2014-11-05

1

Zrekonstruowana brama osady w Biskupinie. Zdjęcie na licencji Creative CommonsAttribution ShareAlike 2.5. Autor: Fazer

Biskupin z lotu ptakaAutor: Miron Bogacki/Michał Dąbski

Drewno w

budownictwie

Biskupińska ulicaAutor: Krzysztof Stanisz

Wnętrze chaty

Drewno - to surowiec otrzymywany ze ściętych drzew

i formowany przez obróbkę w różnego rodzaju sortymenty.

Drewno zajmuje przestrzeń pomiędzy rdzeniem, a warstwą łyka

i kory.

Podstawowymi pierwiastkami wchodzącymi w skład drewna są:

• węgiel (49,5%),

• tlen (43,8%),

• wodór (6,0%),

• azot (0,2%) i inne.

Tworzą one związki organiczne:

• celulozę,

• hemicelulozę,

• ligninę, są to związki podstawowe.

http://www.mojedrzewa.pl/wprowadzenie/drzewa.php

Ponadto w drewnie występują też:

• cukry,

• białka,

• skrobia,

• garbniki,

• olejki eteryczne,

• guma,

oraz substancje mineralne, które po spaleniu dają popiół. Skład

chemiczny zależy od rodzaju drzewa, klimatu, gleby itp.

• barwa drewna krajowego nie odznacza się tak duża intensywnością, jak

niektórych gatunków egzotycznych (mahoń, palisander). Drewno z drzew

krajowych ma barwę od jasnożółtej do brązowej.

• rysunek drewna - różni się

w zależności od przekroju, barwy

drewna, wielkości przyrostów,

sęków, itp.

• połysk - związany jest z twardością drewna i gładkością powierzchni. Połysk

najbardziej jest widoczny w przekroju promieniowym

• zapach - każdy gatunek drewna ma swój specyficzny zapach. Pochodzi on od

znajdujących się w drewnie żywic, olejków eterycznych, garbników itp.

2014-11-05

2

GatunekGęstość objętościowa

[kg/m3]Gatunek

Gęstość objętościowa [kg/m3]

Sosna

Świerk

Jodła

Modrzew

Dąb

Wiąz

Grab

520

470

450

590

690

680

830

Jesion

Buk

Olcha

Brzoza

Klon

Topola

Lipa

750

730

530

650

660

450

530

Tabela 1. Średnia gęstość objętościowa wybranych gatunków drewna w stanie powietrzno-suchym (przy wilgotności 15%)

Średnia gęstość objętościowa drewna w stanie suchym jest od 30 do 40 kg/m3 niższa niż w stanie powietrzno-suchym (przy wilgotności 15%)

• gęstość objętościowa drewna • przewodność cieplna - drewno źle przewodzi ciepło, zatem jest dobrym

izolatorem. Oczywiście współczynniki przewodności cieplnej zależą od rodzaju

drzewa i stopnia wilgotności drewna.

Rodzaj drewnaWspółczynnik przewodzenia ciepła

[W/(m.K)]

Jodła

Świerk

Sosna

Modrzew

Buk

Jesion

Dąb

Klon

0,107÷0,130 (w=10÷15%)

0,088÷0,104 (w=12%)

0,139

0,128

0,151

0,174

0,128÷0,197 (w=10÷15%)

0,140

Tabela 2. Współczynniki przewodzenia ciepła w kierunku prostopadłym do włókien wybranych rodzajów drewna o wilgotności 15%

• higroskopijność

Drewno zawsze wchłania wilgoć lub oddaje ją do pomieszczenia

tak długo, aż osiągnie stan równowagi pomiędzy własną

wilgotnością a wilgotnością otoczenia.

Drewno stosowane w miejscach o dużej wilgotności powinno

być zabezpieczone przed jej wchłanianiem.

• wilgotność - zależy od warunków w jakich drewno się znajduje

i ma znaczny wpływ na pozostałe właściwości drewna.

Bezpośrednio po ścięciu wilgotność drewna wynosi ponad 35%,

ale może być znacznie większa. Drewno w stanie określanym jako

powietrzno-suche (wyschnięte na wolnym powietrzu) ma

wilgotność około 15 ÷ 18%, przechowywane w suchych

pomieszczeniach - ma wilgotność 8 ÷ 13%.

Duża wilgotność drewna bywa powodem paczenia się wyrobów,

stwarza warunki sprzyjające rozwojowi grzyba. Gdyby jednak

drewno zostało wysuszone do wilgotności 0% stałoby się

materiałem łatwo pękającym i kruchym. Praktycznie nie byłoby

można wykonać z takiego drewna żadnej konstrukcji czy

przedmiotów użytkowych.

• skurcz i pęcznienie - drewno wilgotne podczas suszenia zawsze

kurczy się, podczas nasiąkania wodą pęcznieje. Podczas skurczu

drewno pęka i paczy się. Dlatego konstrukcje drewniane (więźby,

ramy okienne, listwy boazeryjne itp.) powinny być

przygotowywane z drewna już wysuszonego, do takiej wilgotności,

w jakiej będzie ono użytkowane.

2014-11-05

3

Najczęściej używa się do wykonania elementów konstrukcyjnychdrewna w stanie powietrzno-suchym).

Rys. Paczenie się drewna przy wysychaniu na skutek anizotropii i skurczu

Intensywność pęcznienia czy

kurczenia się zależy od przekroju

drewna i wynosi w kierunku:

• stycznym – 6÷13%,

• promieniowym – 3÷5%,

• wzdłuż włókien – 0,1÷0,8%

Rys. Wielkość spęcznienia objętościowego dla wybranych gatunków drewna

Drewno jest materiałem anizotropowym, jego wytrzymałość na

ściskanie, rozciąganie, zginanie zależy od kierunku działania sił w

stosunku do włókien. Drewno znacznie łatwiej przenosi siły

działające wzdłuż włókien (ma większa wytrzymałość), wraz ze

wzrostem kąta odchylenia tych sił od kierunku włókien

wytrzymałość drewna zmniejsza się. W zależności od osiąganej

minimalnej wartości wytrzymałości mechanicznej drewno dzieli

się na klasy.

