DRAFT Dokument i

Bankës Botërore

VETËM PËR PËRDORIM ZYRTAR

Raport nr. 41209 -XK

ASOCIACIONI PËR ZHVILLIM NDËRKOMBËTAR

RAPORT MBI STRATEGJINË E PËRKOHSHME

PËR

KOSOVË

Për periudhën e vitit fiskal 2008

10 tetor 2007 Njësia vendore e Evropës juglindore Regjioni i Evropës dhe Azisë qendrore

Ky dokument është i kufizuar në shpërndarje, dhe marrësit e tij mund ta shfrytëzojnë vetëm për kryerjen e punëve të tyre zyrtare. Përmbajtja e tij nuk mund të zbulohet pa autorizim nga Banka Botërore.

Data e raportit të kaluar mbi strategjinë e përkohshme: 30 mars 2006

EKUIVALENCA MONETARE (Kursi i këmbimit)

Njësia monetare

1 € = Euro = 1.40 $

1 $ = 0.71 €

VITI FISKAL 1 korrik 2007

SHKURTESAT DHE AKRONIMET

AAA AZHA AMIK BEEPS BETA QKD DFID PZh AER EC EAQ EFSE ESTAP BE IHD FPSG FSFA BPV HPD IDA IFC ILO FMN RSP IPA AKB BKK SPZHK KEK

Asistenca Analitike dhe Këshillëdhënëse Agjencia Zhvillimore Austriake Asociacionin i Institucioneve Mikrofinanciare në Kosovë Anketa për Mjedis Afarist dhe Performancë të Ndërmarrjeve Asistencë Teknike për Mjedis Afarist Qendra për Koordinim të Donatorëve Departamenti për Zhvillim Ndërkombëtar Partnerët Zhvillimorë Agjencia Evropiane për Rindërtim Komisioni Evropian Evropë dhe Azi Qendrore Fondi Evropian për Evropë Juglindore Projekti për Asistencë Teknike në Sektorin e Energjisë Bashkimi Evropian Investimet e Huaja Direkte Granti për Mbështetje të Politikës Fiskale Vlerësimi i Besimit në Sektorin Financiar Bruto Prodhimi Vendor Drejtoria për Çështje Banesore e Pronësore Asociacioni për Zhvillim Ndërkombëtar Korporata Ndërkombëtare për Financa Organizata Ndërkombëtare e Punës Fondi Monetar Ndërkombëtar Raporti mbi Strategjinë e Përkohshme Instrumenti për Paraaderim Asociacioni Kosovar i Bankierëve Buxheti i Konsoliduar i Kosovës Strategjia dhe Plani për Zhvillim të Kosovës Korporata Energjetike e Kosovës

KFOR KfW VVK AKM IMF MIGA KASH NATO IFJB OJQ OSBE PEMTAG IPVQ PTK SAP STM PSSP SMT OKB UNMIK SPKB USAID TVSH

Forca e Kosovës (NATO) Banka Zhvillimore Gjermane Vlerësimi i Varfërisë në Kosovë Agjencia Kosovare e Mirëbesimit Institucionet Mikrofinanciare Agjencia Multilaterale për gAranci në Investime Korniza Afatmesme e Shpenzimeve Aleanca Veri Atlantike Institucionet Financiare Jobankare Organizatë Joqeveritare Organizata për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë Granti për Asistencë Teknike në Menaxhimin e Shpenzimeve Publike Institucionet e Përkohshme të Vetëqeverisjes Posta dhe Telekomunikacioni i Kosovës Procesi për Stabilizim dhe Asociim Mekanizmi Përcjellës i Stabilizim Asocijmit Përfaqësuesi Special i Sekretarit të Përgjithshëm Strategjia Mbështetëse e Tranzicionit Organizata e Kombeve të Bashkuara Misioni i Përkohshëm i OKB-së në Kosovë Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së Agjencia e SHBA-ve për Zhvillim Ndërkombëtar Tatimi në Vlerën e Shtuar

Nënkryetar: Drejtori në vend:

Udhëheqësi i ekipit:

Shigeo Katsu Orsalia Kalantzopoulos Ranjit Nayak, Bruce Courtney

Ekonomisti kryesor: Ardo Hansson

PËRMBAJTJA

PËRMBLEDHJE EKZEKUTIVE......................................................................................................... ii I. HYRJE ............................................................................................................................................... 1 II. KONTEKSTI POLITIK, EKONOMIK DHE SOCIAL................................................................... 1

A. Ambienti politik .......................................................................................................................... 1 B. Ambienti ekonomik ..................................................................................................................... 2 C. Ambienti Socio-ekonomik........................................................................................................... 3 D. Çështjet e qeverisjes .................................................................................................................... 5 E. Media dhe shoqëria civile ............................................................................................................. 6

III. SFIDAT KYÇE ZHVILLIMORE TË KOSOVËS ......................................................................... 6 A. Qëndrueshmëria fiskale ............................................................................................................... 6 B. Politikat strukturore për zhvillim ................................................................................................ 7 C. Arsimi .......................................................................................................................................... 8 D. Sektori financiar ........................................................................................................................... 8

IV. PËRPARIMI NËN PROGRAMET PARAPRAKE DHE MËSIMET E NXJERRA ..................... 9 A. Mbështetja nga Banka Botërore që nga viti 1999 ....................................................................... 9 B. Portfolio aktuale .......................................................................................................................... 9 C. Mbështetja tjetër donatore .......................................................................................................... 11 D. Mësimet e nxjerra ...................................................................................................................... 11

V. STRATEGJIA E ASISTENCËS NGA BANKA BOTËRORE ..................................................... 12 A. Inovacionet në arsim .................................................................................................................. 12 B. Asistenca teknike në sektorin financiar ..................................................................................... 13 C. Rreziqet...................................................................................................................................... 14

Tabelat Tabela 1: Treguesit kryesorë ekonomikë, 2004-07..............................................................................3 Tabela 2: Programi i propozuar i granteve për Kosovën (korrik 2007 – qershor 2008) ....................14 Anekset Shtojca 1 – Matrica e rezultateve .......................................................................................................16 Shtojca 2 – Vështrim i përgjithshëm i Kosovës .................................................................................18 Shtojca 3 – Treguesit e zgjedhur të portofolios dhe menaxhmentit të Bankës ..................................20 Shtojca 4 – Përmbledhje e shërbimeve johuadhënëse........................................................................21 Shtojca 5 – Portofolio e punës së IDA ...............................................................................................22

i

PËRMBLEDHJE EKZEKUTIVE i. Ky Raport për Strategjinë e Përkohshme (RSP) mbulon periudhën e vitit fiskal 2008. Në rast të ndryshimit të statusit të Kosovës gjatë kësaj periudhe, përgatitja për strategjinë pasardhëse do të fillojë të varet në qartësinë e marrëdhënieve në mes të Kosovës së passtatusit dhe grupit të Bankës Botërore.1 Ky RSP ndërtohet mbi RSP-në paraprake (VF06 – VF07) dhe strategjinë për mbështetje tranzicionale (VF04 – VF05). Të dy këto strategji kanë lëvizur përqendrimin nga rindërtimi pas konfliktit të armatosur në drejtim të sigurimit të zhvillimit afatgjatë ekonomik për Kosovën. Ky RSP gjithashtu përputhet me Draftin e strategjisë dhe planit zhvillimor të Kosovës 2007 (SPZHK) dhe Kornizën Afatmesme të Shpenzimeve 2008-10 (KASH) të përgatitur nga autoritetet kosovare2. ii. Zgjedhjet parlamentare dhe komunale janë caktuar të mbahen më 17 nëntor 2007. Nëse këto zgjedhje mbahen, qeveria pritet të formohet pas periudhës së negociatave për koalicion. Në ndërkohë diskutimet për statusin e Kosovës vazhdojnë nën udhëheqjen e Grupit të Kontaktit, me treshen e ndërmjetësve nga Bashkimi Evropian, Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe Federatës Ruse. Treshja pritet t’i raportojë Sekretarit të Përgjithshëm të OKB-së gjer më 10 dhjetor 2007. Ekzistojnë brenga të përgjithshme në qarqet ndërkombëtare dhe regjionale për implikimet potenciale politike dhe në siguri që do të kishte zgjidhja e pakoordinuar e statusit të Kosovës mbi shtetet e Ballkanit perëndimor. Klima e zhvilluar politike ka gjasa të ketë ndikim në qëndrueshmërinë e agjendës së reformimit të Kosovës. Prandaj ky RSP mbetet e kufizuar në fushëveprimin e saj dhe e përcaktuar në aspekt strategjik gjer në një qartësi më të madhe politike. iii. Ky RSP vazhdon të mbështetet në dy shtyllat e RSP-ve paraprake: (i) zhvillimin e burimeve të reja dhe ngritjen e cilësisë së zhvillimit ekonomike; dhe (ii) sigurimin e stabilitetit makroekonomik përmes politikave të shëndosha fiskale dhe menaxhimit të financave publike. Menaxhimi efektiv i punëve në vijim në arsim, energji, mjedis, menaxhim të financave publike dhe zhvillim afarist e të kadastrës do të jenë të rëndësishme për arritje të rezultateve në këto dy shtylla. iv. Në këtë RSP janë paraparë dy projekte të reja për të shtyrë përpara përqendrimin e fundit të Bankës Botërore në zhvillim njerëzor dhe zhvillimin e sektorit privat. Këto projekte u zgjodhën pas mësimeve të nxjerra në të kaluarën për të kanalizuar grantet IDA në një mënyrë strategjik në një numër të kufizuar të projekteve duke u bazuar në cilësinë dhe fuqinë e institucioneve, gjendjes makroekonomike, zotimin e klientëve dhe pjesëmarrjen e donatorëve. Në arsim, mbështetja e donatorëve ka qenë e kufizuar gjatë viteve të kaluara përkundër faktit se në rrethanat ke ndërlikuara sociale, historike, politike dhe ekonomike në Kosovë, investimi në kapitalin njerëzor është i rëndësishëm jo vetëm për zvogëlim e varfërisë apo për zhvillim, por gjithashtu edhe për ruajtje të paqes dhe stabilitetit. Projekti i propozuar prej 10 milionë $ për zhvillim institucional të arsimit do të mobilizonte dhe do të udhëzonte mbështetjen donatore në zbatimin e dy strategjive sektoriale: Strategjinë për zhvillim të arsimit parauniversitar në Kosovë (2007-2017) dhe Strategjinë për zhvillim të arsimit të lartë në Kosovë (2005-2015). Granti i propozuar prej 2 milionë $ për asistencë teknike në sektorin financiar gjithashtu do të ndërtohet mbi programin e bashkërenduar të asistencës teknike për të mbështetur rregullimin, mbikëqyrjen dhe ngritjen e kapacitetit në sektorin financiar.

1 Kosova aktualisht plotëson kushtet për grante IDA si territor nën administrim të OKB-së.

ii

2 Autoritetet e Kosovës nënkuptojnë misionin e përkohshëm të OKB-së në Kosovë (UNMIK) dhe Institucionet e Përkohshme të Vetëqeverisjes (IPVQ).

MEMORANDUM I KRYETARIT TË ASOCIACIONIT PËR ZHVILLIM NDËRKOMBËTAR

PËR DREJTORËT EKZEKUTIV LIDHUR ME NJË RAPORT MBI STRATEGJINË E PËRKOHSHME PËR KOSOVËN3

I. HYRJE 1. RSP-ja do të mbulojë periudhë e vitit fiskal 2008 (nga korriku 2007 gjer në qershor 2008). Nëse statusi i Kosovës ndryshon para qershorit 2008, atëherë do të hartohet një strategji e re për asistencë varësisht nga qartësia e marrëdhënieve në mes të Kosovës së passtatusit dhe grupit të Bankës Botërore. Që nga VF 2000 kur Banka Botërore filloi punën në Kosovë, 25 grante në shumë prej 119 milionë $ u aprovuan nga bordi i Bankës Botërore për programe nëpër sektorë të ndryshëm. Strategjia e propozuar, që do të financohet nga alokimi i grantit IDA prej SDR 8.2 milionë (përafërsisht 12 milionë $)4, është dizajnuar që të thelloj ndikimin në dy fusha, arsim dhe financa, sesa të shpërndajë mbështetjen nëpër sektorë të shumtë. 2. Strategjia ndërtohet mbi RSP-në e VF06 – VF07 dhe Strategjinë për mbështetje tranzicionale VF04 – VF05. Ajo bazohet në punën e kryer nga Institucionet e Përkohshme të Vetëqeverisjes (IPVQ) dhe Misioni i Përkohshëm i OKB-së në Kosovë (UNMIK), në draftin e strategjisë dhe planit për zhvillim të Kosovës 2007 (SPZHK) dhe Kornizën Afatmesme të Shpenzimeve 2008-10 (KASH) që paraqesin kornizën e politikave dhe shpenzimeve afatgjata për Kosovën. RSP-ja është zhvilluar në bashkëpunim me Komisionin Evropian (KE) dhe donatorët bilateralë dhe multilateralë, të cilët janë partnerë me programet në vijim të Bankës Botërore. 3. Mbështetja e propozuar strategjike dhe me fokus të fortë në arsim dhe financa është futur në prioritetet kyçe zhvillimore të IPVQ-së. Këta dy sektorë, për arsye të demonstrimit të tyre të përmirësimeve të qëndrueshme dhe graduale në kapacitetin e institucioneve, pronësisë së klientëve dhe partneritetit efektiv të donatorëve, relative me sektorët tjerë, krijojnë bazën për investime të mëtejme për të thelluar ndikimin zhvillimor brenda resurseve të kufizuara IDA për Kosovën. Këto projekte të propozuara janë konsistente me dy shtyllat e RSP-së paraprake: (i) zhvillimi i burimeve të reja dhe cilësia më e mirë e zhvillimit ekonomik; dhe (ii) sigurimi i stabilitetit makroekonomik përmes politikave të shëndosha fiskale dhe menaxhimit të mirë të financave publike. Menaxhimi efektiv i mjedisit shumë sfidues politik e ekonomik i punëve në vijim në fushën e arsimit, energjisë, mjedisit, menaxhimit të shpenzimeve publike dhe zhvillimit afarist e të kadastrës do të jenë kritike për arritje të rezultateve në këto dy shtylla.

