1. Dr Nenad Lalić, vanredni profesor, uža naučna oblast Menadžment, Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta; Univerziteta u Istočnom Sarajevu - Pale, predsjednik

2. Dr Miladin Jovičić, vanredni profesor, uža naučna oblast Menadžment, Fakultet poslovne ekonomije Bijeljina; Univerziteta u Istočnom Sarajevu, član

3. Dr Goran Popović, vanredni profesor, uža naučna oblast Međunarodna ekonomija, nastavni predmet Ekonomika Evropske unije, Ekonomski fakultet Univerziteta u Banja Luci, član.

Univerzitet u Istočnom SarajevuFAKULTET POSLOVNE EKONOMIJE

Naučno-nastavno vijećeBIJELJINA

Odlukom Naučno-nastavnog vijeća Fakulteta poslovne ekonomije br.1080-02/15 od 08.12.2015. godine u Bijeljini, imenovani smo u Komisiju za ocjenu podobnosti teme i kandidata mr Andrijane Mrkaić Ateljević, dipl.ek., pod nazivom „Uticaj standarda EU na konkurentnost i održivost razvoja turizma u BiH“.

Nakon što smo primili i proučili kompletan materijal predmetne prijave, konstatovali smo da su ispunjeni svi formalni uslovi za prijavu doktorske disertacije. Takođe, pristupili smo ocjeni kvalifikovanosti kandidata i podobnosti predložene teme doktorske disertacije te, po izvršenoj analizi predmetne prijave doktorske disertacije u skladu sa članom 5. Pravilnika o sticanju naučnog stepena doktor nauka („doktorat po starom“) prečišćeni tekst od 04.07.2012. godine, podnosimo sljedeći

I Z V J E Š T A J

o podobnosti kandidata i teme doktorske disertacije

1. Biografski podaci 

Andrijana Mrkaić Ateljević je rođena 02.09.1986. godine u Trebinju, RS/BiH. Osnovnu i srednju školu završila je u Trebinju. Fakultet poslovne ekonomije u Bijeljini upisala je 2005. godine, a diplomirala 2009. godine. Na Univerzitetu u Istočnom Sarajevu, na Ekonomskom fakultetu Pale u julu 2013. godine stekla je zvanje magistra ekonomskih nauka. Naziv magistarske teze je: “Brendiranje i društveno odgovorno poslovanje kao načini revitalizacije turističke destinacije“, mentor prof. dr Branko Rakita.

2. Stručna biografija

U toku studiranja kandidatkinja je radila na Fakultetu poslovne ekonomije, u statusu demonstratora i to iz predmeta „Biznis matematika“ u trajanju od jednog semestra. Po završetku fakulteta, u oktobru 2009. godine zaposlila se na Visokoj školi za turizam i hotelijerstvo u Trebinju, prvo kao stručni saradnik, a kasnije i kao asistent na predmetima: Marketing u turizmu i hotelijerstvu, Tržišno

1

komuniciranje u turizmu i hotelijerstvu, Ekonomija za menadžere, Menadžment turističkih destinacija. Trenutno je u aktivnom radnom odnosu, sa šest godina radnog staža, u statusu predavača na gore navedenim predmetima.

3. Objavljeni radovi

Naučni radovi:1. Mrkaić, Atelјević, A., „Brendiranje turističke destinacije“, Zbornik radova Ekonomskog

fakulteta Pale, 2012., br.6, str.503-513, ISSN: 1840-3557.2. Mrkaić, Atelјević, A., „Društveno odgovorni marketing kao imperativ savremenog

poslovanja“, Novi ekonomist ,Fakultet poslovne ekonomije Bijeljina, godina VIII, broj 16, str.118.

3. Mrkaić, Atelјević, A., „Analiza konkurentnosti turističke destinacije“, časopis BH ekonomski forum, Ekonomski fakultet Zenica, br.VI, 2015.

4. Mrkaić, Atelјević, A., „Konkurentska i komparativna prednosт turističke destinacije“, časopis Ekonomski vidici, br.1, Drušтvo ekonomista Beograda, str.53-64, UDK:33, ISSN:0354-9135.

5. Mrkaić, Atelјević, A., „Mogućnosti turističke adaptacije Banjsko-rudinske regije“,časopis Ljetopis Banjana i Rudina, br.1., Udruženje Banjana i i Rudinjana „Vladika Sava Kosanović“, Nikšić, str.157.

Knjige: 1. Koautor knjige: „Upravljanje realnim investicijama u hotelijerstvu“, dr Milimir Lojović,

mr Andrijana Mrkaić Ateljević, Visoka škola za turizam i hotelijerstvo,udžbenik za studente, ISBN 978-99955-685-3-5 .

Učešće na projektima:1. „Bileća Grad Jezero“, projekat kompanije Domino Resorts Bileća, stručni saradnik na

izradi elaborata ekonomske opravdanosti projekta, 2012. Učešće na naučnim i stručnim skupovima:

1. „Brend i imidž destinacija na području bivše Jugoslavije“, Rad za konferenciju Dani turizma, preduzetništva i gastronomije, Jahorina 2013. godine.

Mentorstvo:

Mentorsko iskustvo kandidata je bazirano na konsultacijama, sugestijama i usmjeravanju studenata Visoke škole za turizam i hotelijerstvo prilikom izrade diplomskih radova, iz uže naučne oblasti Menadžment i Marketing. Bila je mentor na ukupno 24 diplomska rada.

4. Analiza važnijih radova 1) „Društveno odgovorni marketing kao imperativ savremenog poslovanja“, časopis Novi ekonomist, Fakultet poslovne ekonomije Bijeljina. Rad analizira perspektive društveno odgovornog poslovanja na tržištu Bosne i Hercegovine, kao i uspostavljene koncepte odgovornosti prema društvenoj zajednici. Suština rada leži u implementaciji teorijskih saznanja o društveno odgovornom marketingu, koja predstavljaju bazičnu osnovu za društveno ekonomsku ravnotežu praćenu moralnim principima i etičkim ponašanjem svih učesnika društvene zajednice. Ovaj rad ukazuje na značaj koji društveno odgovorni marketing ima za okolinu, društvo i same preduzetnike,

2

i naglašava da je za uspješnu ugradnju koncepta potrebno promijeniti indiferentne stavove društva i ekonomskih subjekata prema društvenoj odgovornosti. 2) “Konkurentska i komparativna prednost turističke destinacije” časopis Ekonomski vidici br.1/2015, Društvo ekonomista Beograda. U ovom radu kandidatkinja istražuje elementarne karakteristike konkurentnosti, pri čemu posebnu pažnju posvećuje indeksima konkurentnosti kojima se mjere faktori i politike koje omogućavaju razvoj sektora putovanja i turizma u različitim zemljama. Turizam novog doba traži jedinstven i prepoznatljiv turistički proizvod, konstantna unapređenja turističke ponude te istodobno očuvanje autohtonih elemenata. Upravo zbog toga dolazi do zaoštravanja odnosa među konkurentskim zemljama za osvajanje tržišne pozicije pa je potrebno kontinuirano analiziranje i praćenje indikatora konkurentnosti turističkih destinacija. 3) “Brend i imidž destinacija na području bivše Jugoslavije” rad za konferenciju Dani turizma, preduzetništva i gastronomije, Jahorina 2013. godine. Rad koji prikazuje kako se brendiranje kao proces koji identifikuje destinacije, a turistima omogućava da naprave dobar izbor između različitih alternativa, uklapa u marketing koncepcije primjenjene na području regiona bivše Jugoslavije. Sve turističke atraktivnosti kojima raspolažu ove destinacije, a ima ih mnogo, brendiranjem se još više izražavaju, jer se putem brenda koordinira čitav niz marketing aktivnosti, sa ciljem izgradnje vrijednosti i ispunjenja očekivanja turista. Brendiranje u turizmu je dinamična kategorija koja se nalazi u neprestanoj evoluciji što zahtijeva kvalitetnije upravljanje brendom, jačanje i revitalizaciju brenda, ali najčešći problem zemalja ovog regiona je neodlučnost u pogledu implementacije i kreiranja strategija koje su od krucijalnog značaja za turizam. U radu je dat kratak prikaz brenda i imidža zemalja ovog regiona, ali dovoljan da se zaključi u kakvom stanju se nalazi turistički brend bivše Jugoslavije.