Gatunek drewna

Wytrzymałość

rozciąganie ściskanie zginanie

II ┴ II ┴ ┴

[MPa]

Sosna 84 3 47 10 87

Świerk 90 2,7 43 6,7 66

Jodła 82 2 39 4 61

Modrzew 107 2,3 53 9 84

Dąb 90 8,8-9,4 54 10 86

Jesion 102 11 43 10 100

Buk 135 7 53 8 105

Grochodrzew 148 4,3 59 16 120

Grab 107 24,5 66 8,5 107

Cechy wytrzymałościowe drewna przy wilgotności 15% wzdłuż i w poprzek włókien

Rys. Wpływ wilgotności drewna na zmianę wytrzymałości:

1 – wytrzymałość na rozciąganie wzdłuż włókien,

2 – wytrzymałość na zginanie,

3 – wytrzymałość na ściskanie wzdłuż włókien,

4 – wytrzymałość na ścinanie wzdłuż włókien

Zmiana wilgotności drewna

powoduje spadek wytrzymałości.

Jednak po przekroczeniu stanu

nasycenia włókien – ok. 30%

wilgotności drewna, wytrzymałość

stabilizuje się.

Rys. Wpływ gęstości objętościowej na

wytrzymałość drewna o wilgotności 15 % wg

EMPA-Versuchen, LIGNUM;

1 – na rozciąganie wzdłuż włókien, 2 – na zginanie, 3 – na ściskanie wzdłuż włókien.

Wytrzymałość drewna

uzależniona jest od jego gęstości

objętościowej.

2014-11-05

4

Rys. Spadek wytrzymałości drewna

iglastego bez wad przy zginaniu

długotrwałym odniesiony do

wytrzymałości doraźnej

wg Meohlera

• twardość - jest mierzona oporem stawianym przez drewno

podczas wciskania stalowej kulki o ściśle określonej wielkości.

Twardość zależy od gatunku drzewa, z którego drewno pochodzi.

Do gatunków twardych należą między innymi:

• modrzew

• akacja

• buk

• dąb

• grab

• jesion

• jawor

• wiąz

Do najbardziej miękkich:

Drewno miękkie jest znacznie łatwiejsze w obróbce, stąd często

jest używane przez rzeźbiarzy (np. Ołtarz w kościele Mariackim w

Krakowie jest wyrzeźbiony z lipy).

• lipa

• olcha

• osika

• topola.

Przykładowa twardość mierzona metodą Janki (przy pomocy kulki

metalowej o przekroju średnicowym 1 cm2) dla niektórych

gatunków drewna wynosi:

• świerk 28 MPa

• sosna 28÷÷÷÷30 MPa

• dąb 66÷÷÷÷67 MPa

• buk 75÷÷÷÷78 MPa

• jesion 74÷÷÷÷76 MPa

• grab 89 MPa

JEDNOSTKA!

• ścieralność - drewna twarde są najczęściej najodporniejsze na

ścieranie.

http://pl.wikipedia.org

W budownictwie najczęściej używane są następujące gatunki

drewna

• iglaste, stosowane są do wykonywania konstrukcji dachowych,

stolarki budowlanej (okna, drzwi, schody itp.), desek

podłogowych, sklejki itp.

• gatunki liściaste, najczęściej stosowane są do robót stolarskich,

wykonywania podłóg i posadzek.

2014-11-05

5

Gatunki drewna iglastego:

Sosna (Pinus silvestris)

Najlepsze właściwości ma drewno

pozyskiwane z drzew w wieku od 80 do 120

lat. Drewno:

• miękkie,

• łatwe w obróbce,

• sprężyste,

• dobrej wytrzymałości mechanicznej.

Uniwersalne zastosowanie w budownictwie.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sosna_zwyczajna

Sosna

Świerk (Picea excelsa)

Najlepsze właściwości ma drewno pozyskiwane

z drzew w wieku od 80 do 120 lat. Drewno:

• miękkie,

• o średniej wytrzymałości,

• sprężyste,

• trudne w obróbce (łatwo pęka, ma sporo

sęków).

Ze świerków rosnących w górach otrzymuje

się lepsze drewno, niż z rosnących na nizinach.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Świerk_pospolity

Świerk

Jodła (Abies pectinata)

Najlepsze właściwości ma drewno

pozyskiwane z drzew stuletnich.

Drewno:

• miękkie,

• o średnie wytrzymałości,

• giętkie i łupliwe.

Ma sporo sęków, które wypadają z tarcicy.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Jodła_pospolita

Modrzew (Larix europaea) Najlepsze

właściwości ma drewno pozyskiwane z

drzew w wieku 100 ÷ 120 lat.

•Ciężkie

•Twarde

•Trudne w obróbce

W Polsce rzadko stosowane, jest najlepszym

(z punktu widzenia techniki) i najtrwalszym

gatunkiem drewna.

Wiąz pospolity i brzost (Ulmus campestis),

(Ulmus montana)

Drewno:

• twarde,

• wytrzymałe,

• sprężyste.

• parzone łatwo daje się wyginać,

• trwałe na powietrzu i pod wodą.

Gatunki drewna liściastego

www.atlas-roslin.com/wiaz-gorski.html

Grab (Carpinus betulus)

Drewno:

• o dobrych właściwościach mechanicznych,

• trudnościeralne,

• ciężkie.

www.atlas-roslin.com/grab_pospolity.html

2014-11-05

6

Dąb (Quedrcus pedunculata) lub (Quedrcus

sessiliflora)

Najlepsze właściwości ma drewno

pozyskiwane z drzew w wieku około 180 lat.

Drewno:

• twarde,

• o dobrych parametrach

wytrzymałościowych,

• odporne na ścieranie,

• często atakowane przez owady.

www.atlas-roslin.com/dab_szypulkowy.html

Jesion (Fraximus excelsior)

Drewno:

• ciężkie,

• wytrzymałe,

• elastyczne,

• po ścięciu łatwo je wygiąć. www.atlas-roslin.com/jesion_wyniosly.html

kwiatostany żeńskie; Barbara Łotocka

kwiatostany męskie; Barbara Łotocka

Zastosowane w warunkach suchych jest

trwałe, w wilgotnych łatwo ulega

zniszczeniu.

Buk (Fagus silvatica)

Drewno:

• twarde,

• o dużej wytrzymałości,

• łatwe w obróbce.

• często atakowane przez owady.