II. KONTEKSTI POLITIK, EKONOMIK DHE SOCIAL

A. Ambienti politik 4. Kosova është nën administrimin e UNMIK-ut nën kushtet e Rezolutës 1244 të Këshillit të Sigurimit të OKB-së (1999). Sipas kornizës kushtetuese5, Përfaqësuesi Special i Sekretarit të Përgjithshëm (PSSP) mbetet autoritetit i vendimtar ligjor në Kosovë. Transferi i përgjegjësive nga UNMIK-u te IPVQ-ja ka vazhduar njëtrajtësisht, megjithatë kapaciteti i IPVQ-së për të kryer me efektivitet përgjegjësitë mbetet i ndryshëm përgjatë ministrive sektoriale.

3 Kosova aktualisht është nën administrimin e misionit të përkohshëm të OKB-së në Kosovë (UNMIK) në bazë të Rezolutës 1244 të Këshillit të Sigurimit (1999). 4 Kjo shumë përfshinë SDR 1.6 milion në resurset IDA të mbushura prapë nga VF07.

1

5 Korniza Kushtetuese për Vetëqeverisje të Përkohshme, e miratuar nga UNMIK-u më 15 maj 2001.

5. PSSP ka deklaruar se zgjedhjet komunale dhe parlamentare në Kosovë do të mbahen më 17 nëntor 2007. Këto do të jenë zgjedhjet e treta parlamentare në Kosovë (të parat u mbajtën në vitin 2001, dhe të dytat në vitin 2004). PSSP-ja ka deklaruar se nëse zgjedhjet e 17 nëntorit pengojnë negociatat në vijim për statusin, atëherë zgjedhjet do të shtyhen në konsultim me Ekipin e Unitetit (ekipi i Kosovës që përkrahet nga të dy palët dhe që udhëheq diskutimet mbi statusin). Gjasat për shumicën e serbëve për të marrë pjesë në zgjedhje janë të vogla, pasi që krahasuar me zgjedhjet e mëhershme, ata nuk kanë mbështetje nga Beogradi. 6. Diskutimet për statusin e Kosovës vazhdojnë nën udhëheqjen e Grupit të Kontaktit,6 me treshen e ndërmjetësuesve nga Bashkimi Evropian, Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe Federata Ruse. Pas më shumë se një vit të negociatave të pasuksesshme në mes të Serbisë dhe Kosovës, i dërguari special i OKB-së Martti Ahtisaari përgatiti një propozim për statusin e Kosovës që u paraqit para Këshillit të Sigurimit të OKB-së më 3 prill 2007. Pas dorëzimit të propozimit, Këshilli i Sigurimit të OKB-së vizitoi Kosovën dhe Serbinë në fund të prillit, dhe u diskutua raporti i misionit së bashku me elementët e draft rezolutës së Këshillit të Sigurimit që zëvendëson Rezolutën 1244 aktualisht në fuqi. Sidoqoftë, marrëveshja për këto propozime nuk u arrit. Gjer më 10 dhjetor 2007 treshja do t’i raportojë Sekretarit të Përgjithshëm të OKB-së. Në ndërkohë, tensionet mbesin të larta. 7. Ekzistojnë brenga të përgjithshme në qarqet ndërkombëtare dhe regjionale për implikimet potenciale politike dhe të sigurisë që do të kishte zgjidhja e pakoordinuar e statusit të Kosovës në shtetet e Ballkanit perëndimor. Klima e zhvilluar politike ka gjasa të ketë ndikim në qëndrueshmërinë e agjendës së reformimit në Kosovë. Prandaj projektet e reja të propozuara për këtë RSP mbeten të përcaktuar përcaktuar në dy sektore deri në një qartësi më të madhe politike.

B. Ambienti ekonomik 8. Ekonomia e Kosovës ka filluar të jetë në përputhje me atë të pjesës tjetër të Evropës Juglindore (EJL), por sektori i donacioneve vazhdon të nxisë ndikim të madh në zhvillimet makroekonomike. Gjatë viteve pas konfliktit të armatosur, vala e mbështetjes donatore kontribuoi në kthim të shpejtë të ekonomisë. Sidoqoftë me rënien e mëvonshme të sektorit donator, zhvillimi u ngadalësua. Pasi që zhvillimi i hovshëm i pas konfliktit gjatë viteve 2000-04 ka rënë, zhvillimi i BPV-së në Kosovë stagnoi, me tërheqjen e prezencës së donatorëve dhe OKB-së që shërbeu si reagim me efekte pozitive përmes investimeve vendore në rritje. Në vitin 2006 u panë disa shenja pozitive, sidoqoftë me zhvillim ekonomik të udhëhequr nga investimet private dhe me konsum në rritje, që arritën në 4 për qind , edhe një numër i kompanive të Kosovës në sektorin e metaleve që ngritën eksportet në kurriz të gjallërisë regjionale në prodhim dhe përpunim të mallrave. Ekonomia vazhdon të zhvillohet duke e përdorur plotësisht euron, përveç në ato vise me shumicë serbe ku kryesisht përdoret dinari. 9. Kombinimi i rregullave konzervative të shpenzimeve, nënshpenzimi i buxhetit kapital, dhe të hyrat qarkulluese sollën bilancin fiskal të Kosovës në tepricë në vitin 2006 dhe frynë depozitat qeveritare të parave të gatshme të akumuluara në rreth 245 milionë € (pak nën 10 për qind të BPV-së) në mes të vitit 2007. Nga një bazë e ultë, Kosova ka vazhduar të ngritë shpejt të hyrat e përgjithshme qeveritare, nga 27 për qind e BPV-së në vitin 2004 në 31 për qind në vitin 2006, edhe pse ato varen shumë nga tatimet indirekte të mbledhura në kufi. Në ndërkohë shpenzimet janë zvogëluar shumë, duke rënë nga 33 për qind të BPV-së, sa ishin në vitin 2004, në 27 për qind të BPV-së në vitin 2006, dhe si rezultat i kësaj, Buxheti i Konsoliduar i Kosovës (BKK) lëvizi shpejt nga deficiti prej mbi 6 për qind të BPV-së në vitin 2004 në tepricë prej 3.5 për qind të BPV-së në vitin 2006. Rënia e shpenzimeve qeveritare gjatë periudhës 2004-06 ishte pjesërisht rezultat i politikave konzervative mbi shpenzimet përsëritëse të cilat ranë për çdo vit, por gjithashtu ishte si rezultat i problemeve të vazhdueshme me ekzekutimin e buxhetit kapital që u mundua të përfitoj nga hapësira fiskale e krijuar si pasojë. Në vitin 2006, për shembull, u buxhetua deficiti prej 3.5 për

2

6 Grupi i Kontaktit përbëhet nga SHBA-të, Federata Ruse, Britania e Madhe, Franca, Italia dhe Gjermania.

qind i BPV-së, por një kombinim i të hyrave qarkulluese dhe një shkallë e ekzekutimit të buxhetit kapital për vetëm 70 për qind nënkuptoi kthimin e tepricës me madhësi të njëjtë. Tabela 1: Treguesit kryesorë ekonomikë, 2004-07

2004 (e) 2005 (e) 2006 (e) 2007 (p) Llogaritë e vendit Rritja reale e BPV-së 3.2 0.6 4.2 3.6 BPV për kokë banori (euro) 1,152 1,115 1,136 1,168 Investime (për qind e BPV) 29.9 30.2 31.1 34.6 Bruto kursimet vendore (për qind e BPV) -19.3 -23.0 -23.3 -24.3 Buxheti i përgjithshëm qeveritar Bilanci i përgjithshëm (për qind e BPV) -6.1 -3.1 3.5 3.9 Llogaritë e jashtme Bilanci tregtar (për qind e BPV) -43.4 -47.4 -50.1 -53.6 Bilanci aktual i llogarive (për qind e BPV) -37.8 -38.7 -38.2 -42.9 Asistenca e jashtme (për qind e BPV) 25.0 22.8 20.9 19.5 Dërgesa nga jashtë (për qind e BPV) 10.3 13.1 14.5 14.5 Çmimet Inflacioni CPI -14 -1.4 1.5 2.0 Memorandum: BPV (milionë euro) 2,263 2,228 2,310 2,415 Shënim: Të dhënat për 2004-06 janë vlerësime; të dhënat për 2007 janë parashikime. Bilanci i tanishëm i llogarive paraqet shumën para dhënies së asistencës ndërkombëtare. Burimet: Llogaritjet nga personeli i FMN-së dhe Bankës Botërore.

10. Tregtia e jashtme e Kosovës vazhdon të jetë shumë jashtë bilanci, bile edhe për nga standardet e EJL. Eksportet e regjistruara të mallrave përbënin vetëm 5 për qind të BPV (120 milion €) në vitin 2006 – ku dominonte eksporti i hekurishteve – përderisa importet e regjistruara përbënin mbi 55 për qind të BPV (1.3 miliardë €). Siç është rasti në vendet tjera të EJL, deficiti shumë i madh rezultues i llogarisë aktuale u financua kryesisht nga ODA (19.5 për qind të BPV), dërgesa nga jashtë (14.5 për qind të BPV), dhe transfere private të paregjistruara. Siç është rasti në vendet tjera të EJL, zhvillimi i tregtisë dhe deficitet e llogarive aktuale janë udhëhequr nga kërkesat e sektorit privat – ku qëndrimi konservativ fiskal të i dy viteve të kaluara duket të kenë pasur pak ndikim në mosbilancin e jashtëm të Kosovës. Përderisa këto mosbilance padyshim se paraqesin rrezik për stabilitetin ekonomik të Kosovës, dhe në veçanti për prosperitetin e saj të zhvillimit afatgjatë, përbërja e pazakontë e financimit të jashtëm të Kosovës e vështirëson vlerësimin e besueshëm të këtyre rreziqeve. Ka gjasa që mbështetja e Kosovës në transfere zyrtare dhe private në kuptim relativ është model më stabil i financimit sesa alternativat tjera.

C. Ambienti Socio-ekonomik

3

11. Varfëria në Kosovë është e shkallës së gjerë dhe ka qenë e vazhdueshme në gjysmën e parë të kësaj dekade. Sipas Vlerësimit të Varfërisë në Kosovë (VVK) në vitin 2007, rreth 15 për qind e popullsisë vlerësohet të jetë jashtëzakonisht e varfër, të përkufizuar si individë që kanë vështirësi në plotësimin e nevojave të tyre themelore ushqimore. Rreth 45 për qind raportojnë nivel të ultë të konsumit nën kufirin e varfërisë, që me çmimet e vitit 2002 janë caktuar në 43 Euro në muaj për një rritur. Dëshmitë e grumbulluara