5. Ocjena podobnosti i aktuelnosti teme

Turizam se u drugoj polovini 20. vijeka pokazao kao privredna grana, koja ima vrlo visok trend rasta, koja više nije samo simbol odmora i rekreacije, već izrazito profitabilna djelatnost bazirana na valorizaciji antropogenih i prirodnih resursa kojima raspolažu destinacije. Kao i u ostalim privrednim djelatnostima, i u turizmu je prisutna neravnomjerna alokacija turističkih kretanja, koja je prije svega bazirana na neuravnoteženom ekonomskom razvoju svjetskih destinacija, i nedovoljnoj adaptaciji ključnih atrakcija koje te destinacije posjeduju. Evropski turizam, kao dio globalnog turizma, u skorije vrijeme zauzima dobru poziciju u turističkim kretanjima, a Evropska komisija, u saradnji s državama članicama i udruženjima koje predstavljaju sektor turizma, uložila je znatne napore u sprovođenju niza aktivnosti namijenjenih za jačanje evropskog turizma i ostvarivanje njegove veće konkurentnosti što može imati pozitivne efekte na turističko tržište naše zemlje. Prema naučnim istraživanjima razvoja turizma u Evropi, proizlazi da je Evropa 1992. godine ostvarila do tada najveći stepen razvijenosti turizma, jer je te godine više od 300 miliona Evropljana učestvovalo u međunarodnom turističkom prometu, što je oko 61% ukupnog svjetskog turističkog prometa, a mjereno kroz ostvarena finansijska sredstva od turizma, Evropa učestvuje s više od 50,1%1. Većina zemalja okupljenih unutar EU predstavlja, u svjetskim razmjerima, vodeća receptivna, pa i emitivna turistička tržišta. Čak se njih 11 pozicionira među vodećih 40 receptivnih zemalja svijeta prema dolascima i 13 prema prihodima2. Prema izdacima za

1 Vuković Ivan.Međunarodna ekonomija i turizam.Zagreb, 2000.god.Str. 192.2 ibid.

3

turistička putovanja među vodeće emitivne zemlje svrstava ih se 14. Turizam je zbog svoje ekonomske važnosti potrebno posmatrati kao ključni dio ekonomske politike određene zemlje, a zapravo na takav način je turizam implementiran u politiku EU, i igra značajnu ulogu u postizanju opštih ciljeva, u pogledu zaposlenosti i politike rasta. U EU turistički sektor u užem smislu (tradicionalni pružaoci usluga putovanja i turističkih usluga) obuhvata 1,8 miliona preduzeća, uglavnom malih i srednjih (MSP). Doprinos turizma BDP-u je 5 %, a zapošljava 5,2 % aktivnog stanovništva (što znači oko 9,7 miliona ljudi). Uzmu li se u obzir uske veze s drugim ekonomskim sektorima, taj je doprinos još veći (10 % bruto društvenog proizvoda (BDP) i 12 % ukupnog broja zaposlenih). Zapravo se po važnosti radi o trećoj društveno-ekonomskoj djelatnosti Unije3. Uvažavajući ovakve informacije, postoje realne šanse da Bosna i Hercegovina postigne približan procenat zaposlenosti i nivo BDP, koji bi bili bazirani na turističkoj djelatnosti, jer posjeduje snažnu atrakcijsku osnovu od koje u velikoj mjeri zavisi turistički napredak.

Tokom godina, EU je bila u stanju postaviti temelje za evropsku turističku politiku, ističući one faktore koji određuju uspješnije upravljanje turizmom, ali uvijek uzimajući u obzir potrebu za održivi razvoj. Upravo ta dva, kauzalno povezana faktora – konkurentnost i održivost ističu aktuelnost teme doktorske disertacije, koja će se posebno razraditi na primjeru Bosne i Hercegovine, države potencijalne članice Evropske unije. Da bi se efekti ovih fenomena decidnije sagledali, u radu će se određena pažnja posvetiti institucionalno-pravnom motivisanju turizma BiH od strane EU, uvažavajući praktično dokazane modele konkurentnosti, i postulate održivosti destinacija. Aktuelno pitanje koje se često postavlja je kako iskoristiti konkurentnu prednost prirodno-antropogenih potencijala BiH, sprovesti reformske procese i ubrzati ekonomsko prilagođavanje, jer bez toga BiH kao destinacija nije privlačna ni za turiste, ni za investitore.

U radu će posebno biti analiziran konkurentski krug, tj. zemlje koje nude isti ili sličan turistički proizvod kakav posjeduje BiH (Hrvatska, Crna Gora, Srbija i ostale zemlje iz okruženja), a koji predstavljaju referentni okvir za upoređivanje turističkih atraktivnosti. Konkurentnost je postala prirodni zakon moderne ekonomije, ona se sve više posmatra na različitim nivoima: nacionalnom, regionalnom, lokalnom nivou i sa više različitih stanovišta. Tako da se gradovi i regije suočavaju sa rastućim konkurentskim pritiscima, što pokreće mnoga pitanja o tome zašto je neka destinacija konkurentnija, i kako odgovoriti izazovima globalne konkurencije.

Zbog sve intenzivnijeg razvoja turizma i sve većeg broja zemalja i regija koje se uključuju u turističke tokove, uključujući tu i zemlje zapadnog Balkana, nedopustivo je razvoj turizma prepustiti slučaju, stihiji i isključivoj volji tržišta, na šta nas upozoravaju i neka negativna iskustva u pojedinim zemljama i regijama, gde je došlo do nekontrolisanog razvoja turizma, što je ponekad imalo za posledicu i narušavanje životne sredine.

Iako se radi o aktuenoj temi na polju turističkog djelovanja, ipak u domaćoj, pogotovo BiH literaturi postoji nedostatak istraživačkih informacija iz određenih domena, koje će kandidatkinja u radu pokušati da proširi. Pitanje konkurentnosti i održivosti shvatiće se ozbiljnije ukoliko na tržištu budu dostupni radovi koji objašnjavaju primjenu statističko-marketinških i konceptualno-empirijskih modela na ovom polju, i u tu svrhu poslužiće izrada ove disertacije. Aktuelne analize kao što su SWOT, PEST, VICE i druge primjeniće se na trenutno stanje BiH turizma, iz čega će

3 http://www.europarl.europa.eu/ftu/pdf/hr/FTU_5.6.13.pdf, preuzeto 16.10.2015.4

kandidatkinja nastojati da izvuče određene zaključke i naglasi značaj planskog pristupa upravljanju turističkom politikom.

Postoji potreba da se statistički modeli implementiraju na analizu turističkih odnosa BiH i EU, uvažavajući i ekonomski gravitacioni model koji je baziran na metodologiji regresione i korelacione analize, putem kojih će kandidatkinja objasniti uticaj nezavisno promjenljive (EU) na zavisno promjenljivu (BiH).

6. Predmet i cilj istraživanja

Turistička djelatnost je u 21. vijeku postala dominantan izvor blagostanja u mnogim zemljama, i kao oblik nevidljivog izvoza proizvodi nove vrste aranžmana, nove strategije poslovanja, nove destinacije, pa s obzirom na to turizam se mora shvatiti kao progresivna i dinamična kategorija koja iziskuje pažljivo analiziranje svih faktora koji utiču na njega i koordinirano upravljanje tom djelatnošću. Uzimajući u obzir činjenicu približavanja BiH Evropskoj Uniji, tržištu od 500 miliona stanovnika, koje istovremeno predstavlja izazov i odgovornost, sasvim je jasno zašto je Evropa velika šansa, ne samo kao tržište, nego i kao podrška BiH turizmu. Jedan od preduslova za prijem u članstvo EU jeste dostizanje odgovarajućeg nivoa konkurentnosti i održivosti upravljanja turističkom politikom, pa se u ovoj doktorskoj disertaciji akcenat stavlja upravo na iznalaženje načina za unapređenje turističke politike BiH. Dinamiziranje razvoja turističke politike BiH posmatraće se kroz ispunjenost određenih uslova predviđenih Lisabonskom strategijom i Strategijom Evropa 2020, koje su kreirane upravo sa ciljem povećanja ekonomske konkurentnosti i transparentnosti. Uvid u stanje BiH turizma kandidatkinja će pružiti putem analize empirijskih modela konkurentnosti, baziranih na indeksima i indikatorima koji ocjenjuju turistička kretanja i ispunjenost određenih uslova. Opšti osvrt na legislativu EU iz oblasti turizma pružiće osnovne informacije o institucionalnim rješenjima EU kada je je u pitanju turistička djelatnost, a koje zahtijevaju reformisanje BiH turističkog tržišta.

Primjena standarda EU iz oblasti turizma olakšaće upravljanje BiH turizmom uz mogućnost konkurisanja na različite programe evropskih fondova koji povećavaju konkurentnost našeg turizma. Kandidatkinja će kroz izradu disertacije dati sistematičan pregled aktuelnih programa evropskih fondova koji podržavaju rast i razvoj turizma, krećući se od programa za podsticanje konkurentnosti do programa za podsticanje održivosti turizma. Turizam bi se kao progresivna djelatnost trebao staviti na mjesto jednog od pokretača privrednog razvoja, istovremeno naglašavajući potrebu da se očuva identitet BiH kao destinacije, što je moguće jedino uz poštovanje postulata održivog turizma, kako od strane turista, tako i od strane domicililnog stanovništva. Iz tog konteksta se može izvući i osnovni istraživački problem ove doktorske disertacije koja se može konkretizovati pitanjem: Kako profilisati buduću turističku ponudu BiH uvažavajući standarde i direktive EU, vezane za ovu privrednu oblast? U radu će se analizirati postojeći modele konceptualno teorijskog karaktera, kao i empirijski koji predstavljaju osnovu za sagledavanje konkurentnosti i komparativnih vrijednosti, a sve to doprinosi boljem razumijevanju problematike turističkog napretka BiH. Ova pitanja će biti razmatrana kroz analizu indikatora konkurentnosti i održivosti, analizu planskog aspekta upravljanja turističkom destinacijom BiH, sve u funkciji predlaganja konkurentskog profila BiH kao destinacije koja ima namjeru da bude sastavni dio Evrposke unije.