Najlepsze właściwości ma drewno

pozyskiwane z drzew w wieku około 110

lat.

www.atlas-roslin.com/jesion_wyniosly.html

www.atlas-roslin.com/buk_zwyczajny.html

Olcha pospolita (Anulus glutinosa)

Drewno:

• miękkie,

• łatwe w obróbce,

• często atakowane przez owady,

• mało odporne na zmienne warunki

atmosferyczne,

• przy stałym przebywaniu pod wodą

trwałe, dzięki dużej zawartości

garbników.

http://www.drzewapolski.pl/Drzewa/Olcha

Brzoza (Betula verrucosa) i (Betula

pubescens):

Drewno:

• o dobrych właściwościach

mechanicznych

• małej odporności na grzyby.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Brzoza

www. wyrobyzdrewna.eu

www.efotogaleria.pl/index.php?m=126&ktore=1872www.galeriaparkietu.pl/prasa.php?go=7

http://www.drew-bal.pl/index.php?go=zadaszeniad

http://www.euro-matex.pl/pl/Oferta/Inne-wyroby/Wyroby-okragle.html

2014-11-05

7

• drewno okrągłe - okorowany pień bez wierzchołka i gałęzi.

Drewno takie może być zastosowane jako:

� słupy, � pale, � stemple, itp.,� drewno tartaczne.

W zależności od średnicy pnia

i jego długości (podział

regulowany jest przepisami

określonymi Polskimi Normami)

rozróżniamy:

• grubizna – drewno o średnicy w najcieńszym końcu minimum 7 cm

� dłużyca – grubizna o długości minimum 9,0 m dla gatunków

iglastych; 6,0 m dla gatunków liściastych,

� kłoda – grubizna o długości 2,50 m ÷ 8,90 m (iglasta)

i 2,50 m ÷ 5,90 m (liściasta),

� wyrzynek – grubizna o mniejszych długościach,

• żerdzie – drewno o średnicy 7 ÷ 14 cm

• tarcica - jest to drewno przetarte w tartaku z drewna okrągłego.

Ze względu na stopień obróbki tarcicę dzielimy na:

• tarcicę nieobrzynaną – o dwóch powierzchniach

równoległych, krawędzie boczne pozostawione są bez

obróbki. Otrzymywana jest przez przetarcie jednokrotne na

trakach (piłach tartacznych).

• tarcicę obrzynaną – o obrobionych czterech płaszczyznach i

krawędziach czoła

Podstawowe wyroby z tarcicy

W zależności od wymiarów otrzymanych elementów tarcicę dzielimy na

sortymenty o nazwach:

• deski – elementy o grubości od 19 – 45 mm

www.drewnobudowlane.info

• bale – elementy o grubości 50 – 100 mm

• listwy – elementy o przekroju poprzecznym

od 12/24 do 29/70 mm

• krawędziaki (murłaty) – elementy o

przekroju 100*/100 – 180/180 mm

http://www.drewpasz.pl/?Tarcica

• belki – elementy o przekroju 120/200 – 220/280 mm

• tarcica podłogowa – produkowana z drewna sosnowego,jodłowego lub świerkowego; stosowana (maks. gr. 50 mm) doukładania podłóg w budynkach mieszkalnych, przemysłowychlub gospodarczych; jakość tarcicy podłogowej określa się napodstawie dwóch klas I i II, według których drewno może miećokreśloną liczbę wad.

2014-11-05

8

• łaty – to drewniane listwy o przekroju prostokątnym lub

kwadratowym (od 32x32 [mm] do 90x90 [mm] lub od 32x50 [mm]

do 75x150 [mm]) używane w konstrukcjach drewnianych, np. w

więźbie dachowej do ułożenia pokrycia dachowego

Łaty i kontr łaty, www.drewnobudowlane.info/laty http://www.drewpasz.pl/?Tarcica

Podział elementów konstrukcyjnych z drewna ze względu na rolę pełnioną w przenoszeniu obciążeń

• belka – element nośny poziomy lub pochyły oparty na dwóch lub więcej

podporach (ścianach, słupach, innych belkach); może mieć przekrój jednolity

lub złożony (np. z dwóch lub więcej łat, dwuteowy), belki mają zawsze

większą wysokość niż szerokość i wykonywane są z drewna litego, klejonego

lub profili łączonych.

http://www.inzynierbudownictwa.pl/

• podciąg – belka,

na której opierają się inne belki,

• słup – pionowy element nośny,

przenoszący obciążenia pionowe od spoczywających na nim belek, dachów,

wiązarów; może mieć przekrój prosty lub złożony,

http://www.drewdom.com/

• dźwigar – wiązar wieloelementowy o znacznej wysokości, płaski lub przestrzenny, pełnościenny lub ażurowy, przenoszący obciążenia konstrukcji na podpory główne (ściany lub słupy). Budowany jest z desek lub materiałów drewnopochodnych.

http://www.dachy.org/artykuly,1263,Dzwigary_drewniane_w_supermarkecie.html

http://www.tartakjww.pl/index.php?page=3

http://z500.pl/blog/1788.html

Elementy więźby dachowej

Do wykonania konstrukcji dachów należy stosować drewno sosnowe lub świerkowe o

wilgotności nieprzekraczającej 20%. Drewno należy zabezpieczyć przed korozją biologiczną

impregnując środkami grzybo- i owadobójczymi.

Elementy więźby:

• krokwie – belki biegnące równolegle do kierunku nachylenia połaci dachowej i

dźwigające obciążenie z połaci; opierają się na ścianach zewnętrznych i (w miarę

potrzeby) na płatwiach,

http://atticadventure.pl/slowniczek/

• jętka – pozioma belka podpierająca krokwie, stanowi dodatkowy element

usztywniający wiązary,

• murłaty – belki poziome leżące na murze (za ich pośrednictwem opiera się krokwie na

ścianach murowanych lub betonowych),

http://www.przewodnik-budowlany.com.pl

http://forum.muratordom.pl/

http://info.ladnydom.pl

2014-11-05

9

• płatwie – belki poziome, biegnące równolegle do kalenicy dachu, stanowiące

podpory dla krokwi, oparte na słupkach,

• słupki – elementy pionowe przenoszące obciążenie od płatwi na strop,

• łaty – elementy pomocnicze,

stanowiące część rusztu służącego

do zamocowania pokrycia

dachowego; przybija się je do

kontrłat lub bezpośrednio

do krokwi, prostopadle do nich,

a równolegle do okapu,

• kontrłaty – elementy pomocnicze,

służące do utworzenia

pustki wentylacyjnej pod pokryciem;

przybija się je równolegle do krokwi

(bezpośrednio lub na deskowaniu)

http://www.abc-dachy.pl/index2.php?site=art&id=672

http://www.budowaonline.eu

Źródło: www.monier.pl

E-dach.pl

http://dachy.info.pl/technika/dach-na-dlugie-lata/

Drewno konstrukcyjne jest podzielone na klasy wytrzymałości, różniące

się właściwościami mechanicznymi.