në VVK tregojnë se varfëria është më e lartë në mesin e tyre që jetojnë në familje të mëdha, kanë shumë anëtarë të papunësuar dhe kanë nivel të ultë të arsimit. Të varfrit gjithashtu janë të përqendruar gjeografikisht në viset rurale në regjionin e Mitrovicës dhe atë të Ferizajit. 12. Sidoqoftë, varfëria është e cektë në kuptim se shumë njerëz janë pak mbi ose pak nën kufirin e varfërisë. Niveli i cektë i varfërisë gjithashtu nënkupton se një ndryshim i vogël në të ardhurat, përmes zhvillimit që krijon vende të punës, mund të nxjerr shumë njerëz nga varfëria. 13. Fatkeqësisht, stagnimi ekonomik i kohës së fundit reflektohet në mungesë të përparimit në përmirësim të standardeve jetësore. Shkalla e varfërisë në Kosovë është shumë e lartë në krahasim me vendet fqinje dhe përkundër trendeve në regjion, nuk ka ndryshuar gjatë kohës (por mangësitë e të dhënave në Kosovë vështirësojnë krahasimet e tërthorta). Vetëm 20 përqindëshi i sipërm i popullsisë kishte një rritje të vogël pozitive në konsumin e raportuar, në mes të viteve 2003 dhe 2005, përderisa të tjerët kishin rritje negative. Në mesin e grupeve më të varfra, humbjet ishin domethënëse. E pesta më e varfër e popullsisë kishte humbje të konsumit prej rreth 10 për qind. Analizat e ndryshimeve në konsum ndaras për viset rurale dhe urbane tregojnë se konsumi ka rënë pothuaj për tërë popullatën rurale, përderisa në viset urbane vetëm e pesta më e ultë e popullsisë ka raportuar konsum të zvogëluar. 14. Pabarazia, edhe pse e ultë, tregon shenja të ngritjes. Indeksi Gini ishte rreth 30 për qind në vitin 2005 në krahasim me 27 për qind në vitin 2003. Siç pritej, pabarazia urbane është më e lartë sesa që është parë në viset rurale. Sidoqoftë, me kohën, pabarazia urbane ka mbetur e pandryshuar në 31 për qind, përderisa pabarazia rurale është ngritur nga 25 për qind në 28 për qind. 15. Për të përmirësuar mirëqenien në të ardhmen, VVK 2007 rekomandon përqendrim në krijimin e zhvillimit të lartë dhe të qëndrueshëm përfshirë trajtimin e pabarazive në qasje në arsimin e mesëm dhe të lartë për popullatën më të varfër dhe duke përmirësuar shërbimet dhe infrastrukturën urbane. Kosova duhet të filloj tranzicionin nga mbështetja në migrim dhe duhet të përmirësoj vënien në cak dhe zgjerimin e programit të asistencës sociale meqë baza e të hyrave qeveritare përmirësohet me kalimin e kohës. 16. Ekziston një lidhje reciproke direkte në mes të varfërisë dhe nivelit të arsimit. Siç pritej, varfëria është më e ulët nëse kryefamiljari ka arsimim të lartë. Varfëria për kryefamiljarët me arsim universitar është 20 për qind, por 1 në 2 kryefamiljarë me arsim fillor llogaritet se jetojnë në varfëri. Personat më të arsimuar kanp më pak gjasa të gjenden në varfëri sepse kanë mundësi më të mira për punësim dhe rrogë më të madhe. Mbi 70 për qind e personave me arsim profesional dhe universitar raportojnë se janë punëtorë me rrogë, krahasuar me 25 për qind të individëve me arsim të mesëm. 17. Programet e ndihmës sociale janë joadekuate në Kosovë për shkak të mbulesës së ultë dhe përfitime modeste për ekonomitë familjare. Si rezultat, programet e ndihmës sociale kanë patur ndikim të vogël në përmirësimin e mirëqenies së popullsisë. Sidoqoftë migrimi dhe dërgesat nga jashtë kanë qenë mekanizma efektiv për zvogëlimin e varfërisë në afat të shkurtër. Aktualisht rreth 1 në 5 kosovarë raporton të ketë së paku një anëtar të familjes imigrant jashtë vendit i cili dërgon nga jashtë. Për krahasim vetëm 13 për qind e popullsisë pranon përfitime nga ndihma sociale, të caktuara për grupet më të varfra. Ata me që kanë imigrant jashtë vendit gjithashtu raportojnë nivele të larta të konsumit dhe llogariten si më pak të varfër. Por strategjia zhvillimore që tejmbështetet në dërgesa nga jashtë nuk është e dëshirueshme as e qëndrueshme. Ekziston nevoja që eventualisht të dilet nga varshmëria e lartë në migrim dhe dërgesa nga jashtë . 18. Ndotja dhe kontaminimi i mjedisit si rezultat i praktikave të vjetra të minierave dhe termocentraleve të vjetruara shkakton rrezik serioz për shëndetin publik. Kontaminimi i ushqimit dhe tokës nga metalet e rënda, në veçanti plumbi, është i lartë. Në viset veriore të Kosovës, konsumimi i plumbit është 15 herë më i lartë sesa mesatarja e BE-së. Ndotja e ajrit nga termocentralet e vjetruara, si Kosova A, tejkalon standardet e BE-së dhe ato ndërkombëtare. Mbështetja nga Banka Botërore përmes projekteve të

4

pastrimit të mjedisit shërben për të adresuar deponimet e hirit (depozitat e hapura të nënprodukteve të linjitit të ndezur) që zë mbi 150 hektarë të tokës bujqësore e që ndikon në shëndetin publik përmes hirit të bartur nga era dhe kontaminimit të ujit nëntokësor dhe përmes pastrimit të impiantit të vjetër të gazifikimit të materialeve të rrezikshme kimike. Menaxhimi i ujërave të zeza nga puna e minierave dhe termocentraleve mbetet i dobët, që si rezultat ndikon në ekosistemin. Ekziston një nevojë urgjente për Kosovën që të ekspozohet dhe integrohet në diskutimet globale për ndryshimet klimatike, dhe çka është me rëndësi të zbatoj një sistem të arsyeshëm të menaxhimit mjedisor që përfshinë prodhimin e mineraleve dhe rrymës elektrike.

D. Çështjet e qeverisjes 19. Zbatimi i ligjit në Kosovë dëmtohet nga dobësitë serioze, përfshirë shumëfishimin e burimeve të ligjit, që si rezultat ndikon në mbrojtjen e të drejtave pronësore. Anketa për mjedisin afarist dhe performancën e ndërmarrjeve (BEEPS), që u mbajt në Kosovë në vitin 2006, tregoi se mbi 50 për qind e firmave konsideronin funksionimin e gjykatave si problem për afarizëm, përderisa më pak se 7 për qind e firmave shfrytëzojnë gjykatat për të zgjidhur kontestet e mëdha, një nga përqindjet më të ulëta në regjionin e Evropës dhe Azisë qendrore (EAQ) (mesatarja regjionale e EJL-së në anketën e vitit 2005: 39.5 për qind; mesatarja regjionale e EAQ-së: 31 për qind). Sistemi gjyqësor ka resurse të mangëta, nën sforcimin për t’u përballë me ngarkesën aktuale, prandaj e ka të pamundur administrimin e drejtësisë në mënyrë efikase. Raporti i fundit nga Ombudspersoni i referohet “një numri alarmant të ankesave që ndërlidhen me pretendime korrupsioni nga gjykatësit.”7 20. Korrupsioni mbetet dukuri e shprehur përkundër përpjekjeve të IPVQ-së për të zbatuar strategjinë antikorrupsion dhe Ligjin e vitit 2005 për zhdukje të korrupsionit. Në anketën BEEPS të vitit 2006 në Kosovë, 53 për qind e kompanive thanë se korrupsioni ishte problem në bërjen e afarizmit, pak mbi nivelin mesatare për regjionin e EJL-së. Sipas anketës, nivelet më të mëdha të korrupsionit janë raportuar në dogana dhe administratë tatimore, në prokurim publik dhe në gjykata. Anketat e opinionit publik theksojnë përhapje të lartë të korrupsionit në ndërmarrjet publike dhe në Agjencinë Kosovare të Mirëbesimit (AKM). 21. Përkundër përparimit modest të arritur që nga RSP-ja e fundit, efikasiteti dhe transparenca e shpenzimeve publike vazhdon të dëmtohet nga institucionet e dobëta dhe kapaciteti i ultë. Sipas vlerësimit të performancës PEFA të mbajtur në vitin 2007, sistemi i menaxhimit të financave publike në Kosovë ka zhvilluar një sistem të thesarit që funksionon mirë i cili është gjithëpërfshirës dhe ka mundësi të prodhoj raporte analitike me kohë. Ekzekutimi i centralizuar i buxhetit, kontabiliteti dhe pagesat e lidhura me thesarin zvogëlojnë rrezikun e ndarjes jo të duhur buxhetore të fondeve. Përveç kësaj administrata doganore ka përmirësuar efikasitetin dhe transparencën përgjatë viteve dhe prodhon raporte financiare të mira. Në anën tjetër, sistemi Kosovar i MFP ende ka mungesë të drejtimit afatgjatë dhe alokimi vjetor i resurseve nuk reflekton në mënyrë adekuate strategjitë kombëtare dhe sektoriale. Kontrollet dhe auditimet e brendshme dhe auditimet e jashtme janë të fillestare dhe të dobëta. Përfundimisht mungesa e kapacitetit dhe interferenca politike në prokurim publik dhe mungesa e kontrollit dhe menaxhimit gjithëpërfshirës të listës së pagave bën sistemin e Menaxhimit të Financave Publike (MFP) të rrezikuar ndaj joefikasitetit dhe korrupsionit. 22. Në partneritet me donatorët tjerë, Banka ka mbështetur përforcimin e sistemit të MFP-së të Kosovës. Banka aktivisht ka mbështetur reformat në MFP në Kosovë përmes projektit Granti për Asistencës Teknike për Menaxhimin e Shpenzimeve Publike (PEMTAG), PEIR, asistenca teknike për decentralizimin fiskal. Përderisa ka përparim në disa fusha, zbatimi i vonuar i projektit dhe lëvizja e madhe e shërbyesve civil ka qenë sfiduese.

5

7 Në kohën kur ky RSP është shkruar, personeli ka parashtruar një kërkesë për një grant IDF për të siguruar asistencë teknike për Këshillin Gjyqësor.

23. Efikasiteti i administratës publike të Kosovës mbetet i kufizuar nga kapaciteti i dobët i koordinimit në mes të departamenteve në nivel të qeverisë qendrore, mungesa e strukturës së qartë të pagesave dhe gradimit, dhe mungesa e përshkrimeve të vendit të punës me kërkesa specifike për kualifikim. Sidoqoftë, në fillim të vitit 2007 qeveria aprovoi strategjinë dhe planin e veprimit për reformat në administratën publike. Në kuptim të kësaj reforme, është nisur një rishikim funksional i qeverisë qendrore me synim të identifikimit të fushave të dyfishimit në funksionet e agjencive të qeverisë qendrore. Qeveria gjithashtu ka përgatitur një draftligj gjithëpërfshirës për shërbimin civil i cili, nëse miratohet dhe zbatohet, do të ofronte bazë të fuqishme ligjore për trajtimin e shumë mangësive të sipërpërmendura.

E. Media dhe shoqëria civile 24. Mediat e Kosovës, edhe pse nuk kontrollohen nga autoritetet kosovare, kanë hapësirë për përforcim të mëtejmë të rolit të tyre në promovimin e llogaridhënies në mesin e institucioneve publike dhe formësimin e opinionit publik. Aktualisht ekzistojnë nëntë gazeta ditore, tri televizione mbarëkosovare dhe katër kanale të radios, si dhe 111 radio lokale dhe transmetues televiziv. Ekziston një transmetues publik mbarëkosovar, RTK, përderisa dy transmetuesit tjerë dhe të gjitha gazetat janë private. Autoriteti për të licencuar mediat transmetuese qëndron me Komisionin e pavarur për media, kurse sa i përket mediave të shtypura ai autoritet qendror me Këshillin për shtyp. Përderisa sigurimi i mjedisit të përshtatshëm për raportim të lirë dhe të pavarur mbetet sfidë, ekziston një numër në rritje i mediave që i japin hapësirë më të madhe pakicave kombëtare duke ju ofruar informata përkatëse për zhvillimet në Kosovë. Ekziston një numër në rritje i OJQ-ve aktive që operojnë në nivel qendror e komunal, dhe kanë filluar të krijojnë aleanca dhe rrjeteve në Evropë dhe SHBA.

III. SFIDAT KYÇE ZHVILLIMORE TË KOSOVËS

A. Qëndrueshmëria fiskale 25. Përkundër performancës së mirë kohëve të fundit të Kosovës, qëndrueshmëria fiskale mbetet sfidë për disa arsye. E para, sektori energjetik mbetet shteruesi kryesor i burimeve buxhetore. KEK-u, termocentral publik, vazhdon të jetë në krizë, si nga vjedhja e rrymës, mospagesa e faturave në nivele marramendëse dhe nga humbjet teknike në rrjet të larta. Si rezultat, subvencionet nga qeveria për të mbuluar kostot kapitale dhe operative kanë tejkaluar 2% të BPV-së në vit gjatë viteve të kaluara. Në vitin 2007, filloi puna urgjente për të hapur një minierë të re, duke kërkuar financim buxhetor në shkallë edhe më të lartë. Qeveria me mbështetje nga Banka Botërore, është duke kërkuar investime nga sektori privat për zhvillimin e minierës së re dhe të një termocentrali me teknologji të re pastrimi, por barra fiskale e sektorit energjetik ka gjasa të mbetet e madhe përveç nëse përmirësohet peformanca operacionale dhe financiare e KEK-ut. 26. E dyta, reforma e shpejtë e sistemit të mbrojtjes sociale, e zbatuar që nga viti 2000, e kombinuar me akumulimin e kohëve të fundit të rezervave të dukshme të parave të gatshme, ka gjeneruar presione politike për të shtuar shpenzimet në mbrojtje sociale përmes ringjalljes së programeve të vjetra dhe krijimit të të rejave. Struktura unike e qeverisjes në Kosovë ka mundësuar reforma të mëdha në sistemin e mbrojtjes sociale në Kosovë, e përcaktuar për të siguruar qëndrueshmëri afatgjate fiskale, që u paraqit në fillim të vitit 2000. Sistemi i përfitimit pensional PAYG i RSFJ-së u zëvendësua me pension të njëtrajtshëm themelor jokontribues dhe një sistem pensional me financim të domosdoshëm; legjislacioni i punës u liberalizua; dhe u modernizua ndihma sociale dhe e papunësisë. Reforma të ngjashme u dëshmuan si të vështira në vendet fqinje, sidoqoftë me akumulimin e rezervave substanciale të parave të gatshme gjatë disa viteve të kaluara, u shtua presioni politik për të zhbërë disa nga këto reforma dhe për të kthyer Kosovën në linjë me vendet e ish RSFJ-së me aranzhime fiskale më pak të qëndrueshme. Ekziston presioni për të futur mbulesë më të gjerë për përfitimet e veteranëve të ngjashme me disa vende fqinje.

6

27. E treta, zgjidhja e statusit politik të Kosovës ka gjasa që të ndryshoj dukshëm bilancin qeveritar, dhe mund të shkaktoj ngritje substanciale në shpenzimet e ndërlidhura. Me zgjidhjen e statusit të saj, është e mundshme që Kosova do të duhet të merr mbi vete disa shpenzime, përfshirë obligimet e borxhit, kostot për zbatimin e çfarëdo që del nga statusi, dhe kostot e marrjes së funksioneve qeveritare nga UNMIK-u. Në disa skenarë, kostot e obligimeve që dalin nga statusi mund të arrijnë vlerën prej 1% të BPV-së në vit. Përveç kësaj ekzistojnë përgjegjësi të rëndësishme fiskale që vinë me reformat strukturore në vijim siç është procesi i privatizimit dhe përpjekjet për të joshur investimet private në sektorin e energjisë, gjë që mund të qartësohet pas zgjidhjes së statusit të Kosovës.

