door F. Dijkema en W.J.Wegerif TERUG - dbnlaan ouderdom of seniele geesteszwakte, een verschijn-sel, dat wel eens voorkomt. Ik ben op het oogenblik dat ik dit schrijf juist 45 geworden

TERUG

TOT DEN GODSDIENST

Morgenwijding door F. Dijkema en

W.J.Wegerif

met vele medewerkenden

Gebonden f1.50

Het lijkt ons, dat de redacteurs gelukkig zijn geweest bij hun keuze en een goeden geestelijken vriend niet alleen aan het vrij-zinnig-godsdienstig gezin heb-ben verschaft. De artikelen ,zijn

zeer kort. Het is er om te doen, voor eiken dag een stukje geeste-lijk voedsel mee in den ransel

te steken. Het Vaderland

Een verzameling stukjes van stichting derhalve, die naar het ons voorkomt, in tallooze vrijz.

prot. gezinnen met vreugde ont-vangen zullen worden. Ze zijn

eenvoudig, maar tot het hart sprekend geschreven en zullen zeker niet nalaten in het gemoed van de jeugd de kiemen van op-rechte vroomheid te doen op-groeien.

Utrechtsch Nieuwsblad

In den boekhandel verkrijgbaar

Uitgave van Van Holkema & Warendort N.V. Amsterdam

TERUG TOT DEN GODSDIENST

BAN D- EN OMSLAGTEEKENING VAN

H. J. CALKOEN Jr.

HENRY C. LINK

TERUG TUTDEIN GODSDIENST

VOOR NEDERLAND BEWERKTEN MET EEN WOORD VOORAF UITGEGEVEN

DOOR

DR. H.FABERPredikant te Schiedam

EN

Ds. A.FABERPredikant te Renesse

1938AMSTERDAM

VAN HOLKEMA & WARENDORF N.V.

Opgedragenaan de millioenen grootouders, die metminder geld hun kinderen meer hebbenmeegegeven dan wij de onze tegen-woordig geven.

INHOUD

blz.

Woord vooraf .... 7I. Mijn terugkeer tot den godsdienst . . 13

II. Ik ga weer naar de kerk . ... . 31III. De verovering van het geluk . . 51

IV. De wijsheid der wereld tot dwaasheid ge-maakt . 69

V. Bruiloftswijn . . 89over bridge 91over dansen 94over den succesrijken zakenman • • 97aan een leerling kellner 100over het teveel lezen van goede boeken . 103

over religieuze conflicten .. • 105over karakter en persoonlijkheid . . . . Io8

VI. Wij vormen onze kinderen .. . III

VII. Liefde en huwelijk 135

VIII. Wereldhervormers 151IX. Fout berekende opvoeding ... 167

X. Dat zij overvloed zouden hebben ... 183

WOORD VOORAF

LK boek heeft zijn geschiedenis, ook het boek,dat voor uligt. Dr.HenryC.Linkis de directeurvan een bekend bureau voor psychologischadviezen in. New York. Hij geldt als één van

Amerika's vooraanstaande psychologen, die op het ge-bied van zijn vakbelangrijkwerk heeft gepubliceerd. Hijheeft in samenwerking met meer dan honderd vakge-nooten, over het geheele land verspreid, psychologischeonderzoekingen op sociaal-economisch terrein geleid.In dit boek: „The Return to Religion" richt hij zichnu tot een wijder publiek. Doordat hij bij zijn werkin intensieve aanraking gekomen was met de levens-moeilijkheden van Benige duizenden menschen, washij in staat dit boek te schrijven.Hij vertelt zelf welke beweegredenen hem er toe brach-ten om de ervaringen van zijn groote praktijk, vooralop het gebied van religieuze Wooden en conflicten, opschrift te stellen. Het resultaat was verrassend genoeg.In de eerste negen maanden na zijn verschijning beleefdehet werk vijftien drukken. Het baart geen verwon-dering, dat de firma van. Holkema en Warendorf naareen bewerking voor ons taalgebied zocht. Beide onder-geteekenden verklaarden zich op haar verzoek daartoebereid. In onderlinge samenwerking werd door onsde arbeid voltooid. Enkele veranderingen brachten wijaan, in groote trekken bleef echter de auteur aan hetwoord. De moeilijkheid bij het bewerken van zulkeen boek is, dat het geestelijk klimaat, waarin de auteur

7

leeft, zijn werkmethode en de eigenaardigheden vanhet milieu, waarin hij werkt, zoo anders zijn dan inEuropa. Bij onze bewerking hebben wij die passagesweggelaten, die slechts voor een goed kenner van hetAmerikaansche leven begrijpelijk waren en dus delectuur voor den gemiddelden Nederlandschen lezerte zeer zouden bemoeilijken, zonder daarbij echter detoon en het karakter van het boek aan te tasten. Pogin-gen om den schrijver te „verbeteren" hebben wij narijp beraad nagelaten, ook in gevallen waarin wij zelfvanuit onze Europeesche geestesgesteldheid de dingenanders zouden hebben gezegd of het — zooals ook weleens gebeurde — niet met hem eens waren.In Amerika zelf ondervond Dr. Link naast veel bijvalook veel verzet. Bij lezing zal men spoedig begrijpenwaarom. Hoewel hij zich opwerpt als verdediger derreligie, is zijn houding toch zeer persoonlijk en vanuitkerkelijk gezichtspunt weinig gangbaar. Vanuit kerke-lijke kring zal misschien ook ten onzent wel tegenstanontstaan, temeer waar het kerkelijk cachet als levensver-schijnsel in Nederland altijd nog sterker is dan inAmerika. Toch treffen we een krachtig pleidooi voormeer bezinning op de waarde van het kerkelijkieven aanen wel vanuit een gezichtspunt, dat wij niet zoo spoedigverwachten, n.l. het psychologische. Hier is een menschaan het woord, die najaren van onkerkelijkheid (,,ikwaspractisch een heiden en zeker een agnosticus" ) weer degroote waarde der religie in kerkelijk verband gingbeseffen. Aan eigen leven en aan dat van tientallengevallen uit zijn praktijk, had hij het onheil bespeurd,dat was aangericht door een van haar eeuwenoudetradities losgeslagen cultuur. Men zou kunnen zeggen,

8

dat hier de schrede gedaan wordt, die slechts zeldenzoo nadrukkelijk werd voorgestaan: de stap terug totde wederopbouw aan de erfenis der vaderen. Daaromzal het woord van Dr. Link voor vele menschen eendiepere bewustwording en een bevrijding kunnenzijn en misschien voeren tot een besluit.Velen zullen zich afvragen wat de diepere waarde isvan het boek. Het maakt zoo weinig een stichtelijkeindruk, het blijft zoo bij de praktijk van het leven,het lijkt zooveel meer psychologisch dan theologisch.Naar onze meering maken juist deze bezwaren tot opzekere hoogte de waarde van het boek uit. Dit getuige-nis zegt meer dan vele soortgelijke geschriften vanmenschen, die geacht worden ter zake kundig te zijn.Dat nochtans de volheid van het religieuze leven hierniet geheel is gevat, willen wij gaarne erkennen. Ookvoor ons is met name bijvoorbeeld het laatste hoofd-.stuk wel wat erg... Amerikaansch! Men zie het boekechter als een inleiding naar den voorhof der religie;de lezer, die er door getroffen wordt, zal zijn weg kun-nen vinden naar de raadgevers, die hem het heiligeen misschien het allerheiligste kunnen helpen ontsluiten.Men zou kunnen vragen, welke menschen wij ons alslezers van dit boek gedacht hebben. In Amerika heefthet vooral tot die groote groep van menschen gespro-ken, die van het kerkelijk leven vervreemd waren(hetzij doordat zij tegenover de kerk te critisch stonden,hetzij doordat de kerk niet bij machte bleek hun mede-leven blijvend op te wekken), maar die toch aan gods-dienstige levensleiding behoefte hadden en in dit boekeen gids voor hun zoeken van den juister levenswegvonden. Wij gelooven, dat er ook in Nederland een

9

groote schare van dergelijke menschen is. De bewerkersvan dit boek zien hun werk als een poging om ookhier vanuit het Christendom een hand naar deze zoe-kende menschen van onzen tijd uit te strekken. Erzullen menschen zijn, die zich in dit boek niet bevre-digd zullen voelen. Zij, die niet dat zoeken maar denjuisten levensweg kennen, zullen het niet begrijpen.Zij, die leven in een sterke, godsdienstige traditie,zullen den geestelijken inhoud te licht vinden. Latenzij het voorbijgaan!Wij meenden echter, dat vele anderen aan een boekals dit behoefte hadden en hopen, dat deze bewerkingzijn weg naar die menschen, voor wie het iets beteeke-nen kan, zal vinden. Een man als Link in Amerika iser blijkbaar in deze van de kerk vervreemde groep in.Nederland nog niet opgestaan. En men bemerkt vande zijde van de kerkgenootschappen nog weinig vanpogingen om zich systematisch het lot van deze men-schen, die wel terug tot den godsdienst, maar nog nietaltijd terug tot de kerk willen, aan te trekken. Mogedan deze bewerking een eerste stap zijn. De beste critiek, die men op dit boek — dat, zooals wij reeds zei-den, zijn tekorten heeft —leveren kan, is het schrijvenvan een beter boek.Wij zijn van meering, dat wellicht zelfs onze vader-landsche theologie en de kerkelijke verkondiging hunvoordeel met dit boek kunnen doen. Wij staan gedurigbloot aan het gevaar, dat wij langs de menschen heenredeneeren, te droog, te dor, (mogen wij zeggen teon-aardsch?), te onwerkelijk zijn. Laten wij ook inonze litteratuurbeoefening de blik eens wat meer vanhet Oosten naar het Westen wenden.

I0

Link's politieke uitzichten zijn al even persoonlijk ge-kleurd als zijn religieuze, en als het geheel van zijn sterkpersoon lijk getinte levenswijsheid. Men late er zich nietdoor afschrikken. Zijn vermaning is, dat in onze dagende neiging te groot wordt zich te onttrekken aan onzeverantwoordelijkheid. Het najagen van eigen plezieris een der grondfouten van het maatschappelijk levenen werkt verslappend voor den geest. Vandaar zijnoproep tot zelftucht en offerbereidheid, ter willevan ons levensgeluk.De Groene Amsterdammer pub liceerde eens een plaat-.je uit een Amerikaansch humoristisch tijdschrift. Eenjonge pleegzuster bevindt zich in een kinderzieken-huis op een zaal met wanhopig krijschende babies.De verliefde dokter roept tot haar: „trouw met mijen ik zal je van al die ellende verlossen". Link zegt,dat dit soort verlossing en vrijheid menschen onge-lukkig maakt. Religie wil gebondenheid.Dr. Link beroept zich voor zijn practisch christendomop den bijbel. En hij doet dit vaak met recht. Zonderde goede werken is het geloof voor hem waardeloos.Hij vertelt van de afwijkingen, die ontstaan, wanneermen meent, dat religie uitsluitend een zaak is van ge-looven en niet van handelen. De psycholoog zegt ons,dat het menschelijk karakter niet gevormd wordtdoor denken, abstraheeren en disputeeren, maar doordienstneming in het Koninkrijk Gods.

H. FaberA. Faber

II

I

MIJN TERUGKEERTOT DEN GODSDIENST

D IT boek is het verhaal van menschen, die —in deze tijden van chaos —zoeken naar dewaarheid over het leven, naar een of ande-ren vasten grondslag, waarop zij hun geluk

kunnen grondvesten. Mijn eigen terugkeer tot dengodsdienst is onbelangrijk, maar mijn inzicht in hunworstelen, hun wanhoop en hun slagen, kan van grootbelang zijn, daar het gebaseerd is op de ontdekkingender wetenschappelijke psychologie, waarvan verschil-lende in dezen vorm nog niet zijn gepubliceerd.Mijn terugkeer tot den godsdienst is niet te danken aande crisis, hoewel deze periode bepaalde feiten welin een helderder licht plaatste. Hij is evenmin te wijtenaan ouderdom of seniele geesteszwakte, een verschijn-sel, dat wel eens voorkomt. Ik ben op het oogenblikdat ik dit schrijf juist 45 geworden en ben duseen man in den bloei van zijn leven. Ook steekt er nietachter, dat ik ziekelijk of lijdend ben, iets wat somsonze aandacht leidt naar de hoop op een troostrijkhiernamaals. Ik ben nog flink genoeg om achter el-kaar tien diepe kniebuigingen te maken, een paarkilometer te zwemmen, en zonder vrees voor moge-lijke gevolgen alles te eten, wat ik wil. Mijn terugkeertot den godsdienst was niet te danken aan tegenslag ofteleurstellingen. Over het algemeen ben ik in mijnleven uitzonderlijk gelukkig geweest: ik ben zestienjaar gelukkig getrouwd, ik heb drie kinderen, die mijmeer vreugde dan verdriet bezorgd hebben. Ik heb een

IS

meer dan gemiddeld succes in mijn beroep gehad, enmijn inkomen is voldoende om aan normale behoef-ten te voldoen.Er is inderdaad aan mijn „bekeering" niets sensatio-neels of dramatisch. Het ging niet plotseling door eenbizondere gebeurtenis of een uitzonderlijke emotie ofeen alles omverwerpende openbaring. Integendeel, hetging als vanzelf, en zonder dat ik het mij een tijdlangzelf bewust was. Het was geheel en al te danken aan dedagelijksche ervaring in mijn beroep, de psychologie.In mijn beroep als psycholoog heb ik in de laatstevijftien jaar ongeveer vierduizend personen onder-vraagd en raad gegeven, of er toe meegeholpen be-paalde raadgevingen aan hen samen te stellen. Hetwaren menschen van allerlei slag, jonge en oude,mannen en vrouwen, armen en rijken. Het warenechter — enkele uitzonderingen daargelaten —gewonenormale menschen, met gewone, normale moeilijk-heden gelijk velen van ons die op hun tijd hebben. Zijvonden geen voldoening in hun leven, zooals zij hetleefden. Zij waren vastgeloopen of zij wilden van werk-kring veranderen. Sommigen waren ongelukkig ge-huwd en dachten over scheiden. Sommigen haddenmoeilijkheden in hun omgang met andere menschen,waren niet bij machte om vrienden te maken of ledenaan een overmaat van vreesachtigheid. Velen haddenkinderen, wier opvoeding of wier gedrag en gewoon-ten moeilijkheden opleverden. Sommigen leden aaneen botsing tusschen hun godsdienstige overtuigingen hun levenswijze, of aan een conflict tusschen deverplichtingen tegenover hun ouders en tegenoverhenzelf. Sommigen hadden minder gewenschte ge-

i6

woonten, waar zij verandering in wilden aanbrengen.Kortom, hun moeilijkheden waren die van gewonenormale menschen, die konden worden behandeldvanuit het standpunt van de gewone, normale psycho-logie. Het waren geen gevallen, die voor ver-wijzing naar den beroepspsychiater in aanmerkingkwamen.Ik kwam bij het geven van raad aan zulke menschentot de ontdekking, dat ik steeds vaker de een of andereuitdrukking uit den Bijbel gebruikte, of zekere voor-schriften samenvatte in de woorden van een bepaaldegodsdienstige geloofsuitspraak. Ik kon mij daaraansteeds Wunder onttrekken, omdat ik ging voelen, datde woordenschat van mijn beroep en mijn wetenschaponvoldoende was om uit te drukken, wat ik zeggenwilde. Deze was te onklaar en te onbepaald voor dat-gene, wat velen, die bij mij om raad kwamen, van mijverwachtten.Ik vond het een groot gemak bij mijn adviezen, als ikin staat was een aantal wetenschappelijke, of half-we-tenschappelijke uitdrukkingen in den vorm van eenpaar eenvoudige, practische voorschriften te gieten.De veelvuldigheid, waarmede deze voorschriften opgodsdienstige uitspraken geleken, maakte met verloopvan tijd steeds grooteren indruk op mij, totdat ik

—tenslotte — tot de conclusie kwam, dat ikzelf een re-ligieuze overtuiging had opgebouwd, en dingen aan-vaardde, welke ik twintig jaar geleden grootendeelsterzijde geschoven had.Ofschoon ik in die jaren niet meer dan 20 maal naar dekerk geweest was, verbaasde ik mijzelf erover dat ikde menschen zoo dikwijls aanried ac tiever aan het

2 Terug tot den Godsdienst 17

kerkelijke leven deel te nemen, af lid te worden vaneen jeugdvereeniging op kerkelijken grondslag, eenreligieuze studentenbond enz.Daar was b.v. het geval van een jonge vrouw, wierprobleem het was geweest om op eigen beenen tekomen staan, en in een betrekking, waarmede zij inhaar eigen levensonderhoud zou kunnen voorzien,een nieuw leven te beginnen. Met behulp van Benigepsychologische tests had zij ontdekt in welke richtingzij het moest zoeken, en zij had succes gehad. Haargrootere probleem was echter, dat zij een egocentrischleven had geleid en toen zij — na zes maanden —voor verder consult terug keerde, stelde zij mij voorde volgende vraag:„Nog steeds heb ik moeilijkheden in mijn omgang metanderen, met mannen nog meer dan met vrouwen.Denkt U, dat er bepaalde weerstanden in mij zijn,die overwonnen zouden kunnen worden?" Mijn diag-nose was, dat niet de aanwezigheid van weerstanden,maar de afwezigheid van zekere gewenschte gewoontenen eigenschappen aan den wortel van haar moeilijk-heden lag. De eigenschappen, die zij miste, kondenalleen in de praktijk van het leven, niet door z e 1 f-.onderzoek verkregen worden. Daarom ried ik haaieen lijst van dingen aan, die zij doen moest, waaropbovenaan stond zich bij een kerkgenootschap aan tesluiten, en elke gelegenheid aan te grijpen daarin eenactieve rol te spelen.1)

1) Wie dit voorbeeld goed wil begrijpen, moet weten, dat de kerk inde Vereenigde Staten ook min of meer een „gezelligheidsinstituut" is.De leden vormen samen een actieve kring, een „levensgemeenschap",zooals het in de Nederlandsche jeugdbeweging wel eens wat zwaar

18

„Maar", riep zij uit, „zou het niet minderwaardigzijn mij aan het kerkelijk leven te wijden om daardoormeer gemak in den omgang met menschen te ver-krijgen?" Ik beschouwde het als mijn taak tegenoverhaar de beteekenis van het Christendom uit psycholo-gisch oogpunt te verklaren: de Stichter zelf met zijnrondgaan onder de menschen en de Christelijke eischons zelf terwille van anderen te vergeten, zijn daarvangoede voorbeelden. In het geval van deze jonge vrouwkwam deze uitlegging bijzonder van pas, want naarhaar opvatting bestond godsdienst meer in het geloovenvan zekere dingen dan in het doen van daden. Zij hadnooit geleerd zichzelf te vergeten, in een gloeiendenthousiasme te verkeeren tezamen met of terwille vananderen. Bij dit incidentje zag ik, die practisch eenheiden en zeker een agnosticus was, mijzelf met vuuren wetenschappelijke argumenten het godsdienstigleven verdedigen. Toen vele van dergelijke gevallenzich voordeden — ik zal er in dit boek enkele vanmededeelen — zag ik mij meer en meer gedwongen teerkennen, dat, wat de psychologie ontdekte als strek-

heet. Amerikaansche predikanten kunnen den buitenlandschen bedoe-ker vol trots de eetzaal met bijbehoorende keuken in hun kerkgebouwtoonera, waar soms honderden menschen kunnen dineeren. De bedoe-ling hiervan moge voor Nederlanders wat vreemd zijn, zij is toch welduidelijk. Het massale en het gehaaste van het Amerikaansche stads-leven maakt het individu eenzaam. Wat is natuur lijker dan dat de kerktot een centrum van menschelijk verkeer wordt? Trouwens bij deNederlandsche Doopsgezinden vinden wij derge lijke instellingen ookwel. In Friesland blijft men bij hen vaak voor een „kopje koffie” in dekerk. Deze „levensgemeenschap" geldt reeds van ouds als het „doops-gezind eigene". Bij elk kerkgenootschap met zijn vrouwenvereeni-gingen, zijn zangkoren en zijn jeugdwerk is echter deze ontwikkelings-lijn wel zichtbaar. De jonge vrouw reageert op Links' suggestie zooalsvelen van ons erop zouden reageeren. (Bew.)

19

kend tot het geluk der menschelijke persoonlijkheid,grootendeels opnieuw opgediepte, oude godsdienstigewaarheden waren. Hoe paradox of het ook schijnenmoge, mijn terugkeer tot den godsdienst ging langsden weg der wetenschap, evenals jaren geleden dewetenschap mij had weggevoerd van den godsdienst.Toen ik aan de universiteit kwam behoorde ik tot deMethodistenkerk, enikwas daarvan een belijdend lid.1)Mijn leven was van kind af aan sterk door dit geloofbeinvloed. Ik was op Zondagsschool en catechisatiereeds vanaf mijnvierde levensjaar geweest, in de Zon-dagavondkerk vanaf het zesde jaar en vaak ook nog'smorgens; Woensdagsavonds waren er gebedsbijeen-komsten en dan nog de zgn. opwekkingsdiensten. Bijeen van deze samenkomsten had ik mij in't openbaar alseen bekeerde bekend gemaakt. Ik werd toen leerkrachtop de Zondagsschool en leidde een bijbelcursus in dejongelingsvereeniging. Ik had dus in mijn jeugd welwat men noemt den noodigen godsdienst verkregen.Het kleine college 2) waar ik terecht kwam was erom bekend dat tachtig procent van de studenten daar-.van predikant werden. Alle godsdienstige plichtenwerden daar in versterkte mate nagekomen en tochvond ik er, wegens mijn oprechten drang naar kennis,de intellectueele atmospheer verstikkend. Het bekendworden van een affaire tusschen den president van hetcollege en zijn vrouwelijke collega van een meisjes-college deed de twijfel in mijn gevoelige geest noggrooter worden en het volgende jaar kwam ik in een

1) Dit Engelsch-Amerikaansche kerkgenootschap heeft veel overeen-

komst met de ons bekende praktijken in het Leger des Heils.2) Studenteninternaat aan de universiteit.

20

ander college van een onzer groote universiteiten, volverlangen naar kennis. Twee van mijn eerste college-onderwerpen gingen over de geschiedenis der wijs-begeerte en over godsdienstige opvoeding.De geschiedenis der wijsbegeerte gaf het verhaal van's menschen verstandelijke ontgroeiing aan de bijge-loovige voorstellingen van den godsdienst. Ze beschreefde geboorte der wetenschap door het martelaarschapder mannen die de dogma's der kerk durfden te trot-seeren. Ze beschreef het leven van het redelijk denkenin tegenstelling met de houding van de vroege kerk-vaders, zooals bijvoorbeeldTertullianus, op wiens naamde uitspraak staat: credo quia absurdum est. Dat wilzeggen: ik geloof in de dogma's der kerk ondanks hetfeit dat ze absurd zijn. Ze contrasteerde de soberheid dereerste Christenen en hun ontkenning van de eindigheidvan dit leven met het heidendom der Grieken en hunnadruk op het genot van het heden. Ze toonde aan hoede vormen van den godsdienst, de leerstellingen, dekerken, van karakter veranderden, parallel met de ver-schuivingen in de staatsleer en de politieke machts-verhoudingen. Ze beschreef de resultaten der natuur-kunde, scheikunde, biologie en geologie, die, de een nade ander, de onjuistheid der godsdienstige voorstel-lingenbewezen. Het was wel de meest ontwikkelende enstimuleerende leergang, die ik ooit heb doorloopen. Hetwas het volmaakte antwoord op de twijfel in mijngeloofsleven die reeds vroeger bij me opgekomen was.Het gaf me een enorm respect voor de kracht van deredelijke overtuiging en voor de resultaten der weten-schap en het liet voor den godsdienst geen fundamentover.

21

In datzelfde jaar bestond mijn cursus in kennis van dengodsdienst in een historisch overzicht van de ontwik-kelingvan den bijbel. Wij hoorden van dien langzamengroei waardoor het boek was ontstaan. Ons leerboekgaf een massa bijzonderheden, die aantoonden hoe deeene bewerker na den andere bepaalde stukken hadovergeschreven en zijn eigen opmerkingen had toe-gevoegd. De gedeelten van het Nieuwe Testamentwaren verdeeld in drie parallelle kolommen, de eerstemet de betrekkelijk authentieke uitspraken van Jezus,de tweede met de historisch valsche, de derde met destukken, waaraangaande twijfel heerschte. Deze cursuswas een perfect voorbeeld van wat toen genoemdwerd de wetenschappelijk verantwoorde bijbelcritieken het maakte in eigen oog al mijn vroegere opvattingenkinderlijk.Het is niet noodig alle verschillende studieonderwer-pen hier te beschrijven, maar één verdient specialevermelding omdat het het meest populaire en hetmeest vernietigende in den loop der studiejaren was.Het was het meest populaire omdat het zoo makkelijkwas en het meest vernietigend omdat het waarschijn-lijk meer dan Benige andere cursus de geloofsvoorstel-lingen der studenten omverwierp. Vreemd genoegwas het het vak anthropologie. Het hoogtepunt washet college, toen de professor een kleine cirkel op hetzwarte bord teekende en een groote cirkel daaromheen.„Deze kleine cirkel, legde hij uit, bevat het gebiedder wetenschappelijke feiten, de dingen die wij werke-lijk kennen en kunnen bewijzen, de feiten der natuur-kunde, der scheikunde, der wiskunde enz. Tusschendezen grooten en den kleinen cirkel ligt het gebied der

22

gedeeltelijk bewezen feiten, die der halve kennis. Wijkunnen bijvoorbeeld definitief het bestaan bewijzenvan zekere chemische elementen en dat behoort tot dekennis in den kleinen cirkel. Wij hebben ook gegronderedenen om aan te nemen dater andere elementen zijnofschoon onze kennis daaromtrent gering is. Eendergelijke kennis behoort in den rand tusschen denbinnen- en den buitencirkel. Buiten dit gebied derhalve kennis ligt het heele terrein van bijgeloof, voor-stellingen en begrippen, voor het bestaan waarvan wijgeen enkel soort bewijs hebben. De Godsvoorstellingen de religieuze begrippen vallen in deze onbepaaldesfeer. Wij kunnen het bestaan van God niet bewijzen,maar wij kunnen ook niet bewijzen, dat hij niet be-.staat. Wanneer hij let op dit enorme terrein, kan dewaarlijk intellectueele mensch alleen zeggen: „Ik weethet niet" —, dat is, hij kan alleen maar een agnosticuszijn."Om geheel eerlijk te zijn moet ik toegeven dat enkelenvan mijn leermeesters diep religieuze naturen waren endat de Zondaggodsdienstoefening, die wij toen ver-plicht waren bij te wonen, ons veel inspireerende pre-dikers bracht. Maar de nadruk lag natuurlijk op hetleven der rede, op de intellectueele wording van denmensch. De studenten splitsten zich ruw geschat intwee groepen, zij, die hun professoren niet al te ernstignamen of te dom waren om de volle beteekenis vanwat onderwezen werd te begrijpen en zij die ernstigzochten naar waarheid of goede hersenen bezaten. Hoedommer een student was hoe waarschijnlijker het was,dat zijn geloof ongeschonden zou blijven, in een water-dichte afdeeling opgeborgen, waar zijn studie niet in

23

kon binnen dringen. Hoe analytischer de student was,hoe meer hij zocht naar de waarheid — des te waar-schijnlijker zouden zijn geloofsvoorstellingen hemontvallen. Ik zelf bereikte een hoogen academischengraad en mijn studie maakte mij compleet agnostisch.Twintig jaren lang verachtte ik alle dwaze kerkelijkegebruiken en was ik overtuigd dat de godsdienst eentoevlucht was voor achterlijke menschen.En nu heeft een zeker soort mathematische en quanri-tatieve wetenschap, die veeleer op menschen dan opdingen wordt toegepast, zonder dat ik langen tijdmijzelf van dit proces bewust was, mijn ideeën en waar-deeringen totaal omvergeworpen. Deze wetenschapmoet niet verward worden met de populaire psycholo-gie, in den naam waarvan zoo vele speculatieve ideeënnaar voren geschoven zijn, allerlei halve waarhedenover zelf-expressie, belemmeringen, droomen, hetonderbewustzijn, de libido, het minderwaardigheids-complex, enz. enz. De wetenschappelijke psychologiedie even nauwkeurig in haar methoden is als de schei-kunde en de natuurkunde het honderd jaar geledenwaren, is ternauwernood aan het groote publiek bekend.Het publiek heeft misschien iets gehoord van intelli-gentietests of het intelligentiequotient (I.Q.), maarweinigen zijn op de hoogte van het feit dat meer dani000 verschillende psychologische tests door de psycho-logen zijn samengesteld en dat vele van hen in dage-ljksch

- gebruik zijn. Het publiek, dat millioenen dol-

lars uitgeeft voor muzikaal onderricht, weet practischniets van de perfectie der Seashore tests voor aangeborenmuzikaal talent, na vijf en twintig jaren van het meestafmattende wetenschappelijk onderzoek uitgevonden

24

door professor C. E. Seashore en een staf van assisten-ten. Zeer weinigen weten van de intense studie doorpsychologen als Woodworth, Thurstone, Allport enmassa's anderen op het gebied der persoonlijkheid.Een test voor karakterkenmerken werd in 1935 aaneen half millioen menschen in scholen en kliniekendoor het heele land voorgelegd.Dit is de psychologie, welker resultaten mijn conclusiesbeinvloedden ten opzichte van den godsdienst, en nietde populaire en dikwijls dwaze opvattingen, die onderdeze vlag varen. Voor dit soort van wetenschappelijkepsychologie heb ik zekere bijdragen geleverd die alge-meen aanvaard zijn; maar de resultaten die ik in ditboek zal bespreken zijn alleen mogelijk door de weten-schappelijke experimenten van vele andere psycholo-gen. Het feit, dat de resultaten van deze studies zekerefundamenteele religieuse voorstellingen bevestigen, zalnaarmate de tijd vordert, onvermijdelijk steeds meererkend worden.Als illustratie van de wijdvertakte toepassing dermoderne psychologie op menschelijke vraagstukkenmag ik u noemen het bureau voor de psychologie vanhet beroep in New York, dat in de jaren 1933 en 1934psychologische onderzoekingen verrichtte op 15.321werkelooze mannen en vrouwen. Op de basis vandeze onderzoekingen werd advies gegeven inzake be-.roep, verdere ontwikkeling en in vele gevallen met hetoog op hun persoonlijkheid, die in moeilijkhedengeraakt was door de werkeloosheid.Ik was een der raadgevers bij dit project en ik was ookverantwoordelijk voor de opzet en het toezicht opeen statistische studie van tien duizend der verrichte

25

onderzoekingen. Deze io.000 menschen ondergingeneen totaal van 73.226 psychologische tests en een om-vangrijke persoonlijke levensgeschiedenis van elk indi-vidu werd gemaakt. Aangezien het juist in dien tijdwas, dat ik de beteekenis van den godsdienst in hetleven der menschen op ging merken, was ik in staatom mijn ervaring in individueele gevallen te verge-lijken met de massale resultaten die door dit enormeplan mogelijk waren gemaakt. Een der conclusies, dieniet in het rapport gepubliceerd werd, was dat deindividuen die religieus of kerkelijk meelevend waren,aanzienlijk betere persoonlijkheden waren dan zij diedit misten.Mijn terugkeer tot den godsdienst heeft niets van hethartstochtelijke, emotioneele van „den verloren zoon".Ongelukkigerwijs is het een in hooge mate intellec-tueele terugkeer. Hij is niet iets, dat alle godsdienstigemenschen in zijn geheel aannemelijk zouden vinden,en ik zelf beschouw hem al evenmin als volmaakt. Mijnopvatting van godsdienst sluit handelingen in, diesommige godsdienstige secten veroordeelen en sluitelementen uit, die andere secten als essentieel beschou-wen.In zooverre echter als ik kan opsommen wat ik ondergodsdienst versta sluit het in een geloof in God alseen Hoogste Wezen; het geloof in een goddelijke zede-lijke orde, tot uitdrukking gekomen in de Tien Ge-boden en in het leven van Christus en de aanvaardingvan de kerk als het voornaamste, ofschoon onvol-maakte, voertuig van religieuze waarheden, die groo-ter zijn dan de wetenschap en waarden die hongerstaan dan de rede. Zelfs deze opvatting mag als

26

te enghartig worden verworpen door de volgelingenvan andere godsdiensten dan de Christelijke. Ze is hetwaarschijnlijk ook en ik wil eerlijk toegeven, dat op-voeding in verschillende omgeving ons anders maakt.Maar ik handel hier niet over vergelijkende godsdienst-geschiedenis. Ik schrijf veeleer over de herontdekkingder waarden in dat geloof, dat ik feitelijk als waarde-loos terzijde had geschoven.Ik heb in mijn praktijk menigmaal Roomsch-Katho-lieken aangespoord betere Roomsch-Katholieken tezijn, vooral in hun gebruik van den biecht, die ikpsychologisch van unieke waarde vind. Ik heb veleJoden aangespoord om zich meer in te laten met deinstellingen van hun geloof. In al die gevallen handeldeik gedreven door de gedachte aan de nooden van hetindividu en de noodzaak om alle goede aanwezigehulpmiddelen te benutten.Mijn terugkeer tot den godsdienst, als geval, is nietbelangrijk; maar de ontdekkingen der wetenkhappe-lijke psychologie, die mij hebben beïnvloed, zijn hetwel. Ondanks de groote zegeningen die de natuur-wetenschappen aan de menschheid hebben gebracht —een langer en aangenamer leven, bevrijd van lichame-lijke pijn, een leven gevuld met een oneindige ver-scheidenheid van interressante objecten en opvoed-kundige ervaringen — ondanks al deze dingen is ergeen enkele aanwijzing dat de menschen gelukkigerzijn, dat de gezinnen in meer eendracht samen leven,dat de regeeringen of de politieke lichamen verstandigerzijn geworden, of dat de volkeren minder neigingvoelen om oorlog te voeren.Er is zelfs veel wat van het tegendeel spreekt. De

27

toename van geesteszieken in de ziekenhuizen derVereenigde Staten is nu geklommen tot vier en eenhalf procent en dit percentage stijgt nog steeds. In hetjaar 1933 was het totaal aantal verplegingsdagenvoor geestesziekten 173.000.000 tegen 123.000.000voor alle andere ziekten tezamen. In den staat NewYork heeft men met statistieken berekend dat vanalle twee en twintig menschen, die daar geborenworden, er een naar een krankzinnigengesticht zalgaan. Dergelijke cijfers geven de ergste gevallen vanindividueele mislukking maar wij zien de onmiddellijkesymptomen in de koortsachtige jacht naar genot-middelen en geluk, die karakteristiek is voor hetgansche huidige leven.Als ik in mijn boek leervan spreken ga, in de hoofd-stukken over het overvloedige Leven (X) en socialebemoeienis (VIII) dan laat ik mijn rol van psycholoogniet in den steek maar dan spreek ik eenvoudig overde psychologische beteekenis van deze dingen voorhet individu. Mijn herontdekking der religie werdgeïnspireerd door de nauwgezette studie van indivi-duen en hun problemen weerspiegelden de karak-teristieke vragen van onzen tijd. In kwesties vanberoep, van economische zekerheid, van sociale voor-uitgang of van een gelukkiger huwelijk, lag de op-lossing steeds in een krachtigen aanval op het levenen op de maatschappij en wel een aanval met eenoprechter en practischer groep idealen dan gewoonlijkgevonden wordt.De godsdienst, waar ik over spreek, is daarom niet eenwijkplaats voor de zwakken maar een wapen voor hendie sterk willen zijn. Ik zie den godsdienst als een

28

aanval, als een naar voren ge richte levensbeweging,waarbij het individu meester wordt over zijn om-geving, niet een slachtoffer daarvan, dat met allestevreden is.