W normie PN-EN 338: 1999 Drewno konstrukcyjne – klasy wytrzymałości

przyjęto następujące klasy wytrzymałości:

dla drewna iglastego i topoli:

C14, C16, C18, C22, C24, C27, C30, C35, C40,

dla drewna liściastego (bez topoli):

D30, D35, D40, D50, D60, D70.

Liczba przy literze oznacza wytrzymałość drewna na zginanie w N/mm2

Drewno klejone warstwowo

• Drewno klejone (klejonka) - stosowane jako materiał konstrukcyjny

pozwalający na wykonywanie przekryć o dużej rozpiętości, nawet

ponad 100m (wiązar) oraz stosowany wtedy, gdy konieczna jest

wysoka jednorodność materiału (np. stolarka okienna).

http://www.bodex-polczyn.pl/drewno.htm http://www.drewno.pll

2014-11-05

10

Drewno klejone warstwowo otrzymuje się przez sklejenie wielu

warstw tarcicy o równoległym przebiegu włókien w taki sposób, że

wytworzone elementy mają lity przekrój prostokątny. Poszczególne

warstwy mogą być różnej grubości, z różnych gatunków drewna i o

różnych klasach wytrzymałości.

Rozróżniamy:

• drewno klejone warstwowo poziomo; płaszczyzna spoiny

klejowej jest prostopadła do dłuższego boku przekroju

poprzecznego,

• drewno klejone warstwowo pionowo; płaszczyzna spoiny klejowej

jest prostopadła do krótszego boku przekroju poprzecznego.

Zalety drewna klejonego warstwowo:

• bardzo wysoka wytrzymałość i sztywność przy małym ciężarze,

• wysoka stabilność kształtów i wymiarów,

• minimalna skłonność do powstawania pęknięć,

• brak skręcania belek także przy dużych przekrojach i długościach,

Drewno klejone powstaje poprzez sklejenie ze sobą warstw drewna o

grubości zwykle od 5 mm do 50 mm. Grubość tych warstw zależy od

przeznaczenia i od koniecznego promienia wygięcia elementu końcowego.

Drewno klejone jest często w trakcie klejenia formowane w krzywizny, co

stanowi trudność przy drewnie litym.

• ze względu na suszenie komorowe do wilgotności 8-12% z reguły nie jest

potrzebna żadna chemiczna ochrona drewna (w zależności od rodzaju

konstrukcji),

• odporność na agresywne środowisko; doskonały materiał na konstrukcje,

magazynów soli, środków chemicznych itp.,

• duża odporność ogniowa.

Poszczególne warstwy tworzą połączone wzdłużnie na złącze

palczaste deski, z których usunięto części mające wady -

pęknięcia, chore sęki itd.

http://www.meble.pl/slownik,lamele,42.html

Fornir - jest to cienki płat drewna o grubości do 5 mm. Cienkie

forniry o grubości do 1 mm są używane do produkcji sklejki oraz

jako okleiny (obłogi) drewna i płyt w celu nadania im ładniejszego,

szlachetniejszego wyglądu.

Forniry otrzymywane są przez skrawanie obwodowe,

mimośrodowe lub płaskie większych kawałków drewna. Wybór

techniki skrawania ma wpływ na rysunek w jaki układają się słoje.

http://wakeupsid.com/pictures_fornir http://www.drewno.pl/gieldadrzewna

Sklejka - płyta sklejona z nieparzystej liczby fornirów. Podczas

klejenia kolejne warstwy forniru układa się tak, aby włókna

przebiegały pod kątem prostym. Daje to znaczną poprawę

parametrów mechanicznych sklejki. W budownictwie sklejkę stosuje

się przede wszystkim przy wykonywaniu robót stolarskich i przy

wykonywaniu deskowania elementów betonowych.

http://www.skladydrzewne.pl/towary7.html http://www.fplider.nazwa.pl/fplider/inner.htm

2014-11-05

11

Sklejka suchotrwała

Sklejka wodoodporna

Sklejka wodoodporna pokryta filmem fenolowym (szalunkowa)

Sklejka wodoodporna pokryta filmem fenolowym (szalunkowa) z nadrukiem

Sklejka wodoodporna pokryta filmem fenolowym z odciskiem siatki (antypoślizgowa)

Sklejki lakierowane (lakierem bezbarwnym lub lakierobejcą)

RODZAJE SKLEJEK SUCHOTRWAŁE WODOODPORNE

WODOODPORNE POKRYTE FILMEM FENOLOWYM

SZALUNKOWE ANTYPOŚLIZGOWE

Klejmocznikowo-

formaldehydowyfenolowo-

formaldehydowyfenolowo-

formaldehydowyfenolowo-

formaldehydowy

Format [mm]

1550x1550; 1550x22501550x1250; 1250x1250

1550x1550; 1550x22501550x1250; 1250x1250

1550x3100; 550x2700*

1550x2500*; 550x1550

1550x3100; 1550x2500*1550x2250*

Klasa jakości A, B, BB, BBB A, B, BB, BBB I I

Rodzaj drewna brzoza, olcha; brzoza, olcha; brzoza, olcha brzoza, olcha

Grubość 3,2-40mm 3,2-40mm 6-30mm 9-30mm* 6-30mm 9-30mm*

*Budowa sklejekjednorodna,

mieszanajednorodna,

mieszanajednorodna,

mieszanajednorodna, mieszana

Powierzchniekalibrowane,

szlifowanekalibrowane,

szlifowanegładka/gładka

gładka/ z odciskiem siatki

Klasa higieniczności E1 E1 - -

Grubość forniru 1,1-2,5mm 1,1-2,5mm 1,1-2,5mm 1,1-2,5mm

Wilgotność 5-12% 5-12% 5-12% 5-12%

Gęstość 550-750kg/m3 550-750kg/m3 550-750kg/m3 550-750kg/m3

Wytrzymałość na zginanie wzdłuż włókien [MPa]

50-100 50-100 50-100 50-100

Wytrzymałość na zginanie w poprzek włókien [MPa]

30-60 30-60 30-60 30-60

Lignofol - materiał warstwowy ze sklejonych wodoodpornym

klejem syntetycznym cienkich warstw drewna, charakteryzujący się

dużą wytrzymałością i twardością. Jest stosowany m.in. do wyrobu

części maszyn, szybowców.

