Donostiako Untzi Museoa-Museo Naval-ak …...Ala1 eta Gabarra, ibaiko bi ontzien egoera oso txarra5 zen Untzi Museo-Museo Naval-ak jaso baino lehen jasan zituzten kondizioen ondorioz

Donostiako Untzi Museoa-Museo Naval-ak

errekuperatutako lau ontzien

zaharberritze prozesua

OLABE Ontziola

2009

Donostiako Untzi Museoa-Museo Naval-ak

errekuperatutako lau ontzien zaharberritze

prozesua

OLABE1 Ontziola

1Juan Pablo Olaberria da OLABE ontziolaren akzionista bakarra. Ontziolaren zeregin nagusia, ontzi berrien eraikuntza da, bai material tradizionaletan, bai modernoetan ere. Ontzi hauen diseinua Juan Pablo Olaberriak egiten duelarik, ontzien forma eta maniobra tradizionalak errespetatuz. Aldi berean, "tradizional" atalean izendatu genitzake ontzien konponketetaz arduratzen da, bai arrantzarako edo eta aisialdiko nabigaziorako.

Laburpena

2008 urtean, Gipuzkoako Foru Aldundiak, lehiaketa publiko baterako deialdia egin

zuen, Donostiako Untzi Museoa-Museo Naval-ak errekuperatutako lau ontzien

zaharberritze lanetarako. Ontzi horiek, Foru Aldundiko Kultur Ondarearen

Zuzendaritzaren Villabonako Sacem zenaren egoitzetan gorderik zeuden.

Ordurarte, Donostiako Untzi Museoa-Museo Naval-aren eta Gipuzkoako Foru

Aldundiaren aktibitate nagusia (ontzien kontserbazioaren arloan), ontziak erostea eta

gordetzea izan zen, galdu edo eta desagertu ez zitezen. Zaharberritze proiektu hau,

beraz, orain arte mantendutako bidearen aldaketa bat da, eta espero denez, gerora

jarraipena izango duena.

Lehiaketaren esleipeduna OLABE Ontziola izan zen, eta lanak 2009 urtearen zehar

egin dira. Lana hau izan da: lau ontzien zaharberritzea, museo inguru baterako, eta

bakoitzaren txosten tekniko sakon bat egitea.

Dokumentu honetan, Germancho eta Juan María arrantzontzien, eta Ala1 eta

Gabarra hondar-ontzien zaharberritze prozesua eta txosten teknikoen lantzea azaltzen

dugu.

Txostenarekin datorren CD-an, zaharberritze prozesuaren argazkiak eskaintzen

ditugu, garrantzitsuak iruditu zaizkigun komentarioak erantsi ditugularik.

i

ii

iii

Eskerrak

Lan hau aurrera eramateko, Donostiako Untzi Museo-Museo Naval-eko pertsonalak

emandako laguntza, bereziki eskertu behar dugu, bere zuzendari Soco Romano

aurrean dagoelarik, zaharberritu beharreko ontzietaz beraien esku zegoen informazio

guztia eman bait ziguten. Informazioa eta baliagarri izan diren argazkiak emateaz

gain, Pedro Iridoy, urteetan (1968-1991) Juan Maria arrantzontziaren patroi zenarekin

harremanetan jarri ziguten. Honek, bisita benetan hunkigarri batetan, Juan Mariaren

zaharberritzerako informazio baliagarria eman zigun.

Fermin Leizaola etnografoari ere eskertu behar diogu, Ala1 ontziaz emandako

informazioa, bai ontzia OLABE ontziolara eramatean, bai geroago ontziaren

zaharberritze prozesuan eta txosten teknikoa egite prozesuan zehar egindako bisitan.

Juan Antonio Apraiz Zallo, etnografo eta itsas arloan espezializatutako ikertzaileari

ere eskerrak eman nahi dizkiogu, lan hau aurrera eramateko emandako

laguntzarengatik, eta, Juan Maria, Germancho, eta Donostiako Untzi Museoa-Museo

Navala-k errekuperatutako ontzietaz idatzita duen artikulu1 benetan

interesgarriarengatik.

Azkenik esker berezi bat Iñaki Olaizolari, proiektu honi dagokion guztietan

emandako laguntza etengabearengatik.

1 APRAIZ ZALLO J.A, "Las embarcaciones del Untzi Museoa-Museo Naval: estudio del patrimonio flotante recuperado", Itsas Memoria. Revista de Estudios Marítimos del País Vasco, 2, Untzi Museoa-Museo Naval, Donostia-San Sebastián, 1998, pp.487-505.

INDEX

Laburpena............................................................................................... i

Eskerrak.................................................................................................. ii

Zaharberritze prozesua ........................................................................... 1

Sarrera ................................................................................................. 1

Zaharberritzearen helburuak ..................................................................... 2

Zaharberritzearen metodologia ..................................................................4

Zaharberritze lanak ................................................................................ 7

Prestatutako dokumentazioa ...................................................................... 8

Lan taldea .............................................................................................. 9

ZAHARBERRITUTAKO ONTZIAK ..................................................................11

JUAN MARÍA ........................................................................................13

Ezaugarri nagusiak ................................................................................. 13

1. Litoraleko arrantzontziaren deskribapena ................................................ 14

2. Juan María-ren historia eta eboluzioa .................................................... 14

3 Juan María ontziaren deskripzioa zaharberritzearen aurreko konfigurazioan .. 16

4. Juan María ontziaren zaharberritzea ....................................................... 19

4.1 Aurreko egoera .......................................................................... 19

4.2 Egindako lanak ........................................................................ 23

4.2.1 Garbiketa eta pintura lanak .............................................. 23

4.2.2 Arotz lanak .................................................................... 27

4.2.3 Burdineri lanak ................................................................ 33

4.3. Zaharberritzearen ondorengo egoera ......................................... 34

5. Azterketa teknikoa ...............................................................................35

5.1 Datuen hartzea eta planoen errepresentazioa................................. 35

5.1.1 Formen planoa .............................................................. 35

5.1.2 Egitura planoa ......................................................... 36

iv

5.1.3 Antolamendu Jeneraleko planoa ..........................................36

5.1.4 Instalazioen planoa ......................................................... 36

5.2 Espezifikazioa ............................................................................ 38

5.2.1 Sistema konstruktiboa eta egituraren dimentsioak................. 38

5.2.2 Instalazioak eta ekipoa .....................................................40

5.2.2.1 Motorearen eta helizearen ardatzaren ...................... 40

5.2.2.2 Gobernatzeko ekipoa............................................... 41

5.2.2.3 Makinilla............................................................... 41

5.2.2.4 Instalazio elektrikoa................................................ 41

5.2.2.5 Ponpaketa eta xukatze instalazioa............................. 41

5.3 Karenaren azterketa.................................................................... 41

5.3.1 Kurba hidrostatikoak ........................................................ 42

5.3.2 Kurba pantokarenak....................................................... 45

5.4 Planoak...................................................................................... 46

GERMANCHO ....................................................................................... 47

Ezaugarri nagusiak ................................................................................. 47

1. Kostako arrantzontziaren deskribapena ................................................ 48

2. GERMANCHO-ren historia eta eboluzioa ................................................. 48

3 Germancho-ren zaharberritze lanen aurreko konfigurazioaren deskribapena... 49

4. Germancho-ren zaharberritze prozesua .................................................. 53

4.1 Aurreko egoera .......................................................................... 53

4.2 Egindako lanak ........................................................................ 55

4.2.1 Garbiketa eta pintura lanak .............................................. 55

4.2.2 Arotz lanak .................................................................... 60

4.2.3 Burdineri lanak ................................................................ 65

4.3. Zaharberritzearen ondorengo egoera ......................................... 66

5. Azterketa teknikoa ...............................................................................68

5.1 Datuen hartzea eta planoen errepresentazioa................................. 68

v

5.1.1 Formen planoa .............................................................. 68

5.1.2 Egitura planoa ................................................................ 68

5.1.3 Antolamendu Jeneraleko planoa ..........................................70

5.2 Espezifikazioa ............................................................................ 70

5.2.1 Sistema konstruktiboa eta egituraren dimentsioak................. 70

5.2.2 Instalazioak eta ekipoa .....................................................72

5.2.2.1 Motorearen eta helizearen ardatzaren ...................... 72

5.2.2.2 Gobernatzeko ekipoa............................................... 73

5.2.2.3 Biratze-troila ......................................................... 73

5.2.2.4 Instalazio elektrikoa................................................ 73

5.2.2.5 Ponpaketa eta xukatze instalazioa............................. 73

5.3 Karenaren azterketa.................................................................... 75

5.3.1 Kurba hidrostatikoak ........................................................ 75

5.3.2 Kurba pantokarenak.......................................................... 78

5.4 Planoak............................................................................................. 79

ALA1 ........................................................................................... 81

Ezaugarri nagusiak ................................................................................... 81

1. Urumeako ala baten deskribapena.......................................................... 82

2. Ala1-en historia ................................................................................. 83

3. Zaharberritzearen aurreko egoera........................................................... 84

4. Zaharberritze prozesua....................................................................... 85

4.1. Egoera finala ........................................................................ 86

5. AZTERKETA TEKNIKOA ........................................................................ 87

5.1 Datuen hartzea eta planoen errepresentazioa ................................... 87

Forma eta eraikuntza planoa ................................................... 87

5.2 Espezifikazioa: Kontrukzioa eta dimenstsioak................................... 87

5.3 Karenaren azterketa ..................................................................... 88

5.3.1 Curvas hidrostáticas ........................................................ 89

vi

5.3.2 Kurba pantokarenak .........................................................

90

6. FOTOGRAFIAK .................................................................................... 93

7. PLANOAK .........................................................................................

102

GABARRA .................................................................................

103

Ezaugarri nagusiak ................................................................................... 103

1. U Bidasoako gabarra baten deskripzioa.....................................................104

2. Gabarraren Historia............................................................................. 108

3. Zaharberritzearen aurreko egoera........................................................... 109

4. Zaharberritze prozesua....................................................................... 110

5. AZTERKETA TEKNIKOA ........................................................................ 112

5.1 Datuen hartzea eta planoen errepresentazioa ................................... 112

Forma eta eraikuntza planoa ................................................... 112

5.2 Espezifikazioa: Kontrukzioa eta dimenstsioak................................... 112

5.3 Karenaren azterketa ..................................................................... 115

5.3.1 Curvas hidrostáticas ........................................................

116

5.3.2 Kurba pantokarenak ..........................................................

118

7. PLANOAK ...........................................................................................

120

A ANEXOA: Kroskoaren formak dokumentatzeko metodoa

vii

ZAHARBERRITZE PROZESUA

1 Orrialdea

Zaharberritze prozesua

Sarrera

1991 urtean Donostiako Untzi Museoa-Museo Naval-a sortu zenetik, bere arduradunek

euskal kostako zenbait ontzien biltze prozesua hasi zuten. Ontzi hauen errekuperazio

esfortzuek, ontzien jabe eta agintarien sentsibilitate eza gainditu beharraz gain,

ontzien esposaketa publikorako leku ezaren ondorioak jasan behar zituzten, museoak,

Donostiako portuan duen leku txikia dela eta1.

Leku ezaren ondorioz, ontziak Foru Aldundiaren pabilioi ezberdinetan gordeta

mantendu dira, ontzien gordeketarako oso ongi egokituak ez zirenak. Egoera honek

ontziak bisitatzea eragozten zuen, bai espertoen aldetik, bai publiko jeneralaren

aldetik. Bestalde, gordetze kondizioak ez ziren egokiak, pabilioien leku ezarengatik.

Horren ondorioz ontzien narriadura2 kasu batzuetan nahiko nabarmena izan da.

2008 urtearen bukaeran, Gipuzkoako Foru Aldundiko Kultura Ondarearen

Zuzendaritza Nagusiak, Untzi Museoa-Museo Navala-ren ondareko lau ontzien

zaharberritzerako lehiaketa publikorako deia egin zuen. Proiektua OLABE Ontziolak

eskuratu zuen, 105.730€-tako kontratupean. Proiektua 2009 urteko Otsailetik

Abendura OLABEk Lasarte-Orian duen ontziolan egin zen.

Museotarako ontzien zaharberritzeak ez du inolako tradiziorik3 Gipuzkoan. Hori

horrela dela eta, OLABEn gure zaharberritze plana diseinatu behar izan dugu. Hori

egiteko, oso lagungarri izan ditugu, bai lehiaketa publikoko baseak, bai kanpoko

espertoekin izandako eztabaidak, eta bai eta ere Foru Aldundiko begiraleek hilero

egindako bisitetan esandakoak ere.

OLABEn egindako zaharberritze proiektuan, bi puntu izan ditugu buruan beti; bata

ontzien zaharberritze fisikoa, eta bestea ontzien errealitatea erakusten duten txosten

tekniko zehatz eta egiazko batzuk egitea. Txosten hauek, ontzien historia, ezaugarri

teknikoak, argazkiak e.a. jasotzen dituzte. Saiatu gera, erabilitako informazioa

1UNSAIN AZPIROZ, J.M., " El Untzi Museoa-Museo naval y la protección del patrimonio flotante", ItsasMemoria. Revista de Estudios Marítimos del País Vasco, 2, Untzi Museoa-Museo Naval, Donostia-San Sebastian, 1998, pp. 483-486. Artikulo honetan, En este articulo, Untzi Museoa-Museo Naval-az emandako informazioez gain, ontzien errekuperaziorako izandako zailtasunak aipatzen dira, museoko leku ezarengatik eta agintariek inposatutako zailtasun burokratikoengatik.

2Adibide gisa: JUAN MARÍA ontzia gaizki diseinatutako oinarri batzuetan gorde zenez, txopako aldean bi bandetan deformazio iraunkor batzuk ditu. Antzeko arrazoiengatik, GERMANCHO ontzian antzeko deformazioak ikus ditzakegu.

3 Untzi Museoa-Museo Naval-ak errekuperatutako ontzi guztiak zaharberritu gabe gordeta jarraitzen dute.


2 Orrialdea

kontrastatutako iturrietatik hartzen, gure aldetiko hipotesi edo kontrastatu gabeko

ideiarik ez erabiliz.

OLABEN prestatutako dokumentazio honek, itsas tradizioaren ikertzaileei baliagarri

izatea du helburu.

Jarraitutako metodoen eta medioen azalpen bat egiten ez badugu, txosten honetan

azaltzen diren datuen fidagarritasuna oso murriztuta geldituko litzake, horregatik,

lanaren honako atal hauek deskribatzen ditugu, laburki bada ere.

�� Zaharberritzearen helburuak

�� Zaharberritzearen metodologia

�� Zaharberritze lanak

�� Prestatutako dokumentazioa

�� Lan taldea

Zaharberritzearen helburuak

Lau ontzien zaharberritze lehiaketaren plegu teknikoan, zaharberritzearen helburuak

azaltzen dira. Hona hemen horiek, literalki kopiatuta4:

[...]

El reto al que nos enfrentamos ahora es el de la difusión del

conocimiento; el dar a conocer este patrimonio presentándolo en su

contexto. Unido a este objetivo está el acometer un programa de

restauración de las embarcaciones que nos permita la exhibición de

las mismas.

[...]

El objetivo de la restauración a realizar es la recuperación de la

imagen de estas embarcaciones devolviéndolas al estado original,

entendido como tal el momento de plenitud de la actividad para las

que fueron creadas. Debemos señalar también que nuestro objetivo

es la exhibición/exposición de estas embarcaciones “en seco”. Así

4 Lehiaketaren plegu teknikoa gazteleraz besterik ez zuen atera Foru Aldundiak, beraz hizkuntza horretan jartzen dugu hemen.


3 Orrialdea

pues, no se pretende que tras el proceso de restauración éstas

puedan navegar o se conserven a flote.

Gipuzkoako Foru Aldundiak ezarritako helburu hauek, zaharberritze lanen kontestua

erakusten dute, baina, lanari ekiteko orduan, helburu hauen xehetasunak handitu eta

zehaztu behar izan genituen.

Ala1 eta Gabarra, ibaiko bi ontzien egoera oso txarra5 zen Untzi Museo-Museo

Naval-ak jaso baino lehen jasan zituzten kondizioen ondorioz. Horrela, ez zen posible

zaharberritze lanen helburua, lehiaketako plegu teknikoan aipatzen direnak izatea,

hau da: momento de plenitud de la actividad para las que fueron creadas-era

zaharberritzea. Horregatik, txostenetan zehazten den bezala, ontzi horien egitura

konsolidatzea izan da gure helburua.

Germancho eta Juan María arrantzontziei buruz, Gipuzkoako Foru Aldundiek ez

omen zuen informaziorik (grafikoa ala deskriptiboa), eraikitzeko unean nolakoak ziren

erakusten dutenik. Zaharberritze prozesuaren aurretik zuten egoeran berritzea erabaki

zen, inongo justifikaziorik eduki zezaketen asmakizunetan oinarritutako berritze lanik

egin gabe.

Zaharberritze lanen osagai konplementagarri bat, proiektuaren helburuekin bat

datorrena, OLABEtik egin genuen proposamenarena da: ontzien dokumentazio tekniko

bat osatzea, zehazki eta egiazkotasunez. Esfortzu hau egitea komenigarri ikusi

genuen, kasu askotan informazio honek lana berak baino iraupen luzeagoa izan

zezakeelako. Gainera, uste dugulako adituen arteko eztabaida eta beste inongo edo

garaiko antzeko ontzien arteko konparaketarako, material nagusia argazki edo

bestelako material grafikoez gain, sortutako txostenak izango direla.

Ala1 eta Gabarra ibaietarako ontziak dira, eta ziurtatu genezake inoiz ez dutela

existitu, ez hauen planorik ala kalkulurik6. Ontzi hauek, garaian ohizkoak ziren

tipologietan oinarritutako eraikuntzak dira, eta hauek egiteko, esperientziaz ongi

5Dagokien txostenetan ikusiko den bezala, Ala1 eta Gabarraren egurra hain zegoen lehortuta, bere lan-garaiko itxura batetara zaharberritzea nahi izanez gero, jatorrizko pieza gehiengoaren aldaketara behartuko luke, eta bi ontzi berri izango lirateke, inongo baliorik gabe erreferentzi historiko bezala.

6Esan nahi duguna da, egindako marrazki edo kalkuluak ez dutela gaur egun informazio teknikotzat hartzen dugunaren itxura.


4 Orrialdea

frogatutako formak eta proportzioak jarraitu besterik ez zegoen7, aldaketa txiki

batzuekin.

Nahiz eta Germancho eta Juan María gertuagoko garai batekoak izan, 1950 eta

1965, baliozko informazio teknikoari dagokionez, beraien egoera Ala1 eta Gabarraren

berbera da.

Kontutan izan behar da, arrantzontzi biak egin ziren garaian, hauek inongo planorik

gabe eraikitzen zirela8, eta ondorioz ez dagoela dokumentazio zehatzik ontzi mota

hauei buruz. Planoak, zeudenean, eraikuntza baimena lortzeko besterik ez ziren

erabiltzen, eta ez egiazko ontzia eraikitzeko asmoarekin. Behin eraikitze baimena

lortuta, ontziolak bere txantiloiak eta modeloak erabiliz, ontzia eraikitzen zuen, bere

egiazko formak, egitura e.a. formalki dokumentatu gabe.

Eraikitzeko modu honi esker, existitu zezaketen egurrezko ontzien planoak, kontu

askorekin ikertu beharko genituzke, bere egiazko erabilkortasuna erabaki baino lehen.

Hau dena dela eta, gure reflexionen ordoren, eta beste adituekin ihardun ondoren,

helburu nagusi hartu genuen ontzietaz informazio tekniko bat prestatzea; arlo

historikoak, deskriptiboak eta teknikoak hartzen zituela.

Zaharberritzearen metodologia

Aipatu den bezala, Gipuzkoan ez zegoen inongo esperientziarik honelako proiektuetan.

Ziur aski, esperientzi eza horregatik, lehiaketan aipatzen zen "interbentzio minimoan"

zaharberritze lanen arlo asko irekita gelditzen ziren (ontzien barruak ez ziren aipatzen,

motorrak, instalazioak, e.a.). Ondorioz, lehiaketaren pleguan ezartzen ziren kondizioak

zehaztu beharra izan zen, lanak aurrera egiten zuten bezala, OLABEren ontziolan Foru

Aldundiko teknikariek eta OLABEko arduradun nagusiaren arteko bileretan.

Zaharberritze prozesuaren diseinutaz egin beharreko proposamenetarako,

OLABEtik, Gipuzkoako Foru Aldundiak ezarritako zaharberritze kriterioez gain, honako

7Hau ez da ontzi hauek eraiki zituztenen meritu profesionalen mesprezu bat. Esan nahi duguna zera da, eboluzioa aldaketa tekniko handirik gabe egin denean, esperientziak jakin izan duela produktua gutxinaka hobetzen duen aldaketa txikiak egokitzen. Ezberdina da aldaketa teknologikoa handia denean, ontzietan propultsio mekanikoa sartzea izan zitekeen bezala; honek ekarri bait zuen teknika zaharrak erabilita eraikitako ontziak, teknika berriak erabiliz eraikitakoak baino txarragoak izatea.

8Informazio teknikoaren fidagarritasunaz eta balioaz, Juan Antonio Apraizek dio: “actualmente las embarcaciones de hasta 20 TRB, únicamente precisan una sección maestra con sus distintas especificaciones[ ...] Ahora bien, en el caso de los buques de madera, estos estudios técnicos son empleados casi exclusivamente, de cara a las exigencias de los organismos oficiales [...] Tanto las formas de los buques, como las líneas de trazado que se reflejan en los proyectos, apenas guardan relación con la nave que se construirá realmente en el astillero ya que corresponde a una embarcación tipo que no es común en nuestra costa". APRAIZ ZALLO J.A., Itsasoa (tomo 7). El Mar de Euskalerria. Etor 1989.


5 Orrialdea

komendazio tekniko hauetan oinarritutako proposamenak egin ditugu: “Standards for

Historic Vessel Preservation Projects”, Departement of the Interior, National Park

Service, National Maritime Initiative, USA.

Izatez, saiatu ginen lehiaketako pleguko helburuei, aipatutako komendazio

praktikoak aplikatzea. Laburpen modura Gipuzkoako Foru Aldundiko pliego teknikoko

kriterioak honela laburtu ditzakegu (Literalki hartuta)9:

Se trata de realizar una restauración de carácter patrimonial

entendida ésta como la recuperación de la imagen de la

embarcación despojándola de los aditamentos no significativos o

faltos de interés, marcas de trabajo10 …

[…]

En general, se mantendrán los elementos de interés, incluso los

añadidos.

[…]

El mantenimiento o no de las aportaciones modernas causadas

por cambios metodológicos de las faenas propias del barco será

motivo de análisis puntual con los técnicos de la Dirección General

de Patrimonio Cultural.

“Standards for Historic Vessel Preservation Projects” delakoek zaharberritze lanetan

adituek onartutako komendazioak aipatzen dituzte, eta itsas arloari dagokion

zaharberritze historikoan zer egin behar den eta zer egin behar ez den mugatzen dute.

Zentzu honetan, komendazio nagusiak hauek dira11:

9 Lehiaketaren plegu teknikoa gazteleraz besterik ez zuen atera Foru Aldundiak, beraz hizkuntza horretan jartzen dugu hemen.

10Lan markeri buruz bereiztu behar izan genuen, inolako interes berezirik ez zutenen artean, eta, bere ezaugarriengatik, ikertzaileei baliagarri izan daiteken informazioa ematen dutenen artean. Lan markek informazio balioduna eman dezakete, ontzien erabilerari buruz, mantenimenduari buruz, e.a. Izatez, zaharberritze lanen zehar marka horiek ez ezabatzea izan da gure helburu, ontziek gerora izan dezaketen balio historikoa ez gutxitzekotan.