29

II

IK GA WEER NAAR DE KERK

„Want wie zijn leven zal willen behouden,die zal het verliezen, maar wie zijn levenzal verliezen om mijnentwil, die zal hetbehouden". Matth. 16:25; Matth .10:39;Lucas 9:24; Lucas 18:33; Marcus 8:35;Joh. 12:25.

DAT ik naar de kerk ga komt hierdoor, dat ikhet anderen zoo vaak heb aangeraden. Ik doehet, omdat ik liever zou willen uitslapen,iets, wat ik alleen op Zondag kan doen. Ik

doe het, omdat ik liever het Zondagochtendblad zouwillen lezen. Ik doe het, omdat ik weet, dat het mijnoude vader genoegen zal doen, als hij het hoort. Ikdoe het, omdat ik er zonder twijfel mijnschoonouderszal aantreffen. Ik doe het, omdat ik weet, dat ikvriendelijk zal moeten doen tegenover menschen, diemij grootendeels niet in het minst interesseeren ; èmdatals ik niet ga, mijn kinderen zu llen denken: „Dan hoe-'ven wij ook niet naar catechisatie" ; omdat men mis-schien if.ts van mij zal vragen, wat ik liever niet zoudoen; omdat ik het misschien in het geheel niet metde preek eens ben. Ik doe het, omdat sommige vanmijn beste vrienden, die mij beter kennen, denken, datik huichel. Ik doe het, omdat ik niet kan gelooven inalles wat deze kerk — of welke kerk ook —leert.Kortom, ik doe het, omdat ik er het land aan heb enik weet, dat het goed voor mij is.In mijn eigen leven heb ik veel van de kiemen terug-gevonden, die tot ongeluk en mislukking in het levenvan mijn patienten geleid hebben. Een gedeelte daar-'van is niet alleen maar in kiem, maar in vollen bloei alsonkruid in mijn karakter aanwijsbaar en het is tijd,meer dan tijd, dat ik er iets aan doe.Het zou natuurlijk dwaas zijn om hieruit te conclu-

3 Terug tot den Godsdienst

33

deeren, dat iet gaan naar de kerk op zichzelf al deoplossing voor de problemen is of zelfs, dat het werke-lijk onmisbaar is voor het geluk van ieder mensch. Ikheb dit punt alleen maar als een uitgangspunt gekozen,en wel om twee redenen. De eerste is, dat een van defundamenteele stellingen in het Christendom en vele an-dere godsdiensten datgene is, wat uitgedrukt is in de N.Testamentische woorden „Door de werken wordt hetgeloof volkomen", en „geloof zonder werken is dood"(Jac. 2 : 22 en 20) . In het gaan naar de kerk en verdereactiviteiten op kerkelijk gebied zijn niet alle goede wer-ken gegeven, maar het is er ten minste een vorm van enzeker een van de moeilijkste, die ik en vele anderenkennen.Honderden menschen hebben mij verteld: „Ja, ik ge-loofwel ineen God ofeen goddelijkwezen, maar niet opeen orthodoxe manier. Ik ga niet naar de kerk, wantdat nadruk leggen op de leer en op de verplichtingenstaat mij tegen." Vroeger knikte ik wel eens in sym-pathie met zulk een verklaring; zij paste zoo goed bijmijn eigen agnosticisme en mijn breuk met de kerk.Nu zie ik duidelijker, dat deze houding vaak sympto-matisch voor een geheele levenshouding is. Mijn clien-ten b.v. geloofden in vriendschap, maar niet in depersoonlijke opofferingen, waardoor men vriendenmaakt. Zij geloofden in een gelukkig huwelijk, maarniet in die vele dingen, die men doen moet om het teveroveren. Zij geloofden in hun bekwaamheden encapaciteiten, maar niet in het routinewerk, waardoormen in welk beroep ook eerst naar voren komt.De tweede reden, waarom ik dit als een uitgangspuntkies, is, omdat de moderne, wetenschappelijke psycho-

34

logie er steeds meer toe komt een grooten nadruk teleggen op het werk, op het doen van dingen, als deweg naar geluk en zichzelf afwendt van het accentu-eeren van het denken, van de zelf-analyse of van hetzichzelf uit een moeilijkheid praten. Er is een tijd ge-weest, dat allerlei amateur-psychologen geloofden, dateen patient in een jaar van wekelijksche of dagelijkschegesprekken over de libido, over het vader- of moeder-complex, over onderdrukte wenschen en angsten envreezen zichzelf gezond kon praten. Sommigen hebbendit zonder twijfel gepresteerd. Ik weet van een vrouw,die er niet zeker van was, of zij van haar man hield, endie na een jaar lang drie maal per week met een ana-lyticus gesproken te hebben, tenslotte overtuigd ge-raakte, dat zij het wel deed.Iedere methode, hoe dwaas en onwetenschappelijk ookzal sommige menschen helpen, het komt er niet opaan, of het psycho-analyse, astrologie, karakterlezen,phrenologie of Coué of een van die duizend en eenpseudo-wetenschappelijke cultussen is, die de verbeel-ding der menschen voor een poos in vuur en vlamzetten. Maar ten koste van wat en met welke schadevoor anderen of voor hoeveel anderen is een anderevraag, een vraag, die wij niet kunnen beantwoorden,omdat er geen statistieken van de mislukkingen wor-den bijgehouden. Deze wending in de wetenschappe-lijke psychologie van de zelfbeschouwing en zelfont-leding naar de accentueering van arbeid en doen, be-gon vele jaren geleden. Op humoristische wijze komtdit tot uiting in Princetown College, waar in een vande zalen de beroemde Socratische inscriptie in Grieksche letters aangebracht is „Know thyself'. (Ken

35

Uzelven!) Naar verteld wordt heeft een of anderehandige grappenmaker een kalkstreep door deze woor-den getrokken en eronder geschreven „Behave your-self" (gedraag U!) . In deze woorden is kort samenge-vat, wat de moderne psychologie ontdekt heeft, nl.dat men geen persoonlijkheid wordt of zijn krachtenniet vormt door zelfbeschouwing, maar door te han.-delen. Zooals een pianist in de kronkelpaden van hetpianospel thuisraakt in uren en jaren van oefening,zoo wordt men meester van het leven door onophou-delijk zich te oefenen in de kunst van het leven.Zoo voltooit een groote kringloop van menschelijkeervaringen zichzelf, en het leven van. Christus, met zijnin het oog vallenden nadruk op de goede werken, vindttwee duizend jaar nadien zijn verdediging in de we-tenschap der menschelijke natuur. De verbetering„behave yourself" bedoelt — naar haar psychologischewaarde getaxeerd —hetzelfde als het N. Testamenti-sche woord: „Geloof zonder de werken is dood".Ik loop echter op mijn verhaal vooruit. Ik moet u ver-tellen, hoe mijn ervaringen bij het helpen oplossen vande moeilijkheden van mijn patienten mij de waardevan de godsdienstige waarheden deden voelen. Ikontdoe mijn weergave van de gesprekken uiteraardvan het al te persoonlijke. zoodat identificatie uit-gesloten is. Verschillende van de gevallen zullen zooalgemeen zijn, dat mijn lezers ze op menschen die zijkennen, zullen kunnen toepassen, en misschien zelfswel op zichzelf. Zij zullen de dageljksche problemenlaten zien waaruit de meer abnormale worden gebo-ren.Een ervan herinner ik mij door een eigenaardig

36

telefoongesprek levendig. Het was het geval van eenjonge vrouw, 26 jaar oud, bij de eerste kennismakingeen ongewoon aantrekkelijke verschijning. Dit laatsteis belangrijk, want het probleem, dat zij mij voorlegde,was als volgt: „ik tob met de moeilijkheid, die ikondervind — bij mijn pogingen, in het bijzonder bijmannen — om vrienden te krijgen en te behouden. Ikheb een aantal mannen ontmoet, die op het eerstegezicht in mij geinteresseerd waren en mij ook welvroegen om eens met hen uit te gaan. Na de eerste oftweede uitnoodiging trokken zij zich echter terug. Ikweet, dat dit voornamelijk aan mij moet liggen, wantals ik met hen samen ben, voel ik mijzelf buiten machteom boeiend te zijn of hen zoover te krijgen, dat zijeens ongedwongen praten kunnen. Ik heb al een jaarof zes een uitstekende betrekking als particuliersecretaresse, ik kan dus niet van intellect verstokenzijn, maar met deze moeilijkheid tob ik tochbeslist."Toen ik nadere bijzonderheden ging vragen, bleekhet mij, dat deze moeilijkheid zich ook voor deed bijhet maken van meisjes-vriendinnen. Het bleek ook,dat zij niet hield van partijtjes, wel danste, maar nietgoed, een afkeer had van bridgen, lid van een kerkwas, maar niet zeer actief, Benige meisjes op haar kan-toor kende, maar gewoonlijk alleen koffiedronk. Tee-kenend was, dat zij vertelde, dat het grootste gedeeltevan haar collega's op haar kantoor en van de kennissenvan haar ouders, nogal gewone menschen waren, inintellectueel opzicht beneden haar stonden, enz. Zijhad dientengevolge weinig contact met hen, en be-dankte gewoonlijk voor uitnoodigingen, die zij haar

37

deden. Zij kende inderdaad maar weinig menschen,waar zij graag op vriendschappelijken voet mee zouwillen komen, maar ongelukkigerwijs was zij niet instaat dit tot stand te brengen. Het gevolg was, dat degelegenheden om vrienden te maken die zich voor-deden, steeds zeldzamer werden.Mijn conclusies in dit geval zullen diegenen teleur-stellen, die de verklaring steeds zoeken in de libido,in een vader- of moeder fixatie, of in een minderwaar-digheidscomplex. In een reeks van jaren had dezejonge vrouw alleen die dingen gedaan, die zij graagdeed, en die uit den weg gegaan, die zij liever nietdeed. Hier lag de oorzaak van haar moeilijkheden. Alsde vrienden van haar ouders een feestje gaven van desoort, waar zij niet van hield, dan ging zij er niet heen,of als zij ging, deed zij niet mee aan datgene, wat haarniet beviel. Als een jongeman, die in opvoeding of inliteraire belangstelling niet haar gelijke of meerderewas, haar vroeg om met hem naar de bioscoop te gaan,bedacht zij een excuus. Om allerlei redenen — die allevan haar gezichtspunt uit zeer logisch waren — had zezichzelf steeds meer afgesneden van den kring, waarzij van nature eigenlijk op aangewezen was. Het ge-volg was, dat zij steeds minder gevraagd werd.Mijn advies aan haar was nu eens elke uitnoodiging inde eerstvolgende zes weken aan te nemen en mij danverslag van haar bevindingen te komen doen. Ik ge-loof, dat gegeven de omstandigheden deze raad vol-komen veilig was. Ik legde haar uit, dat haar moeilijk-heden met de menschen, die zij mocht, te wijten warenaan haai tekort schieten in het vriendelijk zijn tegenmenschen, die zij niet mocht. Haar probleem kon niet

38

langs psycho-analytischen weg of door te zoeken naaronderbewuste angsten en weerstanden opgelost wor-den. Ik kon niet — door lang met haar te praten —haarlevensweg opeens makkelijker maken. Er waren geenpsychologische drankjes of pillen, die ik haar kon ge-ven, geen gevoelsappendix of tumor, die ik kon ver-wijderen. Op dezelfde wijze als zij lang en moeizaamhad moeten oefenen om een geroutineerde steno-ty-piste te worden, zou zij nu moeten oefenen om vrien-den te krijgen — daarbij al de fouten en complicatiesop zich nemende, die dat mee zou brengen. Nie-mand kon haar de benoodigde eigenschappen aan-praten. Als zij mijn advies in de eerste zes weken zoukunnen opvolgen, zou ik haar verder ook kunnen hel-pen. Ging het niet, dan zou de psychologie weinig ofniets voor haar kunnen doen.Drie dagen later belde zij mij op en vroeg : „Meende Udat in ernst dat ik e 1 k e uitnoodiging, die ik ontvingaan moest nemen?" Ik antwoordde: „Heel beslist. Datwas mijn bedoeling. Waarom vraagt u dit?" „Eenjongmensch," zeide zij, „heeft mij gevraagd met hemte gaan eten en daarna naar de bioscoop te gaan, en —ik geloof dat ik het niet kan aannemen". „Waaromniet?" vroeg ik, „Heeft hij wat op zijn geweten? Heefthij in de gevangenis gezeten? Slaat hij zijn moeder?Hoort hij bij een dievenbende?" Op deze en nog enkeleandere vragen waren haar antwoorden alle gunstig.„Nu, wat is er dan verkeerd aan hem?"De verklaring was, dat zijn manieren niet volmaaktwaren, dat zijn uitspraak van de taal niet geheel je-datwas, dat hij maar monteur in een garage was, en dathij een beetje onhandig was. „Prachtig," was mijn ant-

39

woord. „Probeer dat avondje voor dezen jongemanzoo genoeglijk mogelijk te maken. U hebt niets teverliezen, dus het is betrekkelijk gemakkelijk voor uom gezellig te zijn. U moet hierdoor iets leeren, dat uhelpen zal om in het vervolg een betere kameraad tezijn. Noem het zelf-opoffering als u wilt, maar hetvermogen om vrienden te maken en vast te houdenkrijgt u op geen andere wijze."Dit is een voorbeeld uit honderden in mijn practijk,en in die van ieder, die opmerkt. Het toont het feit,dat men geen vrienden kan k i e z en zonder geleerdte hebben ze te make n. Deze jonge vrouw wildebetere vrienden hebben, omdat zij zichzelf superieur,beter, achtte en dit was zij in allerlei opzichten ook,maar op het gebied van vriendschap niet. Zij had hetaltijd vermeden vriendelijk te zijn tegen menschen,die zij beneden zich achtte, of tegen menschen, diehaar onsympathiek waren. Daarom miste zij het ver-mogen om de vriendschap te winnen van iemand, diezij sympathiek vond.De tragische kant van deze door en door egoistischehouding en levenswijze is dat het aantal menschen,dat men sympathiek vindt, geleidelijk slinkt en hetaantal menschen, 'dat onsympathiek lijkt, grooterwordt. Hoe vaak heb ik menschenniet hooren zeggen:„Ja, ik ken veel menschen, maar er zijn er niet veel,waarmede ik nader in contact zou willen komen."en zij geven je dan met redenen omkleede verklarin-gen. Zelden is iemand zich bewust, dat het belangrijkeniet is, hoe weinig menschen hij aardig vindt, maarhoeveel meer hij er aardig zou vinden, als hij de noo-dige moeite deed.

40

De mensch, die zich alleen moeite geeft voor menschendie hij sympathiek vindt, zal telkens meer redenenvinden om zijn antipathie ten opzichte van menschente verklaren, wier vriendschap hij steeds minder bijmachte is te winnen. De gewoonte om de gebrekenvan anderen te zien is gewoonlijk het gevolg van ditonvermogen. Hoe minder wij in staat zijn met anderenop goeden voet te leven, hoe meer wij op hen aan temerken hebben. Het eerste is iets, dat wij kunnen ver-beteren. Het tweede een excuus, hoe logisch of idealis-tisch de woorden ook mogen klinken, waarin wij hetkleeden. Als onze gewoonten fout zijn, dan zullenonze gedachten of verklaringen onvermijdelijkerwijzeook fout zijn.Het probleem, zooals een man van acht en dertig jaarhet mij voorlegde, was als volgt: „Ik heb een vak,maar het maakt mij gek. Ik werk een jaar of tien ineen niet te groot warenhuis als bediende en etaleur.Mijn patroon is een algemeen gezien, succesvoliemand, maar er zijn dagen, dat ik hem haat. Ikhaat het voortdurende toezicht, waaronder ik werk.Ik heb practisch geen verantwoordelijkheid of zelf-standig werk. Mijn salaris is behoorlijk. Maar ik zougraag werk willen hebben, dat mij zou boeien, waar-aan ik mijzelf zou kunnen geven en dat mij met men-schen in aanraking zou brengen. Ook werk, dat mijin staat zou stellen de wereld wat beter achter te laten,doordat ik erin geleefd heb."Deze man had geen financieele moeilijkheden, maarkampte wel met moeilijkheden, gelegen in zijn positieen in zijn omgeving. Gedurende een uur sprak hij mijtot in bijzonderheden over zijn leven en werk. Hij deed

41

dit op een zeer verstandige manier. Ik stelde alleen afen toe een paai zakelijke vragen. Aan het eind van hetuur toonde mijn bloc-note de volgende notities:

Vrijgezel.Woont alleen, op kamers, eet buitenshuis.Bezoekt zelden zijn zusters, broers of zijn vader —terwijl een oudere broer, twee jongere zustersen zijn vader alle betrekkelijk dichtbij wonen.Ontspanning meest binnenshuis gezocht, lezen,vooral goede boeken en tijdschriften.Houdt niet van bridge of ander kaartspel, probeer-de eens ping-pong, maar vond het vervelend.De avonden en Zondagen meest met lezen door-gebracht.Doet of deed niets aan sport, ook niet opschool.Had geen tijd voor sport en gaat niet naar wed-strijden kijken.Geen lid van een kerkgenootschap, jeugd- of ge-zelligheidsorganisatie.Rookt en drinkt niet.

Deze notities geven een overzicht van het leven vandezen man. Wat ook de oorzaak mocht zijn, — hetzijin zijn omgeving, hetzij in hem zelf, — de ondertoonin zijn getob was het woordje „geen". Ik zag, dat ikop een gegeven oogenblik genoteerd had: „Ik schijnweinig tijd voor verstrooiing gehad te hebben." Hijwas er op uit om werk te vinden, waardoor hij „geheelzou worden geabsorbeerd". Zijn gedrag liet zien, dathij zoo geabsorbeerd door zichzelf was, dat het onmó-gelijk voor hem was door iets of iemand geabsorbeerdte worden. Bij voortduring had hij alleen maar dingen

42

gedaan, waar hij zin in had en alles vermeden waar hijafkeerig van was. Hij verkoos het lezen over men-schen boven het pogen met hen samen te zijn. Hijhield ervan over de maatschappij te lezen, maardeelname aan het maatschappelijk leven ontweek hij.Hij bestudeerde de wegen tot karaktervorming, maarvermeed ze in practijk te brengen. Hij wilde de wereldwat beter maken, maar had zichzelf in een beperktwereldje opgesloten, dat geen verband hield met degroote wereld.Een test op intellectueele vermogens toonde, dat hij indit opzicht boven het gemiddelde van den student lag,wat hem —intellectueel gezien — een plaats bezorgdeonder de „upper ten" van de geheele bevolking van deVereenigde Staten. Een verder onderzoek gaf de vol-gende resultaten:

Meer rotrovers (en daarom meer onstandvastig)dan 87% der mannelijke volwassenen.Bescheidener en terughoudender in den omgangdan 81% der mannelijke volwassenen.Zelfgenoegzamer en onafhankelijker dan 67%der mannelijke volwassenen.

De resultaten van deze test waren geheel in overeen-stemming met zijn gewoonte om zich uit het maat-schappelijke leven terug te trekken en met zijn neigingom zichzelf liever te analyseeren dan zichzelf ondertucht te nemen zooals zijn levenswijze dit toonde. Zijnzelfgenoegzaamheid en besef van onafhankelijkheidwaren voldoende voor het wereldje, dat hij zich zelfgeschapen had. Wij zullen thans over deze test en zijnbeteekenis, in het bijzonder met het oog op introverseen extroverse menschen, wat uitgebreider spreken.

43

Wat kan men iemand in een dergelijke situatie voorraad geven? Het meest normale en heilzame bestand-deel van zijn leven was de werkkring die hij reeds be-zat. Zijn probleem was niet een nieuwe en meer ab-sorbeerende werkkring, maar een andere instelling ophet leven, een meer naar buiten keeren of „extrover-teeren" van zijn energie, het richten van deze opanderen. Wat hij noodig had, was een biljartzaal of eenkegelbaan voor zijn avonden, kaartspel of cafébezoek— zelfs de meest vulgaire vormen van omgang metmenschen vereischen een zekeren graad van zelf-verloochening en het hebben van consideratie vooranderen. Beter zou natuurlijk het lidmaatschap van een

jeugdorganisatie of een kerkgenootschap, of van deeen of andere politieke of gezelligheidsorganisatie zijn,door welker werkzaamheden hij langzamerhand opheilzame wijze zou worden geabsorbeerd.Een verdediger van een welbekende richting in depsychologie zou den man aangeraden hebben te huwenen een gezin te vormen. Reeds eeuwen lang heeft menhet belang van het huwelijk en van een richting gevenaan de krachten uit het geslachtsleven ingezien, maarik ken velen, die niet alleen gehuwd, maar zelfs ge-lukkig gehuwd zijn, en toch ontevreden zijn met zich-zelf.Een van dezulken was een jonge leeraar, wiens e e n i -g e levensgeluk bestond in zijn vrouw en zijn twee

jonge kinderen. Hij omschreef, wat hem dwarszat,ongeveer als volgt: „Ik vind het telkens moeilijkervoor de klas te gaan staan. Vaak moet ik mij met almijn wilskracht dwingen om naar school te gaan. Alsik voor mijn leerlingen kom, verkeer ik in een ver-

44

schrikkelijke spanning. Ik ben nerveus en prikkelbaar.Vaak verlies ik om een kleinigheid tegenover een leer-.ling mijn zelfbeheersclung. In plaats van te lachenvlieg ik op. Ik merk, dat mijn leerlingen geen ontzagvoor mij hebben. Vaak trillen mijn knieën, en somsbreekt het koude zweet mij uit. Dat is alles, wat ikdoen kan om mijzelf te verhinderen uit het lokaal teloopera. Thuis, waar ik mij op mijn studie zou moetenconcentreeren, pieker ik over deze dingen, en dan kanik mij niet concentreeren."De meesten van ons hebben dergelijke ervaringen weleens gehad, bijvoorbeeld bij de voorbereiding of hethouden van een toespraak in het openbaar. Het zijnheel normale verschijnselen, en wij slagen erin er door-.heen te komen of ze te overwinnen. In dit geval wer-den zij echter steeds veelvuldiger en heviger. Delevensgeschiedenis van dezen man had veel overeen-komst met dat van den bovenbeschrevene, maar mettwee belangrijke verschilpunten. Het eene — reedsvermeld — was zijn gelukkig gezinsleven. Het anderewas het feit, dat hij reeds vroeg zijn zinnen erop gezethad om leeraai te worden en dat hij de begeerde posi-tie had weten te veroveren, hoewel hij van eenvoudigeafkomst was. Bij het nastreven van dit doel had hijechter alles opzij gezet. Van zijn jeugd af had hij alles,wat hem in nader contact met menschen kon brengen,ontweken. Sport had hij gemeden. Hij was geen lidgeworden van een schoolclub, van een jeugdorganisa-tie of van een kerkgenootschap. Hij had geen tijd enlater geen zin gehad om omgang met menschen tehebben. Hij had geen liefhebberijen.Nu hij zijn doel bereikt had en een vrouw gehuwd

45

had, die van gezelligheid hield, miste hij de vaardig-heid en de routine om zich gezellig met menschen teonderhouden. Wanneer zijn vrouw erin slaagde hemmee op bezoek te nemen of zelf menschen op bezoekhad, doorleefde hij dagen van diepe moedeloosheiddoor zijn werkelijke of vermeende onmacht tot menschelijk verkeer. Dientengevolge had zijn vrouw ditpractisch gestaakt.Hij zocht nu zijn heil in de studie en in lezen, maarzelfs dat vermocht hem niet geheel in beslag te nemen.Het werd steeds moeilijker voor hem zich te concen-treeren en hij kon soms uren lang maar zitten denken.Vaak was het niet eens denken, wat hij deed. Als ikhem vroeg, wat hij den vorigen avond gedaan had, ofden avond daarvoor, of in zijn vrijen tijd gedurendede afgeloopen week (den Zondag meegerekend) waszijn antwoord gewoonlijk: „Niets" of„met mijnvrouwzitten praten” of „zitten denken". Bij een test bleekde man te zijn:

Meer rotrovers in zijn gedrag (en daarom emotio-neel meer onstandvastig) dan 95% van de manne-lijke volwassenen.Bescheidener en meer gereserveerd in den om-gang dan 94% van de mannelijke volwassenen.

Het resultaat van deze test klopte geheel met zijn le-vensloop en zijn huidige moeilijkheden.Uiteraard zullen verscheidene lezers er nieuwsgierignaar zijn, hoe men in zulk een situatie moet handelen.Ik zal hun nieuwsgierigheid voor zoover mogelijkprobeeren te bevredigen. De bedoeling van dit boek isechter niet zoozeer om het vermogen van de psycholo-gie of van een bepaalden psycholoog te beschrijven

46

bij het oplossen van zielsproblemen. Het wil meer latenzien, hoe deze moeilijkheden door een bepaalde levens-.wijze geschapen werden. Het is belangrijker om teweten hoe men het fout groeien van een menschen-leven kan vermijden, dan te hoorera hoe men het metkunstmiddelen tenslotte weer in het reine kan brengen.Geen van de twee menschen, die ik boven beschrevenheb, leed aan een tij delijke kwaal of aan een nerveusgestel of aan een inzinking, zooals zij gewoonlijk doorde dokters of psychiaters van beroep worden omschre-ven. Beiden leden aan de onvermijdelijke gevolgenvan een levenslange verwaarloozing van vele dergrondwaarden van het leven. Wat ook de oorzakengeweest mogen zijn —invloed van de ouders, eenongelukkige omgeving, of hun eigen optreden — huntekort schieten in het zich aanleeren van zekere belang-rijke levensgewoonten had hun een hel op aardebezorgd. Zij oogstten inderdaad, wat zij in een tijd-perk van vele jaren hadden gezaaid.Het veelvuldig voorkomen van dergelijke gevallen enhet nog vaker voorkomen van dergelijke gevallen vanmilderen aard, brachten langzamerhand een van degroote woorden van het Nieuwe Testament helder inmij tot bewustzijn, „Wie zijn leven zal willen vinden,zal het verliezen, maar wie zijn leven verliest omnentwil, zal het vinden" (Mattheus zo : 39) of „wiezijn leven zal willen behouden, zal het verliezen, maarwie het verliest om mijnentwil, die zal het behouden"(Mattheus 16 : 25, vgl. ook Marcus 8 : 35, en Lucas9 • 24).Het is duidelijk, dat deze groote uitspraken op de zoojuist beschreven gevallen toepasselijk zijn. Beide had-

47

den gemeen, dat het leidend beginsel van deze men-.schen was geweest om die dingen te doen, die zij graagdeden en de tegengestelde te vermijden. Het resultaatwas, dat zij steeds meer dingen gingen vermijden endat ten langen leste zelfs de dingen, waarvan zij hetmeest hielden, als bittere gal voor hen werden.„Om mijnentwil," om Christus' wil — dit gedeeltevan het beginsel roept een vraag op. Van een psycholo-gisch gezichtspunt uit mogen wij deze woordeninterpreteeren als een waardengeheel vertegenwoordi-gende, dat de waarden van den enkeling te boven gaat.Persoonlijk zouden wij begeeren dit of dat te doen,maar een hoogere regel, of een ideaal, of een maatstaf,of een belijdenis brengt ons ertoe deze verlangens opte geven en de minder aanlokkelijke, de moeilijkerhandelwijze te volgen.Ascese — of het opofferen van persoonlijke verlangens— is ontegenzeggelijk het hart van het Christendomen van alle groote godsdiensten. Het beginsel der asceseechter leidt — in de practijk van het leven toegepast —tot een rijker, niet tot een armer leven. Het opofferenvan onmiddellijke verlangens en begeerten terwillevan het volbrengen van een minder prettig stuk werkleidt tot een voortdurenden aanwas in iemands belang-.stelling, liefhebberijen en successen.Naar mijn meering is geen ontdekking van de moder-ne psychologie zoo belangrijk als het wetenschappelijkbewijs van de noodzaak van zelfopoffering terwillevan grooter zelfverwezenlijking en geluk. Van natureis de mensch zelfzuchtig en geneigd zijn eerste opwel-lingen te volgen. De proefondervindelijke onderzoe-kingen en de clinische ervaring der psychologen wijzen

48

uit, dat deze weg tot introversie, tot onstandvastigeemotionaliteit en nervositeit, tot achteruitgang in hetgebruik van de verstandelijke vermogens, tot een ver-keerde instelling op het leven, tot verlies van levens-.geluk leidt. Er is religie noodig, of iets wat meer isdan het individu of zelfs dan een maatschappij vanindividuen, om de zelfzuchtige aandriften van dennatuurlijken mensch te overwinnen en hem tot eensuccesrijker en vollediger leven te brengen.Andere dingen — naast de religie staande —hebbenvaak zooveel invloed op menschen, dat zij hun onmid-dellijk genot voor een of ander verder afliggend doelopofferen, maar de godsdienst alleen belichaamt ditbeginsel als de voornaamste voorwaarde voor een inalle opzichten normaal menschenleven.Grootendeels heeft deze overweging mijn terugkeertot de kerk bewerkt. Ik ga, herhaal ik, naar de kerkomdat het voor mij beteekende, dat ik dingen die ikliever deed, voor andere, die ik op het eerste gezichtniet zoo prettig vond, mdest opgeven. Ik geloofin God,omdat ik tot de gevolgtrekking gekomen ben, datzonder geloof in Iemand, die belangrijker is dan zijzelf, de menschen hun eigen (in potentie aanwezige)belangrijkheid niet inzien.


49

DE VEROVERING VAN HET GELUK

„Voorwaar, voorwaar zeg ik U, tenzij datiemand wedergeboren wordt, hij kan hetKoninkrijk Gods niet zien". ( Joh. 3:3)

„De geest is het die levend maakt, hetvleesch is niets nut". (Jo/i. 6:63)

TOEN ik ongeveer drie duizend menschen hadbehandeld, keek ik op een goeden dag mijnrapport over een man na, met Wien ik juisthad gesproken. Plotseling viel het mij op, dat

hier het ideaal was van den evenwichtigen mensch, dennooit- bezongen held in een wereld vol geestelijke enmoreele conflicten.De man was zonder werk, hij was niet „aardig", hijwas intellectueel niet bijzonder begaafd en bezat geenbrilliant optreden. Hij had maar een paar honderd dol-.lar kunnen oversparen, die hij op een bank had staan.Hij bezat echter een aantal eigenschappen en inzichten,welke niet alleen zijn gemoedsrust van dat oogenblikverklaarden, maar een garantie waren voor zijn gelukin de toekomst. Al mijn ervaring met de problemenvan mijn „patienten", mijn statistische studie uit deeerste hand van mijn reeds genoemde drieduizendgevallen en mijn kennis van de vondsten van anderepsychologen, hielpen mij bij deze wetenschappelijkeintuitie. Hier volgen de aanteekeningen, die ik hadopgeschreven om de belangrijkste gegevens omtrentdezen man te beschrijven:

Leeftijd: 28 jaar, twee jaar gehuwd.Een kind, zes maanden oud.Gezondheid: uitmuntend.Verschijning : knap.Opleiding : een jaar universiteit, vrij goed in studie.Lievelingsvakken: wiskunde, teekenen, natuur-kunde.

53

Geloof: Doopsgezind, lidmaat, bij perioden mede-werker aan jeugdwerk. Niet streng in de leer, maarwel in zijn moreele beginselen.Beroep : werkeloos. Was vier jaar lang leider vaneen aantal gecombineerde kruidenierswinkels ge-weest en daarvóór drie jaar boekhouder. Voor-naamste belangstelling : machines.Beroepsinteresse: warenhuizen, techniek en tabakvanwege haar belang in zijn geboortestreek.Liefhebberijen: honkbal, korfbal en andere spor-ten. Ook dans en kaartspel.Vereenigingsleven :studentenorganisatie, mannen-vereeniging rozijn kerk, lid van een schietvereeni-

Pin

sychologische kenmerken (volgens de Bern-reutertest) : iets boven het gemiddelde wat extro-versiebetreft, emotioneel standvastig, zelf-genoeg-zaam en gemakkelijk in den omgang.