Lignofol fot.www.sklejka-pisz.com.pl

Ze względu na kierunek biegu włókien lignofol dzieli się na:- równoległo - włóknisty - krzyżowo - włóknisty- gwiaździsto - włóknisty Podstawowe dane techniczne:- gęstość – 1200 kg/m3

- wytrzymałość na ściskanie – 88÷118 N/mm2

- wytrzymałość na zginanie – 103 N/mm2

- twardość – 118 N/mm2

- odporność na działanie wody- odporność na czynniki chemiczne

Płyty pilśniowe - otrzymywane są z rozwłóknionej masy drewna

(rozwłóknieniu poddaje się odpady tartaczne - ścinki, odpadki)

sklejonej z równoczesnym sprasowaniem.

W zależności od stopnia sprasowania i ewentualnego wykończenia

powierzchni rozróżniamy płyty pilśniowe:

• porowate,

• twarde,

• bardzo twarde.

� porowate - podczas klejenia, płyty poddane są tylko

podwyższonej temperaturze (bez podniesionego ciśnienia),

otrzymany materiał jest porowaty i miękki. Płyty używane są do

izolacji akustycznych w miejscach nienarażonych na działanie

wilgoci.

Grubość płyt - 9,5 ÷ 25,0 mm

2014-11-05

12

� porowate bitumowane - płyty te stosuje się do izolacji cieplnej i

akustycznej dachów, ścian i podłóg - wszędzie tam, gdzie

potrzebna jest izolacja o podwyższonej odporności na wilgoć.

Sztywne i lekkie arkusze płyt, o dużych wymiarach są łatwe w

montażu.

� twarde - podczas klejenia poddane są obróbce termicznej pod

ciśnieniem.

Używane są do robót stolarskich jako

okładziny np. skrzydeł drzwiowych.

Płyty są produkowane o grubości 2,4 - 6,4 mm.

� bardzo twarde - proces produkcji przebiega analogicznie jak

płyt twardych. Płyty dodatkowo nasączane są olejem lub

żywicami, albo mają wierzchnią powierzchnię pokrytą emalią.

Przeznaczone są do robót stolarskich.

Płyty wiórowe - produkowane są z odpadów tartacznych

rozdrobnionych do postaci wiórów. Cząsteczki drewna zespala się

przy pomocy kleju podczas obróbki termicznej pod ciśnieniem.

Płyty produkowane są z okleiną zewnętrznej

powierzchni lub bez okleiny. Jako okleiną można

zastosować fornir naturalny lub fornir (laminat) z

żywic syntetycznych.

Płyty są produkowane o grubości od 10÷56mm.

Stosowane przy robotach stolarskich, meblarstwie,

budownictwie.

Płyty wiórkowo-cementowe – otrzymuje się z wełny drzew

iglastych, którą poddaje się mineralizacji w roztworze chlorku

wapnia, następnie miesza z cementem portlandzkim 32,5,

formuje i prasuje pod ciśnieniem. Są one:

• niepalne,

• ulegają jedynie zwęgleniu podczas palenia,

• są odporne na działanie wilgoci.

Płyty wiórkowo-cementowe stosuje się:• do izolacji cieplnej, • dźwiękowej ścian, stropów i dachów, • na warstwy pod posadzki w celu tłumienia dźwięków

wywołanych uderzeniem

Płyty MDF i HDF - są to płyty drewnopochodne nowszej generacji.

Produkowane z włókien drzewnych klejonych w podniesionej

temperaturze pod ciśnieniem. Otrzymany materiał ma jednorodny

przekrój. Jest twardy, może być produkowany w okleinach

naturalnych (fornir) lub sztucznych albo tylko pokryty lakierem.

Stosowany jest do produkcji:• paneli podłogowych, • płyt dla przemysłu meblarskiego, • do robót stolarskich,• oprócz płyt, z masy można wytłaczać elementy do dekoracyjnego

wykończenia powierzchni (np. listwy o różnym profilu).

Płyta OSB - to jest płyta drewnopochodna opracowana specjalnie

dla budownictwa, tak zwana płyta o ukierunkowanych wiórach

płaskich. Zawiera ponad 90% drewna. Składa się z trzech warstw.

W warstwie górnej i dolnej wióry o wymiarach 100x0,6 mm

kierunkowo umieszczone są wzdłuż długości płyty natomiast w

warstwie środkowej w poprzek płyty.

Wysokie parametry techniczne płyt OSB wynikają z:• zachowania włóknistości drewna, • zazębiania się długich wiórów, • przez natryskiwanie wiórów specjalnym klejem i emulsją

parafinową w tzw. zaklejarkach uzyskuje się dużą odporność na wpływy warunków atmosferycznych.

2014-11-05

13

Zastosowanie płyt OSB - w budownictwie szkieletowym na poszycie

ścian zewnętrznych i wewnętrznych oraz poszycie podłóg i dachu.

W ofercie handlowej znajdują się płyty OSB w następujących

rodzajach:

• wodoodporne OSB-3 - grub.12,15,18,22 mm

• szalunkowe - grub.16,18,22 mm

• antypoślizgowe - grub.16,18,22 mm

Zastosowanie płyt OSB

http://www.drewpasz.pl/?Tarcica

Materiały podłogowe

• deski podłogowe - tarcica podłogowa, to deski o szerokości 100 -

200 mm, długości 3,0 - 5,5 m i grubości 28, 32, 38, 45, 50 mm.

Najczęściej spotykane są deski z iglastych gatunków drzew.

EKO deska podłogowa czterostronnie strugana, sucha o średniej

wilgotności 12%.

Wymiary:

• szerokość - 110 mm

• grubość - 22÷÷÷÷28 mm,

• długości desek głównie od 2000 ÷÷÷÷ 5000 mm,

• łączenie na własne pióro i wpust,

• na indywidualne zlecenie możliwość przygotowania deski w

innych długościach.

EKO deska podłogowa produkowana jest w pełni z

naturalnego drewna sosnowego i świerkowego, dzięki temu

pomieszczenie uzyskuje naturalny, ekologiczny wygląd i

zdrowy mikroklimat.

http://www.drewnobudowlane.info/deska_podlogowa.html

• deszczułki posadzkowe (parkiet) - produkowane są najczęściej z

liściastych gatunków drzew.