11Komendazioak ingelesetik itzuli ditugu.


6 Orrialdea

Hondatzea egonkortu12: Egonkortzeak berrezarriko du

ontziaren integritate estrukturala, elementu estrukturalen

berrindartzearen bitartez edo akats estrukturalera daraman

hondatze materiala etenduz.

Preserbatu: Ahal den guztietan integritatea eta existitzen diren

materialak mantenduko dira.

Birgaitu: Ontzi historiko baten alterazio edo modifikazioak

gauzatuko dira, soilik alterazio edo gehitze horiek, ontziaren

bilbadura historikoan inpaktu seriorik ez dutenean, eta esklusiboki,

alterazio hauek ontziaren tamaina, eskala, kolore, material, eta

izaerarekin konpatible direnean. Posible denean, alterazioak

burutuko dira modu honetan, hau da, alterazioak etorkizunean

desmontatuak izan behar balira, ezaugarri esentzialei eta bere

integritateari eragin gabe.

Zaharberritu: Zaharberritze lana oinarrituko da ebidentzia

egiaztagarri, historiko, piktoriko, edo fisikoetan, uste sinpletan

baino. Horregatik, zaharberritzearen erabakiak hartuko dira soilik,

zaharberritzeak islatzen duen garai konkretuko ontziaren tipo eta

konfigurazioari buruz egindako informazio historiko mamitsuari

buruz kontuz egindako kontsiderazio baten ondoren; aukeratutako

periodoan ontziaren esanahi historiko, kultural eta teknologikoa; eta

ontzien trama historikoak izan duen eragin gradua, denbora

partikularreko periodo batetara egin den zaharberritzearengatik.

Zaharberritze kriterio hauez gain, Arne Emil Christensen13 Jr-ek ontzi ez-arkeologikoek

museotarako zaharberritze prozesuan jasan beharreko tratamendua definitzen du, eta

lan hauek izan dezaketen arriskuetaz ohar arazten du. Hau da, ontziek pieza historiko

12Hondatzearen egonkortzea helburu izan duten lan guztietan saiatu gara, jatorrian erabilitako materialak eta teknikak erabiltzen.

13Arne Emil Christensen Jr-ek , (University Collection of National Antiquities, Oslo, Noruega), komendatzen duenez, “Non-archaeological boats coming into museums may often be in need of extensive repair [...]. In such cases it is necessary to stress that a museum boat is a historic source, and all repair work is "tampering with the evidence". [...] When in doubt, do nothing". CHRISTENSEN A.E. Jr. “Some thoughts on boats as museum objects", The international Journal of Nautical Archeology and Underwater Exploration (1973), 2.2, p.351.


7 Orrialdea

bezala duten balioa desager litekeela, ontzien zaharberritze lanetarako kriterioak ez ba

daude balio horiek mantentzeko diseinatuta.

Zaharberritze lanak

Behin zaharberritze lanen helburuak eta metodoak erabakita, lana era ordenatu eta

metodiko batetan egin zen, honako fase hauek jarraituz, Foru Aldundiko teknikarien

ardurapean.

�� Ontzien egoeraren lehen ebaluazioa.

�� Pintura kentze eta garbitze lehen lanak

�� Egituren estabilizazioa, gerorako narriadura gelditzeko

�� Zaharberritu beharreko elementuen balorazioa

�� Zaharberritze eta bukatze lanak

Lehiaketaren baseetan zera aipatzen zen: zaharberritutako ontziak lehorrean gordeko

zirela, museo inguru batetan. Horregatik, ontzien egitura eta izakera fisikoa

zaharberritzean, inguru horretan irautea eta mantentzea izan da helburu. Ez da bilatu,

nabigazioa jasateko egin beharko litzakeen zaharberritze lana, honek lanak askoz ere

zabalagoak izatera bultzatuko bait luke.

Saiatu gara, egindako lanek, ontzien egitura fisikoa zenbat eta gutxiago aldatu

zezaten, aipatutako kriterioen esanak jarraituz. Ontziek gerora erreferentzi moduan

balio dezaten egin dugu hau, publiko jeneralarentzat bai adituentzat. Horregatik,

zenbaitetan, egoera txarra azaltzen zuen piezaren bat aldatzea proposatu denean, eta

lan horren helburua estetika mantentzea besterik ez zenean, gehienetan jatorrizko

pieza mantentzea erabaki dugu, behar bezala indartuz.

Erabilitako materialak, jatorrizko materialen antzeko ezaugarriak dituztenak izan

dira. Jatorrizko materialetatik ezberdinak erabili badira, edo garaian existitzen ez

zuten materialak erabili badira, dagokin txosten teknikoan aipatu dugu.

Prestatutako dokumentazioa

OLABEn, informazio teknikoari eman diogun garrantzia dela eta, ontzietaz egindako

dokumentazio laneri, zaharberritze laneri ainako atentzioa eman diegu. Proiektua

hastean, ulertu genuen, museo baten barruan mantendutako ontzi batzuk,


8 Orrialdea

dokumentazio grafikorik edo idatzitakorik gabe, ez eta definitzen duten datu teknikorik

gabe, ez lirakela oso erabilkorrak izango euskal itsas ondarearen ikertzaileentzako.

Ontzien arteko konparaketarako, irudiz edota ikusiz jaso daitekeena baino

informazio sakonagoa behar da. Informazio hau izateko, dokumentazio tekniko zehatz

bat ezin bestekoa da, eta honek estudio zorrotz baten ondorioa behar du izan.

Dokumentatze lanak datozen atal hauetan zatitu ditugu:

��Ontzi bakoitzaren eta bere tipologiaren ikerketa eta datu

historikoen bilakaera.

��Ontzien dokumentazio grafikoa (argazkien bidez, kotadun

krokisen bidez, eta ondorioz planoak marraztuz)

��Ontzi bakoitzaren estudio teknikoaren lantzea

Ontzi bakoitzari buruzko informazioa lortzeko, ontzien estudioaz gain, kanpoko zenbait

iturri kontsultatu ditugu, Gipuzkoako Foru Aldundiko teknikariek, itxuraz, ez bait zuten

ontziei buruzko inolako informaziorik.

Ontzi bakoitzari buruzko txostenean, emandako datuen iturriak aipatzen dira. Datu

asko ontzien estudio zuzenetik lortu dira. Beste kasu batzutan, registro ofizialetatik

lortu dira, edo euskal itsas ondarearen adituek publikatutako zenbait artikuluetatik,

eta Juan Maria-ren kasuan, urtetan ontziaren patroi izan zen Pedro Iridoy-ek OLABE

ontziolara egin zuen bisita baten izan genuen elkarrizketa batetik. Informazio hori

dena ontzi bakoitzari dagokion txostenean azaltzen da.

A-ANEXOan Germancho eta Juan Maria ontzien formak lortzeko prozesua argitzen

da. Planoak eskuz marraztu dira. Honek, gaur egun anakronismo bat ematen badu

ere, ontziak ahalik eta zehatzen marrazteko egin dugu. Ontzien diseinurako

programek, forma batzuek mantentzera behartzen dute, bestalde, eskuzko

marrazketak, nahiz eta denbora gehiago behar, askatasun gehiago ematen du.

Aurretik existitzen duen forma konplexu bat marrazteko orduan, eskuzko marrazketak

flexibilitate handiagoa ematen du.

Planoen ediziorako eta azken konposaketarako programa informatikoak erabili ditugu.

Ontzi bakoitzari dagokion txosten teknikoetan azaltzen den informazioa, ziur aski,

publiko orokorraren ulertze ahalmenetik kanpo geldituko da, baina ezinbesteko

informazioa ematen du, ontzien analisia eta konparaketarako, Itsas Arkitekturaz

oinarrizko konozimenduak dituenari.


9 Orrialdea

Lan taldea

Lan honek lan talde berezi eta multidisziplinar bat eskatzen zuen, proiektuaren

helburuak, ontzien zaharberritze edo konponketa fisiko bat baino zabalagoak bait

ziren.

OLABE ontziolak lan hau egiteko erabili duen lan taldea honako pertsona hauek

osatzen dute:

Proiektuaren zuzendari eta arduradun bezala, Juan Pablo Olaberria Egiguren, Naval

Architect (S.I.H.E. ,Southampton, U.K.), bere kualifikazio akademikoaz gain,

egurrezko ontzigintzan urtetako esperientzia praktikoa duelarik; Christian Ondicola,

egurrezko ontzietan esperientzi handiko ontzigilea, eta itsas arkeologian aritutakoa,

baita ere replika edo ber-interpretazio historikoen eraikuntzan14 parte hartutakoa;

Mikeldi Olaberria Egiguren, egurrezko ontzietan esperientzia duen ontzigilea; eta Mikel

Enparantza Agirre, Arkitektua eta Euskal Herriko Unibertsitatea/Universidad del País

Vasco (EHU/UPV)-ko irakaslea, proiektuko plano eta krokis gehienen egilea.

Aipatutako OLABEko pertsonalez gain, kanpoko laguntzaileen kolaborazioa izan

dugu, eta haien artean aipamen berezi bat egin behar dugu Iñaki Olaizola Eizagirreri

buruz. Olaizola jauna, Dr. Ingeniero Naval-a da (Universidad Politécnica de Madrid)

eta Antropología Social-ean lizentziatua (Euskal Herriko Unibertsitatea/Universidad del

País Vasco (EHU/UPV)).

14Proiektua hau zen: hiru baleontzi eraikitzea, Ternuako hiru herri desberdinetan, lekuko ontzigileak erabiliz. C. Ondicolak proiektua Ternuan koordinatu zuen, Canadan aurkitutako baleuntzi euskaldun baten hondakinetatik lortutako informaziotik planoak marrazteaz gain. Baleuntzien datuak Parks Canadak emandako datuetatik marraztu zituen. Proiektua Ternua eta Labradorreko gobernuaren babesarekin egin zen. Ternuan egindako hiru euskal baleontzien informazio gehiago nahi duenak Itsas Begia-ren web orria bisita dezake:

http://assoc.pagespro-orange.fr/itsas.begia/

ZAHARBERRITUTAKO ONTZIAK

11 Orrialdea

ZAHARBERRITUTAKO ONTZIAK:

Datozen ataletan, ontzi hauen zaharberritze lanak eta txosten teknikoen egitearen

prozesua azaltzen da:

�� JUAN MARÍA

�� GERMANCHO

�� ALA1

�� GABARRA

Zaharberritze lanen zehar, argazki kopuru handia atera dugu, baina ez dugu posible

izan argazki guzti hauek dagokien txostenean sartzea. Horregatik, argazki guztiak

dokumentu honekin batera doan CDan sartu ditugu. CD honetan zehazki ikus

ditzakegu zaharberritze prozesuaren xehetasunak. Argazki batzuetan interesgarriak

iruditzen zaizkigun komentarioak sartu ditugu, prozesua errazago uler dadin.

JUAN MARÍA

13 Orrialdea

Juan María

Ezaugarri nagusiak

Ontzi mota: Litoraleko arrantzara dedikatzen den

arrantzontzia, legatz zalea.

Folioa: 3ª SS-1-2102

Rejistroko dimentsioak: Luzera: 11,30 m

Zabalera: 2,75 m

Puntala: 1,50 m

T.R.B: 10,10

Egiazko dimentsioak: Luzera maximoa: 11,65 m

Zabalera (guztira kanpotik):: 2,74 m

Puntala: 1,44 m

Desplazamendua (arin): 8.600 kg.

Propultsioa: Diesel motora, BADOUIN DK-2-M-,

36,76 Kw (50 HP)

Egite urtea: 1965

Egilea: Juan Iridoy Michelena (Hondarribia)

Materiala: Zura

JUAN MARÍA

14 Orrialdea

1. Litoraleko arrantzontziaren deskribapena

Ontzi baten diseinua ulertzeko, bere erabilera ulertzea beharrezkoa da.

Arrantzontzien sailkatzea ez da erraza, beraz, hau da Juan Antonio Apraiz

Zallo1 itsas etnografoak litoraleko arrantzontziaz emandako definizioa:

Pesca Litoral: Es la practicada por embarcaciones de medio porte (entre 10

y 20 m) que se dedican casi exclusivamente a la pesca mediante aparejos

de anzuelo y en especial a la captura de merluza, besugo, caballa y

túnidos, con mareas de 1 a 20 días de duración. Es también conocida como

pesca de merluceras, pesca artesanal o pesca de embarcaciones pequeñas.

Fotografia 1: Fotografian ikus dezakegu Juan María ontzia, Donostiako Untzi Museo-

Museo Naval-eko langileei entragatu zitzaien egunean. ( Fotografia Untzi Museoa-

Museo Naval, Donostia-San Sebastián)

2. Juan María-ren historia eta eboluzioa

Juan María ontzia guztiz zurez egindako ontzia da, Hondarribiko Juan Iridoy

Michelena-ren ontziolan, 1965 urtean, Hondarribiko Juan María Iridoy Miranda-rentzat.

Kroskoaren balio guztira 140.000 pta izan zen. Marka Badouin motorearen,

1 APRAIZ ZALLO J.A., "El Museo Naval de Donostia y la conservación del patrimonio flotante del ámbito pesquero. Marco conceptual-tipológico y embarcaciones recuperadas", Zainak. Cuadernos de Antropología-Etnografía 15, 1997, 283 orr.

JUAN MARÍA

15 Orrialdea

goardakalorearen, biberoen, instalazio elektrikoaren eta abarren montatzea, Félix

Pérez Ecenarro-k egin zuen, eta 400.000 pta-tan2 baloratu zen.

Bizkarra edo kubierta duen ontzi da, branka zuzenarekin, eta traineru moduko

txoparekin, eta errifadura nabarmenarekin, garai horretako alderdi horretako

ontzietan tipikoa zen bezala.3

Egitura, haritzezko zuaker zerratutakoa da, beraien artean 68cm inguruko tartea

dagoelarik. Zuaker zerratu pare bakoitzaren artean, egitura errefortzatu egiten da hiru

egositako akaziazko zuakerren bitartez.

Jatorrian bizkarra korritua zuen ondorengo elementuekin: zurezko tosta bat torlojo

bidez karelera lotua, eta honen barne dago brankako mastaren euskarrirako balio

duen torlojoz lotuko zurezko pieza bat ere; eskotilla bat bizkarrean, brankako lotegira

akzeditzeko; aluminiozko bibero bat, beita biziarentzat zubitik brankarantz; zurezko

tosta bat karelera torlojuz lotua, makinillaren euskarrirako balio duena; goardakalore-

aginduen zubi bat luzeraren 2/3-etara ezarria; aluminiozko bibero bat beita

biziarentzat zubitik txoparantz; akzesu eskotilla bat txopako sotora; zurezko tosta bat

torlojoz lotua karelera, mastazulo zirkular batekin txopako mastarako. Bi saihetsetan,

Juan María ontziak badarama zurezko eskubanda bat, karelera finkatuta zurezko

zutikoen bitartez. Bi mastak zurezkoak ziren eta desmontagarriak.

Juan María ontzia egunoroko irteeretarako egin zen, horregatik ez darama izotz

sotorik.

Brankako lotegiak hiru kamaina zituen bere barnean, beraien artean leku minimo

bat geratzen zelarik barne horretan mugitzeko. Barneko altuera murritza dela-eta

(1,05m) lotegian mantendu daitekeen postura bakarra kukubilkoa da. Kamainak oso

dimentsio murritzekoak4 ziren. Tunidoen arrantza sasoian, irteerak astebeterainoko

iraupenekoak izatera hel zitezkeen.

Urteen poderioz, eta beita biziko arrantza abandonatu ondoren, beitarako biberoak

kendu egin ziren, altzairuzko xaflaz egindako gasoil tankeak jarri ziren haien ordez.

Gasoil tanke berriak instalatzerakoan kendu ziren saihets bakoitzean zeuden tanke

2 Kroskoaren eta instalazioen muntatzearen kostua, Pasaiako Itsas Erregistro-ko asentuko orritik lortu dugu 3 Juan María ontziaren arrantza ihardueraren deskripzioa eta bere historiako elementu batzuk, lortu ditugu Juan Antonio Apraiz Zallo-ren artikulu honetatik: "Las embarcaciones del Untzi Museoa-Museo Naval: estudio del patrimonio flotante recuperado", Itsas Memoria. Revista de Estudios Marítimos del País Vasco, 2,Untzi Museoa-Museo Naval, Donstia-San Sebastián, 1998, 487-505 orr. 4 Juan María ontziaren zaharberritze lanak hasterakoan, ez zen besterik geratzen, kamainek bere egituran utzitako markak baizik. Marka hauek, 1969 urtetik 1991ra Juan María ontziaren armadore Pedro Iridoy-en testigantzarekin batera, balio izan zuten oinarri gisa kamainak errekonstruitzeko. Txopako kamainak, motorearen konpartimentuko manparoaren kontra kokatua, barne zabalera 0,43m-koa du, eta luzera 2,1m-koa. Beste bi kamainak estuagoak dira, eta 1,65m-ko luzerakoak.

JUAN MARÍA

16 Orrialdea

originalak, eta honek, espazio pixka bat gehiago edukitzea permititu zuen motorearen

inguruan. Kubiertako oholen parte bat ordezkatu zen txopan, txopako biberoak

utzitako hutsunea estaltzeko. Brankako biberoak utzitako hutsunea, kubiertara

tirafondoz lotu zen tapa kontratxapatu batez estali zen.

Juan María ontziaren diseinua 1960 hamarkadaren hasierako5 zirkunstantzia

partikularren emaitza da. Garai hartan eta atuna kostatik hurbil ugari zenez, eta

prezioa faborablea zuenez, ontzi kopuru inportante bat egin zen, nagusiki

Hondarribian, eta horietan beita bizirako biberoei prioritatea ematen zitzaien,

harrapaketen biltzerako izotz-bodegak baztertuz6.

Lehen urtetan zehar, Juan María ontzia tunidoen arrantzara dedikatu zen udan, eta

legatza eta bisigua neguan. Ondoren, tunidoen arrantza utzi eta gero 70 hamarkadako

bukaeran, legatzaren arrantzara dedikatu zen, egunerako irteeretan. Bere

ihardueraren bukaeran, Juan María ontziak legatzaren arrantza algen bilketarekin

(aloketan) konpaginatu zuen.

3 Juan María ontziaren deskripzioa zaharberritzearen aurreko

konfigurazioan

Juan María ontzia zurezko arrantzontzia da, litoraleko arrantza dedikatua, 11,65m

luzerakoa, 1965ean egin zuen Hondarribiako Juan Iridoy Michelena-k, línea

klasikotakoa branka zuzenarekin, eta txopa traineru motakoa, eta makurdura

nabarmena, ekialdeko euskal kostaldeko alderdiko konstrukzioek karakteristikoa

dutena.

Kubierta edo bizkarra korritua du, eta ondorengo ekipamentua brankatik txopara:

Amarratzeko zutoina brankan; tosta bat karel gainean, mastarako mastazulo

batekin brankako bere aldean; zurezko mastazoko bat kubierta gainean mastarako;

brankako sotora sartzeko eskotilla bat, non arrastoak bait dauden hiru kamaina kokatu

izana; torlojoz lotutako tapa bat kubiertan, han egon bait zen antzinako biberoa, eta

haren azpian dago egundoko gasoil tankea; apareilu biratzailea edo makinilla; tosta

bat karelaren gainean, makinillaren euskarri gisa; aginduen zubia-goardakalorea

finkaketa batekin ababorreko bere bandan, masta-bibieta baterako alga bilketa

lanetarako; akzesu eskotilla bat txopako sotorako; tosta bat karel gainean; tosta bat

karel gainean mastazulo zirkular batekin txopako mastarako; kubierta gainean, lema

5APRAIZ ZALLO J. A.: "Las embarcaciones del Untzi Museoa-Museo Naval: estudio del patrimonio flotante recuperado", Itsas Memoria. Revista de Estudios Marítimos del País Vasco, 2, Untzi Museoa-Museo Naval, Donstia-San Sebastián, 1998, 498 orr. 6 APRAIZ ZALLO J. A.: Op.cit, 498 orr.

JUAN MARÍA

17 Orrialdea

ardatzaren muturra, mekanizatu batekin larrialdirako lemakanarako; kubierta gainean

burdineria bat, bela estabilizatzailearen mastaren oinerako, eta zurezko pieza bat karel

gainean bela horren ezpeleta eusteko.

Ontziaren zona zentral guztian, banda bakoitzean zurezko eskubanda bat du, eta

horren zutikoak amulara finkatzen dira torlojo galbanizatu pasanteen bitartez.

Instalatua du, Badouin DK-2-M-, 36,76 kW (50 HP) diesel motorea, aire

konprimituzko bi tankeen bitartez arrankatzen dena, bana motorearen banda

bakoitzean. Konbustible tankeak motorearen brankara eta txopara kokatzen dira.

Zubi-goardakaloreak bi nibel ditu. Brankako nibelak gutxi gora behera 0,8m-ko

altuera du, eta bi akzesu ditu motorera, bana bandako. Txopako nibelak aginduen

zubia du barne, eta bertara sartzen da, zubiko txopako itxieran instalatu den ate

irristatzaile baten bidez. Zubiko zorua 0,3m inguru dago altzata kubiertatik brankarako

bisioa erraztearren. Bisioa 5 guillotina-leihoren bidez egiten da, hiru zubiaren parte

frontalean kokatuak, eta bana banda bakoitzean. Idibegi bat ere badu ababorreko

bandaren aldean. Estriborreko bandan zeraman idibegia kondenatu egin zen zunda

instalatzerakoan. Zubiaren zorua ohol soltez egina dago, erraz desmontagarriak izan

daitezen, eta horrela motorera akzeditu. Zubiaren txopako partean, bere kanpoaldeko

partetik, “armairu” txiki bat zeraman eta bertan gas sukaldea zegoen. Fotografia 2-n,

atzematen da “armairu” horrek utzitako marka, ate irristatzailearen estriborrera.

JUAN MARÍA

18 Orrialdea

Fotografia 2

Zubiaren barnean zeuden: konpasa, lema gurpila, eguneko gasoil tankea, zerbitzu

bateria, panel elektrikoa, irratia eta zunda. Zubiaren gainean masta txiki bat zeraman,

nabigazio argientzat.

Juan María ontziaren zaharberritze momentuan kenduak zituen: konpasa, lema

gurpila, bateriak, zunda, irratia, eta nabigazio argien masta.

JUAN MARÍA

19 Orrialdea

4. Juan María ontziaren zaharberritzea

Kapitulu honetan deskribatuko dugu Juan María ontziaren zaharberritze prozesua.

Prozesu hau modu askoz ere grafikoan deskribatzen da lan honekin batera doan CDan.

4.1 Aurreko egoera

Kroskoaren egoera:

Juan María ontziak kanpoaldeko itxura nahiko defizientea azaltzen zuen zaharberritze

lanari ekin aurretik. Zikinkeria kantitate handia zuen bilduta denbora luzean

egonagatik, eta pintura guztia altzata zegoen. Uretatik kanpo pasatako urteak, eragin

zuten Juan Maríaren zura guztiz lehortu zedin, forruaren eta kubiertaren oholen arteko

juntura guztiak guztiz irekiak egon zitezen. Honen ondorioz ontziak zurruntasun

handia galdu zuen.

Zuraren lehortzeak zirrikitu inportanteak eragin zituen gilan eta korastan.