Ik ben niet Doopsgezind, en schiet niet en het warenniet deze kleinigheden, uit het verhaal van den man,die zulk een indruk op mij maakten. Het was veel meerhet geheel van zijn leven met zijn verschillende kanten,dat hem mij als een ideaal type deed zien.Leg nu naast dit rapport dat van de twee mannen, dieik in het vorige hoofdstuk beschreven heb. Zij haddenwerk. Deze man niet. Zij waren ongelukkig, emotio-neel onstandvastig. Deze man was, hoewel hij er meeinzat, hoe hij werk zou vinden, zeer evenwichtig enin den grond gelukkig. Zij waren niet zeker van zich-zelf en voelden zich in de wereld niet thuis. Hij wasvrij zeker van zichzelf en voelde zich in de wereldredelijk wel op zijn gemak, zelfs nu hij gedwongen

54

was zich aan de moeilijke omstandigheden van de verom zich heen grijpende werkeloosheid aan te passen.Hen ontbrak elk geloof, zij waren in de zee van huneigen redeneeringen op drift geslagen. Hij zwalkterond in een economische chaos, maar hij was geestelijkin een diepere wereld verankerd en hij bezat een inner-lijke vrede. Vanwaar dit groote verschil tusschen eenman, die zoo gewoon was en niets bijzonders in dewereld had bereikt, en die twee andere met belangrijkhonger intellectueele interessen en gaven?In de vaktermen der psychologie zou het antwoordzijn, dat deze twee ongewoon geintroverteerd of ego-centrisch waren, terwijl deze man geëxtroverteerd was.Hij had zich een levenswijze aangewend, die een veelbelangrijker gebied van het leven bestreek. Gewoongezegd zou de verklaring zijn dat de eerste twee eenoverheerschend zelfzuchtige levenswijze hadden, ter-wijl deze man een onzelfzuchtige levenswijze bezat.Er bestaat in het populaire gebruik van de termenextroversie en introversie veel verwarring, zij duideneigenlijk graden van egoïsme aan, nl. minder of meerzelfzuchtig. De geintroverteerde of egocentrischemensch vermijdt de moeilijkheden van het verkeeronder de menschen, de geëxtroverteerde zoekt demenschen op. De geintroverteerde mensch ontwijktde verplichtingen van het vereenigingsleven en deaanvragen van comitees, de geëxtroverteerde menschaanvaardt ze. De geintroverteerde of egocentrischemensch denkt over het doen van goede daden, degeëxtroverteerde doet ze. De eerste heeft geen tijd voordingen, die hij niet graag doet, de tweede doet ze, hoedan ook. De eerste is bang om fouten te maken en in

55

moeilijkheden te komen, daarom riskeert hij niets. Deextrovers kan ook wel eens bang zijn, maar hij durfteen risico aan en verovert zich door schade en schandeuiteindelijk handigheid en zelfvertrouwen.Honderden cliënten heb ik verteld, dat het beter iszeven fouten te maken dan een. Terwijl de eene menschaarzelt, omdat hij niet durft, maakt de andere menschfouten en klimt omhoog. De geintroverteerde besluital te dikwijls wat hij zal doen of laten, nadat hij zichafgevraagd heeft, hoe hij zich zou voelen, de extroversvaker nadat hij zichzelf de vraag heeft voorgelegd, hoezijn ouders en vrienden zich zouden voelen. De eeneleest over romantiek en avonturen, de andere gebruiktzijn voeten om ze te zoeken. De geïntroverteerdemensch ontleedt critisch zijn vrienden en zijn verleden,terwijl de geëxtroverteerde nieuwe vrienden maakt ennieuwe ervaringen opdoet. Voor de eerste wordt hetleven kleurloos door het voortdurend getob, de tweedehandelt, terwijl zijn gedachten frisch zijn. Als eenwijkplaats voor de harde feiten van het leven, spint degeïntroverteerde zich in een droomwereld, waarin hijsteeds meer gaat leven, in. Wanneer de harde nood-zaak hem dwingt om bepaalde situaties onder het oogte zien, kruipt hij weg en beklaagt zich, hij klaagt overeen minderwaardigheidscomplex, hij is onvoorbereid.Dit is een schildering in licht en donker, en hoewel opvelen deze uitersten van toepassing zijn, is de meerder-heid der menschen noch geheel géintroverteerd, nochgeheel geëxtroverteerd, niet op en top egocentrisch,evenmin algeheel onzelfzuchtig. Voor hen is het derichting van hun innerlijken ontwikkelingsgang, welkehun toekomstig geluk en succes bepaalt. Zullen zij

56

over tien jaar minder geëxtroverteerd of geintrover-teerd zijn geworden? Want extroversie en introversiezijn zeer beslist levensinstellingen, die door denmensch bepaald kunnen worden.Sommige menschen worden geëxtroverteerd door hetaanleeren van een goed afgepaste reeks gewoonten,van hun jeugd af. Zij lijken dan op dien idealen menschdien ik zoo juist beschreven heb, niet een grootschiemand, evenmin een bijzonder succesrijk iemand,maar een gelukkig mensch en een nuttig lid in de maat-schappij.Sommige menschen slagen er niet in gewoon-ten in hun jeugd te vormen, die hen in de richting derextroversie leiden, en zijn op twintig- of dertigjarigenleeftijd beslist geintroverteerd, maar zij bereiken tochde extroversie op Tateren leeftijd. Dit gebeurt echteralleen, als de gèintroverteerde een of ander werk weette krijgen, dat hem dwingt met menschen om te gaan.In een belangrijk aantal gevallen, die mij onder deoogen gekomen zijn, heb ik tooneelspelers, musici enmannen uit verschillende beroepen, die bepaald geïn-troverteerd waren, meer dan gemiddeld geëxtrover-teerd zien worden, eenvoudig omdat zij zich erop gin-gen toeleggen de „knepen" van hun vak onder de kniete krijgen. Toen zij zich daarin gingen bekwamen,wonnen zij vertrouwen in zichzelf en vaardigheid in hetoplossen van moeilijkheden, waarvoor hun talenten vannut konden zijn. In sommige gevallen werden zij op-genomen inden stroom van een grooteren levenskring.Ik herinner mij verschillende gevallen van studenten,die tegen het einde van hun studententijd zich voornerveuze klachten lieten behandelen en die „in de killemaatschappij" zich ontwikkelden tot nuttige en harde

57

werkers. De studententijd maakt, als hij telaug duurt,egocentrisch.Vaak wordt gezegd, dat het geintroverteerde type ge-voeliger is voor de fijnere levenswaarden dan hetgeëxtroverteerde ; dat men de groote droomen en deintellectueele en artistieke prestaties der menschheideerder van het eerste dan van het tweede menschen-type verwachten moet. Voor deze stelling bestaatechter geen wetenschappelijk bewijs en voor het om-

• gekeerde stapelt het bewijsmateriaal zich op. Onlangstestte ik Benige antisten van het eerste en tweede plan enzij waren over het algemeen belangrijk meer geëxtro-verteerd dan de gemiddelde menschen. Vaak hoorenwij, dat een tooneelspeler emotioneel niet zoo even-wichtig is als een gewoon mensch en dat zijn tempera-.ment meebrengt, en ook moet meebrengen dat hijaf en toe zich eens laat gaan. Deze test wees uit, dat hetomgekeerde waar was, en dat vooraanstaande tooneel-spelers emotioneel evenwichtiger waren dan de meestemenschen.Het ligt voor de hand dat de musicus, die zes uur perdag oefent en die bij zijn spel moet letten op de eischenvan het orkest en het publiek, die in zijn pogen moetvolharden ook onder ontmoediging en spot, geëxtro-verteerd wordt en een evenwichtige emotionaliteitverkrijgt.De kunstenaars die geintroverteerd blijven, zijn ge-woonlijk zij, die er niet in slagen hun genoegen engrillen op te offeren aan de harde eischen van de prac-tijk en de concurrentie. Hun aspiraties blijven droomenen fantasieën en zijn als zoodanig voor henzelf nochvoor hun medemenschen van Benig voordeel.

5

Gewoonlijk wordt de extroversie bereikt door het totontwikkeling brengen van een goed afgewogen geheelvan normale levensgewoonten. Een leerling van eentechnische school werd door zijn ouders bij mij gebrachtomdat hij onverwachte moeilijkheden met zijn studiehad. Ik testte hem, en het bleek mij, dat zijn ver-standelijke vermogens van dien aard waren, dat deschool voor hem geen buitengewone moeilijkhedenkon opleveren. Verder navragende bemerkte ik, dathij ook groote moeite had om het met de jongens inde club, waarin hij juist gekozen was te vinden, — hijdacht er zelfs ernstig over om voor deze club te be-danken.Ik vroeg hem, wat zijn medeleden voor liefhebberijenhadden. Sommige hadden mijn bewondering niet,maar andere waren geheel onschuldig. Pingpong enbridge waren twee van de voornaamste amusementen.„Wat doe je," vroeg ik, „wanneer de jongens je vra-gen om ping-pong te spelen?" „Ik verontschuldig mij-zelf door te zeggen, dat ik zoo slecht speel, en," voegdehij er heftig aan toe, „ik speel beroerd." „Dan ga jewaarschijnlijknaar je kamer," zei ik hem, „en begint tewerken. Na enkele minuten van concentratie bemerk jeopeens, dat je over ping gong zit te denken, hoe be-roerd je het spel speelt en hoe vervelend het was, omdie uitnoodiging op deze manier te moeten afslaan,maar hoe veel vervelender het geweest zou zijn, als jehaar aangenomen had, en toch ook, wat een plezierje vrienden nu hebben. Dan probeer je je aandachtweer bij je werk te bepalen, maar weldra dringen hetgelach en gejuich van de spelers tot je door, en daardwaal je al weer van je werk af. Hoe meer je eraan

59

denkt, hoe beroerder je je voelt en hoe moeilijker hetwordt om je op je studie te concentreeren. Je hebt eenuur noodig voor wat jein een kwartier van volledigeconcentratie had kunnen doen."Ja, zoo was het, gaf hij toe. „Maar wat moet ik doen?"vroeg hij. „Slecht ping-pong spelen," zei ik hem.„Speel met goede spelers, als ze je vragen; sla iemandaan de haak, die net zoo slecht speelt als jij, als zij hetniet doen; bijt door de zure appel heen, maar trek jeniet aan wat er ook moge gebeuren, en speel! Weldrazul je iemand tegen het lijf loopen, die nog slechterspeelt dan jij. Later zul je zien, dat jij een paar gameswint van iemand, die beter speelt dan jij. Je zult weldramerken, dat je er plezier in krijgt om het nog maareens te probeeren en na zoon twintig minuten ga jeweer aan je werk zonder dat knagende gevoel van spijt,dat je concentratievermogen ondermijnt. Nadat je jeenergie zoo met een zeker gevoel van bevrediging indeze activiteit hebt aangewend, zal zij je niet meerbij je studie plagen."Ping-pong is maar een onbelangrijk onderdeel vaneen kostschooltijd, maar geen kostschool-opleiding isvolledig zonder ping-pong of zijn aequivalenten ophet gebied van „het goede der aarde". Ik ried dezenjongen man, die toch al niet bij machte was om eengoed rapport mee naar huis te brengen, minder testudeeren, en meer te spelen. Daar hij er niet in geslaagdwas om een paar sporten goed onder de knie te krijgenen te leeren prettig met zijn vrienden om te gaan, beidealthans niet in de voldoende mate om aan de eischendie zijn omgeving hem stelde, te voldoen, voelde hijzich niet alleen in zijn club ongelukkig, maar was hij

6o

ook niet bij machte zijn ongetwijfeld goede verstandop zijn studie te concentreeren.Hij zou, natuurlijk, voor de club bedankt kunnen heb-ben en zichzelf in een klein kringetje met jongens vanzijn eigen slag hebben geisoleerd. De vlugste en gemak-kelijkste manier om gemoedsconflicten op telossen is deoorzaken er van te vermijden, zich uit de realiteit vanhet leven terug te trekken en zich in een klein kringetjeop te sluiten. Zulk een oplossing kan niets anders dantijdelijk zijn en heeft tot gevolg, dat de desbetreffendezich nog meer gaat isoleeren. Dit is het proces vanintroversie dat — als het doorgaat — tot nog grouteronheil in de toekomst leidt. Deze jongen was al onvol-doende geëxtroverteerd en emotioneel te onevenwich-tig.Het was hoog tijd, dat hij het leven onder de oogenbegon te zien en gedragingen aan te leeren, waarmeehij het met succes tegemoet kon treden.Ik was in staat hem — zooals aan zoovele technischestudenten — de introversie en de haar begeleidendezielsconflicten door een heel eenvoudige aan de tech-niek ontleende vergelijking duidelijk te maken. Wan-neer de door het lichaam voortgebrachte energie doorverschillende soorten van activiteit, welke den menschbevredigende resultaten opleveren, wordt geleid, danis een mensch geëxtroverteerd en dientengevolgerustig of emotioneel in evenwicht. Wanneer de activi-teit ontbreekt, is het menschelijk organisme als eenautomobiel-motor, waarvan de aandrijving breekt ofde onderdeelen tegenwerken. De motor verspilt zijnenergie door te loopen zonder ergens te komen, of hijgaat met horten en stouten, daar de onderdeelen nietgoed gemonteerd zijn.

61

Alle menschen zijn om deze reden wel eens uit hunevenwicht. Als wij iemand ontmoeten en wij wetenniet wat wij zeggen moeten, of wij zeggen iets ver-keerds, worden wij rood of voelen ons verlegen. Er isdan een overmaat van niet bestede of op verkeerdewijze bestede energie. Zulke spanningen zijn bij elknormaal mensch te verwachten en zij zijn hem vandienst, voorzoover zij hem aansporen betere gewoon-ten aan te leeren of groote vaardigheid te ontwikkelen.Zij stijgen tot het punt van schadelijke gemoeds-stoornissen, wanneer een mensch de nederlaag aan-vaardt, ontmoedigd wordt en daardoor faalt in hettot ontplooiing brengen van voldoende variatie in zijngewoonten en handigheid om in staat te zijn de ge-wone moeilijkheden van het leven het hoofd te bieden.Dit is niet de Benige oorzaak van neurosen of gestoordeemotionaliteit, van abnormaal getob en perioden vanmoedeloos makende neerslachtigheid, maar het iswaarschijnlijk wel de meest voorkomende. Er zijnweinig menschen, die lijden aan overmatig gebruikvan hun energie, maar massa's, die lijden aan over-tollige energie, die niet — of op abnormale wijze —gebruikt wordt. De egocentrische mensch is iemanddie zijn energie opspaart en tenslotte aan overmaatervan begint te lijden. De niet-egocentrische menschbesteedt zijn energie kwistig in velerlei activiteit daarbijweinig overtollige energie overlatend om den knagen-den demon van de ontevredenheid mede te voeden.Een van de polemisch bedoelde uitspraken van hetNieuwe Testament is die in Joh. 3 : 3. Jezus, sprekendetot Nicodemus zegt: „Als een mensch niet weder-geboren wordt, kan hij het Koninkrijk Gods niet zien",

62

en in Johannes 3 : 6 zegt hij : „Hetgeen uit vleeschgeboren is, is vleesch, en hetgeen uit den geest geborenis, is geest". Het leerstuk van de erfzonde en de nadrukop de wedergeboorte van den mensch hebben vaakergernis verwekt. De studies der psychologen werpeneen belangrijk licht op dit leerstuk. Van een psycholo-gisch gezichtspunt uit worden wij allen als geintrover-teerden en zelfzuchtigen geboren. Wij veroveren onsde extroversie of de onzelfzuchtigheid alleen door eenvoortdurend proces van „wedergeboorte", de pijnlijkewedergeboorte van nieuwe gewoonten en nieuwekaraktertrekken. In de eerste kinderjaren worden velegewoonten onbewust en door het aandringen van deouders geboren ; maar weldra moeten zij door bewusteen vaak pijnlijke inspanning worden geleid.Het kind komt ter wereld als een verzameling ongeor-ganiseerde energie. Het is een kracht-voortbrengendemachine of organisme, dat slaapt en gevoed wordt, datenergie ontwikkelt, maar nog geen gewoonten bezit,waardoor deze energie in nuttige handelingen kanworden omgezet. Alles moet nog voor het kind gedaanworden, het doet niets zelf. Het zwaait met zijn armen,maar kan nergens richting aan geven ; het beweegt zijnlichaam, maar het komt niet aan een bepaald doel; hetdraait zijn oogen, maar kan ze niet ergens op richten.Langzamerhand leert het zich eraan gewennen voor-werpen te grijpen, zijn oogen te richten, te kruipen, teloopen, te praten, te eten, zich aan te kleeden, naarschool te gaan, te lezen, te schrijven, tafels van vermenigvuldiging op te zeggen, enz. enz. Al deze hande-lingenz voorbeelden van gewoonten, waardoor hetkind meer en meer in staat wordt gesteld zijn natuur-

63

lijke energie, zijn drie maaltijden per dag en zijn slaapovernacht, in handelingen om te zetten, welke dieenergie opslorpen. Dit is het a.b.c. van het extroversie-proces.Na ongeveer zes jaar dagelijksche, voor ouders en kindbeiden vaak pijnlijke practijk, heeft hij in voldoendemate om moeilijkheden in gezelschap te voorkomende gewoonte onder de knie om met mes en vork teeten. Mogelijk heeft hij in minder tijd, „als 't u blieft"en „dank u" leeren zeggen. Op tijd leert hij met anderekinderen om te gaan, twist te vermijden, vrienden enkennissen te maken. Hij leert spelletjes, en hij wordtin een of meer sporten bedreven. Hij went zich er mis-scluen aan in huis een handje mee te helpen, om zijnhuiswerk te maken, om vrienden op te zoeken of naarhuis mee te nemen, naar de catechisatie of naar de kerkte gaan. Hij krijgt misschien liefhebberijen: postzegelsverzamelen, een muziek-instrument bespelen of radio-toestellen bouwen.Al zulke gewoonten en vaardigheden vormen hetextroversie-proces, het proces om iemands inwendigeenergie in uitwendige handelingen om te zetten, dieeen bevredigende verhouding tot een steeds uitdijendewereld verschaffen. Van de wereld van de moederborsttot de wereld van een bewonderende familie; van dewereld van het ouderlijke „je moet"en „je mag niet";van de menschen die op bezoek komen; van dekinderen van den buurman, die altijd ruzie maken; deschool, de stad, het gebied van boeken, films en radio;het terrein van spel en sport, en van het algemeenmenschelijk verkeer; de studietijd, de baan ; verliefd-heid, huwelijk en verantwoordelijkheid voor eengezin;

64

al de duizenden gewoonten en vaardigheden die wordenaangeleerd om deze situaties onder het oog te zienvormen het extroversie-proces, het proces der weder-geboorte.De jonge man, dien ik als een ideaal type beschreef, be-.zat een geheel van gewoonten en kundigheden, diebij een groote verscheidenheid van alledaagsche situa-ties pasten. Hij had ze niet zonder veel opoffering vanoogenblikkelijk genot verkregen. Vaak, wanneer hijgraag met een boek thuis wou zitten, was hij naar zijnclub gegaan, omdat het club-avond was. Vele keren,dat hij liever naar de bioscoop wilde, had hij inplaatsdaarvan een uitnoodiging om bridge te spelen aan-genomen. Herhaaldelijk wanneer hij voelde voor eenpraatje met een vriend, had hij zichzelf losgemaaktvoor een inspannende voetbal- of hockey oefen-avond.Veel van wat hij nu prettig vond of als vanzelfsprekendbeschouwde, had hem eens ongelukkig gemaakt omzijn onhandigheid of gebrek aan vaardigheid. Hij wasgedreven door godsdienstige en niet-godsdienstigeidealen, welke vaak zijn eigen pleziertjes of doelstel-lingen verstoorden. Waarom hij de technische schoolwas afgeloopen? vroeg ik hem. Omdat hij gevoeldhad, dat zijn familie zijn steun meer noodig had danhij zijn opleiding. Of hij graag meewerkte in hetjeugdwerk? Ja en nee. Hij mocht de jongens graag,maar het kostte hem inspanning zich geregeld voor tebereiden en 's Zondags vroeg op te staan.De geïntroverteerden, die wij beschreven hebben, ont-wikkelden hun levens volgens een tegenovergesteldbeginsel, een beginsel, dat vaak omschreven wordt, alszelf-verwezenlijking. Zij hadden gedaan,


65

wat zij op een gegeven oogenblik graag wilden doen.Zij waren er niet in geslaagd de vele gewoonten envaardigheden te verwerven, die naar handigheid enbevrediging in het veelvuldig contact met menschenleiden. Zij hadden eerst zichzelf gezocht en warener zoo niet in geslaagd te leeren hoe zij zich aan ande-ren moesten geven. Zij hadden hun energie aan eenzeer beperkt object, zichzelf, gewijd. Nu werden zijdoor hun energie verteerd. Zij bemerkten, dat „wij-zelf" — als een voorwerp van voortdurende belang-stelling — niet voldoende voor een geslaagd leven is;dat het doen van dingen, die men graag doet, en hetontwijken van de dingen, waar men geen zin in heeft,leiden tot minderwaardigheidsgevoelens en zoo tot eenhel in ons innerlijk leven. Bij hun pogen hun leven ophun eigen manier te vinden hadden zij het verloren.Er is natuurlijk gevaar een te groot werkgebied tewillen bestrijken, dus teveel geëxtroverteerd te zijn.Concentratie op een beroep of een loopbaan moetaltijd de samenbindende kern van een persoonlijkheidzijn. Het gevaar van te grote extroversie ligt echterveel minder voor de hand dan het gevaar van te groteintroversie. Extroversie is het resultaat van arbeid, vaneen handelend leven. Introversie is het resultaat vanhet vermijden van arbeid. De geëxtroverteerde heefthet moeilijk in het begin, de geintroverteerde in heteind.Jezus Christus, het ideaal van onzelfzuchtigheid en degroote belichaming van het onzelfzuchtige leven, waspsychologisch bezien geëxtroverteerd. Hij was het ineen mate, die weinigen kunnen hopen te bereiken. Hijwas in zijn verkeer met mensen zeer aggressief. Hij

66

aarzelde niet om water aan te nemen van de vrouw aande bron, omdat zij een Samaritaansche was, ook wei-gerde hij niet om met haar te spreken, omdat zij on-wetend was of zijn taal niet sprak. Hij beperkte zijnaandacht niet tot hen, die hem waardig waren, maarwijdde zichzelf aan Zacheiis, den tollenaar, Nicodemus,den Pharizeeër, aan de kreupelen, de lammen en deblinden, aan tollenaar en zondaar. Hij wachtte niet,tot de menschen hem uitnoodigden, hij noodigde henuit. Tot Petrus en Andreas, die hun netten in zee wier-pen, zeide hij : „Volg mij, en ik zal u visschers vanmenschen maken" Hij zond zijn discipelen en dezeventig uit in de wereld om zijn boodschap uit tedragen. En voor hij hen uitzond, gaf hij hun les, hoezij menschen moesten benaderen. Hij predikte zacht-moedigheid van geest maar stoutmoedigheid vanhandelen.Hoewel hij bezield was door zijn geloof in honger le-ven, was zijn eigen leven hier op aarde een aaneen-schakeling van intensief en uitgebreid contact metmenschen. Hoewel hij poogde de menschen voor hunuiteindelijk welzijn in beweging te krijgen, was hijzich veel meer dan zijn leerlingen en anderen van hunonmiddellijke lichamelijke nooden bewust. Hij zagsnel het gezichtspunt van den ander, hoewel hij zelfpositieve ideeën bezat; het binnendringen van kleinekinderen heiderde hem niet, het opdringen van devolksmenigte bracht hem niet in verwarring. Instedevan de menschen wier levensgewoonten hij afkeurde,te vermijden, ging hij hen in hun huizen opzoeken.Zijn energie en bezieling werden voortdurend in nut-tige daden en contact met een groot aantal zeer ver-

67

schillende menschen omgezet. Hij trok zich terug opeen berg om te bidden, maar hij was — boven alles —een man van actie. Hij geloofde in beginselen, maarbracht ze in zijn leven in practijk en hij leefde een rijken overvloedig leven.Het geëxtroverteerde of onzelfzuchtige karakter vanChristus was niet toevallig. Het was het resultaat vaneen ideaal, dat hij honger stelde dan zijn persoonlijkwelzijn of zelfs dan zijn leven. „Mijn voedsel is denwil te doen van Hem, die mij gezonden heeft," zeidehij. Zijn handelingen kwamen voort uit een idee eneen overtuiging, die veel machtiger waren dan deweerstand van physische en moreele bezwaren. Hijwist niets van de klieren, die onze persoonlijkheid be-.invloeden of van den overgeërfden lichaamsbouw, dievolgens geestdriftige medici den Benen mensch on-vermijdelijk schizoid, den ander cycloid, en een derdeparanoid of epileptoid maakt. „Ik doe niets uit mijzelf,"zeide hij, „zooals ik hoor, oordeel ik: en mijn oordeelis rechtvaardig omdat ik niet mijn eigen wil zoek, maarden wil van den Vader, die mij gezonden heeft." Enof het was om een bruiloft in Galilea bij te wonen ofom in Gethsemane zijn kruis op te nemen, zijn leidendbeginsel was hetzelfde:„Vader, indien gij wilt, laat deze drinkbeker aan mijvoorbijgaan, maar niet mijn wil, doch de Uwe ge-schiede!" Dit was Christus' levensbeginsel, dat — inwezen — de psychologische toetssteen voor een actief,rijk en gelukkig leven is.

68

IV

DE WIJSHEID DER WERELDTOT DWAASHEID GEMAAKT

„Ik ben de weg, de waarheid en het leven"(Joh. 14:6)

„Het geloof nu is een vaste grond der din-gen, die men hoopt, een bewijs der zaken,die men niet ziet" (Hebr. ii: i).

„Wie het Koninkrijk Gods niet ontvangenzal als een kindeke, die zal geenszins daaringaan." (Lucas 18:17)

EN van mijn treffendste ervaringen was diemet een man, die juist uit de gevangenisontslagen was na een straf van 20 jaren tehebben uitgezeten wegens moord op den

minnaar van zijn vrouw. Hij vertelde waarom hij naarmij toe gekomen was.„Ik wil weten of de jaren die ik in de gevangenis hebdoorgebracht, mijn geest hebben beinvloed of mijvoor een betrekking ongeschikt hebben gemaakt.Opdat u de feiten zult weten, zal ik u vertellen dat ikingenieur was en steeds geregeld werk had. Deze manverwoestte mijn gezinsleven en ik schoot hem inkoelen bloede neer. Die daad was de Benige misdaadin mijn leven. Ik rookte, dronk of dobbelde nooit.Mijn gedrag in de gevangenis was van dien aard, datik de laatste vier jaren van mijn straf kreeg kwijtge-scholden.In mijn vrijen tijd in de gevangenis deed ik al mijn bestom mijn geest bezig te houden. In het bijzonder stu-deerde ik Fransch en Duitsch en ik kan beide talen nulezen en spreken hoewel mijn uitspraak nog slecht is(hier demonstreerde hij zijn kennis). Ik wist dat ik,om niet een zonderling te worden, mij regelmatig opiets moest toeleggen.Ik bezit tachtig dollar behalve de vijf en twintig diemen mij gaf, toen ik de gevangenis verliet. Ik heb dieallemaal overgehouden van de toelage voor postzegelsdie wij elke week kregen. Mijn vrouw stierf het twee-

71

de jaar na mijn veroordeeling en ik had niemand andersom aan te schrijven en zoo heb ik in plaats van ditgeld voor tabak en lekkers uit te geven het opgespaard.Nu wil ik een betrekking als ingenieur zien te krijgenals ik kan, maar ik heb er een hard hoofd in. Wat moetik doen als de jaren in de gevangenis mij toch ondanksal mijn pogingen om een evenwichtig mensch te blij-.ven en zonder dat ik het weet, tot een zonderlinggemaakt hebben? Daarom kom ik nu tot u om teweten te komen of ik geheel in orde ben."Met behulp van de tests, die mij ter beschikking ston-den stelde ik hem zoo goed als ik kon gerust maar ikvoelde mijzelf niet erg overtuigend. Daar zat een man,die trachtte een nieuw leven te beginnen temidden vaneen wereld vol werkeloozen en met het nadeel dat hijeen misdaad op zijn geweten had en in de gevangenishad gezeten. Hij had veel meer noodig dan alleen maarde verzekering van een psycholoog dat hij geestelijkin orde was. Hij had een geloof en een overtuigingnoodig, die sterker waren dan de praktijk en de voor-oordeelen van de maatschappij. Hij had een geest-kracht noodig, die oneindig veel meer standvastigmoest zijn dan zijn logische redeneertrant, hoe even-wichtig die dan ook zijn mocht.En toch, deze ontslagen gevangene, was emotioneelveel evenwichtiger, meer extrovers dan velen van mijncliënten of dan vele menschen die men zoo dagelijksontmoet. Vele menschen zijn zoo in zichzelf opgeslo-ten dat zij gedoemd lijken tot een leven van gedurigeeenzaamheid. Zij loopen alleen op straat, doen hunwerk en antwoorden als ze aangesproken worden. Zijzijn vaak zeer ontwikkeld en kunnen prachtig mee-

72

praten over dingen, die hen belang inboezemen. Niet-tegenstaande dat alles loopen zij in eindelooze cirkelsrond in het enge kringetje van hun egocentrischengeest. Met een niets ontziende logica hebben zij elkgeloof of elke overtuiging vernietigd die hen zoukunnen helpen om daaraan te ontkomen.Een extreem maar toch niet ongewoon voorbeeld ishet geval van den man die in niets meer gelooft. Inhooge mate geïntroverteerd door de levenslange ge-woonte zich aan de werkelijkheid te onttrekken vindthij het nu steeds moeilijker om zijn werk te doen ofeen van de eenvoudige bezigheden van het dageljk..sche leven te verrichten.„Natuurlijk," zoo zeide hij, „heb ik hierover nage-dacht en ik heb allerlei wetenschappelijke psychologi-sche boeken gelezen om inzicht in mijn toestand teverkrijgen en te weten te komen wat ik moest doen.Elke redenatie brengt me echter tot dezelfde conclusie:waarom zou je nog iets doen? Waarom zou ik me noginspannen om les te geven? Ik heb er geen enkele aan-wijzing voor, dat wat ik hen leer hen meer goed dankwaad doet. Ik ben er wel zeker van dat ik hun tijdverspil en zij de mijne. En dan nog aangenomen, datmijn lessen een zeker belang hebben, iemand anders zouze even goed kunnen geven en waarschijnlijk wel beter.Waarom moet ik mij meer bij andere menschen aan-sluiten? Waarom ergens lid van worden? Voor iederereden om het een of ander te doen vind ik ook wel eenandere er tegen en een even goede. Dus waarom zou iknog iets doen? Waarom mij zooveel moeite geven?Zelfs mijn gezin zou er waarschijnlijk beter aan toe zijnzonder mij dan met mij.

73

Nu zult u mij waarschijnlijk aanraden iets in mijn eigenbelang te doen. Ik weet vooruit, dat ik uw redeneermgzal gaan betwijfelen en waarschijnlijk tot de gevolg-trekking zal komen, dat er logisch gezien evenveeltegen als voor te zeggen is."Dit was een voorbeeld van een volledige overwinningvan het verstand, van het nuchtere verstand alleen,op de emoties, het geloof, de vooroordeelen, en deautomatische, onberedeneerde levensgewoonten. Zon-der mij anders voor te doen dan ik was, was ik ge-dwongen om den man het volgende te antwoorden:„Ik ben het geheel met u eens en om nu te voorkomen,dat u denkt, dat ik dit alleen maar uit tactische over-wegingen zeg, wil ik het toelichten met het voorbeeldvan een alledaagsche gewoonte, die door volwassenmenschen bijna nooit aangevochten wordt.Waarom eten wij met vork en mes? Het gebruik vanvork en mes is een absoluut onlogische gewoonte.Het beteekent extra werk bij het tafeldekken, extrawerk bij afwasschen en bij poetsen. Het levert eengevaar temeer voor besmetting op als men in een restau-rant eet. Vorken en messen kosten geld. Het kostde ouders ongeveer zes jaren harden strijd om hunkinderen te leeren ze netjes te gebruiken, energie, dievoor betere dingen had kunnen aangewend worden.Hoe veel eenvoudiger en natuurlijker zou het zijn metonze handen en vingers te eten, werktuigen die wijvan de natuur zelf hebben ontvangen.U kunt over elk ding in het leven een dergelijke rede-neering opzetten en dat kan ieder eenigszins ontwik-keld mensch. Ik zal zeker niet met u gaan argumenteeren of probeeren u verstandelijk te overtuigen. Het

74

Benige wat ik doen kan is u vragen: bent u met uwtegenwoordigen toestand tevreden? Dat is geen vraagvan logica maar van gevoel. Wilt u blijven zooals ubent? Als uw antwoord „ja" is, dan kan ik u op geenenkele wijze helpen. Als uw antwoord „neen" is, danben ik wellicht bij machte om u te helpen en ueveneens uzelf. Dan kan ik, om een voorbeeld te ne-men, u zeggen dat eten met mes en vork juist is, nietomdat het de eenige logische wijze van eten is, maaromdat gij u tusschen andere menschen meer op uwgemak zult voelen als gij uw mes en vork zoo goedmogelijk gebruikt. Dan zal ik u voorstellen ook anderedingen te doen niet omdat zij logisch verdedigbaarzijn, maar omdat — als u ze doet en ze steeds beter doengaat — u er meer voldoening van zult hebben."De zoo juist weergegeven geestesgesteldheid treft menvaak aan bij introversen, die gewoon zijn geraakt hundenken in de plaats te zetten van hun handelen, ver-stand in de plaats van geloof, analyse in de plaats vanovertuiging. Het is in het bijzonder een karakteristiekverschijnsel bij welbelezen en goed ontwikkelde men-schen. Een van de knapste jongens, die ik ooit onder-zocht heb maar die toch moeite had met zijn examens,hoewel hij nummer één van zijn klas had ktmnen zijn,schreef aan zijn vader niet meer of minder dan eenberedeneerde aanklacht tegen het onderwijs-systeemop school. Iedereen heeft wel eens de ervaring opge-daan, dat hij door redeneeres probeerde iemand teovertuigen, die even goed of nog beter redeneerde.Al is een betoog soms volmaakt en al sluit het als een bustochkanmennog wel ongelijk hebben.Vele ouders ken-nenv die kinderen,die gelijk hebben en toch ongelijk.

75

Er is een beroemd Fransch zielkundige, die aan hethoofd staat van een sanatorium voor overmatig ge-introverteerden en voor geëxtroverteerden, die welsucces hebben gekend maar wier geestvermogens ge-krenkt en in wanorde zijn geraakt eioor te veel gebruik.Hij gaat met hen ongeveer zoo te werk: om te begin-nen moet de persoon in kwestie voldoende vertrouwenin hem hebben om er in toe te stemmen datgene tedoen wat hem opgedragen wordt, zonder vragen testellen. Zoodra de patient daar geen gevolg aan geeften vragen stelt wordt hij weggestuurd. Deze psycho-loog neemt bij voorbeeld een van zijn patienten meenaar een stuk land en toont hem een strook grond,die daar is uitgezet, twintig meter lang en één meterbreed. Hij overhandigt den patient vervolgens eenschop en zegt hem nu een sloot te graven met eendiepte van zijn eigen lichaamshoogte. Elken dag moetde patient daaraan arbeiden, eiken dag een uur meertot een maximum van tien. Als de twintig meter langesloot dan gegraven is en de psycholoog gezien heeftdat het goed gedaan is zegt hij tegen den patient: „gooihem nu maar weer dicht." Een voldoende aantal op-drachten als deze, onredelijk als ze zijn, brengt hetverstand weer op zijn juiste plaats in het totaal vaniemands karakter en richt vaak iemands energie naarbuiten en ver van hemzelf weg.Gelukkig zijn de mannen, die blijven doorgaan als zeeen klein wit balletje slaan in elke richting behalve inde goede, die een tuin hebben waarin het onkruid,ondanks hun hardnekkige inspanning niet vergaat;gelukkig de vrouwen in de gezinnen waar de eetlusthaast niet te verzadigen is, die ondanks de standjes die

76

zij uitdeelen altijd wat te verstellen hebben. Gelukkigde menschen, die uit vrijen wil of gedwongen, oponredelijke manier hun geld moeten verdienen, zij hetdoor sloten te graven of door vloeren te schrobben,postzegels te verzamelen of vingerdoekjes te bewerken,vrachtauto's te rijden of luiers te wasschen.Onder de philosophen en wetenschappelijke werkerszijn er altijd geweest, die gezegd hebben, dat het levenniet logisch of zedelijk was, en dat de natuur weten-schappeli# nooit geheel verklaard kon worden. Men-.schen geboren zonder dat zij zelf er de oorzaakvan zijn. Zij leven door een wonderlijk mengsel vaninstinct en rede, dat noch rationed noch consequent is.Zij sterven met een voor het verstand onbegrijpelijke,grillige zekerheid. De menschengeest is niet in staat, enevenmin geschapen, om deze vraagstukken op telossen. Het denken is geen doel op zichzelf maar eeninstrument, dat de mensch gebruiken kan om eenrichting te kiezen tusschen de waarden en vele doel-einden van het leven, die het verstand te boven gaan.Evenals de tanden geschapen zijn om mede tekauwen niet om zich zelf te kauwen, zoo is de geestgeschapen om mede te denken, niet om over tepiekeren. Het denken is een instrument om mede, nietom voor te leven.En toch is er geen twijfel aan mogelijk, dat de Wester-schebeschaving gedurende eeuwen het denken en hetverstand als een doel op zichzelf heeft verheerlijkt.Ons streven naar wetenschappelijke kennis en de ont-wikkeling van onze opvoedkunde is een verheerlijkingvan het intellect geweest en dientengevolge een ont-binding van de grondwaarden die het intellect zijn

77

waarde verleenen. Op ieder gebied zijn teekenen waar-neembaar, die erop wijzen, dat men deze vergissingbegint in te zien. Het is echter voor de zielkundigenweggelegd geweest om te ontdekken hoe verderfelijkvoor het geluk en het slagen van een mensch een tegroot vertrouwen op het denken kan worden. Doorhun ondervindingen met menschen en door de weten-schappelijke tests op tienduizenden komt aan het lichtwat deze ontdekking beteekent in verband met op-voeding, religie, karaktervorming en levensbeschou-wing.Er kan door grooter geluk voor den enkeling, door deontwikkeling van grootere wetenschappelijke kennisalleen, geen oplossing gevonden worden voor de die-pere levensproblemen. Steeds uitgebreider kennisbrengt ook steeds meer verwarring. Als de weten-schappen niet gezuiverd worden en meer onder ge-schikt gemaakt worden aan de alledaagsche feitenvan het gewone leven zullen zij de geesten, die hengeschapen hebben, eerder verwoesten dan bevrijden.Deze zuivering moet van buitenaf komen, van buitende wetenschap zelf, ze is niet inhaerent aan haar wezenen valt buiten het eigenlijke wetenschappelijke werk.Ze moet van een geloof komen, een geloof in zekerelevenswaarden, dat de fundamenten raakt en door geenlogica kan omvergepraat worden 1).