B. Politikat strukturore për zhvillim 28. Stagnimi i ekonomisë së gjerë pas gjallërisë pas konfliktit dhe nevoja për të gjetur hapësirë fiskale për të plotësuar nevojat fiskal të statusit kanë vënë nën fokus nevojën për reforma strukturore të përshpejtuara. Ruajtja e stabilitetit makroekonomik dhe fiskal në periudhën e pas konfliktit të armatosur, fillimi i financimit nga donatorët ishte arritje e madhe e autoriteteve të Kosovës në disa vitet e kaluara. Stabiliteti i tillë është parakusht për zhvillim dhe është me rëndësi që Kosova të vazhdoj ushtrimin e politikave të duhura makroekonomike dhe fiskale në afat të mesëm. Kosova përballet edhe me një numër të disadvantazheve konkurruese në krahasim me fqinjët e saj, në formë të qasjes së kufizuar në rrugët ndërkombëtare të transportit, infrastrukturës së shkatërruar, dhe stoqeve të vogla industriale kapitale të trashëguara. Këto sfida paraqesin premi të veçantë në përshpejtimin e reformave strukturore me qëllim të përdorimit më të mirë të burimeve të konsiderueshme njerëzore, fizike dhe natyrore të Kosovës. 29. Vazhdimi i ndërtimit të një qeverie dhe administrate efikase do të paraqes sfidë themelore në afat të mesëm. Një qeveri dhe administratë efikase dhe përgjegjëse është kritike për bërjen dhe zbatimin e politikave të orientuara drejt zhvillimit. Struktura aktuale qeverisëse e Kosovës, dhe paqartësia lidhur me statusin e saj politik, paraqesin sfidat të dukshme për planifikim dhe politikë bërje efikase dhe përgjegjëse. Puna me partnerë ndërkombëtar për të vazhduar përmirësimin e funksioneve qeveritare dhe administrative si planifikimi afatmesëm ekonomik dhe financiar, menaxhimi i financave publike, dhe ofrimi i shërbimeve thelbësore publike, mbesin prioritete. 30. Përmirësimi i ofrimit të shërbimeve në infrastrukturë, në veçanti në sektorin energjetik, mbetet si sfidë kryesore e politikës. Përveç efektit shkatërrues në financat publike, kriza në vijim në sektorin e energjisë është pengesë e madhe për zhvillim. Mbi tri të katërtat e bizneseve të pyetura gjatë anketës së vitit 2006 përmendën cilësinë e dobët të furnizimit me rrymë elektrike si pengesë për afarizëm. Përmirësimi i ofrimeve të shërbimeve tjera në infrastrukturë është gjithashtu sfidë tjetër: mbi gjysma e firmave të intervistuara gjithashtu përmendën cilësinë e dobët dhe koston e lartë të transportit dhe shërbimeve të telekomunikacionit si pengesa. Mësimet nga përvoja e Kosovës me përpjekje për të përmirësuar situatën në sektorin e energjisë janë informative: vetëm shpenzimet publike nuk mjaftojnë, reformat politike dhe rregullative për të përmirësuar efikasitetin (dhe në sektorin e telekomunikacionit, konkurrenca) dhe mbulimi i kostos gjithashtu do të jenë thelbësore. 31. Pasuria më e vlefshëm e Kosovës është vetë populli i saj, dhe maksimizimi i mundësive duke përmirësuar arsimin dhe shëndetin dhe lehtësimin e punësimit është sfidë tjetër e rëndësishme zhvillimore. Kosova ka një profil të pazakontë demografik për ekonominë Evropiane ku llogaritet se popullsia është e re, afro një e treta e popullsisë është e moshës shkollore, dhe shtohet për rreth 1.5% në vit. Kosova prandaj do të ketë furnizim të pasur të tregut të punës gjatë periudhës afatmesme. Rezultatet e shëndetit dhe arsimit, edhe pse të dobëta, që sugjerojnë se cilësia e kapitalit njerëzor është e ultë, dhe se reformat e sistemit shëndetësor dhe arsimor do të sillnin përfitime substanciale. Lehtësimi i punësimit gjithashtu do të jetë i rëndësishëm, brenda në Kosovë përmes ruajtjes së kornizës së lehtë të rregullores së punës, ashtu edhe jashtë Kosovës përmes aranzhimit të programeve të migrimit qarkor.

7

C. Arsimi 32. Investimi në kapitalin njerëzor dhe ndërtimi i një sistemi arsimor gjithëpërfshirës dhe efektiv është kritik për zhvillimin e Kosovës dhe hyrjen e saj eventuale në BE. Qeveria ka identifikuar arsimin si një nga sektorët kyç në SPZhK dhe KASH. Arsimi është një nga disa sektorët ku këto ambicie strategjike janë artikuluar në strategji të detajuara dhe të besueshme sektoriale, më saktësisht në Strategjinë për zhvillimin e arsimit parauniversitar në Kosovë (2007-2017) dhe Strategjinë për zhvillimin e arsimit të lartë në Kosovë (2005-2015), që janë miratuar nga autoritetet kosovare. Aktualisht Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë (MASHT) është duke elaboruar një kornizë për zbatimin e strategjive. 33. Sistemi arsimor në Kosovë përballet me sfida të vazhdueshme të shumëfishta. E para, ende ekziston njohuri shumë e kufizuar mbi cilësinë e arsimimit krahasuar me vendet tjera në regjion pasi që Kosova nuk ka marrë pjesë në vlerësimin ndërkombëtar të studentëve. E dyta, regjistrimi në arsimin e mesëm dhe të lartë mbetet i ultë në krahasim me vendet tjera të EJL, dhe mbizotëron pabarazia në mes të niveleve të ndryshme të të ardhurave dhe gjinive. E treta, ekziston nevoja për investime të dukshme për shkak të popullsisë së re dhe në rritje dhe cilësisë aktuale të dobët të arsimit. E katërta, sistemi menaxhues në universitete është i dobët, dhe cilësia e mësimdhënies është e jo e rregullt. 34. Pas qartësimit të statusit të Kosovës, rolet dhe përgjegjësitë e çdo niveli të sistemit të arsimit duhet të qartësohen dhe të rregullohen, në veçanti në lidhje me decentralizimin. Komunat pritet që të marrin përgjegjësi shtesë në të ardhmen. Shumë përgjegjësi menaxhues dhe administrative për arsimin fillor dhe të mesëm aktualisht ndahen në mes MASHT-it dhe zyrat e saj në nivel regjional (Zyrat regjionale të arsimit) në njërën anë, dhe Departamentet komunale të arsimit në anën tjetër. Arsimi si një nga shërbimet kryesore publike i ofruar në nivel komunal, ndërtimi i kapaciteteve institucionale për komunat dhe qartësimi i roleve dhe përgjegjësive të çdo niveli të sistemit të arsimit do të jenë kritike për promovimin e cilësisë së arsimit, e me këtë të kontribuoj stabilitetit dhe zhvillimit në Kosovë.

D. Sektori financiar 35. Sektori financiar i Kosovës është zhvilluar shumë shpejt gjatë viteve të kaluara: sigurimi se mbikëqyret mirë dhe është i rregulluar është sfidë e rëndësishme për autoritetet, në veçanti në rrethanat aktuale. Vlerësimi i mirëbesimit në sektorin financiar (FSFA) i kryer në maj 2006 nënvizoi një numër të dobësive në sektorin aktual financiar të Kosovës përfshirë: (i) qëndrueshmërinë institucionale dhe financiare të Autoritetit Qendror Bankar të Kosovës (AQBK); (ii) rregullimin, mbikëqyrjen dhe kornizën zgjedhore të sektorit bankar dhe të sigurimit; dhe (iii) infrastrukturën e sektorit financiar. 36. Zhvillimi i kapacitetit të AQBK-së dhe institucioneve tjera financiare është identifikuar si çelës për të përmirësuar efikasitetin dhe qëndrueshmërinë e sektorit financiar në Kosovë. Kohëve të fundit AQBK ndërmori hapa të rëndësishëm për të përforcuar sektorin bankar në Kosovë, duke sjellë kornizat legjislative në linjë me praktikat më të mira ndërkombëtare, dhe duke inkurajuar konsolidim. Kjo çoi në pjesëmarrje dhe konkurrencë më të madhe të huaj në këtë sektor. Sidoqoftë çështjet e kapacitetit në AQBK mbesin si disa rreziqe të heshtura dhe sfida zhvillimore në nivel të bankave dhe institucioneve tjera financiare. Në këtë kuptim, një program i koordinuar i donatorëve mund të përkrahte stabilitetin e sektorit duke u përqendruar në përforcimin e strukturave ekzistuese rregullative dhe mbikëqyrëse në sektorin financiar.

8

IV. PËRPARIMI NËN PROGRAMET PARAPRAKE DHE MËSIMET E NXJERRA

A. Mbështetja nga Banka Botërore që nga viti 1999 37. Që nga përfundimi i konfliktit të armatosur, përkrahja për Kosovën u parapa në tri Strategji për mbështetje tranzicionale (1999, 2002 dhe 2004) dhe një RSP (2006). Njëzet e pesë grante, me një zotim prej119 milion $, u dhanë për reformat ekonomike dhe ndërtimin institucional, zhvillimin e sektorit privat, arsim, shëndetësi dhe mbrojtje sociale, sektorin e energjisë dhe minierave dhe pastrimin e mjedisit, infrastrukturën themelore dhe zhvillimin e komunitetit, dhe gripin e shpezëve. Këto grante u financuan nga: • Dy alokime nga të hyrat neto për Fondin në mirëbesim për Kosovën, me gjithsej 60 milion $, si dhe

afro 3 milion $ në të hyrat për investime nga Fondi në mirëbesim; • Gjashtë grante nga fondi për periudhën e paskonfliktit me gjithsej 9.9 milion $ për të mbështetur

aktivitetet për kohezionin social pas konfliktit;8 • Alokimi i grantit IDA për periudhën e paskonfliktit prej 15 milion $ gjatë periudhës 18 mujore nga

fillimi i IDA-13 në korrik 2002 gjer në dhjetor 2003; • Alokimi i një granti IDA prej 15 milion $ gjatë periudhës janar 2004 - qershor 2005; dhe • Alokimi i një granti IDA prej 21 milion $ (plus $3 milion për projektin për kontroll të gripit të

shpezëve dhe përgjigje dhe gatishmëri ndaj pandemisë njerëzore) gjatë periudhës korrik 2005-qershor 2007.

38. Përveç mbështetjes në investime dhe përshtatjes së politikave, Banka gjithashtu ka luajtur rol udhëheqës, së bashku me Komisionin Evropian, në koordinim të donatorëve dhe ofrimin e këshillave dhe mbështetjes në politika.

B. Portfolio aktuale 39. RSP 2006 ka propozuar 3 projekte: 8.5 milion $ Projekti për asistencë teknike për linjit për rrymë (LPTAP), 5.5 milion $ Projekti për pastrim dhe bonifikim të tokës (CLRP), dhe 5 milion $ Puna mbështetëse për përshtatje të politikave fiskale. Gjatë zbatimit të RSP-së, projekti i fundit u anulua për shkak se suficiti fiskal i papritur i përshkruar më lartë i ndaloi nevojave afatshkurtra fiskale për financim, dhe për shkak të ambientit sfidues të politikë bërjes gjatë periudhës së zgjatur të negociatave për statusin. Në vend të kësaj, CLRP zgjeroi fushëveprimin e tij me 5 milion $ dhe LPTAP u shtua për 2 milion $. Gjithashtu për alokim regjional të IDA-së, u aprovuan 3 milion $ për Projektin për kontroll të gripit të shpezëve dhe përgjigje dhe gatishmëri ndaj epidemisë njerëzore. 40. Sektori i energjisë dhe minierave janë kyçe për zhvillimin e së ardhmes në Kosovë. Depozitat e pasura minerale, në veçanti të linjitit, krijojnë potencial për Kosovën që të josh investitorët e huaj strategjik që të eksportojnë rrymë elektrike në regjion dhe të furnizojnë kërkesat vendore. LPTAP ndihmon IPVQ-në që të përforcoj politikat e favorshme, kornizat ligjore dhe rregullative që mundësojnë investime të reja në sektorin energjetik. LPTAP asiston në joshjen e investitorëve privat të kualifikuar që të zhvillojnë miniera të linjitit dhe të ndërtojnë kapacitete të reja për gjenerim termal të rrymës elektrike nga linjiti në bazë të standardeve më të larta të aplikueshme për qëndrueshmëri mjedisore dhe sociale. Granti fillestar IDA prej 8.5 milion $ u ngrit në qershor 2007 për 2 milion $ në gjithsej 10.5 milion $, me qëllim të mbulimit të plotë të

9

8 Një nga këto gjashtë (granti PCF për decentralizim) u miratua në VF08 dhe një tjetër (PCF për arsim) u miratua në fund të VF07.