Fotografía 3

1995 urtean Juan María bildu zenetik, bere zaharberritzerarte 2009an, Juan María

diseinu desegokiko ohe metaliko batean bermatua egon zen7. Honek deformazio

7 Bermea altzairuzko ohe baten gainean burutu zen, 80 mm-ko UPN bidez egina. Ohe honek, Juan María-renpisua jasateko erabat insufizientea, deformazioak jasan zituen denboran zehar, eta honek eragin zituen karga lokalizatu inportanteak Juan María-ren kroskoaren gainean. Karga hauek, denbora luze baten zehar aplikatuak, kroskoa modu permanentean deformatu dute. Ontziak horrenbeste urtetan egoki eusteko

JUAN MARÍA

20 Orrialdea

permanenteak eragin zituen kroskoan (fotografiak 4 eta 5), zeinek eragin zioten ez

soilik forruari, baizik eta zuakerrei ere, eta horien artean hiru errefortzatu behar izan

ziren.

Fotografia 4

Fotografia 5

Ababorreko aldean antzeko deformazio bat azaltzen zuen.

Berme desegokiaren ondorioz, ababorrean bi zuaker hausteaz gain, palmejarea

askatu egin zen zuakerretatik ontziaren erdialde guztian.

beharraren prebisio faltak permititu du ez zitezen tamaina handiagoko profilak erabili oheak egiteko, edo ontziaren pisua gilak eutsi zezan, eta ez kroskotik ohe metalikoen bitartez.

JUAN MARÍA

21 Orrialdea

Baziren kroskoaren forruko zonak ustelkeriak eraginda zeudenaren seinaleak, hau

zenbaterainokoa zen determinatzen zaila zela, kroskoa estaltzen zuen pintura geruza

lodia zela-eta. Pintura kendu ondoren, erabaki zen ondorengo oholak ordezkatzea

ustelkeria zela-eta: ohol bat ababorreko amulan, bi ohol estriborreko amulan, hiru

ohol ababorreko aletan, eta bi ohol estriborreko aletan.

Txopako oholetako bat kentzean bere ordezkapenerako, ikusi genuen brageraren

atzean dagoen zona guztia onddo batek jota zegoela.

Fotografia 6 : fotografian atzematen da onddoak jotako zura,

bere kolore zuriskak bereizten duela.

Zur hau guztia tratatu zen hiru esku likido fungizidarekin, Bondex markakoa.

Onddoen afekzio honen jatorriaren zergatia izango litzateke, zuakerren arteko betelan

piezak ezarri zirenean ez zirela pintatu, eta horregatik edozein ur filtraziok, kubierta

eta amuladaren artean, eragin zuen hezetasun gradu altu baten agertzea, onddoen

agerpena erraztu zuena. Suposatu zen brageraren gainontzekoa antzeko kondiziotan

egongo zela, eta horregatik tratamentu beraren hiru esku zipriztindu ziren, goitik,

likidoa juntura irekien artean aplikatuz, eta behetik, brageraren atzean zipriztinduz.

Zubiaren egoera:

Zubiaren egoera oso defizientea zen. Zubiaren beheko partearen eta goikoaren

lotura hautsia zegoen, zementuzko txaplata handi baten bidez egindako erreparazio

batekin egina. Gainera, kontratxapatua ustela zegoen. Kontserbazio egoera txar hau

dela-eta, juntura hau ez zen estankoa, eta ur sartzea saihesteko ezartzen ziren gomen

bitartez eutsitako toldo batzuk.

JUAN MARÍA

22 Orrialdea

Fotografia 7 Fotografia 8

Fotografia 7 eta 8-en atzematen da problema, eta eman zen soluzioa toldo batzuen

bidez.

Guillotina leihoak guztiz gogortuak zeuden, eta ez ziren praktikagarriak.

Barnean, lema gurpilaren mekanismoaren azpian dagoen habea hautsia zegoen, eta

horregatik berak eusten duen apala erorita zegoen. Leihoak bere posizio baxuan

babesten zituen tablex panela puskaturik zegoen.

Nabigazio instrumentu guztiak falta ziren, eta kableak zintzilik zeuden deskonektatu

edo moztuak izan ziren lekuan.

Fotografia 9

Bizkarraren egoera:

Ontziaren gainontzekoa bezala, bizkarraren zura guztiz lehortua zen, hori bai,

junturen irekidura txikiagoa zen.

Juan María-ak ez du trankanilik, eta horregatik zuakerren arteko hutsuneak

kubiertako planoan, zurezko piezen bidez daude beteak. Hauek, bizkarraren puntu

JUAN MARÍA

23 Orrialdea

batzutan ustelak edo askatuak zeuden. Txopako zonan pieza hauek ia desagertuak

ziren ustelkeria zela-eta.

Instalazioen egoera:

Juan María-ren instalazioak egoera nahiko defizientean zeuden. Ekipo elektroniko

guztiak kenduak zeuden, kable moztuak zintzilik utziz, beren erabilera zein izan zen

adierazpenik gabe. Kableak modu desordenatuan zintzilik zeuden zubian eta barnean.

Motoreak kanpoaldeko itxura herdoildua eta zikina azaltzen zuen.

Motorearen abiatzerako aire konprimituzko tanketako batek bere presioa

mantentzen zuen. Manometroak 29 bar adierazten zituen, eta bere oxidazio egoerari

erantsiz, potentzialki peligrosoa zen egoera sortzen zuen8.

4.2 Egindako lanak

Juan María-ren zaharberritze lanak hiru lan motetan bana daitezke:

�� Garbiketa eta pintura lanak

�� Arotz lanak

�� Burdineria lanak

4.2.1 Garbiketa eta pintura lanak

Pintura kentzeko lanari ekin aurretik, urtetan zehar bilduta egon ondoren metatuta

zuen zikinkeria garbitu zen. Lan hau minuziositate handiz egin zen.

Pinturen dekapatu prozesuan kontu berezia eduki zen, neketsuagoa bazen ere,

teknika destruktiboak ez erabiltzen, teknika manualago eta arduratsuagoen alde.

Garbiketa eta pintura lanak ondorengo moduan laburtu daitezke:

�� Urgaineko aldeko eta zubiko pintura aire beroko pistolaz kendu zen, kontu

berezia jarriz aterako balira beste koloreko pinturak, interesa zuten beste

marka batzuk e.a.

8 Zirkunstantzia honek, zaharberritutako beste ontziko, hau da, GERMANCHOko tanketan zegoen gasoilarekin batera, erakusten du ontzien zaharberritzearen eremuan, aurretik dagoen esperientzia gutxia Gipuzkoan, ez bait dago protokolo minimo estableziturik asegura dezan ontziak biltzen direla, garbitu ondoren eta material kontaminatzaile edo peligroso, eta abarrez hustu ondoren.

Depositoa guztiz hustu ondoren, manometroak 9 bar adierazten segitzen zuen.

JUAN MARÍA

24 Orrialdea

Fotografía 10

�� Ur azpiko aldeko patentea, errazagoa askatzen, arraspa metalikoaren eta

lixadore roto-orbitalaren bitartez kendu zen.

�� Bizkarreko eta honen gainean dauden elementuetako pintura aire beroko

pistolaz eta arraspa metalikoz kendu zen.

�� Ontziaren barneko parteak, egoera hobean zegoen pintura zuten, eta eskuilaz

eta arraspa metalikoz prestatu ziren, pintatzeari ekin aurretik.

�� Pintura kentzean atzeman zitekeen Juan María-k lerro zuri bat izan zuela

flotazio lerroaren gainean. Juan María ontziolatik lerro zuri honekin atera zen.

Hau flotazio lerro errealetik hurbilegi pintatu zen9. Motibo honetatik itsas

belarra errazegi hazten zen ur gaineko aldean. Hau dela-eta, eta ontzia

pintatzen zen bakoitzean lerro hau pintatzeak ekartzen zuen lanagatik,

armadoreek erabaki zuten, oso azkar Juan María-ren historian, patentea

pintatzea lerro horren gainean, ur azpiko aldea patentez pintatzen zen altuera

altxatuz, egun duen posizioraino.

Juan María-ren zaharberritzean lerro zuri originala pintatu dugu, markatu bazen

ere kroskoan, urte guzti hauetan zehar patentea pintatu den altuerainoko

lerroa.

9 Juan Maria-ren patrio eta jabe (1969-119) izandako Pedro Iridoy-ek emandako informazioa.

JUAN MARÍA

25 Orrialdea

�� Pintatze lanen aurretik, urazpiko aldea, urgaineko aldea, eta bizkarra

zurarentzako inprimazioz inprimatu zen.

�� Urazpiko aldean, urgaineko aldean, eta bizkarrean jarritako zurezko pieza

berriak, berunezko minioz inprimatu genituen10.

Zubian jarri ziren zurezko pieza berriak, zurerako inprimazio arrosaz inprimatu

ziren.

�� Kotoizko metxaz istinkatu ziren krosko eta kubierta osoak, gainetik,

tradizionalki erabili den linazazko masilla erabiliz.

�� Istinkatze lanetarako ez dugu masilla modernorik erabili, Sikaflex edo

antzekorik, hauek, gerora, Juan María-ren gain lanak egitea zaila egingo

luketelako, ia ezinezkoa bait da material hauekin itsatsitako bi pieza askatzea,

piezak hautsi gabe11.

�� Juan Maria, sei margo desberdinetan pintaturik zegoen. Urgaineko aldea, eta

zubiaren kanpoaldea, Hempel markako Verde Hierba, berde kolorez margotu

ziren. Zubiaren barnealdea, Hempel markako Azul Luminoso urdin kolorekoa

da. Beste koloreak ez zetozen bat kolore estandarrekin, beraz, kolore

originalen berdinak izateko formulaturiko koloreak erabili ziren.

�� Ontziaren barrualde osoa, gris kolorez margotu zen, kolore originalaren berdina

izateko formulatutako pinturaz.

�� Ontziaren urazpiko aldea pintatzeko orduan, patente toxikoa erabili beharrean,

Hempel patentearen kolorea duen pintura mate bat erabiltzea erabaki zen.

Honela, efektu toxikoak kentzeaz gain, pinturaren iraunkortasuna bermatzen

zen.

�� Metalezko piezak, herdoilaren pasibatzaileen bidez tratatu ziren (azido

fosforikoa), eta honen gainetik metaletarako inprimazioa eman zitzaien,

pintatze aurretik.

11 eta 12 fotografietan ikus daiteke, Juan Maria-k pintaketa lanen ondoren zuen

itxura, Gipuzkoako Foru Aldundiaren Pasai San Pedroko Ondartxoko ontziolara eraman

ondoren.

10 Berunezko minioaren erabilera, kroskoak jota zuen onttoaen aurka babes gehiago ematearren izan zen.11 Zaharberritze lehiaketaren base teknikoetan esaten zenez, ontziak Sikaflex edo antzeko produktuz istinkatuko zirela esaten zen. OLABEtik, zaharberritze proiektuarekin errespetagarria izango zen teknika hau proposatu genuen.

JUAN MARÍA

26 Orrialdea

Fotografia 11

Fotografia 12

JUAN MARÍA

27 Orrialdea

4.2.2 Arotz lanak

Juan Maria-ren zaharberritze prozesuan egindako arotz lanak hiru zona desberdin

hauetan banatu ditzakegu:

�� Kroskoa eta barrua

�� Bizkarra

�� Kontrol zubia

Kroskoa eta barrua: Lehen esan den bezala, Juan Maria-ren egoera zehatza

baloratzea ez zen erraza zaharberritze lanen aurreko kokapenean, batez beste,

kroskoak zuen pintura geruza lodiaren ondorioz.

Pintura kendu ondoren, kroskoko zortzi oholen egoera benetan txarra ikusi zen, eta

beste hainbat oholen ertzen egoera eskasa ere nabarmendu zen. Jatorrizko oholtza

zur tropikal batetaz eginik zegoen, ziur aski Samanguila. Kasu bakoitza aztertu

ondoren, egoera txarreko oholak aldatzea erabili zen, horretarako Sapeli-a erabiliz.

Aldatutako oholak hauek dira: ababorreko amulako ohol bat, bi ohol estriborreko

amulan, ababorreko aletako hiru ohol eta bi ohol estriborreko aletan.

Fotografia 13

JUAN MARÍA

28 Orrialdea

Fotografia 14

Jatorrizko oholak egiturara josteko, galbanizatutako altzairuzko iltzeak eta kuprezko

errematxeak erabili ziren. Itxuraz, urazpiko aldean kuprezko errematxeak erabili ziren,

eta urgaineko alderako iltze eta errematxeen konbinaketa bat erabili zen. Zuekerren

egoera zela eta iltzeek ez zuten ongi eusten eta ondorioz ez zen gomendagarria iltzeak

erabiltzea. Kasu horietan herdoilgaitzeko altzairuzko torlojoak erabili ziren.

Urteetan gaizki bermatuta egoteagatik ohe metalikoaren diseinu eskasarengatik,

kroskoaren egiturak kalteak jasan zituen.

Berme txar honengatik hautsitako hiru zuaker indartu ziren, bere alboan beste

zurezko pieza bat jarriaz. Kasu hauetan, pieza berria zuakerrera eta kroskora josi

ziren.

Palmejarea, zuakerretatik askatu egin zen, ababorreko erdiko alde osoan.

Jatorrizko zuakerretara eta indartze pieza berrietara josi zen. Ez zen posible

palmejarea bere jatorrizko posiziora eramatea, eta honek behartu zuen, zuakerren eta

palmejarearen artean, betetze falka batzuk jartzera.

Txopaldean, kroskoa eta bizkarra aurkitzen diren lekuan, zerratutako zuaker

guztiak ustelkeriak jota zeuden. Kasu batzuetan, brageraren atzean gelditzen den

zuaker zatiko zur guztia desagertu zelarik. Kroskoaren oholen aldatze lani esker,

inguru honetarako akzesua ona zen, eta hiru zuaker indartu ziren, hauen alboan beste

zur pieza bat josiaz. Pieza berri hauek kroskoko ohol berriak josteko erabili ziren.

Txopako estriborreko adarpikoa eusten duen zuaker baten burua falta zen.

Hasieran jasotako instrukzioa zera zen, zuakerra aldatzea. Honek bizkarraren zati bat

JUAN MARÍA

29 Orrialdea

desmontatzera behartuko luke. Gainera, egindako zuaker berria, originalaren kalitate

desberdineko zur batez eginda egongo litzake. Arrazoi hauengatik, konponketa

estetiko bat egitea erabaki zen, inguru honetako egitura ahalik eta originalena

mantentzeko asmoz. Konponketarako, pieza berri bat itsatsi zen zuaker originalera,

Sikaflex-a erabiliz. (fotografia 15).

Fotografia 15

Antzeko zerbait egin zen brankako zuaker batekin, honen konponketarako zuraren

zaharberritzerako erretxinezko masilla bat erabiliz.

Bizkarra: Bizkarraren egoera nahiko egokia zen, zuakerren arteko betetze-piezak

kenduta.

Zuakerren betetze-piezak aldatu behar izan ziren, ontziaren erdialdean eta branka

aldean. Hauetan ez zen bizkarreko oholik aldatu beharrik izan.

Txopa aldean, zaharberritze lanak inportanteagoak izan ziren, zerratutako

zuakerren arteko betetze-piezak desagertuta edo zeharo ustelduta bait zeuden. Denak

aldatu behar izan zen. Bestalde, bizkarreko zortzi oholen buruak usteldurik zeuden,

eta honen ondorioz ohol hauek aldatu egin ziren.

JUAN MARÍA

30 Orrialdea

Fotografia 16

Fotografia 17

Bizkarraren eta kroskoaren oholtza desmontatzean, zuakerren arteko betetze-

piezen aldatzea nahiko erraza izan zen.

Guardakalorearen eskotillaren txopako habeak, bi pitzadura longitudinal paralelo

zituen. Hauek konpontzeko kolaz bete eta sargentaz itxi ziren. Indar gehiago emateko,

14mmtako diametrozko bi zurezko ziri sartu eta kolatu ziren.

JUAN MARÍA

31 Orrialdea

Zubia: Zubiaren egoera orokorra oso txarra zen, hau, jatorrizko diseinu eskaseko

kontratxapatuzko egitura bat bait zen. Diseinu eskas honek bere funtzionaltasuna eta

iraunkortasuna mugatu dituelarik.

Zubiaren brankako erdian -altuera gutxieneko aldean- izkinatako junturak,

bastidorerik edo barne egiturarik gabe eginik zeuden, irekita eta aske zeudelarik.

Honen ondorioz, neurri desberdinetan, ustelkeriak jota aurkitzen ziren. Perimetro

osoan, kontratxapatuaren ertza deseginda zegoen, konsistentzi gutxikin. Ertzak

indartzeko, oso disolbatutako poliester erretxina esku bi eman zitzaizkion.

Kontratxapatuak erretxina zurgatu ondoren honek erresistentzi mekaniko nahikoa

lortu zuen hiltzeak sartu ahal izateko. Junturen barnekaldean, zurezko piezak jarri

ziren fijazio tirafondoak sartu ahal izateko (fotografia 19).

Ababorreko bandan, zubiaren azpiko aldea zeharo usteldurik zegoen, eta bi pieza

aldatu ziren. (fotografiak: 18 eta 19)

Fotografia 18

JUAN MARÍA

32 Orrialdea

Fotografia 19

Zubiaren zona berean, zubiaren alde altuaren aurrealdea eta alde baxuaren arteko

juntura zeharo irekita zegoen. Iraganean, hau konpontzeko porlanezko betetze handi

bat erabili zen. Soluzio hau ez zen nahikoa (fotografiak 7 eta 8), eta toldo baten

beharra zuen honi estankitatea emateko. Porlana kendu genuen, eta juntura

konpondu zen, azpian azaldu zen moldura berrituz.

Zubiaren barrenean, zaharberritu beharrezko hainbat gauza aurkitu genituen:

�� Lemagurpilaren oinarrizko apala hautsita zegoen, hau eusten duen habea

hautsita bait zegoen. Habea eta apalaren zati bat aldatu zen.

�� Iraganean, leihoak bere posizio baxuan estaltzen zituen Tablex-eko pieza

bat zegoen, zubiaren behealde guztia estaltzen zuena barrutik. Konpasaren

apala zubiaren egiturara josteko, honen oinarri diren ukondoak Tablexaren

gainean bermatzen ziren. Apala kendu zen, eta Tablexa berriro jarri ondoren

berriro bere lekuan kokatu zen.

�� Gullotina moduko leihoak trabatuta zeuden, eta hauen zurezko gida-piezak

aske zeuden. Leihoen uztaiak, eta zurezko gida-piezak konpondu ziren,

barruko barnizatutako uztaiak ere konpondu zirelarik. Uztai hauek eusteko,

jatorrizko tirafondoen antzeko latoizko tirafondoak erabili ziren.

Juntura

indartzeko barne-

piezak.

JUAN MARÍA

33 Orrialdea

Fotografia 20

Fotografia 21

4.2.3 Burdineri lanak

Juan Maria-k, bere karelaren inguru osoan, burdinezko erdibiribil bat zeraman. Hau,

herdoila zela-eta, lau puntutan hautsita zegoen. Kasu hauetan, aske edo hautsita

zeuden zatiak soldadura elektrikoz konpondu ziren. Txopa aldean, ababorreko

karelean, herdoilak desegindako erdibiribilaren zati bat falta zenez, altzairuzko janta

zati bat erabili zen hau konpontzeko.(fotografia 22)

JUAN MARÍA

34 Orrialdea

Fotografia 22

4.3 Zaharberritzearen ondorengo egoera

Juan Maria-ren zaharberritze lanen ondorengo egoerak erakusten du, honek bere

bizitza operatiboaren gehiengoan izan zuen konfigurazioa; erakusten bait du, beita

biziarekin tunidoen arrantza utzi zuenetik izandako konfigurazioa.

Juan Maria zaharberritu ondorengo deskribapena bat dator, 3 Juan María ontziaren

deskripzioa zaharberritzearen aurreko konfigurazioan izeneko atalean ematen

denarekin, zaharberritze lanek ez bait dute hor ematen den elementuen deskribapena

aldatu, aurreko sotoan hiru kamaina jartzearen salbuespenarekin. Kamainen

diseinurako, kamaina zaharrek pinturan utzitako markez gain, Juan Maria-ren patroi

izandako (1963-1991) Pedro Iridoyen informazioetan oinarritu ginen.

Pintaketarako, lanen aurreko pintura eskema berdina jarraitu zen, aldaketa txiki

batekin: leiho gaineko izena, fondo berde gainean margotu zen, jatorrian zen modura.

JUAN MARÍA

35 Orrialdea

5. Azterketa teknikoa

5.1 Datuen hartzea eta planoen errepresentazioa

Apartatu honen barne dauden planoak, ez dira Juan Maria-ren ilustrazio grafiko huts

gisa kontsideratu behar, baizik eta egin ahal izan dugun ontziaren errepresentaziorik

fidelena.

Juan María xedeaz errepresentatu ahal izateko, proiektu honek eskatzen duen

prezisio eta rigurositatez, forma plano bat marrazten hasi zen eta honek oinarri gisa

balio izan zuen ondorengo planoetarako.

A ANEXOA-n adierazten da modu detailatuz forma planoaren garapenerako erabili

den prozedura.

5.1.1 Formen planoa

Formen planoa da ontziaren karena errepresentatzen duen planoa, eta horrek

balioko du oinarri gisa azterketa hidrostatiko guztietarako, eta gainontzeko planoen

lantzeko. Hainbat metodo dago existitzen den ontzi baten formak ateratzeko, baina

Juan Maria-ren tamaina murritza dela-eta, metodorik detailatuena erabili zen, hau da,

neurtu nahi den sekzioa bakoitzaren txantiloi fisiko bat lantzea.

Formen planoa modu landu batean marraztu zen, eskuz, karenetarako diseinurako

programa erabili ordez, azken hauek ez bait dira oso erosoak erabiltzeko existitzen

den forma bat exaktuki imitatzeko, eta joera bait dute halako forma batzuetara

“behartzera”. Eskuz egindako marrazketak permititzen dio delineatzaileari existitzen

den edozein forma modu libreagoa batean errepresentatzen.

A ANEXOA-n deskribatu den metodoari jarraituz, sekzio transbersalen egiazko

eskalako planotik trazatu karta bat lortu zen, eta honek oinarri gisa balio izan zuen

Formen Planoa eskalan marrazteko. Formen planoa marrazterakoan Juan Maria-k

deformatuta azaltzen zituen bi zona leundu ziren (txopaldean); bertan apoiatzen ziren

urtetan zehar ontzia jasan zuen ohe metalikoaren hankak.

Formen planoa eskuz landu ondoren, lehenik arkatzez eta gero tintaz, eskaneatu

egin ziren bere azken ediziorako, edizio grafikoko programa batean, eta bertan

testuak intsertatu ziren, planoa konposatu e.a.

JUAN MARÍA

36 Orrialdea

5.1.2 Egitura planoa

Formen plano definitiboa erabili zen bere gainean kroskoaren elementu bakoitzaren

posizioa markatzeko. Horretarako ezarri zen lehenik zuaker bakoitzaren posizioa

origen komun batetatik (Brankako pieza karelean kasu honetan). Ondoren ezarri ziren

gainontzeko elementuak origen komun honekiko, baina konprobatuz zuakerrekiko

posizio erlatiboak errespetatzen zirela. Neurri hauetako edozein desadostasun, lan

fase honetan zuzendu ziren.

Barnealdeko egitura neurtu da zuakerrak erreferentzia gisa erabiliz.

Juan María-ren egitura erreala definitu ahal izateko akzesu inposiblea zuten bi zona

zeuden: bularraren oina eta korasta- gila lotura.

