu.

Olunun sultan olmasyla birlikte hare-kete geen Aye Hatun, ncelikli olarakMalatyada bulunan l-Arslan ismindebir emirle anlap, gcn borlu olduuBozm ldrterek onunla evlenir. Byle-ce Seluklu hanedanndan bir kadn n-c evlilii ile ilk defa siyasi hayatta aktif birrole soyunmu olur. Fakat hatunun yzbu kocasndan yana da glmez. l-Arslan,halktan zorla altn toplamaya balam vebu durum halkta byk bir bkknla ne-den olmutur. Vaziyetin farknda olanAyeHatun, olu Turul Arslan ile anlaarakkocas l-Arslan yakalatp bir yl sreylehapsettirdi ve ardndan da Byk SelukluSultan Muhammede gndertti. Bu suret-leAye Hatun,nc kez dul kald.AyeHatun bazaskeri faaliyetlerde de bulun-du. Sultan Muhammede yardmc olmakamacyla Yukar Kilikya ve Ceyhan havali-sinde bulunan Frank-Ermeni prenslikle-

rine kar sefer kard. Dou Anadoludabaz yerleri ele geirdi.

Byk Seluklu Saraynda alkonulanKlarslann dier olu ahin ah ka-arak ya da serbest braklarak Konyayageldi ve sultanln ilan etti (1110). By-lece Hatuna Danimendlilerin damadMesuddan bakaahin ahda rakip oldu.Yeni gelimelere karn Aye Hatun etra-fndaki birok siyasi g arasnda varlnkoruyabilmek iin yeni tedbirler aryordu.Erkeklerin egemen olduu bir dnyada

siyaseten ayakta kalabilmenin tek yolugl bir erkekle evlenmekti. kez dulkalanAye Hatun drdnc kez evlenmekve nfuzundan yararlanabilmek iin Ha-Sarayl bir kadn gr. Seluklu inisi.


21/46

dnebakan

19

DndenPortreler

llara kar ald baarlarla, dnemin hretli bey-lerinden olan Artuklu Belekiseti. FakatBelek BegMalatyada deil Elazdayd. Bunun zerine oluTurul Arslanatabeginin yannda Malatyada bra-karak Paluya gitti (1113). Burada Beleke hitaben;Sultan (Klcarslan) nice defalar sizi methederekdedi ki, btn Trk emirleri iinde Belekderecesindeakll ve kudretli bir kimse yoktur. Beni ve ocuklar-m adnzla korumanz istiyorum eklinde konua-rak evlenmek isteini bildirdi. Hatunun bu arzusu-nu geri evirmeyen Belekonunla evlendi. Drdncevlilii ile gcn daha da artranAye Hatun tekrarMalatyaya dnd ve atabegi ehirden kovarak olunuMalatya kalesine yerletirdi (1114). Malatyadaki Sel-uklu Sultanl ile birlikte siyasi nfuzu ve hreti deartm oldu.

Bu arada Kardelerden Mesud gl beyliklerindenDanimendlilerin desteini alarak Konyada Seluklutahtnda oturan kardei ahinaha kar mcadele

balatt. Danimend desteiyle kardeini yenen Me-sud, ahinahn gzlerine Bizans usul mil ekti-rip Konyada hapsetti (1116). Fakat daha sonra tamolarak kr olmad anlalnca, saltanat mcadelesi-ne girebilecei endiesiyle bodurularak ldrld(1118). Bylece taht mcadelesi iin iki karde kal-mt; Danimendli Emir Gazinin damadSultan Me-

sutveAye Hatununolu Turul Arslan.

Dou Anadoludaki Trk beyleri arasnda zaman za-man mcadeleler olmaktayd. Mengckler 1118deTurul Arslann kontrolnde bulunan Harput veDersim havalisine aknlar yaptlar. Bunun zerine

Turul Aslann annesi, Urfa Hal kontu Joscelineadam gndererek Hallardan yardm talep etti(1118). Hatun, Malatyada olunun hkimiyetini de-vam ettirebilmesi iin elinden geleni yapyor ve siyasidengeleri kurmaya alyordu. Ei Belekin siyasi n-

fuzunu ve gcn kullanarak varlk mcadelesi veri-yordu. Fakat beklenmedik bir olay, bir anda dengelerialt st etti.Aye Hatunun drdnc kocas, on yllkei Belek Gazi, 1124de Franklar ile mcadele eder-ken kaleden atlan zehirli bir okla hayatn kaybetti.Bylece Aye Hatun iktidar savanda tekrar yalnz