1) Het loont de moeite hier ons even bewust te worden waarom Linkdit schrijft. Hier is de man aan het woord, die als elke echte Amerikaandicht bij het frissche practische leven wil staan en zijn geest niet be-zwaard wil hebben door topzwaar en onvruchtbaar getheoretiseer.Wij namen het stuk zonder wijziging op omdat het zoo menschelijkis. Het is de opstandigheid, die wij ook hier in Europa kennen, tegeneen geestelooze, technische, gemechaniseerde cultuur. A lleen wij mis-

78

Dit alles klinkt in theorie zeer ingewikkeld maar isin de praktijk eenvoudig. De jonge man die geen redenkon bedenken om iets te doen vond ten slotte, dathij niet wilde blijven zooals hij was en dit verlangenbleek sterker dan al zijn geredeneer. Kinderen wor-den gedwongen vele dingen te doen welke hunonredelijk toeschijnen, om geen andere reden danhet bevel van hun ouders. Er is een oogenblik, dathet kind nog niet, of niet meer, ontvankelijk is voorargumenten en dan moet het leeren buigen voor deautoriteit.Er is een treffende uitspraak in een van Ibsen's spelen,die mij altijd is bijgebleven. „Zonder een vast puntbuiten mij zelf," roept een der personen uit, „kan ikniet bestaan."Wat een kinderachtige onzin! was mijn reactie inder-tijd (ik had juist een studie gemaakt van de geschiedenisder wijsbegeerte!). Wat voor een vast punt is er buitenden mensch en wie behalve een zwakkeling heeft zulkeen steun noodig? Sindsdien heb ik denzelfden uitroepvan honderden menschen in verschillende toonaardengehoord, den roep om een richting, een doel in 'tleven, den roep om verlossing uit intellectueelen strijdof gemoedsconflicten, den roep van hen, die door hetleven bitter waren geworden.

sen dit optimisme dat het roer geheel om zou kunnen gooienen opnieuw zou kunnen beginnen. Walter Rathenau heeft bij onsdit probleem zeer scherp gezien maar uit zijn werk spreekt onbe-wust altijd een zekere moedeloosheid. Terwijl aan den anderen kant inEuropa de opstandigheid ook kan doorbreken in een geestelooze on-verschilligheid, die soms veel weg heeft van de bestialiteit; „bloed enbodem" verheven boven den geest! Daarvan is Link wel ver verwij-derd. (Bew.)

79

Psychologisch gezien schijnt de mensch geschapen tezijn om te gelooven en om uit geloof te leven. Agnosti-cisme is een ziekte van het intellect en gelooven inverkeerde overtuigingen is nog beter dan heelemailgeen geloof te hebben. Hoe goed heruiver ik mij nogmijn hyper.intellectueele verachting voor menschen,die aan astrologie deden, spiritist waren of in de me-thode Coué geloofden, die allerlei theorieën aanhingendie wetenschappelijk onhoudbaar of op zijn minsttwijfelachtig waren. Ik zie nu in dat zelfs zulk geloofbeter is dan niets.De handleeskunde, de astrologie, de schedelkunde,het spiritisme hebben alle iets goeds. Ze brengen denmensch boven eigen kleinheid uit en voeren hem ineen wereld van grooter formaat. Het is toch een inte-ressant verschijnsel dat zoo vele groote wetenschap-pelijke onderzoekers er niet in geslaagd zijn vrede inhun vak te vinden en zich om troost tot het spiritismeof iets dergelijks gewend hebben.Hoe schimmig en leeg zijn zulke overtuigingen echterin vergelijking met het godsdienstig geloof dat het levennaar al zijn kanten doordringt en welks wezenlijkebestanddeelen door geen wetenschap kunnen wordenaangevochten. De aanbidding van het verstand en deverachting van den intellectueel voor de religie heb-.ben den mensch tot een willige prooi gemaakt vanontelbare kwakzalvers, pseudo-wetenschappelijke theo-rieën, en politieke leuzen, die hem in onzen tijd daemo-.niseeren. Hoe veel redelijker, als tenminste redelijkegronden noodig zijn, is het geloof in gebed, in onster-felijkheid, in 't Avondmaal, in 't goddelijke in Christusdan de fantastische oplossingen waar men heden ten

8o

dage naar grijpt. Het geloof in God, in de Tien Gebo-den, in Jezus' prediking is zeker minder aanvechtbaardan de meeste pseudo-wetenschappelijke „leerstellin-gen" waarmede men zich een narcose verschaft. Hetis niet alleen natuurlijk dat een mensch gelooft, hetbehoort tot het wezen van zijn bestaan; maar bij hetontbreken van een krachtig geloof wordt hij de slaafvan iedere richting, die een beter leven belooft, danhij op het oogenblik bezit.Als wij op de toestanden om ons heen letten krijgt hetgebod „Ik ben de Heer, uw God. Gij zult geen anderegoden nevens mij hebben" een nieuwe, haast ver-schrikkelijke beteekenis.Gedurende Benige jaren hebben allerlei psychologeneen wetenschappelijk onderzoek naar de geaardheidvan het geloof en zijn betrekking op het leven inge-steld. Verschillende tests (Allport, Thurstone) werdendaarbij toegepast. Geloof is hier bedoeld in de breedebeteekenis van overtuiging.Een belangrijk onderzoek was dat naar de verschil-lende meeningen over de bestrijding van de werkeloos-.heid. Een groep van vijftig psychologen en hun assis-tenten hebben in vijftig steden van het geheele landaan inwoners aldaar de vraag voorgelegd: moet naar uwmeering uw eigen stad of de provincie of de landsre-.geering de werkloosheidsbestrijding terhandnemen?i)Het resultaat was als volgt:

Febr. '33 April Mei '35Stad 434% 25,4% 17,7%Staat (Provincie) 25,9 24,9 21,5Regeermg 33,4 39,8 47,9Onzeker 15,5 18,7 21,1

1) Deze vraag was vrij ingrijpend. De landsregeering heeft nl. in het


81

Deze uitslag toont deze merkwaardige tendens dat staden provincie (staat) steeds meer van de werkloozenzorgontlast behooren te worden en dat de verantwoorde-lijkheid daarvoor steeds meer bij de landsregeeringberusten moet.De vlucht voor een persoonlijke, zedelijke verplichtingwaar deze tendens getuigenis van aflegt kon alleenin een wereld voorkomen, die religieuze overtuigingenen beginselen mist. Hier gelooft men in de hulp dooranderen, en dat kan alleen maar de afwezigheid be-.teekenen van een geloof van de menschen in zich zelfen in hun verplichtingen. Evenals de leerlingen vanJezus, die de hongerige menigte naar een andere plaatswilden zenden, zoo hoopten deze menschen te kunnenontkomen aan hun verantwoordelijkheid tegenoverde werkeloozen.Wij zien hier een algemeene tendens naar introversiein een natie die openlijk den weg van den minstenweerstand volgt, de werkelijkheid van het leven ver-doezelend, en elke ontmoeting met het lijden ver-mijdend, een groep die daardoor de ervaring van denomgang met anderen mist, wat tot extroversie, tot eenrijk en goed leven, voor zichzelf evenzeer als voor dewerkloozen leiden zou. Wij zien, dat men een zgn.redelijk programma aanvaardt, dat in feite een beleefdexcuus is om wat recht is uit den weg te gaan. Wij plaat-sen den afgod van onze redeneermg of onzen politie-ken noodtoestand boven den strengen God van onzePlicht. Hoe intellectueeler iemand is, hoe alzijdiger

interne leven van eiken staat weinig te zeggen. De Vereenigde Statenvormen een federatief verband van op zich zelf zuiver zelfstandigestaten. De vraag raakt dus de kwestie der verantwoordelijkheid.(Bew.)

82

ontwikkeld, des te meer bedreigt hem het gevaar,dat hij de afgoden van het tijdelijk voordeel stelt in deplaats van den Eenen God der eeuwige waarden.Als psycholoog zal ik menschen, die in moeilijkhedenverkeeren trachten te helpen en vooral als mensch;maar ik weiger hun afgod te zijn en ik hoop dat ik hetkan blijven vermijden om een individu zijn recht oponafhankelijkheid te ontnemen, en zijn recht op eigenervaringen, op zelf doorstane smart en op het gelukdat zijn eigen streven hem heeft gebracht. Ik her-inner mij een van mijn gevallen; een knappe,aristocratische Schotsche vrouw die in groote ver-warring verkeerde. Zij was ongeveer vijftig jaar ouden in den moeilijken overgangstijd en doorleefdetegelijkertijd een schokkende ervaring. Haar echt-genoot, die juist in een periode van voorspoed inzijn zaken verkeerde, stierf en liet haar achter met eendochtertje van vijf jaar en practisch geen geld.Haar familie was arm, ofschoon beschaafd, en zijemigreerde naar Amerika en vond daar een betrekkingals huishoudster. Toen zij mij opzocht was zij tien jaarlang bij een rijke familie in betrekking geweest mettien tot vijftien bedienden onder haar toezicht. Zij zager zeer flink uit.Haar dochter had een man gehuwd waar zij niet ergmee was ingenomen; zij had geprobeerd het paar eenzelfstandig leven te laten leiden maar hun moeilijk-heden hadden dat verhinderd. Zij hadden een huisgekocht en hun leven in overeenstemming met hunpositie en inkomen ingericht toen de man zijn betrek-king verloor. De situatie werd nog gecompliceerderdoor de geboorte van een kind. De moeder zag zich

83

gedwongen het jonge paar met haar opgespaarde kapi-taaltje te helpen maar er werd steeds weer een be-roep op gedaan totdat haar fondsen vrijwelwaren uit-geput.Van het begin afaan hadden de echtgenooten metelkander getwist; de man was in hooge mate jaloerschen de komst van het kind had de kloofdie hen scheiddeeerder vergroot dan verkleind. De bijzonderhedenvan deze echtelijke ruzies waren, zooals ze mij verteldwerden, hartverscheurend. Een keer had men de vrouwternauwernood kunnen redden bij een poging totzelfmoord. Later werd ze verliefd op haar buurman,vader van vier kinderen, die evenzeer van haar ge-charmeerd was en alles wel wilde doen maar niet zijngezin in den steek laten. De afgeloopen maand was zijernstig ziek geweest en de dokter had gezegd dat zijeen paar maanden ergens buiten volkomen rust moesthouden en dat beteekende dus nog eens een ernstigberoep op het spaargeld van de moeder, die zelfs ge-dwongen was tijdelijk uit haar betrekking ontslag tenemen om de dochter en het kind op te passen.„Wat heb ik verkeerd gedaan en wat kan ik nu doen?"riep deze arme vrouw uit. „Ik weet niet meer waarik nu heen moet en wat mij nu te doen staat! Ikben steeds diep religieus geweest maar de laatste jarenhebben zelfs mijn geloof in God aan het wankelengebracht. Ik weet wel, dat ik ernstige fouten gemaaktheb. Ik zou er beter aan toe zijn als ik hun van het beginaf aan financieelen hulp had geweigerd. Dan zouden zijtenminste verhuisd zijn en dan was die complicatiemet dien man niet voorgevallen. Maar wat zal ik nudoen of wanneer mijn dochter hersteld is? Een man,dien u geholpen hebt en die mijn toestand opmerkte,

84

ried mij dringend naar u toe te gaan en hoewel ikweinig vertrouwen in zulke dingen heb overreeddehij mij ten slotte toch om te gaan. Is er iets dat u doenkunt om mij te helpen, iets dat u mij kunt zeggen?"Wat kon ik haar zeggen? Wat kon ooit iemand haarzeggen? De emotievolle gevaarlijke periode der over-gangsjaren — dat hadzij zelf a1 gezegd. Al de verwik-kelingen van een eenzame vrouw met een Benig kind?Ze had ze zelf opgemerkt. Dat het een vergissing wasal te veel financieele hulp te verleenen? Ze had er spijtvan en was niet in staat het nog eens te doen. Wie konin de toekomst zien of in vertrouwen de ontwikkelingvan deze situatie afwachten?Wat deze arme vrouw noodig had was kracht en geenkritiek, vertrouwen en geen veroordeeling. Wat ikhaar zeide, was : „Er is slechts een groote fout voorzoover ik zien kan, die u mogelijkerwijs maken kunten dat is dat u uw geloof in God gaat verliezen. Uwgodsdienst belooft u niet een volmaakt leven op aarde,en al evenmin vrijstelling van het leed; hij verzekertu de kracht om het lijden te dragen. Uw godsdienstverwacht niet, dat u vrij zult zijn van zonde of vaneen onjuist oordeel; hij belooft u vergeving voor uwfouten. Uw godsdienst verwacht van u, dat u voort-gaat uw best te doen ten gunste van anderen; hij garan-deert u niet dat u of iemand anders het menschenlevenin kunt richten naar ons believen.Boven alles beteekent uw godsdienst een vertrouwenin God en Zijn soms geheime wegen. Een dergelijkvertrouwen zal u innerlijk de zekerheid en de ver-wachting geven, dat gij u door deze moeilijke situatieheen zult kunnen worstelen. Ik kan een paar nuttige

85

aanwijzingen geven maar geen menschelijk wezenkan u iets geven, dat te vergelijken is met wat uwgodsdienst u geven kan. U bent oneindig bevoorrechtdat u een geloof hebt om op te bouwen."Ik ben blij te kunnen zeggen, dat deze vrouw mij ver-der niet noodig had. Later hoorde ik van de waardigerust en het nieuwe vertrouwen waarmede zij haarkruis aanvaard had en alle mogelijke best deed in eensituatie waarin zij meer dan iemand anders betrokkenwas.Godsdienst is wel eens de wijkplaats voor zwakkenaturen genoemd. Voor een psycholoog ligt het begripzwakte eerder in het onvermogen van den mensche-lijken geest om eigen zwakheid te erkennen. Bijalle ontwikkeling der moderne wetenschap, bij alleopvoedingsmethoden, bij alle mogelijke technischehulpmiddelen om elkander te leeren kennen en be-grijpen zooals de moderne communicatiemogelijk-heden die geven, maakt de Westersche beschavingtoch een periode van crisis als nimmer te vorendoor. In het verleden zijn er conflicten geweestover slavernij, de rechten der afzonderlijke staten,geld en douanetarieven, over prostitutie en alcohol-problemen, en allerlei andere vraagstukken in ver-schillende tijden. Nu zijn er conflicten over ontelbaarvele vraagstukken en alle tegelijkertijd, waarvan demeeste gaan over de materieele vraag van: hoe kunnenwij betere economische toestanden en een rijker levenbereiken?Vele van deze vragen zijn opgeworpen door het ver-der voortschrijdend onderzoek van onzen intellectu-eelen tijd. De vormen, waarin zij voorkomen hebben

86

een karakteristieken trek gemeenschappelijk, namelijkeen ongebreidelde intellectueele arrogantie, waarin eenhoogmoedige minachting aan den dag treedt voor deeenvoudige grondwaarden van het menschelijk leven,die gepaard gaat met een dwaas geloof in het alver-mogen van onze eerzuchtige plannen. Het feit dat deplannen van den een botsen met die van een ander isonvermijdelijk zoodra de geesten van hun ankers, detradities en de religieuze erfenis der eeuwen, die diep-.zinniger zijn dan het redelijk verstand peilen kan,losgeslagen worden.Hoe meer wij leeren, hoe minder wij weten: hoe min-der wij weten van de grondwaarden van leven enkarakter, die religieus en dikwijls niet te beredeneerenzijn, en die verder grijpen dan het analytisch verstand.De geest, die zich tot den godsdienst wendt, wordt erdes te sterker door en wordt niet zoo snel onder denvoet geloopen door de hartstochten die zich onder aller-lei fraaie benamingen als redelijk voordoen. Als wijden geest verafgoden hebben wij God verlaten. Wijzijn in onze dwaasheid door het verstand verblindgeworden en zijn de slachtoffers van een tot god ver-heven intellect. Zooals Aldous Huxley het eens gezegdheeft: „Gij zult de waarheid weten en de waarheidzal u gek maken."

87

V

BRUILOFTSWIJN

„En op den derden dag was er een brui-loft te Kana in Galilea...Jezus zeide tot hen: Vult de watervatenmet water. En zij vulden ze tot den rand.En hij zeide tot hen: Schept nu en draagthet naar den ceremoniemeester".

(Joh. 2:1, 7,8.)

JEZUS maakte niet alleen de bruiloft in Kana meemaar toen er gebrek aan wijn was, luisterde hij ooknaar het verzoek van zijn moeder om den gastheerte helpen door kunstmatig wijn te maken. Mendenkt in 't algemeen niet aan Jezus als een „gezellig

iemand" en toch is het relaas van zijn leven volvan het maken van vrienden in allerlei situaties. Hijveranderde steeds het aanwezige water in den wijnvan den socialen omgang.Uit psychologisch oogpunt is alle vriendschap eenkunstmatig proces, namelijk het proces van de onder-schikkingvan iemands eigen belangen en behoeften aandie van anderen. Menschen, die vriendschappelijkenomgang kennen, vinden dien niet meer kunstmatig.Voor hen is het natuurlijk, of een soort tweede natuur,om dingen te zeggen en te doen, die andere menschenbehagen. Zij kunnen zelfs denken dat zij zich zelf be-hagen, eerder dan hun vrienden. Zij doen dat ook,want anderen een genoegen bereiden wordt het eerstebeginsel van hun eigen geluk.Het wonder der vriendschap komt klaar aan het licht bijmenschen, die niet geleerd hebben onzelfzuchtig tezijn of die zichzelf niet kunnen geven aan dingen dieandere menschen prettig vinden.

BRIDGEN

Er zijn menschen, die tegen mij gezegd hebben:

91

„Neen, ik speel geen bridge, ik beschouw het als tijd-verknoeien.” Anderen hebben gezegd: „Ja, ik speelwel bridge, maar ik vind het vreeselijk om te spelenmet menschen, die 't zoo serieus spelen." Toch heb ikhet aan honderden cliënten aanbevolen om te leerenbridgen of het met meer toewijding te doen, met deverklaring dat bridge een der vruchtbaarste oefeningenis om onzelfzuchtige gewoonten en gewenschte ka-raktertrekken te verkrijgen.De persoon die er niet van houdt ernstig bridge tespelen is de mensch, die er niet van houdt, als hij de aasvan zijn partner aftroeft, een reprimande te krijgen, dieniet oplet wat zijn partner weggooit, die nalaat terugte komen in de kleur van zijn partner of vergeet wattroef is. Als een van de vier spelers, waarvan er driezich de gewoonte hebben eigen gemaakt om te lettenop het bieden en op elkanders manier van spelen, din-gen kan zeggen als : „O, is het mijn beurt te bieden?"of: „Ik hoorde niet wat het bod was" of als het biedenklaar is vraagt wat troef is — dan is hij dat. Als hij zijnspel opneemt zal hij zeggen: „laten we opnieuw geven,dit is een verschrikkelijk spel" en onder het spelenzullen zijn ondoordachte opmerkingen de samenstel-ling van zijn kaarten verraden, wat aan de tegenpartijeen aantal onverdiende slagen oplevert.Om kort te gaan, een dergelijk speler is door en dooregoïst in zijn gebrek aan aandacht voor het genoegenvan drie menschen. Hij mist de gewoonte en soms zelfshet verlangen om nauwkeurig te letten op de hande-lingen en opmerkingen van zijn medespelers. Hijbeleedigt hen door te zeggen: „Uw hartstochtvoor zoon spel is dwaas. Waarom speelt u het niet

92

even oppervlakkig als ik?" Iemand die de gevoeligesnaar of de tact en de concentratie bij bridge mist, zal diewaarschijnlijk ook in andere omgangs-spelen missen.Als hij bridge speelt behoort hij het op zijn minst evenserieus te spelen als ieder ander.Leeren bridgen beteekent het leeren van een heeleverzameling van bepaalde extroverse gewoonten —ik heb er drieen vijftig geteld en er zijn er nog meer —om aandacht te schenken aan andere menschen en hunhandelingen. Ik heb het spel vooral aanbevolen aanintroversen, die aan een tekort in sociale charme en om-gangsvormen leden. Als een dergelijk iemand eenaardig spel bridge leert spelen, dan beteekent dat aller-eerst een concentratie van zijn geest op iets buiten zich-zelf, iets dat vele andere menschen groot genoegenverschaft. Als hij kan spelen dan geeft hem dat meermogelijkheid om menschen te ontmoeten. Als zijn spelbehoorlijk is zal het feit dat hij geen brilliante conver-satie kan voeren er niet zoo veel toe doen.Ik houd hier geen pleidooi voor hen die bridge be-schouwen als een zaak van leven en dood of voor wiebridge een doel in zichzelf is. Maar als een oefening inonzelfzuchtige sociale gewoonten en als prikkel vooreen gewoon verstand schat ik het hoog in de categorieder waardevolle menschelijke bezigheden.Kinderen behooren op jongen leeftijd, of zij willenof niet, desnoods gedwongen te leeren bridgen. Eenvader of moeder die hun kinderen vragen, met hen tewillen spelen, krijgen soms ten antwoord: „ik wil naarde radio luisteren". Als dat niet wordt geaccepteerd,zullen de kinderen misschien met tegenzin en meteen houding van onverschillige passiviteit spelen. Zij

93

zullen weer gauw op willen houden. Een volhardendouderpaar zal zeggen: „Je mag ophouden als je eerstvier spelen met je volle aandacht hebt meegedaan.Als je dat niet doet, spelen we er nog vier."Een jaar later komt een der kinderen thuis van eepartijtje en zegt: „wat denkt u wel van me? Wij heb-beng en mijn partner en ik maakten een grootslam." Van een inspanning en een vervelend spel werdbridge een genoegen, een stap in de ontwikkeling derpersoonlijkheid, ja een stap in de richting van meerevenwicht en harmonie.

DANSEN

Voor de confessioneele opvoeding thuis waren kaart-spel, dansen en de schouwburg taboe. Toch vond ikniets in de leer van Christus, en al evenmin ergensanders in den bijbel, dat de rigoureuze houding recht-vaardigde, die de kerken soms ten aanzien hiervaninnemen. Bijna elke bezigheid, hoe groote verdienstendie ook hebben mag, kan een bron van kwaad of eenstrik van den duivel worden. Het dansen heeft grooteverdiensten en ik heb het letterlijk aan honderdencliënten geadviseerd.De volgende situatie is typeerend. Een man van zes entwintig jaar, die er beslist aardig uitzag, met eenopvallend goede betrekking, was zoo ongelukkig ge-worden dat hij in allen ernst overwoog zelfmoord teplegen. Hij blijkt bij onderzoek uitermate egocen-trisch te zijn ett eeft geen vrienden en weinig omgang.De meeste avonden brengt hi' door met lezen. Onderandere blijkt het, dat hij heelemaal geen vriendinnen

94

heeft, dat hij nooit een meisje vraagt om ergens methem heen te gaan, en dat hij alle bijeenkomsten vermijdtals gif, waar hij maar vrouwen verwachten kan. Dit isnatuurlijk een kant van het vraagstuk maar een be-langrijke ,kant.Dikwijls zou een man in een dergelijk geval de raadkrijgen: u hebt een vrouw noodig. In heel mijn jaren-lange praktijk heb ik nooit aan een man gezegd,dat hij een vrouw noodig had of aan een vrouw, datzij een man noodig had. In honderden gevallen heb ikechter practische aanwijzingen gegeven voor het ont-wikkelen van gewoonten, die een cliënt een geschiktermetgezel maakten voor een lid der andere sexe. Brid-ge bijvoorbeeld is daar een van. Dansen echter is eender snelst werkende en heilzaamste hulpmiddelenom den kunstmatigen hinderpaal te verwijderen, dievaak tusschen de leden van beiderlei geslacht gelegdwordt.Mijn opmerkingen aangaande het probleem van dezenjongen man waren ongeveer zoo : de menschenwereldis verdeeld in tweeën, mannen en vrouwen. Door jouwnalatigheid om zekere belangrijke gedragingen in jejeugd te ontwikkelen, heb je geheel en al de vrouwe-lijke helft van de wereld uit je leven gebannen. Denatuurlijke energie van elk mensch, als menschelijkwezen, is zoodanig, dat een zeer aanzienlijk deel ervanslechts op bevredigende wijze uitdrukking kan vindenin die vrouwelijke helft van het menschdom. Als ze opnormale wijze tot uitdrukking waren gekomen zoudendeze energieën de vormen hebben aangenomen vanstoeien met de meisjes op school, gaan naar partijtjeswaar ook meisjes waren, al die hoffelijkheden van den

95

omgang met hen en tenslotte van een huwelijk.Het huwelijk en het kinderen krijgen zijn het hoogte-punt in de ontwikkeling van iemands natuurlijke ener-gie in betrekking tot de andere sexe. Echter krijgende menschen, juist door de natuur van deze energie endoor het lichamelijk contact dat er verband meehoudt,in hun jeugd dikwijls een schroom voor den intiemenomgang met leden van de andere sexe. Zij bouwen eenbarrière tusschen elkander, die zoo stevig en zoo af-schrikwekkend is, dat zelfs het meest toevallige licha-melijke contact al een nachtmerrie wordt. Een jongenkan allerlei romantische verhaaltjes lezen en gloeiendetafreelen daarmee beleven, maar reeds het handen-schudden met een werkelijk meisje is de meest pijn-lijke ervaring die om eiken prijs moet worden ver-meden. Het weten van deze barriére vergiftigt allenatuurlijke en toevallige ontmoetingen met vrouwen.Zelfs is het moeilijker met hen te praten dan met man-nen.De waarde van danslessen is nu, dat het den man dwingttot contact niet met een vrouw maar met vele vrou-wen. Hij ervaart dat het niet zoo verschrikkelijk is enook niet zoo moeilijk als hij zich had voorgesteld.Bovendien begint hij, in de concentratie om te trach-ten zijn passen te bepalen naar die van zijn partner,te apprecieeren dat hier een samen doen is, een ge-meenschappelijk streven, waarin beiden de perfectiebeoogen, beiden zichzelf onderschikkend aan de disci-pline van hetzelfde rhythme. Hij ervaart dat hij zichvoegen moet naar verschillende partners, telkens an-dere dingen moet zeggen en andere passen moet pro-.beeren.

96

Om kortte gaan, hij vindt niet een vrouw maar vrou-wen. Hij merkt, dat vrouwen menschen zijn en nietzoo verschrikkelijk of vervelend als hij gedacht had.Hij heeft een groote schrede gezet in de richting vande ontplooiing van zijn energie in die helft van dewereld, waar van nature zoon groot deel van zijnenergie voor bedoeld is.Dit is een onderwerp waarover ik liever weinig spreek.Men moet het beoefenen. Dansen vereischt evenals demeeste van dergelijke amusementsvormen, het aan-leeren van vele onzelfzuchtige gewoonten. Ik heb aanvele cliënten gezegd, dat zij in hun jacht naar geluk,beter hun hoofden wat minder zouden kunnen gebrui-ken, en hun voeten wat meer.

OVER DEN SUCCESRIJKEN ZAKENMAN

De zakenman, de werkgever, verricht dagelijks hetwonder van water in wijn veranderen. Hij verandertruwe grondstoffen in middelen van bestaan en ver-andert ongeregelde werknemers, individualisten, inleden van een georganiseerd verband, dat richtingheeft en kracht ontwikkelt.De religieuze opvatting van onbaatzuchtigheid wordtdikwijls als een vorm van zwakheid, zelfverdoezeling,en zelfontkenning uitgelegd. De onbaatzuchtigheidvan Jezus, ervan afgezien hoe we oordeelen over zijnuitspraken, nam die vormen niet aan. Zijn leven waseen reeks van goede werken, zijn onbaatzuchtigheidbestond eruit dingen te doen met en voor anderemenschen. Extroversie, de psychologische definitievoor onbaatzuchtigheid, beteekent actie, geen passivi-


97

teit. De studies van psychologen bewijzen zelfs zeerafdoende dat de meest extroverse typen als geheel desuccesrijke zakenmenschen zijn, de menschen, die huneigen fortuin hebben opgebouwd, de doctoren, advo-caten of mannen en vrouwen die een beroep vervullenen een uitgebreide cliëntèle bezitten, de kunstenaars,die een erkenning voor hun werk hebben verkregen,de uitvinder, die zijn plannen er door krijgt.In onze dagen van laster en scheldwoorden is hetmoeilijk te spreken van succesrijke zakenmenschen,die onbaatzuchtig zouden zijn. De hartstochten dermenschen brengen hen ertoe bij 't woord eigenbelangdirect aan bezit te denken. Zij, die bezitten zijn dusegoist; zij, die weinig bezitten zijn dus altruist. Hetomgekeerde is dikwijls al te waar. Psychologisch ge-sproken, is de rijkdom, die door een succesrijk zaken-man verworven is, niet zoo belangrijk als de manierwaarop hij zijn bezit verkreeg. Wij weten psycholo-gisch ook, dat de zakenman, die slaagt bijna altijdminder egocentrisch is en in het bezit van meer onzelf-zuchtige gewoonten dan de meesten van zijn werk-nemers. Hij is dikwijls niet zoo goed ontwikkeld enniet zoo wel voorzien van parate kennis als vele vanzijn ondergeschikten, maar hij is gewoonlijk toegerustmet een veel grooter schat aan omgangsgewoontentegenover de menschen dan zijn werknemers.De werkgever, die de verantwoordelijkheid aanvaardtom werk te geven aan andere menschen, om weke-lijks het noodige loon beschikbaar te hebben, omsteeds grooter verantwoordelijkheid te moeten toe-staan aan zijn employé's naarmate de zaak groeit, omhet hoofd te bieden aan de concurrentie, het risico van

98

staking en productiestoornissen, en de duizend en eenandere moeilijkheden die elk bedrijfkent, — een der-gelijk werkgever betoont eiken dag een groote matevan onzelfzuchtigheid. Door zijn energie en leiderschapverbetert hij het lot van zijn employé's aanzienlijkmeer dan zij zelf door hun persoonlijke bemoeiingenmogelijk zouden hebben gemaakt. Het feit, dat hij,materieel, meer dan Benig ander individu zich kanbevoordeelen is in deze situatie onvermijdelijk en zegtniets ten nadeele van zijn karakter.Dat sommige werkgevers edelmoediger en vooruit-strevender zijn dan anderen verandert niets aan hetfeit, dat beide groepen dikwijls meer extrovers zijndan de gemiddelde werknemers. Zij zijn gewoon--lijk alleen in staat voor zichzelf te zorgen, maardikwijls merkt men, dat zij ook nog zorg dragen voorvele anderen. Als zij bij mij komen om raad is datmeestal ten behoeve van hun kinderen of hun vrien-den.Het geheim van het succes in het zakenleven ligt in demate waarin een werkgever, in den strijd met anderen,zoowel zijn ondergeschikten als zijn afnemers naargenoegen kan behandelen. Concurrentie tusschenzakenlieden is, evenals op elk ander terrein der men-schelijke verhoudingen, een groote stimulans voor deoefening in en het verwerven van de gewoonte omte letten op de belangen van andere menschen. Veelmenschen blijven liever employé's dan werkgeverste worden, liever loonarbeiders dan bedrijfsleiders,omdat zij niet in staat zijn geweest om hun zelf-zuchtige verlangens ofpersoonlijk gemak op te offerenaan het aanleeren van een bedrevenheid en hulp-

99

vaardigheid die in 't leven succes bewerkt. Zij hebbenniet geleerd hoe zij genoeg weldaden kunnen bewijzenaan hun medemenschen om in een positie vertrouwenen verantwoordelijkheidsbesef te kunnen garandeeren.Deze opmerkingen werden mij ingegeven door deherhaalde malen, dat jonge cliënten bij mij kwamen endan weigerden te kiezen voor het veeleischende zaken-leven, waarvan zij de carrière minachtend geld-schooi,en noemden. Telkens weer heb ik zoons en dochtersgesproken, die zelf onbekwaam zijn, maar die tochvol kritiek zitten op hun vader, wiens succes in zijnzaken of in zijn beroep hun ongewone mogelijk-heden had verschaft voor hun opvoeding en ont-wikkeling. Zij nemen hem vooral zijn idealen enzijn raadgevingen voor hun eigen welzijn kwa lijk, enzij beschouwen hem als een bekrompen en ouder-wetsch, zelfs als een zelfzuchtig mensch. Zij zijn vol-komen niet in staat om de waarden en de zelftucht tebegrijpen, waarmee door hem die vooraanstaandepositie op allerlei terreinen in de maatschappij werdveroverd.

AAN EEN LEERLING KELLNER

Beste Frank,Het relaas van je ondervindingen, dat ik op mijnschrijftafel vond bereikte mij pas toen jij al weg wasgegaan. Ik moest bij me zelf toen denken wat eenbelangrijke betrekking dit voor jou kan worden voorde ontwikkeling van je persoonlijkheid en je indruk opmenschen.Je zult geinteresseerd zijn te vernemen dat ik aan een

I00

aanzienlijk aantal van mijn cliënten heb aangeradenom een betrekking te zien te krijgen als verkoopei ineen warenhuis, om geen andere reden dan de uitwer-king die dat zou hebben op de ontwikkeling van zekeregewenschte karaktereigenschappen. „In een dergelijkebetrekking, zeide ik tegen hen, zul je den ganschendag door verplicht zijn te luisteren naar de bezoekers,om nauwkeurig te letten op hun geringste teekenenvan goedkeuring en afkeuring, om hun wenschente raden, om hen prettig te behandelen op alle moge-lijke manieren die leiden kunnen tot een koop of tothun terugkeeren naar de zaak. Je zult gewoonten ont-wikkelen van aandacht voor andere menschen en hunverlangens, gewoonten van onderschikking van jeeigen voorkeur en afkeur, om die dingen te zeggen ente doen die men aangenaam vindt. Zulke gewoontenzullen je goed van pas komen wat je later in je levenook doen gaat. Als ,je zelfs die klanten tevreden kuntstellen, die onredelijk en uitgesproken lastig zijn, danzul je een groote overwinning op jezelf behaald hebbenen een sterk wapen hebben toegevoegd aan je „batterijvan sociale charmes". Ik heb in feite verschillendecliënten gehad, die door dit advies ongelooflijk ge-holpen zijn.Tafel dienen is een dergelijk werk en ofschoon jij hetzelfs al ongewoon aardig doet, of denkt dat je het doet,heeft het toch mogelijkheden en stelt het eischen, dieveel meer beteekenen dan wat iedereen in een paarweken leeren kan. Alles hangt er van af hoe jij de zaakaanpakt. Als jij het heelemaal beschouwt als een karwei,waar je je zoo makkelijk mogelijk van af wilt maken,dan zul je het niet ver brengen. Als je het kunt zien als

I0I

een mogelijkheid om handigheid te leeren, anderemenschen in hun wenschen te leeren kennen en dedingen kunt bedenken die hun welkom zijn, dan kunjij van je vak een kunst maken.Ik wil niet, dat jij slaafsche dienstvaardigheid zult leerenofje waardigheid op hoeft te offeren. Er is niets tegen--strijdigs in het bewaren van je zelfrespect of je gevoelvan sociale gelijkheid en de ontwikkeling van je be-.kwaamheid als kellner. Alleen de mensch, die zoo' n be-trekking zou weigeren en tegen het werk opziet, steltzichzelf in een positie van afhankelijkheid. Jij kunt evenwaardig en superieur zijn als kellner als de gastheerdie aan het hoofd van de tafel zit ofje rijke klasgenootdie je aandacht opeischt — zelfs meer dan de laatste.Misschien herinner je je het verhaal hoe jezus de voetenvan de leerlingen waschte en op hun protest antwoord-de : „Gij noemt mij Meester en Heer : en gij zegt wel,want ik ben het. Indien dan ik, de Heer en Meester,uwe voeten gew°.schen heb, zoo zijt ook gij schuldigelkanders voeten te wasschen." Waarschijnlijk wasnergens Christus' innerlijke waardigheid en superiori-teit zoo openbaar als in deze nederige handeling.Jij kunt het bedienen van menschen zoo goed leerenen zulke vorderingen in je vakmaken, dat je nog lan-gen tijd als een prima kellner bekend zult staan. Eendergelijke opvatting van je taak zal tot resultaat hebbendat het een bron van groote vreugde en trots wordt.Je sprak er over, dat je nu door deze betrekking hetbijwonen van je schoolclub moet laten schieten. Jekrijgt echter de gelegenheid jezelf voor te bereidenvoor den besten omgang met menschen, die je maarverlangen kunt, als je een techniek van tafeldienen

IO2

ontwikkelt op een manier, die de bewondering dermenschen zal opwekken.Daarom hoop ik, beste Frank, dat je niet verlangenduit zult kijken naar een andere betrekking, waarvan jedenkt dat die beter zijn zal. Tracht je positie breed te zienzoodat je er met plezier aan werkt en een „bekoring"ontwikkelt die je door een onzelfzuchtig optredenkunt verkrijgen.