Bi zona hauek porlanez beterik daude barnealdetik, eta horregatik ezin izan ziren

begiratu loturaren detaileak barnealdetik. Horregatik, lotura hau puntuz marraztu zen

egitura planoan, soluzio estruktural posible bat adieraziz.

Krokisak bukatu ondoren, egitura planoa marraztu zen, edonola ere konprobatuz

jadanik bukatu zen formen planoarekin zuen kointzidentzia

Egitura planoa lantzerakoan errepresentatu ziren, sekzio longitudinal bat kruxia

planotik (zubia barne), eta bista bat plantan, azken honetan errepresentatzen zirela,

estriborrean kroskoaren egitura, eta ababorrean kubiertaren egitura. Bi bista hauez

gain, zuaker nagusitik sekzio transbertsal bat errepresentatzen da.

Egitura planoa eskuz landu ondoren, lehenik arkatzez eta gero tintaz, eskaneatu



5.1.3 Antolamendu Jeneraleko planoa

Plano honek Juan Maria-ren itxura erreala errepresentatzen du bere kanpoaldeko

bistan. Juan Maria osatzen duten elementu guztiak errepresentatu dira krokis eta

neurri errealen arabera.

Antolamendu Jeneraleko planoa eskuz landu ondoren, lehenik arkatzez eta gero

tintaz, eskaneatu egin ziren bere azken ediziorako, edizio grafikoko programa batean,

eta bertan testuak intsertatu ziren, planoa konposatu e.a.

5.1.4 Instalazioen planoa

Plano honek erakusten du, zaharberritze unean Juan Maria-k zituen instalazioen

egoera. Plano honetan ez da instalazio elektrikoa marraztu, hau, Foru Aldundiak Juan

JUAN MARÍA

37 Orrialdea

Maria gorde baino lehen desmontatua izan bait zen, kable mordoa zintzilik utziz,

beraien erabileraz inongo adierazpenik utzi gabe.

Plano honetan hurrengo instalazioak marraztu dira era eskematikoan:

�� Motorra eta helizearen ardatza

�� Makinillaren instalazioa

�� Gasoil tankeak

�� Motorraren abiatzerako aire konprimitutazko instalazioa

�� Refrigerazio eta xukatze ponpak

�� Gobernurako instalazioa

JUAN MARÍA

38 Orrialdea

5.2 Espezifikazioa

5.2.1 Sistema konstruktiboa eta egituraren dimentsioak

Juan Maria egiteko, garairako eta ontzi motarako ohizkoa zen konstrukzio

transbersal sistema jarraitu zen.

Juan Maria-ren egitura transbersala, kroskoan zerratutako eta egositako

zuakerren konbinazio batek osatzen du, eta bizkarrean habeek osatzen dute.

Zerratutako zuakerrak haritzezkoak dira, beraien artean 0,68m inguruko distantzia

dagolarik. Ontziaren erdialdean, zerratutako zuakerren arteko tartea, akaziazko hiru

egositako zuakerrez indartuta dago.

Zerratutako zuakerrak bikoitzak dira, ontziaren muturretan ezik. Hemen sinpleak

dira.

Egositako akaziazko zuakerrak, kareletik aurkako bandako palmejarearaino

luzatzen dira, honela, bi palmejareen artean, zuaker bakoitza bikoiztuta dago.

Habeak, era irregular batetan banatuta daude. Itxura emanaz, eskotillen habeak

jarri ondoren, utzitako hutsuneak betetzeko gainontzeko habeak jarri zirela.

Juan Maria-ren egitura longitudinala honako elementu hauetaz osatzen da: gila,

gilagaina, palmejareak, bragera eta barne-bragera. Hauetako elementu bakoitza,

pieza bakarrekoa da inongo junturarik gabe.

Bragera, habeen oinarri dena, barnekaldetik barne-bragera batez indartuta dago,

eta honek kanpoko zintoiarekin kointziditzen du, bai luzeran eta bai posizioan. Barne-

bragera eta zintoiaren arteko lotura torlojo pasanteez egiten da.

Gila, bularra eta korasta haritzezkoak dira. Karela haritzezkoa da.

Kroskoaren forrua edo oholtza, samanguilazkoa da, eta zaharberritze lanen

aurretik, kotoiz eta porlanez istinkaturik zegoen.

Bizkarraren forrua edo oholtza, pinuzkoa da, eta zaharberritze lanen aurretik kotoiz

eta linazazko masila tradizionalez istinkaturik zegoen.

Oholak, egositako zuakerretara josteko, kuprezko errematxeak erabili zituzten,

sekzio borobilezkoak, material bereko arandela lauak erabiliz. Hau batez ere urazpiko

aldean, urgaineko aldean batez beste galbanizatutako iltzeak erabili bait ziren,

zuakerra zeharkatzen zituztenak, gero barnealdean tolesturik.

Oholen buruak bularrera eta korastara josteko, galbanizatutako altzairuzko iltze

lerro bi erabili ziren ohol bakoitzeko.

JUAN MARÍA

39 Orrialdea

Zuakerren buruak karelera josteko, galbanizatutako altzairuzko iltze bana erabili

zen zuakerreko.

Bizkarraren oholtza habeetara josteko, bi galbanizatutako altzairuzko iltze erabili

ziren ohol bakoitzeko.

Juan Maria egitean erabili ziren iltze galbanizatu guztiak sekzio borobildunak dira.

Juan Maria-ren bizkarrak ez du trankanil-ik, beraz betelan pieza batzuk daude

zuakerren arteko hutsuneetan. Egositako zuakerren tartea betetzen duten pieza hauek

orientatuak daude halako forman, testako zura kanpoaldera esposatuta gelditzen dela.

Hauen kanpotik, eta zerratutako piezen tartea betetzeko, beste pieza batzuk daude,

eta hauen aurka datoz bizkarraren oholak.

Zubia kontratxapatuz forratutako pinuzko bastidore batek osatzen du. Honen

egitura nahiko arina da, emaitza nahiko ahula izanda, batez ere zenbait junturen

diseinu eskasaren ondorioz.

Elementu estruktural nagusien dimentsioak ondorengoak dira:

�� Bizkarraren egitura: (altuera x zabalera)

Oholak 3 x 7 cm

Habeak 8 x 6 cm

Guardakaloreren eskotilla habeak 12 x 8 cm

Barrotinak branka 6 x 5 cm

Barrotinak erdia 10 x 7 cm

Barrotinak popa 7 x 6 cm

Eskotillako barrotinak (branka) 6 x 5 cm

Eskotillako barrotinak (erdia) 8 x 6 cm

Eskotillako barrotinak (txopa) 6 x 6 cm

Bragera 18 x 3,5 cm

�� Kroskoaren egitura: (altura x zabalera)

Oholak (lodiera) 2 cm

Egositako zuakerrak 2,5 x 4,5 cm

Zerratutako zuakerrak 6 x 4 cm

JUAN MARÍA

40 Orrialdea

Palmejarea 11 x 3,5 cm

Gilagaina 10 x 12 cm

Gila 17 x 10 cm

Bularra (zabalera) 10 cm

Korasta (zabalera) 12 cm

Polinak 26 x 17cm

5.2.2 Instalazioak eta ekipoa

Juan Maria arrantzontzia, , bere tamaina eta arrantza, eta nabigazio mota dela-eta,

instalazio xinple eta konbentzionalak dituen ontzia da.

5.2.2.1 Motorearen eta helizearen ardatzaren instalazioa

Motorearen instalazioa guztiz konbentzionala da garaiko ontzi baterako, eta osatzen

da, diesel motor batez Badouin DK-2-M-, 36,76kW (50 HP), zuzenean polinen gainean

montatuta apoio zurrun batez bidez.

Helizea, 600mm-tako diametroko hiru paletakoa, eta paso finkokoa, 50mm-ko

altzairu herdoilkaitzezko ardatz baten gainean muntatua dago. Ardatza bi piezetakoa

da, eta hauek torlojodun brida metalikoen bitartez daude konektatuta.

Prentsaeztupa eta txopako kojinetea brontzekoak dira.

Motorraren abiatzea, aire konprimituz egiten zen. Airea bi depositoetatik lortzen

zen, motorraren banda bakoitzeko bana.

Bi gasoil tanke ditu motorraren zerbitzurako. Bata motorraren aurrealdean, 430

litrotakoa, bestea, motorraren atzealdean, 350 litrotakoa. Tanke bakoitzak betetze

tutu independenteak dituzte, eta komunikazio tutu batez konektaturik daude.

Komunikazio tutu honetatik, eguneko tankera doan tutu bat irtetzen da, motorraren

ponpan zehar. Tanke bakoitzaren irteera, ixte giltza batez egiten da.

Eguneko tanketik irtetzen dira, bai motorraren hornidurarako tutua, bai eguneko

tankearen gainezka-tutua, txopako tankera doana.

5.2.2.2 Gobernatzeko ekipoa

Juan Mariaren gobernua lema pala konpentsatu baten bitartez egiten da,

altzairuzko xaflaz egina. Pala brida metalikoen bitartez altzairu herdoikaitzeko ardatz

JUAN MARÍA

41 Orrialdea

batetara finkatua dago, eta hori bizkarretik atera egiten da, eta bere goiko muturrean

larrialdietarako lemakana finkatu ahal izateko mekanizatu bat darama.

Palaren akzionamendua, zubian dagoen lemagurpil baten bidez egiten da.

Lemagurpil honek, kate baten bidez, ardatz horizontal bat akzionatzen du, honek,

serboa eragiten duela. Serboak lemakana txiki baten bidez lema ardatzari

mugimendua transmititzen dio.

5.2.2.3 Makinilla

Motore propultsoreak potentzia irteera bat du brankarantz, enbrage baten bitartez

ardatz horizontal bat akzionatzen duena. Ardatz honek, motorearen potentzia

transmisio kaxa batetara transmititzen du, eta era berean honek 90ºtara dagoen

ardatz bertikal baten bitartez biratze makilillara brankan. Enbragearen konexioa eta

deskonexioa palanka sistema mekaniko sinple baten bitartez kontrolatzen da, zubitik

brankarantz dagoen tostatik kontrolatzen dena.

5.2.2.4 Instalazio elektrikoa

Juan Maria-ren instalazio elektrikoa sinplea da. Zubi gaineko nabigazio argi batzuk eta

bi iluminaziorako argi ditu. Zubi barruan koadro elektrikoa du. Juan Maria

zaharberritzeko unean, bere instrumental elektriko guztia falta zuen, eta hau

dismuntatu zenean, gerorako inolako arreta gabe egin zen, eta gelditzen ziren kableen

erabilpenetaz ez zegoen inolako informaziorik. Honengatik, ez zen posible izan Juan

Maria-ren instalazio elektrikoa berregite fidel bat egitea inolako garantiarik gabe.

5.2.2.5 Ponpaketa eta xukatze instalazioa

Saiaren ponpaketa eta xukatzerako Juan Maria-k enbolo ireki bertikaleko eskuzko

ponpa bat du zubiaren txopaldean. Gainera, motorearen ondoan, honek inertzia

bolantez eragindako xukatze ponpa mekaniko bat du. Ponpa hau, transmisio uhalez

eragiten da, eta motorra pizturik dagoen bitartean, ponpa ere lanean ari da. Urik gabe

lanean ibili ez dadin, motorearen ur gaziko zirkuitoko irteera tututik, diametro txikiko

tutu batez ura jasotzen du.

5.3 Karenaren azterketa

Ontzi diferenteen arteko azterketa konparatiboak, bere flotabilitate eta estabilitate

ezaugarriak ezagutzea eskatzen du. Karenaren azterketa teknikorik gabe ez da posible

ontzi baten ezaugarriak ezagutzea, bere kanpoko itxura eta bere dimentsio nagusiak

ez badira. Karenaren azterketaren emaitzak bi grafikotan errepresentatu ditugu: kurba

JUAN MARÍA

42 Orrialdea

hidrostatikoak eta kurba pantokarenak. Grafiko hauek bere estabilitateari eta

flotabilitateari buruzko informazio baliotsua ematen diote ontzi arkitekturaren

ezaguerak dituen estudiosoari.

Azterketa hau lantzeko, Juan Maria-ren geometria deskribatzen duen modelo

numerikoa sortu dugu, Aerohydro karenen analisirako programan prozesatua izan

dena.

5.3.1 Kurba hidrostatikoak

Kurba hidrostatikoek, karenaren formarekin eta bere ezaugarriekin erlazionatutako

balio multipleak azaltzen dituzte modu grafikoan. Balio hauek zingo diferentetan

errepresentatzen dira, trimatze finkoarekin eta grabitate zentro batekin, balizkoa eta

finkoa. Juan Mariaren kasuan gila horizontala suposatu da, eta grabitate zentro

bertikalaren posizioa base linean suposatu da.

Kurba hidrostatikoetatik ondorengo balioak lor ditzakegu zingo diferentetan:

�� Bolumena (�):

Ontziak desplazatzen duen ur bolumena metro kubikoetan.

�� Desplazamentua (�):

Ontziaren pisua tonatan.

�� Kg inmertsio cm-ko:

Ontzia 1 cm urperatzeko beharrezkoa den pisua adierazten du, zingo balio

diferenteei dagokiona.

�� 1 cm trimatzeko beharrezkoa den momentua:

Flotazio planoko grabitate zentrotik ontziari aplikatu behar zaion momentua da

(Tonak x metro), ontziaren asentamentuan 1 cm-ko aldaketa eragiteko.

Momentu hau izan daiteke ontzi gainean pisu bat gehitu edo kentzeagatik edo

jadanik existitzen den pisu baten mugimenduagatik.

�� Flotazio planoaren grabitate zentroa:

Ontzi gainean pisu bat sentidu longitudinalean mugitzerakoan, ontziak asentu

aldaketa bat egingo du, eta mugimendu hau flotazio planoan dagoen ardatz

transbersal baten inguruan izango da, hau da, flotazio planoaren grabitate

zentroaren inguruan.

JUAN MARÍA

43 Orrialdea

�� Inertzia transbertsala eta longitudinala:

Balio hauek flotazio planoaren geometriari buruz informatzen dute, eta

beharrezkoak dira ontziaren estabilitatearen kalkulurako. Inertzia transbertsala

kruxia planoari dagokio, eta inertzia longitudinala flotazio planoaren grabitate

zentroari.

�� KM transbertsala eta longitudinala:

Altuera metazentriko transbertsal eta longitudinala; karenaren geometriari

buruz informatzen duten balioak dira, eta beharrezkoak dira ontziaren

estabilitatearen kalkulurako.

�� KB:

Karenaren grabitate zentroaren altuera base lineatik; karenaren geometriari

buruz informatzen duen balio da, eta beharrezkoa da ontziaren estabilitatearen

kalkulurako.

JUAN MARÍA

44 Orrialdea

0.600.65

0.80

Zingoa (m) Calado (m)

0.70

0.75

KB (m)KB (m)

5.7

5.8

5.9

6.0

KB

(m

)K

B (

m)

0,30

0,40

0,50

I tra

nsve

rsal

(m

4)I t

rans

bers

ala

(m4)

Mom

. par

a tr

imar

1cm

(kg

x m

)1

cm tr

imat

zeko

mom

entu

a (k

g x

cm)

I lon

gitu

dina

l (m

4)I l

ongi

tudi

nala

(m

4)

kg por cm de inmersion

kg inmertsio cm-ko

KM longitudinal (m)

KM longitudinala (m)

Mom. para trimar 1cm (kg x m)

1 cm trimatzeko momentua (kg x cm)

I longitudinal (m4)

I longitudinala (m4)

volu

men

(m

3) b

olum

ena

(m3)

KM

long

itudi

nal (

m)

KM

long

itudi

nala

(m

)

desp

laza

mie

nto

(ton

elad

as)

des

plaz

amen

tua

(tona

)

I transversal (m

4)

I transbersala (m

4)

desp

lazam

iento

(ton

elada

s)

desp

lazam

entu

a (to

na)

KM

tran

sver

sal (

m)

KM

tran

sber

sala

(m

)

KM transversal (m)

KM transbersala (m)

2,0

1,15

2,5

11,5

12,0

12,5

13,0

kg p

or c

m d

e in

mer

sion

k

g in

mer

tsio

cm

-ko

160

170

180

190

Centroide del plano de flotación(m desde proa) Flotazio planoaren zentroidea (m brankatik)

Cen

troi

de d

el p

lano

de

flota

ción

(m d

esde

pro

a) F

lota

zio

plan

oare

n ze

ntro

idea

(m

bra

nkat

ik)

volu

men

(m3)

bol

umen

a (m

3)

6,0

7,0

8,0

9,0

5,5

6,0

6,5

7,0

7,5

7080

9010

011

012

0

10,0

11,0

Kurba hidrostatikoak

Irudi 1

JUAN MARÍA

45 Orrialdea

5.3.2 Kurba pantokarenak

Kurba pantokarenak, beso adrizatzaileak desplazamentu diferntetan lortzeko balio

dute, hiru angelu predeterminatuetan, eta kasu honetan horrela definitu ditugu: 10º,

15º eta 20º.

Pantokarenen kalkulua 0º-ko asentu konstante bat suposatuz egin da, eta grabitate

zentroaren posizioa base linean.

KN

(m

)

0.20

desplazamiento (toneladas) desplazamendua (tona)

97 8 10

15°

0.25

0.30

10°

0.35

0.4020°

0.45

Irudi 2

Kurba pantokarenak

JUAN MARÍA

46 Orrialdea

5.4 Planoak

5.4.1 Plano 1 ....................... Formen planoa

5.4.2 Plano 2 ....................... Antolamendu Jenerala

5.4.3 Plano 3....................... Egitura planoa

5.4.4 Plano 4....................... Instalazio Planoa

GERMANCHO

47 Orrialdea

GERMANCHO

Ezaugarri nagusiak

Ontzi mota: Arrantzontzia; kostako arrantzan aritua.

Folioa: 3ª SS-1-1722

Jatorriko portua: Hondarribia

Erregistroko dimentsioak: Luzera: 10,86 m

Zabalera: 2,05 m

Puntala: 1,08 m

T.R.B: 4,15

Egiazko dimentsioak: Luzera: 8,97 m

Zabalera (guztira kanpotik): 2,28 m

Puntala: 1,08 m

Desplazamendua (arin): 3600 kg.

Propultsioa: Diesel motorra, BARREIROS A-24-M, 33,09

Kw. (45 HP).

Egite urtea: 1950

Ontzigilea: J. Garin (Donostia-San Sebastián)

Materiala: Zura

GERMANCHO

48 Orrialdea

1. Kostako arrantzontziaren deskribapena

Ontzi baten diseinua ulertzeko, bere erabilera ulertzea beharrezkoa da.

Arrantzontzien sailkatzea ez da erraza, beraz, hau da Juan Antonio Apraiz Zallo1 itsas

etnografoak kostako arrantzontziaz emandako definizioa:

La pesca costera es la que se realiza en aguas costeras, generalmente desde

pequeñas embarcaciones de 4 a 12m, en salidas diarias y mediante todo tipo de

artes de pesca: artefactos, aparejos y redes. Capturan esencialmente especies

destinadas a consumo local como cefalópodos, marisco, salmonetes, pescadilla, etc.

Se la conoce también como “pesca de bote” en clara alusión al tipo de

embarcaciónes que la practicaban.

2. GERMANCHO-ren historia eta eboluzioa

GERMANCHO 1950 urtean Donostiako Javier Garinen ontziolan egin zen,

Hondarribiako Sebero Alcainentzat, eta 12 HPtako CLM motor bat jarri zioten Gabriel

Aizpuruaren tailerrean. Ontziaren balioa, Pasaiako erregistroko “hoja de asiento”-an

dionez, 25.000 pezetakoa izan zen.

Ikus daiteke, urteetan zehar, ontziak hainbat transformazio jasan dituela, bai

motorraren aldaketarengatik, sare-troilaren instalazioarengatik, eskubanden

aldatzearengatik, eta ziur asko guardakalorearen aldaketarengatik2.

1959 urtean, jabez aldatu zuen, Hondarribiako Felix Aristizalarena izatera pasa

zelarik. Garai horretan jatorrizko motorra aldatu zioten, eta Barreiros markako, A-24-

M modeloko, 4 denboratako, 4 zilindrodun, 45 zalditako motor berri bat jarri zioten.

Gainera aparailuetarako sare-troila bat jarri zioten, gaur egun duenaren posiziotik oso

gertu (125 mm inguru, estriborreruntz zegoen).

Ontzia ikuskatu ondoren, behin pintura zaharra kendu ondoren, ikusi ahal izan

dugu, bere historiaren zehar Germancho hiru zingo ezberdinekin erabili dela. Honen

azalpena hau da: izandako aldaketen ondoren ontziaren zingoa handitzen joan zela,

eta beraz karelaren altuera gutxiagotzen joan zela. Egoera honi konponbide bat

aurkitzeko, bere historiako une batetan, karelaren altuera handitu zen karel-gain bat

jarriz, honek 6tik 18rako loditasuna du, eta karel zaharrera torlojuz josita dago.

1980ko hamarkadaren hasierako argazkietan ikus daiteke karel-gain hori.

1 APRAIZ ZALLO J.A., "El Museo Naval de Donostia y la conservación del patrimonio flotante del ámbito pesquero. Marco conceptual-tipológico y embarcaciones recuperadas", Zainak. Cuadernos de Antropología-Etnografía 15, 1997, p. 283.2 Egungo guardacalorra aluminiozkoa da, eta ez dago egoera txarrean. Honek pentsa arazten digu, ez dela jatorrizkoa, eta ohizkoa zen bezala, jatorrizko guardacalorra altzairuzkoa izango litzakela.

GERMANCHO

49 Orrialdea

Azken garaiko eskubanda metalikoa ez da jatorrizkoa, eta karelera eusten duten

torlojoak ikusita, ikus daiteke jarri zenerako karel-gaina jarrita zegoela.

Jatorrizko eskubandaren materialaz ez dugu informaziorik, baina kroskora eltzeko

metodoa ikusita (kroskoaren albora torloju pasanteak erabiliz), ziur aski egurrezko

eskubanda bat zen. Hau kroskoaren albora jositako egurrezko zutoinez eginda egingo

zen, eta honen gainean garai hartan ohizkoa zen egurrezko eskubanda. Zutoinaren

torlojoentzako zuloak, gaur egungo metalezko ekubandaren zutoinen posizio

berdinean daude.

Hasieran legatzetan ibili zen, eskuzko aparailuen bitartez legatz eta bixigutara

ibiltzen zen neguko hilabetetan, udan kazan atunetara zebilela3. Eskifaia hiru

pertsonetakoa zen, patroi-jabea alde batetik eta bi marinel. Egunerako irteerak egiten

zituzten Hondarribia inguruko kaletara.

Legatzetarako amu bakarreko eskuzko apareiluak erabiltzen zituzten; atunetarako

hiru apareilu kazan (bat banda bakoitzeko eta bat txopatik), eta bost apareilu

hegaluzetarako (bi banda bakoitzeko eta bat txopatik)

19704 urtean, Getariako Felipe Andoneguiri saldu ondoren, Germancho-k portuz

aldatu zuen, eta arrantza modua ere, ordundik aurrera mailasarezko arrantzan jardun

zuelarik, bere jabea ontziko marinel bakarra izanik. Ababorreko bandan duen gida

arrabola garai horretakoa da ziur aski, sare-troilaz sarea jasotzeko beharrezkoa den

elementu bat baita.