Predmet istraživanja rada na temu Uticaj standarda EU na konkurentnost i održivost razvoja turizma u BiH, zasnovani su na kombinaciji podataka i informacija prikupljenih putem

5

preliminarne faze istraživanja, metodom eksploratornog istraživanja. S obzirom da su konkurentnost i održivost turizma društveno-ekonomske pojave dinamične strukture, sklone promjenama i varijacijama, njihova analiza zahtijeva selekciju svih činilaca koji postaju empirijski otvorena pitanja, a iznalaženje odgovora na njih jeste predmet ovog rada. U ta pitanja ubrajamo prije svega: Da li BiH ima potencijala i želi li da bude isključivo emitivno turističko tržište EU? Kako EU stimuliše razvoj turizma BiH? Na kom nivou se nalaze ekološka održivost turizma i konkurentnost BiH turizma, i njihov uticaj na privredni rast i razvoj? Koji je nivo razvoja javno-privatnog partnerstva unutar BiH? Upravljanje investicionim aktivnostima kao imperativ unapređenja konkurentnosti turizma BiH?

Takođe, i cilj ove doktorske disertacije se oslanja na gore navedena pitanja. Posmatrajući šire, naučni cilj rada je da se pokaže stepen konkurentnosti i održivosti turističke ponude BiH, stepen investicija unutar domaćeg tržišta koje unapređuju BiH kao destinaciju, kao i da se analiziraju modeli upravljanja konkurentskim prednostima i nedostacima putem statističkih analiza baziranih na pronalaženju veze u odnosu EU i BiH, a koji se primjenjuju u razvijenim zemljama svijeta (EU). Takođe, potrebno je predložiti strateške odredice budućeg turističkog profila i lanaca vrijednosti BiH, uvažavajući smjernice EU koje olakšavaju uspostavljanje prosperiteta i dugoročnog razvoja. Potrebna je analiza mogućnosti planiranja turističke politike BiH, pa se upravo zbog toga, kao cilj treba postaviti i ocjena mogućih rezultata za tri scenarija upravljanja turizmom BiH: status quo, masovni turizam i razvoj održivog i konkurentnog turizma.

Društveni cilj doktorske disertacije takođe je veoma značajno naglasiti zato što on odražava društvenu opravdanost rada, i njegov doprinos ekonomskim subjektima turističke privrede da pravilno sagledaju problematiku unapređenja cjelokupne turističke politike, i implementiraju modele upravljanja destinacijom, koji su dominantni na tržištu EU.

7. Hipoteze doktorske disertacije

Turizam kao društveno-ekonomska pojava ubrzanim tempom prerasta u masovnu društvenu pojavu koja implementacijom odgovarajućih mjera i standarda nastoji izmiriti često suprotstavljene interesne grupe. Evropska unija, kao jedna od vodećih turističkih integracija, danas određuje pravce kretanja za mnoge privredne grane, pa tako i turizam. U ulozi moderatora približava različite interese južnih receptivnih zemalja (primarni rast turizma) s interesima sjevernih emitivnih zemalja (izbjegavanje štetnih posljedica po okolinu, poštovanje kulturnog naslijeđa, kvalitata usluga) putem zajedničke turističke politike. U grupi tih zemalja koje se bore za primarni rast turizma nalazi se i Bosna i Hercegovina, koja bi uz strukturalnu, pravnu, i finansijsku pomoć Evropske unije mogla ostvariti zapažene rezultate u pogledu turističkog napretka, ali i napretka na drugim poljima koja imaju kauzalnu (uzročno-posljedičnu) vezu sa turizmom. Ovom doktorskom disertacijom se želi ispitati uticaj standarda Evropske unije iz oblasti turističke politike na ekonomsko i društveno napredovanje Bosne i Hercegovine, kao potencijalne zemlje članice. Imajući u vidu gore navedeno, te predmet i ciljeve istraživanja, može se formulisati glavna radna hipoteza na sljedeći način:

N0: BiH će usvajajući i primjenjujući standarde razvoja turizma u EU stvoriti bolje pretpostavke za poboljšanje turističkih performansi, povećanje konkurentnosti i održivosti, što će se neminovno odraziti i na jačanje ekonomskog potencijala zemlje.

Temeljna radna hipoteza je složena i zahtijeva sagledavanje niza faktora, manifestovanih kroz zavisne i nezavisne varijable, pa je potrebno dodati pomoćne hipoteze čijim se dokazivanjem dokazuju i pojedini segmenti glavne hipoteze.

6

Pomoćne hipoteze su:

Veća konkurentnost i održivost turizma utiče na rast prihoda i zaposlenosti u BiH.

U BiH postoji potreba harmonizacije sa legislativom EU iz ove oblasti.

Partnerstvo sa EU, investicije i klasterizacija u oblasti turizma unapređuju spoljnotrgovinski bilans BiH.

Planski pristup kreiranju turističke politike Bosne i Hercegovine može joj osigurati stratešku konkurentsku prednost i mogućnost za dugoročni razvoj turizma.

8. Metode koje će se koristiti

U procesu izrade doktorske disertacije, kandidat je postavio osnovne naučne metode, koje su primjenjive u ekonomskim naukama. Metodologija rada obuhvata pojašnjenje, koje će slijediti logičan put, koji treba da dovede do spoznaje o predmetu istraživanja, izvorima i načinima obrade prikupljenih podataka.

Dizajn istraživanja: Dizajn istraživanja u doktorskoj disertaciji sastoji se iz: istraživačkog pristupa i istraživačkih taktika. Istraživački pristup se zasniva na eksploratornom, deskriptivnom i kauzalnom istraživanju, dok se istraživačke taktike baziraju na izboru i konstrukciji indikatora koji će biti predmet analize u radu.

Metode istraživanja: Istraživanje u funkciji izrade predložene doktorske disertacije će se zasnivati na primjeni osnovnih naučno-istraživačkih metoda: deduktivna i induktivna metoda, metoda analize i sinteze, teorijska i empirijska metoda, deskriptivna metoda, metoda klasifikacije, istorijska i komparativna metoda, metoda dokazivanja i opovrgavanja, metoda generalizacije i konkretizacije, kao i statistička metoda obrade podataka.

Izvori podataka: Prilikom izrade rada koristiće se primarni i sekundarni podaci. Primarni podaci će se prikupiti istraživanjem turističkog sektora Bosne i Hercegovine, dok će izvore sekundarnih podataka na kojima će se bazirati istraživanje Evropske unije činiti različite publikacije, stručna i univerzitetska literatura, časopisi i internet izvori.

Način obrade podataka: Podaci koji su dobijeni istraživanjem će se primjenom pomenutih metoda selekcionisati. Dobijene informacije će se uređivati i klasifikovati primjenom dijalektičke metode, kao i tabeliranjem i grafičkim prikazivanjem. Obrada prikupljenih podataka podvrgnuće se analizi kroz različite statističke i matematičke metode, modele i testove. Izvršiće se analiza mjernih pojava ili procesa, i na kraju će se prezentovati rezultati istraživanja.