kald. Bu durumdan yararlanan Danimendli EmrGazi, damad Konya Sultan Mesudile ittifak yaparakhatunun yeni bir e bulmasna frsat vermeden ehrimuhasara altna ald (13 Haziran 1124). Bunun zeri-neAye Hatun Urfa kontuJoscelinden yardm istedi.Beklenen yardm midiyle ehri teslim etmedi. Fakatbu srada Halepi almaya alan Hallar, yardmdage kaldlar. Muhasara uzaynca ehirde ktlk bagsterdi. Yaklak alt aylk kuatma sonrasnda halkkedi, eek, aa yapra, ksacas ne bulursa yemeyebalad. Yine ehirde zenginler ile fakirler arasndaatmalar ba gsterdi. Nihayetinde kuatmaya daha

fazla dayanamayan Turul Arslan ve annesi, Minrkalesine ekilerek ehri Danimendli Emr Gaziyeteslim ettiler. Bir sre sonra dier kardei Arap ahda yenenSultan MesudAnadolu Seluklu Devletininmutlak varisi oldu. Kk bir kale olan Minr kalesi-ne ekilen Aye Hatun, burada kalenin hkimiyetinielinde tutmaya devam etmitir. mrn, olunun ikti-dar mcadelesine adayan ve Seluklu siyasi hayatndanemli bir iz brakanAye Hatununakbeti hakkndabundan te bir bilgi bulunmamaktadr.

Kaynaklar;

Seluklular Zamannda Trkiye, Osman Turan.

Osmanllardan nce Anadoluda Trkler, Claude Cahen

Seluklular Dneminde Kadn (1040-1308), Sevim Can

Trkiye Seluklu Toplumunda Kadn (XI-XIV.yy), Sedat BiakGzlerine mil ekilen ahinah

Saltanat mcadelesini Kazanan Sultan Mesud


22/46

dnebakan

20

HoSad

ocuk Dostu


ocuk Dostu

mini mini

ocuklarn

arkadadr.

Haftada bir,

perembe

gnleri

kar.

Yl: 1914

Say:3 Tanesi:10 Paradr

Mini mini ocuklarn arkadadrHaftada bir, Perembe gnleri kar

Bir senelii 10 kurutur

Necm-i stikbal (stikbal Yldz) Matbaas

Birinci saydaki bilmecenin cevab(SM:AD) idi. Doru cevap verenlerdenkurada birincilik Numune ve Tatbikattan161 emseddin Efendiye kt.

Birer ikolata kazananlar:

Kurueme btidaisinden 249 rfan Ha-lid, Terakki-i Mektebinden 210 Hdadad,Kasmpaa tihad- Anasr MektebindenAli, ems Mektebinden 9 Yusuf zzet,Rehber-i Saadetten 455 Mctebi, Gedik-paa btidaisinden 31 Sleyman Necati,Akaremeden 7 Halid, 5 Rfat Alaeddin,Kln Ali Paa Mektebinden 206 Celaled-din Efendiler.

Birer kartpostal kazananlar:

Numune ve Tatbikattan 168 Abdurrah-man, 165 Necmeddin, Beikta AskeriRtiyesinden 27 M. Niyazi, YolgeenMektebinden 64 Hseyin, Numune-i k-ran Mektebinden 9 Hseyin Hasan, Kasm-paa Numunesinden 86 smail, BeiktaMerkez Rtiyesinden 271 MuhammedKamil , Erikap Merkez Rtiyesinden660 Ahmed Suphi , Tophanede NadireMekebinden 139 Sleyman, Eser-i Uhuv-vet Ana Mektebinden 110 Demir NevzadEfendiler.

Kzlardan doru hal edenler arasnda e-kilen kurada birincilik Eser-i Uhuvvet AnaMektebinden evket Sabiha Hanma isa-bet etmitir.

Kk Turgutun El leri

Kk Turgutu siz tanr msnz?

Eer tanmyor iseniz size tantaym:

Turgut, alkan, iyi yrekli, doru szlbir Trk ocuudur. Annesini hi zmez,szlerini dinler. Daha...