1994 urtean, Germancho Getariako Jesús Campo Telleriak erosi zuen, arrantza

mota berdinarekin jarraituz, eta 1996 urtean ontziaren baja eskatzean arrantzontzi

berri bat egiteko asmoz, Donostiako Untzi Museoa-Museo Naval-ari donazioan eman

zion.

3 Germancho-ren zaharberritze lanen aurreko konfigurazioaren

deskribapena.

GERMANCHO forma klasiko eta U formako sekzioak dituen egurrezko arrantzontzi

bat da; hegaldura gutxiko branka zuzenarekin, abaniko eskasa, traineru moduko

txopa eta errifadura gutxikoa.

3 Germancho-ren arrantza aktibitatearen deskribapena, eta bere historiaren hainbat datu, Juan Antonio APRAIZ ZALLOren artikulutik lortu ditugu:, “Las embarcaciones del Untzi Museoa-Museo Naval: estudio del patrimonio flotante recuperado", Itsas Memoria. Revista de Estudios Marítimos del País Vasco, 2, UntziMuseoa-Museo Naval, Donstia-San Sebastián, 1998, pp. 487-505. 4 Jabetza aldaketeri buruzko datuak Pasaiako Itsas Erregistrotik datoz. (Registro Marítimo de Pasajes)

GERMANCHO

50 Orrialdea

Kubierta osoa du, ez du zubirik, eta eskifaiarentzako ez du inolako babeslekurik

eskaintzen.

Germancho-k ekipamendua minimoa du, eta brankatik txopara honako elementu

hauek osatzen dute:

Amarrerako kabiltzarra brankan; karelgaineko tosta bat; bodegarako eskotilla;

sare eta apareiluentzako troila; sare eta apareiluentzako gidarako arrabola bat,

ababorreko karelean; brankako bodegarako eskotilla bat; karelgaineko tosta bat;

altzairu herdoilgaitzeko masta bat, nabigazio argiak eusten dituena, eta aldi berean

sareak brankatik txopara mugitzeko orduan gida gisa egiten duena; aluminiozko

guardakalore bat, bi tapekin; altzairu herdoilgaitzeko masta bat, sareak brankatik

txopara mugitzeko orduan gida gisa egiten duena, eta aldi berean irratiaren

antenarentzako oinarri dena; karelgaineko tosta bat, lema palankaren eta

instrumentu panelaren oinarri dena; kubiertagaineko eskuzko xukatze ponpa,

estriborrezko bandan; txopako sotorako eskotilla; karelgaineko tosta bat;

karelgaineko tosta bat, lema ardatzaren eta lemakanaren euskarri dena, eta

txopako belarentzako burdineriazko mastazuloa duena; kubierta gaineko burdineria

txopako belaren masta baserako eta karelgaineko egurrezko pieza bat, belaren

ezpeleta finkatzeko.

Ontziaren erdialdean, banda bakoitzean, karelera torlojuz jositako metalezko

eskubanda bat du. Eskubandek, bere txopako muturrean tutuzko kaskillo bana dute

soldatiurik. Hauetan finkatzen zen sareak botatzeko maniobran gida gisa erabiltzen

zen H formako metalezko egitura.

Txopaldean, sarea gordetzeko espazio bat mugatzen duten lau panel mugikor ditu.

GERMANCHO

51 Orrialdea

Fotografia 1. (Itsasoa, El Mar de Euskalerria(tomo 4), Etor, 1989, 190 Orr.)

1 Fotografian ikus dezakegu GERMANCHO 1980 hamarkadaren hasieran. Bertan

ikus dezakegu sarea brankatik txopara mugitzeko gida masten erabilpena. Bai eta ere

ikus dezakegu sarea botatze lanean erabiltzen de H formako egitura tubularra.

GERMANCHO

52 Orrialdea

Fotografia 2. (Ministerio de Medio Ambiente y Medio Rural y Marino, www.mapa.es)

2 fotografian ikus dezakegu GERMANCHO 1980 urteetan. Bertan ikus ditzakegu,

sarea txopan gordeta panel dismuntagarrien artean; egungo baino diametro

handiagoko troila bat; ababorrezko mandako gida arrabola; sare gidarako bi masten

diseinua egungokoaren berbera da, baina diametro txikiagoko tutuz egindakoak dira

eta pintaturik daude; txopan ikus dezakegu sareen botatze lanetarako H forma duen

egitura tubularra.

GERMANCHO

53 Orrialdea

4. Germancho-ren zaharberritze prozesua

4.1 Zaharberritzearen aurreko egoera

Germancho-ren aurreko kanpoko itxura txarra zen batez ere urtetan gordeta

egonaren ondorioz zuen itxura zikinarengatik, eta batez ere pinturaren egoera

txararengatik, zeharo altxata bait zegoen.

Ontzia uretatik kanpo egon zen urte askotan, eta horregatik oholen arteko junturak

guztiz irekiak zeuden, bai kroskoan eta kubiertan, zurak lehortzean sortzen duen

kontrakzioa dela-eta. Hau dela eta, Germancho-k zurruntasuna galdu zuen, eta

egurraren lehortzeak pitzadura handiak sortu zituen gilan eta korastan.

Fotografia 3

GERMANCHO

54 Orrialdea

Fotografia 4

Egituraren egoera orokorra, bai kubiertarena, kroskoarena edo oholtzarena,

jeneralki nahiko egokia zen, ontziaren erdialdean ez beste. Hemen, motorra eta gasoil

tankeak kokaturik daudenez, ezinezkoa da sartzea, eta honek, mantenimendu eza

ekarri zuen, bereziki bragera eta zuakerren arteko loturena. Ondorioz, ababorreko

mandako kubierta aske zegoen bragera eta zuakerren arteko iltzeria eten bait zen.

Arazo hau argi ikusten da ababorreko kubiertako urzuloak begiratzean, hauek kubierta

baino zenbait zentimetro altuagoak daudenez. Kubierta gainean ibiltzean, hau eta

kroskoaren arteko mugimendua nabarmena zen.

Habeak nahiko egoera onean zeuden, bi ezik, hautsita edo pitzatuta zeudenak. Era

berean txopako eskotillaren ondoko habexka bat erdibituta zegoen.

Metalezko eskubanda zeharo herdoildurik zegoen, eta inolako esfortzurik gabe

desegin egiten zen.

Germancho eusten zuen oinarri metalikoaren kontaktuko lau puntuetan, kroskoak,

deformazio permanenteak zituen, brankako ababorreko aldeko herenean inguruan, eta

neurri txikoago batetan txopako bi bandetan.5.

5 Oinarria 80mm-tako UPN perfilez egina zegoen. Oinarri hau ez zen nahikoa ontziaren zama ongi jasateko eta ondorioz deformazioak jasan ditu, GERMANCHOren gain karga puntual handiak sortuz, eta, denbora luzearen ondoren kroskoaren deformazioa eraginez. Ontziak ongi eustearen beharraren prebisio faltak perfil handiagoak ez erabiltzea izan du emaitza.

GERMANCHO

55 Orrialdea

4.2 Egindako lanak

GERMANCHO ontziaren zaharberritze lanak hiru ataletan zatitu ditzakegu:

�� Garbitze eta margotze lanak

�� Arotz lanak

�� Burdineri lanak

4.2.1 Garbitze eta margotze lanak:

Pintura kentze lanari ekin baino lehen, urtetan jasotako hauts eta zikinkeri guztia

kendu zitz60aion, lan hau egiteko ahalik eta arreta gehien jarriaz.

Pintura kentze lanetan, arreta handia jarri genuen, eskuzko teknikak erabiltzeari,

nahiz eta lan gehiago izan, ontziarekin errespetagarriagoak bait ziren.

Garbitze eta margotze lanak honela laburtu genitzake:

�� Urgain aldeko pintura guztia kendu genuen, aire berozko pistola erabiliz. Kontu

berezia izan genuen pintura kentzeko lanetan, azpian intereseko aztarnak

azalduko balira: beste pintura batzuen aztarnak, beste intereseko markarik eta

abar.

Fotografia 5

GERMANCHO

56 Orrialdea

�� Urazpi aldeko patentea, kentzen errazagoa, arraspa metalikoz eta lixadora

roto-orbitalez kendu genuen.

�� Bizkarra eta bizkargaineko elementuen pintura, aire berozko pistolaz eta

arraspa metalikoz kendu genuen.

�� Ontziaren barnealdea hari metalikozko zepiloz eta arraspa metalikoz prestatu

genituen, pintaketa lanen aurretik.

�� Krosko osoa, bai urgain eta urazpiko aldeak, berunezko minioz inprimaturik

zeuden. Kubiertak ez zuen minioz inprimatua izanaren arrastorik, eta

inprimazio zuriz pintaturik zegoela zirudien.

�� Germancho osoa, bai urgaineko aldea, kubierta, guardakalorea, motorra eta

barrualdea, kolore bakar batetan margoturik zegoen, berdea. Beste margo

batez (zuria) pintatutako elementu bakarrak, begiak eta folioa6 ziren. Pintura

kentzean ordea, brankan, ababorreko bandan, flotazio gainean azaldu ziren

aztarnei esker, ikusi genuen, iraganean Germancho-k triangelu formako bibote

zuri bat eduki zuela.

�� Era berean, pintura kentzean ikusi genuen, ababorrean landuta daraman izena,

Germancho, garai batean ere zuriz margotuta egon zela, eta beraz margo hori

mantentzea erabaki zen.

�� Patentea kentzean, kroskoan markatutako hiru flotazio marra azaldu ziren.

Azken flotazio marra kroskoan markatu genuen, eta beste biak planotan

markatu genituen.

�� Margotu aurretik, urgaineko eta urazpiko alde eta kubiertari egurrerako

inprimazioa eman genion.

�� Egurrezko pieza berriak, berunezko minioaz inprimatu ziren.

�� Kotoizko metxaz istinkatu ziren krosko eta kubierta osoak, gainetik,

tradizionalki erabili den linazazko masila erabiliz.

6 Ontziaren izena ere ez zeukan pintaturik, eta ababorreko bandan besterik ez zuen landuta.

GERMANCHO

57 Orrialdea

Fotografia 6

�� Istinkatze lanetarako ez dugu masilla modernorik erabili, Sikaflex edo

antzekorik, hauek, gerora, Germancho-ren gain lanak egitea zaila egingo

luketelako, ia ezinezkoa bait da material hauekin itsatsitako bi pieza askatzea,

piezak hautsi gabe7

�� GERMANCHO pintatzeko, urgaineko aldea, amulak, guardakalorea eta motorra

Hempel markako Verde Hierba izeneko esmalte sintetiko berde bat erabili zen.

Bizkarrerako marka eta kolore berdineko esmalte sintetiko mate bat erabili zen.

�� Folioa,izena, bibotea eta begiak Hempel markako esmalte zuri bat erabiliz

pintatu ziren.

�� Barnealdea pintatzeko orduan, kelarra eta koipeak8 zailtasun ugari sortu

zituzten, egurra hauez estalirik bait zegoen (fotografia 7). Horregatik, inguru

hau disolbagarriz desengrasatu ondoren, lehortze azkarreko Verde Hierba

7 Zaharberritze lehiaketaren base teknikoetan esaten zenez, ontziak Sikaflex edo antzeko produktuz istinkatuko zirela esaten zen. OLABEtik, zaharberritze proiektuarekin errespetagarria izango zen teknika hau proposatu genuen. 8 Motorraren eskape tutuak bi zulo zituen, eta hauetatik motorraren keek ihes egiten zuten.

GERMANCHO

58 Orrialdea

koloreko inprimazio bat erabili zen akaberako pintura gisa. Barruko panelak

urgaineko aldearen pintura berarekin pintatu ziren.

Fotografia 7

�� Ontziaren urazpiko aldea pintatzeko orduan, patente toxikoa erabili beharrean,

patentearen kolorea duen pintura mate bat erabiltzea erabaki zen. Honela,

efektu toxikoak kentzeaz gain, pinturaren iraunkortasuna bermatzen zen.

�� Metalezko piezak, herdoilaren pasibatzaileen bidez tratatu ziren (azido

fosforikoa), eta honen gainetik metaletarako inprimazioa eman zitzaien,

pintatze aurretik.

�� Garbiketen atalean sartu litekeen beste lan bat, gasoil tankeen hustutzea izan

zen. Lana nahiko aurreratuta zegoenean, tankeetako bat zulatu egin zen, eta

gasoil isuri bat zegoela ikusi ahal izan genuen. Tankeak hustutzean 120l inguru

zeudela ikusi zen, Germancho 1996 urtean lehorrean gorde zenetik.9.

8 eta 9 fotografietan, ikus daiteke Germancho pintatu ondorengo emaitzak,

Gipuzkoako Foru Aldundiaren, Pasai San Pedroko Ondartxoko ontziolara eraman

aurretik.

9 Egoera hau ere, ontzien kontserbazioan Gipuzkoan dagoen esperientzi gutxiaren eredu da, eta erakusten du, ez dagoela ontziak, gorde baino lehen, garbiketaz, material kutsagarrietaz hustutzeaz e.a. arduratzen den gutxieneko protokolorik.

GERMANCHO

59 Orrialdea

Fotografia 8

Fotografia 9

GERMANCHO

60 Orrialdea

4.2.2 Arotz lanak:

Germancho-ren egoerari esker, ez zen zaharberritze lan inportanterik behar izan

bere egitura estabilizatzeko, ez eta kaltetutako elementuen zaharberritzerako. Lan

nagusiena egituraren errefortzu lanak izan dira, Germancho-ren egituran inongo

aldaketarik behar izan gabe. Germancho, publikoki esposatuko da, lehorrean eta

babespean, beraz, bilatu den integritate estrukturala ez da nabigaziorako izan, bere

gerorako kontserbazioa bermatzeko moduko indartzea baizik. Hori egitean, ahalik eta

aldaketa gutxien izanda.

Aldaketak murrizteko beste motiboetako bat zera izan da, gerora, Germancho-k,

erreferentzi historiko bezala eduki dezakeen balioa mantentzea.

Germancho-n egin ziren arotz lanak hauek dira:

�� Karel azpiko lehenengo oleko 1m inguru aldatu egin zen, hau korastarekin bat

egiten den lekuan, ababorreko bandan (fotografía 10), berri bat jarriz. Hau

egiteko arrazona, ohola zeharo ustela zegoela izan zen. Aldatutako ohola

lehenagoko konponketa bat zen.

Fotografia 10

�� Estriborren, txopa aldera, karelgainaren zati bat aldatu zen. Usteldutako oholak

utzitako hutsunea porlanez beterik zegoen, eta usteldutako sekzio hau aldatzea

GERMANCHO

61 Orrialdea

erabaki zen, haritza erabiliz. Honek 0,75m inguruko luzera du, eta

eskubandaren zutoinarekin kointziditzen du. (fotografiak 11 eta 12).

Fotografia 11

Fotografia 12

�� Bi habe eta habexka bat konpondu ziren, hauen ondoan beste bat josiaz.

Elementu berri hauek ez ziren brageran sartu, hautsitako elementuetara

herdoilgaitzeko altzairuzko torlojoz josi ziren. (fotografia13).

GERMANCHO

62 Orrialdea

Fotografia 13

�� Urazpiko aldeko oholtza, kobrezko errematxez josi zen. Motorra eta gasoil

tankeak direla-eta barrura sartzerik ez zegoen lekuetan, oholak kanpotik josi

dira zuakerretara, brontzezko tirafondoak erabiliz. Erabilitako errematxeak ez

dira jatorrizkoen berdinak, zaharrak sekzio borobilekoak eta arandela

zapalezkoak diren bitartean, berriak, sekzio karratuzkoak eta arandela

konikozkoak dira. Bai zaharrak bai berriak kuprezkoak dira.

�� Puskatutako edo oinarri gabeko oholak zeuden bizkarreko zenbait puntu

konpondu ziren. Guardakalorearen aurreko ababor aldeko ohol bat, eta hiru

ohol, 0,5m takoak gutxi gora behera, lemazainaren inguruan. (fotografia14).

GERMANCHO

63 Orrialdea

Fotografia 14

�� Zuakerren buruak karelera josi ziren, brontzezko tirafondoak erabiliz, jatorrizko

altzairu galbanizatuzko iltzeak erabiltzeak arazoak ematen zituenez, iltzeek ez

bait zuten ongi eusten kareleko egurraren egoerarengatik.

�� Kubiertako oholak berriro josi ziren habeetara, jatorrizko iltze galbanizatuen

berdinak erabiliz. Hainbat lekuetan, habeen egurraren egoera eskasaren

ondorioz altzairu herdoilgaitzeko tirafondoak erabili dira.

�� Ababorrezko amulako bragera zuakerretara josi zen, brontzezko tirafondoak

erabiliz. Germancho-ren erdialdean, barrura sartzea ezinezkoa da, gasoilezko

tankeak eta motorra direla-eta, beraz, tirafondoak kanpotik sartu ziren,

kroskoko oholak, zuakerrak eta bragera pasatzen zituztelarik. Kasu hauetan

tirafondoak 80mmtakoak izan dira, eta herdoilgaitzeko altzairuzkoak.

�� Germancho-k ez du trankanilik, eta kubiertaren planoan zuakerren arteko

hutsunea betetzeko pieza batzuk ditu (fotografia 15). Pieza hauek, bragerara

iltzez josiak, hainbat eta hainbat lekuetan askaturik zeuden, bereziki

ababorreko aldean. Berriro jarri eta galbanizatutako altzairuzko iltzeen bitartez

bragerara josi ziren.

GERMANCHO

64 Orrialdea

Fotografia 15

�� Branka aldeko zuakerren arteko egurrezko betetze piezak berriro josi ziren,

zahartutako hainbat pieza aldatuz.

�� Eskotillen tapak eta bere uztaiak konpondu ziren.

�� Herdoilgaitzeko altzairuzko mastak askatu eta dismuntatu egin ziren, hauek

bizkarrean oinarritzen diren puntuak indartuz, egurrezko pieza bana erantsiz

bizkarraren azpialdetik.

�� Krosko osoa eta bizkarra istinkatu ziren, linazazko masilak erabiliz.

GERMANCHO

65 Orrialdea

4.2.3 Burdineri lanak

�� Germancho-ren metalezko elementu guztiak pikatu ondoren, eskuz eta

mekanikoki zepilatu ziren, metalezko ileak dituzten zepiloen bitartez. Behin lan

hori eginda, herdoilaren pasibatzaileez tratatu ziren (azido fosforikoa).

�� Brankak, korastak eta karelak metalezko erdibiribil formadun babesle bat

daramate, eta herdoiltzearen eta kolpeen ondorioz, zenbait puntutan hautsita

zegoen. Puntu hauek konpontzeko burdina eta soldadura elektrikoa erabili

ziren: korastaren behekaldea, karelaren erdibiribila txopan estriborreko aldean,

eta karelaren eta brankaren erdibiribilak aurkitzen diren puntua.

�� Metalezko tutuz egindako eskubandak zeharo herdoildurik zeuden, eta beraien

zaharberritzea ezinezkotzat hartu zen. Diseinu eta material (35mm kanpoko

diametroko tutu galbanizatua) berezko batzuengatik aldatu ziren, lekuan

egindakoak, eskubanda zaharrak txantiloi gisa eta erreferentziarako erabiliaz.

Karelera eusten zituzten torlojuetara soldatu ziren zutoin berriak, hauek

aprobetxatuz.

Fotografia 16

�� Nabigazio argiak eusten dituen herdoilgaitzeko altzairuz egindako masta

konpondu zen, bere tutu bertikala pitzatuta eta okertuta bait zegoen.

Diametro bereko tutu batengatik aldatu zen.

�� Burdin-lan inportante bat, Germancho-ren garraiorako prestatutako oinarri

metalikoaren egitea izan da. Honi esker, OLABEren Lasarteko ontziolatik,

Gipuzkoako Foru Aldundiaren Ondartxoko (Pasai San Pedro) ontziolarako

GERMANCHO

66 Orrialdea

garraioan ontziek ez du inongo kalterik jasan, ez garabiaren ez eta

garraiatzearen maniobren ondorioz.

Fotografia 17

4.3. Zaharberritzearen ondorengo egoera

Germancho-ren zaharberritze lanak bukatu ondorengo egoerak, honek bere

biziaren gehiengoan izan zuen konfigurazioa erakusten du, erakusten bait du,

sarearekin arrantzan hasi zenetik, 1970 urtearen inguruan, izan zezakeen

konfigurazioa.

Zaharberritu ondorengo deskripzioa, bat dator 3 Germancho-ren zaharberritze

lanen aurreko konfigurazioaren deskribapena puntuan emandakoarekin, zaharberritze

lanek ez bait dute deskripzio hori aldatzen duten edozein elementu aldatu.

Erabilitako pintatze eskema berbera da, bi ezberdintasun kontuan izanik. Pintura

kentzean ikusi zen, Germancho-k noizbait bibote zuria izan zuela brankan flotazioaren

gainetik. Baita ere ikusi zen izena zuriz pintaturik egon zela iraganean.

Horregatik, Germancho osorik berdez pintatu da, bibotea, begiak eta izena

kenduta, hauek zuriz pintatu direlarik.

Bizkarra berdea da, baina akabera matearekin.

GERMANCHO

67 Orrialdea

Fotografia 18

Fotografia 19

GERMANCHO

68 Orrialdea

5. Azterketa teknikoa


Apartatu honen barne dauden planoak, ez dira Germancho-ren ilustrazio grafiko

huts gisa kontsideratu behar, baizik eta egin ahal izan dugun ontziaren

errepresentaziorik fidelena.

Germancho xedeaz errepresentatu ahal izateko, proiektu honek eskatzen duen

prezisio eta rigurositatez, forma plano bat marrazten hasi zen eta honek oinarri gisa

balio izan zuen ondorengo planoetarako.

A ANEXOA-n adierazten da modu detailatuz forma planoaren garapenerako erabili

den prozedura.

5.1.1 Formen planoa

Formen planoa da ontziaren karena errepresentatzen duen planoa, eta horrek

azterketa hidrostatiko guztietarako oinarri gisa balioko du, eta gainontzeko planoen

lantzeko. Hainbat metodo dago existitzen den ontzi baten formak ateratzeko, baina

Germancho-ren tamaina murritza dela-eta, metodorik detailatuena erabili zen, eta

hau, neurtu nahi den sekzioa bakoitzaren txantiloi fisiko bat lantzea da.

Formen planoa modu landu batean marraztu zen, eskuz, karenetarako diseinurako

programa erabili ordez, azken hauek ez bait dira oso erosoak erabiltzeko existitzen

den forma bat exaktuki imitatzeko, eta joera bait dute halako forma batzuetara

“behartzera”. Eskuz egindako marrazketak permititzen dio delineatzaileari existitzen

den edozein forma modu libreagoa batean errepresentatzen.

A ANEXOA-n deskribatu den metodoari jarraituz, sekzio transbersalen egiazko

eskalako planotik trazatu karta bat lortu zen, eta honek oinarri gisa balio izan zuen

Formen Planoa eskalan marrazteko. Formen planoa marrazterakoan Juan Maria-k

deformatuta azaltzen zituen bi zona leundu ziren (txopaldean); bertan apoiatzen ziren

urtetan zehar ontzia jasan zuen ohe metalikoaren hankak.

Formen planoa eskuz landu ondoren, lehenik arkatzez eta gero tintaz, eskaneatu



5.1.2 Egitura planoa

Formen plano definitiboa erabili da bere gainean kroskoaren elementu bakoitzaren

posizioa markatzeko. Horretarako ezarri da lehenik zuaker bakoitzaren posizioa origen

GERMANCHO

69 Orrialdea

komun batetatik (Brankako pieza karelean kasu honetan). Ondoren ezarri dira

gainontzeko elementuak origen komun honekiko, baina konprobatuz zuakerrekiko

pisizio erlatiboak errespetatzen zirela. Neurri hauetako edozein desadostasun lan fase

honetan zuzendu da.