OVER HET TEVEEL LEZENVAN GOEDE BOEKEN

„Ik lees nooit amusementslitteratuur maar alleen zulkeboeken, die mijn geest verder zullen ontwikkelen enmijn kennis van goede litteratuur zullen vergrooten.Hier is de lijst van boeken, die ik in de laatste tweejaren gelezen heb." Met deze woorden gaf een jongevrouw mij een getikte lijst van ongeveer honderdvijftig boeken. Het was een bewonderenswaardige lijstmet goede biographieen, romans en essais en ik com-plimenteerde haar met haar keuze.„Hoeveel menschen hebt u nu in de laatste paar jaarontmoet?" vroeg ik haar. Deze vraag stelde haar vooreen groote moeilijkheid want zij kon ternauwernoodde namen van vijf menschen noemen met wie ze meerdan een toevallige groet gewisseld had. Ik hoorde, datzij juist een universiteitscursus van een jaar had afge-loopen over de studie van de persoonlijkheid en zijtoonde mij een vol dictaatcahier met allerlei kaartenwaarmee zij en de anderen zichzelf hadden onderzochtop verschillende karaktertrekken. ,,Hoevelenzaten eropdie cursus?" vroeg ik. „Zeven en dertig en meer dan

103

deheift waren mannen," vertelde ze mij . „Besprak u nuwel eens een onderwerp met die menschen voor of nahet uur?" Zij legde uit, dat zij gewoonlijk joist op tijdvoor het lesuur aankwam en dat zij onmiddellijk daar-na weer wegging zoodat zij geen gelegenheid haddat te doen.Een van de dingen, die zij van die cursus geleerd hadwas vaker te glimlachen, want een aardige glimlachgold er als een der opvallende dingen aan een aan-trekkelijke persoonlijkheid. Als ze met me sprak open-de zich met de regelmaat van een klok haar monden kwamen haar tanden te voorschijn. Het was eensnelle automatische grimas zonder een spoor vanvreugde of geluk. Ik had de moed niet daaroveronder deze omstandigheden te spreken of haar te ver-tellen van het innerlijke vreugdegevoel, dat een natuur-lijke glimlach onvermijdelijk maakt.Met zooveel tact als mogelijk was, legde ik haar demoeilijkheid uit een goede persoonlijkheid in een lucht-ledig te vormen. Ik raadde haar aan lid van een jongevrouwenvereeniging te worden, zich te laten op-nemen in het werk daarvan en zich op te geven voorsociaal werk, of een actiever aandeel te nemen aanhaar kerkelijk leven, of lid te worden van een dansclub.Ik stelde haar voor dat zij het lezen van boeken overwelk onderwerp ook, een jaar lang zou opgeven enzich alleen zou bepalen tot tijdschriften, een hoofdstukeiken dag uit den bijbel en de krant. Ik adviseerde haarom het geld dat zij steeds aan haar studie en haar dok-tersconsulten uitgegeven had nu te besteden aan Idee-ren en haai uiterlijk en aan werk, dat haar met anderemenschen in aanraking bracht.

104

Deze vrouw typeerde vele menschen, die geloovendat zij hun karakter verbeteren kunnen door intellectueele concentratie op zichzelf. In werkelijkheidgaat het er mee als met de gedachten van een vrouw,die aan haar kleedtafel zit en haar eigen gezicht ziet inden spiegel. Zij ziet een rimpeltje in de huid en zijbekijkt het van wat dichterbij. Zij brengt haar gelaatnog dichter bij den spiegel en zij onderzoekt het ver-schrikkelijke feit nog nauwkeuriger. Ze neemt haarhandspiegel en gaat naar de lamp om het zoo goedmogelijk te zien. Hoe langer ze kijkt en hoe dichterbijdes te erger gaat het ding er uit zien tot ze er tenslottevan overtuigd raakt dat ze er als een oude vrouw uit-ziet en al met een been in 't graf staat. Terwijl, als zemet tien menschen in gezelschap verkeerde, er zekerniet een dat verschrikkelijke ding zou opmerken, dathaar zoo overstuur had gemaakt.

OVER RELIGIEUZECONFLICTEN

Het probleem dat mij door een ongehuwde vrouwvan zeven en dertig jaar werd medegedeeld was alsvolgt: „Ik heb veel vrijen tijd en geen financieelemoeilijkheden. Mijn familie bezit een warenhuis en wil-de, dat ik daarin zou gaan werken, maar het leek mij,waar er zooveel geld in de familie zat, dat ik ietsbelangrijkers moest doen. Daarom besteedde ik eendeel van mijn tijd aan verschillende liefdadigheidsver-eenigingen. Ik heb deze bezigheid echter steeds minderbevredigend gevonden en deed het met steeds mindervoldoening, naarmate ik het langer deed. Het scheen

Ios

mij min of meer onwerkelijk en gaf mij geen zeker-heid dat het belangrijk werk was, dat ik verrichtte.Mijn misnoegen over me zelf nam de laatste jaren nogtoe door het gevoel van schijnheiligheid, dat me over-valt als ik bepaalde kerkelijke gebruiken zie, bijvoor..beeld het avondmaal. Ik ben steeds lidmate van de kerkgeweest en heb een vrome inborst, maar ik kan nietalles letterlijk gelooven. Ik geloof bijvoorbeeld nietin den letterlijken uitleg van de woorden: „dit is mijnbloed" en „dit is mijn lichaam" en als ik deelneem aandit sacrament heb ik het gevoel alsof ik iets doe watontzettend verkeerd is. Gedurende het laatste jaar hebik aan een theologisch seminarie een cursus gevolgd inpsychologie en een in geloofsleer om dit conflict op telossen. Maar ik kan niet zeggen, dat deze cursussenmij veel geholpen hebben."Het probleem, zooals het hier voor ons ligt, leentzich gemakkelijk voor een psycho-analytische ver-klaring. Als deze vrouw een levensroeping gevondenhad in haar huwelijk dan zou haar religieuze conflictvrij zeker niet zijn ontstaan of dien omvang hebbenbereikt. Wat had echter aan een huwelijk in den weggestaan en wat moest ze nu doen? Zij had allereerstverzuimd zichzelf geheel te geven aan het werk dat zeverkozen had boven een zakencarrière. Terwijl ze datlaatste versmaadde, wat ze door haar vrije keuze ookdoen kon, was ze nu ongeneigd om zich zelf geheel opte offeren voor het liefdadigheidswerk, zooals eenzakenman of vrouw dat doen moet in een zakencar-rière. Zij had uiterlijk den schijn aangenomen eensociale werkster te zijn en omdat zij het niet ernstigopnam, kwam het haar na verloop van tijd als on-

To6

werkelijk, als weinig voldoening gevend voor. Aan-gezien zij er niet al haar energie aan gaf, gaf het werkop zijn beurt aan haar ook weinig voldoening, hetzijin vriendschap of in een goed resultaat.Aan den anderen kant hield zij veel vrijen tijd enenergie over die geen uitweg vonden en daardoor haarzelfonderzoek bevorderden, met als gevolg verstrooid-heid en het zoeken van allerlei toevallige bezigheden,die weer de ontwikkeling van emotioneele conflicten inde hand werkten. Haar moeilijkheden met haar geloofwaren daar een uitvloeisel van. Als zij in overeenstem-xning met de leer van Jezus een leven geleid had vanintense, zelfopofferende activiteit, zouden de kleinebijzonderheden van het geloof nooit een allesover-heerschende beteekenis hebben gekregen. Zij zou eenhaar passenden man gevonden hebben en hem gehuwdhebben of zij zou in staat geweest zijn haar teleurstel-lingen als vrouw door een bevredigende wijze vanwerkzaamheid te sublimeeren.Nu kon ik haar slechts aanraden de werkelijkheidonder oogen te zien en een poging te wagen omergens te gaan werken onder sterken druk van buiten-.af. In mijn aanteekeningen over dit geval vind iknog : een religieus conflict en wat het inhoudt zaldoor intellectueele overweging nooit worden opge-lost. De situatie vraagt om een minimum aan zelf-analyse en analyse door anderen. De allereerste ver-betering is het aanvaarden van een werkelijke betrek-king, mogelijk het beginnen als verkoopster in hetwarenhuis van de familie. Een dergelijk werk zal dengeest een object buiten zichzelf verschaffen, iets watallereerst noodig is. Zoon betrekking zal macht geven

I07

over de dingen, wat daardoor weer macht zal gevenover menschen, wat leiden zal tot zelf-vertrouwen.Een dergelijk absorptieproces zal veel huidige conflic-ten meer perspectief geven en daardoor hun omvangverkleinen en hun oplossing vereenvoudigen. Als hetloon een hinderpaal vormt geef dat geld dan weg voorliefdadige doeleinden. Het werken voor loon zal echteraan uw arbeid een karakter van realiteit geven, datuw vroegere werkzaamheden hebben gemist.

OVER KARAKTER EN PERSOONLIJKHEID

Een groep opvoedkundigen bevindt zich nu middenin een uitgebreide studie over de verhouding tusschenopvoeding en karakter. De resultaten ervan zulleninteressant blijken te zijn en in levendige mate weerde kwestie van het verschil tusschen karakter en per-soonlijkheid aan de orde stellen. De twee woordenkunnen synoniem worden gebruikt als wij het er overeens zijn, dat zij hetzelfde beteekenen en ook wat zijbeteekenen. Maar dikwijls worden zij gebruikt omverschillende dingen aan te duiden.Als de menschen zeggen, dat iemand een goed karakterheeft dan bedoelt men meestal dat hij eerlijk is en nietsteelt, zijn woord houdt en er vaste gewoonten opnahoudt. Hij kan desalniettemin een saai mensch zijnwaar weinig van uitgaat en die heelemail mist watwij bedoelen als we zeggen dat iemand een persoon-lijkheid is.In zooverre als psychologen het begrip „persoonlijk-heid" in één zin kunnen definieeren zouden zij vrij alge-meen instemmen zijn met het volgende: Persoon-

I08

lijkheid is de mate waarin een individu geleerd heeftzijn energie vast te leggen in gewoonten en hande-lingen, die met succes andere menschen beinvloeden. 1)Een eenvoudig meisje, dat aardig piano kan spelenheeft meer persoonlijkheid dan een eenvoudig meisje,dat dat niet kan. Een saaie onaantrekkelijke jongen, diebehoorlijk heeft leeren tennissen wordt daardoor heelanders en zijn tennisvaardigheid geeft hem vrienden,die hij anders niet zou hebben. De man en de vrouwdie zich de gewoonte hebben aangeleerd om menschenaangenaam bezig te houden of te helpen hoeven erniet erg over te piekeren of zij een Adonis of een Venuszijn.De verschillende wijzen van bedrevenheid, zoowelin sport als in werk, vormen de persoonlijkheiden geven aan het individu de mogelijkheid om opanderen aantrekkingskracht uit te oefenen en hen tebeinvloeden. Hoe vaak hebben cliënten niet tegen mijgezegd: „als de menschen niet van me houden om watik ben maar letten op wat ik kan doen, dan heb ik maarliever dat ze me links laten liggen!" Deze houdingbewijst, dat zij niet weten, wat een menschelijke per-soonlijkheid is. Iemand kan er op een foto alleraardigstuitzien, maar een foto is nog niet het ware leven.Daarom hebben de psychologen de kenmerken vande persoonlijkheid tot nu toe omschreven met woordenals extroversie, overwicht op anderen, emotioneelestabiliteit, zich zelf genoeg kunnen zijn en dergelijkegedragswijzen. Hoe de terminologie of de gebruiktetests ook luiden, de aangewende criteria zijn toch

1 ) Men lette op de Amerikaansche, veruiterlijkte beteekenis van hetbegrip persoonlijkheid (Bew.)

109

altijd de gedragingen en gewoonten, die men ziet.Eerlijkheid als zoodanig is bijzonder moeilijk na tegaan, ofschoon die den ondergrond vormt vooralle extroverse gewoonten daar ze een practischeerkenning is van de rechten van andere menschen.IJver is eveneens moeilijk na te gaan ofschoon iemand,die geleerd heeft zijn energie te uiten in vele nuttigegedragingen, ijveriger is dan de mensch, die al zijnenergie ongebruikt laat.Het mag in alle waarheid erkend worden, dat er sterkepersoonlijkheden geweest zijn die toch onberoerdbleven door de religie. Maar de vraag bleef ook even-zeer onbeantwoord: Welke belangrijke beginselen enwaarden dragen het meest bij tot de vorming van depersoonlijkheid? Wij zullen waarschijnlijk allen toe-geven, dat de groote karakters uit de geschiedenis, dieheidensch waren, gedreven werden door een doelstel-ling of een ideaal, dat hen verre verhief boven zichzelfen dat in zijn verheffende werking het bovennatuurlijkekarakter van het godsdienstig leven benaderde.

II0

VI

WIJ VORMEN ONZE KINDEREN

„En alle kastijding in het heden schijntniet een zaak van vreugde maar van droef-held te zijn; maar later geeft zij een vreed-zame vrucht der gerechtigheid dengenen, diedoor dezelve geoefend zijn.Daarom richt weder op de trage handen ende slappe knieën; en maakt rechte padenvoor uwe voeten, opdat hetgeen kreupel isniet verdraaid worde, maar dat het veelmeer genezen worde". (Hebr. 12:11-13.)

I K herinner me nog levendig een warmen Septembermiddag toen mijn vrouw en ik terugkeerden vanForest Hills waar we de tenniswedstrijden haddenbijgewoond. Op de een of andere manier kwamen

we te praten over de Zondagschool. Het ging er omof we onze kinderen er heen zouden sturen of niet;ze waren toen ongeveer 4 en 2 jaar oud. Mijn vrouwen ik moesten vroeger geregeld niet alleen naar deZondagschool maar ook al naar de kerk, van toen weheel jong waren af. We hadden wel eens geprobeerderaan te ontkomen maar vader en moeder hadden erstreng de hand aan gehouden. Hun godsdienstige ge-woonten drukten ook op ons hun stempel. Wij moes-ten door de week met hen mee naar godsdienstigesamenkomsten, we hadden catechisatie en later zatenwe zelfs in de leiding van de jongens en meisjes-vereeniging of van de jeugdkerk. Thuis leerden webidden en danken bij alle maaltijden en we namenvanzelfsprekend deel aan de gezinsgebruiken als er ombeurten uit den bijbel gelezen werd en als we daarnade hoofden bogen voor gebed.Toen we later gingen studeeren vervielen al dezegebruiken automatisch. Behalve dan voor de geregeldemorgenwijdingen in de kapel van het college, waarwe als studenten waren gehuisvest, was er geen enkelegodsdienstige verplichting. We werden daar niet al-leen van ontslagen maar door onze opvoeding ont-groeiden we langzamerhand aan ons verleden. In het


licht der moderne wetenschap onderwezen, leerdenwe hoeveel absurde dingen er in den bijbel stonden.Onze twijfel in zaken den godsdienst betreffende, waarwe ook vóór onze universiteitsjaren trouwens al overgesproken hadden, brak nu steeds sterker door. Vroe-ger hadden onze ouders met korte uitleggingen dientwijfel weggeredeneerd. Nu werden allerlei elementenuit het geloofonder de loupe van het wetenschappelijkof historisch onderzoek gelegd en wij bouwden eronze theorietjes over op.Zoo hadden we tenslotte begrepen, dat de concrete bij-.zonderhedenvanhet geloof,dekerkendekerken, de ge-loofsregels en de leerstellingen, het ambt en heel het ge-doe van de godsdienstige praktijk slechts bijgeloovigevergissingen waren van eenvoudige zielen die aan hethart van het religieuze leven een uitdrukking probeer-den te geven. Op die manier bleefer van de religie alleennog eenabstracte essentie over, eenGodheid, die beroofdwas van al zijn concrete kenmerken en van zijn betrek-.kingen tot de wereld van onze gedragingen en van deinstellingen, waarin wij waren grootgebracht. En ditwerd nu gestempeld tot eengeeste 1 ij k e opvat-ting van God. Maar in werkelijkheid was het eenwetenschappelijke abstractie, een zuiver intellectueeleconceptie gelijk aan die van den natuurkundige in zijnanalyse van de stof. Deze begint bij de tastbare en com-pacte feitelijkheden van stof en substantie en komt danlangzamerhand langs elementen, moleculen en atomentenslotte bij zijn uiteindelijke abstractie: de stof bestaatuit bewegende deeltjes. Terwijl hij begint met ietsbelangrijks eindigt de natuurkundige met iets datpractisch niets beteekent.

t14

Het ging ons, en velen met ons, niet anders. Wij be-gonnen met een stevige, zoo niet ook nog aangename,erfenis aan godsdienstige voorstellingen, maar wijeindigden bij een voorstelling van God als een abstractiets. Zooiets als zoon deeltje in eeuwige beweging.Enkele leerlingen waren zoo bedreven in deze methodevan het abstraheeren van de anthropomorphe en dematerieele elementen der religie dat er tenslotte nietsmeer om te gelooven overbleef. Zij werden evenals demeesten van hun leermeesters complete sceptici ofagnostici. Maar anderen waren zoo achterlijk en on-toegankelijk voor de beteekenis van de colleges, die zevolgden dat ze maar gewoontjes doorgingen met in deonhoudbare leerstellingen en gebruiken van hun kin-derjaren te gelooven. Met een zekere mate van nauw-keurigheid zou ik kunnen zeggen, dat de ontgroeiingder studenten aan hun religieuze voorstellingen bijna indirecte verhouding stond tot hun I.Q. (hun intelligen-tie quotient). Hoe grooter hun intellectueele vermo-gens waren hoe sneller ze de absurde dingen van hetgeloof bemerkten. Mijn vrouw en ik behaalden beidenonzen graad, zij ineen der groote onderwijsinstellingenvoor vrouwen, ik zelf aan een der beroemde institutenvoor mannen. En allebei profiteerden we in zulkemate van onze opvoeding, dat we feitelijk agnosticiwerden.Als we al in God geloofden dan was dat in de meestvage en magere termen. In elk geval had het nietsuitstaande met de kerk waarvan de gebruiken en deprediking bij ons in dien tijd een tegenzin opwekten.Wij beschouwden onszelf verre verheven boven zulkeantieke dingen.

IIs

Op dien warmen Septembermiddag in den onder-grondschen trein van Long Island kwamen wij tot dezevrijzinnige conclusie: we zouden het onze kinderenniet beletten maar hen ook niet aanmoedigen om naarde Zondagschool te gaan, maar we zouden hen zelflaten beslissen! Wij wilden niet denzelfden dwang toe-passen, dien onze ouders ons hadden opgelegd. Wijwilden, dat onze kinderen zich lieten leiden door huneigen inzicht en als zij zin hadden om naar de Zondag-school te gaan dan waren ze daarin volkomen vrij.Wij waren beiden met deze beslissing, die overeen-kwam met onze moderne verlichte ideeën en met dezoogenaamde nieuwe psychologie der zelfexpressie,zeer in onzen schik.Wij waren slechts één der vele echtparen die toen eigen-lijk dezelfde beslissing namen. Telkens weer kwamende gesprekken met andere ouders neer op uitsprakenvan hun kant als de volgende :Wij sturen onze kinderen niet naar de Zondagschoolof naar de kerk vóór zij oud genoeg zijn om zelf teoordeelen. Wat ons echter bezwaart is of zij nu welhet sterke besef voor goed en kwaad, die uitgesprokenzedelijke overtuiging, zullen ontvangen die ons wer-den bijgebracht, toen wij kind waren. Wij leerden datbepaalde dingen goed of slecht waren omdat God of debijbel het zoo zei. De methode was misschien watgebrekkig maar de uitwerking was stellig goed. Weleerden tenminste aanzienlijk wat over de goede en deminder goede manier van leven. Nu kunnen wij onzekinderen alleen maar vertellen, dat bepaalde hande-lingen goed of slecht zijn omdat wij het zoo uitmakenof omdat men het zoo vindt. Maar is dat even

I 16

krachtig? Zal dat net zooveel uitwerken? Zullen onzekinderen zonder den dwang der godsdienstige leer-stellingen die zedelijke levenswaarden verkrijgen, dieonmisbaar zijn en die wij nu automatisch aaiuiemenmaar waarvan we de goddelijke oorsprong verwer-pen?Ik kan me niet meer de vele malen en wijzen herinne-ren waarop dit vraagstuk door ouders met een gods-dienstig verleden en een moderne opvoeding werdbesproken. Ik weet alleen nog maar, dat wij de verant-woordelijkheid van het ouderschap begonnen te gevoe-len en dat wij niet voorbereid waren om dit vraagstukop te lossen. Maar later heb ik begrepen dat, wat ook deantwoorden die wij bedachten waren, ze fout wa-ren, fout van elk standpunt uit bekeken, vanuit hetpsychologische en vanuit het philosophische en vanuiteen algemeen menschelijk oogpunt.Het grootbrengen van kinderen is een dermate veel-omvattende taak — die bovendien nog zoo ingewik-keld en zoo vol innerlijke tegenstrijdigheden is — datde meeste ouders gewoonlijk alle hulp noodig hebben,die ze maar krijgen kunnen. Het was niets meer danvanzelfsprekend, dat verlichte ouders, die immersgeen hulp wilden aanvaarden van religieuze voor-stellingen en kerkelijke instellingen, zich gingen wen-den tot andere hulpbronnen en waar konden zebeter terecht dan bij de psychologie van 't kind?Maar deze was voor hen niet klaar. De wetenschap wasnog niet verder gekomen dan het vertrouwen intheorieën. De wetenschappelijke zekerheid was nogmaar heel poover ofschoon er aan theorieën geen ge-brek was.

I17

De ouders aanvaardden bijvoorbeeld zulke theorieën:dat lichamelijke tuchtiging psychologisch schadelijkwas; dat er met een kind geredeneerd moest wordenliever dan dat het star moest worden gedwongen; dathet kind niet mocht worden neergedrukt maar dat hetjuist zich zelf moest kunnen ontplooien; dat linksheiderfelijk was ; dat een kind geboren werd met een zekerI.Q. intellectueel peil) en dat niets dat kon verande-ren; dat kinderen een vast zakgeld moesten hebbenom de waarde van het geld te leeren kennen; dat be-.paalde kinderen van nature zenuwachtig of gevoeligwaren en dat ze daarom niet gedwongen mochtenworden te doen wat andere kinderen doen.Geen van deze theorieën was ooit door wetenschappe-lijk psychologisch onderzoek bevestigd en practischbleken ze allemaal bezijden de waarheid. Linksheid isniet erfelijk maar ontstaat op jeugdigen leeftijd. Or-thodoxe kinderpsychologen zijn het er over eens, datlichamelijke tuchtiging niet alleen toelaatbaar is, maarin sommige gevallen het meeste resultaat bereikt endat die veel minder schadelijk werkt dan langgerektredeneeres en praten met een kind. De willekeurigebevelen die ouders geven en hun boven alle kritiekverheven autoriteit worden nu als onmisbaar be-schouwd bij de opvoeding. Het I. Q. is niet een feilloozemeting van de intellectueele vermogens van het kindmaar slechts een ruwe schatting van wat het bij eenorthodox opvoedingssysteem kan doen. Wanneer ditI.Q. gemeten is dan hebben bovendien de goede of deslechte invloeden van oefening en van omgeving hetresultaat reeds zoo vervormd dat het intelligentie-quotient van jonge kinderen uit intellectueele ouders

I18

dat aanvankelijk i.so was, teruggevallen kan zijn tot1.25 of zelfs i.00. Vast zakgeld kan aan kinderen Benigidee geven van de waarde van het geld, maar het kanevengoed hun slechte neiging bevorderen om altijdmeer en meer te willen hebben. Al te veel nadruk opde zelfontplooiing zooals die ook aangemoedigd werddoor de beweging voor moderne opvoeding, leidtnaar onze ervaring tot geestelijke en zedelijke ver-wildering. Zelfontplooiing is zeer gewenscht maaralleen in normaal verband. En zij wordt mede beïn-vloed door de gewoonten en de omgangsvormen dermenschen, welke het hen mogelijk maken om har-monisch samen te leven.De laatste drie jaren heb ik geëxperimenteerd met eentest voor kinderen van den leeftijd zo tot 18. Detest is opgesteld om zekere karaktertrekken of ge-woonten na te gaan, min of meer in overeenstemmingmet dergelijke tests die door psychologen zijn vastge-steld voor volwassenen. De onderdeelen zijn:

E x t r o v e r s i e, of de gewoonte om te letten opanderen en hun belangen en de gewoonten om eenzekere handigheid en activiteit te ontwikkelen.Overwicht in gezelschap of de ge-woonte het initiatief te nemen in den omgang metmenschen.Z e 1 f-bepaling, of de gewoonte om impul-sieve neigingen te onderschikken aan een verderverwijderd doel.Economische onafhankelijkheid ofde gewoonte om werk te verrichten voor geldof voor iets, dat geld kost.

TI9

Openheid tegenover het anderegeslacht of de gewoonte om omgang te zoe-ken met leden der andere sexe.

Deze test is voorgelegd aan 2000 kinderen en heefteen ingewikkelde behandeling van bewerking en ana-lyse ondergaan. De resultaten wijzen uit, dat onder debelangrijkste gewoonten, die een uitgesproken per-soonlijkheid bepalen de volgende zijn te rekenen:Gaan naar de catechisatie en ouders bezitten, die kerke-lijk zijn. De onderzochte kinderen, die deze voordeelenbezaten waren veel beslister extrovert dan de kinderen,die dat niet hadden. Juist het feit, dat de oudersnaar de kerk gingen was een factor in de ontwikkelingvan gewenschte karakterkenmerken bij de kinderenen het catechisatiebezoek was zelfs een nog belang-rijker factor.In een vereenigingsbestuur zitten; lid zijn van een club,een schoolvereeniging, een orkest, de padvinderij, eentooneelclub enz. ; schoolavondjes meemaken zooalsvan de gymnastiekvereeniging, partijtjes, tooneelstuk-jes of voordrachten; kinderen, die zulke dingen dedenwaren over het algemeen meer extrovert, minder ego-centrisch dan de kinderen, die dat misten.Kinderen, die dikwijls dingen doen waar ze niet vanhouden, maar die ze toch doen omdat ze denken dathet behoort; die dingen probeeren zelfs al doen ze 'tniet heelemail goed; die ergens speciale moeite voordoen als ze weten dat ze in het een of ander achter zijn;die, als ze twee dingen te doen hebben, een prettig eneen minder prettig, gewoonlijk eerst het laatste doen;die vaak dingen doen waar ze niet van houden omdat

I20

het hen zal helpen hun eerzucht te bevredigen; kinderenmet zulke gewoonten en neigingen hebben grooterkans tot extroversie en zelfstandigheid dan kinderenzonder deze eigenschappen.Ook het tegenovergestelde is waar. Kinderen, diedikwijls zeggen: ik kan dit niet doen of ik ben daarniet goed in, die hun geduld verliezen en den moedopgeven omdat het hen verveelt of omdat ze niethandig genoeg zijn, zijn veel gauwer introvert enegocentrisch.Onder de gewoonten die het meest bijdragen tot intro-versie, onhandigheid in den omgang en afhankelijk-held zijn te noemen: zijn kalmte verliezen, kwaad wor-den als de dingen niet willen; overdrijven en ruziemaken over kleine voorvallen, niet goed tegen verlieskunnen, tegenslag hebben of lang piekeren. Al dezetrekjes vertegenwoordigen evenzoovele gewoonten enals ze geregeld terug keeren, verhinderen ze dat hetkind gewenschte gewoonten en karaktertrekkenverkrijgt. Ze behooren tot de belangrijke bronnen vanemotioneele onevenwichtigheid en minderwaardig-heid evenzeer als de andere bovengenoemde gewoon-ten bronnen zijn voor meerderwaardigheid en emotio-neel evenwicht.De gewoonte om anderen te becritiseeren; om een ge-sprek te onderbreken; om ronduit te zeggen wat uinvalt in plaats van deze impuls in te houden uit vreesom anderer gevoelens te kwetsen; al deze gewoontenzijn zeer belangrijke factoren bij het vormen vaneen karakter, dat overgevoelig is voor critiek vananderen.Hiertegenover het kind, dat dikwijls vriendelijke din-

I2I

gen zegt of gezegden uit, waarvan het weet dat zeanderen plezier doen; dat probeert op goeden voet televen met alle menschen of ze nu aardig zijn of niet;dat geleerd heeft zijn gevoelens te beheerschen, zoodatde menschen niet merken dat het innerlijk veront-waardigd is; een dergelijk kind zal hoogstaande karak-tertrekken hebben en is niet zoo gauw overstuur doorde critiek van andere menschen.Het kind, dat gewoonlijk spoedig inslaapt zal eensterker karakter worden dan het kind dat wakker blijften ligt te denken. Het kind, dat zich overdag dikwijlsdoodmoe gevoelt zoodat het niet het idee heeft dat hetiets doet zal waarschijnlijk een introvert type zijn. Danmoet ook het volgende niet uit het oog worden ver-loren : dat kinderen die aan veel ontspanning meedoen,en speciaal degenen die consequent een paar takkenvan sport beoefenen of aan wedstrijden deelnemen, in't algemeen veel meer karakter hebben dan de kinde-ren, die dat niet doen.Kinderen die van wiskunde en studie houden, ook vantechniek en huisinrichting zijn betere persoonlijkheids-typen dan de kinderen, die aan een moderne taal ofgeschiedenis de voorkeur geven.Het feit, dat kinderen zakgeld van hun ouders krijgenof een spaarbankboekje hebben blijkt in geen enkelerichting invloed te hebben op hun persoonlijkheid.Kinderen echter die b.v. ergens kaartjes voor ver-koopen, of karweitjes verrichten en de deur uitgaanom boodschappen te doen, waar ze niet van houden,maar om geld te verdienen, — zulke kinderen zulleneerder gewenschte eigenschappen bezitten dan dekinderen, die nooit zoo iets doen.

I22

Tenslotte nog dit : er is geen verwantschap tusschen hetfeit, dat de kinderen studeeren of intellectueel vanaanleg zijn en hun karaktereigenschappen. Ook an-dere psychologen zijn tot dezelfde conclusie geko-men, dat er geen verhouding bestaat tusschen suc-cessen op de schoolbanken en een volgroeide per-soonlijkheid.Een test als de hierboven omschrevene en een analyseder gewoonten welke een karakter stempelen, zijn eenproefneming van psychologen om te doen watde paedagogie nooit heeft gedaan nl. de elementenvast te leggen welke een werkzame persoonlijkheidvormen. De opvoedkunde heeft rekenen, spellen, lezengebracht met alle verschillende onderwerpen welkeden geest zouden moeten ontwikkelen. Er zijn hon .

-derden onderwerpen en duizenden leerboeken, allerleicursussen en leergangen, die allen een methode vooronderwijs leveren. Een prachtig geheel vanuit hetoogpunt van massale opzet, detailwerk, en begrip.Maar er bestaat niets dergelijks op het gebied derontwikkeling van de persoonlijkheid.De geest wordt niet bij de geboorte ontvangen, hij moetdoor oefening worden verkregen. Een karakter wordtals zoodanig niet geboren maar komt tot ontplooiing inde levenspraktijk. Maar wij bezitten er geen litteratuurover. Het omvangrijkste en betrouwbaarste leerboekvoor persoonlijkheidsvorming is nog altijd de Bijbel ende ontdekkingen, welke depsychologen gedaan hebbenlijken eerder de daar omschreven menschbeschouwingte bevestigen dan te weerspreken. De psychologie ver-schilt in dit opzicht van elke andere wetenschap. Ter-wijl de andere wetenschappen ons hebben aangetoond,

123

dat onze vroegere opvattingen aangaande de natuuronhoudbaar waren, daar bewijst de psychologie, datvele van onze vroegere inzichten omtrent de ontwik-keling van een goed karakter en een dito persoonlijk-heid juist waren.De grondslag van alle elementen en gedragingen derpersoonlijkheid, zooals ze zijn weergegeven in dezetest is : het kind ontwikkelt een zelfstandige persoon-lijkheid, ofwel het legt er tenminste de grondslagenvoor, door vele dingen te doen, die het niet van naturedoet en die het feitelijk tegen zijn zin doet. Het etenmet mes en vork kan later voor hem doodgewoon zijnen zelfs een genoegen, maar toch nooit voordat deouders vier à acht jaren de grootste moeite hebbengedaan om ze hem op de juiste manier te laten gebrui-ken. Kinderen verschillen natuurlijk door aanleg enerfelijkheid, maar hoe goed die ook zijn kunnen, devoornaamste vaste gewoonten moeten steeds weerworden ingeprent. Met het oog op de onvermijdelijkewrok tegenover tucht welke de kinderen aan den dagleggen en hun traagheid bij het aanleeren van zoovelegewenschte gewoonten moeten alle krachten wordenbenut, dwang zoowel als list; wat ook maar het ver-werven dezer eigenschappen kan bespoedigen. Demeeste ouders hebben hierbij alle hulpbronnen noodig.Van psychologisch zoowel als van algemeen mensche-lijk oogpunt bekeken is de grootste hulpbron de religie.Het geloof in God, de zo geboden, en de predikingvan Jezus geven aan de ouders een zekerheid eneen gezag tegenover hun kinderen, die zij anderszouden missen. Diegenen onder de ouders, die zichafvroegen hoe zij zonder de religieuze drjfveeren

124

waardoor zijzelf gevormd waren, de moreele gedra-gingen van hun kinderen konden beinvloeden, zagenzich voor een onoplosbaar probleem gesteld. Er isgeen redelijk surrogaat voor de bovennatuurljke krachtwelke het onbestreden geloof in een goddelijk wezenen een goddelijke zedelijke orde verleent.Ouders, die door opvoeding en inzicht vervreemd zijngeworden van dit geloof zijn zelf in het onzekere.Hoe kunnen zij met gezag tegenover hun kinderenstaan? Bij de afwezigheid van een godsdienstig gezagmoet elke ouder zelf een intellectueele autoriteit wor-den, soms ook nog een geheel oorspronkelijke ennieuwe, in de vele vragen van goed en kwaad, en vande gewoonten, welke hij zijn kinderen tracht bij tebrengen.Hoe ouder het kind wordt, hoe meer het onder in-vloed van de met elkaar in tegenspraak verkeerendegezagsinstanties —school, buren, vrienden, stad — komtdes te moeilijker wordt de taak. Het is inderdaad zelfseen onmogelijke taak en de verwarring der geestenvan zoovele ouders tegenwoordig is het welsprekendgetuigenis voor de waarheid van deze uitspraak.De religie is de eenige bindende en altijd aanwezigekracht, welke kan helpen om het onvermijdelijkezedelijke en intellectueele conflict van ouders, kinde-ren en gemeenschap op te lossen. In een wereld volverandering en verzet tegenover autoriteitsuitoefeningis God het eenige vaste punt.Het kind, waaraan het bestaan van God als de verhevenrechter in goed en kwaad, reeds op jongen leeftijd isbijgebracht, heeft daarmede reeds den grondslag ont-vangen voor het ontwikkelen van goede gewoonten.