23/46

dnebakan

21

HoSad

Kk olduu iin mektebe gitmi-yor. Lakin evde hem oynayacak,hem renecek faideli oyuncaklarvar.Turgut, el iini pek sever. Parapara tahtalardan evler, kprleryapar, demirler deyerek imen-diferini iletir. O bunlarla oynarkenbirok ey renmi olur. Turgut,resim yapmasn da severdi. Fakat,gnlerce alt, abalad, dzgnbir resim yapamad. Onun resmemerakl olduunu gren bey ba-bas, birgn bir deste siyah kalnkat getirdi. Bunlarla beraber r-

nekler de vard. Turgut, bunlarabakarak siyah katlar kesti ve bir-birine yaptrarak bir sr resim-ler yapt. Bu resimler hem gzel vehem de kolay yaplyorlard.(Resmin alt: Turgutun Karagzleri)

Kara katlar kesip resim yapmak-ta o kadar usta oldu ki futbol oy-nayan ocuk ile imendifer bileyapt.

imdi bizim kk yavrularmz dakara katlar Turgutun rnekleri-

ne dikkat ederek keserlerse iste-

dikleri resimleri yapabilirler.

(Resmin alt: Futbol oynayan ocuk veimendifer)

Afacan Bir KediKedi kua bakyorKedi fareye atlmak zereKedi koturuyor

Kedi yalanyorKedi oynuyor

Ah bu Tekir pisi! Ne yaman ne afa-candr. Evdeki btn fareleri yoketti. Siz byle bir afacan kediye sa-hip olmak ister misiniz? O halde ubyk resimdeki kollar, kuyruu,gvdesi, ba ayr duran kediyi birmukavva stne yaptrnz ve herbirisini ayr ayr kesiniz. X iaretikonmu yerlerinden delerek bir-birine taknz. O zaman yukardagrdnz ekillerin hepsini ya-pabilirsiniz.

Lakin keserken dikkat edin, elinizisrmasn. Cansz kedi, nasl srrm diyorsunuz? Kedi srmaz amamakas srr.

Dnyay Dolaanlar

hemireler ile iki birader bir ge-miye binerek btn dnyay dola-

maya ktlar. Bayraklar ektiler,yelkenleri atlar.

Gemi ku gibi uuyordu. En bykbirader kaptanlk ediyordu.

K dmen kullanyordu.

Artk hibir tarafta kara grnm-yordu.

Birden bire frtna kt gemi alka-lanmaya balad. Eyvah!.. FelaketBatacaklar mdada yetien yok mu?

Pek ok korkular geirdikten son-ra, ok kr frtna dindi, gemi deAmerikaya vard.

Amerikada ok kalmadlar. OradanAvusturalyaya, Asyaya, Afrikayagetiler. Nihayet yine Avrupayadnp geldiler.

O kadar ok yer gezdikten sonrabir de baktlar ki ine boyu kadaryer gitmemiler.


24/46

dnebakan

22

HoSad

St Banda

Kavga ettiler; Pamuk haykryordu:

Ben senden bym, evvelaben ieceim.

Mercan bararak cevap verdi:

Sz byn, st kn! Anl-yor musun?

kisi de ille kendi sz tutulsundiyordu. Birbirlerine fena baktlar.Hh hh... diye tokat attlar.

anak devrildi, st yere dkld.

Hiddetle kalkan, zararla oturur.

BilmeceSakal var, insan deilBoynuzu var, inek deilDalardan sesi gelirocuklara st verir

Erkek ocuklardan birinciye trom-pet, onuncuya kadar ikolata, yir-mi beinciye kadar kartpostal.

Kz ocuklardan birinciye bir evtakm, onuncuya kadar ikolata,

yirmi beinciye kadar kokulu kart.Sorumlu Mdr:Tevik Nurettin

Necm-i stikbal Matbaas

Gzel mi gzel bir mucizedir bizebahedilen... Kk, korumasz,masum ve iimizi titretecek kadardolu bir sevgiyle hayatmza girerocuklarmz. O andan itibaren de

dzenimiz onlara gre ayarlanr,hem de seve seve.

Zordur annelik Kh zaman o k-k, tatl yaramazlar tecrbeyleretiverirler. Korku ve endielerlebalar yolculuumuz. Her ey g-zmzde byr: Nasl tutacam,nasl ykayacam, hi uyumuyor,neden alyor acaba? Bunlar ortakkayglarmz, yle deil mi?

Bir yandan Allahn bize sunduu

bu gzel emaneti seyrederiz, kalbi-mizde uuan kelebeklerle. Dieryandan da omuzlarmzdaki o b-yk sorumluluk hissi ayaklarmzyere daha salam bastrr. Glolmak, bilinli admlar atmak, heran tetikte ve uyank olmak isteriz.zellikle ilk ocukta tam bir m-kemmeliyetilik, evham ve panikhalinde oluruz.