kostos aktuale për shërbime të: (i) konsulentëve për transaksione të cilët kryejnë hulumtime të tregut, përgatitje të dokumentacionit të domosdoshëm për tender konkurrues dhe proces transparent të vlerësimit, dhe në përgjithësi mbështesin IPVQ-në në sjellje të transaksionit në përfundim financiar; (ii) konsulentëve ligjor dhe rregullativ, që asistojnë në përgatitje të legjislacionit kyç, përfshirë ndryshimet e kërkuara që do të lehtësojnë transaksionin e ri të propozuar për minierë/termocentral; dhe (iii) konsulentë për mbrojtje sociale/mjedisore të cilët janë duke përgatitur Vlerësimin strategjik mjedisor dhe social (SESA) specifik për zhvillimin e sektorit të energjisë në regjionin e Sibovcit/Obiliqit, që do të identifikoj çështjet mjedisore dhe sociale të zhvillimeve të projektuara në prodhim të rrymës elektrike dhe në sektorin e ndërlidhur të minierave të linjitit; dhe do të mbështes ngritjen e kapacitetit institucional për të monitoruar dhe rregulluar ndikimet mjedisore të minierave dhe prodhimi të energjisë elektrike. Konsulentët për transaksione, konsulentët ligjor dhe rregullativ tani janë punësuar dhe kanë filluar punën. Katër konsorciume të kompanive ndërkombëtare me reputacion janë parakualifikuar si ofertues për investim. 41. Banka gjithashtu mbështet përpjekjet e IPVQ-së për të adresuar çështjet specifike mjedisore të deponimit të hapur të hirit. 5.5 milion $ si fillestare të CLRP joshën partnerët tjerë zhvillimor pak kohë pas miratimit nga bordi. Qeveria Holandeze ka siguruar 3 milion € në bashkëfinancim të projektit që do të ndërtoj kapacitetin e autoriteteve mjedisore përmes përvojës në trajtimin e çështjeve mjedisore dhe për vënien e tokës në dispozicion për shfrytëzim bujqësor dhe vendbanime të mundshme. Projekti ka katër komponentë. Komponenti i parë është përgatitja e minierës së hapur në Mirash për të marrë dhe deponuar hirin nga puna e termocentralit Kosova A, si dhe të deponoj hirin e larguar nga deponia e hapur e hirit nga Kosova A. Komponenti i dytë është mbështetja e rikuperimit të plotë të deponisë së hirit nga Kosova A dhe zvogëlimi i ndikimit aktual në mjedis që ndërlidhet me deponinë e hapur hirit dhe të materialeve tjera. Komponenti i tretë do të restauroj 6.5 km2 tokë përmes riformësimit dhe rikultivimit të deponive. Komponenti i katërt do t’i ofroj mbështetje KEK-ut në zbatim të projektit në këtë çështje. 42. Fushëveprimi i CLRP-së është zgjeruar për të përfshirë edhe pastrimin e impiantit për gazifikim me financim shtesë me grant IDA prej 5 milion $ të aprovuar në qershor 2007. Ky komponent do t’i ndihmoj zyrtarët mjedisor në Kosovë në ndjekjen e praktikave të mira ndërkombëtare për izolim, largim, paketim, dhe eksport nga lokacioni për djegie ose ripërpunim, të rreth 17,500 m3 të këtyre kemikaleve: fenol të koncentruar, përzierje të fenolit me ujë, katran, përbërës vajor përfshirë vajin e përpunuar, amoniak, benzen dhe metanol. Gjer në përfundim të CLRP-së pritet të eliminohet ndotja e ajrit nga deponitë e hirit të Kosovës A, që është në të mirë të shëndetit të popullsisë lokale. Largimi i deponive do të vë tokën në dispozicion për vendbanim natyral, bujqësi dhe qëllime të banimit. Zyrtarët mjedisor do të përfitojnë aftësitë e domosdoshme për të përgatitur plane për aktivitete të mëtejme të pastrimit në lokacionin e gazifikimit, pas largimit të pjesës më të madhe të substancave të rrezikshme. 43. Portfolio në vijim gjithashtu përfshinë Projektin për asistencë teknike në mjedisin afarist (BETA) prej 7 milion $, Projektin për asistencë teknike në menaxhim të shpenzimeve publike (PEMTAG) prej 5.5 milion $, dhe grantin për asistencë teknike në sektorin e energjisë (ESTAP III) prej 2.5 milion $. Gjithashtu në maj 2007 u aprovua një grant PCF prej 0.7 milion $ për përmirësim të pjesëmarrjes në arsim; dhe në gusht 2007 u aprovua një grant PCF prej 1.5 milion $ për decentralizim.9 44. Në përgjithësi, portfolio ka vazhduar të funksionoj mirë me objektivat zhvillimore dhe përparimi i zbatimit të të gjitha projektet u vlerësua si i kënaqshëm. Nga 22 projekte të përfunduara që nga viti 1999, vetëm një – Pilot linja për kredi për ndërmarrjet e vogla dhe të mesme, i mbyllur në vitin 2004 – u vlerësua si i pakënaqshëm. Përveç financimit të investimeve të projekteve, Banka gjithashtu kreu një punë substanciale analitike, përfshirë në mes tjerash Vlerësimin e besimit në sektorin financiar në Kosovë, dy vlerësime të varfërisë në Kosovë, vlerësimin e besimit të shpenzimeve publike, rishikimin institucional dhe të shpenzimeve publike, ROSC në kontabilitet dhe auditim, raportin e performancës PEFA, memorandumin ekonomik për Kosovën dhe studimin e tregut të ngrohtësisë në Kosovë.

10

9 Granti për decentralizim sjell numrin e granteve PCF të miratuara në gjashtë, me 9.9 milion $.

C. Mbështetja tjetër donatore 45. Partnerët e Bankës me disa donatorë në punën e saj në sektorin financiar. Agjencioni Evropian për Rindërtim (AER) në Kosovë kohëve të fundit ka aprovuar një grant për zhvillimin e sektorit privat. FMN dhe USAID ofrojnë AQBK-së asistencë teknike për të përforcuar mbikëqyrjen e sektorit bankar. KfW mbështetë zhvillimin e fondit të sigurimit të depozitave. Përmes projektit në vijim për asistencë teknike për mjedisin afarist (BETA), Banka ofron asistencë teknike për të përmirësuar mjedisin afarist institucional në nivel qendror dhe lokal; dhe zhvillimin e kornizës për mbrojtjen e të drejtave pronësore për Agjencinë Kadastrale të Kosovës (AKK). 46. Përkundër nevojës urgjente për të përmirësuar cilësinë e arsimimit si bazë për zhvillim ekonomik dhe stabilitet social në Kosovë, arsimi nuk ka joshur shumë mbështetje donatore gjatë shtatë viteve të kaluara. Sidoqoftë, një numër i donatorëve ishin aktiv në intervenime të vogla në sistemin arsimor të Kosovës gjatë disa viteve të kaluara. AER-i mbështetë zhvillimin e infrastrukturës së shkollave, arsimit profesional dhe ndërtimit të kapaciteteve për avancim të procesit të Bolonjës në arsimin e lartë. Komisioni Evropian (KE) planifikon të lehtësoj tutje integrimin e Kosovës në procesin e Bolonjës. Agjencia zhvillimore austriake (ADA) mbështetë themelimin dhe zhvillimin e Agjencisë kosovare për akreditim. Qeveria gjermane dhe zvicerane (përmes GTZ dhe Swiss Contact, respektivisht) ndihmojnë në zhvillimin e arsimit profesional. 47. Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë ka filluar të merr një rol më të fuqishëm të udhëheqësit në bashkërendimin e partnerëve zhvillimor (PZh) në arsim, dhe interesimi i PZh-ve për të mbështetur arsimin në mënyrë të bashkërenduar është duke u ngritur. MASHT-i ka emëruar punëtorë të cilët punojnë vetëm për bashkërendimin e PZh-ve dhe në shtator 2007 ka organizuar disa takime koordinuese dhe një seminar mbi qasjen mbarësektoriale në arsim,. Zyra e Kryeministrit gjithashtu promovon një koordinimin më të mirë dhe harmonizimin përmes Qendrës për Koordinim të Donatorëve (QKD). PZh-të kanë filluar një studim të përbashkët të arsyeshmërisë për qasjen mbarësektoriale në arsim në Kosovë. 48. Autoritetet kosovare çdo ditë e më shumë po marrin rolin më të madh në koordinim të donatorëve përmes QKD-së me mbështetje nga Banka dhe Komisioni Evropian. Kohëve të fundit, QKD-ja ka qenë e suksesshme në organizimin një takimit teknik për koordinimin e donatorëve. Ky takim shërbeu për të prezantuar dhe diskutuar KASH-in 2008-2010, që përcakton prioritetet e Kosovës për zhvillim dhe do të krijoj bazën politike për asistencë nga donatorët.

D. Mësimet e nxjerra 49. Mësimet kryesore janë nxjerrë nga përvoja operacionale e Bankës, puna analitike dhe anketa e klientëve10 në Kosovë. Mësime janë nxjerrë gjithashtu edhe nga përvoja e Bankës në vendet tjera në regjion. Këto mësime janë: (i) Përqendrimi në zhvillim ekonomike është shumë i rëndësishëm për një zhvillim efektiv në Kosovë.

Afro gjysma e të anketuarve në anketat me klientë vënë zhvillimin ekonomik dhe krijimin e vendeve të punës si prioritet kryesor zhvillimor për Bankën në Kosovë. Vlerësimi i varfërisë nga Banka

10 Sipas anketës, Banka ka zhvilluar marrëdhënie të mira punuese me palët kryesore me interes dhe kuptohet të ketë rol shumë relevant në Kosovë. Shumica e të anketuarve mbështesin përfshirjen e Bankës në fushat kryesore zhvillimore, në veçanti në zhvillimin e ekonomisë dhe sektorit privat, dhe dëshirojnë që Banka të jetë më e përfshirë në agjendën zhvillimore të Kosovës. Krijimi i bazës për zhvillime të qëndrueshëm ekonomik, përforcimi i sektorit të energjisë, zvogëlimi i varfërisë dhe përforcimi i sektorit privat janë parë si fushat më të rëndësishme për fokus të Bankës. Përderisa burimet financiare të Bankës janë vlerësuar lartë, mbi një e treta e të anketuarve besojnë se njohuria e Bankës kontribuon shumë.

11

vërejti se duke marrë parasysh cekëtinë e varfërisë në Kosovës, punësimi i qëndrueshëm që gjeneron zhvillim duhet të ketë ndikim të madh në zvogëlimin e varfërisë. Vlerësimi i varfërisë gjithashtu tregoi ndërlidhjen e fortë në mes të varfërisë dhe nivelit të arsimit.

(ii) Kosova ka trashëgimi të praktikave të dobëta mjedisore në shfrytëzimin e burimeve të veta natyrore,

në veçanti në sektorin e minierave dhe të energjisë. Pasi që resurset e linjitit dhe sektori i energjisë janë shtyllat kryesore për zhvillimin e ardhshëm, duhet të zbatohet masa të duhura mjedisore dhe sociale për të siguruar mbështetje publike dhe për të optimizuar përfitimet.

(iii) Ekziston nevoja e qartë për të ngritur kapacitetin në mjediset që dalin nga konfliktet për të siguruar

se ndihmat shfrytëzohen me efikasitet. Duhet të vendosen dhe zhvillohen struktura efektive dhe funksionale institucionale. Prandaj donatorët duhet të sigurojnë se shërbimet e siguruara nga jashtë vendi nuk zëvendësojnë transferin real dhe të qëndrueshëm të njohurive tek institucionet lokale.

(iv) Brenda mundësive të kufizuara të resurseve IDA, rezultatet e qarta vështirë se mund të shifen nëse

grantet ndahen për mbështetje në shumë drejtime. Gjithashtu, pasi që Banka hyn më thellë në fazën zhvillimore nga rindërtimi pas konfliktit të armatosur, qëllimi është për të qenë më përzgjedhëse në përfshirjen e saj si dhe drejt shfrytëzimit të burimeve të veta përmes bashkëfinancimit të përbashkët ose paralel.

V. STRATEGJIA E ASISTENCËS NGA BANKA BOTËRORE 50. Shtyrja kryesore e këtij RSP është pjesë e strategjisë afatgjate të nisur nën SMT të VF04 dhe e bartur në RSP-në e VF06-07. Brenda kornizës kohore të një viti fiskal, zbatimi i portofolios në vijim në këtë mjedis sfidues do të jetë thelbësor për arritjen e rezultateve në dy shtylla të strategjisë: (i) zhvillimi i burimeve të reja dhe cilësia më e lartë e zhvillimit ekonomike; dhe (ii) sigurimi i stabilitetit makroekonomik përmes politikave të shëndosha fiskale dhe menaxhimit të financave publike. Marrë parasysh alokimin e kufizuara të grantit IDA, zbatimi i strategjisë së Bankës gjithashtu mbështetet në punën analitike të zgjedhur me strategji, partneritetin me donatorët tjerë dhe asistencën teknike të financuar nga Fondi për periudhën pas konfliktit. Shtojca 1 jep matricën e rezultateve për periudhën RSP. 51. Ky RSP ndërtohet mbi punët e vazhdueshme me dy projektet e propozuara në vijim:

A. Inovacionet në arsim 52. Banka Botërore do t’i ndihmoj Kosovës që të ngris kapacitetet institucionale dhe menaxhuese dhe sistemet e duhura për përmirësim të cilësisë së arsimit, në përputhje me strategjitë qeveritare për arsimin parauniversitar dhe të lartë. Faza e parë e mbështetjes nga Banka, projekti investues prej 10 milion $ për arsim, do të mbështes qeverinë në ngritjen dhe përforcimin e kapaciteteve institucionale dhe menaxhuese në Ministrinë e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë (MASHT), nivelet komunale dhe të shkollave si themel për përmirësimin e cilësisë së arsimit. Kjo do të ofrohet në Kosovën e pas statusit dhe do të shoqërohet me kornizën e re ligjore për menaxhim të arsimit. Në veçanti, projekti do të synoj që të: (i) mbështes qeverinë e re që të përmirësoj dizajnimin dhe organizimin e sistemit arsimor, përfshirë kornizën ligjore, rregulloret për të gjitha nivelet dhe mekanizmat e decentralizuar financues, (ii) ndërtoj dhe përforcoj kapacitetet menaxhuese të departamenteve përkatëse të MASHT-it për të përmirësuar cilësinë e arsimit, (iii) zhvilloj planifikimet e shkollave, investimet në shkolla dhe planet për mirëmbajtje dhe dizajnet standarde, dhe do të ndërtoj një shkollë pilot model duke përdorur standardet e reja dhe (ii) përforcoj kapacitetet menaxhues në MASHT dhe nivelin institucional për arsim të lartë. 53. Banka, së bashku me partnerët tjerë zhvillimor synon që të prezantoj një formë të re të qasjes mbarësektoriale (SWAp) në mbështetje të arsimit në Kosovë. Duke mbështetur një programe lokale në

12

sektorin e arsimit përmes qasjes mbarësektoriale përmes një qasje të tillë në mënyrë gjithëpërfshirëse dhe të koordinuar, e jo përmes një projekti të ndarë, ofron mundësi për Bankën dhe aktorët tjerë që të ndihmojnë qeverinë në drejtimin dhe sekuencimin e aktiviteteve reformuese, duke përdorur resurset e pakta në mënyrë efikase, dhe duke u përqendruar në rezultate. Megjithatë nga perspektiva e mirëbesimit, qasja mbarësektoriale gjithëpërfshirëse siç është përdorimi i sistemeve të vendit të prokurimit ose grumbullimi i fondeve në Kosovë, mund të jetë e parakohshme. Projekti i propozuar investues do të jetë mbarësektorial nga perspektiva e strategjisë sektoriale, sidoqoftë financimi do të mbetet paralel (në buxhet) me qeverinë dhe partnerët tjerë, dhe prokurimi do të kryhet sipas udhëzimeve të Bankës. Në mes të projektit, ose në kohë të duhur, do të vlerësohet prapë fizibiliteti dhe korrektësia e përdorimit të sistemeve të vendit. Do të harmonizohen caktimi i objektivave, monitorimi i treguesve, raportimi i aktiviteteve dhe rezultateve. Do të organizohen misione të përbashkëta të rishikimit.