9. Struktura doktorske disertacije

7

Naziv disertacije: UTICAJ STANDARDA EU NA KONKURENTNOST I ODRŽIVOST RAZVOJA TURIZMA U BiH

UVOD Predmet i cilj istraživanja Istraživačke hipoteze Metodologija istraživanja

I INSTITUCIONALNI I PRAVNI ASPEKTI EVROPSKE TURISTIČKE POLITIKE1.1. Opšti osvrt na legislativu EU u oblasti turizma1.2. Institucije EU u oblasti turističke privrede i održivog razvoja1.3. Uticaj i dometi Lisabonske strategije i Strategije EU2020 na turizam EU1.4. Evropski standardi i načela za kvalitetan turizam1.5. Turističke strategije u EU i njenim članicama-kritički osvrt i poređenje1.6. Regionalni aspekti turističkih integracija u Evropi

1.6.1. Analiza mjera EU za stimulisanje regionalne konkurentnosti u turizmu

II ANALIZA I OCJENA MOGUĆNOSTI PRIMJENE MODELA KONKURENTNOSTI NA TURIZAM BiH

2.1. Problemi i izazovi konkurentnosti i održivosti u kontekstu turističkog razvoja2.1.1. Osnovne smjernice Agende za održivi i konkurentni evropski turizam 2.1.2. Osnovne dimenzije konkurentnosti i njihov uticaj na održivi razvoj destinacije

2.2. Analiza i ocjena mogućnosti primjene tradicionalnog modela ekonomske konkurentnosti -Porterovog dijamanta konkurentnosti

2.3. Analiza mogućnosti primjene ostalih konceptualno-teorijskih modela u oblasti turizma 2.3.1. Ritchie-Crouch model 2.3.2. Dwyer-Kim model 2.3.3. Heath model 2.4. Analiza mogućnosti primjene empirijskih modela – indeksa i indikatora 2.4.1. GCI indeks Svjetskog ekonomskog foruma 2.4.2. TTCI indeks Svjetskog savjeta za turizam i putovanja 2.4.3. Doing business - izvještaj o lakoći poslovanja 2.4.4. Eurobarometar – statistički servis EU o turizmu

2.5. Programi EU za konkurentni turizam- kritički osvrt 2.5.1. Cosme program 2.5.2. EU svjetsko turističko odredište br.1 - politički okvir za konkurentni turizam 2.5.3. Program EU za konkurentnost u obalnom i pomorskom turizmu 2.6. Kvantitativna analiza odnosa turističkih privreda BiH i EU primjenom gravitacionog modela

III ANALIZA I OCJENA PRIMJENE MODELA ODRŽIVOG RAZVOJA U BiH 3.1. Teorijski i metodološki okvir za istraživanje održivosti destinacije 3.2. Problem indikatora održivog razvoja i analiza stanja u BiH 3.3. Analiza mogućnosti primjene modela karakterističnih za održivi razvoj turizma 3.3.1. DPSIR model

3.3.2. VICE model održivosti implementiran na BiH

8

3.4. Analiza mjera Evropske unije za povećanje održivosti (tri stuba održivosti), i njihove reperkusije na BiH 3.5. Programi EU za održivi turizam- kritički osvrt 3.5.1. Primjena standarda ekološkog upravljanja – ISO 14000 3.5.2. Eden program 3.5.3. Via Francigena program 3.5.4. Calypso inicijativaIV AKTUELNI OBLICI UPRAVLJANJA I ULAGANJA U TURISTIČKU DESTINACIJU: stanje i

perspektive u BiH 4.1.Konceptualna razmatranja javno privatnog partnerstva u turizmu

4.2. Investicije iz EU kao imperativ unapređenja turističke konkurentnosti BiH 4.2.1. Sredstva privatnih investitora (stanje i projekcije) 4.2.2. Sredstva fondova Evropske unije za BiH (održivi i ruralni razvoj, infrastruktura, turizam i dr.) 4.2.3. Koncept strategijskog privlačenja investicija u BiH 4.3. Razvoj koncepta klastera kao šansa za privlačenje investicija 4.3.1. Stanje i projekcije klasterizacije u BiH

V PLANIRANJE KAO OPERATIVNI ELEMENT UNAPREĐENJA KONKURENTNOSTI BIH TURIZMA

5.1. Planiranje strateških odrednica razvoja turizma BiH 5.1.1. Formulisanje misije, vizije i ostalih ciljeva razvoja turizma BiH 5.2. Strategija razvoja ljudskih resursa u sektoru turizma BiH 5.2.1. Analiza tržišta rada turističkog sektora BiH 5.2.2. Razvojni problemi i prijedlozi rješenja 5.3. Analiza ključnih momenata i mogućnost planiranja razvoja turizma BiH

SWOT i PEST analiza BiH 5.3.1. Analiza portfolio matrice turističkog proizvoda BiH 5.3.2. Analiza turističkog lanca vrijednosti BiH 5.3.3. Benchmarking analiza turizma BiH i realnih konkurenata 5.3.4. Ocjena mogućih rezultata za tri scenarija upravljanja turizmom u BiH: status quo, masovni turizam i

razvoj održivog i konkurentnog turizma

ZAKLJUČAKSPISAK LITERATUREPOPIS SLIKAPOPIS GRAFIKA I TABELAKRATKA RADNA BIOGRAFIJA AUTORAPRILOZI

U uvodnom dijelu rada predstaviće se predmet i problem rada, radne i pomoćne hipoteze, ciljevi istraživanja, očekivani rezultati, i naučni doprinos rada. Planirano je da tema ove doktorske disertacije pod nazivom „Uticaj standarda EU na konkurentnost i održivost razvoja turizma u BiH“ bude razrađena u okviru pet radnih cjelina, koje će sistematski prikazati problematiku rada.

U prvom dijelu rada analiziraće se institucionalni i pravni aspekti evropske turističke politike, te dinamika i nivo razvoja turizma u EU. Daće se pregled razvoja turističke djelatnosti po zemljama članicama, sa osnovnim naznakama, i biće predstavljene postojeće integracije na ovoj

9

teritoriji iz oblasti turizma, uz komparaciju njihovog djelovanja i poslovanja. Prvi dio rada trebao bi da pruži uvid i u postojeće mjere EU za stimulisanje regionalne konkurentnosti, i turističke djelatnosti na području jugositočne Evrope, s obzirom da je Evropska komisija prepoznala značaj i vrijednost turističkih atrakcija na toj teritoriji, pa zato i ulaže posebne institucionalne i pravne napore kako bi se izvršila harmonizacija turističkih zakonskih okvira sa EU. Takođe, u ovom dijelu rada posmatraće se turistička djelatnost kroz fondove EU koji čine finansijsku podršku razvoju turističke privrede, ali i kroz evropske standarde za kvalitetan turizam.

Drugi dio rada donosi osvrt na modele konceptualno teorijske prirode, koji se mogu primjeniti na stanje konkurentnosti BiH turizma. Za objašnjenje konkurentskog kruga koji gravitira oko BiH poslužiće tradicionalni Porterov dijamant implementiran na Bosnu i Hercegovinu. Takođe, u sklopu ove glave analiziraće se stepen dosadašnje konkurentnosti BiH, prema globalnim i svjetski poznatim izvještajima (kao što su Globalni izvještaj konkurentnosti, izdat od strane Svjetskog ekonomskog foruma, CBI (Country brand index), NBI (national brand index) izdati od strane konsultantske kuće Future brand, regionalni izvještaji konkurentnosti BiH, indeksi Svjetskog savjeta za turizam i putovanja drugi relevantni izvještaji). Kvantitativnim metodama statističko matematičke prirode izvršiće se analiza stanja BiH turizma, uvažavajući korelacione efekte sa EU. Kvalitet i kvantitet ove glave doktorske disertacije upotpuniće programi EU za konkurentniji turizam koji definišu Evropu kao svjetsko turističko odredište br.1. Gravitacioni model ekonomije koji je baziran na metodologiji korelacione i regresione analize primjenit će se na turistički odnos BiH i EU.

Treći dio rada bavi se strategijom održivog razvoja kao elementom turističke politike, metodološkim i teorijskim okvirom za istraživanje održivog razvoja destinacije, analiziraće se problem indikatora koji pokazuju stanje socijalne, ekonomske, ekološke , tehnološke i ostalih oblika konkurentnosti, te će se izvršiti predstavljanje dijamanta konkurentnosti. Na bazi već postojećih modela održivog razvoja (VICE model) predstaviće se njihova moguća implementacija na turističku destinaciju BiH. Naglašavajući opšte interese društva i životne sredine, kandidatkinja će obrazložiti karakteristike programa EU koji se odnose na održivi turizam, kao što su Eden, Calypso i drugi. Putem integracije tri stuba održivog razvoja koji su izdati od strane EU, analiziraće se njihove reperkusije na ekonomski, ekološki i društveni razvoj BiH.

Planirano je da četvrti dio rada pruži uvid u aktuelne oblike upravljanja i ulaganja u turističku destinaciju pa će se u skladu sa tim analizirati segmenti javno-privatnog partnerstva u BiH, njegova zastupljenost, pravni okviri i zakonodavni akti koji regulišu partnerstva, ali uz naglašavanje značaja društveno odgovornog investiranja. Dakle, ovaj dio rada daće analizu stanja i projekcija društveno odgovornog investiranja, razmatrajući sredstva koja dolaze od strane privatnih investitora, ali i sredstva fondova EU. Razgraničiće se pojmovi klastera i investicija, uz navođenje primjera dobre prakse iz okruženja i same BiH. Takođe, ukazaće se na koji način klasterizacija u turizmu doprinosi konkurentnosti, i zašto je svjetski teoretičari preporučuju. Da bi se stvorila jasna slika o stanju kvaliteta turizma BiH potrebno je izvršiti mjerenje kvaliteta putem integrisanog menadžmenta kvaliteta, koji se implementira u velikom broju emitentnih turističkih destinacija.