125

De drijfveer voor zijn daden wordt de vraag vangoed en kwaad in plaats van de overweging waar hetzin in heeft of niet. Het zou ongehoorzaam willen zijnaan zijn moeder, maar het weet, dat het verkeerd is.Als het een boodschap gedaan heeft kan het de neigingkrijgen niet alle wisselgeld terug te geven maar hetweet, dat het dat moet. Het kan er geen zin in hebbenom eerlijk te zijn met zijn speelkameraden maar hetweet, dat het moet. Natuurlijk is alles niet zoo een-voudig als ik het loer vertel; maar de gewoonte omonderscheid te maken tusschen zelfzuchtige, persoon-lijke verlangens en een algemeener betere drijfveer,in 't kort tusschen plezier en plicht, wordt er toch doorbevorderd.Het dogma van erfzonde en overwinning op hetnatuurlijke leven zijn niet alleen in 't godsdienstigeleven belangrijk maar zij zijn psychologisch gezienook zeer waar. De goede gewoonten van een werkelijkepersoonlijkheid worden verkregen door de overwin-ning op luiheid en natuurlijken drang. In zooverrede godsdienst nu dit aan het kind bijbrengt in de taalder vele goede gewoonten die het moet aanleeren, inzooverre bevordert hij het verkrijgen van goede ka-raktertrekken.Vele ouders hebben me verteld, dat hun kinderen vannature lui waren. Ongetwijfeld zijn er zulke en vaaktengevolge van natuurlijke oorzaken. Maar ijver enenergie kunnen steeds worden betoond hoe de phy-sieke toestand ook is. Hoe bedrevener het kind is,des teeerderzullenzijnlichamelijkeenergieënzichuiten.Vele ouders hebben mij verteld, dat hun kinderen vannature zenuwachtig en driftig waren. En ook hier

I26

weer worden deze natuurlijke neigingen zoozeer inheilzame richting omgebogen dat handigheid bij spelen werk verkregen wordt. De kerkleer met betrekkingtot de zonde, de overwinning op den natuurlijkenmensch, de noodzaak der herhaalde wedergeboortevan den enkelen mensch, is van de grootste waardein de kinderjaren der kneedbaarheid van het karakter.Catechisatie en kerk helpen er aan mede om het op-groeiende kind te doordringen van de primaire be-ginselen van goed en kwaad, van zelfzuchtige en on--baatzuchrige handelingen, wat hun tekorten als zoo-danig ook mogen zijn. Zij bevorderen de grondge-dachten van het geloof in God en een goddelijkezedelijke orde als de bron van deze opvattingen. Daar--om ze van onberekenbare hulp voor de ouders envoor de gemeenschap omdat ze aan de kinderen denoodzakelijke basis geven voor de ontwikkeling vaneen goed karakter en van hun. persoonlijkheid. Hetverbaast ons niet, dat de bovenomschreven test aan-toont, dat de kinderen, die de catechisatie bezochtenbetere karaktertrekken bezitten dan andere kinderen.Bij de bestudeering van de io.000 volwassenen, waarik reeds over schreef, bleek dat de kerkgangers uit-gesproken betere karaktertrekken hadden dan de on-kerkelijken.De methode voor de ontwikkeling der persoonlijkheidwaar loer sprake van is, is er niet een van onderdruk-king van het ik maar van ontplooiing. De niets ont-ziende onderdrukking der natuurlijke aandriften, b.v.van een onbeheerscht karakter, is psychologisch on-geoorloofd. Te sterke beklemtoning van het: „gijzult niet" is ongetwijfeld schadelijk. Er moet natuurlijk

I27

bij de opvoeding van het kind een zekere mate vandwang zijn. De positieve zijde der persoonlijkheid be-'staat echter uit „expressie", het leeren doen op eengoede manier van steeds meer prettige dingen.Expressie, zooals ik het definieer, is het vervangen vande minder goede handelingen en gewoonten doorandere, die veel gewenschter zijn.De vergissing der moderne opvoedingsstelsels was,dat ze niet de vormen van expressie hebben vastgelegd,die gewenscht en ongewenscht zijn. Ze hebbente oncritisch aangenomen dat alles wat een kind wildeuitdrukken moest worden aangemoedigd. Ze hebbenhet principe der expressie vergoddelijkt ten koste vande methode. Daardoor hebben ze dikwijls de zelf-expressie verward met een al te groote toegeeflijkheid,met tijdverknoeien, met groote-menschen-ideeën overkunst en tooneel waarin de kinderen zouden leerenzelf tot ontplooiing te komen. Zij hebben niet gemerkt,dat werkelijke zelf-expressie en scheppingskracht be-rusten op de technische vaardigheid, evenals de muzi-kale vertolking pas mogelijk wordt door de practischebedrevenheid.Een kind dat gedwongen wordt tot pianolessen en totzekere oefeningen tegen zijn wil leert het abc dermuzikale expressie. Een kind, dat muziek mag makenzooals het er zin in heeft, teekenen zooals het er zin inheeft, en met vele andere dingen net zoo, verknoeitgewoonlijk den tijd waarin het zich de routine ervoorzou kunnen eigen maken. De gedwongen beoefeningvan veel gewenschte gewoonten van vergroot auto-matisch de mogelijkheid tot waardevolle zelf-expressie op Tateren leeftijd.

I2$

Hier volgen enkele deelen uit een briefzooals een vaderdien zou kunnen schrijven aan zijn zoon van i6 jaar:

Mijn beste jongen,

Als men zou vragen wat de sterkste prikkel in jouwleven is, daarmee bedoel ik dat wat de meeste invloedheeft en steeds weer terugkeert, dan zou ik moetenantwoorden, dat het het verlangen naar plezier was,naar genoeglijk tijdverdrijf. Er zijn allerlei soortenvan plezier, wedstrij dsport, kaartspel, zwemmen, lezen,rondhangen, bioscoop, enz. Maar als men mij zouvragen wat jij nu plezierig vond, zou ik antwoorden:doen waar je zin in hebt.In 't kort, jouw opvatting van plezier is, in al die jarendat ik je heb gadegeslagen, te doen precies waar je zinin hebt, als je er zin in hebt. Jouw pleziertjes zijn eenkwestie van ingeving, van zin of geen zin op eenbepaald oogenblik, bijna geheel zonder een vast plan.Pleziertjes en tij dverdrijf kunnen veel waard zijn en eenbelangrijke rol spelen in de ontwikkeling van eenpersoonlijkheid maar toch alleen wanneer het gaatonder leiding van belangrijker overwegingen. Wantalleen een ingeving en een pleziertje, dat er uit bestaatte doen waar je zin in hebt, wanneer je er zin in hebt,zijn absoluut verkeerd voor de ontwikkeling van eensterk karakter. Bovendien is het moordend voor allebezigheid waar iemand plezier in kan hebben, zoodatlangzamerhand, stuk voor stuk die bezigheden ver-dwijnen en hij steeds minder plezier heeft hoe ouderhij wordt.Neem bijvoorbeeld tennis. Nog maar kort geleden wastennis een plezier voor je als je er zin in had of als je


het zonder al te veel inspanning kon spelen of metiemand, die niet al te goed was of die, ofschoon hij goedspeelde, jou terwille wilde zijn en zich bij jou aanpaste.Hoe meer je spel verbetert, hoe meer jij met anderemenschen wilt spelen en zij met jou. Het zal een steedsgrooter bron van vermaak en van vriendschap metjongens en meisjes worden. Maar als jij je spelpeil wiltverbeteren, om er steeds meer plezier uit te halen, ishet absoluut noodzakelijk om het bij alle gelegenhedente spelen, ook als je er geen zin in hebt, of als je met eenvriend zou willen optrekken en iets anders zou willendoen. Je moet er je best voor doen, erover spreken,plannen maken, spelen met menschen waar je iets optegen hebt, of die jou niet graag mogen lijden; om kortte gaan je moet zelf eerst een beroerden tijd doormakenvoor je er bent. Om plezier in tennis te hebben moetje een uitblinker zijn. Het is noodzakelijk om een ze-kere superioriteit te ontwikkelen waardoor je bij voortduring als partner bij steeds meer menschen welkomwordt.De radio en de bioscoop zijn twee van de dingen waarje het meeste plezier in hebt. Beide hebben een zekerewaarde maar hoe meer tijdje er aan besteedt om naarde radio te luisteren of naar films te kijken hoe mindertijd je hebt om je te oefenen voor de dingen, die je numoet leeren. Door uitsluitend naar anderen te kijkenzul je zelf niet zooveel beter worden. Als je afstandgaat doen van deze passieve ontspanningen en je zelfhardnekkiger en systematischer traint in tennis, kunst-.beoefening, hockey, muziek — dan zul je, terwijl jenu maar een knoeier bent, volgend jaar er veel meerplezier in hebben en elk jaar meer.

130

Enkele voorbeelden heb je uit eigen ervaring. Je hebtveel plezier gehad van je muziekinstrumenten maar jegrootste genoegen was er op te spelen wat .je wildeinplaats van het saaie eentonige oefenen. Dientenge-volge heb je er minder plezier van naarmate de tijdvordert en je vindt je zelf in gezelschap van menschendie misschien met minder aangeboren talent het tochverder gebracht hebben doordat ze hun ontspanninghebben opgeofferd aan nauwgezette studie. Hetzelfdezal gebeuren met je aangeboren aanleg en je liefdevoor kunst, tenzij je het ernstiger aanpakt. Je kunt metandere woorden dus niet alleen teekenen en oefenenals je er zin in hebt of als het plezierig is en dan ook nogverwachten dat je iets zult bereiken en dat je er plezierin zult blijven vinden.Op het oogenblik probeer je met alle moeite klaar tekomen voor je examen en nu onderschik je eerst wer-kelijk vele verlangens naar ontspanning aan dit doel,datje je gesteld hebt. Maar vergeet niet dat je nu denprijs betaalt voor het plezier dat je vroeger gehadhebt, of meende te hebben, op al die momenten dat jefeitelijk moest studeeren.Zelfs nu heb je overvloed van tijd voor plezier en voorrondhangen maar jouw opvatting van plezier is, zooalsje me vandaag vertelde wat rondloopen als je er zin inhebt en in 't algemeen doen waar je zin in hebt. Datsoort plezier zal je niet verder brengen in de werelden zal volgend jaar en in latere jaren je genoegen ver-gallen.Je hebt er dikwijls je beklag over gedaan, dat ik zooweinig gevoelig ben voor jouw verlangen naar ont-spanning. Je vergist je. Ik heb er niets op tegen dat je

131

je vermaakt. Maar ik ben van meering dat je niet ge-noeg vreugde geniet van het leven. Je hebt lang nietzooveel genoegen als je zou kunnen hebben. De redendat ik er op stond, dat je bepaalde dingen deed is nietdat ik jou ervan af wilde houden om plezier te makenmaar om je er voor te behoeden datjijje tijd verknoei-de met die slappe gewoonten die jij als ontspanningbetitelt, en om te verhinderen dat je heelemail afzaktein die gewoonte van net te doen waar je zin in hebt. Alsjij er a1 je krachten op gezet had om systematisch jesuperioriteit aan te kweeken in je studie, in je kunst-liefhebberijen, in zekere wedstrijdsport, in je omgangmet anderen en de gezelschapsspelen, dan zou ik erheelemail niet zoo op hebben aangedrongen, dat jebepaalde karweitjes in huis verrichtte.Ik geloof, dat je bijdehand genoeg bent om de eenvou-dige logica van dit alles in te zien en om je bewust temaken, dat wat jij vroeger ontspanning noemde maaral te dikwijls het slappe toegeven aan je zelf was. Jehebt vaak laten blijken, dat je je aandriften kunt be-heerschen en je gewoonten kunt veranderen. Je kort-geleden opgekomen neiging om weer tennis te spelen iser een aanwijzing van. Ik geloof, dat je volgende grootestap, misschien de meest belangrijke, die je ooit in jeleven zult nemen, is om je opvatting, dat plezier ge-baseerd is op een plotselinge ingeving te herzien, inzooverre dat je begrijpt, dat het gebaseerd moet zijnop welbewuste overweging.Overigens is de mate van genoegen, die jij beleeftniet alleen hierdoor bepaald hoe bekwaam jij kuntworden door oefening maar ook door het feit hoeveel plezier en voldoening jij kunt verschaffen aan

132

anderen. Hoe meer jij in je spel of in je omgang je bestdoet om anderen genoegen te doen, het hun plezierigte maken, des te meer vrienden zul je hebben, des temeer zul je zelf geinviteerd worden, des te meer moge-lijkheden voor afleiding zullen je geboden worden.Je kunt bijvoorbeeld elke tennispartij, of je er nuplezier in hebt of niet, prettiger maken voor je partnerdoor je uitroepen te controleeren, door niet aldoor

je zelf te becritiseeren, door je partner een compli-mentje te maken bij een goeden bal. Datzelfde geldtvoor elke situatie, hoe die ook is.

Weinigen zullen de goede bedoeling van dezen briefmiskennen. Maar wat een tragedie schuilt er achter!Hij is een poging om door logisch inzicht te bereikenwat reeds op zijn minst acht jaar vroeger gedaan hadmoeten worden door godsdienstige opvoeding endiscipline.Het juiste oogenblik om kinderen te leeren hun aan-driften te onderschikken aan hoogere waarden is wan-neer ze nog te jong zijn om te begrijpen maar niet tejong om aan te nemen. Als ouders besluiten hun kin-deren niet naar de catechisatie te sturen en te wachtentot ze oud genoeg zijn om te weten wat het beteekent,dan aanvaarden zij een beginsel dat catastrophaal zalwerken als het algemeen toepassing vindt. Want alsde kinderen zijn gaan weten wat het beteekent, dan ishet meestal te laat. De jaren met de beste kansen zijndan voorbij.

133

LIEFDE EN HUWELIJK

„De man zal aan de vrouw goedheid ver-schuldigd zijn en de vrouw evenzoo aanden man". .r Korinthe 7 ; 3.

DE schrijfster Dorothy Dix heeft vele jaren langbetere adviezen gegeven in zaken van liefdeen huwelijk dan de meesten van de zgn.wetenschappelijke experts in dit onderwerp,

wier geschriften het land hebben overstroomd. Als zijde sexueele en de emotioneele kanten van het huwelijks-leven beklemtoonden, dan sprak Dorothy Dix steedsover de wijze van samen leven. Als zij het haddenover de weinig emotioneele echtgenoote dan beschreefzij de zorgelooze huisvrouw. Als zij iets publiceerdenover den hypersexueelen man dan ging haar aandachtuit naar den luien heer des heizes. Zij openbaarden debeteekenis der droomen, der verdrukte verlangens vande miskende libido, maar zij zei tegen de vrouwen,dat zij goed behoorden te koken, tegen de mannen, datzij hun vrouwen een behoorlijk huishoudgeld haddente geven, en tegen beiden, dat zij zich als volwassenenhadden te gedragen en niet als kinderen, die spelenmet een luchtballonnetje.In de eerste korte jaren van mijn werk met menschenwas ikzelf zeer onder den indruk van die bekiem-.tooning van de physieke zijden van het huwelijk.Later heb ik echter geleerd, dat sexueele mislukkingeen der weinig voorkomende oorzaken is van on-gelukkige huwelijken. Bovendien kan in de velegevallen, waarin het nog wel zoo is, heel dikwijls deschuld liggen bij den onjuisten nadruk op het sexueeleleven door de pseudo-wetenschappelijke leerstellingen

137

der Freudiaansche school. Deze nadruk kan blijk-'baar niet alleen werkelijke gevallen van sexueelemislukking aantoonen maar ook in feite dergelijke mis-lukkingen veroorzaken in de geesten van individuen,die een verklaring zoeken voor hun niet gelukkig zijn.Mijn studies hebben mij bewezen dat de fijne verhou-dingen van den sexueelen omgang makkelijker en eer-der beheerscht worden dan de honderden een minderintieme gedragingen, welke een huwelijk kunnen doenslagen of doen mislukken. Een zuiver karakter en eenonbaatzuchtige persoonlijkheid zijn m.a.w. veel belang-rijker dan de sexueele bijzonderheden en zij vereischenveel meer strijd voor ze worden beheerscht. De stu-dies van onderzoekers, die niet à priori begooien aan tenemen dat het sexueele alles bepaalt, bevestigen dezeconclusie gedurig meer. Een der meest gezaghebbendefiguren op dit terrein, Dr. Bernard Sachs, ex-rector derNew Yorksche medische hoogeschool en een dermeest vooraanstaande neurologen zei onlangs: i)„Alles te samen genomen wordt en is er te veel aan-dacht besteed aan het sexueele vraagstuk, ten kostevan andere veel belangrijker factoren..." En ook nog:„Er is veel gesproken over onzen hypersexueelen tijd,hypersexueel voornamelijk door het vele praten erover.Vele groepen konden beter, in plaats van urenlang tewerken aan sexueele opvoeding, hun tijd bestedendoor na te gaan hoe ze in hun kinderen absoluteeerlijkheid, waarheidsliefde, eerbied voor het gezag, va-derlandsliefde, en naastenliefde kunnen ontwikkelen."De nadruk op het sexueele met alle gevolgen van dien

1) te New York op is Januari '36.

138

— het proefhuwelijk, het recht op lichamelijke bevre-diging —, hebben de aandacht afgetrokken van de be-langrijker bedoeling van het huwelijk. Naar zijn breedebeteekenis is het huwelijk de stap waarmee twee on-volmaakte menschen hun krachten vereenigen in denstrijd om geluk. Zij stichten hun eigen kleine socialegemeenschap om beter opgewassen te zijn tegen degroote maatschappij. Het huwelijk is een schrede inde normale ontwikkeling van het individu, psycholo-gisch zoowel als biologisch. Het is een kans op geluk,geen gave. We kunnen geen vanzelfsprekend succes inhet huwelijk verwachten, evenmin als ergens andersin het leven. We moeten zelf ons dat succes ver-werven. De gedachte, dat het huwelijkende huwelijks-gelofte een doel hebben, zooals elk huwelijksformulierhet uitdrukt, belicht op juiste wijze het feit, dat hethuwelijk een verplichting is om een beter leven moge-lijk te maken en dat het geen experiment is.Het groote verschil in opvattingen op dit gebied wordtgeillustreerd door het volgende. Een collega, diewerkzaam is op een terrein dat ten nauwste verwantis aan de psychologie, beschreef mij verschillendegevallen uit zijn praktijk waarin hij geadviseerd had omniet te trouwen. Een daarvan, dat typeerend was vooralle andere, was dat van een jonge vrouw aan wie achtjaren lang door een in alle opzichten achtenswaardi-gen man het hof was gemaakt. Zij achtte hem hooggenoeg om dit goed te vinden en zij had al verschillen-de malen een datum voor hun huwelijk in het uitzichtgesteld. Zij had echter bij elke gelegenheid kansgezien om het niet door te laten gaan, den Benen keerdoorziekte van haar zelf, den anderen keer door ziekte

139

in. haar familie, of wel door een of andere onver-wachte gebeurtenis welke haar aanwezigheid nood-zakelijk maakte.Tenslotte kwam de man tot de conclusie, dat zij geremdwerd door een vrees, welke krachtdadig moest wordenoverwonnen. Hij schiep welbewust een situatie waarvanhij voelde dat die haar zou moeten compromitteeren.Dat voorval versnelde de opeenvolging der gebeurte-nissen; echter in dien zin dat zij het advies vroeg vanmijn collega of ze dezen man zou huwen of niet. Naeen reeks gesprekken kwam hij te weten dat zij zeeraan haar vader gehecht was en dat zij nu alle anderemannen met hem vergeleek. Een aanhankelijkheid aanhaar vader, zoo concludeerde hij, was de oorzaak vanhaar afkeer om te huwen. „Ik adviseerde haar nietmet dezen man te trouwen, zeide hij mij, en met geenenkelen man, omdat zij, Wien ze ook trouwde, altijdzou lijden aan die onbewuste voorstelling, dat ze ge-huwd was met haar vader."In contrast met dit geval dat ik zoojuist beschreefherinner ik me een man, die eens haast ademloos bijme kwam om me te vragen of hij zijn huwelijk datreeds voor de volgende week was vastgesteld, wel doorzou laten gaan. „De kaarten zijn al rond, vertelde hij me,en alle voorbereidingen zijn al getroffen en ik vind hetverschrikkelijk om het meisje en haar familie dit aante doen. Maar ik ben bang, dat ik mijn huwelijk nietkan doen slagen. Ik weet niet of ik het door zal zettenof niet. Wat zoudt u aanraden?"Een enkel woord van aanmoediging mijnerzijds zouhem de kracht gegeven hebben alles uit te maken. Ikvroeg hem of hij door een dokter op zijn lichamelijke

140

geschiktheid voor het huwelijk onderzocht was en ikvernam, dat dat gebeurd was. Ik vroeg hem over de

jonge vrouw, die hij zou gaan trouwen, haar familieen allerlei omstandigheden, die betrekking hebben ophet huwelijk. Alles luidde zeer gunstig. Met het oogop het feit, dat de bruidegom allesbehalve innemendof bekwaam was, leek dit een zeer goed huwelijk voorhem. Hij was verlegen, rotrovers, een bedorven kind,bang voor het groote leven. Hij was zeer zeker nietde ideale echtgenoot. Dit huwelijk met zijn eruitvoortvloeiende prikkels en strenge verplichtingen waszijn kans, en zou hem kunnen vormen. Daarom riedik hem zoo sterk mogelijk aan om deze gelegenheidaan te grijpen als een prachtige kans om het levenopnieuw te beginnen.Wat was ikzelf, dat ik mij met mijn theorieën, of dezeman gelukkig zou worden of niet, mocht mengen tus-schen twee menschen die overeen waren gekomen omtesamen door het leven te gaan? Welk recht had ik omdezen man, die toch al geneigd was vrees te koesterenvoor het leven, den moed te ontnemen een der groot-ste ondervindingen van het leven, die de aandacht af-leiden van onszelf, tegemoet te gaan? Ofschoon zelfszijn persoonlijkheid beslist onder het gemiddelde stonden zijn kansen om gelukkig te worden gering waren,— althans naar mijn meering — met welke autoriteitkon ik hem de kans op geluk ontnemen en hem zijnbruid laten vertellen dat ze liever op een beteren echt-genoot moest wachten?In al dergelijke situaties waarin het vroegere leven vaniemand hinderpalen voor een huwelijk heeft geschapen,vrees voor ongeluk, ongeloof in de toekomst, maar

141

waarin het individu medisch en physiek fit is verklaard,heb ik gewoonlijk eerder den strijd tot verbetering aan-geraden dan de zekerheid der volmaaktheid verkozen,eerder het avontuur dan de garantie van succes. Hethuwelijk is een der belangrijkste schreden in de ont-wikkeling van een onbaatzuchtige of extroverse per-soonlijkheid. Naar mijn meering is het beter een po-ging gedaan te hebben, die mislukt is, dan heelemaalgeen poging te hebben gedaan.Ik heb nu werkelijk veel eerbied voor den ouderwet-schen gang van zaken, toen de ouders de echtgenootenuitzochten voor hun kinderen en dan aan de jongemenschen zeiden, dat ze er zich zoo goed mogelijkdoorheen moesten slaan. Het voorrecht zich zelf eenwederhelft te moeten zoeken of te mogen huwen metwie men zelf wil is heelemaal niet onverdeeld goed,speciaal voor de velen, die een huwelijk tot hun eigennadeel maar uitstellen, en voor de velen die zouden be-hooren, of verlangen, te trouwen maar er niet toe instaat zijn.Er heeft in dit opzicht de laatste jaren onder de studee-rende meisjes een belangwekkende verandering plaatsgevonden in hun houding ten opzichte van het huwelijkals levenstaak.Toen enkele jaren geleden de feministische bewegingop haar hoogtepunt was, zou een aanzienlijk deel derstudeerende meisjes een loopbaan in zaken of eenberoep gekozen hebben. In de afgeloopen drie jarenheb ik in samenwerking met andere onderzoekingen,die zich over het gansche land uitstrekten, vrouwe-lijke studenten vragen voorgelegd als: welke loop-baan is het belangrijkste voor u? Beschouwt u bet

142

huwelijken het helpen van een echtgenoot in zijn be-roep belangrijker, minder belangrijk of even belangrijkals een onafhankelijke loopbaan van u zelf? 90 tot 95procent der studenten antwoordden, dat een levenstaakals vrouw en moeder hun hoogste ideaal was en dathet helpen van een echtgenoot in zijn beroep belang-rijker was dan een zelfstandige loopbaan. De toene-mende overtuiging onder de studeerende meisjes, dathet vormen van een eigen gezin en het helpen van denman in zijn beroep op zich zelf een zeer belangrijkelevenstaak vormen beteekent een gezonde terugkeertot fundamenteele opvattingen. Het is echter ongeluk-kig, dat zoo veel minder dan 90 procent der vrouwelijkestudenten er in slaagt te huwen, inderdaad een lagerpercentage dan dat der bevolking als geheel genomen.Het gevormd worden voor een gelukkig huwelijks-leven, zelfs voor het kiezen van een paseenden man ofvrouw, begint reeds in de kinderjaren. Alle elementen,die van invloed zijn bij de ontwikkeling van een goedepersoonlijkheid — zooals een emotioneel evenwicht,breede sociale belangstelling, avontuurlijke levens-moed, in 't algemeen extroverse levensgewoonten —spreken mede bij het vinden van een levensgezel enbij het slagen van het huwelijk.In eenvoudige bewoordingen: het kind, dat leert ten-nis te spelen zal eerder een echtgenoot vinden dan hetkind, dat dat niet doet. De jongen, die meespeelt methet schooltooneel zal eerder een vrouw vinden dan dejongen, die liever luistert naar de radio of romantischeverhalen leest. Kinderen, die muziek maken en in hetschoolorkest zitten of hun vrienden prettig bezig kun-nen houden, zullen meer gelegenheid hebben in con-

143

tact met anderen te komen dan de kinderen, die alleenmaar luisteren. Kinderen, die leeren dansen, bridgen,ping-pong spelen, of ze er van houden of niet, zullenmeer geschikte leeftijdgencoten ontmoeten dan deernstige boekenwurmen, die al zulke bezigheden be-neden hun waardigheid vinden. Zij, die in de padvin-derij zitten, naar catechisatie gaan, bij de jeugdbewe-ging hooren, en die zich zelf verdienstelijk maken voorandere menschen, ook al mogen ze hen niet alleneven graag, zullen eerder huwen dan de thuisblijvers.Ik heb honderden cliënten verteld, dat de manier omprettige menschen te ontmoeten was zich te bemoeienmet menschen waar ze van verschilden.Noch tennis, noch tooneel, noch een der genoemdebezigheden, is natuurlijk essentieel voor het vindenvan een goeden echtgenoot. Het gaat er om, dat meneen voldoende hoeveelheid gewoonten ontwikkeltom van zich zelflos te komen en een persoonlijkheidte worden, wiens energie zich kalm en natuurlijkontlaadt. Het criterium is weer of men veelvuldigzijn eigen genoegens kan opofferen, extrovers isen in staat om anderen een plezier te doen.Onlangs was ik zeer verheugd te vernemen, dat deschool waar mijn dochtertje op is, systematisch dekinderen sportiviteit tracht bij te brengen. Deze schoolhecht zeer aan spelen en groepswedstrijden als demanier om kinderen de bijzonderheden van eerlijkesportiviteit te leeren. Gemengde wedstrijdspelen,evenals systematische sport voor meisjes of jongensapart, worden geregeld beoefend. Inplaats van dekinderen uitsluitend een cijfer te geven voor hun ge-drag in de klas tijdens het onderwijs, gaf het rapport

144

van mijn dochtertje ook een cijfer op voor haar spor-tieve vooruitgang bij deze wedstrijden.Jonge menschen, die met de wedstrijdspelen van huntijd meegedaan hebben, de vriendschappelijke zoowelals de serieuze, en die daardoor geleerd hebben, zichaan te passen in hun levensstrijd, zullen zich mindersnel vergissen als zij een partner kiezen en zullen eerderslagen en een gelukkig huwelijk hebben. Zij zullenom te beginnen een grooteren kennissenkring hebbenom uit te kiezen en meer omvattende maatstaven, vol-gens welke ze hun keuze zullen maken. Ze zullen be-grepen hebben dat haargolf, een mooi figuurtje, eenathletisch lichaam, regelmatige gelaatstrekken niet zoobelangrijk zijn — al zijn ze zeer gewenscht! — als hetfeit wat het individu hiermee aanvangt. Omdat zeextrovers zijn en emotioneel evenwichtig zullen zeeen oppervlakkige verliefdheid weten te onderscheidenvan een serieuze liefde. De introverse mensch, dieegocentrisch is en weinig met anderen in contactkomt, zal eerder een oppervlakkige verliefdheid gaanidealiseeren dan de meer realistische extroversemensch.Een der meest voorkomende kenmerken van denrotrovers is het om te beweren, dat zijn passies en voor-oordeelen idealen en principes zijn. Zelfs in het gevalvan den extrovers kan liefde blind zijn. Alle passieszijn blind, behalve voor zoover zij door de ervaringworden begrepen en door idealen worden geleid.De volmaakte passie wordt gesanctioneerd door eenaantal idealen, dat belangrijker is dan de hartstochtzelf. Geidealiseerd is het eigenlijk geen hartstochtmeer.


145

De religie geeft niet alleen objectieve idealen voor hetleven in het algemeen maar de kerk heeft concreteuitdrukking gegeven aan deze idealen met betrekkingtot het huwelijk, door haar huwelijksformulier. Naarzijn diepsten inhoud zegt dit formulier, dat het huwelijkniet uitsluitend een persoonlijke hartstocht is maar eenopenlijke overeenkomst voor een Rechter, honger enaanzienlijker dan de menschelijke rechters. Het be-klemtoont de verplichtingen van het huwelijk, nietzijn vreugden en voorrechten.Evenals bij de voorbereidingen voor het huwelijk dekenmerken van een onbaatzuchtige persoonlijkheidvan het hoogste belang zijn, zoo ook in zijn praktijk.Ik bedoel hiermee niet, dat zoowel de man als de vrouwmoeten kunnen tennissen of golf spelen, of musiceeren,of hun gemeenschappelijke liefhebberijen moeten heb-ben. Het is gewenscht dat ze een zekere belangstellinggemeen hebben, zooals hun geloofsovertuiging, hunkerkgenootschap, hun kinderen, en op zijn minst enke-le spelen of bezigheden, waardoor beiden hun vriendenkunnen bezighouden of wederkeerig door hen kunnenbezig gehouden worden. De verscheidenheid aaninteresses is in een gelukkig huwelijk zonder tal.Geen enkele mij bekende psychologische ontdekkingzou psychologen kunnen toestaan voor te schrijvenwelke combinatie van interessen de meeste garantieop geluk geeft.In een kortelings gepubliceerd artikel stelt Dr. ArthurFrank Payne vast, dat vele huiselijke tragedies voortko-men uit het huwelijk van een donkere vrouw met eenjongen man, die blonde vrouwen prefereert, en dat vande weinige ontdekkingen der wetenschap, welke na

I46

herhaald onderzoek vast zijn blijven staan, dit ereen is, dat elk individu een ideaalbeeld van zijnhuweljkspartner heeft. Gelukkigerwijs hebben depsychologen nog nooit de preciese voorwaarden ge-vonden, welke een ideaal huwelijk garandeeren, ennaar mijn meering zullen ze die ook nooit vinden.Wat ze gevonden hebben, zijn eigenschappen vanindividuen welke kunnen helpen een huwelijk ge-lukkig te maken. Een extrovers of een onzelfzuchtigeman kan zoowel een blonde als een donkere vrouwgelukkiger maken dan zijn zelfzuchtige sexegenoot datkan. En een rotrovers kan een mooie vrouw of eenhuiselijke echtgenoote evenzeer ongelukkig maken.Echter een zelfzuchtige man kan een onzelfzuchtigevrouw huwen, en omgekeerd, en beiden kunnen ge-lukkig zijn. Trouwens, twee introversen kunnen hu-wen en gelukkig worden als zij door de verantwoorde-lijkheid voor hun huwelijk, door het opvoeden derkinderen en het zorgen voor hun gezinsleven en hunbestaansvoorwaarden meer onzelfzuchtig worden. Hethuwelijk is, uit psychologisch oogpunt, de vereenigingvan twee onvolmaakte menschen, die trachten zich teverbeteren. De richting hunner ontwikkeling is be-langrijker dan wat ze op het moment zijn.Kort geleden heeft een aantal psychologen het resul-taat van een intensieve studie over de factoren ge-publiceerd, die het succes van een huwelijk bepalen.Zij gaven een persoonlijlulieidstest in den geest, zooalsik er in de vorige hoofdstukken over schreef, en ookeen test van liefhebberijen van iió gescheiden echt-paren en 346 gehuwde.Opvallend onder de resultaten van deze test was

147

het feit, dat de gescheiden en de ongelukkig gehuwdeechtparen emotioneel meer onstandvastig, eenzelvigeren minder zelfstandig waren dan de gelukkig gehuw-den. In het bijzonder verschilden de gescheiden vrou-wen van de anderen. Zij voelden weinig voor sociaalwerk, voor ontwikkelingswerk en in 't algemeen voorbezigheid buitenshuis. Zij hielden veel minder vanpic-nics, excursies en voelden niet voor hulpconiité'sen dergelijke bezigheden, die een daadwerkelijke be-langstelling voor menschen veronderstellen.Gelukkig gehuwde mannen en vrouwen hadden ver-geleken met de anderen, zoowel mannen als vrouwen,grooter emotioneel evenwicht, waren niet zoo een-zelvig, waren socialer en zelfstandiger. Zij waren meergeïnteresseerd in ontwikkelingswerk en in't algemeenin omgang met menschen. In 't kort, de kenmerken,die ik vroeger heb geschetst voor een goede persoon-lijkheid, waren de trekken, die opvallend duidelijkonder de gelukkig gehuwden voorkwamen.Als ik nu deze resultaten in gewone bewoordingensamenvat dan waren de gelukkig gehuwden de meeronbaatzuchtige types en de ongelukkig gehuwden engescheiden menschen de zelfzuchtige. Wij zien deaanwending der religieuze grondwaarheden bij denbouw van een gelukkig huwelijksleven.Een der interessante resultaten van deze studie was ookhet feit dat „de gescheiden mannen en vrouwen ster-ker intellectueele belangstelling hadden dan de gehuw-de". Deze intellectueele belangstelling omvat psycho-logie, philosophie en schaken; meer belangstelling danin de andere groepen voor politiek radicale theorieën,en minder voor Christelijk jeugdwerk en bijbelstudie.

148

Zoo bevestigt deze studie met betrekking tot een geluk-kig huwelijksleven de ontdekking der psychologenvan de groote schade, die door al te grooten nadrukop den intellectueelen kant van het leven ten kostevan het huiselijke familieleven wordt aangericht. In hethuwelijk kunnen de menschen ook al het slachtofferworden van de verstandsverheerlijking.

149

VIII

WERELDHERVORMERS

„Want elke boom wordt aan zijn vruchtengekend". Lucas 6 : 44.