Barnealdeko egitura neurtu da zuakerrak erreferentzia gisa erabiliz.

Germancho-ren egitura erreala definitu ahal izateko akzesu inposiblea zuten bi zona

zeuden: bularraren oina eta korasta-gila lotura.

Brankako piezaren oina porlanez betea dago barnealdetik, eta horregatik ezin izan

zen begiratu bularra-gila loturaren detailea barnealdetik. Horregatik, lotura hau

puntuz marraztu da egitura planoan, soluzio estruktural posible bat adieraziz. Era

berean, ez da posible izan kontra-rodaren lodiera jakitea (kroskoko oholen bat

desmontatuz egin zitekeen soilik) eta beraz bularra kontra-roda multzoa pieza bakarra

bailitzan marraztu da.

Korastaren eta txopako etzanaren arteko lotura ongi definitu eta ulertu ahal

izateko, existitzen den porlana pikatu egin da lotura deskubritu asmoz. Detailea

neurtu ondoren porlana betetzeari ekin zaio, porlan betelan hau bitala bait da

bozinako inpermeabilizazio egokirako (fotografia 20).

Fotografia 20

Egitura planoan hiru porlan zona errepresentatu dira, porlan honen funtzioa

inpermeabilizazio hobe bat proportzionatzea bait da, eta horregatik kontsideratzen

dugu Germancho-ren diseinuan parte fundamental direla:

�� Korastan zehar pasatzen den lema-tutuaren taladroaren

inpermeabilizazioa.

GERMANCHO

70 Orrialdea

�� Korastan zehar pasatzen den helize-ardatzaren brontzezko bozinaren

taladroaren inpermeabilizazioa.

�� Bularreko oinaren loturaren inpermeabilizazioa.

Saian arrasto ebidenteak daude, zuakerren arteko hutsuneak porlanez beteak egon

direna, egia bada ere porlan honek garbiketa funtzioa besterik ez duela konplitzen,

hutsune horien artean arrastoen eta zikinkeriaren pilaketa saihestean. Betelan hauek

desigualak ziren, ez ziren Germancho-ren azpialde guztian, eta horregatik ez dira

planoetan errepresentatu.

Krokisak bukatu ondoren, egitura planoa marraztu da, edonola ere konprobatuz

jadanik bukatu zen formen planoarekin zuen kointzidentzia.

Egitura planoa lantzerakoan errepresentatu dugu: sekzio longitudinal bat kruxia

planotik, eta bista bat plantan, estriborrean kroskoaren egitura, eta ababorrean

kubiertaren egitura errepresentatzen direlarik. Bi bista hauez gain, sekzio transbertsal

bat zuaker nagusitik errepresentatzen da, korasta--gilaren loturaren detaile bat, eta

Germancho-ren detaile konstruktibo bat, kroskoa-kubierta lotura eta bere

konstrukziorako erabili diren finkaketak errepresentatzen dituena.

Egitura planoa eskuz landu ondoren, lehenik arkatzez eta gero tintaz, eskaneatu da

bere azken ediziorako edizio grafikoko programa batean eta bertan testuak intsertatu

egin dira, planoa konposatu da e.a.

5.1.3 Antolamendu Jeneraleko planoa

Plano honek Germancho-ren itxura erreala errepresentatzen du bere kanpoaldeko

bistan. Germancho osatzen duten elementu guztiak errepresentatu dira krokis eta

neurri errealen arabera.

Antolamendu Jeneraleko planoa eskuz landu ondoren, lehenik arkatzez eta gero

tintaz, eskaneatu egin ziren bere azken ediziorako, edizio grafikoko programa batean,

eta bertan testuak intsertatu ziren, planoa konposatu e.a.

5.2 Espezifikazioa

5.2.1 Sistema konstruktiboa eta egituraren dimentsioak

Germancho zurezko ontzi bat da, eta akaziazko zuaker egosiko egitura du

kroskoaren parte zentralean, eta haritzezko zuaker zerratuak branka eta txopan. Gila,

GERMANCHO

71 Orrialdea

bularra eta korasta haritzezkoak dira. Kroskoaren forrua eta bizkarra Iparreko

pinuzkoak. Karela haritz zurezkoa.

Oholak zuakerretara lotzen dira sekzio borobilezko kobrezko errematxeen bitartez

eta material bereko arandela lau batez.

Oholen buruen lotura bularrera eta korastara, iltze galbanizatuzko bi ileren bitartez

egiten da.

Zuakerren buruen lotura karelera, zuaker bakoitzeko iltze galbanizatu baten

bitartez egiten da.

Kubiertako forruaren lotura habeetara, ohol bakoitzeko bi iltze galbanizatuen

bitartez egiten da.

Germancho-n erabiltzen diren iltze galbanizatu guztiak sekzio borobilekoak eta

burua laua dutenak dira.

Karelaren karelgaina zurezko pieza diferentez osatzen da, karel originalera roska

metrikoko torloju galbanizatuen bidez finkatzen direnak. Altzairu galbanizatuzko

eskubanda torloju pasante baten eta azkoin baten bitartez finkatzen da, karel originala

eta karelgaina zeharkatuz.

Forrua eta kubierta tope moduan jarritako oholen bidez egina dago, kotoi metxaren

eta linazazko masilla tradizionalaren bidez istinkatuak daudenak.

Germancho-ren bizkarrak ez du trankanil-ik, beraz betelan pieza batzuk daude

zuakerren arteko hutsuneetan (foto 14). Betelan pieza hauek orientatuak daude

halako forman, testako zura kanpoaldera esposatuta gelditzen dela.

Elementu estruktural nagusien dimentsioak ondorengoak dira:

�� Bizkarraren egitura: (altuera x zabalera)

Oholak 2,5 x 7 cm

Habeak 6 x 5 cm

Barrotinak 4 x 2,5 cm

Eskotillako barrotinak 6 x 5 cm

Bragera 14 x 3,5 cm

�� Kroskoaren egitura: (altuera x zabalera)

Oholak (lodiera) 1,8 cm

GERMANCHO

72 Orrialdea

Zuaker egosiak 3 x 4 cm

Zuaker zerratuak 6 x 4 cm

Palmejarea 2 x 7 cm

Gilagaina 5 x 7 cm

Gila 13 x 10 cm

Bularra (zabalera) 10 cm

Korasta (zabalera) 12 cm

Polinak 11x11 cm

5.2.2 Instalazioak eta ekipoa

Germancho instalazio minimoak dituen ontzia da, bere tamaina, eta arrantza eta

nabigazio mota dela-eta.

5.2.2.1 Motorearen eta helizearen ardatzaren instalazioa

Motorearen instalazioa guztiz konbentzionala da garaiko ontzi baterako, eta osatzen

da diesel motor batez, Barreiros markakoa, modelo A-24-M lau denboretakoa, 4

zilindro eta 45 HP, zuzenean polinen gainean muntatuta apoio zurrun batez bidez.

Helizea, 406 mm-tako diametroko hiru paletakoa, eta paso finkokoa, 35 mm-ko

altzairuz herdoilkaitzeko ardatz baten gainean muntatua dago. Ardatza bi piezetakoa

da, eta hauek torlojudun brida metalikoen bitartez konektatuta daude.

Prentsaeztupa eta txopako kojinetea brontzekoak dira.

Motorearen abiatze mekanismoa abiatze-motore elektriko baten bidez egiten zen,

eta bateriak estriborko gasoil tanketik txoparantz kokaturik zeuden. GERMANCHOk ez

zuen bateriarik bere zaharberritze momentuan.

Altzairuzko bi tanke ditu gasoilerako, 190 litroko kapazitatekoa. Bi tankeek

betetzeko aho independenteak dituzte, eta komunikazio konduktu batez lotuta daude,

eta horretatik irteten da motorrera hornitze konduktua. Tanke bakoitzeko irteera

komunikazio konduktura, ixte giltza baten bitartez egiten da.

Tanke bakoitzak kanpoko tutu transparente bat du, gasoilaren nibelaren

konprobatzeko.

GERMANCHO

73 Orrialdea

Motorearen itzultze konduktua ababorreko tankearekin soilik komunikatzen da.

5.2.2.2 Gobernatzeko ekipoa

Germancho-ren gobernua lema pala konpentsatu baten bitartez egiten da,

altzairuzko xaflaz egina. Pala brida metalikoen bitartez altzairu herdoilgaitzeko ardatz

batetara finkatua dago, eta hori kubiertatik eta txopako tostatik atera egiten da, eta

bere goiko muturrean altzairuzko L formadun lemakana motz bat darama.

Palaren akzionamendua gobernu palanka batez bitartez egiten da, goardakaloretik

txoparantz dagoen tostan. Palanka honek bizkarrean pibotatzen du eta lemakanaren

mugimendua kontrolatzen du, altzairu herdoilgaitzeko gida tubular batzuen barnetik

gidatzen diren soka batzuen bitartez, eta amuradan finkatuak dauden berbidaltze

polea batzuen bitartez.

5.2.2.3 Biratze-troila

Motore propultsoreak potentzia irteera bat du brankarantz, transmisio lokarri

batzuen bitartez ardatz horizontal bat akzionatzen duena.,Ardatz honek transmititzen

du motoreren potentzia transmisio kaxa batetara, eta era berean honek 90ºtara

dagoen ardatz bertikal baten bitartez biratze makilillara brankan. Lokarri sistemen

konexioa eta deskonexioa palanka sistema mekaniko sinple baten bitartez

kontrolatzen da, goardakaloretik brankarantz dagoen tostatik kontrolatzen dena.

5.2.2.4 Instalazio elektrikoa

Germancho-ren instalazio elektrikoa oso sinplea da. Mastan dauden nabigazio argi

batzuez osatzen da, eta instrumentu panel txiki bat goardakalorearen txoparantz

dagoen tostan. Panela hutsik zegoen, beraz instalazioa VHF irratia eta zunda minimoz

izango zela suposa dezakegu soilik. Badu ere motorearen konpartimentuan iluminazio

lanpara bat.

Alimentazio bateriak estriborreko bandako gasoilaren tankearen txoparantz

kokatzen ziren.

5.2.2.5 Ponpaketa eta xukatze instalazioa

Saiaren ponpaketa eta xukatzerako Germancho-k enbolo ireki bertikaleko ponpa

manual bat du, estriborreko bandan, lemaren aldamenean, eta gainera xukatze ponpa

elektriko bat saian motorearen aldamenean. Fotografia 20-en atzematen dira ponpa

manualaren irteera eta bere hustutze tutua (diametro handiagoko tutua), eta ponpa

elektrikoaren hustutze tutua (diametro txikiagoko tutua).

GERMANCHO

74 Orrialdea

Fotografia 21

GERMANCHO

75 Orrialdea









Azterketa hau lantzeko, Germancho-ren geometria deskribatzen duen modelo


dena.

5.3.1 Kurba hidrostatikoak

Kurba hidrostatikoek, karenaren formarekin eta bere ezaugarriekin erlazionatutako

balio multipleak azaltzen dituzte modu grafikoan. Balio hauek zingo diferentetan


finkoa. Germancho-ren kasuan suposatu da asentu bat txopatik 0,85º-takoa, eta

grabitate zentro bertikalaren posizioa base linean suposatu da.

Asentu angelua lortzeko, urak zaharberritzearen aurretik Germancho-ren urazpiko

aldean utzi dituen marketan oinarritu gara.

Kurba hidrostatikoetatik ondorengo balioak lor ditzakegu zingo diferentetan:


Ontziak desplazatzen duen ur bolumena metro kubikoetan.

�� Desplazamentua (�):

Ontziaren pisua tonatan.

�� Kg inmertsio cm-ko:

Ontzia 1 cm urperatzeko beharrezkoa den pisua adierazten du, zingo balio

diferenteei dagokiona.


Flotazio planoko grabitate zentrotik ontziari aplikatu behar zaion momentua da

(Tonak x metro), ontziaren asentamentuan 1 cm-ko aldaketa eragiteko.

GERMANCHO

76 Orrialdea

Momentu hau izan daiteke ontzi gainean pisu bat gehitu edo kentzeagatik edo

jadanik existitzen den pisu baten mugimenduagatik.

�� Flotazio planoaren grabitate zentroa:

Ontzi gainean pisu bat sentidu longitudinalean mugitzerakoan, ontziak asentu

aldaketa bat egingo du, eta mugimendu hau flotazio planoan dagoen ardatz

transbersal baten inguruan izango da, hau da, flotazio planoaren grabitate

zentroaren inguruan.

�� Inertzia transbertsala eta longitudinala:

Balio hauek flotazio planoaren geometriari buruz informatzen dute, eta

beharrezkoak dira ontziaren estabilitatearen kalkulurako. Inertzia transbertsala

kruxia planoari dagokio, eta inertzia longitudinala flotazio planoaren grabitate

zentroari.

�� KM transbertsala eta longitudinala:

Altuera metazentriko transbertsal eta longitudinala; karenaren geometriari

buruz informatzen duten balioak dira, eta beharrezkoak dira ontziaren

estabilitatearen kalkulurako.

�� KB:

Karenaren grabitate zentroaren altuera base lineatik; karenaren geometriari

buruz informatzen duen balio da, eta beharrezkoa da ontziaren estabilitatearen

kalkulurako.

GERMANCHO

77 Orrialdea

Mom

. par

a tr

imar

1cm

(kg

x m

)1

cm tr

imat

zeko

mom

entu

a (k

g x

m)

6055

5045

4035

I lon

gitu

dina

l (m

4)I l

ongi

tudi

nala

(m

4)

KB

(m

)K

B (

m)

0,25

0,30

0,35

4,5

Cen

troi

de d

el p

lano

de

flota

ción

(m d

esde

pro

a) F

lota

zio

plan

oare

n ze

ntro

idea

(m

bra

nkat

ik)

Volu

men

(m3)

Bol

umen

a (m

3)

KM longitu

dinal (m

)

KM long

itudinala

(m)

0.5

Zingoa (m)

KM transversal (m)

KM transbersala (m)

0.35

1,0

10

3,0

0.45

0.4

Calado (m)

Centroide del plano de flotación(m desde proa) Flotazio planoaren zentroidea (m brankatik)

1,1

11110

3,5

KM

tran

sver

sal (

m)

KM

tran

sber

sala

(m

)

12 1,2

120

4,0

kg por cm de inmersion

kg inmertsio cm-ko

0.55

Mom. para trimar 1cm (kg x m)

1 cm trimatze

ko momentua (kg x cm)

Des

plaz

amie

nto

(tone

lada

s)

Des

plaz

amen

dua

(tona

)

KM

long

itudi

nal (

m)

KM

long

itudi

nala

(m

)

desp

laza

mie

nto

(m3)

des

plaz

amen

dua

(m3)

peso

(to

nela

das)

pi

sua

(ton

a)

kg p

or c

m d

e in

mer

sion

k

g in

mer

tsio

cm

-ko

I tra

nsve

rsal

(m

4)I t

rans

bers

ala

(m4)

13130

2,5

5,0

3,0

3,5

5,5

I transversal (m4)I transbersala (m4)

I longitudinal (m4)

I longitudinala (m4)

KB (m) KB (m)

Kurba hidrostatikoak

Irudi 1

GERMANCHO

78 Orrialdea

5.3.2 Kurba pantokarenak

Kurba pantokarenak, beso adrizatzaileak desplazamentu diferntetan lortzeko balio

dute, hiru angelu predeterminatuetan, eta kasu honetan horrela definitu ditugu: 10º,

15º eta 20º.

Pantokarenen kalkulua 0º-ko asentu konstante bat suposatuz egin da, eta grabitate

zentroaren posizioa base linean.

3,5 4,0 4,5 5,0

10°

15°

20°

0.25

0.30

0.35

peso (toneladas) pisua (tona)

0.15

KN

(m

)

0.20

Kurba pantokarenak

Irudi 2

GERMANCHO

79 Orrialdea

5.4 Planoak

4.4.1 Plano 1 ....................... Formen planoa

4.4.2 Plano 2 ....................... Antolamentu Jenerala

4.4.3 Plano 3....................... Egitura planoa

ALA 1

81 Orrialdea

ALA11

Ezaugarri nagusiak

Ontzi mota: Ala: ibaiko ontzi tradizionala, hondarraren

erauzketan eta beste nekazaritza lanetan

erabilia.

Folioa: -

Portua: Goikoene Baserria, Martutene, Urumea

ibaia, Gipuzkoa

Dimentsioak: Luzera: 8,56 m

Zabalera: 2,25 m

Puntala: 0,57 m

Desplazamendua (arin): 1100 kg.

Zama ahalmena: 5 Tona inguru.

Propultsioa: Arrauna, haga.

Egite urtea: ca. 1940

Ontzigilea: Etxarri anaiak, Goikoene Baserria,

Martutene, Urumea ibaia, Gipuzkoa

Materiala: Zura

1 Zaharberritu den ala motako ontziak izen identifikatibo ofizial gisa ALA1 du

ALA 1

82 Orrialdea

1. Urumeako ala2 baten deskribapena:

ALA1 ibaiko ontzi da, ala motakoa, hondarraren erauzketarako erabili zena, Urumeako

bokalean, XX mendeko 60ko hamarkadaren bukaerarte.

Ontzi hauek egiten zuten nabigazioa beti ibaian zen, eguraldi onarekin (haizerik

gabe eta ibaiaren ur-goraldirik gabe), olaturik3 gabe, eta korrontearen alde, bai ibaian

behera nahiz gora joaterakoan, azken honetan gora zihoan itsasaldia aprobetxatzen

bait zuten.

Itsas beheran, hondarra ibaiaren hondotik erauzten zuten (Zurriola eta Santa

Katalina zubien artean), ontzia halako moduan kargatuz, Donostiako Loiola auzoko

deskarga puntura itzulera segurua izateko frankobordo minimoa izan zedin. Han,

hondarra ur gezaz garbitzen zen, eta eraikuntzara destinatzen zen. Oso maiz, bi ala

lotzen ziren heien artean (txopa txoparekin) Loiolarako itzulbiderako.

Alaren tamainaren arabera, 8-10raino Tona hondar4 karga zezaketen. ALA1-ek

(azterketa teknikoan ikusiko denez) 5aino Tona hondar karga izan zezakeen.

Ontzi mota hauen beharrak dira, karga ahalmen handia eta estabilitate handia,

karga maximoan frankobordoa minimoa bait zen, eta eskora txiki batek ekar zezakeen

ontzia urperatzea. Gainera batzuetan karga mobilak garraia zitzaketen, ganadua,

pertsonak eta abar bezala.

Hondartzale gisa zuen erabileraz gain, ala honek segur aski beste nekazaritza

erabilerak izango zituen, eta horietarako bere forma eta proportzioak oso egokiak

izango ziratekeen. Ontziaren formak karga ahalmen handia permititzen dute,

estabilitate inportante batekin, pantoke biziari eta zabalera nahiko zabalari esker.

Ontzi orok estabilitatea modu oso inportantean galtzen du hondoan apoiatu ezkero.

Fenomeno hau oso argi nabaritzen da, branka adibidez hondartzaren gainean, edo

arranpa baten edo-eta abarren gainean apoiatu duen, U sezioak dituen bote batean,

brankatik lehorreratzen saiatzerakoan. Azpialdea laua duten pantoke biziko formek

ontziak hondoa jotzea permititzen dute, estabilitatea galdu gabe; horrela, alaren karga

eta deskarga (ganadua, nekazaritza materiala e.a.) segurtasun osoz permitituz.

Alaren formak bere erabileraren beharretatik datoz, eta ez berau egiteko itxurazko

sinpletasunetik. Pantoke biziko sekzioek estabilitate handia ematen dute hondoa

jotzen denean, eta honek plataforma segurua ematen dio hondar kargarako, zingo

2 Erabilera ohiko terminoa Euskaraz ibai erabilera duen azpialde laua duen ontzia definitzen duena.3 Ohikoa da olatuak hausten ikustea, egun Amara Plaza Hotela dagoen kurbaraino, ibaiaren bokaletik 2 km-tara.4 AGUIRRE SORONDO Antxon, "Las embarcaciones fluviales de Gipuzkoa", Itsas Memoria. Revista de Estudios Marítimos del País Vasco, 4, Untzi Museoa-Museo Naval Donostia, 2003, 647 orr.

ALA 1

83 Orrialdea

murriztua duen ontzia sortzeaz gain. Arranpa forma duen brankak, oso hegalean, ibaia

ertzera joateko akzesu ona errazten du, branka honek lehorreratze-ibaiaratze

pasarelarena egiten bait du.

Alatik lehorrerako akzesua brankatik egingo litzateke, alak ibai ertzeko edozein

puntuan hondoa jota. Oso hegalean dagoen arranpa formako brankak permitzen du

akzesu zuzena alaren barnetik ibai ertzara, ibaietan egoten den lehen lohi zerrenda

salbatuz5 .

Alaren propultsioa bere tripulantearen bultzadaren bidez egiten zen, eta

horretarako zurezko haga bat erabiltzen zuen, eta horrekin ibaiaren hondoa bultzatzen

zuen. Bultzatzeko, hondar zaleak, brankan zutik egonik, haga ibaiaren hondoan

apoiatzen zuen, eta sorbaldarekin butzatuz segitzen zuen, ala brankatik txopara

ibiltzen zuen bitartean6.

Argazki zaharretan ikus daitezke ala hondar zaleak beren edukiera maximoraino

kargatuak, frankobordo erresidual minimoz. Azken hau, gure kalkuluetarako dossier

teknikoan, 7cm direla suposatu dugu.

2. Ala1-en historia:

ALA1, XX mendeko 40ko hamarkadaren inguruan egin zuten Martuteneko Goikoene

baserriko Etxarri anaiek7. Ez ziren erriberako arotz profesionalak8, hondarraren

erauzketara dedikatzen zirenak baizik, eta behar zenean beren ontzi propioak egiten

zituzten.

Ontzi hau zerbitzuan mantendu zen XX mendeko 60 hamarkadaren hasierarte9,

orduan bukatu bait zuen hondar erauzketan zeraman aktibitatea.

Alaren kontserbazio egoeratik ondorioztatu daiteke, ala, hondar zale gisa izan zuen

erabileraren ondoren, beste garraio mota batzuetarako erabili zela ibaian. Erabilera

berri hauek ez zuten errekeritzen ontziak karga ahalmen handia eduki zezan.

Horregatik, urazpiko aldean egindako erreparazio guztiak oso kalitate baxukoak dira,

eta ez lukete beharrezkoa den estankeitatea emango ere ur azpian sartuko balira.

5 Kontuan izan behar da itsasaldiek Urumea ibaiari eragiten diotela Martutenetik ibaian gora, beraz jaisten den itsasaldiak uzten duen lohi zerrenda salbatzeko beharra, diseinu ezaugarri prioritarioa dugu motako honetako ibai ontzi batean. 6 AGUIRRE SORONDO Antxon, "Hondartzaileak: los areneros guipuzcoanos", Anuario de Eusko Folklore-ren zbk. 37, Joxe Miel Barandiaran Fundazioa, 1991, 24 orr. 7 Fermin Leizaola etnografoak emandako informazioaren arabera. 8 AGUIRRE SORONDO Antxon: "Las embarcaciones fluviales de Gipuzkoa", Itsas Memoria. Revista de Estudios Marítimos del País Vasco, 4, Untzi Museoa-Museo Naval Donostia, 2003, 647 orr. 9 Fermin Leizaola etnografoak emandako informazioaren arabera.