U petom dijelu rada najviše pažnje posvetiće se savremenim aspektima planiranja koji predstavljaju operativne elemente turističke politike. Planiranje turističke politike BiH podrazumijeva niz aktivnosti koje će unaprijediti turistički razvoj BiH, a bazirane su na valorizaciji atraktivnosti i

10

analizi mogućnosti primjenom aktuelnih metoda analiziranja: SWOT, PEST, benchmarking tehnika, analiza destinacijskog lanca vrijednosti BiH. Ove analize biće upotpunjene i analizom tržišta rada u sektoru turizma, koja će se sprovesti na temelju podataka Zavoda za zapošljavanje, istraživanja mišljenja poslodavaca, i analizom relevantnih globalnih trendova. Takva analiza će predstavljati pilot projekat koji se kasnije uz odgovarajuće korekcije može modifikovati i zvanično iskoristiti, što je i krajnji cilj ove doktorske disertacije. Ovaj dio rada trebao bi da pruži egzaktne podatke o trenutnom društveno-ekonomskom stanju i demografskim trendovima koji imaju uticaja na turistički sektor BiH. Problematici utvrđivanja konkurentnosti turističke destinacije potrebno je pristupiti na način koji će omogućavati proaktivnu destinacijsku politiku i postupno unapređivanje konkurentske sposobnosti, uz formulisanje ključnih strateških odredica potrebnih za dinamiziranje turizma. Takođe, u sklopu poslednje glave ove disertacije planirano je postaviti prijedlog budućeg konkurentskog profila BiH, uz navođenje prioritetnih oblika razvoja turizma i ocjenu mogućih rezultata za tri scenarija upravljanja turizmom: status quo, masovni turizam i razvoj održivog i konkurentnog turizma.

U zaključku će se predstaviti postignuti rezultati u radu, u obliku rezimea dokazane hipoteze i sinteza mišljenja i zaključaka spoznatih tokom pripreme i izrade odabrane teme. Izvršiće se koncizna i jasna sistematizacija postignutih rezultata i problema koji su se pojavili tokom istraživanja, uz iznalaženje zaključaka. Takođe, pružiće se kritički osvrt na ključne momente i mogućnosti planiranja razvoja turizma u Bosni i Hercegovini.

10. Očekivani rezultati doktorske disertacije

Naučni doprinos i opravdanost rada ogleda se u boljem razumjevanju značaja evropske turističke politike za unapređenje turizma BiH, ali i u proširenju stečenih saznanja o predmetu disertacije. Dakle, kroz izradu doktorske teze očekuje se da će se doći do novih naučnih saznanja analizama, testiranjima, i mjerenjima koji će predstavljati naučni doprinos u oblasti menadžmenta u turizmu. Takođe, rad će identifikovati neke prednosti koje bi BiH ostvarila implementacijom mjera evropske turitičke politike.

Predložena tema doktorske disertacije doprinosi i boljem razumjevanju ekonomske stvarnosti, kao i poboljšanju sistema upravljanja koji bi za rezultat trebao imati veći stepen konkurentnosti i održivosti destinacije. Turizam može postati žrtva vlastitog uspjeha ako se ne razvija u održivom smjeru. Biodiverzitet, funkcionisanje ekosistema, prirodni resursi i neobnovljiva kulturna baština mogu biti ugroženi nekontrolisanim turističkim razvojem. Ekonomska, društvena i ekološka održivost je ključni faktor za konkurentnost destinacija, dobrobit njihove populacije te razvoj zapošljavanja i očuvanje prirodnih i kulturnih atrakcija. Upravo primjenom standarda Evropske unije koji se odnose na gore navedena stanja, Bosna i Hercegovina ima priliku da ostvari održiv i konkurentan turistički razvoj, koji bi doveo do opšteg ekonomskog i društvenog blagostanja.

Istraživanja koja će biti provedena u ovoj disertaciji trebalo bi da pokažu da li je evropski sistem upravljanja turizmom primjenjljiv na Bosnu i Hercegovinu, i u kojoj mjeri, te da li će njegova implementacija doprinjeti stvaranju prednosti koje će obezbjediti povećanje efikasnosti, sigurnosti, pouzdanosti i kvaliteta poslovanja, kao i stvaranju uslova za povećanje konkurentnosti. Predloženi koncept doktorske disertacije analiziraće i širok raspon interesnih grupa, partnerstava i političkih mjera na kojima počiva turizam.

11

11. Pregled nivoa naučnih dostignuća u području istraživanja

Empirijska podloga ove doktorske disertacije zasnivaće se na prikupljanju prethodnih saznanja i informacija radi preciznijeg definisanja predmeta, problema vezanih za predmet, kao i faktora koji ga uslovljaju, tako da polaznu tačku predstavljaju izvori informacija do kojih se došlo na bazi eksploratornog istraživanja. Potrebno je stvoriti kontinuum između tematike ovoga rada i drugih srodnih radova, koji mogu produktivno djelovati na izradu doktorske disertacije.

Dakle, polazna osnova za razmatranje problematike upravljanja turističkom politikom BiH kao potencijalnom članicom EU su Lisabonska strategija i Strategija EU 2020. Prilikom kreiranja Strategije EU 2020. u obzir su uzeta iskustva iz Lisabonske strategije za rast i radna mjesta koja je pokrenuta 2000., obnovljena 2005., a bila na snazi do 2010. godine. Obe strategije imaju za cilj postizanje održive budućnosti i otklanjanje strukturnih slabosti iz svih djelatnosti. Osim za ove strategije, rad će pružiti kritički osvrt na nacionalnu strategiju turizma BiH, kao i na entitetske strategije.

Pregledom evropskog registra zakonskih odredbi Evropske unije, EURLEX-a, uočljivo je niz direktiva i uredbi koje se odnose, odnosno imaju direktan i indirektan uticaj na turizam:  Uredba (EU) br. 692/2011 Evropskog parlamenta i Vijeća od 06. jula 2011. o evropskim statistikama o turizmu i o stavljaju izvan snage Direktive Vijeća 95/57/EZ;  Direktiva br. 90/314/EEZ Vijeća od 13. juna 1990. godine o paket-putovanjima, paket-odmorima i paket-turama;  Uredba (EZ-a) br. 261/2004 Evropskog parlamenta i Vijeća od 11. februara 2004. kojom se utvrđuju opšta pravila odštete i pomoći putnicima u slučaju uskraćenog ukrcaja i otkazivanja ili dužeg kašnjenja leta u polasku te kojom se ukida Uredba (EEZ-a) br. 295/91; Direktiva o uslugama na unutrašnjem tržištu (2006/123/EZ)-potrošačke usluge i u oblasti turizma i primjenjivost evropskih standarda za kvalitet usluga u turizmu, posebno u hotelijerstvu; Direktiva 2004/35/CE Evropskog parlamenta i Vijeća od 21. aprila 2004. godine o okolišnoj odgovornosti u pogledu prevencije i popravka okolišne štete. Ove uredbe i direktive predstavljaju kvalitetnu pravnu i institucionalnu podlogu za analiziranje sektora turizma. Takođe, pored direktiva od krucijalnog značaja su evropski standardi i načela koji proklamuju kvalitetan turizam, te programi koji predstavljaju pravno-političke okvire za jačanje konkurentnosti i održivog razvoja, kao što su: Cosme, Eden, Calypso i drugi.

Od velikog značaja su i priručnici koji se izdaju od strane Evropske komisije koji se odnose na finansiranje u sektoru turizma jer će dati doprinos objašnjenju četvrte glave ove doktorske disertacije, koja se odnosi na perspektive upravljanja finansijskim ulaganjima u turizam BiH. Među značajnijima su: Priručnik za finansiranje EU za sektor turizma 2014. godine, Finalni izvještaj o održivom turizmu izdat od strane Evropske komisije, kao i nacionalne strategije na nivou BiH, Strategija razvoja BiH 2010-2014. godine (Direkcija za ekonomsko planiranje), Izvještaj BiH za Svjetski samit o održivom turizmu 2002. godine, Konkurentnost BiH 2014-2015. godine izdat od strane Federalnog zavoda za programiranje razvoja. Statistički izvještaji o turističkim kretanjima unutar BiH predstavljaju dobru podlogu za analizu dolazaka i noćenja turista, čijim se kontinuiranim praćenjem može donijeti zaključak o stanju konkurentnosti BiH turizma, i mogu se pronaći korelacione veze u turističkom odnosu EU i BiH.