Wymiary deszczułek:

• grubość od 16 - 22 mm,

• szerokość 30 - 100 mm,

• długość 200 - 500 mm.

Produkowane są o różnych kształtach przekroju, który umożliwia

łączenie na styk, wpust i pióro na dwóch lub czterech krawędziach.

2014-11-05

14

• deszczułki posadzkowe (parkiet)

Układ "cegiełka" Układ „angielski"

Układy jodełkoweUkład "jodełka francuska"

• deszczułki posadzkowe (parkiet)

Złącze na styk (złącze często wzmacnia się klejem)

Złącze na nakładkę / na przylgę

Złącze na wpust i pióro

Złącze na wpust i pióro obce

Złącza ciesielskie na szerokość

http://swiat-parkietow.com.pl/page26.phphtt

p:/

/ww

w.d

om

.pl/

kole

jno

sc-p

rac-

rem

on

tow

ych

.htm

l

Deszczułka typu 1

1.Powierzchnia licowa elementu

2.Skos a

3.Rowki klejowe

Norma dokładnie określa cechy wymiarowe deszczułek, m.in.:• grubość nad wpustem: t1 ≥ 35% całkowitej grubości t elementu, • grubość wpustu: t

3≥ 22% całkowitej grubości t elementu,

• grubość części pod wypustem: t4

≥ 22% całkowitej grubości telementu,

DĄB ORIGINALDĄB ORIGINALDĄB ORIGINALDĄB ORIGINAL

DĄB COMO

MERBAU LAKIEROWANY

JESION NATURA

DĄB VERONA

MERBAU JAKARTAORZECH EUROPEJSKI WOLIN COMFORT

DĄB NATURA

JATOBA NATAL

http://www.drewnobudowlane.info/deska_elewacyjna.html

Gatunek bardzo odporny na szkodliwe działanie warunków atmosferycznych, a także ataki grzybów i szkodników. Nie wymaga dodatkowej konserwacji, jednak dla zachowania naturalnej kolorystyki drewna zaleca się olejowanie tarasu. Pomaga to zapobiec naturalnemu procesowi patynowania powierzchni na kolor srebrno-szary. Jedną z cech charakterystycznych tego gatunku jest możliwość występowania niewielkich otworów po szkodnikach (tzw. pinholes; maksymalnie 1-1,5 mm średnicy). Nie stanowią one jednak wady, gdyż owady żyją wyłącznie w drewnie żywym.Deska jest jednostronnie ryflowana co zdecydowanie ułatwia jej montaż, z drugiej zaś strony powierzchnia ryflowana nadaje walorów estetycznych.Deska występuje w wymiarze 25x145 w całej gamie długości.

Deska Tarasowa Bangkirai • płyty posadzki mozaikowej:� produkowane z liściastych

gatunków drzew, z listewek o grubości 8 - 10 mm,

� listewki układa się w zestawy o boku kwadratu, płyta złożona jest z 16 takich zestawów ułożonych w "kratkę" i naklejonych na papier,

� parkiet mozaikowy układa się na twardym równym podłożu, na klej.

� do podłoża przyklejana jest powierzchnia płyty bez papieru.

� papier odkleja się po nawilżeniu go wodą, po związaniu kleju z podłożem.

http://www.podlogi-katowice.pl/podlogi/mozaiki-podlogowe.html

2014-11-05

15

• kostka brukowa drewniana:

� produkowana z drewna iglastego,

� kostka ma kształt najczęściej graniastosłupa lub walca o wysokości

od 60 - 100 mm,

� stosowana w halach fabrycznych, magazynowych, ogrodach, etc.

� po ułożeniu widoczny jest przekrój poprzeczny drewna.

http://www.brukarstwo.wirtua.net/PartnerGaleria.asp?PartnerID=38 http://www.drewno.pl/gieldadrzewna/167-3-Podesty-61956-BRUK+D%C4%98BOWY+++Nowo%C5%9B%C4%87.html

Układanie bruku

Dociskanie i wyrównywanie do poziomu cegieł, przy użyciu listwy i młotka. Trzeba zwrócić uwagę na wypoziomowanie elementów.

Impregnowane ciśnieniowo elementy bruku, pokrywane dodatkowo preparatem zabezpieczającym powierzchniowo.

• panele podłogowe i ścienne - produkowane są z płyt HDF z

bardzo cienką i twardą warstwą okleiny. Układane są na

twardym, równym podłożu "na sucho". Panele łączone są na

pióro i wpust.

Rys. Krzysztof Rodak

Budowa paneli laminowanych zwykłych, od góry:

• odporna na ścieranie warstwa wierzchnia,

• papier dekoracyjny,

• płyta nośna (MDF, HDF lub płyta wiórowa),

• warstwa przeciwprężna.

Rys. Krzysztof Rodak

Budowa paneli laminowanych z dodatkową warstwą wyciszającą;

od góry:

• odporna na ścieranie warstwa wierzchnia,

• papier dekoracyjny,

• impregnowane podkładki przeciwudarowe,

• płyta nośna (MDF, HDF lub płyta wiórowa),

• warstwa wyciszająca,

• warstwa przeciwprężna

Rys. Krzysztof Rodak

EKO deska obiciowa (boazeryjna):

• czterostronnie strugana,

• sucha, o średniej wilgotności 12%,

• własne pióro i wpust,

• szerokość 90-150 mm,

• grubość 18mm ma,

• długości głównie od 2000 – 5000 mm,

• możliwość indywidualnego

zamówienia w innych długościach.

EKO deska obiciowa produkowana jest z drewna sosnowego i

świerkowego.

2014-11-05

16

Pokrycia dachowePokrycia dachowePokrycia dachowePokrycia dachowe

Gont skrawany (wiór) i gont łupany (dranica) – stosowane są do

krycia dachów w regionalnym i zabytkowym budownictwie

drewnianym. Wykonuje się je z drewna drzew iglastych lub z

drewna osikowego.