ALA 1

84 Orrialdea

Horietako erreparazio batzuk iltzez lotutako xafla zatiez (fotografia 12) eginak ziren,

iltzez lotutako gomazko lamina bat (fotografia 11), zurezko txaplata (fotografia 17)

e.a.

Fotografia 1 : Fotografian ikus daiteke ALA1 Martuteneko Goikoene baserriaren aurrean

(AGUIRRE SORONDO Antxon, Tierra y Gentes, Colección Estudios, Elkar, 2002, 166 orr.)

1989 urtean, Donostiako Untzi Museo-Museo Naval-ek errekuperatu zuen ala

ibaiaren hondotik ateraz, eta beren fondoetara inkorporatu zuen bere

kontserbaziorako pieza historiko gisa.

3. Zaharberritzearen aurreko egoera:

ALA1-en aurreko egoera itxuraz txarra zen, ohol hautsi ugari azaltzen zuen, eta

txopako ohol bat eta honen gainean dagoen tosta falta zitzaion.

Ontzia uretatik kanpo egon zen urte askotan, eta horregatik oholen arteko junturak

guztiz irekiak zeuden, zurak lehortzean sortzen duen kontrakzioa dela-eta.(fotografia

7)

Itxuraz zuen hondatze estrukturalaz gain, itxura oso zikina ematen zion lokatz

lehorrezko geruza batez guztiz estalia zegoen.(fotografia 8)

ALA 1

85 Orrialdea

Zintoi perimetrala inkonpletua zegoen, banda bakoitzean zati bat izan ezik.

Garraioak garabiaren bitartez egindako karga eta deskarga maniobra oso konplexua

errekeritu zuen. Momentu batez, ala puntu batean zintzilik edukitzera behartu zuen.

Maniobra honek deskubritu zuen alaren erresistentzia, bere kanpoko itxuragatik

espero zena baino askoz ere handiagoa zela.

4. Zaharberritze prozesua:

Presio txikiko ura eta xaboiaren bitartez kroskoaren garbiketa exhaustibo baten

ondoren, ontziaren egoera ebaluatu zen, halaber bere zaharberritzerako erabiliko zen

kriterioa.

Gipuzkoako Foru Aldundiko teknikoekin kriterio interkanbio baten ondoren, erabaki

zen, interbentzioa ontziaren egoerarekin ahal zen errespetuosoen egingo zela. Falta

ziren elementuak konpletatzea erabaki zen eta existitzen zen egitura kontsolidatzea.

Horretarako erabaki zen txopa eta bere gainean asentatzen den tosta zaharberritzea

(fotografia 9), haritz tintauzko materiala erabiliz, egun alak duen kolorearekin ahal

den gutxien kontrastatzearren.

Txopa eta bere gaineko tostan OLABEk egindako zaharberritzeak bi saio behar izan

zituen Diputazioko teknikoek espero zuten emaitza lortzeko. Azken soluzioa izan zen,

haritz zura landugabe erabiltzea, zerraren markak ezabatu gabe. Tinte beltzez tintatu

zen, galipot tratamentuaren kolorearen itxura izan zezan. Zerra markak uztearen

xedea Diputazioko teknikoen arabera, itxura latz eta akabera zakarraren itxura izatea

izan zen.

Ohol baten parte bat ordezkatu zen brankan (fotografia 10), Ipar pinua erabiliz

horretarako. Era berean ordezkatu edo konpondu ziren antzinako konponketak

zurezko txaplata formakoak, eta erretiratu ziren gomazko zati baten eta zinkeko xafla

baten bitartez egindako konponketak (fotografiak 11 eta 12).

Zaharberritzean erabilitako iltze guztiak, jatorrizkoen ezaugarri berdintsukoak dira

(fotografia 13), azidoen bidez tratatuak, existitzen diren iltzeekin berdinduko dituen

oxido geruza bat sortu asmoz.

Zintoi perimetrala konpletatu zen pinu zur tratatua erabiliz (fotografia 14). Hasieran

altza zura erabiltzen saiatu zen zintoi berrirako, baina zur ez komertziala zenez, moztu

berri zen zuhaitz batetik lortutakoa, ezin izan zen modu egokian landu, eta horregatik

erabaki zen pinua erabiltzea.

ALA 1

86 Orrialdea

Zintoi perimetrala konpletatu ondoren, eta Diputazioko teknikoekin ados, toletera

berria jarri zen estriborreko bandan (fotografia 15) eta U formako burdineria

ababorreko bandan (fotografia 16), suposatzen bait da bi elementuak modu

simetrikoan disposaturik egongo zirela.

Zurezko pieza guztien zaharberritzearen ondoren, zurerako-olio bi esku aplikatu

ziren.

4.1. Egoera finala

Foru Aldundiaren esku utzi ondoren, Ala1, kanpoan gorde zen luzaro, eguraldiarekiko

inongo babes efektiborik gabe. ( fotografia 18).

Fotografian ikus dezakegu, ondalki berria, Foru Aldundiko teknikariek eskatutako

akabera zakarrarekin.

ALA 1

87 Orrialdea

5. AZTERKETA TEKNIKOA


Apartatu honen barne dauden planoak, ez dira ALA1-en ilustrazio grafiko huts gisa

kontsideratu behar, baizik eta egin ahal izan dugun ontziaren errepresentaziorik

fidelena.

ALA1-en ezaugarriak direla-eta plano bakarra marraztu da.

Forma eta eraikuntza planoa

Plano honetan errepresentatzen dira bai ALA1-en formak eta halaber bere eraikuntza.

Bere eraikuntzatik Untzi Museoa-Museo Naval-era bere donaziora egon diren egitura

aldaketak minimoak izan direnez (konponketa txikietara mugatu dira), planoak ALA1

errepresentatzen du bere jatorrizko konfigurazio posiblean.

ALA1-en zintoi perimetrala inkonpletua zegoen. Honek inkorporatzen zuen tolete

bat eta U inbertitu forman egindako burdineria bat. Bi kasuetan, zintoiaren sekzio

simetrikoa falta zen. Planoko errepresentaziorako suposatu zen ALA1-ek inkorporatuko

zuela banda bakoitzean bai toletea eta toletera, halaber U formako burdineria,

zaharberritzerako kriterio bera segituz.

5.2 Espezifikazioa: Kontrukzioa eta dimenstsioak:

ALA1 8,56 m luzerako ontzia da, azpialde lauekoa, arranpa formako branka oso

hegalean, txopa laua, pantoke biziko sekzioak, eta puntal gutxikoa.

Azpialdea 3,5cm lodierako 7 haritz oholez egina dago. Erdiko 5 oholak dimentsio

identikokoak dira. Ohol hauek ziri formakoak dira, bere zabalera aldatuz 26tik 23cm-

tara. Alboetako 2 oholak diferenteak dira kroskoaren kurbaturara moldatzen direnez.

Alboak 3,5cm lodierako pinuzko 4 ohol paraleloz eginak daude.

Bai alboko oholak eta bai azpikoak pieza bakarrekoak dira beren luzeran.

Oholen arteko lotura tope moduan da, istinkatu gabe.

Armazoia 11 zuakerrez osatzen da. Hauetatik 6 bikoitzak dira.

Zuaker-barenga multzoa zurezko pieza bakarrekoa da, zuhaitz baten enborra eta

adarra aprobetxatzen zituen ohol batetik lortua. Zuaker-barengek armazoi-zulo batzuk

inkorporatzen dituzte alan ur metatzea saihesteko eta xukatzea errazteko.

ALA 1

88 Orrialdea

Bere perimetro guztian zurezko babes zintoi bat zeraman. Zintoi hau erregularitatez

aldatuko zen, eta horregatik ibai ertzetan erraz lortu zitekeen zur batez zegoen egina,

seguraski altzaz.

Zur osoa galipot tratamentu batez estalia dago, eta honek tonu beltza ematen

dio.(fotografia 2)

Txopan burdineria metalikoa du bere amarratzerako, albo bakoitzean azkeneko

zuakerrean.(fotografia 3 eta 4)

U inbertitu formako burdineria du (fotografia 5) erabilera ezezagunekoa, erdi zonan

zintoiaren gainean, estriborreko bandan. Suposatzekoa da burdineia hau existituko

zela ababorrean, nahiz eta ezin den konfirmatu, ez bait da zintoiaren sekzio hau

ababorrean.

Brankako zonan ababorreko alboan txatael bat darama,(fotografia 6) tolete

metaliko batekin, tamaina handiko torloju handi batez egina. Suposatzen dugu

estriborreko bandan tolete bat egongo zela nahiz eta ez den zintoiaren arrastorik

banda horretan, gauza normala bi arraunekin arraun egitea bait da, arraun bat

bandako.

Alaren egungo imaginak ez du islatzen bere konstrukzioaren erregularitatea, egin

zenean eduki zuena baino imagin askoz ere zakarragoa emanez. Armazoiaren neurrien

erregularitateagatik, distribuzioaren eta konstrukzioarengatik, ontziaren

simetriarengatik, eskuadrien erregularitateagatik e.a. esan ondoriozta daiteke bere

jatorrizko itxura soila izango zela, baina inola ere latza ezta zakarra. Gaizki bukatutako

itxura azaltzen duten jatorrizko pieza bakarrak zintoi perimetralak dira, eta arestian

esan denez, desgastatze piezak bait dira.

5.3 Karenaren azterketa:








Azterketa hau lantzeko, ALA1-en geometria deskribatzen duen modelo numerikoa

sortu dugu, Aerohydro karenen analisirako programan prozesatua izan dena.

ALA 1

89 Orrialdea

5.3.1 Kurba hidrostatikoak:

Kurba hidrostatikoek modu grafikoan azaltzen dituzte karenaren formarekin eta bere

ezaugarriekin erlazionatutako balio multipleak. Balio hauek zingo diferentetan


finkoa. ALA1-en kasuan suposatu da, gila beti flotazio planoari paralelo mantentzen

dela, karga egiten bait zen, alek nibelatuta flotatu zezaten, bai sentidu longitudinalean

eta bai sentidu transbertsalean. Grabitate zentro bertikalaren posizioa base linean

suposatu da.

Kurba hidrostatikoetatik lor ditzakegu ondorengo balioak zingo diferentetan:


Alak desplazatzen duen ur bolumena metro kubikoetan. Ur geza denez, metro

kubikoetan desplazatutako ur bolumena ekibalentea da alaren desplazamentuarena

(�) Tonatan.

�� Karga ahalmena:

Kurba honetatik irakur dezakegu zuzenean alaren karga ahalmena, Tonatan, zingo

diferentetan. Ontziaren desplazamentuari deskontatu zaio 1,1 Tonako desplazamendu

arina (hau da ontziak hutsik duen desplazamendua).


Flotazio planoko grabitate zentrotik alari aplikatu behar zaion momentua da (Tonak

x metro), ontziaren asentamentuan 1 cm-ko aldaketa eragiteko.

�� 1 cm eskoratzeko beharrezkoa den momentua:

Kruxia lineatik alari aplikatu behar zaion momentua da, ontziaren eskora 1 cm-ko

aldaketa eragiteko.

�� Tonak inmertsio cm-ko:

Ontzia 1 cm urperatzeko beharrezkoa den pisua adierazten du, alaren zingo balio

diferentetan.

ALA 1

90 Orrialdea

0.2

0.1

0.22

m

0.4

0.3

0.5

Calado (m)Zingoa (m)

kg in

mer

tsio

cm

-ko

kg p

or c

m d

e in

mer

sión

desp

laza

mie

nto

y c

arga

(Ton

elad

as)

desp

laza

men

dua

eta

zam

a(To

na)

zam

aca

rga

1cm

esk

orat

zeko

mom

entu

a (k

g x

m)

Mom

ento

par

a es

cora

r 1c

m(k

gx m

)

2,0

10

0

15

0,5

1,5

20

1,0

25

100

30

2,5

35

3,0

110

120

40

3,5

45

4,0

1cm eskoratzeko momentua

Momento para escorar 1cm

kg inmerts

io cm-ko

1cm

trim

atze

ko m

omen

tua

(kg

x m

)M

omen

to p

ara

trim

ar 1

cm(k

gx

m)

6,5

60 140

130

5550

4,5

5,0

150

65

5,5

70

6,0

160

7580

8590

desp

laza

men

dua

kg por cm de in

mersión

desp

laza

mie

nto

Momento

para

trim

ar 1cm

1cm trim

atzeko

momentua

9,5

Figura 1 Kurba hidrostatikoak

Kurbak erabiltzeko, zingo balio batekin sartu (kasu honetan zingoa 22 cm da) eta

irakurri balio bakoitza dagokion eskalan.

5.3.2 Kurba pantokarenak:

Kurba pantokarenak permititzen dute, ontziaren pare adrizatzailearekin zuzenki

erlazionatuako KN balioak lortzea, desplazamentu diferenteekin, eskora gradu finko

batzuekiko.

Ala1-en kasuan, ez gara ari bere ohiko erabiltzean modu esanguratsuan eskoratuko

duen ontzi bati buruz, bere nabigazioa modu exklusiboan ur bareetan egiten bait da.

Karga deszentratuei zor zaien eskora minimoa izango da forma estabilitate handia

duenez.

ALA 1

91 Orrialdea

Desplazamiento (Toneladas)

Escora 5°

2,221,81,61,41,210

10

20

Desplazamendua (Tona)3,63,43 3,22,62,4 2,8 44 4,23,8

Escora 15°

Escora 10°

Bes

o ad

rizan

teak

(cm

)B

razo

s ad

rizan

tes

(cm

)

30

40

50

Trimado fijo a 0°KG = 0 m

Gila 0° trimatutaKG = 0 m

Figura 2 Curvas pantocarenas

Adibidean aztertzen da alaren estabilitatea 1,7 tonako desplazamentu batez:

Irudi 2-tik lortuko ditugu beso adrizatzaileen balioak 5º, 10º eta 15º-tan.

Balio hauekin marraztu dezakegu beso adrizatzaileen kurba (momentu

adrizatzaileak) adibideko desplazamentuarekiko (1,7 Tona)

ALA 1

92 Orrialdea

Mom

ento

s ad

rizan

tes

( To

n. x

m)

00

0,10

0,20

10

0,30

0,40

20

105Escora (grados)

15Eskora (Graduak)

Mom

ento

adr

izan

teak

(To

na x

m)

Bes

o ad

rizan

teak

(cm

)B

razo

s ad

rizan

tes

(cm

)

0,5030

0,60

0,7040

0,80

0,90

50



��1.700 kg

Irudi 3 Beso adrizatzaileen kurba

ALA 1

93 Orrialdea

6. FOTOGRAFIAK

Fotografia 2

Fotografia 3

ALA 1

94 Orrialdea

Fotografia 4

Fotografia 5

ALA 1

95 Orrialdea

Fotografia 6

Fotografia 7

ALA 1

96 Orrialdea

Fotografia 8

Fotografia 9

ALA 1

97 Orrialdea

Fotografia 10

Fotografia 11

ALA 1

98 Orrialdea

Fotografia 12

Fotografia 13

ALA 1

99 Orrialdea

Fotografia 14

Fotografia 15

ALA 1

100 Orrialdea

Fotografia 16

Fotografia 17

ALA 1

101 Orrialdea

Fotografia 18

ALA 1

102 Orrialdea

7 Planoak

7.1 Plano 1 ....................... Formen eta egitura planoa

GABARRA

103 Orrialdea

Gabarra 1

Ezaugarri nagusiak

Ontzi mota : Gabarra: ibaiko ontzi tradizionala, hondarraren

erauzketan eta beste nekazaritza lanetan

erabilia.

Folioa: -

Portua: Hondarribia, Gipuzkoa

Dimentsioak: Luzera: 9,57 m

Zabalera: 2,04 m

Puntala: 0,55 m

Desplazamentua (arin): 1100 kg.

Karga kapazitatea: 4,8 Tona.

Propultsioa: Arrauna, haga.

Egite urtea: Ca. 1900

Ontzigilea: -

Materiala: Zura

1 Zaharberritu den gabarra motako ontziak izen identifikatibo ofizial gisa du GABARRA.

GABARRA

104 Orrialdea

1. Bidasoako gabarra baten deskripzioa

Antxon Agirre Sorondo-k Gipuzkoako ibai ontziak aztertu ditu, eta bere idatzietatik2

lortu dugu dokumentu honetan islatzen den informazioaren parte handi bat.

Bidasoan lau mota ontzi hondartzaile existitzen zen, eta txikitatik handira

ondorengo izenen bitartez klasifikatu zitezkeen: txalanta, kabarra, draga eta

chupona3.

Zaharberritu den GABARRA gabarra edo kabarra motako ontzia da, hondarraren

erauzketarako erabilia Hondarribian.

Fotografia 1: Gabarrak Hondarribiko Santa Engrazi auzoan (Fotografia:

Hondarribiko Udal Artxiboa)

Azpialde laueko ontzi bat da, eta azpialde horretan kurbatura oso arina du, eta

pantoke bizikoa. Branka oso hegalean, puntan bukatua, defentsa modura aurreratzen

den zurezko pieza batez errematatua.

Bere kopurua oso handia izan zen iraganean, baina murrizten joan zen ia gabarra

gehienen desagertzeraino XX mendeko 60ko hamarkadan.

Ontzi hauek egiten zuen nabigazioa beti eguraldi onarekin zen, itsas-adarrean,

olaturik gabe, eta korrontearen alde, bai ibaian behera nahiz gora joaterakoan, azken

honetan gora zihoan itsasaldia aprobetxatzen bait zuten.

2 AGIRRE SORONDO A., Anuario de Eusko Folklore zbk. 37, Joxe Miel Barandiaran Fundazioa, 1991, 9-38 orr.3 AGIRRE SORONDO A., Op. cit, 23 orr.

GABARRA

105 Orrialdea

Gabarra zaleak, Bidasoako bokalean zeuden hondartza diferentetara nabigatzen

zuten, hauen gainean hondoa joaz, marea jaisten ari zela. Gabarraren karga palen

bitartez egiten zuten zuzenean hondarretik. Gabarra kargatu ondoren, marea igo zedin

itxaroten zen, eta honek flotarazi egiten zituen, eta permititzen zuen itzulbidea hasi

zezaten hondarra deskargatzeko.

Beste ibai batzuk ez bezala, Bidasoako gabarra zaleak ez zuten ohikoa uretatik lan

egitea.

Gabarren propultsioa bere tripulatzaile bakarraren indar fisikoaren bitartez egiten

zen. Normalean, tripulatzaileak ontzia bultzatzen zuen txopan zuen bere posiziotik,

ontzian zehar ibili gabe. Horretarako sakonera txikiko uretan zurezko haga bat

erabiltzen zuen, eta horrekin bultzatzen zuen hondoaren gainean, eta sakonera

handiagoko uretan, arraun luze eta estu bat, eta horrekin egiten zuen arraun txopan

apoiatuz; arrauna 8 baten antzeko irudi batekin mugituz, gabarra aurrerantz

bultzatuz. Arraun bakar batekin arraun egiteari singatu esaten zitzaion, eta arraunari

borta esaten zioten. Aipatu dugun idazlanetik lortu dugu borta-ren definizioa

Borta : [...] que siempre era de madera de fresno por su sólida

rectitud, de unos 5 metros de largo para mareas bajas, y 7 u 8 para

las altamares, con uno de los lados romo y el opuesto tipo pala al que

llaman ARRAUNA (en castellano remo). La punta con un remate de

hierro o BORTA-BURNIA. 4

Foto 2-an, atzeman daiteke lehen planoan dagoen gabarrak daraman haga bat, eta

borta edo pala estu eta luzeko arrauna.

Batzuetan, itzultzerakoan haizea zebilenean, bi makil jartzen zituzten hondarrean

sartuta zaku bat zutela beraien artean belarena egin zezan, eta pala ere sartzen

zuten, txuku-pala, eta eskura zuten guztia asmo berarekin, (si de regreso soplaba

viento, ponían dos palos clavados en la arena con un saco entre ellos para que hiciera

de vela, y clavaban la pala, la txuku-pala y todo lo que tenían a mano con idéntico

propósito 5)Garbi dago bela mota honen errendimentua oso txikia izango zela, baina

lanaren gogortasuna zela-eta, aldeko bultzada orori ongi etorria emango ziola gabarra

zaleak.

4 AGUIRRE SORONDO A., Op. cit, p. 25

5 AGUIRRE SORONDO A., Op. cit, p. 30

GABARRA

106 Orrialdea

Ontzi mota honen beharrak dira karga ahalmen handia, eta estabilitate oso handia,

karga maximoan frankobordoa minimoa bait zen eta eskora txiki batek ontzira ura

sartze eta hondoratzea suposatu zezakeen, gainera batzuetan ganadua e.a. garraia

zezaketen.

Fotografia zaharretan ikus daitezke gabarra hondartzaileak bere ahalmen maximora

kargatuta, frankobordo erresidual minimo batez, eta gure kalkuluetarako suposatu

dugu 10cm baino gutxiago.

Fotografia 2: Hondarrez kargatutatuko gabarrak Hondarribiako Zumardian. (Fotografia:

Hondarribiako Udal Artxiboa)

Batzuetan, gabarra bat baino gehiago lotzen ziren, aurreko gabarraren txoparen

gainean branka apoiatuz. Lotura egiteko, hondar karga lanetan zehar fondeatzeko

eraman ohi zituzten aingurak erabiltzen zituzten.

GABARRA

107 Orrialdea

Fotografia 3: Aurreko fotografiaren detailea non atzematen den bi gabarren

artean aingura bitartez egindako lotura. Atzeman daiteke ere frankobordo oso

txikia. (Fotografia: Hondarribiko Udal Artxiboa)

Ontziaren formek hondar kantitate handiaren karga permititzen dute, pantoke

biziko formei esker estabilitate oso inportante batez.

Hondar zale gisa zuen erabileraz gain, GABARRAk segur aski beste nekazaritza

erabilerak izango zituen eta horientzat bere forma eta proportzioak oso egokiak ziren.

Fotografia 4: Gabarrak horma baten konstrukzio errepazioan lanean

Mendelu-n, Hondarribia. (Fotografia: Hondarribiko Udal Artxiboa)

GABARRAtik lehorrerako akzesua, maiz, brankatik egingo zen, GABARRAk ibai

ertzeko edozein puntutan hondoa jota. Hegal handiko arranpa formako brankak

permititzen du akzesu zuzena GABARRAren barnetik ibai ertzera, oinak uretan, edo

ibai ertzeko lohietan e.a. sartu beharrik gabe.

Ontzi orok estabilitatea modu oso inportantean galtzen du hondoan apoiatu ezkero.

Fenomeno hau oso argi nabaritzen da, branka adibidez hondartzaren gainean, edo

arranpa baten edo-eta abarren gainean apoiatu duen, U sezioak dituen bote batean,

GABARRA

108 Orrialdea

brankatik lehorreratzen saiatzerakoan. Azpikaldea laua duten pantoke biziko formek

permititzen dute ontziak hondoa jotzea, estabilitatea galdu gabe, permitituz horrela

Gabarra-ren karga eta deskarga (ganadua, nekazaritza materiala e.a.) segurtasun

osoz.

Gabarren pantoke biziko formak, hondoa jotzean duen estabilitatetik deribatuak

datoz, eta ez berau egiteko itxurazko sinpletasunetik, itxaron zitekeen bezala.

2. Gabarraren Historia6

Gabarra Bidasoako bokaleko gabarra tipikoa dugu, 1900 urte inguruan egina, eta

bere egilea ez da ezagutzen.

Hondarraren erauzketarako eta beste nekazaritza lanetarako erabili zen, bere jabe

José Agirre-k, Jaizubiako errekaren hondoan abandonatu zuen arte.