12

Takođe, pored evropskih izvora veliki doprinos u pojašnjenju ove tematike daju i institucije globalnog karaktera, koje donose zvanične izvještaje o konkurentnosti i održivosti turizma, u kojima se mogu naći podaci o Bosni i Hercegovini, a među najznačajnijima su: World bank report- “Doing business BiH- Ekonomski profil 2015. godine” izdat od strane Svjetske banke, koji posmatra i analizira lakoću poslovanja u BiH kao dimenziju konkurentnosti; “Izvještaj o globalnoj konkurentnosti” izdat od strane Svjetskog ekonomskog foruma koji objavljuje opsežan pregled glavnih snaga i slabosti u velikom broju zemalja omogućavajući time prepoznavanje ključnih područja za reforme i kreiranje politika. Svjetska komisija o zaštićenim zonama izdala je 2002. godine značajan izvještaj o održivom turizmu, koji sadrži prijedloge menadžment planiranja održivog turizma u zaštićenim zonama. Svjetska turistička organizacija, odjel za održivi turizam izdaje redovno brojne publikacije savjetodavnog karaktera koje su izvor informacija o stanju održivog i odgovornog turizma u svijetu; Centar za odgovorni turizam (CREST) Trendovi i statistika, daje statističke podatke o stanju destinacija na polju održivog i odgovornog turizma. Uvid u profil turističke konkurentnosti BiH pružaju i izvještaji Svjetskog vijeća za turizam i putovanja (WTTC) koji sadrže indekse konkurentnosti određenih kategorija (cijene, okoliš, infrastruktura...) za više od 200 zemalja.

Kada je u pitanju proces uključivanja BiH u evropske tokove konkurentnog i održivog turizma, neophodna je podrška EU u smislu projekata i fondova koji će usmjeriti i olakšati finansijsko kretanje , a kao najznačajnije institucije iz te oblasti su EDEN- akronim za Evropske destinacije izvrsnosti, projekat koji podstiče modele održivog razvoja turizma kroz Evropsku zajednicu; IPA fondovi “Turizam u kontekstu projekata prekogranične saradnje”,Evropska agencija za razvoj EEA takođe redovno donosi izvještaje i publikacije o turizmu, uvažavajući sve faktore koji narušavaju održivost destinacija. Ovaj oblik literarnih izvora olakšaće razumijevanje investicionih ulaganja u sektor turizma BiH , baziranih na predpristupnim fondovima.

U radu će dominirati strana literatura u kojoj su utemeljeni konceptualno-teorijski modeli konkurentnosti i multidisciplinarni sistem menadžment upravljanja, kao npr.: Ritchie-Crouch model, Dwyer-Kim model, Heath model, integrisani menadžment kvaliteta, a marketinški i statistički aspekti konkurentnog i održivog razvoja biće analizirani na osnovu brojnih knjiga domaćih i stranih autora, između ostalih: Anholt S., Porter M., Kotler F., Levit T., Fridman J.,Krugman P., Ritchie&Crouch, Butler, Marshal A., Head K., Dwayer L., Kim C., Ohlin B., Krippendorf J., ali i domaći autori: Unković S., Popesku J., Jovičić Ž., Dragović V., Komić J., Pašalić S., Jovičić M., Kušen E., Kunst I., i brojni drugi.

Pored ovih izvora postoje literarni izvori u vidu knjiga i radova eminentnih stručnjaka ove oblasti, koje će kandidatkinja navesti u okviru Prijedloga literature.

12. Procjena potrebnog vremena za izradu disertacije

13

Uzimajući u obzir kompleksnost teze, kao i potrebno vrijeme za provođenje procesa analize i dokazivanja hipoteza, planirani vremenski okvir završetka doktorske disertacije je do 2018. godine. Prvobitno će se pristupiti prikupljanju relevantnih podataka, a zatim će se prikupljeni podaci obraditi. Tako dobijene informacije, uz adekvatnu literaturu i internet izvore, će se koristiti za izradu rada.

13. Ocjena podobnosti teme

Disertacija posjeduje naučnu i društvenu opravdanost koja se ogleda u:

- utvrđivanju relevantnih teorijsko - empirijskih saznanja iz oblasti menadžmenta sa posebnim osvrtom na turistički uticaj EU na BiH;- spoznaji o trenutnom stanju održivosti i konkurentnosti turističke politike BiH, kao i

uspostavljanju teorijskih osnova za implementaciju evropskih modela turističke politike čija bi primjena doprinjela ostvarenju održivog turizma baziranog na komparativnim prednostima i investicionim poduhvatima;

- kritičkoj ocjeni modela turističke privrede koji se primjenjuju u BIH, kao i ocjeni programa EU koji tretiraju turizam.

14. Izvori istraživanja

Istraživanja u okviru ove doktorske teze će se zasnivati na relevantnoj domaćoj i stranoj literaturi, pažljivo odabranim knjigama i časopisima, posebno iz oblasti menadžmenta i privrednog razvoja sa posebnim osvrtom na turističku djelatnost i sektor usluga. Koristiće se i internet sajtovi zvaničnih institucija. Kao bitan izvor istraživanja kandidatkinja, takođe, namjerava da koristi stručne i istraživačke publikacije (bilteni, izvještaji i sl.) kao i odgovarajuću zakonsku regulativu iz oblasti koju pokriva doktorska disertacija.

15. Podaci o komisiji

Prof. dr Nenad Lalić, vanredni profesor, uža naučna oblast Menadžment, Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta Univerziteta u Istočnom Sarajevu – Pale, doktorirao je na Fakultetu organizacionih nauka u Beogradu 2007. godine.

1. Vukmirović, N., Lalić N., Vladušić LJ., Milovanović D., „Makro mjere i mikro akcije agropreduzetništva“, druga naučno-stručna konferencija „Jahorinskiposlovni dani preduzetništva, gastronomije i turizma (JPG - PGT 2013)", 5-9. mart 2013., Jahorina.

2. Jovičić, M., Lalić N., Zupur O., „Inovativni menadžment u funkciji jačanja preduzetničke ekonomije“, Konferencija – Jahorinski poslovni dani: preduzetništva, gastronomije i turizma, 5-9. Mart 2013., Jahorina, Ekonomski fakultet Pale, ISBN: 987-9958-0912-1-6.

3. Lalić, N., „Agropreduzetništvo – biznis budućnosti Semberije i Republike Srpske“, Naučni skup,„EKONOMIJA I KRIZA, Treba li nam novi odgovor“, Ekonomski fakultet Pale, Andrićgrad, 2014. godina, ISBN: 978-99976-610-1-2.

4. Vukmirović, N., Lalić, N., Baroš, B., „Pretpostavke, modeli i efekti razvoja preduzetništva u BiH“, Izvorni naučni rad, Međunarodna naučno-stručna konferencija „Inovacije i preduzetništvo – pokretači razvoja zapošljavanja“, Zbornik radova, str. 17-34, ISBN: 978-99938-46-62-8, Banja Luka, 2014. godina.

14

5. Lalić, N., Kovačević, B., Čoprka M.,“Društvena odgovornost preduzetničko orijentisanih preduzeća i investicionih projekata u evropskoj uniji“,, III internacionalni naučni skup EKONBIZ 2015., /Ekonomija i biznis/ 18. i 19. jun 2015. godina, Bijeljina.

6. Vukmirović, N., Lalić N., Baro,š V., „Trendovi razvoja međunarodnog preduzetništva i njihov uticaj na razvoj preduzetništva u BiH“, Izvorni naučni rad, Međunarodna naučno-stručna konferencija „Inovacije i preduzetništvo – pokretači razvoja zapošljavanja“, Banja Luka, 2015.

Učešće u projektima:

1. Naziv projekta:“Upravljanje ljudskim resursima u turističkim preduzećima Republike Srpske“- Tematski projekat Ministarstvo nauke i tehnologije Republike Srpske (2013)-rukovodilac projektnog tima.

Prof. dr Miladin Jovičić, doktorirao je na Ekonomskom fakultetu u Istočnom Sarajevu 2003. godine, uža naučna oblast Menadžment. Kao vanredni profesor radi na Fakultetu poslovne ekonomije u Bijeljini i Ekonomskom fakultetu u Brčkom, Univerziteta Istočno Sarajevo.

1. Jovičić, M., Jovanović D. Upravljanje ljudskim resursima-selekcija kadrova, 17 internacionalni naučni skup-Strategijski menadžment i sistemi podrške odlučivanju u strategijskom menadžmentu, SM 2012 Subotica, ISBN 978-86-7233-304-6., COBISS.SR-ID 270807815.

2. Jovičić, M.,”Definisanje modela mjerenja uspješnosti menadžera u zemljama u tranziciji”: Acta Ekonomika -4/6, Ekonomski Fakulte Banja Luka, 2006. Godine, UDK 005.1/.32., str.163-180.

3. Jovičić, M., Menadžment-principi i funkcije,Knjiga, Univerzitet Istočno Sarajevo, Fakultet poslovne ekonomije Bijeljina 2012. godine., ISBN 978-99955-45-11-6

4. Jovičić, M. “Javno i privatno partnerstvo-šansa i izazov”, LIDER-DIREKTOR, Br.14/2010. Novi Sad, ISSN 1820-5453, UDK-005., str. 45-50.

5. Jovičić, M., Jovičić A., Javno-privatno partnerstvo kao mogućnost poboljšanja efikasnosti javnog sektora, Zbornik radova sa međunarodnog simpozijuma u Zrenjaninu, juni 2011. Godine, ISBN 978-86-7672-135-1, COBISS.SR-ID 264327431., str. 383-389.