Bebekken ne kadar beslemeliyim,uykusu fazla m oldu, onu en sa-lkl nasl bytebilirim diye d-nrz. Ama her eyi kararnda vedoru olarak evrene gnderen Ya-radan, biz kadnlara da o zel aya-r ok nceden vermitir aslnda:Annelik igds. Biraz onun sa-yesinde, ounlukla sevgili annele-rimizin yardmyla ve tabi biraz daocuumuzun ynlendirmesiyle buhassas dengeyi salamaya alrz.

O bydke bizi de bytr. En-

dielerimiz boyut ve renk dei-

tirir sanki. Ne zaman doyduunu,ne kadar uykuya ihtiyac olduu-nu, a zamanlarn renmiizdir;ama artk iin iine arkadalar veoyun girmitir. Arya kamadan,

martmadan ve elbette mahrumetmeden orta yolu bulmak ne zor-dur. Ardnda uzun bir zaman dili-mi, okul hayat balar, doal olarakbizim renciliimiz de sil batan.Ona doru ve gzel davranlar,saygy, insan sevgisini, doa vehayvan sevgisini, yaayarak ve ko-nuarak anlatrz. Henz konuma-ya balad zamanlarda gzel birTrkeyle konumas iin kelime-lerini dzeltiriz, birka yl sonra

bakarz ki o bizim hatalarmz bu-lup dorusunu syler olmu. tebu yaanan birok sknty unut-turuverir. Doru yoldaym!

Birok konuda kendimizi bak sr-tnda hissederiz. Evet dediimizdemarmasndan korkarken, hayrdediimizde alamasna iin iinzlrken aslnda hayata hazrla-maktr; dengeli, tutarl bir karakte-rinin olumas iin aba harcamak-

tr amacmz.Bence annelik hem bir zanaat hemde bir sanattr. O ok zel ve gzelvarlklar oya oya, nak nak ile-mek bir mr boyu stelik has-sas bir terazide, le bie yaplanen zevkli, en muhteem sanat


Bir Hassas Terazi


25/46

dnebakan

23

Nazende

Evrendeki l ve Ahenk

Zeynep Hsna Sula Akelik

Muhakkak

ki

biz

her

eyi

bir

kaderle,

bir

l

ile

yarattk.

(Kamer, 49)

Gndelik hayatmz ierisinde ou za-man farknda olmasak da, oturduumuzbina, bindiimiz otomobil, seyrettiimiztelevizyon, yanmzdan ayrmadmz ceptelefonu, bir hesaba bir lye gre yapl-maktadr.

l olmadan ne eyay, ne de nsannbirbiriyle olan mnasebetini anlamasmmkn deildir. Eya ve hadiseleri dahaiyi anlamann, yorumlamann, tefekkr uf-

kunun genilemesinin ve marifete ulama-nn, hatta insan ukunun telerinin dahaiyi anlalmas, yaradltaki l srrnnbilinmesi ile mmkndr.

Kainattaki her ey bir nizam ve inti-zam zerine l dhilinde yaratlmtr.Allah- Tel, Kuran- Kerimde Muhak-kak ki biz her eyi bir kaderle, bir l ileyarattk. (Kamer, 49) mealindeki ayette,kinattaki canl-cansz btn varlklarniyaplarnda, hareketlerinde ve ina edil-

melerinde bir l olduunu beyan etmek-tedir. Gezegenlerin hareketi ve takip ettik-leri yrngeler, atmosfer hareketleri, kanak, hcrelerin kendi aralarnda ve or-tamlaryla madde alverii ile ilgili gei-leri (difzyon), kularn uarken az enerjiharcamas, atom ve atom alt paracklarnhareketi gibi birok hdise bir l ere-vesinde cereyan etmektedir.

Yine Kuranda Gne ve Ay bir hesabagre hareket etmektedir. (Rahman, 5)

mealindeki ayette aka evrensel ekim-le ilgili matematik modellemelerden bah-sedilmektedir. Burada gk cisimlerinineliptik yrngede hareketi, Gne ve Aynhareketine ait ortaya konan ve konacakmodeller, btn gkcisimlerinin birbirle-riyle karlkl tesirleri dikkate alndndabu konu, sanld gibi ok basit bir olaydeildir.

G ykseltti ve ly (dengeyi) koy-

du. (Rahman, 7) Onun katnda her eybir lye gredir (Rad 8) mealindekiayetlerde l/denge ile evrensel ekimeve nceki ayetteki gkcisimlerinin hare-ketlerinin bir l erevesinde gerekle-tiine iaret etmektedir.