1993an, Donostiako Untzi Museoa-Museo Naval-eko langileek, errekuperatu zuten

errekako hondotik atereaz eta handik trasladatuz bere konserbaziorako.

GABARRAren erauzketa operazio neketsua izan zen lohian guztiz hondoratua bait

zegoen.

Fotografia 5: Donostiako Untzi Museoa-Museo Naval-eko kide eta koraboratzaileak

ontzia errekuperatzen erakusten duen imagina (Fotografia: Donostiako Untzi Museoa-

Museo Naval)

6 Donostiako Untzi Museoa-Museo Naval-ak emandako informazioaren arabera.

GABARRA

109 Orrialdea

3. Zaharberritzearen aurreko egoera:

Gabarra lohian egon zen denbora luze baten zehar, eta horrek erraztu zuen lohi

berde geruza fin bat hazi izana, halaber krustazeo txikiak zirripedoak (balanoak), eta

gainera lohi zarakar bat bere azalera osoan.

Gabarra bere kontserbaziorako bildu zen, aurretik garbitua izan gabe, eta

horregatik bere itxura oso zikina zen eta krustazeoz beteta zegoen. Lohi berdearen

arrastoak ere oso ebidnteak ziren.

Fotografia 6

Zaharberritzearen aurretik, uretatik kanpo egon zen urte askotan zehar, eta

horregatik oholen arteko junturak guztiz irekiak zeuden, lehortzerakoan ematen den

zuraren kontrakzioa dela-eta, eta ohol guztiek zirrikitu handiak azaltzen zituzten

motibo berarengatik.

Zuakerrak oso hondatuak deuden, bereziki jatorrizkoak (edo geratzen ziren hauen

arrastoak).

Momenturen batean gabarra pintura lanen baterako erabili zen, lehen garbiketaren

ondoren, pintura berdearen eta berunezko minio laranjaren aztarnak ageri bait ziren

(fotografia 7).

GABARRA

110 Orrialdea

Fotografia 7

4. Zaharberritze prozesua

Hasierako lana, eta ordu gehien dedikatu zitzaiona garbiketa lana izan zen. Hasieran

krustazeoak (balanoak) kendu ziren arraspa metaliko baten bitartez. Prozesu hau

banan bana kenduz egin zen, beste modu batera egingo balitz kroskoa estaltzen zuen

galipot geruza altxako zen-eta. Erortzerakoan, krustazeoak arrasto zirkular zuri txiki

bat uzten zuen, eta hau ere banan bana kendu beharra zegoen. Lan hau burutu

ondoren, kroskoa garbitu zen presio gutxiko uraren bitartez. Garbiketa sistema honek

ez zuen lortzen lohi berdearen arrastoak kentzea, beraz Diputazioko teknikoekin

kontsulatu ondoren erabaki zen presio handiagoko ura erabiltzea. Presioko ura eta

xaboi bitartezko kroskoaren garbiketa sakon baten ondoren, ontziaren egoera

ebaluatzen bukatu zen, halaber bere zaharberritzerako erabiliko zen kriterioa.

Balanoen kentzearen eta kroskoaren garbitzearen prozesua, hiru astetara luzatu zen

OLABEko taldeko kide baten dedikazio esklusibarekin.

Gipuzkoako Diputazioko teknikoekin kriterio interkanbio baten ondoren, ontziaren

egoerarekin ahal zen errespetuosoen zen interbentzio bat burutzea erabaki zen,

existitzen zen egitura kontsolidatuz, bere egoerak ez bait zuen posible egiten, jada

zaharberritua, gabarrak azaldu zezan, operatiboa zen garaietan azaltzen zuenaren

antzeko itxura edukitzea.

Gabarrak bere azpialdean azaltzen zuen hainbat konponketa, denboraren poderioz

askatu zirenak. Pieza bakoitza bere lekuan jarri zen berriz ere. Zuakerren eustea

nahiko defizientea zen, eta horregatik altzairu herdoilgaitzeko tirafondoak erabili ziren,

piezak egiturara finkatzeko.

GABARRA

111 Orrialdea

Falta ziren elementuak konpletatzea erabaki zen: azpialdean konponketa zahar bat,

ohol baten buruaren konponketa zahar bar estriborreko bandan txopan, zurezko pieza

bat txopako planoan, zuaker bat brankako zonan estriborreko alboan. Horretarako

Diputazioko teknikoek hornitutako demoliziotako zura erabili zen, beren iritziz

Gabarrari emango bait zioten, beren zaharberritze kriterioarekin adosago zegoen

itxura.

Altzairu galbanizatuzko iltzeak erabili ziren beren buruak bistan geratzen zirenean,

eta zuakerraren konponketan existitzen ziren torlojuen antzeko bat erabili zen,

aurretik oxidazio tratamentua emanez.

Oholen arteko junturetatik zintzilik zeuden iztupa eta galipot arrastoak, eta puntu

batzuetan finkatu ziren Sikaflex tanta txiki batzuen bitartez, ez zitezen galdu, eta

beren azterketarako eskura egon zitezen etorkizunean.

Zura, olio berezizko hiru eskuz bukatu zen.

Fotografia 8

GABARRA

112 Orrialdea

5. AZTERKETA TEKNIKOA


Apartatu honen barne dauden planoak, ez dira Gabarra-ren ilustrazio grafiko huts gisa

kontsideratu behar, baizik eta egin ahal izan dugun ontziaren errepresentaziorik

fidelena.

Gabarra-ren ezaugarriak direla-eta plano bakarra marraztu da.

Forma eta eraikuntza planoa

Plano honetan errepresentatzen dira bai Gabarra-en formak eta halaber bere

eraikuntza. Bere eraikuntzatik Untzi Museoa-Museo Naval-era bere donaziora egon

diren egitura aldaketak minimoak izan direnez (zuakerren gaineko konponketara eta

txopako plataformaren transformazioetara mugatu dira), planoak Gabarra bere

jatorrizko konfigurazio posiblean, halaber egungo egoeran errepresentatzen du.

Txopako plataformaren eta, hagaren eta arraunaren errepresentaziorako, gabarra

mota hauek errepresentatzen dituzten fotografia zaharretan oinarritu gara.

5.2 Espezifikazioa: Kontrukzioa eta dimenstsioak

GABARRA 9,57 m-ko luzerako ontzia da, azpialde lauekoa, eta azpialde horren

kurbatura longitudinal oso arin batekin, branka oso hegalean dagoen arranpa

formakoa, txopa planoa, sekzioak pantoke bizikoak, eta puntal txikikoa. Branka

puntan bukatzen da, eta zurezko pieza batez errematatzen da, defentsa modura

aurreratzen dena.

Karelak ez du errifadura edo makurrera-rik7 azaltzen.

Gabarraren konstrukzioan erabilitako oholek oraindik zerratuak izan ziren zinta

zerrak egin zizkion markak azaltzen zituzten. Marka horiek bereziki erraz atzematen

ziren urgaineko aldean kanpoaldetik (fotografia 9).

7 Foto 3an ikus daiteke, bi gabarrek nolabaiteko errifadura edo makurrera dutela. Zama guztia erdialdean kontzentratu denez, eta gabarrak ez duenez inolako egiturarik honen karela irekitzearen eragozterako (habeak e.a) ikusten den errifadura, karga kontzentrazioak eragiten duen deformitatearen ondorioa da.

GABARRA

113 Orrialdea

Fotografia 9

Lokatzaren eta inkrustatutako algen garbiketa dela-eta, zuraren azaleko geruza

askatu egin zen kroskoaren parte handi batean, horrela zerraren markak oso modu

leun batean geratuz, baina oraindik ikusgai.

Azpialdea tope moduko forruaren teknikarekin forratuta dago, 4 cm-ko lodierako

haritzezko lau oholez. Azpialdeko oholak forma kurbokoak dira, eta horietako bi falka

kurbatukoak direla. Oholen arteko junturak iztupa eta galipotez istinkatuak daude.

Azpialdeko oholak gabarraren armazoiera zurezko zirien bidez finkatzen dira, bi

diametro diferentetakoak. Ziri hauek, haritzezkoak, zepilatuak daude, zirkuluari

hurbiltzen zaion sekzio poligonala lortzeko, 2,5 cm eta 1 cm-ko sekzioekin.

Jeneralean, ohol bakoitza barenga bakoitzari bi zirien bidez finkatzen zaio: bata 2,5

cm-koa eta bestea 1 cm-koa. Aldameneko barengetan, tamaina bakoitzeko ziriak

hiruzuloka jartzen dira.

GABARRA

114 Orrialdea

Fotografia 10: fotografian ikus dezakegu ziri bat bere espantsio

falkarekin. Falkaren orientazioa atzematen da, oholaren zainari

transbertsalki.

1cm-ko ziriak, azpialdeko ohola eta barengaren parte bat zeharkatzen dute, 2,5cm-

ko ziriak ordea zeharkatzen dituzte bai ohola eta bai barenga. Azken hauek, espantsio

falka bat dute beren beheko partean, azpialdeko oholaren zainaren sentidu

transbertsalean jarria, falkaren espantsio efektuak oholak hautsi ez ditzan. Zirien

disposiziotik ondoriozta daiteke, gabarra posizio inbertituan konstruitu zela. 1cm-ko

diametroko ziriak balioko zuten konstrukzio prozesuan finkaketarako, 2,5cm-ko

diametroko ziriak ordea ondoren ezarriko ziren, presioz aseguratuak eta haritzezko

espantsio falken bidez, kroskoaren finkaketa estruktural gisa.

Alboak haritzezko hiru ohol paraleloen bidez daude konstruituak, tingladillo

moduko forruaren teknika jarraituz.

Beheko ohola 29 cm-tako zabalerakoa eta tartekoa 21 cm-tako zabalerakoa, 3 cm

lodierakoak dira, haritzezkoak, eta goikoa 13 cm zabalerakoa, 5 cm-ko lodierakoa da.

Beheko bi oholen lotura, lodiera bariableko gainjartze baten bidez egiten da, 7,5-tik

12cm-rakoa.

Beheko oholak ez du ontziaren luzera osoa estaltzen, baizik eta txopako planotik,

1,1m-ko distantzia batera brankatik gutxi gora behera heltzen da.

Goiko eta tarteko oholen lotura, goiko oholean egin den hozkadura baten bidez

egiten da, bere barneko aldeak enrasatuta geratzen direla.

Goiko oholak errefortzu zintoiaren eta karelaren funtzioa egiten du. Bere goiko

aldean iltzez lotuta darama desgaste pieza bat, 5 cm zabalera eta 2 cm altuerakoa.

Oholak armazoiarekin horrela lotzen dira, 14 mm inguruko diametroko azkoina

duen torloju baten bitartez, goiko ohola zuakerren buruetara finkatzen duena, eta

GABARRA

115 Orrialdea

burdinezko iltzeen bidez, sekzio zirkularrekoak, beheko eta tarteko oholen

teilakatzean.

Zuakerren arteko tarteetan, beheko eta tarteko oholak bere gainjartzean finkatzen

dira, sekzio zirkularreko iltzeen bitartez. Sekzio zirkularreko eta 8 cm inguruko

luzerako iltze hauek, bi oholak zeharkatzen dituzte, eta barnean tolestu egin dira.

Beheko ohola azpialdeko oholetara finkatzen da, sekzio zirkularreko burdinezko

iltzeen bitartez, 15 cm-ro gutxi gora behera.

Armazoia 13 zuaker bikoitzez osatzen da.

Zuaker-barenga multzoa zurezko pieza bakarrekoa da, zuhaitz baten enborra eta

adarra aprobetxatzen zuen ohol batetik lortua. Gabarra-ren adina dela-eta, honek

konponketa nahiko jasan du armazoian, eta horregatik zuaker gehienak

konponketaren bat azaltzen dute.

Brankan uztai metaliko bat darama, eta horri kate bat finkatuko zitzaion lehorrera

lotzeko.

Zur guztia galipot tratamentu batez dago estalita eta horrek tonu beltz bat ematen

dio.

GABARRAren egungo imaginak ez du islatzen bere konstrukzioaren erregularitatea,

egin zenean eduki zuena baino imagin askoz ere zakarragoa emanez.









Azterketa hau lantzeko, Gabarra-en geometria deskribatzen duen modelo


dena.

GABARRA

116 Orrialdea

5.3.1 Kurba hidrostatikoak:

Kurba hidrostatikoek modu grafikoan azaltzen dituzte karenaren formarekin eta bere

ezaugarriekin erlazionatutako balio multipleak. Balio hauek zingo diferentetan


finkoa. Gabarra-ren kasuan suposatu da, gila beti flotazio planoari paralelo

mantentzen dela, karga egiten bait zen, alek nibelatuta flotatu zezaten, bai sentidu

longitudinalean eta bai sentidu transbertsalean. Grabitate zentro bertikalaren posizioa

base linean suposatu da.

Kurba hidrostatikoetatik lor ditzakegu ondorengo balioak zingo diferentetan:


Gabarra-k desplazatzen duen ur bolumena metro kubikoetan. Ur geza denez, metro

kubikoetan desplazatutako ur bolumena ekibalentea da alaren desplazamentuarena

(�) Tonatan.

�� Karga ahalmena:

Kurba honetatik irakur dezakegu zuzenean alaren karga ahalmena, Tonatan, zingo

diferentetan. Ontziaren desplazamentuari deskontatu zaio 1,1 Tonako desplazamendu

arina (hau da ontziak hutsik duen desplazamendua).


Flotazio planoko grabitate zentrotik alari aplikatu behar zaion momentua da (Tonak x

metro), ontziaren asentamentuan 1 cm-ko aldaketa eragiteko.

�� 1 cm eskoratzeko beharrezkoa den momentua:

Kruxia lineatik alari aplikatu behar zaion momentua da, ontziaren eskora 1 cm-ko

aldaketa eragiteko.

�� Tonak inmertsio cm-ko:

Ontzia 1 cm urperatzeko beharrezkoa den pisua adierazten du, alaren zingo balio

diferentetan.

GABARRA

117 Orrialdea

0

0.1

0.2

0.3

0.4

0.5

Calado (m)Zingoa (m)

desp

laza

mie

nto

y c

arga

(Ton

elad

as)

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

3,0

3,5

4,0

4,5

5,0

5,5

6,0

6,5

desp

laza

mie

nto

carg

a

desp

laza

men

dua

eta

zam

a(To

na)

7,0

6,0

5,5

5,0

Mom

ento

par

a tr

imar

1cm

(Ton

elad

as x

m)

1cm

trim

atze

ko m

omen

tua

(Ton

a x

m)

9,0

8,5

8,0

7,5

9,5

6,5

Momento para

trimar

1cm

1cm tri

matzek

o momentu

a

1,5

1,0

2,0

4,5

2,5

3,0

3,5

4,0

Mom

ento

par

a es

cora

r 1c

m(T

onel

adas

x m

)1c

m e

skor

atze

ko m

omen

tua

(Ton

a x

m)

1cm eskoratzeko momentua

Momento para escorar 1cm

zam

a

desp

laza

men

dua

100

110

120

130

140

150

160

kg in

mer

tsio

cm

-ko

kg p

or c

m d

e in

mer

sión

kg in

mer

tsio

cm

-ko

kg p

or c

m d

e in

mer

sión

170

180

190

200

Irudi 1 Kurba hidrostatikoak

Kurbak erabiltzeko, zingo balio batekin sartu (kasu honetan zingoa 22 cm da) eta

irakurri balio bakoitza dagokion eskalan.

GABARRA

118 Orrialdea

5.3.2 Curvas pantocarenas:

Kurba pantokarenak permititzen dute, ontziaren pare adrizatzailearekin zuzenki

erlazionatuako KN balioak lortzea, desplazamentu diferenteekin, eskora gradu finko

batzuekiko.

Gabarra-en kasuan, ez gara ari bere ohiko erabiltzean modu esanguratsuan

eskoratuko duen ontzi bati buruz, bere nabigazioa modu exklusiboan ur bareetan

egiten bait da.

Karga deszentratuei zor zaien eskora minimoa izango da forma estabilitate handia

duenez.

Bra

zos

adriz

ante

s (c

m)

Desplazamiento (Toneladas)

Escora 10°

Escora 5°

2,2

10

21,81,61,41,210

20

30

Desplazamendua (Tona)3,63,43 3,22,62,4 2,8 4,44 4,23,8

Escora 15°40

Bes

o ad

rizan

teak

(cm

)

50



Figura 2 Curvas pantocarenas

Adibidean aztertzen da Gabarra-ren estabilitatea 2,5 tonako desplazamentu batez:

Irudi 2-tik lortuko ditugu beso adrizatzaileen balioak 5º, 10º eta 15º-tan.

GABARRA

119 Orrialdea

Balio hauekin marraztu dezakegu beso adrizatzaileen kurba (momentu

adrizatzaileak) adibideko desplazamentuarekiko (2,5 Tona)

0,70

Mom

ento

s ad

rizan

tes

( To

n. x

m)

0,20

0,05

0,10

0,15

00

0,65

0,60

0,25

0,30

0,35

0,40

0,45

0,50

0,55

10

20

105Escora (grados)

15Eskora (Graduak)

Mom

ento

adr

izan

teak

(To

na x

m)

Bes

o ad

rizan

teak

(cm

)

0,85

0,80

0,75 Bra

zos

adriz

ante

s (c

m)

30

40

50

��2.500 kg



Irudi 3 Beso adrizatzaileen kurba

A ANEXOA

A- 1 Orrialdea

Kroskoaren formak dokumentatzeko metodoa:

Eranskin honetan azalduko dugu, Juan Maria eta Gerrmancho ontzien kroskoko formak

lortzeko jarraitu den metodoa.

OLABEn erabaki genuen, proiektu honen ezaugarriengatik, ez zela nahikoa ontziek

era aproximatu batetan marraztea, eta hauek era fidel eta ahalik eta zehatzenean

marraztu behar zirela. Horregatik, eranskin honetan azaltzen dugun prozedura jarraitu

dugu, Germancho eta Juan Maria ontzietaz informazio zehatza eta xehea ematen bait

du.

Ala1 eta Gabarra-ren kasuetan, prozedura xinpleago bat jarraitu dugu, ertz zorrotz

edo pantoke biziko ontziak bait dira.

Ontzi bakoitzetik lortutako forma planoak, egindako beste plano guztien oinarri izan

dira.

Germancho eta Juan Maria-ren formak lortzeko prozedura, aurrerako orrialdeetan

deskribatzen da:

�� Ontzi bakoitza egurren gainean oinarritu zen, gila, ontziolaren zoruarekiko

paraleloa zegoela ziurtatuz. Zoruak, inguru honetan, nibelaren aldaketa

txikiak zituen ( � 3mm. Nibel optiko batekin neurtuta)

�� Antzeko era batetan, ontziak transbersalki nibelatu ziren.

�� Ontziak nibelatu ondoren, formak lortzeko orduan, zorua erreferentzi

horizontala bezala erabili zen. Ontzi hauek gila zuzena izaten dute, eta

ezaugarri hau erabili zen, lortutako 1=1 eskalako planoa konprobatzeko, eta

sortu zitezkeen akats txikiak zuzentzeko.

�� Ontziolako zoruan, ontzien krujia planora paraleloa zen lerro bat margotu

zen erreferentzi gisa, eta honen gainean markatu ziren, sekzio transbersal

bat lortu nahi ziren puntuak. Puntu hauetako bakoitzean, kroskoaren

egiazko txantiloi bat atera zen. Horretarako erreferentzi transbersal bat

errespetatu zen (zoruan egindako marra) eta erreferentzi bertikal bat ere

(zorua).

�� Txantiloi bakoitza, kontratxapatuzko tablero handi batetara pasa zen,

aipatutako erreferentziak errespetatuz. Honetan sekzio guztiak marraztu

ziren.

A ANEXOA

A- 2 Orrialdea

Prozedura honekin, itxuraz lan askokoa, hartu beharreko neurriak asko murrizten

dira. Neurketa bakarrak izan ziren, erreferentzi marran markatu ziren puntuena.

Txantiloiaren oinarri den bastidorea, txantiloia bai transbersalki edo longitudinalki

nibelatzeaz arduratzen da. Forma definitzeko eransten diren kontratxapatuzko

besotxoak, puntu arbitrarioetan jartzen dira, neurririk artu gabe.

Ondoren, sekzio bakoitzaren txantiloia egiazko eskalan marraztu ziren lehen

aipatutako tableroaren gainean.

Prozedura hau jarraitu ahal izan genuen, ontzien neurri txikiaren ondorioz. Hauek

handiagoak izan balira ziur aski zehaztasun guutxigoko beste metodo batzuetara jo

beharko genuen.

Prozedura, ondorengo fotografietan, era grafikoan azaltzen dugu:

A ANEXOA

A- 3 Orrialdea

Zoru gainean marra argi eta zabal bat

pintatu genuen kontraste hobea izateko.

Honen gainean, ardatz longitudinal bat

margotu zen, gilatik neurri arbitrario

batetara, baina honi paralelo zela.

Plomaden bidez, krujia planoko puntu

inportanteenak pasa ziren zorura.

Ardatz longitudinalean, sekzio transbersalak lortuko ziren puntuak markatu ziren,

bai eta krujiako puntu inportanteenak ere.

A ANEXOA

A- 4 Orrialdea

Aukeratutako puntu bakoitzean egurrezko bastidore mugikorra jarri zen, egiteko

txantiloiaren oinarri moduan.

Bastidore honetan oinarritzen zen txantiloia ateratzeko erabiltzen zen

kontratxapatuzko pieza (hau sekzio guztietarako erabili zen aldaketa txikiekin)

A ANEXOA

A- 5 Orrialdea

Txantiloiaren detailea (Honen azpian ziri batzuk ikus daitezke, zoruak izan

zitzakeen irregulartasun txikiak kontu izateko (kola tantoak, pintura e.a.)

Grapagailu baten bidez, gutxi gora beherako txantiloi honi kontratxapatuzko beso

batzuk josten genizkion. Hauek forma jarraitzen zuten, eta bere kokapenerako ez zen

neurririk jarraitu; forma isladatzeko leku egokienetan jarri ziren.

A ANEXOA

A- 6 Orrialdea

Urazpiko aldearen forma ateratzen, gilaren detailea.

Prozedura honen bidez lortutako txantiloia kontratzxapatuzko panel handi

baten gainean jarri ondoren, puntu bakoitza transferitzen zen. Hau egin zen,

sekzio guztitarako, erreferentzi horizontal, bertikal eta transbersal bat

errespetatuz.

A ANEXOA

A- 7 Orrialdea

Egurrezko eskuadra baten laguntzaz

puntu bat transferitzen.

Lortutako puntuak, berunezko pisuz heldutako egurrezko listoi malgu batez lotzen

dira, sekzioaren kurba marrazteko.

A ANEXOA

A- 8 Orrialdea

Txopako sekzio bat ateratzen.

1=1 eskalako planora transferitzen.

A ANEXOA

A- 9 Orrialdea

Prozedura hau sekzio guztietan erabili da, branka eta korastan ere bai. Fotografian

korastaren forma ateratzeko prozeduraren detailea.

A ANEXOA

A- 10 Orrialdea

Sekzioak 1=1 eskalan.

A ANEXOA

A- 11 Orrialdea

Lanaren emaitza. 1=1 eskalako plano bat, 12 sekzio transbersalekin, gehi barnka

eta korasta perfilez ikusita.

Documents

Donostiako Untzi Museoa-Museo Naval-ak …...Ala1 eta Gabarra, ibaiko bi ontzien egoera oso txarra5 zen Untzi Museo-Museo Naval-ak jaso baino lehen jasan zituzten kondizioen ondorioz