B. Asistenca teknike në sektorin financiar 54. Projekti i propozuar për asistencë teknike në sektorin financiar do të trajtoj disa sfida kryesore në sektorin financiar të Kosovës që kërcënojnë stabilitetin dhe zhvillimin afatgjatë të sektorit. Kontributi në koordinim me donatorët tjerë në stabilitetin dhe zhvillimin afatgjatë të sektorit financiar është pjesë e përgjegjësive të Bankës dhe rolit të saj në promovim të zhvillimit afatgjatë ekonomike. Aspektet negative të jashtme dhe dëmet afatgjata që krijojnë problemet potenciale nga sektori financiar në zhvillimin ekonomik dhe varfëri, arsyetojnë pjesëmarrjen e Bankës në sigurimin e stabilitetit të sektorit financiar. 55. Në bashkërendim me donatorët tjerë, projekti do të përqendrohet në fushat e identifikuara si çështje kryesore për stabilitetin dhe zhvillimin e sektorit. Gjatë vitit të kaluar, u mbajtën disa takime koordinuese me donatorë për të koordinuar asistencën në sektorin financiar. Agjencioni Evropian për Rindërtim (AER) në Kosovë kohëve të fundit ka aprovuar një grant për zhvillimin e sektorit privat; FMN-ja dhe USAID-i kanë ofruar asistencë teknike për AQBK-në në veçanti për të përforcuar mbikëqyrjen e saj në sektorin bankar; dhe KfW është duke ofruar asistencë teknike për të zhvilluar fondin e sigurimit të depozitave. Përmes një projekti në vijim për asistencë teknike në mjedisin afarist, Banka është duke ofruar asistencë teknike për të përforcuar infrastrukturën e sektorit financiar (regjistrat), përderisa përmes asistencës teknike pas FSFA për aspektet johuadhënëse, Banka ka ofruar asistencë të përqendruar në sektorin e financave. Sidoqoftë përkundër mbështetjes aktive donatore në sektor, disa fusha kritike nuk janë mbështetur të cilat nëse nuk trajtohen, mund të dëmtojnë stabilitetin afatgjatë të sektorit. Në veçanti, asistenca teknike për AQBK-në kryesisht është përqendruar në përforcimin e mbikëqyrjes së bankave me vëmendje të veçantë në rreziqet e lidhura me kredi. Përderisa kjo ishte e nevojshme në kuptim të sistemit të cenueshëm bankar deri kohëve të fundit, tani është e domosdoshme të përforcohet kapaciteti i AQBK-së për të monitoruar rreziqet tjera të sektorit bankar dhe gjithashtu edhe institucionet tjera financiare. 56. Projekti i propozuar do të ndërtohet mbi të arriturat e projekteve të fundit të Bankës dhe mbi punën e saj analitike në Kosovë. Projekti do t’i ndihmoj autoritetet e sektorit financiar në Kosovë për të vazhduar zbatimin e agjendës reformuese të paraqitur në FSFA dhe në matricën e asistencës teknike për AQBK-në. Ai do të bazohet në asistencë teknike të suksesshme në aspekte johuadhënëse të ofruar autoriteteve kosovare të sektorit financiar në VF07 si vazhdimësi e FSFA. Projekti pritet të ketë këta komponentë: (i) përforcimi i kapacitetit dhe qëndrueshmërisë institucionale dhe financiare të AQBK-së; (ii) përforcimi i kapaciteteve të AQBK-së për të mbikëqyrur institucionet bankare dhe jobankare; (iii) përforcimi i industrisë mikrofinanciare; dhe (v) përforcimi i kapacitetit të Asociacionit të bankierëve të Kosovës për të ofruar trajnime për bankat vendore.

13

Tabela 2: Programi i propozuar i granteve për Kosovën (korrik 2007 – qershor 2008) GRANTET $ (mil.) AAA

Projekti për inovacione në arsim 10.0 Dokument politik mbi menaxhimin e investimeve publike

Asistencë teknike në sektorin financiar

2.0 Dokument politik mbi shpenzimet publike në arsim

Qeverisje e përgjithshme e ndërmarrjeve publike

Studim i reformave në financim të shëndetësisë

Studim i punësimit të rinisë

Vlerësimi programor i varfërisë

Rishikim i shpenzimeve publike në bujqësi

Gjithsej 12.0

C. Rreziqet 57. RSP i propozuar bëhet gjatë një periudhe të paqartësive të mëdha politike, ekonomike dhe sociale. Pasi që Kosova është në rrethana kritike, strategjia e propozuar përqendrohet në një numër të kufizuar të sektorëve me ndikim substancial ekonomik dhe social. Paqëndrueshmëria e lartë kërkon që Banka të mbetet e agjile në adaptimin e strategjisë së saj të asistencës në afat të mesëm dhe shkurtër. 58. Rreziku kryesor politik që ndërlidhet me rezultatin e statusit, i cili nëse nuk menaxhohet mirë, mund të shtoj destabilizimin vendor dhe të keqësoj brishtësinë regjionale. Pritshmëritë dhe tensionet që rrethojnë zgjedhjen e statusit politik të Kosovës janë ngritur. Pranueshmëria e rezultatit eventual nga të gjithë qytetarët kosovar dhe serb, dhe fqinjët e tyre regjional, do të jetë qendrore për stabilitetin regjional dhe rrugën e vazhdueshme në drejtim të integrimit në BE. Çfarëdo zgjidhje që kuptohet si e padrejtë mund të çoj në fragmentim dhe ndarje. 59. Rreziku kryesor ekonomik është dështimi në mbajtjen e rregullimeve të duhura fiskale. Përderisa autoritetet kanë arritur të korrigjojnë mosbilancet fiskale në vitet e kaluara, rezistimi i miratimit të rishikimeve të paarsyeshme nga ana fiskale për programet sociale mund të dëshmohet si e vështirë. 60. Një rrezik i ndërlidhur mund të paraqitet nëse Kosova nuk është në gjendje që të zvogëloj mosbilancet e veta të jashtme domethënëse në nivele të qëndrueshme. Kjo mund të ngritet nga kombinimi i mundësive të dobëta për eksport, pamundësisë për të plotësuar kërkesat vendore, dhe ngritjes së obligimeve të reja të borxheve të jashtme. Strategjia e propozuar funksionon në lehtësimin direkt të rreziqeve të tilla duke zhvilluar aktivitete të reja të eksportit. 61. Përfundimisht, ekzistojnë disa rreziqe të rëndësishme specifike për strategjinë. Për punët e propozuara, këto përfshijnë: (i). Ndryshimi në udhëheqësin e agjencive zbatuese mund të ndikojnë në pronësinë e strategjive dhe

punëve të propozuara në këtë strategji.

(ii). Në sektorin arsimor, shtimi i mundshëm i përgjegjësive të komunave pas statusit mund të mos përkrahet me trajnime, burime, financiare ose njerëzore përkatëse. Gjithashtu potenciali i paraqitjes së granteve bllok për komuna (pa ndarje për shpenzime në arsim, shëndetësi ose shpenzime të

14

15

përgjithshme) pas statusit mund të zvogëloj shpenzimet në arsim në nivel komunal, dhe mund të rezultojë në mungesë të buxhetit përsëritës jashtë rrogave për të mbështetur përmirësimin e cilësisë së arsimit.

(iii). Në sektorin financiar, ndërhyrjet potenciale politike rrezikojnë pavarësinë dhe paanshmërinë e

organeve mbikëqyrëse dhe rregullative. 62. Sa i përket punëve në vijim që vazhdojnë nga RSP dhe SMT paraprake, rreziqet përfshijnë: (i). Vëmendja joadekuate në menaxhimin e kërkesave për energji dhe apo vonesat në hapjen e minierave

të reja mund të komprometojnë ose shtrembërojnë perspektivën afatgjate sektoriale. Qeveria dhe KEK-u duhet të sigurojnë zbatim rigoroz të planit të veprimit për përmirësimin e faturimit dhe inkasimit dhe zvogëlimin e humbjeve joteknike dhe të fillooj dhe financoj zhvillimin e minierës së re.

(ii). Menaxhimi i dobët i shpenzimeve publike mund të çoj në shfrytëzim të tepruar apo jo të duhur të të

hyrave të ardhshme të marra nga investimet e reja për energjinë elektrike. Banka mbështetë një program të sekuencuar të aktiviteteve për të përmirësuar mbrojtjen e fondeve publike të Kosovës përfshirë projektin PEMTAG dhe dy volumet e rishikimit të shpenzimeve publike dhe institucionale.

(iii). Pengesat në kapacitet mund të rezultojnë në zbatim joefikas të politikave. Kapaciteti institucional

brenda institucioneve të reja kosovare është i kufizuar. RSP mbështet iniciativat për ngritjen e kapaciteteve në disa ministri kryesore, AQBK dhe agjenci tjera, por një mbështetje më e koordinuar dhe më mirë e përqendruar nga komuniteti ndërkombëtar do të vazhdoj të kërkohet.

(iv). Vetëdija joadekuate publike, dialogu dhe pronësia e çështjeve kryesore mund të pengoj zbatimin e

strategjisë. Me përkrahje nga Banka, qeveria ka filluar dizajnimin dhe zbatimin e strategjisë së qartë komunikuese për të bashkëvepruar më me efikasitet me palët me interes për përfitimet afatgjata nga zhvillimi i energjisë nga linjiti për Kosovën përfshirë transparencën në menaxhimin e të hyrave publike; zbatimin e standardeve sociale dhe mjedisore evropiane; dhe lidhjet në mes të përmirësimit të menaxhimit të kërkesave dhe ngritjes së seriozitetit të furnizimit me energji elektrike.

63. Programi RSP pritet të përfundojë në fund të VF08 ose gjer në një ndryshim të statusit të Kosovës. Pas statusit dhe qartësimit të marrëdhënieve të ardhshme mes Kosovës së pas statusit dhe Bankës, do të përgatitet një strategji e re për asistencë për Kosovën.

Shto

jca

1 –

Mat

rica

e r

ezul

tate

ve

Mon

itori

mi i

zba

timit

të R

SP V

F06-

VF0

7

Rezu

ltate

t e id

entif

ikua

ra n

ë RS

P-në

e f

undi

t Ak

tivite

tet n

ë pe

riud

hën

RSP

Përp

arim

i gje

r tan

i

Kor

niza

t e d

uhur

a ja

në v

endo

sur

dhe

janë

në

zbat

im e

fekt

iv.

Do

të m

atet

për

nga

për

mirë

sim

i i

kupt

imit

të p

oliti

kave

qev

erita

re

nga

bizn

eset

siç

ësht

ë pa

rë n

ga

anke

tat v

jeto

re të

biz

nese

ve

a. ii

) Inv

estu

esi i

kua

lifik

uar

stra

tegj

ik n

ënsh

krua

n ko

ntra

tën

për

të n

dërtu

ar te

rmoc

entra

lin e

ri d

he

të h

ap m

inie

r të

re p

ërm

es p

roce

sit

trans

pare

nt te

nder

ues

b) D

o të

mat

et p

ër n

ga: (

i) pë

rmirë

sim

i në

fatu

rim d

he in

kasi

m

të fa

tura

ve të

KEK

-ut;

dhe

(ii)

zvog

ëlim

të v

ones

ave

në p

ages

a re

zide

ncia

le, k

omer

cial

e dh

e bu

xhet

ore

të K

EK-u

t c)

Do

të m

atet

për

nga

(i) z

vogë

limi

i num

rit o

se m

adhë

sisë

së p

ikav

e të

nx

ehta

mje

diso

re rr

eth

term

ocen

trale

ve e

kzis

tues

e; (i

i) re

dukt

imi i

tran

smet

imit

nga

njës

itë

ekzi

stue

se të

term

ocen

tralit

; (iii

) pë

rmirë

sim

i i tr

ajtim

it të

ujë

rave

të

zeza

dhe

sist

emit

të tr

ajtim

it të

hiri

t ng

a te

rmoc

entra

let e

kzis

tues

e;

d) h

apja

e m

inie

rës s

ë re

në

jugp

erën

dim

të S

ibov

cit p

ër

term

ocen

trale

t ekz

istu

ese.

a) P

akot

e a

sist

encë

s te

knik

e ng

a B

B ja

në te

nder

uar

për

të

ofru

ar

asis

tenc

ë në

zh

villi

min

e

doku

men

teve

po

litik

e,

ligjo

re,

rreg

ulla

tive,

m

broj

tëse

dhe

tekn

ike.

b)

Aut

orite

tet K

osov

are/

KEK

-u, p

ërfs

hirë

task

-for

cën

IPV

Q-U

NM

IK”,

janë

të s

ukse

sshë

m n

ë pë

rmirë

sim

in

e fa

turim

it dh

e in

kasi

mit.

c)

(i)

Fi

llon

zbat

imi

i pr

ojek

tit

për

past

rim

dhe

boni

fikim

të to

kës.