Dnyann kendi ekseni etrafnda dnhz, ayn dnyaya olan uzakl, atmosfertabakasnn kalnl, havadaki gaz mik-tar gibi rnekler evrende mkemmel biruyum olduunu gsterir. Kurann iaretettii ll yaratl ile ilgili bilimsel ger-eklerden bazlarna rnek verecek olursak:

Dnya kendi ekseni etrafnda saatte binmil hz yapar. Eer byle deil de saatteyz mil hz yaparak dnseydi, gndz vegece imdi olduundan daha uzun olurdu.Bu durumda bitkiler gndz yanar, kalan-lar -olursa- da donard.

Ay, dnyamza imdiki noktasndan 50bin mil tede olsayd, yeryznde med-

Katklarndan dolay Hasan Sarya teekkrlerimle...


26/46

dnebakan

24

Nazende

te

Kuran,

sk sk

evrendeki

l

ve

dengeyi

hatrlatarak,

bunlar

zerinde

dnmemizi,

dersler

karmamz

ister.

cezir(gel-git) olaylar sonucunda btn k-talar gnde iki defa su altnda kalrd. Dn-yamzn evresini saran atmosfer tabakasbiraz daha ince olsayd, atmosferde yanpparalanan binlerce meteor, o zaman dn-yamza rahatlkla ulaabilir ve her eyi yokederdi. Mevsimlerin sreklilii, gece ile

gndzn birbirini izlemesi, su dngs,yeryznde yaamn olumas da evrendemkemmel bir dzen olduunun en akdelilidir.

Kuranda bazen bir canl ile ilgili, tefekkrukumuzu geniletecek rnekler verilir:Rabbin bal arsna yle vahyetti: Da-lardan, aalardan ve insanlarn kura-caklar kovanlardan kendine evler edin.(Nahl, 68). Matematikiler bir dzlemieit alanlara minimum uzunluktaki izgi-

lerle blmenin en uygun tarznn altgenekiller olduunu yeni ispatlayabildiler.Oysa arnn yapt petek gzeneklerinin boyutlu geometrik ekli incelendiinearya en ideal yapnn nasl ilham edildiigrlmektedir.

Biz, gerekten insan en gzel bir biimdeyarattk. (Tin, 4) mealindeki ayetten insa-nn gerek his ve dnce, gerekse de ekilve suret olarak en ideal ekilde yaratlmasanlalabilir. Mahiyet itibaryla melekler-

den de ulvi olan insanolunun maddi yap-s; ekil, yap ve izyolojik adan muazzambir lye tenasp ile daha mkemmelidnlemeyen bir sanat eseri olarak dik-katimizi ekmektedir.

Tek bir simadaki ahenk dahi mantk vematematik karsnda tesadf imknszklarken, ayn lnn umumi olmas,gelmi gemi btn insanlara amil bu-lunmas ve hi kimsenin birbirine benze-

memesi tesadf ikrinin dnce plannakmamasn gerektirmez mi?

nsan anatomisinin kk bir blmnoluturan kafatas ve yzn kabaca gr-nen zahir llerine bakldnda insan,hayranln gizleyemiyor. Burun ve kulakuzunluunun birbirine eit olmas, iki gzarasndaki mesafenin bir gz boyutu ka-dar olmas, alndan akan terden ve zararlnlardan gz korumak zere kalarnkonmas, rahat nefes almak iin burun ya-psnn deriden deil de kkrdak dokudanyaratlmas, kulaklarn insan rahatsz et-meyecek frekanslardaki sesi duyabilmesi,btn vcudu yneten beynin vcudun engzel yerinde mkemmel bir koruma ie-risinde bulunmas ve hi kimsenin parmakizinin birbirine asla benzememesi gibi

yzlerce rnek bulabiliriz.Yukarda saydmz btn tespit edilenkaideler, onun yaratlnda kader kale-minin hi amadan altn, yaratther eye en gzel lleri koyan ve tanzimeden bir sanatkrn varln bizlere haberveriyor.

te Kuran, sk sk evrendeki l ve den-geyi hatrlatarak, bunlar zerinde dn-memizi, dersler karmamz ister. Bu an-lamda bize den grev, Allahn evrendekoyduu l ve denge zerinde dn-mek, incelemek, varlklar lemi iin yararlbilimsel almalar ortaya koymaktr. Ay-rca Allah, evrende dzensizlik ve karga-a ortam olumamas iin bir denge koy-mutur. Bizler de bu evrende yaadmzagre yce yaratcnn koyduu bu dzen veahengi bozacak davranlardan kanmal-yz. nk yeryzndeki hayat, Allahnyaratt bu dzen sayesinde srmektedir.