EN der moeilijkste gevallen was dat van eenjonge vrouw, die samen met haar moeder in eengedurigen strijd met de rest van het gezin wasgewikkeld. Het ging om het eigendomsrecht

van het huis en andere fmancieele kwesties en het werdsteeds moeilijker. Het gezin dreigde uit elkaar te val-len. De jonge vrouw en haar moeder overwogen denvader met zijn drie zoons te verlaten en dan een proceste begooien over het bezit van het huis. Toen ik degeschiedenis van het gezin hoorde, bleek de jongevrouw in kwestie een vurige propagandiste voor dewereldvrede te zijn en haar voornaamste sociale werkdeed zij in een vereeniging ter voorkoming vanoorlog. Zij had aan vele anti-oorlogsbetoogingendeelgenomen.„Hoe kunt u meenen oorlog onder volkeren te belet-ten, als u hem niet eens in uw eigen gezin kunt ver-hinderen"? Deze vraag lag me op de lippen. Zezou nutteloos geweest zijn en ik besloot mij zelfniet meer met deze zaak in te laten omdat de haat ende inferieure gedragingen van deze menschen zoo diepwortel hadden geschoten, dat ik er niets meer mee konaanvangen.De psycholoog vindt de kiemen voor oorlog, armoedeen ontevredenheid diep verborgen in de minder-waardigheid, de zelfzucht en de emotioneele onstand-vastigheid van het individu. Hij ziet een zoon in onminmet zijn vader, van wiens milddadigheid en verkeerd

153

begrepen goedheid hij zich zelf nooit onafhankelijkheeft gemaakt. Hij ziet een dochter vol argwaantegenover haar kennissen omdat ze geen moeite heeftgedaan den omgang met hen vriendschappelijk temaken. Hij ziet een individu vol critiek op aller-lei instellingen omdat hij te zelfzuchtig is geweestde noodige offers te brengen voor de genoegens, diehij van hen ondervond. Hij ontmoet een persoon volinnerlijke tegenstrij digheid, intellectueel en emotioneel,omdat hij zoo nalatig is geweest zijn persoonlijkevoorkeur te onderschikken aan een reeks hoogerewaarden, hoe onverstandig dit ook mocht schijnen.Een der meest voorkomende symptomen van eenminderwaardigheidscomplex of een mislukt leven ishet verlangen om de maatschappelijke orde te ver-anderen, gewoonlijk allereerst in iemands directeomgeving, later ook in de wereld in het groot. Jongemenschen, die lijden onder een persoonlijke teleur-stelling, willen dikwijls hun familie anders maken, nietzichzelf. De student, die sjeest wil zijn hoogleerarenof het heele onderwijssysteem anders hebben. Dewerknemer, die onvoldoende salaris krijgt, wijt deschuld aan den werkgever, niet aan zichzelf. De ar-beider, die niet in staat is werk te krijgen wil hetmaatschappelijk systeem veranderen.Naar mijn meering komt het te vaak voor om toeval-lig te zijn, dat individuen, die geen positie in hun eigenomgeving hebben kunnen verwerven, sociale werkerswillen worden en de omgeving van anderen willen ver-beteren. Het is uiterst merkwaardig en beteekenisvol,dat bij veel sociale arbeid van de medewerkers eenuniversiteits- of middelbare school-opleiding wordt

154

geeischt maar niet van hen wordt gevraagd of ze dedeugden en emotioneele standvastigheid bezitten, dienoodzakelijk zijn voor succes in het gewone leven.Ik heb honderden die graag sociaal werkwilden doen,dat afgeraden omdat ze kennelijk aan de opdrachtwilden ontvluchten om zichzelf te verbeteren.Naar mijn ervaring komen de symptomen hiervanook voor in de maatschappij als geheel. Het leek er delaatste jaren op alsof het heele land leed onder eenminderwaardigheidscomplex. Wij schoven onzentegenslag op de bankiers, op de politieke partijen, opde buitenlandsche schulden, die niet werden afbetaald,op het kapitalistisch systeem, op de industrialiseeringen de overproductie — op alles en alien behalve oponszelf, onze eigen dwaze dingen in het verleden ende zelfzucht, die menschen van lagen en hoogenrang bezeten had gemaakt.Zekere plannen tot sociale hervorming hebben delaatste jaren ontzaglijke opg ang gemaakt omdat zeop deze neiging bij zoovele menschen gegrond waren.De plannen waar ik aan denk zijn diegene, die warenopgesteld om het individu niet alleen tegen zijn eigenmislukkingen, hartstochten en slechte gewoonten tebeveiligen maar ook tegen de wisselvalligheden vanhet leven in 't algemeen. Millioenen menschen, dieniet in staat zijn om hun persoonlijke of hun familie-zaken naar behooren te regelen loopen nu warm vooreen Plan van Nationalen Arbeid. Vreemd om te zienhoe een paar hoofdletters een netelig individueel pro-bleem kunnen transformeeren tot een aannemelijkpanacee voor maatschappelijke vragen.Voorzoover dergelijke sociale hervormingen perma-

155

nent deel gaan uitmaken van de structuur van onzemaatschappij zullen zij juist de menschen, die ze zoudenmoeten redden, te gronde richten. De oorzaak hiervanligtin het feit, dat het individu beroofd wordt van zijnverantwoordelijkheid voor zichzelf en zijn eigendaden. Wij zien ditzelfde verschijnsel optreden ingezinnen, waar de ouders de verantwoordelijkheidniet aan hun kinderen kunnen overgeven als die daaroud genoeg voor zijn. Wat er dan gebeurt met eenkind dat zal evenzeer gebeuren met een volk.Enkele dezer hervormingen zouden zijn bedoeld omden paria te helpen. Maar psychologisch is de Benigeparia de man, die zich zelf in den steek laat en die deverantwoordelijkheid voor zijn geluk aan anderenoverlaat.Als ik volwassenen en jonge menschen behandel danacht ik het menigmaal gewenscht om van te voren uitte leggen wat een psycholoog wel en wat hij niet voorhen kan doen. Velen komen in de hoop dat zij hunproblemen aan mij kunnen overdragen en dat ik er weleen pijnlooze oplossing voor kan vinden. Deze hoop isnatuurlijk, maar wordt bovendien ook nog aangemoe-digd door de theorieën der psycho-analyse, die het indi-vidu aansporen om zijn complexen te projecteeren opden psychiater. Laat bijvoorbeeld een jonge vrouw, dieeen Oedipuscomplex heeft verliefd worden op denpsychiater. Deze zal dan de libido omwenden in dejuiste richting.Mijn uitleg gaat dikwijls als volgt: „als u verkoudenbent of gij voelt u ziek, dan kan een arts u gewoonlijkeen aantal voorschriften geven — een lepel om 'tandere uur of verschillende pillen om de drie uur;

156

u kunt dat een gemakkelijke en aangename geneeswijzevinden. Of hij kan u op een operatietafel leggen en hijkan u zonder pijn uw blindedarm wegnemen of eenbeen zetten en daarna ligtuin bed en hebt u eenrustige periode van herstel.Een psycholoog kan zulke simpele methoden niettoepassen bij een psychologisch probleem. Hij kanslechte gewoonten niet verwijderen door ze uit uwhersenen weg te snijden en hij kan al evenmin ge-wenschte gewoonten inenten. Hij kan in staat zijnom uw probleem vast te stellen en een aantal waarde-volle suggesties te maken met betrekking tot dingendie gij zoudt moeten doen maar gij zelf en gij alleenkunt deze suggesties in praktijk brengen. Dikwijlsbeteekenen deze suggesties dat gij juist de dingenmoet doen die gij nu te min acht en waar gij nuafkeerig van zijt.Als ik klaar ben met mijn onderzoek en mijn diagnoseheb opgesteld en als gij het er mee eens zijt dan zal ik uvragen een of twee dingen te doen, die waarschijnlijkniet te moeilijk voor u in uw situatie zullen zijn. Alsgij u zelf er toe kunt brengen om deze dingen te doendan zijt gij begonnen op den weg naar de verbeteringen als gij terug komt zullen wij een programma op-stellen voor uw verder herstel. Als gij niet in staatzijt deze eerste dingen te doen dan kunt ge beter nietmeer terug komen omdat ik dan, als psycholoog, nietsverder voor u doen kan. Ik kan u wel advies gevenmaar u kunt zelf alleen uw geneesheer zijn."Als gevolg van deze praktijk heb ik veel patientenmaar een keer gezien maar sommigen heb ik jaren langmet ongeregelde tusschenpoozen teruggezien. Terwijl

157

ik dit hoofdstuk schreef kwam een man mij opzoeken,die ik een jaar geleden eens onderzocht had. Hij wasaanvankelijk door zijn arts gestuurd, omdat een heelereeks onderzoekingen er niet toe geleid hadden Benigephysieke oorzaak van de perioden van groote uitputtingwaaraan hij leed aan te wijzen.Mijn onderzoek wees uit dat hij in een wirwar verstriktwas van verfijnde gewoonten en dat hij tegelijkertijdbeslist vele eenvoudige normale levensgewoontenmiste. Zijn aanvallen van vermoeidheid maakten hemongeschikt voor een vast werk, often minste zoo dachthij. Het was mijn opinie, dat hij aan een ongewonenovervloed van energie leed, die onvoldoende tot uitingkwam. Mijn uitspraak was in dit geval oogenschijnlijkhard, namelijk, dat, tenzij hij een baan kon krijgen endie een jaar kon houden, ik niets voor hem kon doen.Toen hij mij weer kwam opzoeken was het om te ver-tellen dat hij een betrekking gekregen had bij hetmonteeren van radio-onderdeelen en dat hij nu bijnaeen jaar later nog aldoor die betrekking had, niettegen-staande hij af en toe nog perioden van uitputting ge-kend had, die hem verschillende dagen aan een stukdwongen om thuis te blijven. Nu wilde hij weten wathij verder doen moest omdat een kortgeleden verrichtmedisch onderzoek hem in den besten staat had be-vonden.Op mijn voorstel stelde hij toen een programma vanbezigheden op voor den tijd, dat hij niet werkte, o.a.één avond per week naar de Joodsche jongemannen-.vereeniging, een maal per week naar zijn schoonfami-lie of naar zijn eigen familie, een avond per week metzijn vrouw naar de bioscoop of naar een restaurant en

158

een avond voor sport of Benig gezellig verkeer metzijn vrienden. Een avond mocht hij uitrusten van zijnalgeheele uitputting als hij daar zelf voor voelde maargeen enkele mocht hij besteden aan zijn belangrijksteambitie, die in studeeren bestond. Hij had reeds te veelde boeken en te weinig de menschen bestudeerd. Sinds-dien heeft hij mij reeds een bevredigenden vooruitgangbij het uitvoeren van dit programma bericht en hij zalzich misschien toch nog voldoende normale ge-woonten aanwennen bij het uitleven van zijn energieom periodes van uitputting overbodig te maken.Enkelen mijner collega's zeggen mij, dat ik te radicaalben bij mijn aandringen op de onafhankelijkheid vanhet individu, speciaal diegenen, die geregelde bezoekendoor hun cliënten aanbevelen. Mijn antwoord is, datik liever heb, dat mijn cliënten hun eigen fouten makendat dan ik ze van te voren voor hen uitdenk. Ik hebzelfs honderden van hen verteld, dat het beter voor henis om zeven fouten te maken dan één. Er is weinigtwijfel aan, dat het de algemeene richting is in de hui-dige psychologie om het individu voor zichzelf, zijnhandelingen en zijn geluk verantwoordelijk te maken.Elk normaal persoon kan tijdelijk hulp krijgen, psy-chologisch even goed als medisch, geestelijk als finan-cieel. De crisis maakte vele onafhankelijke menschentijdelijk hulpeloos. Maar om zulke moeilijkheden opte vangen door een langgerekt en permanent programvan afhankelijkheid, door een psycholoog dan weldoor den staat opgesteld, is een misdaad tegen hetindividu en tegen hen, die hem moeten steunen. Menkan het vergelijken met iemand aan te moedigen zijnkostbare geboorterecht te verknopen voor een schotel

159

linzenmoes en het berooft de gemeenschap van hetsoort menschen, dat een sociale orde, die zichzelf instand houdt, mogelijk maakt.Christus' leer was, zooals elk oppervlakkig beschouwerzien kan, gericht op het individu en niet op eennieuwe sociale orde. De uitkomsten der psychologieversterken onze ontdekking dat Jezus een veel dieperdenker dan de volksleiders van heden was. Christuswas geen sociaal hervormer maar een hervormer vanmenschen. Voor hem was de belangrijkste sociale ordehet koninkrijk Gods waartoe de menschen wordenbinnengelaten op grond van hun persoonlijke verdien-sten en niet omdat het koninkrijk hun een tractementschuldig is. Hij weigerde standvastig en angstvallig zich-zelfgelijk te stellen met eenigerlei sociaal schema. Toenhij gevraagd werd of het geoorloofd was den keizerschatting te betalen, was zijn antwoord : „Geef daaromden keizer wat des keizers is en Gode wat Godes is". Hijveroordeelde de Farizeeën maar op godsdienstige over-wegingen en vanwege hun inhoudslooze vormen. Hijberispte de rijken niet omdat ze geld hadden maaromdat zij hun geld boven iets anders stelden.Hij zag in rijkdom een groote hinderpaal voor hetkarakter maar zijn gelijkenissen van den heer en zijnonbarmhartige dienstknecht (Matth. z8: 23-24),van de arbeiders in den wijngaard (Matth. Zo : I-17),de talenten (Matth. 25 : 14-30), den goeden huis-bezorger (Lucas 12 : 42-48), den onrechtvaardigenrentmeester (Lucas 16 : 1-13), den meester en dendienstknecht (Lucas 17 : 7- 1o), de 10 ponden, (Lucas19 : 12— 27) getuigen van een uitgesproken sympathiemet het eigendomsrechten de verwerving van welvaart,

I60

en van een vurige waardeering der wederkeerige ver-plichtingen van dienstknechten en meesters, arbeidersen heeren. Tegen de leerlingen sprak hij : „Zoek eersthet koninkrijk Gods en al deze dingen zullen uwordentoegeworpen." Hij joeg de wisselaars uit den tempelmaar hij eigende zich hun geld niet toe. Hij at met derijken en voedde de armen, maar terwijl hij de rijkenaanmoedigde om aan de armen te geven moedigde hijnergens de armen aan om de rijken te benijden — maardeed in feite juist het tegendeel. Toen hij voor PontiusPilatus werd gesleept kon er in niets worden aange-toond, dat hij een nieuwe sociale orde had gepro-pageerd.Hoewel hij niet onverschillig was voor de stoffelijkewelvaart was het toch Christus' groote werk om hetindividu onafhankelijk te maken van en hem te ver-heffen boven eiken materieelen levensstandaard enhem te doen gehoorzamen aan de wet van zijn persoon-lijke onschendbaarheid. In dit opzicht was hij hetprototype van de puriteinen, die Nieuw-Engelandstichtten, de pioniers met den huifkar, van den rijkenWashington in Valley Forge, van Lincoln, die zich zelfontwikkelde door de studie bij een houtvuur, en vandie schitterende rij mannen en vrouwen, die de ge-schiedenis van Amerika gemaakt hebben tot iets, waarwij met geestdrift op terug zien.Vele vooraanstaande theologen en kerkelijke hoog-.

hebben de huidige tegenstel-ling tusschen een materialistische en een religieuzelevensopvatting onder woorden gebracht. „Geen vormvan economische reorganisatie, zegt de een, zal hetbeter doen dan de tegenwoordige, als er geen geeste-


lijke kracht op inwerkt." „Het verlangen naar geld envrijen tijd, zegt een ander, zijn de twee afgoden der20e eeuw." „Christus predikte de levenswaarden,geen veiligheid." zegt een derde. „Wij hebben onseen God gemaakt naar ons eigen beeld, een God vanhebzucht en afschuiven van verantwoordelijkheid.Wij hebben de wet en het Evangelie, maar de kerkheeft een nieuwe Mozes noodig om ze te prediken ende menschen tot nadenken te brengen en hun afgodente vergruizelen."En toch hebben andere godsdienstige leiders en heelegroepen theologen totaal verschillende opvattingenverkondigd. Van een vooraanstaand geestelijke wordtgezegd, dat hij zo millioen menschen tot zijn volgelin-gen heeft gemaakt met zijn toespraken over de her-verdeeling van het bezit en een centraal bankstelsel.In een dienst, die ik bijwoonde, las de predikant eenresolutie voor die was aangenomen door de algemeenevergadering van een bepaald kerkgenootschap, welkeals volgt luidde:

Het (sociale) Evangelie en de economische vragen:

Aangenomen met een stemmenverhouding 17 : Idoor 13o leden.Aangezien wij ons van ganscher harte bekennentot het geloof der vaderen om op al Gods wegente wandelen, die ons bekend zijn of nog bekendgemaakt zullen worden, en om met ernstige toe-wijding, welke wij gelooven van God te komen,het volle leven voor alle menschen overal toegan-kelijk te maken;

162

Aangezien onze huidige concurrentie en de eco-nomische wedloop om eigen voordeel steeds meerblijken tot den ondergang te voeren en aangezien:dit systeem voor zijn bestaan afhangt van exploi-tatie der eene bevolkingsgroep door de andere,het industrie- en andere stakingen en internationale oorlogen veroorzaakt, het de periodes derwerkeloosheid bespoedigt, en de tegenslag en alleongeluk daarvan doet aanhouden, het de mogelijk-heden voor ons volk tot cultureelen bloei enbetere opvoeding besnoeit en op die maniermenschenwaarden, zedelijk en geestelijk, vernie-tigt — enAangezien deze ontzaglijke sociale euvels in eentijd optreden van potentieelen natuurlijken over-vloed, welke het huidige economische systeemniet bij machte is te benutten en te verdeelenhoeveel goed het ook in het verleden gedaanmag hebben, hoe eerlijk en idealistisch de in-dividuen, die afhankelijk zijn van dit systeem zijnmogen,Verklaren wij datWij willen werken voor:De afschaffing van het systeem, dat verantwoor-delijk is voor deze vernietigende elementen inons maatschappelijk leven door de grondslagener van weg te nemen met de wettelijke vormen,die het ondersteunen en de zedelijke idealen, diehet rechtvaardigen.De invoering van een werkelijke cooperatievesociale economie, die democratisch van opzet is,om de productie in te richten naar de behoefte,

163

om het privaat bezit der productie, of distributie-middelen te wijzigen of af te schaffen, waar ookmaar dit bezit verband houdt met het sociaaleigendom — en besluiten wij verder datWij de bestudeering van deze en verwante eco-nomische problemen wegens hun maatschappelijken zedelijke gevolgen bij onze plaatselijke kerk.

-besturen aanbevelen.

Dit programma van sociale hervorming, gelijk aanvele andere, die door verschillende kerkgenootschap-pen zijn aangenomen, lijkt mij in lijnrechte tegen-stelling met Jezus' leer. Als Jezus tegenwoordig leefdezou hij, te oordeelen naar wat hij vroeger gedaanheeft op aarde, de dakloozen huisvesten in de leegekerken, de werkenden aansporen de werkeloozente helpen en de gelukkigen om het lijden der min-der gelukkigen te deelen. Hij zou de rijken en wel-gestelden overhalen hun geld te geven en te expe-rimenteeren met plannen voor een doelmatige werk-verschaffing. Hij zou het lijden veranderen in geeste-lijke kracht en persoonlijk zelfvertrouwen. Hij zouhelpen in stoffelijk opzicht, zooals hij dikwijls deed,maar hij zou geen veiligheid in een stoffelijke wereldbeloven. Voor armen en rijken gelijkelijk zou hij predi-ken van de eeuwige waarden van een honger konink-rijkals den sleutel tot een voller leven in onze vergan-kelijke wereld. In plaats van de zwakken te be-reglementeeren zou hij de sterkeren menschelijkermaken.Dergelijke overwegingen zijn gebaseerd op mijn op-vatting van godsdienst en Christendom, welke vele

164

anderen deelen. Maar als ik spreek als psycholoog, diedikwijls individuen tegenkwam, die hun zwakheidtrachten te rationaliseeren, dan is bovenaangehaalderesolutie een volmaakt voorbeeld van nederlaag eninferioriteit. Ze zegt ronduit: wij predikanten zijntekort geschoten in de roeping van Jezus. Wij zijn erin te kort geschoten onze menschen te inspireeren methet geloof in God, in de zo geboden, en den dienst vanChristus' evangelie. Omdat wij niet in staat geweestzijn om den menschen de grondslagen van den gods-dienst in te prenten, moet het economisch systeemfout zijn. Daarom pleiten wij voor een verandering inhet economisch systeem.Hoe dit gedaan moet worden zonder de grondslagender religie te schenden is een probleem dat onbeant-woord blijft.In elk geval is dat niet de weg tot het ware levenzooals de psycholoog die ziet en al evenmin dereligie die mijn levensverandering bewerkte. Het zoujonge menschen in hun opvoedkundige moeilijkhedenal weinig helpen als ik hen vertelde, dat eerst het op-voedingssysteem moet worden herzien; of menschen,die zich geen vrienden kunnen maken, als ik hen ver-telde, dat de omgangsmoraal zoo verkeerd is, of hendie geen betrekking kunnen behouden, dat het zaken-leven dringend moet worden verbeterd. Er bestaatgeen twijfel aan, dat onze sociaal economische instel-lingen onvolmaakt zijn, maar zij kunnen alleen totbetere ontplooiing gebracht worden door individuen,die zelf meer volmaakt zijn.Als de menschen God en een nieuwe bezinning op detien geboden en op de prediking vanjezus zoeken zullen

165

dan de predikanten hun. een „sociale economie op dengrondslag van productie naar behoefte" geven of eenschema voor de „socialisatie van het crediet"? Als gijdan het minste niet kunt waarom zijt gij voor deandere dingen bezorgd? (Lucas 12 : 26).

Noot: Voor een goed begrip van de strekking van dit hoofdstuk ishet noodig te bedenken:

r. dat de kerken in Amerika zich veel met sociale en economischevragen bezig houden;

2. dat de opvatting van Link gezien moet worden tegen den achter-grond van het algemeene gevoelen in Amerika, dat het de grootstedeugd is zelf als mensch een positie te veroveren, en van het geloof,dat dit ook mogelijk is. In Amerika heerscht nog sterk het oude,„voortrekkers" vertrouwen in de grootsche moge lijkheden van dat con-tinent en de oude bewondering voor den man, die zich van arm totrijk opwerkt.Zelfs door de crisis is deze geestesgesteldheid niet verdwenen. (Bew.)

i66

IX

FOUT BEREKENDE OPVOEDING

„Bewaar het tand, U toevertrouwd".i Tim. 6 : 20.

FSCHOON de ervaring in mijn beroep be-perktis tot normale menschen of menschen,wier afwijking van het normale nog geenpathologische afmetingen heeft aangeno-

men, sluit het toch een aanzienlijk aantal individuen in,die door slechte sexueele gewoonten of andere foutenin de war zijn. Maar de meest voorkomende afwijkingonder mijn clienten is een waarvan dat gewoonlijkniet vermoed wordt, namelijk de fout van een te veelaan opvoeding en beschaving.De aanbidding der intellectueele opvoeding is een deropvallendste verschijnselen in de Amerikaansche ge-schiedenis. In 1889 bedroeg het totaal aantal aan. deUniversiteiten ingeschreven studenten door hetheele land 55.687• Lti 1934 was dat 975 .218 of bijnatwintig maal zoo veel. In 1918 genoot een derde vanalle kinderen in de Vereenigde Staten geheel of ge-deeltelijk hooger onderwijs. In 1933 was dit percentagegestegen tot So. De laatste jaren wast het getal van deleerlingen der hoogere scholen en van de studentennog steeds. Naast dezen natuurlijken toevloed verhaas-ten ook nog bepaalde bewegingen voor sociaal eneconomisch herstel dezen groei. Een universiteitsop-leiding of een daarmee gelijk staande opleiding voorelk kind is een wijdverkondigd ideaal. Het doel vandeze veelvoorkomende opleiding is om het individute ontwikkelen en het voor het leven klaar te maken.En toch hebben een aantal experimenten, door psycho-

I69

logen in de laatste vijfjaren gedaan, bewezen dat dezeopleiding boven den lagere school-leeftijd weinig ofniets bereikt om de persoonlijkheid of het karakter teverbeteren.Meer speciaal heeft men gevonden:dat de menschen met practisch geen opleiding eenpersoonlijkheid of een karakter bezitten gelijk aandie van hen die een academischen graad bezitten;dat de arme studenten in karakter even hoog staanals de rijke;dat het best mogelijk is, dat menschen met de hoogsteintelligentie, door tests gemeten, het laagst staan bijtests op karaktervorming. Zij, die het laagst staan bijintelligentietests kunnen evengoed hoog staan bijpersoonlij kheidtests ;dat het karakter van sommige studenten verbetertgedurende hun middelbare of academische oplei-ding maar dat dat van anderen slechter wordt, zoodathet netto resultaat nul is. Met andere woorden, er isgeen gemiddelde verbetering van de persoonlijkheid,die door het onderwijs zou ontstaan.Een der meest uitgebreide studies op dit terrein is diegebaseerd is op die io.000 individuen, die onderzochtwerden door het bureau voor beroepskeuze, waaroverik in het eerste hoofdstuk schreef. Toen deze indivi-duen in groepen waren verdeeld, in overeenstemmingmet hun opvoeding en hun testrapport, werd ergevonden, dat studenten niet beduidend superieurwaren boven leerlingen van middelbare scholen, endeze laatsten niet boven schoolkinderen.Er is niet de minste evidentie in de heele psychologiedie Benige karakter.- of persoonlijkheidsgroei als resul-

170

tact van honger onderwijs bewijzen zou. Er is echtersteeds grooter wordende evidentie, dat geen enkele be-duidende persoonlijkheidsgroei door dergelijk onder-wijs te weeg wordt gebracht. Er zijn zelfs duidelijkebewijzen voor het tegendeel, dat dus verlenging deropleiding resulteert in een achteruitgang van hetkarakter.Ofschoon deze resultaten in hooge mate radicaal kim-.ken, bevestigen ze toch slechts wat vele werkgevers,ouders en zelfs sommige opvoeders door persoonlijkeondervinding hebben geleerd. De werkgevers struike-len niet meer over elkaar in hun haast om academischgegradueerden in dienst te nemen. Zelfs worden zebij het maken van hun keuze dikwijls eerder be-invloed door de positie, die de student innam buitenzijn vakstudie in zijn omgang met zijn medestu-denten dan door zijn successen tegenover de profes-soren.De kamervoorzitter Cannon moet eens aan een jongjournalist geantwoord hebben op de vraag wat hijvan de universiteitsopvoeding dacht: „ik geloof niet,dat die veel schade doen kan aan een jongen man vaneen gemiddelde intelligentie." Ofschoon vele men-schen er net zoo over denken, hebben dergelijke uit-latingen maar een beperkte beteekenis. Maar wanneerde waarheid ervan door wetenschappelijke onderzoe-kingen aangetoond wordt, dan wordt het tijd ze ern-stig te overdenken. Als dit eenmaal genoeg erkendis zal de revolutie van onze betrekkelijk moderneopvoedingsmethoden, die intusschen al lang had moe-ten plaats vinden, snel plaats grijpen.Mijn ondervinding met de gebreken in de opvoeding

171

van individuen geldt klaarblijkelijk niet voor mij al-leen maar is symptomatisch. De wijze, waarop deopvoeding vertragend of achterlijk werkt op devorming der persoonlijkheid, wordt geillustreerd doorde volgende twee gevallen, een extreem en een gewoon.Het extreme geval was dat van een man van 29 jaar,een chemisch ingenieur, die tegenslag in zijn vak hadondervonden en die nu hoopte, dat ik hem zou helpente besluiten een nieuw beroep te kiezen. Deze man hadzijn graad aan een der beste technische scholen in hetland behaald en had nog voor den doctorstitel door-gestudeerd van een beurs, die voor bijzondere be-kwaamheid werd verleend. Hij was toen drie jaaraan een der grootste universiteiten van Duitschlandgeweest, waar hij den doctorstitel voor zijn onder-zoekingen in een duister deel der chemie verwierf.Bij zijn terugkeer naar hier had hij een positie gekregenin een laboratorium voor speciale onderzoekingen aaneen der groote staalfabrieken.Toen het jaar ten einde liep werd hij uitgenoodigdzijn verbintenis te verbreken en de reden, die daarvooropgegeven werd, was dat hij de voldoende bedreven-heid miste om de technische zijde van zijn experimen-ten voor te bereiden en door te voeren. Mijn cliënterkende de waarheid van deze uitspraak en voeldedat het een hinderpaal was, die onoverkomelijk zoublijken bij alle verdere pogingen in zijn vak, lesgevenniet uitgezonderd, iets te bereiken. Hij hoopte, dat ikeen andere aanleg in hem zou kunnen ontdekken, diehem tot een ander beroep zou kunnen brengen en eender dingen, waar hij over gedacht had, was de psycho-logie.

172

Proefnemingen toonden aan, dat de man op zijn minstgemiddeld capabel was voor mechanisch werk, en alshij het noodig gevonden had deze vaardigheid eerderte ontwikkelen zou hij het gedaan hebben, niettegen-staande zijn afkeer van handwerk. In plaats daarvanhad hij den gemakkelijker weg gevolgd, had zichsteeds meer theorie waar hij van hield eigen gemaakt,en had steeds meer de aanwending ervan vermeden,want hij verfoeide die. Toen zijn opvoeding haarvruchten moest beginnen af te werpen was hij hulpe-loos. Ofschoon hij naar 't uiterlijk heel wat was eneen innemende persoonlijkheid in den omgang ont-beerde hij zelfvertrouwen en kracht, hij was beslui-teloos en had vele introverse gewoonten ontwikkeld.Zijn karakter en zijn geschiktheid waren ernstigbenadeeld door zijn jarenlange studie en door devoldoening die hij aan de academie meende tevinden.Een gelukkiger individu, dat echter slachtoffer dreigdete worden van eenzelfde lot, was een academicus, dieop het punt stond zijn loopbaan te kiezen. Hij washierheen gekomen om te kiezen tusschen een schoolin de journalistiek aan de eene universiteit, een tooneel-school ergens anders en een cursus in 't Engelsch aaneen andere universiteit. Zijn familie was kapitaal-krachtig genoeg om hem nog twee of drie jaar met zijnstudie door te laten gaan. Zijn vader bleek een nuchterzakenman te zijn, die zijn zoon ' t liefst onmiddellijk aanhet werk wilde zien. De moeder echter was een intellec-tueel type en zij wilde, dat haar zoon een der intellectu-eele beroepen zou kiezen. Zij en ook zijn academischeopleiding hadden hem sterk in deze richting beïnvloed

173

en hem doordrenkt van een afkeer van het materialismevan het alledaagsche leven. „Ik verlang ernaar, zeidehij, om mij de hoogere cultureele waarden van hetleven eigen te maken en ervan te genieten. Ik wilme niet uitsloven voor geld en ik geef niet om finan-cieel succes. Mijn geliefkoosde studie is Engelsch.Ik heb nogal wat geschreven maar niet voor publicatie.Ik houd van tooneel. Ik geloof, dat ik zou willen les-geven of journalistiek studeeren of tooneelspelenschrijven. Ik kan de gedachte niet verdragen om dezecultureele belangstelling op te offeren aan het uitput-tende werk van een alles opeischende zaken-carrière."Psychologische tests toonden aan, dat zijn intellectslechts middelmatig was ofschoon hij eenigen aanlegvoor Engelsch had en iets voor journalistiek beloofde.Zeer verdacht was echter zijn aarzelende en loonrepersoonlijkheid. Ofschoon hij er aantrekkelijk uitzagen aangename manieren had, was er geen vonk vanenthousiasme, geen kracht, die van hem uitging. Zijnideeën waren nevelachtig en zelfs zijn spreken gingnog onzeker.Ik trachtte niet zijn verlangen naar cultuur te ont-moedigen en moedigde zelfs zijn geloof in de moge-lijkheid van journalistiek als loopbaan aan. Maar ikoefende zooveel pressie op hem uit als ik met Benigrecht kon, dat hij eerst een baan zou zien te krijgen —zoo mogelijk bij een tijdschrift, een dagblad of eenadvertentiebureau. Maar tenminste een baan, elk soortvan een baan. Ik legde hem uit, wat zelfs voor hemduidelijk was, dat zijn persoonlijkheid sponsachtig wasgeworden en als hij met zijn ontwikkeling zoo doorgingdan zou hij een spons blijven. Wat hij noodig had was

174

ontwikkeling van zijn spankracht of een mogelijkheidzijn energie onderdepressie van den levensstrijd nuttigte gebruiken. Als hij zich zoo zou hebben ontwikkeldkon hij met vrucht journalistiek studeeren en bij gele-genheid iets hebben om over te schrijven.Na ongeveer zes maanden kwam hij bij me terug omte vertellen van de betrekking, die hij gekregen badbijeen tijdschrift en waar hij sindsdien had gewerkt.„Ik ben heel mijn leven nooit gelukkiger geweest" ,riephij uit. „Natuurlijk is debetrekking niet zoo veel, maarik leer een massa over menschen en werk waar ik vroe-ger geen idee van had. Den meesten tijd moet ik arti-kelen uitknippen en inplakken maar wanneer het een-tonig wordt herinner ik me uw laatste opmerking : „eenbaan, elk soort van een baan, al is het maar oppermanof loopjongen, of pakjesdrager, zal u dingen leeren,die u leeren moet." Mijn betrekking is beter dan dezeen heeft me zeker frisscher en gelukkiger gemaakt.Dezen winter ga ik een avondcursus volgen injournalistiek."De verandering in het voorkomen en het gedrag vanden jongen was verbazingwekkend. Hij was enthou-siast, hij praatte vlot en met overtuiging, hij straaldevan zelfbewustzijn en initiatief. Zijn energie begon inwerking te komen.Ik heb veel jonge menschen geholpen, om op de basisvan hun bekwaamheid, die door psychologische testsaan den dag kwam, een plan voor hun ontwikkeling opte stellen. Maar aan den anderen kant heb ik honderdenafgeraden de plannen, die zij in gedachten hadden, tevolvoeren en bijna altijd omdat hun persoonlijkheidniet een voortzetting van het absorptie proces aan kon.

175

Zij hadden het noodig in aanraking te komen metmenschen van vleesch en bloed eerder dan met men-schen in boeken. Zij hadden het eerder noodig huntheorieën aan de praktijk te toetsen dan weer nieuwetheorieën te gaan bestudeeren. In plaats van zich zelf tezetten tot het verwerven van kennis, behoorden zij dekennis, waarover ze reeds beschikten aan te wenden tothet verkrijgen van betere levensmogelijkheden. Zijhadden het noodig op te houden met klaploepen, waarze zoo van hielden en dat hun ondeugd werd, en zijmoesten begooien productief te zijn, iets waar zesteeds banger voor werden.Het ontwikkelingsproces van een effectieve persoonlijkheid is het proces van het verwerven van de extra-verse gewoonten, gelijk ze reeds beschreven zijn. Hetbestaat in het verwerven van de geschiktheid om steedsmeer de energie van het individu om te smeden in nuten voldoening afwerpende bezigheden. Het kind is inoverheerschende mate een wezen, dat tot zich neemt;het absorbeert meer dan het produceert. De effectievepersoonlijkheid moet allereerst produceeren, meerproduceeren dan hij consumeert. Met andere woor-den : de effectieve persoonlijkheid moet zich een over-

stel eigenschappen eigen maken, die aller-eerst voor andere menschen aangenaam en nuttig zijnen slechts in de tweede plaats voldoening geven aanhem zelf. De wereld geeft zich zelf aan het kind. Depersoonlijkheid moet zichzelf geven aan de wereld.Terwijl de opvoeding vele gewenschte en extra-verse gewoonten helpt ontwikkelen is ze zelf essen-tieel een periode van absorptie. De gewoonten, die zehet meeste aankweekt, zijn lezen, luisteren en studeeren.