6. Jovičić, M., Jovičić, A., Zupur,O., „Javno privatno partnerstvo i javni interes“, (17-23), Novi Ekonomist, br.13, Fakultet poslovne ekonomije Bijeljina, januar-juni 2013. Godine, UDK.334.752.658.114.2.

7. Jovičić, M., Mirna, V.; „ Koncept saradnje javnog i privatnog sektora kao potencijal za razvoj Bosne i Hercegovine“ , Međunarodni naučni skup Jahorina, Univerzitet Istočno Sarajevo i Ekonomski fakultet Zenica. 2014. godine.

8. Jovičić, M., Vukadin, M.,“ Iskustva zemalja Evropske Unije u primjeni javno privatnog partnerstva“, Novi Ekonomist, br.15, Fakultet poslovne ekonomije Bijeljina, januar-juni2014. godine, UDK.339.7.012.(4-672EU), ISSN 1840-2323, str. 19-26.

Mentor je bio na jednoj doktorskoj disertaciji, jednom magistarskom radu, na šest master radova i član nekoliko komisija za doktorske i magistarske radove. Prof. dr Goran Popović, vanredni profesor, uža naučna oblast Međunarodna ekonomija, Ekonomski fakultet Univerziteta u Banja Luci, doktorirao je iz oblasti privrednog razvoja 2004. godine na Ekonomskom fakultetu Univerziteta u Beogradu.

15

1. Popović, G., ,,Integralni ruralni razvoj-pretpostavka održivom ruralnom razvoju i održivoj ruralnoj sredini Republike Srpske“, Akademija nauka i umjetnosti Republike Srpske, Simpozijum Prostorno planiranje i životna sredina Republike Srpske, oktobar 2014, Knjiga XXXII, Banja Luka, 2015, str. 127-140, ISBN 978-99938-21-67-0.

2. Popović, G, Ibrahimbegović,M.,„Modeliranje ekonomskog rasta u Bosni i Hercegovini. Filipsova zakonomjernost i SDI“, Ekonomski vidici, Beograd, 2015, str. 357-370, ISSN 0354-9135.

3. Popović, G., Popović, J., “Output and unemployment trends in the europen union: is there the okuns regularity?”, International Conference "Economic Theory and Practise: Meeting the New Challenges", Ekonomski fakultet Univerziteta u Mostaru, Novembar, 2011, str. 127-137, ISSN 2233-0267.

Za mentora u izradi doktorske disertacije na temu:”Uticaj standarda EU na konkurentnost i održivost razvoja turizma u BiH“, predlaže se prof. dr Miladin Jovičić.

16. Kratak pregled literature

U prijavi svoje doktorske disertacije kandidatkinja Andrijana Mrkaić Ateljević je navela spisak pažlјivo odabrane, relevantne domaće i strane literature, koju će koristiti u toku istraživanja. Ovaj okvirni prikaz naučnih i stručnih izvora, na koje će se prevashodno oslanjati, obuhvata 89 bibliografskih jedinica, i brojne internet izvore što predstavlјa solidnu osnovu za ozbilјnu analizu teme za koju se opredijelila i za izvođenje odgovarajućih zaklјučaka.

1. Anholt Simon; „ Nation brands index“ s.l., s.a.2. Arnaut Edin; „ Globalizacijski procesi u turizmu“,Travnik:Fakultet poslovne ekonomije,2002.3. Bakić Ognjen; „Marketing u turizmu”, Beograd:Čigoja štampa,2005.4. Barković Ivana; Širić Marijana; „Uloga i značaj javno-privatnog partnerstva u Republici

Hrvatskoj: izabrani primeri“, Zagreb: Ekonomski vjesnik br. 23, 2010. 5. Bakan Rikard; „Menadžment turističke destinacije“,Opatija: Sveučilište u Rijeci, 2010.6. Baldwin D.A.; „The Concept of Security, Review of International Studies”, British

International Studies Association, No 23, 1997.

7. Blanke J.; Chiesa T.; „The Travel & Tourism Competittiveness Report 2011“,Geneve: World Economic Forum, 2011.

8. Bolfek Berislav; Jakšić Darija; Lončarić Biljana; „Polazišta za brendiranje Slavonije kao turističke destinacije“, Slavonski Brod: Veleučilište u Slčavonskom Brodu, 2009.

9. Braun E.; „City marketing – towards and intergrated approach“, Rotterdam, 2008.10. Butler,R.; „Sustainable tourism: A state‐of‐the‐art review”, Department of Management

Studies , University of Surrey ,2007.11. Vuković Ivan; „Međunarodna ekonomija i turizam“, Zagreb, 2000.12. Victor T. C. Middleton; „Sustainable Tourism: A Marketing Perspective”,s.l.,2008.13. Gaćinović Radoslav; „Metodološki proces u pisanju naučnog rada“, Beograd: Institut za

političke studije, 2010.

14. “Green paper on Public private partnerships and community law on public contracts and concessions”,Brussels: Commision of the European communities, 2004.

15. Diplomatski forum; „Imidž BiH“,Sarajevo: Ministarstvo vanjskih poslova, 2011.

16

16. Doing Business; “Making a Difference for Enterpreneurs”,The International Bank for Reconstruction and Development:The World Bank, 2011.

17. Duletić Vlado; „Budvanski turizam i održivi razvoj“,Budva,2011.18. Dwyer L., Kim C.; „Destination Competitiveness: Determinants and Indicators”,Current

Issues in Tourism, 2003.19. Dwyer L., Forsyth P., Rao P.;”Tourism price competitiveness and journey purpose”,Tourism

(Special issue on Competitiveness in Tourism and Hospitality),1997.20. Dwyer L., Forsyth P., Rao P.; “ The price competitiveness of travel and tourism: a

comparison of 19 destinations”, Tourism Management, 2000 .21. Đerić Aleksandar; „Kreativne industrije i konkurentnost gradova“, Beograd: Centar za

istraživanje kreativne ekonomije, 2012.

22. Đerić Branko; “Resursni potencijal privrednog rasta Republike Srpske“,Istočno Sarajevo: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva RS, 2005.

23. European Commission; “Joint Report on Social Protection and Social Inclusion”, 2010, Luxembourg: Publications Office of the European Union, 2010,

24. Eurostat- Statistical books; “Combating poverty and social exclusion- A statistical portrait of the European Union”, Luxembourg: Publications Office of the European Union, 2010.

25. Irish Government Publication; “IRELAND National Development Plan 2007-2013“, 2007.

26. Jašić Zoran; „Obrazovanje ekonomista u uvjetima globalizacije“, Zagreb: Ekonomski fakultet, 2005.

27. Jovanov Zorica; “ Pozicioniranje Srbije kao turističke destinacije na tržištu Velike Britanije“,Beograd: Univerzitet Singidunum, 2009.

28. Jovičić Dobrica; „Menadžment turističkih destinacija“,Beograd: Geografski fakultet Univerziteta u Beogradu, 2011.

29. Jovicic Dobrica; “State and perspectives of spa tourism development in Serbia.”,Beograd: Glasnik srpskog geografskog drustva, 2008.

30. Jovičić Miladin; Stavrić Božidar; Đokić A.; „Menadžment”,Bijeljina:Fakultet spoljne trgovine, 2005.

31. Jovičić Miladin; „Uloga klastera u jačanju konkurentske sposobnosti malih i srednjih preduzeća”, Poslovni konsultant, br. 7/2010.

32. Jovičić Miladin; „Ocjenjivanje efikasnosti menadžera“, Banja Luka: Montgraf , 2005.33. Jurin Edvin.; “Pametne turističke destinacije”, Zagreb: Acta turistica Nova,Vol.2.,br.1., 2008.34. Komić Jasmin; „Metode statističke analize kroz primjere“, Banja Luka: Ekonomski fakultet,

2006.35. Kancir Rade; „Marketing usluga“, Beograd: Beogradska poslovna škola, 2007.36. Kotler Philip; Lee Nansy; „DOP-Suvremena teorija i praksa“, Zagreb,2009.37. Kotler Philip; Keler Kevin; “Marketing menadžment”,Beograd: Data Satus, 2006.

38. Kotler Philip; “Marketinška znanja od A do Z”, Zagreb:Binoza press,2004.

39. Kotler Philip;Donald Haider; Irving Rein; „Marketingplaces“, The free press, Maxwell communication,1993.

40. Kotter John.; “ Strategic management in public and nonprofit organizations”, New York, Praeger Publishers.

17

41. Križman Danijel.; Živolić Sanja.; „Upravljanje marketingom turističke destinacije“, Pula: Ekonomska istraživanja, Vol.21. 2007.