27/46

dnebakan

25

Nazende

Her

nefes

alta

akcierlerinin

alarak

genlemesini

ve

verirken de

bzmesini

hissetmeye

alt...

stemsiz

bir

kelime

dkld

dudaklarndan,

inirah

Olmuyordu ite, yine olmamt, bir ey-ler eksik bir eyler yarm. Elinden kalemifrlatr gibi brakt masann zerine adam.Ama bu sefer buruturup atmad, bir iki

paragraf yazd kd. Ortaln karard-

n grnce masann zerinde duran saa-te bakt; 2:41. zld. Yaklak drt saattiryazmaya alyordu, sonu on cmle biledeildi.

Oysa iyi bir yazard, hatta bir kitab oksatanlar listesinde yer almt bir kez. Herey ok gzeldi, neden bu kadar deimi-ti yaam? Son zamanlarda kapnn zilinibile unutmu, daha nceleri ald haldeamad telefonu da almaz olmutu. Of,dedi adam, of

Zor bela sandalyesinden kalkp, odannkararmasna neden olan bulutlar grmekiin penceresine doru yrd. Yamurdamlacklarn grd camda, geenlerdeizledii bir belgeseli hatrlad. Dnyada birylda 505 trilyon su buharlar ve yine ayn

miktar su yamur olarak yaar. stelik bumiktar, her yl ayndr ve deimez. lgin

diye geirdi aklndan her yl sabit ve sreklibir denge

At bahe katndaki evinin penceresini,gne glmsyordu. Yaz yamuru ite,

gelmesiyle gitmesi bir oldu, diye dnd.Cierlerine ekti yamur sonras toprakkokusunu, kendi nefesine younlat, aldverdi, ald verdi Her nefes alta akcier-lerinin alarak genlemesini ve verirkende bzmesini hissetmeye alt... stem-siz bir kelime dkld dudaklarndan, in-

irah

Derken bahedeki kr ieklerine takldgz. zerlerine konan kelebee, iek-lerin hemen yanndaki karnca yoluna vebir eycikler tayan karncalara. Sanki ilk

Tek Kanatla Umakkez gryordu. Bakt, bakt kinat kitabnokuyor gibiydi. Bakyordu ve gryorduite. Grmek iin hibir aba sarf etmesinegerek yoktu. Grmek istedii noktaya bak-

mas yeterliydi. Grme eylemini dnd.Hzn edal bir tebessm olutu yznde.

iekler neden vard, yapraklar, eitlilik-leri... Hibir iein yapra bir dier ie-in yaprana benzemiyordu, tpk hibirinsann bir dier insana benzemedii gibi.Kelebekler mrlerinin ok ksa olduu-nu o biliyordu. Peki ya kelebekler? Onlarbiliyorlar myd? Ne gzel renkleri ve de-senleri vard. Ya simetri? Karnca yolunukarncalar neden yapmt? Niin dankhalde geliigzel hareket etmiyorlar da ge-

li gidili tek bir yol kullanyorlard?Bugn neden her eyi, baktm her eyi g-ryorum, dedi adam. yi ki gryordu. Neok zaman kaybetmiti. yl, koskoca yl Geen zaman nasl telai edecekti?ok almalym, dedi. Sa koluna bakt.

Bu sefer nefretle, zntyle deil glm-seyerek. Biraz da alayc bakt. Sen gitmi

olabilirsin; ama kardein duruyor, ona daretebilirim yazmay. Hem belli mi olur,belki sol elim sa elimden daha iyi yazar

zamanla.

Bulutlara evirdi adam tekrar gzlerini,derin bir nefes daha ald ve yumdu gzleri-ni. kr, dedi, kr,Sen beni ok seviyor-sun. Dier insanlardan farkm olsun istedin,verdin ve geri aldn ama birini braktn. An-ladm ki devam etmemi Sen de istiyorsun.Teekkr ederim, ok teekkr ederim.

Zeynep Hsna Sula Akelik


28/46

dnebakan

26

TarihininKutusu

Tarihiliin Mihengi

Mete Han

Yakn

zamana

kadar

eitim

sistemimiz,

kck

ocuklarn

beyinlerine

lkemizin

tarafnn

denizlerle

drt tarafnn

dmanla

Documents

Dünebakan 1 - Temmuz