176

Hoe langer dit proces aanhoudt hoe meer deze ab-sorptie gewoonten worden vastgelegd en uitgebreid.Terwijl de absorptie wordt aangemoedigd door demiddelbare scholen, universiteiten, ontwikkelingscur-sussen en avondscholen, wordt de productiviteit ge-kortwiekt of onmogelijk gemaakt. Het individu issteeds meer geneigd om veel te leeren, te lezen, te luis-teren, en steeds minder om te doen. De absorptie, deintroverse gewoonten worden zoo overheerschend,dat langzamerhand de leerling geen idee meer heeft,wat hij daarna zou doen. Een van mijn clienten, eennog niet gegradueerde aan een van onze groote uni-versiteiten, zei, dat het als onbetamelijk gold een ouderejaars te vragen wat hij na zijn examen doen ging. Zelfsals een student een duidelijke roeping voor oogen heeft,neemt het hem toch dikwijls jaren om zich vertrouwdte maken met de grondbeginselen van de praktijk vanzijn vak.In veel gevallen uit mijn ervaring had de absorptie denomvang van een ondeugd aangenomen, die de groot-ste hinderpaal bleek te zijn om effectieve en schep-pende persoonlijkheden te ontwikkelen. Een dermeest voorkomende symptomen van een overbe-schaafde, niet effectieve persoonlijkheid is een inte-resse in psychologie of het lezen van boeken, waarvanmen gelooft, dat zepsychologie behandelen. Aangeziende wielen van hun energie alleen voor henzelf draaien,worden zij geïnteresseerd in de vraag wat ze aan hetdraaien brengt, een typisch introverse gewoonte. Deextrovers, de mensch met genoeg goede eigenschap-pen, hoeft geen psychologie te studeeren. Hij be-oefent die reeds in de praktijk. Gewoonten, die uit


psychologisch standpunt gezond zijn kunnen evenminuit boeken over psychologie geleerd worden, als degolfsport uit een boek over golf of de techniek vanhet zwemmen uit een boek over de zwemkunst. Ikheb waarschijnlijk meer dan duizend menschen ge-waarschuwd tegen het overmatig lezen over psycho-logie. Er is niet meer reden voor een uitgebreide studievan de psychologie door volwassenen dan er is voorhet lezen van boeken over anatomie en de medischewetenschap. Beide gewoonten hebben de neiging men-schen zwaarmoedig te maken en zij zijn symptomen vante vergaande ontwikkeling, van overdreven absorptie.De opvoeding is te vergelijken met het hebben van eengouvernante. Ofschoon de bedoeling ervan is de men-schen voor te bereiden op een nuttig leven, dreigt zijsteeds meer de periode te verlengen waarin de kinde-ren buiten den stroom van het feitelijke leven wordengehouden. Hoe langer een persoon beschut wordtvoor de werkelijkheid van het werkende leven, be-halve dan in gevallen van speciale voorbereiding, zoo-als voor de medische wetenschap met zijn onvermijde-lijke rigoureuze detailstudie, des te minder bekwaamkan hij zijn om de stormen van het leven het hoofd tebieden. Al de harde uren en al de inspanning van hethersenwerk beteekenen meestal meer een vrijstellingvan dan een voorbereiding tot het leven. En, het isdroevig om te zeggen, maar het lager stellen dereischen, dat het onvermijdelijke gevolg zijn moet vanhet grootere aantal kinderen, die de school moeten af-loopen, maakt het onderwijs tot een spel voor deknappe kinderen, dus voor hen, die er het meestevoordeel van zouden hebben gehad.

178

Menig opvoedingssysteem dreigt aard, de ont-wikkeling van speciale vormen van superioriteit tegente gaan. Het heeft eerder de neiging bepaalde slui-merende eigenschappen tegen te werken dan aan tewakkeren. Bij zijn pogingen om de leerlingen in 'talgemeen voor Netleven klaar te maken, schiet men er inte kort om gewoonten, die in bepaalde levensphasen alsbijzondere aanleg aangetroffen worden, te ontwikke-len. Ik denk loer niet aan den ouden strijd ten opzichtevan de resultaten van een vrije of van een bepaaldeopvoeding. Zelfs een vrije kunstacademie kan er opaandringen, dat de studenten intensief superieur werkverrichten ineen bepaalde cursus. En omgekeerd door-.loopen vele leerlingen een technische school op hungemak, zonder dat hen gevraagd is om superieur werkte verrichten in een of ander onderdeel. Het gaat hierom maatstaven en om tucht, niet uitsluitend om deinhoud of het onderwerp der gevolgde cursussen.Zelfs aan de middelbare en M.U.L.O. scholen kande superioriteit of een sterker inspanning in enkelerichtingen tot een voorwaarde worden gemaakt. Heteene kind zou een goed handschrift kunnen ontwikke-len, een ander zou kunnen uitblinken in aardrijkskunde,een derde een ongewone bedrevenheid in het brieven--schrijven zich kunnen eigen maken. Zooveel alsmogelijk is behooren de onderwerpen van speciaalbelang te correspondeeren met bestaande geschiktheid,maar het beslissende punt is de aandrang, die er op hetkind wordt uitgeoefend om extra werk te doen, onge-woon inspannend werk en in hooge mate gediscipli-neerd werk op een speciaal terrein. De enkele gewoonteom het superioriteitsbesef te ontwikkelen is een voor-

-

179

bereiding voor succes in het latere leven.Het proces der opvoedkunde is ook een proces van intel-lectueele bevrijding. De geologie geeft het bewijs, datde wereld niet kan geschapen zijn in zeven dagenen demensch niet in een. De geschiedenis beschrijft ons demythologie van de verschillende godsdiensten. Deanthropologic verklaart de tien Geboden als de zedenen gewoonten, die behooren tot een bepaald ras en diedaarom niet bindend zijn voor een ander ras onderandere omstandigheden. De philosophie beschrijft deemancipatie van den geest van anthropomorphe enreligieuze wereldverklaringen. De ethiek beschrijft hethedonisme, het stoicisme en de verschillende anderescholen, den student vrij latende zijn eigen keuze temaken. Dit zijn maar weinige van de ontelbare punten,waarin de opvoedkunde het individu emancipeertvan de vooroordeelen en de tradities van het ver-leden.In deze bevrijding ligt een groote winst verborgenmaar er sluimert ook een gevaar in. Ook het liberalismekan niet leven zonder gebondenheid. Voor welkehoogerstaande, meer inspireerende en meer respectafdwingende, groep idealen werd de vrije geest vanhaar ketenen ontslagen?Liberalisme, zooals ik het in zoovele gevallen heb ge-zien, is het resultaat van een zich zonder onderscheidwillen bevrijden van de tradities en knellingen van hetverleden, zonder daarvoor een gelijkwaardige reeksidealen in de plaats te stellen voor de toekomst. Hetmanifesteert zich onder jonge menschen ongeveerzoo:In de neiging om de ouders als ouderwetsch op te vat-

I80

ten en de oudere generatie als hopeloos uit den tijd.In de neiging onder studenten om heel vrijmoedig omte gaan met het geld van hun ouders, met vaders auto,en met andere eigendommen, zonder een andere ver-plichting te aanvaarden of een verantwoordelijkheid,die er mee in overeenstemming is.In de intellectueele minachting, die studenten dikwijlsaan den dag leggen voor de religieuze, de politieke ende zedelijke idealen van hun ouders en van hun eigenvroege kinderjaren.In den afkeer, die zoovele studenten van eenvoudigeafkomst koesteren, jegens den werkkring van huisvaderen jegens de practische beroepen.In de veel voorkomende neiging om een zaken-carrière te geringschatten en een intellectueel of meercultureel soort beroep te idealiseeren, afgezien vande geschiktheid daarvoor. Zelden realiseeren dezejonge menschen zich, dat alleen een overschot inde productie en welvaart de ontwikkeling en deintellectueele beroepen mogelijk maken.Kinderen, die vrij omspringen met de eigendommenvan hun ouders en radicalen, die het niet zoo nauw ne-men met de levens en de bezittingen der maatschappij,stoelen op denzelfden bodem. Zij zijn een voorbeeldvan de emancipatie van traditioneele beperkingen zon-der te letten op hun waarde in vergelijking met mo-derne ideeën. Zij vertegenwoordigen een geestes-gesteldheid, die losgeslagen is van haai ankers en diezich in goed vertrouwen laat drijven in gevaarlijkerichting. Hoe krachtiger de geesten hoe grooter demogelijkheid van schipbreuk.Er is een groote behoefte op het terrein der opvoeding

IóI

aan vastlegging der waarden en grondwaarheden vande menschelijke natuur; aan het behoud en Beren deredele tradities, die ons ras heeft verworven; aan on-derschikking der intellectueele arrogantie onder detucht van een onbaatzuchtig leven; waar kan beterdan in den godsdienst de basis voor een dergelijke syn-these van het verleden met het heden worden ge-vonden?

I82

X

— DAT ZIJ OVERVLOED ZOUDEN HEBBEN

„Ik ben gekomen, dat zij het leven en over-vloed zouden hebben". (Joh. .ro : ro)

„Maar zoekt eerst het Koninkrijk Gods enzijne gerechtigheid en al deze dingen zul-len U toegeworpen worden".

(Mattheus 6 : 33).

LANG nadat de kinderen Israëls geleid warennaar het land, overvloeiende van melk en ho-ning, kondigde een nieuwe leider aan : „Ik bengekomen opdat zij het leven en overvloed

zouden hebben" (Joh. io : io). In ons eigen land vanmelk en honing heeft de belofte van een rijker leveneen nieuwe beteekenis gekregen. Ze is zelfs in onzedagen het overheerschende politieke, sociale en religi-euze onderwerp van gesprek geworden. Aan alle kantenwordt het gepredikt, uit alle hoeken komen de klanken— regeeringsambtenaren, leiders van politieke partijen,vooraanstaande geestelijken en sociale hervormers.Voor een psycholoog, die met menschen te makenkrijgt, die op een of andere manier een gelukkiger,rijker leven zoeken, is deze belangstelling zeermerkwaardig. Een practiseerend psycholoog maaktnatuurlijk studie van het geluk en van de oorzaken vangeluk. Hij moet niet alleen de omstandigheden iniemands omgeving of in den persoon zelf begrijpen,die zijn geluk in den weg hebben gestaan; hij moetook weten welke dingen dien mensch kunnen helpenom gelukkiger te worden. Daarom leest hij als vakmanmet interesse de beschrijvingen van het „leven in over-vloed", die de afgeloopen jaren het publiek zijn voor-gezet. 1)Een der formules, die nu langzamerhand beroemd zijn

1) „Overvloedig leven" is in Amerika een technische term, voor watwij een gelukkig of een goed leven zouden noemen, geworden (Bew.)

185

geworden, is dat „het minimum gezinsinkomen onderAmerikaansche verhoudingen ongeveer Zsoo dollarbehoort te bedragen" . Een andere uitspraak is, dat elkgezin een huis van ongeveer 000 dollar bouwwaardemoet bewonen, en dat elk kind demogelijkheid moetkrijgen voor een universitaire opleiding. Kenmerkendvoor de omschrijvingen, die kerkelijke groepen ofcon-gressen hiervan geven, is de uitspraak, dat „tenzij eeninkomen tusschen 300o en io.000 dollar voor alle ge-zinnen bereikbaar gemaakt wordt, het huidige econo-mische systeem zijn intellectueel en zedelijk bankroetmoet erkennen" . Anderen eischen dannog ouderdoms-pensioen voor iedereen, een maximum van dertigarbeidsuur per week, werkeloosheidsondersteuning, enin 't algemeen de vele voorzieningen, die er op be-rekend zijn om voor de menschen ten allen tijde enonder alle omstandigheden een Amerikaansch levens-'peil te verzekeren.Hoe zij in bijzonderheden ook mogen verschillen,deze verlangens hebben alle iets gemeenschappelijks.Zij definieeren het overvloedige leven alle met voor-waarden in dollars en dingen, die je voor geld krijgenkunt. Een dergelijk ideaal van het overvloedige levenis naar mijn ervaring met menschen het meest fataleideaal, dat iemand maar kan uitdenken. Het over-vloedige leven kan, volgens psychologische begrippen,nooit in termen van geld worden beschreven. Hetkan alleen beschreven worden door onze gedragingen,dat is door ons karakter. Geluk bestaat nooit uitwat iemand heeft maar steeds uit wat iemand doet. Hetbestaat nooit in wat iemand ontvangt, of dat nu veel ofweinig is, maar steeds in wat hij geeft, niet in geld maar

186

van zichzelf. Zeker bestaat het niet in een makkelijkerleven, maar in een actiefleven, vooral op oudenleeftijd.Het komt positief niet door een verzorgde, kostbareopvoeding maar door de karaktertrekken, die het in-dividu ontwikkelt of zooals bij de gevallen, die ik be-schreef, aangetoond werd door de mate van activiteit,waardoor iemand in staat is om zijn aangeboren energieaan te wenden voor goede werken en vruchtbaarcontact met zijn medemensch.Ikken slechts een enkele onder de vele regeeringsmaatregelen, die werkelijk de menschen helpt om het over-vloedige leven deelachtig te worden — dat zijn de„werkkampen". Hier alleen heeft men het populaireideaal van dat Amerikaansche levenspeil laten varen.Hier zijn de loonen belachelijk laag en de werknemermag maar een kleine portie voor zichzelf houden;de rest gaat naar zijn familie. Hier moeten de men-schen harder werken dan ze ooit in hun leven gedaanhebben aan een stuk werk, waarvan hun niet ge-vraagd wordt of ze het prettig vinden. Hier voeltmen zich 's avonds bekaf en kent men de vreugdevan den eerlijk verdienden en verkwikkenden slaap.Hier moet men 's morgens vroeg op of je het prettigvindt ofniet. De deelnemers moetenzichvoegennaar, ensamenwerken met, allerlei soorten menschen, of ze ermee op kunnen schieten of niet. Zij moeten varkens-vleesch eten en bruine bonnen, blikvleesch en kool ofwat ze maar voorgezet krijgen ; maar hun leven is zoo,dat ook eenvoudig voedsel hen spoedig goed smaakt.Hoe hun sociale, economische en politieke leuzen ookzijn, hun smaak en hun grillen, gevoed door hunliefheb-bende ouders thuis, zij moeten zich regelen naar de

187

discipline en de vormen van het kampleven.Ik heb aan dozijnen gederailleerde mannen en mis-lukte zoontjes van rijke ouders deze kampen aanbevo-len als een stap op den weg naar verbetering. De mees-ten van deze menschen hadden aanzienlijk meer gelddan gewoonlijk noodzakelijk wordt geacht voor eenovervloedig leven. Zij hadden een betrekking en kapi-.taal maar zij misten bepaalde belangrijke gewoonten.In een paar bijzondere gevallen heb ik zelfs aangeradenom eenigen tijd als vrijwilliger dienst te nemen in 'tleger of op de vloot en met goed resultaat.Een van mijn eerste gevallen was dat van een achttien-jarigen jongen, die zich een stel zeer schadelijke ge-w oonten had eigen gemaakt en die de wanhoop van zijnouders en tenslotte ook van zichzelf was geworden.In de eerste vijf minuten van ons gesprek vertelde hijme, dat hij in de afgeloopen zes jaren tweemaal dooreen psychiater onderzocht was en dat hij zijn moeilijk-heden en de oorzaken ervan heel duidelijk begreep.„Ik heb de heele situatie met mijn verstand wel door —zei hij — maar het heeft me niet gebaat om er boven uitte komen; ik ben er slechter aan toe dan ooit te voren."„Wat jij noodig hebt, zei ik hem, is niet 't doordenkenmaar activiteit, een minimum aan redeneeren en eenmaximum aan werk in gemeenschap met anderen ; in 'tkort een toestand, waarbij anderen voor jou denkenende orders geven en waarbij jij het werk doet. De eeni-ge plaats, die het beste aan dien toestand beantwoordten waar je familie je ook aan helpen kan, is het legerof de vloot."Den volgenden morgen wervelde in groote ontstelte-nis zijn moeder bij me binnen. „Bent u dan niet bang,

1 88

dat hij in het leger slechte dingen zal leeren?" vroeg zediep verontrust. Ik trachtte haar uit te leggen, dat degewoonten, die hij al had van zulk een aard waren, dater grooter kans op was dat hij iets goeds zou leerendoor zijn eigen gedragingen te herzien dan dat hij dieverschrikkelijke dingen zou leeren, waar zij aan dacht.Hiermee was de zaak beëindigd, voor zoover ik er inbetrokken was, totdat enkele maanden later de jongenmijn spreekkamer binnenwandelde, een totaal andermensch. „Mijn moeder had er bezwaar tegen, datik in het leger dienst nam," legde hij uit, „maar zij lietmij naar het Dix kamp gaan. Het heeft mij zoo goedgedaan en zij zag zoo duidelijk, dat ik veranderd was,dat zij nu haar bezwaren om in 't leger dienst te nemenheeft vergeten. Ik ben vast op den beteren weg en ikkwam even aan om te vertellen, dat ik me gisteren heblaten aanwerven voor 't leger." Natuurlijk was hetDix kamp voor den jongen waarschijnlijk veel beterdan het leger maar het werd slechts enkele weken perjaar gehouden.Ongelukkigerwijs zijn er in ons land practisch geen in-stellingen, die zich op het principe van den gedwongenarbeid en groepdiscipline baseeren behalve de reedsgenoemde en dan natuurlijk de opvoedingsgestichtenen tuchtscholen. De doktoren zien eiken dag meer degroote therapeutische waarde van handenarbeid in enzij plaatsen de menschen in klassen voor mandenwerk,houtsnijden, en metaalbewerking. De zomerkampenvoor de jeugd voegen langzamerhand allerlei practischwerk in bij hun kampactiviteit. Hoewel ik deze teeke-nen van een kentering met vreugde begroet zijn ze tochnog maar een verre benadering van de gedwongen

189

cooperatieve werkzaamheid der „werkkampen".De mannen die voortkomen uit de harde disciplinevan deze kampen hebben, naar algemeen erkend wordt,niet alleen een practische ervaring van het overvloedigeleven maar zijn beter uitgerust om een rijk leven tege-moet te gaan. Door hun gedwongen contact hebbenzij geleerd menschen te respecteeren en lief te hebben,die zij uit zichzelf nooit tot hun vrienden zouden heb..ben gekozen. Doordat zij dikwijls geleerd hebben vanhun medearbeiders een grootere dunk te krijgen heb-.ben zij ook grooter zelfvertrouwen gekregen — hetlaatste is het gevolg van het eerste. Door den invloed,die van dit gemeenschapsleven uitgaat zijn zij er toegekomen om werk te waardeeren in betrekkingenwaarvan, als het van hen alleen had afgehangen, zij zichwel driemaal bedacht zouden hebben om zulk loonte accepteeren. Het leven in de barakken, in de tenten enmet een geringe belooning heeft hun een idee gegevenvan het feit, dat het overvloedige leven niet berust op't Amerikaansche levenspeil van Zsoo dollars per jaarmaar dat 't afhangt van ons zelf. Onder een tucht diegeen acht sloeg op hun grillen hebben zij geleerd, dathandeling meer bevrediging schenkt dan bespiegeling,dat lichamelijke vermoeidheid gelukkiger maakt dangemakzucht. Zij komen terug uit die kampen, eerdergeneigd om hun energie en aandacht aan anderen tegeven, en daardoor zullen ze waarschijnlijk ook eerderin hun leven de genoegdoening ontvangen, die een ver-goeding voor hun onbaatzuchtigheid is. Om kort tegaan : zij zijn egovers geworden.In scherpe tegenstelling met een dergelijke grootschebeweging, die door karaktervorming ook lichamelijk

190

welzijn bevordert, zien wij steeds machtige krachtenaan 't werk ter vernietiging der persoonlijkheid ensoms ter ondermijning van de volkskracht. Iedereen, diezijn krant met verstand leest, wordt getroffen door depogingen van de volksleiders om op korte termijnalle menschen een paradijs op aarde te verschaffen.De verdeeling van den eigendom is zelfs een veelmachtiger politieke drijfveer geworden dan de ver-werving van eigendom. 1)

Nu denk ik ook aan zoovele middelen om snel rijk teworden, waar de Amerikaansche kranten, maar ookde Europeesche, eiken dag vol mee staan. Ik denk aanloterijen en snelle spaarsystemen, aan de verhalen inde dagbladen (met foto's!) van de menschen, die eenfortuintje verdienden in de sweepstake, waar hon-derd-duizenden een lotje voor hadden gekocht; eenbadplaats zonder Casino is geen badplaats meer;ik denk aan sneeuwbalsystemen en allerlei brieven,die ik moet versturen om iemand, misschien wel mijzelf, tot een gefortuneerd man te maken. De specu-latiewoede is alle menschen eigen, en de oorlogswinstdoet menigeen in stilte uitzien naar een politiek incidentmet gevolgen. Wij zijn startklaar voor een run naarde goudvelden der beschaving noodra iemand onszeggen kan waar we heen moeten.

1) Het komt ons voor, dat men hierbij en bij het volgende met ver-schillen tusschen Amerika en Europa moet rekening houden. Socialebeweging heeft Amerika eigenlijk voor de crisis niet gehad. Zij wasniet noodig. Wij geven dit stuk om de ste lling, die de schrijver metdeze verwijten wil bewijzen, nl. dat de persoon lijke verantwoordelijk-heid niet in het gedrang mag komen. Had de schrijver Europa metzijn arbeidstoestanden in de 19de eeuw gekend, zijn oordeel over desociale beweging zou anders geweest zijn (Bew.)

191

Hier vinden wij hetzelfde wat Mozes tot razernijbracht, toen hij bij zijn afdaling van den berg Sinai detafelen met de zo geboden te pletter wierp, omdat hijde kinderen Israëls zag dansen rond het gouden kalf:Mozes brak de tafelen maar tegenwoordig verbrekende menschen en hun leiders de tien geboden zelf, alle-maal met een beroep op het recht om voluit, over-vloedig, te mogen leven. Wij zouden zelfs kunnenzeggen dat ons geslacht een variatie heeft gemaakt opde wet van Mozes, die ongeveer als volgt luidt:

Tien geboden voor het overvloedige leven:

I. Elk mensch mag zijn vrijheid gebruiken om zich-zelf te bevoordeelen.

2. Het gebod, „zes dagen zult gij arbeiden en al uwwerk doen" wordt voortaan vijf dagen, en waarmogelijk, dertig uren per week.

3. Als vergoeding voor de mindere opbrengst door dekorterewerkdagenishetnu toegestaanom te „begee-ren hetgeen uws naasten is" en het weg te nemen, ookal zoudt gij daarmee bepaalde wetten overtreden.

4. Het gebod, „gij zult geen andere goden voor mijnaangezicht hebben" moet nu worden uitgelegd inde beteekenis, dat de staat oppermachtig is en datalles wat de staat doet goed is, zonder te rekenenmet godsdienstige bezwaren.

5. Het gebod, „eert uw vader en uw moeder", wordtaan uw vrijheid overgelaten en niet meer verplichtgesteld, aangezien daardoor de gevaren van eenOedipus-complex verkleind kunnen worden en deinvloed van ouders, die nog altijd aan verouderdeopvattingen hangen, verminderd.

192

6. tot To. De opvolging van deze geboden wordtbinnen de grenzen van wat wettelijk geoorloofd is,aan de bescheidenheid van het individu overgelaten.

„Prinzipiën-refter" zullen hierbij onmiddellijk vlamvatten en zeggen, dat het een veroordeeling van be-.paalde politieke theorieën is, waarbij ze uit het oogverliezen, dat het een beschrijving van zekere stroomingen in het maatschappelijk-zedelijk leven is. De crisisheeft slechts de ontwikkeling daarvan wat bespoedigdmaar ze zijn reeds jarenlang voorbereid. De geschiedeniservan zou met het harde leven van onze Calvinistischevoorvaderen, hun strijd en ontberingen moeten aanvangen, en dan de langzame achteruitgang in ons volks-karakter door de op elkaar volgende generaties moetenafschilderen, die tot de stoffelijke welvaart bijdroegenmaar die het geestelijk leven verstikten.Wij hebben herhaaldelijk hooren zeggen, dat hetkapitalisme of het kapitalistisch systeem te grondegaat. Het is niet het kapitalisme maar het karakter dermenschen in dat systeem, dat te gronde gaat. De spe-culatiewoede, die haar toppunt bereikte in 't jaar1929, verschilde in wezen niet van de dolle pogingenvan latere jaren om zich in een handomdraai de heer-.ljkheid van het overvloedige leven te verwerven. Hetverlangen om iets voor niets of zonder ernstigeinspanning te krijgen, was toenmaals, en is nu, deoverheerschende drijfveer. Het publiek nam op aller-lei manieren deel in de speculaties van 1929; tegen-woordig stort het zich even onvoorzichtig in theo-rieën van sociale voorziening, neemt het deel aanpaardenrennen en loterijen en gokt mee bij de wed-


193

strijden, middeltjes, die er alle op berekend zijn omzooveel mogelijk geluk te geven voor weinig inspan-ning. Zoo lang als de nadruk ligtop ons uiterlijk levens-peil meer dan op een zedelijk gedrag, dat in overeen-stemming is met religieuze beginselen, zal dit proces vanverval aanhouden.Hoe kaneenpsycholoog, die slechts te maken heeft metenkele menschen afzonderlijk, dergelijke revolution-naire uitlatingen durven zeggen? Alleen omdat natio-nale gebeurtenissen en theorieën in 't groot weergevenwat gebeurt en overdacht wordt in 't leven van denenkelen mensch. De politicus, die spreekt over hetnationaal welzijn is dezelfde, die verantwoordelijk isvoor het welzijn van zijn gezin. De kiezer, die zijnopvattingen heeft over de regeeringspolitiek, open-baart daarin hetzelfde vooroordeel en dezelfde zwak-heid, die zijn dagelijksch leven beheerschen.Een vader, die groote moeilijkheden met zijn zoonvan zeventien jaar had, beschreef zijn toestand alsvolgt: „Mijn zoon heeft, geloof ik, een goed verstandmaar de laatste paar jaren is zijn werk op school steedsslechter geworden. Dit kwartaal had hij een onvoldoen-de in drie vakken. Wat mij echter nog meer dan zijnschoolwerk bezorgd maakt, is zijn houding tegenoverhet leven in het algemeen. Hij schijnt te denken, datde wereld en speciaal zijn ouders hem een levens-.onderhoud verschuldigd zijn. Wij hebben gelukkigeen goed inkomen. Vele families zijn wel rijkerdan wij maar hoewel ik lang niet zuinig ben tegen-over mijn zoon en hem een ruime toelage geefen goede kleeren, hem in onze auto laat rijden,enz. schijnt hij toch verre van voldaan. Nu wil

194

hij zelf een auto hebben en praat maar steeds over alde jongelui in de stad, die wel zelf een auto hebben.Als ik hem vraag om in huis iets op te knappen ofwat in den tuin te werken of een ander karweitje tedoen dan zegt hij, dat anderen nooit gevraagd wordenzooiets te doen. Ofschoon hij dan wel eens toegeeft,kan ik er toch nooit op aan, dat hij het naar behoorenverricht. Hij heeft geen gevoel voor verantwoor-delijkheid, maar hij beschouwt zijn familie er ver-antwoordelijk voor om alles mogelijk te maken, wathij wil. In feite is zijn Benige begeerte, voor zooverik 't zien kan, om in 't leven plezier te maken, eenprettigen tijd te hebben, te doen waar hij zin in heeft,zonder op iemand anders te letten. Ik ben verschrikke-lijkbang, dat hij een karakter krijgt, dathemvoor dezewereld ongeschikt zal maken; evenals het hem alongeschikt gemaakt heeft voor zijn studie".Ik heb honderden menschen van verschillenden leeftijden afkomst gezien, bij wie het in het begin van hunmislukte levens net zoo ging. Zoo vele dingen warenvoor hen door hun ouders gedaan, dat zij er nooit aantoegekomen waren de gewoonte te ontwikkelen din-gen zelf te doen. Zij begeerden vele dingen maar zijhadden zich maar in weinig dingen bekwaamd. Zijhadden gehandeld vanuit de gedachte, dat hun familiehen moest onderhouden, hen moest opvoeden en deluxe verschaffen, die zij noodzakelijk achtten. Van eendergelijke houding in het gezin naar de opvatting, datde maatschappij iemand te onderhouden heeft, isslechts een enkele schrede. De verklaring voor dezeopvatting is, dat de mensch erin te kort geschoten is omde gewoonten en het karakter te verkrijgen, die noo-

195

dig zijn om zichzelf een weg door het leven te slaan.Ofschoon ouders een groote verantwoording dragenin deze dingen worden zij toch gehandicapt door deweelderige toestanden van onzen tijd. Toen ons levens-.peil nog eenvoudiger en minder luxueus was onderde rijken dan het heden is onder den middenstand, toende kinderen op jongen leeftijd reeds moesten gaan ver-dienen, toen de onderwijsjaren veel minder waren,toen electriciteit, automobielen, en alle gemakken vanhet tegenwoordige leven nog niet bestonden, toenwerd er bijna vanzelfsprekend gelet op de ontwik-keling van allerlei goede gewoonten en het vormenvan karaktereigenschappen in de jeugd.Een vader, dien ik ken, besloot kortgeleden zijn centraleverwarming, die met steenkool gestookt werd, niet tevervangen door een moderner inrichting met stook-olie, want — zeide hij : „het is bijna onmogelijk voorme om in huis genoeg karweitjes te vinden om aanmijn zoon van zestien jaar de training te geven in goe-de gewoonten die hij in zijn jeugd krijgen moet. Af-geloopen winter had hij de zorg voor de centrale ver-warming en voor de eerste maal in zijn leven moest hijnu zelf er voor zorgen op tijd op te staan. Het vielhem niet makkelijk, maar het leerde hem veel. Ik wilgeen oliestookinrichting, omdat hij deze routine heeftgekregen. Bovendien krijgt hij nu daarvoor een ver-goeding, die ik hem anders zou moeten onthouden."In tijden, dat de menschen zoo welgesteld zijn, datzelfs regeeringsambtenaren het zich kunnen veroorlo-ven te staken om een salariskwestie, is de ontwikkelingvan goede gedragsgewoonten een belangrijk probleem.Ouders en scholen richten zich naar de kinderen, de

196

ouders denken aan zich zelf, de politicus denkt aanzijn kiezers. Alle materieele voordeelen van onzen tijddragen er toe bij ons leven gemakkelijker en ons karak-ter zwakker te maken. Alleen verstandige, onbaat-zuchtige ouders kunnen dezen schadelijken invloedop hun kinderen weren. En alleen een strenge zedelijkeovertuiging en een religieuze levenshouding kunnende ouders zelf beveiligen voor de makkelijke opvat-tingen in hunveel voor onze kinderen te doen, plus de middelen omdat te verwezenlijken, doet hen dikwijls onherstelbaarschade. De zonden van den voorspoed der vaderenworden bezocht aan de kinderen en aan de kinds-kinderen tot in het derde en vierde geslacht.De kinderen van arme ouders hebben een grooten voor-sprong in den strijd om zich een karakter te vormen,tegenwoordig evenzeer als vroeger, als hun ouderszich kunnen verzetten tegen de verraderlijke leuze,dat de wereld hun een levensonderhoud en een matevan veiligheid verschuldigd is. Als ik maar één advieszou kunnen uitbrengen met betrekking tot het Wes-tersche opvoedingssysteem, zou het zijn, dat alle jon-gens tusschen de leeftijden van achttien en een entwintig jaar een voljaar verplicht zouden moeten door-brengen in de werkkampen, zooals wij die nu ken-nen, rijken en armen samen en vooral de stu-denten.Het gezinsleven is het leven van een volk. Het over-vloedige leven voor het individu, evenals voor een volkvan individuen, kan alleen bereikt worden door de per-soonlijke bekwaamheid en de idealen van elk individu.Het kan niet bereikt worden door de afhankelijkheid

197

van een zoon van zijn vader of van een vader van zijngeërfd kapitaal, of van een groep uit het volk van denrijkdom van een andere groep, of door de afhankelijk-heid der menschen in 't algemeen van een regeermg,die als een vader voor hen zorgt. Als de bezittingen engiften van een vader geen geluk kunnen knopen voorzijn kinderen, hoe zou dat in het staatsleven wel moge-lijk zijn?Onder de Tien Geboden is er een, dat door Jezus in zijnprediking speciaal werd beklemtoond, nl. het gebod:Gij zult niet begeeren. Het begeeren is de doodvoor het karakter en de scheppingsdrang. De jongen,die begeerte heeft naar den rijkdom van zijn vriendenof zijn familie om geld vraagt verknoeit de energie enden tijd, waarin hij zou kunnen leeren zijn eigen rijk-dom te vergaren op Tederen leeftijd. Doordat descheppingsdrang beknot wordt, doodt de begeerte hetvermogen om te genieten van den rijkdom, die vananderen verkregen wordt. Het is het scheppen vanrijkdom in eenigerlei vorm, een vriend, een artikel inde courant, een sonate, een boomgaard, een schilderij,een machine, een zaak, wat iemands geluk uitmaakt,niet het bloote bezit. Zelfs van de vriendschap heeftEmerson eens gezegd : „Het kenmerk der ware vriend-schap is, dat men het ook zonder kan" ; van een,die een grooter leermeester was dan hij, staat geschre-ven:„En een uit de schare zeide tot hem: Meester, zeg totmijn broeder, dat hij de erfenis met mij deele. Maar hijzeide tot hem : mensch, wie heeft mij tot een rechter ofscheidsman over olieden aangesteld? En hij zeide tothen: ziet toe en wacht u voor de begeerte, want een

198

menschenleven bestaat niet uit den overvloed van din-'gen, die hij bezit... Het leven is meer dan het voedselen het lichaam dan de kleedmg. — Als gij dan hetminste niet kunt, wat maakt gij u dan bezorgd voor derest? — Want alle deze dingen zoeken de volkeren derwereld: en uw Vader weet, dat gij ze behoeft. Maarzoekt gij eerst het Koninkrijk Gods en al deze dingenzullen u toegeworpen worden" (Matth. 6 : 32, 33;Lucas I2 : z3-31)•

199

De vierde wijze uit het Oosten door Henry van Dijke

ingenaaid f 1.20 :erende gebonden f 1.90 druk in leer f 3.50

Het oude, innige bijbelverhaal

heeft den schrijver geïnspireerd,

zijn fantasie opgewekt en daar-

aan danken we een even gevoelig

als sympathiek en dichterlijk

boekje, vol diepen zin en een-

voudige levenswaarheid. Oprechte Haarlemsche Crt.

Hebt gij ooit gehoord van den

vierden Wijze, die ook Cde ster

in haar opgang zag en uitging

om haar te volgen en toch niet

in Bethlehem kwam!

Van dien Ridder van het mede -

doogen, die in zijn zoeken naar

den Koning der Barmhartigheid

steeds opgehouden wordt door

het volbrengen van daden van

helpende liefde. Maar tenslotte

toch den Eenen dien hij zocht,

vond in heerlijkheid!

Gij herinnert U iets, vaag en on-

duidelijk? Koop dan dit boekje,

ge wordt er geestelijk rijker

door. Hervormd Kerkblad

In den boekhandel verkrijgbaar

Uitgave van Van Holkema & Warendorf N.V. Amsterdam

Documents

door F. Dijkema en W.J.Wegerif TERUG - dbnlaan ouderdom of seniele geesteszwakte, een verschijn-sel, dat wel eens voorkomt. Ik ben op het oogenblik dat ik dit schrijf juist 45 geworden