Gont skrawany

(wiór)

Gont łupany (dranica)

http://muratordom.pl/budowa/dachy-i-stropy/zdrowe-dachy-pokrycia-z-trzciny-gontu-i-wiorow,17_29.html

Pokrycia dachowe z Pokrycia dachowe z Pokrycia dachowe z Pokrycia dachowe z trzciny

http://muratordom.pl/budowa/dachy-i-stropy/zdrowe-dachy-pokrycia-z-trzciny-gontu-i-wiorow,17_29.html

• Współczesne strzechy nie robi się ze słomy jak kiedyś, ale z

trzciny, najlepiej jednorocznej, nie bardzo grubej i o wilgotności

15%,

• Grubość strzechy z trzciny wynosi 28-40 cm.

• Stanowi ona jednocześnie

doskonałą izolację termiczną (w

zimie taka warstwa dobrze chroni

przed chłodem, latem – przed

upałem) i akustyczną.

• Pokrycie z trzciny nie wymaga specjalnych zabiegówkonserwacyjnych,

• Impregnację przed ogniem i od czasu do czasu zmiatać z niegomech wystarczy wykonywać co 5 lat, inaczej będzie się pod nimutrzymywało zawilgocenie, które zapoczątkowuje butwieniestrzechy.

• W razie potrzeby można wymienić zniszczony fragment (kolornowego pokrycia wyrówna się mniej więcej po roku).

Domy z drewna

http://www.osadazbali.pl/

http://www.apispw.pl/?p0=6&p1=11

Sosna fińska - idealna do budowy domów z bali

Do budowy swych domów z bali HONKA używa tylko drewna z wysoce

odpornej sosny nordyckiej. Ekstremalne fińskie warunki,

w których rosną sosny, sprawiają, że ich wzrost jest powolny, a ich

gospodarka wodna znacznie ograniczona. To drewno o wąskich słojach jest

nadzwyczajnie odporne i posiada doskonałą stabilność wymiarową. W

porównaniu z drewnem sosnowym z położonych bardziej na południe

regionów sosna nordycka charakteryzuje się jeszcze lepszym wskaźnikiem

izolacji termicznej.

www.honka.pl

WADY DREWNA - zawsze powodują obniżenie jego wartości

albo mogą spowodować jego dyskwalifikację, jako

materiału.

Zależą od różnych czynników:

• związane ze wzrostem drzewa to - sęki, rdzenie położone

mimośrodowo, rdzenie podwójne, zawoje, skręt włókien,

pęknięcia np. mrozowe itp..

2014-11-05

17

Sęki – twarde inkluzje (niejednorodność drewna, nieciągłość materiału).

Sęk skrzydlaty (tzw. skrzydlak) składa się z dwóch sęków podłużnych

ułożonych symetrycznie względem osi tarcicy i zwężających się ku rdzeniowi.

Sęki takie mogą stykać się w okolicy rdzenia, tworząc kształt litery V.

Sęk okrągły

Sęk owalny

Sęk podłużny

Drewno z felerem - wady drewna powstają w trakcie nieprawidłowego

wzrostu lub chorób drzew. Jedne z nich dyskwalifikują drewno jako

materiał konstrukcyjny, inne nie mają wpływu na jego wytrzymałość,

jedynie na wygląd.

Zbyt duże przyrosty - widoczne są na

poprzecznym przekroju elementu. Najlepsze

jest drewno o wąskich i gęstych przyrostach

(słojach). Drewno z dużymi przyrostami

(szerszymi słojami) ma gorszą wytrzymałość

mechaniczną. Nie jest to poważna wada,

raczej wskaźnik jakości drewna

Sęk przechodzący - czyli taki, który przerasta

element konstrukcyjny od jednej krawędzi do

krawędzi przeciwległej. W miejscu jego

przebiegu drewno jest osłabione i może

pęknąć. Wada ta wyklucza stosowanie

elementu w konstrukcji

Pęknięcie - przebiegające wzdłuż włókien

drewna nie wyklucza go jako materiału do

budowy konstrukcji. Groźne są pęknięcia

przebiegające w poprzek włókien, takie, które

powodują ich poprzeczne rozwarstwienie, oraz

widoczne na całym przekroju elementu

Huba - pozostawia na drewnie różowo-

pomarańczowe ślady. Przerost tego grzyba

powoduje w drewnie zgniliznę miękką. Drewno

z widocznymi przebarwieniami

spowodowanymi przez hubę nadaje się tylko na

opał

Przeżywiczenie - plamy żywicy psują jedynie

wygląd drewna. Nie jest to wada wykluczająca

drewno jako materiał konstrukcyjny. Co więcej,

element przeżywiczony ma nawet większą

wytrzymałość niż nieprzeżywiczony

Zakorek - fragment kory wrośnięty w drewno.

Gdy jest niewielki, można go odciąć. Gdy

zakorków na elemencie jest dużo, nadaje się on

jedynie do spalenia.

Uwaga! Fragmenty kory na powierzchni drewna

konstrukcyjnego nie są wadą. Wystarczy je

usunąć z powierzchni przed przystąpieniem do

budowy

Sinizna - szaroniebieskie przebarwienie drewna

głównie iglastego. Psuje wygląd drewna, ale nie

obniża jego wytrzymałości. W niewielkim

stopniu zwiększa nasiąkliwość drewna. Drewno

z sinizną może być z powodzeniem stosowane w

konstrukcjach

Nieregularności przebiegu włókien

Skręt włókien - jest to wada budowy drewna.

Fragment ze skręconymi włóknami to miejsce,

które ma gorszą wytrzymałość mechaniczną w

stosunku do reszty elementu. Elementy z taką

wadą nie nadają się na konstrukcję

Falistość, splot włókien

Chory sęk - czyli sęk, który nie jest trwale

zrośnięty z drewnem lub, co gorsza, wypadł.

Powstała dziura znacznie osłabia wytrzymałość

elementu konstrukcyjnego. Fragment z dziurą

po sęku lub chorym sękiem można wyciąć. Z

jednego elementu otrzymamy dwa krótsze,

które można zastosować w konstrukcji

2014-11-05

18

• Wady związane z procesami gnilnymi, zagrzybieniem podczas

wzrostu drzewa albo po jego ścięciu, powodują zmianę

zabarwienia, siniznę, zgniliznę czyli mursz. Przykłady grzybów

rozwijających się na drewnie:

� grzyby powodujące szybki rozkład drewna na dużych

powierzchniach:

� grzyb domowy właściwy stroczek domowy (Merulius

lacrimans),

� grzyb domowy biały, porzyca inspektowa (Poria vaporaria),

� grzyb piwniczny gnilica mózgowata (Coniophora cerebella),

� grzyb kopalniany krowiak łykowaty (Paxillus acheruntius);

� grzyby występujące "gniazdowo":

� grzyb podkładowy twardział łuskowaty (Lentinus lepideus),

� grzyb słupowy siatkowiec płotowy (Lensites sepiaria)

� związane z żerowaniem owadów na drzewie lub drewnie, np.:

� spuszczel (Hylotrupes bajulus),

� trzpiennik olbrzym (Sirex gigas),

� rytel pospolity (Hylocoetus dermestoides),

� drwalnik paskowy (Xyloterus lineatus),

� kołatek mieszkaniowy (Anobium pertinax) i meblowy

(Anobium domesticus),

� świrak okrętowiec (Teredo navalis),

� raczek (Limmonoria lignorum)).