(ii

) Fi

nanc

imi

në b

uxhe

tin e

kon

solid

uar

të K

osov

ës

2006

i k

anal

izua

r pë

r pë

rmirë

sim

et m

jedi

sore

në

term

ocen

tralin

K

osov

a A

–

resh

jet

elek

trost

atik

e,

trajti

mi i

hiri

t dhe

sist

emi i

traj

timit

të u

jit

(d)

Aut

orite

tet

Kos

ovar

e/K

EK-u

/d

onat

orët

fil

luan

pu

nën

në h

apje

n e

min

ierë

s së

në

jugp

erën

dim

të

Sibo

vcit

duke

ble

rë t

okën

dhe

bër

jen

e in

vest

imev

e fil

lest

are.

H

ulum

timi

i tre

gut

për

të

përc

aktu

ar

inte

resi

min

e s

ekto

rit p

rivat

në

zhvi

llim

in e

min

ierë

s së

re.

a)

Kon

trata

t u n

ënsh

krua

n m

e ko

nsul

entë

t për

(i) T

rans

aksi

one,

(ii)

çësh

tje li

gjor

e dh

e rr

egul

lativ

e dh

e (ii

i) pë

r mbr

ojtje

mje

diso

re d

he so

cial

e. P

ër të

mbu

luar

kos

ton

e of

ertim

it fin

anci

ar të

kon

sule

ntëv

e m

ë të

kua

lifik

uar t

ekni

k, u

apr

ovua

gra

nti s

htes

ë ID

A p

rej 2

m

ilion

$ n

ga B

ordi

i dr

ejto

rëve

ekz

ekut

iv të

Ban

kës.

b)

Aut

orite

tet k

osov

are

dhe

KEK

-u k

anë

vazh

duar

për

pjek

jet e

tyre

për

për

mirë

suar

niv

elin

e

të h

yrav

e fa

turu

ara

dhe

inka

suar

a n

ga sh

itja

e en

ergj

isë

elek

trike

. Kët

o pë

rpje

kje

duke

t se

janë

duk

e sj

ellë

rezu

ltate

, në

veça

nti n

ë gj

ysm

ën e

dyt

ë të

viti

t 200

7 pa

s zba

timit

të d

isa

mas

ave

prak

tike,

siç

ësht

ë ku

shtë

zim

i i re

gjis

trim

it të

aut

omje

teve

me

prez

antim

in e

pa

gesë

s së

fatu

rave

të rr

ymës

. c)

(i) B

anka

zgj

eroi

gra

ntin

fille

star

pre

j 5.5

mili

on $

për

pro

jekt

in p

ër p

astri

m d

he

boni

fikim

, duk

e nx

jerr

ë fo

nde

nga

Min

istri

a H

olan

deze

për

zhv

illim

ndë

rkom

bëta

r (3

mili

on E

uro)

për

të p

lotë

suar

vak

umin

nga

diz

ajni

orig

jinal

i pr

ojek

tit, d

he a

loko

i 5 m

ilion

$

shte

së p

ër të

mbu

luar

kos

ton

e pr

ojek

tit p

ër p

astri

m të

impi

antit

për

gaz

ifiki

m. P

roje

kti

ësht

ë du

ke u

zba

tuar

. (ii

) Edh

e ps

e au

torit

etet

kos

ovar

e sh

preh

in v

ulln

etin

e fo

rtë p

ër të

pre

kur ç

ësht

jet m

jedi

sore

të

tras

hëgu

ara

që n

dërli

dhen

me

zhvi

llim

in e

sekt

orit

të e

nerg

jisë,

fund

et b

uxhe

tore

për

zb

utje

të d

isa

prob

lem

eve

– dm

th in

stal

imin

e E

SP-v

e në

Kos

ovën

A –

janë

larg

uar p

ër

shka

k të

inve

stim

eve

më

urgj

ente

për

të si

guru

ar k

ontin

uite

tin e

furn

izim

it.

(d) P

as v

ones

ës p

rej d

isa

mua

jve,

pun

a ta

ni k

a fil

luar

për

të h

apur

min

ierë

n e

re të

Sib

ovci

t ju

gper

ëndi

mor

për

term

ocen

trale

t ekz

istu

ese.

16

17

a) R

eduk

timi i

mos

bila

ncev

e fis

kale

në

nive

le q

ë m

und

të

finan

cohe

n në

mën

yrë

të

qënd

rues

hme,

kry

esis

ht p

ërm

es

mas

ave

që fr

enoj

në sh

penz

imet

në

paga

dhe

rrog

a dh

e su

bven

cion

et e

nd

ërm

arrje

ve, d

he m

e pë

rmirë

sim

e të

për

gjith

shm

e në

efik

asite

t tek

nik

të sh

penz

imev

e pu

blik

e.

ii) P

ëraf

rimi i

men

axhi

mit

të

shpe

nzim

eve

publ

ike

me

prak

tikat

m

ë të

mira

ndë

rkom

bëta

re,

përf

shirë

zbu

limin

pub

lik

audi

timev

e të

jash

tme

të B

KK

-së.

b

(i) V

endo

sja

e ko

rniz

ës së

ho

llësi

shm

e dh

e ve

ndos

ja e

st

rukt

urav

e pë

r men

axhi

m të

të

hyra

ve të

ard

hme

nga

sekt

ori i

en

ergj

isë.

(ii

) Stra

tegj

ia z

hvill

imor

e m

e zb

utje

të

var

fëris

ë si

shty

llë q

endr

ore

udhë

zues

e pë

r diz

ajni

m të

po

litik

ave

dhe

form

ulim

të

buxh

etit.

a (i)

Shp

enzi

met

u m

bajtë

n br

enda

kuf

ijve

të

përg

jiths

hëm

të p

ërsh

krua

r nga

bux

heti

i mira

tuar

20

06, m

e fin

anci

m a

deku

at të

inve

stim

eve

prio

ritar

e në

sekt

orin

e e

nerg

jisë.

(ii

) Mbë

shte

tur n

ga g

rant

i FPS

dhe

PEI

R, u

arr

itën

përm

irësi

me

shte

së p

ërm

es fo

rmul

imit

të b

uxhe

tit

2007

në

bazë

të K

ASH

-it të

kën

aqsh

ëm, d

he i

mbë

shte

tur n

ga n

drys

him

et k

ryes

ore

polit

ike

(për

fshi

rë m

asat

për

të fr

enua

r rrit

jen

e sh

penz

imev

e pë

r pag

a e

rrog

a, d

he su

bven

cion

e pë

r ndë

rmar

rjet

publ

ike,

kry

esis

ht p

ër K

EK-u

n).

(iii)

mbë

shte

tur n

ga g

rant

i FPS

, PEI

R d

he a

sist

enca

te

knik

e ng

a B

B (P

EMTA

G) d

he d

onat

orët

tjer

ë,

auto

ritet

et k

anë

përm

irësu

ar tu

tje m

enax

him

in e

sh

penz

imev

e pu

blik

e, p

ërfs

hirë

kry

erje

n dh

e pu

blik

imin

e ra

porte

ve, d

uke

ndry

shua

r lig

jin p

ër

prok

urim

in p

ublik

, dhe

duk

e nd

ërtu

ar k

apac

itetin

e

kërk

uar i

nstit

ucio

nal.

b

(i) R

apor

ti i B

B p

ër im

plik

imet

fisk

ale

dhe

mak

roek

onom

ike

në z

hvill

im të

sekt

orit

të e

nerg

jisë

krijo

i një

pla

tform

ë pë

r krij

imin

e d

ebat

it po

litik

. ii)

U p

ërga

tit d

rafti

i pa

rë i

Stra

tegj

isë

zhvi

llim

ore

të

Kos

ovës

, ku

zvog

ëlim

i i v

arfë

risë

isht

e ko

mpo

nent

i ky

ç.

a (i)

Rre

gulli

met

fisk

ale

të a

rritu

ra n

ë vi

tin 2

006

ishi

n sh

umë

më

efik

ase

sesa

që

prite

j. Sh

penz

imet

u m

bajtë

n br

enda

kuf

ijve

buxh

etor

për

të g

jitha

kat

egor

itë, d

he B

KK

kth

eu

sufic

it pr

ej 3

.5%

të B

PV-s

ë në

viti

n 20

06 (p

ërku

ndër

def

iciti

t bux

heto

r pre

j mad

hësi

së g

ati

të n

jëjtë

), pë

r shk

ak të

kom

bini

mit

të të

hyr

ave

më

të la

rta se

sa p

ritej

dhe

shka

llës s

ë ul

të të

ek

zeku

timit

të b

uxhe

tit k

apita

l. Ed

he p

se sh

umic

a e

inve

stim

eve

më

prio

ritar

e në

sekt

orin

e

ener

gjis

ë u

finan

cuan

, inv

estim

et m

jedi

sore

në

Kos

ovën

A n

uk u

fina

ncua

n.

(ii) B

KK

200

7 va

zhdo

i me

resp

ektim

in n

ga a

na e

aut

orite

teve

për

shka

llë të

rritj

es së

sh

penz

imev

e qe

verit

are

nën

shka

llën

e rr

itjes

së e

kono

mis

ë dh

e sh

umë

nën

shka

llën

e rr

itjes

së

të h

yrav

e. R

ishi

kim

i në

mes

të v

itit b

uxhe

tor 2

007

para

shik

on n

jë v

it të

dyt

ë të

su

kses

shëm

me

sufic

it fis

kal.

Përz

ierja

pol

itike

që

mbë

shte

të p

ërsh

tatje

t e v

azhd

uesh

me

isht

e e

përz

ier m

e fr

enim

të su

kses

shëm

të sh

penz

imev

e në

pag

a dh

e rr

oga,

dhe

mal

lra e

sh

ërbi

me,

por

pak

për

parim

u a

rrit

në z

vogë

limin

e su

bven

cion

eve

për K

EK-u

n dh

e nd

ërm

arrje

t tje

ra p

ublik

e.

(iii)

Përd

eris

a m

enax

him

i i sh

penz

imev

e pu

blik

e ka

vaz

hdua

r të

përm

irëso

het,

shka

lla e

ek

zeku

timit

të b

uxhe

tit k

apita

le e

nde

jo, d

he n

uk ë

shtë

e q

artë

nës

e ve

ndim

i i q

ever

isë

për

të n

darë

Dep

arta

men

tin e

bux

hetit

të M

EF-it

në

depa

rtam

ente

të n

dara

qen

dror

e dh

e ko

mun

ale

do të

shto

j efik

asite

tin. L

igji

për p

roku

rimin

pub

lik, i

për

gatit

ur m

e as

iste

ncë

të

finan

cuar

nga

AER

-i, ë

shtë

mira

tuar

dhe

kor

niza

e re

inst

ituci

onal

e e

man

data

r në

këtë

ligj

ës

htë

në p

roce

s të

them

elim

it.

b (i)

Për

shka

k të

nat

yrës

shum

ë të

ndr

yshm

e të

prio

ritet

eve

në K

osov

ë, ra

porti

për

im

plik

imet

mak

roek

onom

ike

të z

hvill

imit

të se

ktor

it të

ene

rgjis

ë ës

htë

zëve

ndës

uar n

ë pr

ogra

min

e p

unës

nga

një

rapo

rt që

ana

lizon

dhe

reko

man

don

mas

at p

ërm

irësu

ese

për

shka

llën

e ul

të të

ekz

ekut

imit

të b

uxhe

tit k

apita

l në

Kos

ovë

– çë

shtje

bre

ngos

ëse

në k

uptim

të

niv

elit

të la

rtë të

nev

ojav

e pë

r inv

estim

e pu

blik

e në

Kos

ovë

dhe

gjas

at n

ë di

spon

uesh

mër

inë

e fin

anci

t don

ator

për

to n

ë të

ard

hmen

e a

fërt.

(ii

) Ësh

të k

ryer

pun

ë su

bsta

ncia

le, p

ërfs

hirë

pro

cesi

n e

gjer

ë të

kon

sulti

mev

e m

bi

stra

tegj

inë

zhvi

llim

ore

të K

osov

ës. P

as k

ëshi

llave

të d

onat

orit

për t

’u p

ërga

titur

shpe

jtë p

ër

konf

eren

cën

dona

tore

të p

as st

atus

it, re

surs

et u

orie

ntua

n dr

ejt p

ërfu

ndim

it të

KA

SH-it

për

20

08-1

0. K

ASH

-i u

mira

tua

në sh

tato

r 200

7 dh

e ju

pre

zant

ua k

omun

itetit

don

or. N

ë lin

jë

me

reko

man

dim

et e

don

ator

ëve,

qev

eria

men

don

që të

rish

ikoj

KA

SH-in

pas

zgj

edhj

eve

si

prio

ritet

të p

arë

e m

ë pa

s të

përfu

ndoj

SPZ

hK-n

ë pë

r të

ardh

men

e a

fërt.