42. Kušen Edin; „Turistička atrakcijska osnova“, Zagreb: Institut za turizam, 2002.

43. Kunst Ivo; „Hrvatski turizam i EU integracije“, Zagreb:Institut za turizam, 2012.

44. Lojović Milimir; Gnjato Obren; „Strategijski pristup razvoju turizma RS“, Trebinje:Visoka škola za turizam i hotelijerstvo, 2011.

45. Lončar Nina; “Analiza prostora i stanja okoliša otoka Murtera primjenom modela DPSIR“, Zadar: Sveučilište u Zadru,2009.

46. Ljubojević Čedo; „Marketing usluga“, Novi Sad :Stilos,2002.47. Maksin M.;Pucar M.;Milijić S.;Korać M.; “Održivi razvoj turizma u EU I Srbiji”,

Beograd:Institut za arhitekturu i urbanizam Srbije, 2011.48. Mandić Petar; „Metodologija naučnog rada“, Banja Luka: Akademija nauka i umjetnosti

Republike Srpske, 2004.49. Marić R.; „Menadžment turizma i ugostiteljstva“, Beograd: Visoka škola strukovnih studija,

2008.50. Mihić V.; “Psihološke karakteristike društva u tranziciji”, Novi Sad :Filozofski fakultet,

2009.51. Mimford Lewis; „Grad u istoriji”, Beograd: Book Marso, 2001.52. Paliaga Marko; “Brending i konkurentnost gradova“, Rovinj,2007.

53. Porter Michael ; „Competitive Advantage“,New York: Simon&Schuster, 1985.

54. Porter Michael.; „The Competitive Advantage of Nations“, Boston: Harward Business Review,1990.

55. Pearce, D.G.;“Competitive destination analysis in southeast Asia”, Journal of Travel Research,1997.

56. Popesku Jovan; “Menadžment turističke destinacije“, Beograd:Univerzitet Singidunum, 2011.

57. Popović Goran; “Ekonomija EU-makroekonomski aspekti i zajedničke politike”, Banja Luka: Ekonomski fakultet Univerziteta, 2009.

58. Popović Goran; “Iskustva EU i SAD u razvoju nerazvijenih područja – mogućnost primjene modela ruralnog razvoja EU u RS“, Laktaši:Grafomark, 2007.

59. Popović Goran; „Konkurentnost ekonomije EU u uslovima krize“, Novi ekonomist, Bijeljina: Fakultet poslovne ekonomije, Univerzitet Istočno Sarajevo, 2010.

60. Popović Goran; “Iskustva EU i SAD u razvoju nerazvijenih područja - mogućnost primene modela ruralnog razvoja EU u RS”, Laktaši:Grafomark, 2007.

61. Ritchie J. R. B., & Crouch G. “The Competitive Destination- A Sustainable Tourism Perspective”,Wallingford, UK: CABI Publishing, 2003.

62. Sakan Mirko; “Hipoteze u nauci”, drugo izdanje, Novi Sad:Prometej, 2005.

63. „Strategija razvoja opštine Trebinje 2009-2017.“, Razvojna agencija Eda.

64. “Strategija razvoja turizma Republike Srpske za period 2011-2020.god.”, Univerzitet u Banjoj Luci.

18

65. “Studija održivog turizma i eliminacije siromaštva”, Program za razvoj UN-a kancelarija Podgorica, 1999.god.

66. “Svetski ekonomski forum.Izveštaj o ispunjenju ciljeva Lisabonske agende 2006”, Njujork, 2006.

67. Todorović Zdravko; Šijaković Ivan; Marić Tatjana; “Uputstvo za izradu stručnih i naučnih radova“, Banja Luka:Ekonomski fakultet,2007.

68. UNWTO: “Tourism Highlights”, Edition 2005.

69. UNWTO: “ Tourism Highlights”, Edition 2006.

70. UNWTO: “Tourism Highlights”, Edition 2011.

71. UNWTO, Tourism Highlights, Edition 2014.

72. United Nations Environmental Programme and World Tourism Organization: “Making Tourism More Sustainable”; A guide for Policy Makers, 2005.

73. Unković Slobodan; Zečević Bojan; “Ekonomika turizma”, Beograd: Centar za izdavačku delatnost Ekonomskog fakulteta u Beogradu,2008.

74. Framke Wolfgang; „The destination-problematic concept“, s.l., 1992.75. Hall Michael; „Tourism destination branding and its efects on national branding strategies-

NewZeland“,European journal of tourism,hospital and recreation, Vol.I, issue 1, 2010.76. Huntington Samuel; „Tko smo mi- Izazovi identiteta SAD-a“, Zagreb: Izvori, 2007.

77. Heath Ernie.; “Towards a model to enhance destination competitiveness: a South African perspective”, Journal of Hospitality and Tourism Management, 2003.

78. Corsico Franco; "Marketing Urbano uno strumento per le citta e per le imprese, una condizione pe lo svilupo immobilliare, una sfida per la pianificazione urbanistica", Italia :Conferenza internazionale,1994.

79. Crouch G.; Ritchie J.; “Destination competitiveness and the role of the tourism enterprise”, Istanbul: Fourth Annual Business Congress, Turkey, 1995.

80. Crouch G.; Ritchie, J.; “Destination competitiveness: Exploring foundations for a longterm research program”, Halifax: Administrative Sciences Association of Canada Annual Conference, Nova Scotia, 1994.

81. Čerović Slobodan; “Strategijski menadžment u turizmu“, Beograd:Univerzitet Singidunum, 2009.

82. Čugurović Jelena; “Identitet brenda države kao turističke destinacije“, Marketing- časopis za marketing teoriju i praksu, Beograd,Vol.42,br.3, 2011.

83. Štetić Snežana; “Uspostavljanje ravnoteže održivog razvoja i ekonomskog rasta kroz turizam”, Peta regionalna konferencija: Ambasadori životne sredine i Privredna komora Srbije, 2009.

84. Šipragić Miloš; “Marketing lokacije u funkciji privlačenja stranih direktnih investicija” (mag.rad), Beograd: Ekonomski fakultet, 2010.

85. World tourism organization; „A Practical Guide to Tourism Destination Management”, Madrid, 2007.

86. World Economic Forum; “The Global Competitiveness Report 2011–2012”, Geneva,Switzerland, 2011.

19

87. World Tourism Organisation; “Indicators of Sustainable Development for Tourism destinations”,A Guide book, 2004.

17. Internet izvori

1. www.davidpublishing.com2. www.soapatin.org3. www.hypo-alpe-adria.co.me4. www.ec.europa.eu5. www.responsibletourismpartnership.org6. www.icrtourism.org7. www. philipkotler2013.blogspot.com8. www.gfkamerica.com9. www.bhtourism.ba10. www.vodic.ba.11. www.nacional.hr12. www.simonanholt.com.13. www.futurebrand.com14. www.dgt.uns.ac.rs15. www.hgk.biznet.hr16. www.turizmologija.com17. www.dgt.uns.ac.rs18. www.iztzg.hr19. www.dei.gov.ba20. www.wef.org21. www.traveldailynews.com22. www.aer.eu 23. www.ccre.org 24. www.cor.europa.eu 25. www.doingbusiness.org26. www.oecd.org27. www.fipa.gov.ba28. www.cbc-cro-bih.net29. www.komorars.ba30. www.rzs.rs.ba31. www.europa.ba

Napomena: Navedena literatura predstavlja samo polaznu osnovu za izradu doktorske disertacije jer će se tokom izrade rada koristiti i druga autorska djela koja se bave ovom tematikom, te će se lista autora do završetka rada proširiti.

18. Ocjena i prijedlog komisije

Na osnovu analize podnesene prijave doktorske disertacije na temu “Uticaj standarda EU na konkurentnost i održivost razvoja turizma u BiH“ koja sadrži sve relevantne elemente za odlučivanje, Komisija u navedenom sastavu smatra da kandidat mr Andrijana Mrkaić Ateljević

20

ispunjava kriterijume o podobnosti za pristupanje izradi doktorske disertacije, jer je stekla zvanje diplomirani ekonomist i magistar ekonomije na Ekonomskom fakultetu Pale. Takođe, smatramo da naslov, kao i okvirna struktura istraživanja postavljene naučne hipoteze i naučno-istraživačke metode, te obrazloženje sa odgovarajućim prilozima, zadovoljavaju kriterijume o podobnosti teme doktorske disertacije.

Polazeći od gore navedenog, predlažemo Naučno-nastavnom vijeću Fakulteta poslovne ekonomije u Bijeljini da odobri izradu doktorske disertacije na temu „Uticaj standarda EU na konkurentnost i održivost razvoja turizma u BiH“ kandidatu mr Andrijani Mrkaić Ateljević dipl.ek., te da predloži nadležnim organima Univerziteta u Istočnom Sarajevu, da prihvate ovaj prijedlog.

Bijeljina, 2015. godine

21

K O M I S I J A :

1. Prof. dr Nenad Lalić, predsjednik komisije

2. Prof. dr Miladin Jovičić, član komisije

3. Prof. dr Goran Popović, član komisije