Spuszczel pospolity: c)poczwarka, d)młody jeszcze nie wybarwiony chrząszcz, e) wybarwiony chrząszcz, f) wybarwiony chrząszcz (samica)

Drewno stoczone przez larwy spuszczela (średni stopień zniszczenia).

a) Chrząszcz w ruchu - w tle widoczne otwory wylotowe; b) otwory wylotowe chrząszczy kołatka domowego na powierzchni drewna.

Wymienione grzyby, owady, małże są pasożytami drewna. Do

szkodników żerujących na drzewie należy też objęty ochroną

gatunkową kozioróg dębosz. Do ochrony drewna, zwłaszcza w

budownictwie, należą takie przedsięwzięcia jak:

• nieużywanie drewna pochodzącego z rozbiórki starych

domów,

• niemalowanie drewna farbami olejnymi przed jego

wysuszeniem,

2014-11-05

19

• wietrzenie pomieszczeń, w których drewno jest zastosowane,

• wykonanie poprawnej izolacji przeciwwilgociowej,

• wykonanie impregnacji preparatami grzybo- i pleśniobójczymi,

• wykonanie zabezpieczenia przeciwogniowego.

ZALETY DREWNA

Do najważniejszych zalet drewna jako materiału budowlanego,

należy zaliczyć:

• małą gęstość – kilkakrotnie mniejszą niż stali czy żelbetu

(żużlobetonu). W stanie powietrzno suchym (15% wilgotności)

średnia gęstość objętościowa drewna waha się w granicach

450-850 kg/m3),

• stosunkowo duża wytrzymałość mechaniczna – stosunek

wytrzymałości do ciężaru własnego oraz sprężystości np.

wytrzymałość na rozciąganie podłużne drewna wynosi 90-150

MPa,

• moduł sprężystości podłużnej (moduł Younga) dla drewna jest

stosunkowo wysoki i wynosi dla drewna bezsęcznego 12-13 GPa,

dla tarcicy konstrukcyjnej 9-10 GPa. Dla porównania dla

tworzywa sztucznego (np. PCV) ten sam moduł wynosi zaledwie

2,5 GPa,

• stosunkowo duża udarność, czyli odporność na uderzenia.

Właściwość ta charakteryzuje wytrzymałość drewna na

obciążenia dynamiczne. Typowe gatunki drewna dla stolarki

budowlanej (świerk, sosna) wykazują średnią udarność

40-70kJ/m2,

• dobra izolacyjność termiczna (cieplna), szczególnie w poprzek

włókien, np. dla drewna sosny wynosi 0,163 W/mK, dla

powietrzno suchego drewna wynosi 0,13-0,47 W/mK,

• odporność na działanie większości związków chemicznych,

• łatwość obróbki elementów drewnianych przy użyciu

stosunkowo prostych narzędzi i urządzeń,

• łatwość połączenia na klej – łączniki całopowierzchniowe

oraz na płytki wielogwoździowe lub wieloklockowe

(kolczaste), gwoździe, wkręty, blachy perforowane – łączniki

punktowe,

• możliwość wykonywania robót budowlanych zarówno latem jak i

zimą,

• pochłanianie szkodliwych pól wytwarzanych przez otaczające nas

urządzenia i sieci elektryczne i inne emitowanie promieniowania,

• nie ulega naładowaniu elektrostatycznemu (drewno jest wolne

od elektrostatycznych ładunków) i tym samym nie przyciąga

zanieczyszczeń,

2014-11-05

20

Do innych zalet drewna zaliczyć można:

• naturalną odporność na działanie promieniowania cieplnego

(niskie przewodnictwo cieplne i charakterystyczna zdolność

do tworzenia izolującej warstwy węgla drzewnego),

• możliwość dokładnego i solidnego wykonania domu,

• dowolność w osiąganiu formy i funkcji domów,

• stosunkowo krótki czas realizacji budowy – bez konieczności

przerw technologicznych,

• mniejszy koszt budowy domu niż w budownictwie

monolitycznym,

• łatwość rozbiórki konstrukcji drewnianych i recykling,

• duże możliwości właściwego zabezpieczenia przed korozją

biologiczną (działaniem owadów, pleśni, grzybów, bakterii)

poprzez impregnację i konserwację.

Chemiczne środki zabezpieczania drewna.

W zależności od składu chemicznego, postaci i

właściwości, środki impregnacyjne dzieli się na:

• solne (rozpuszczalne w wodzie),

• oleiste,

• rozpuszczalnikowe (rozpuszczalne w

rozpuszczalnikach),

• wodorozcieńczalne,

• emulsje wodno-oleiste,

• emulsje wodno-rozpuszczalikowe,

• pasty.

Sposoby zabezpieczania drewna:

• wnikanie kapilarne – wnikanie impregnatu pod

wpływem sił kapilarnych, nadają się roztwory

wodne, preparaty oleiste i rozpuszczalnikowe.

• wnikanie dyfuzyjne – zachodzi w drewnie mokrym

i polega na dyfuzji soli grzybobójczych z

impregnatów o dużym stężeniu soli w głąb

drewna zawierającego wodę o małym stężeniu

soli, nadają się rozpuszczalne w wodzie preparaty

w postaci proszków, past lub wodnych roztworów

soli o dużym stężeniu,

• impregnacja powierzchniowa przez:

� smarowanie,

� opryskiwanie,

� kąpiele.

• impregnacja głęboka:

� kąpiele zimne,

� kąpiele gorąco - zimne,

� nasycanie niskociśnieniowe hydrostatyczne,

� nasycanie próżniowe,

� nasycanie ciśnieniowo - próżniowe