Shtojca 2 – Paraqitja e Kosovës shkurt

Një vështrim mbi Kosovën 9/14/07

Evropa & Të hyrat -Varfëria dhe çështjet sociale Kosova Azia e mesme të ulëta

(llog.) Qendrore 2006 Popullsia, mes të vitit (miliona) 1.9 473 2,475GNI për kokë banori 1,383 4,796 2,037GNI (miliarda $) 3.3 2,421 4,813

Rritja mesatare vjetore, 2000-06 Popullsia (%) 1.5 0.0 0.9Fuqia punëtore (%) .. 0.6 1.4

Llogaritjet më të fundit (për vitet e fundit, 2004-06) Varfëria (% e popullsisë nën kufirin e varfërisë) 37 36 ..Popullsi urbane (% e popullsisë totale ) 37 36 47Jetëgjatësia në lindje (vite) 74 69 71Vdekshmëria e foshnjave (për 1,000 lindje të gjalla) 35 28 31Kequshqimi i fëmijëve (% e fëmijëve nën moshën 5 vjeçare) .. 5 13Qasja në burim të përmirësuar të ujit (% e popullsisë) .. 92 81Analfabet (% e popullsisë së moshës mbi 15 vjeçare 6 3 11Regjistrimi në arsimin fillor (% popullsisë së moshës shkollore) 93 103 112 Meshkuj 93 104 113 Femra 93 102 110

Shkallët kyçe ekonomike dhe trendët afatgjata 1985 1995 2005 2006

BPV (miliarda $) .. .. 2.8 2.9Bruto Investimet vendore/BPV .. .. 30.2 31.1Eksporti i mallrave dhe shërbimeve/ BPV .. .. 8.8 11.4Bruto kursimet vendore/ BPV .. .. -23.0 -23.3Bruto kursimet kombëtare / BPV .. .. -8.5 -7.1

Bilanci aktual i llogarive/ BPV .. .. -38.7 -38.2Pagesa e kamatave/ BPV .. .. 0.0 0.0Borxhi total/ BPV .. .. 0.0 0.0Borxhi total shërbime/eksporte .. .. .. ..Vlera aktuale e borxhit / BPV .. .. .. ..Vlera aktuale e borxhit /eksporte .. .. .. ..

1985-95 1995-05 2005 2006 2007-10(rritja mesatare vjetore) BPV .. .. 0.6 4.2 3.1BPV për kokë banori .. .. -1.1 2.5 1.3Eksportet e mallrave dhe shërbimeve .. .. .. .. ..

Struktura e ekonomisë 1985 1995 2005 2006

(% e BPV-së)Bujqësi .. .. .. ..Industri .. .. .. .. Prodhim .. .. .. ..Shërbime .. .. .. ..

Konsum privat .. .. 89.7 91.1Konsumi i përgjithshëm qeveritar .. .. 15.1 15.0Importet e mallrave dhe shërbimeve .. .. 62.0 65.8

1985-95 1995-05 2005 2006(rritja mesatare vjetore) Bujqësi .. .. .. ..Industri .. .. .. .. Prodhim .. .. .. ..Shërbime .. .. .. ..

Konsum privat .. .. 1.9 5.3Konsumi i përgjithshëm qeveritar .. .. -10.4 3.0Bruto investimet vendore .. .. -0.6 6.8Importet e mallrave dhe shërbimeve .. .. 4.3 14.9

Shënim: të gjitha të dhënat për Kosovën janë vlerësime

18

Çmimet dhe financat qeveritare 1985 1995 2005 2006

Çmimet në vend (% ndryshimeve) Çmimet e konsumatorit .. .. -1.4 1.5Deflatori vetëm për BPV .. .. -2.2 -0.5

Financat qeveritare (% e BPV-së, përfshinë grantet aktuale) Të hyrat aktuale .. .. 28.2 30.8Bilanci aktuale buxhetor .. .. -3.1 3.6Suficiti/deficiti i përgjithshëm .. .. -3.1 3.6

Tregtia 1985 1995 2005 2006

(miliona $)Gjithsej eksporte (fob) .. .. 82 154 Ushqim .. .. .. .. Karburante .. .. .. .. Prodhime .. .. .. ..Gjithsej importe (cif) .. .. 1,391 1,612 Ushqim .. .. .. .. Karburantë e energji .. .. .. .. Mallrat kapitale .. .. .. ..

Indeksi i çmimeve të eksportit (1995=100)

.. .. .. ..Indeksi i çmimeve të importit (1995=100)

.. .. .. ..Kushtet e tregtisë (1995=100)

.. .. .. ..

Bilanci i pagesave 1985 1995 2005 2006

(miliona $)Eksporti i mallrave dhe shërbimeve .. .. 243 333Importi i mallrave dhe shërbimeve .. .. 1,712 1,916Bilanci i resurseve .. .. .. ..

Të hyrat neto .. .. 37 50Transferet aktuale neto .. .. 991 1,031

Bilanci aktual i llogarive .. .. -441 -504

Pikat për financim (neto) .. .. 441 504Ndryshimet në rezervat neto .. .. .. ..

Memo: Rezervat përfshirë arin (miliona $) .. .. .. ..Shkalla e këmbimit (DEC, lokal/$) .. .. 1.2 1.3

Borxhi i jashtëm dhe qarkullimi i resurseve 1985 1995 2005 2006

(miliona $)Gjithsej borxhi i papaguar dhe i paguar .. .. .. .. IBRD .. .. .. .. IDA .. .. .. ..

Shërbimi i borxheve totale .. .. .. .. IBRD .. .. .. .. IDA .. .. .. ..

Përbërja e qarkullimit neto të resurseve .. .. .. .. Grantet zyrtare .. .. .. .. Kreditorët zyrtar .. .. .. .. Kreditorët privat .. .. .. .. Investimet e huaja direkte .. .. .. .. Kapitali në Portfolio .. .. .. ..

Programi i Bankës Botërore .. .. .. .. Zotimet .. .. .. .. Pagesat .. .. .. .. Ripagesat e principalit .. .. .. .. Qarkullimi neto .. .. .. .. Pagesat e kamatës .. .. .. .. Neto transferet .. .. .. ..

Shënim: të gjitha të dhënat për Kosovën janë vlerësime 9/14/07

-50

-40

-30

-20

-10

02005 2006

Bilanci actual i llogarive me BPV (%)

0

500

1,000

1,500

2005 2006 Eksporte Importe

Niveli i eksportit dhe importit (mil $)

-3

-2

-1

1

2

2005 2006

Deflator i BPV IÇK

Inflacioni (%)

19

Shtojca 3 – Treguesit e zgjedhur të portofolios dhe menaxhmentit të Bankës

të datës 10/25/2007

Treguesi 2005 2006 2007 2008Vlerësimi i potofolios Numri i projekteve në zbatim e sipër a 7 7 6 6Periudha mesatare e zbatimit (vite) b 1.4 2.0 1.4 1.7% e projekteve me probleme për nga numri a, c 14.3 0.0 16.7 16.7% e projekteve me probleme për nga shumaa, c 15.4 0.0 14.1 14.1% e projekteve në rrezik për nga numri a, d 14.3 0.0 16.7 33.3% e projekteve në rrezik për nga shuma a, d 15.4 0.0 14.1 21.8Shkalla e pagesës (%) e 44.7 18.6 23.7 5.8Menaxhimi i portofolios CPPR gjatë vitit (po/jo) Resurset për mbikëqyrje (total $) 195.0 484.0 1,027 241 (A)Mbikëqyrja mesatare ($/projekt) 33 69 128 40

Pika të memorandumit Që nga VF 80 Pesë VF të fundit Vler. i proj nga OED për nga numri 15 10Vler. i proj nga OED për nga shuma (milion $) 11.8 11.8% e proj OED vlerësuarave U ose HU për nga numri 6.7 10.0% e proj OED vlerësuarave U ose HU për nga shuma 0.0 0.0

a. siç është treguar në raportin vjetor për performancën e portfolios (përveç VF aktuale). b. kohëzgjatja mesatare e projekteve në portfolion e Bankës në vend.c. % e projekteve të vlerësuara me U ose HU për objektivat zhvillimore dhe progres në zbatim d. siç është definuar nën përmirësim të portfoliose. shkalla e pagesës gjatë vitit në bilancin e papaguar të portfolios së bankës në fillim të vitit: vetëm për projektet investuese* të gjithë treguesit janë për projektet aktive në Portfolio, me përjashtim të shkallës së pagesës që përfshinë të gjitha projektet aktive si dhe projektet që kanë dalë gjatë vitit fiskal.

Treguesit e zgjedhur* të performancës dhe menaxhimit të Portfolios së BankësCAS Shtojca B2 - Kosovë

20

21

Që nga data 10/25/2007

Produkti Përfundimi i VFKosto (US$000)

Shtojca 4 – Përmbledhje e shërbimeve johuadhënëse

Audienca a Objektiva b

Përfundimet e fundit

Mbështetje analitike për negociatat për statusin 2007 62 Don PSAT në vlerësim të besimit në sektorin financiar 2007 201 Qev/IDA KG/PSAT në menaxhim të llogaridhënies në shëndetësi 2007 48 Qev //Don/IDA/Pub KG/PS/PDVlerësimi programor i varfërisë 2007 227 Qev //Don/IDA/Pub KG/PS/PDDokumenti politik për menaxhim të investimeve publike 2008 41 Qev //Don/IDA/Pub KG/PS/PD

Në vijim Reformat në financim të shëndetësisë 2008 62 Qev //Don/IDA/Pub KG/PS/PDVlerësimi i rinisë së Kosovës dhe punësimit 2008 62 Qev //Don/IDA/Pub KG/PS/PDDokumenti politik për qeverisje të ndërmarrjeve publike Ndërmarrjet 2008 41 Qev //Don/IDA/Pub KG/PS/PDAT për decentralizim (grant PCF) 2008 51 Qev //Don/IDA/Pub KG/PS/PDAT në arsim (granti PCF) 2008 nb Qev //Don/IDA/Pub KG/PS/PDDokumenti politik për ZhNj në Kosovë 2008 134 Qev //Don/IDA/Pub KG/PS/PDDokumenti politik shpenzimet publike në arsim 2008 31 Qev //Don/IDA/Pub KG/PS/PDDokumenti politik për decentralizimin 2008 31 Qev //Don/IDA/Pub KG/PS/PDVlerësimi programor i varfërisë 2008 98 Qev //Don/IDA/Pub KG/PS/PD

Të planifikuara

Vlerësimi programor i varfërisë 2009 95 Qev //Don/IDA/Pub KG/PS/PDRishikimi programor i shpenzimeve publike 2009 100 Qev //Don/IDA/Pub KG/PS/PD

a. Qeveria, donatori, IDA, shpërndarja publike.b. Gjenerimi i njohurive, debate publik, zgjidhja e problemeve.

CAS Shtojca B4 – Përmbledhje e shërbimeve johuadhënëse -

Shto

jca

5 –

Port

ofol

io e

pun

ës së

IDA

Proj

ekte

t e m

byllu

ra

16

IBR

D/ID

A *

To

tal t

ë pa

guar

a (A

ktiv

e)

4.4

7

Pre

j të

cila

ve ja

në s

hpag

uar

0.0

0 To

tal t

ë pa

guar

a (të

mby

llura

) 1

6.03

Pre

j të

cila

ve ja

në s

hpag

uar

0.0

0 To

tal t

ë pa

guar

a (A

ktiv

e +

mby

llura

) 2

0.50

Pre

j të

cila

ve ja

në s

hpag

uar

0.0

0

Tota

l të

papa

guar

a (A

ktiv

e)

35.

61

Tota

l të

papa

guar

a (m

byllu

ra)

0.0

0 To

tal t

ë pa

pagu

ara

(Akt

ive

+ m

byllu

ra) 3

5.61

Proj

ekte

t akt

ive

ID e

pro

jekt

it Em

ri i p

roje

ktit

Obj

ektiv

at .

zhvi

llim

ore

Përp

arim

i .

në z

batim

Viti

fiska

lID

Apa

pagu

ara.

Orig

jFr

m R

ish

P102

165

Grip

i i s

hpez

ëve

- XK

SS

2007

33.

11

P088

045

BU

S E

NV

TA

MS

MS

2005

76.

62.

6P0

9618

1 P

astri

mi &

bon

ifiki

mi i

tokë

sS

S20

0610

.510

.70.

4P0

7867

4 E

CO

N P

OL/

PU

B E

XP M

GM

TM

SM

U20

055.

53.

93

1.6

P088

865

AT3

në

sekt

orin

e e

nerg

jisë

SS

2005

2.5

0.6

0.5

P097

635

AT

në rr

ymë

nga

linjit

i M

SM

S20

0710

.510

.71.

51.

2R

ezul

tati

i për

gjith

shëm

39

35.6

92.

8

dhe

aktu

ale

a/

Dal

limi n

ë m

es të

Page

sa të

prit

ura

Not

imi i

mbi

këqy

rjes

Kos

ovë

RSP

i ka

luar

Që

nga

data

10/

25/2

007

CA

S Sh

tojc

a B

8 -

Port

folio

e p

unëv

e (IB

RD

/IDA

dhe

Gra

ntet

)

22

wb2

0185

6 P:

\KO

SOV

O\C

TRY

UN

IT\C

AS\

ISN

200

7\K

osov

o IS

N F

inal

Rev

iew

(dra

ft) O

ctob

er 2

9 - 2

007.

doc

10/2

9/20

07 5

:15:

00 P

M

23