CANLILARDA DOLAIM SSTEMLER Vcut ii madde iletimini salayan sisteme dolam sistemi denir. Tek hcrelilerde d ortam ve hcre aras madde alverii hcre zar araclyla yaplr. Bu yzden zel bir dolam sistemi yoktur. ok hcrelilerin bir ksmnda vcut kk ve temas yzeyi fazla olduundan madde iletimi difzyonla salanr. (su yosunlar, kara yosunlar, mantarlar) Gelimi bitkilerde madde tanmas ksilem ve floemden oluan iletim borularyla salanr. Hayvanlarn ounda vcut byk ve d ortamla temas yzeyi azdr. Bu yzden zel dolam sistemleri bulunur.

A. HAYVANLARDA DOLAIM SSTEM nsanda ve gelimi hayvanlarda dolam sistemi atar, klcal, toplar damarlar, kalp ve kandan meydana gelmitir. Omurgaszlarn ounda, omurgallarn ise tamamnda dolam sistemi bulunur. Bunlar ak ve kapal olmak zere ikiye ayrlr.

a. Ak Dolam Kan tmyle kapal bir sistem iinde dolamayp dokular arasndaki zel boluklara(sins) yaylr. Klcal damarlar ve gerek kalp bulunmaz. Baz damarlar kaslp geveyerek kalp grevi grr. Kalbin gc az ve alma temposu yava olduu iin kan ak yavatr. Bu nedenle enerji ihtiyac az olan canllarda grlr. Kan; kalpten damarlara, oradan da vcut boluuna geer. Hcrelerle kan arasnda madde alverii yapldktan sonra kan, tekrar kalbe dner. Eklembacakllar, yumuakalar ve derisi dikenlilerde grlr. Eklembacakllarda gaz alverii trakelerle saland iin kan, oksijen ve karbondioksit tamaz. Bu canllarda hemoglobin vb. solunum pigmentleri bulunmaz.

b. Kapal Dolam Kan; kalp ve damarlarn oluturduu kapal bir sistemde dolar. Bu yzden vcut boluuna yaylmaz. Bu sistem kalp, atardamar, klcal damar ve toplardamardan oluur. Kan; kalpten atardamarlarla kar, klcal damarlarda doku ve kan arasnda madde iletimi gerekleir, toplardamarlarla tekrar kalbe gelir. Kann ak hzl olduu iin oksijen ve besin ihtiyac fazla olan canllarda grlr. Solunum sistemi, dolam sistemiyle balantldr. Kan, solunum gazlarn tad iin solunum pigmentleri bulundurur. Omurgallarn tamam, omurgaszlardan toprak solucan ve kafadan bacakllarda (mrekkep bal, ahtapot) bulunur.

1) OMURGASIZLARDA DOLAIM SSTEM

a) Snger, Slenter ve Yass Solucanlar Bu canllarn zel dolam sistemi yoktur. Madde alveriinde tm vcut yzeyi etkilidir.

b) Eklem Bacakllar Tm eklembacakllarda ak dolam sistemi grlr. ekirgenin srtnda kalp grevi gren yedi blmeli bir damar bulunur. Damarn arka ucu kapal, n ucu ise aktr ve her blmenin yannda delikler bulunur. Damarn kaslmasyla kan ne doru itilir, aklktan vcut boluuna dklr. Damar geveyince delikler alr, vcuda dklm kan buralardan geri dner.

c) Halkal Solucanlar Toprak solucannda dier solucanlardan farkl olarak kapal dolam grlr. Halkal solucanlarda biri srtta, ikisi karnda olmak zere ana damar bulunur. Bu ana damarlar klcal damarlarla eitli organlara uzanr. Srt damar, kan ne pompalayan ana damar grevindedir. Solucann ba ksmna yakn yerde be ift halka damar vardr. Bu damarlar srt ve karn damarlarn birbirine balar. Kan, karn blgesine gnderen yardmc kalp ilevi grrler. Halka damarlarn kaslmasyla kan, atardamarlara geer. Klcallarla organlara tanr. Madde alverii yapldktan sonra toplardamarlarla kalbe gelir. Kandaki karbondioksit deri altndaki klcal damarlarla vcut eperine geer, oradan da dar atlr. Yine ayn yolla oksijen deri klcallarna alnr, bylece kan temizlenir.

2) OMURGALILARDA DOLAIM SSTEM

d) Balklar Kalp bir kulakk ve bir karnck olmak zere iki odackldr. Kalpte daima kirli kan bulunur. Damarlarda ise temiz ve kirli kan birbirine karmaz. Kalpteki kirli kan karncktan solungalara pompalanr. Burada karbondioksiti brakan kan erimi oksijeni alr ve temizlenir. Temizlenen kan kalbe gelmeden nce dorudan tm vcuda dalr ve doku hcrelerinden karbondioksiti alp kirlendikten sonra kalbin kulakna geri gelir. Balklarda kk dolam sistemi bulunmaz.

e) Kurbaalar Kalp, iki kulakk ve bir karnck olmak zere odaldr. Karnck tek olduu iin kalpte kirli ve temiz kan birbirine karr, vcutta kark kan dolar. Vcuttan gelen kirli kan sa kulakkta, akcierlerden gelen temiz kan sol kulakkta toplanr. Kulakklarn kaslmasyla kan, karnca boalr. Karncn kaslmasyla burada karan kan vcuda pompalanr. Akcier solunumu yannda deri solunumu da yaptklar iin oksijen an kapatrlar. Soukkanl canllardr, k uykusuna yatarlar.

f) Srngenler Kalp iki kulakk ve bir karnck olmak zere odacktan oluur. Kurbaalardan farkl olarak karnckta yarm bir perde bulunur. Daha az oranda olsa da, temiz ve kirli kann karmas tam olarak engellenemez. Dolaysyla vcutta kark kan dolar. Soukkanl canllar olduklar iin k uykusuna yatarlar. Timsahlarda dier srngenlerden farkl olarak kalpte tam perde bulunur. Kirli ve temiz kan birbirine karmaz. Timsah suya girdiinde panizza kanal alarak temiz ve kirli kann karmasn salar. Bylece timsah suyun altnda saatlerce bekleyebilir. Suya dalma durumu dnda kanlar karmaz.

g) Ku ve Memeliler Kalpleri iki kulakk ve iki karnck olmak zere drt odacktan oluur. Temiz ve kirli kan birbirine karmaz. Vcut scakl sabittir, scakkanl canllardr. Kularn kalbi memelilerle benzer yapdadr ancak kularda vcudun sana dnen aort, memelilerde sola dner.

B. NSANDA DOLAIM SSTEM1. KALP Gs boluunda, diyaframn stnde ve iki akcierin arasnda hafif sola eik olarak yerlemitir. Bykl ya ilerledike artar. nsan kalbi drt odackldr. stte iki kulakk, altta iki karnck bulunur. Kulakklar ve karncklar arasnda kann tek ynde ilerlemesini salayan (sadece kulakktan karnca doru) kapakklar bulunur. Sa kulakk-karnck arasnda l (trikspit), sol kulakk-sol karnck arasnda ikili (bikspit) kapakklar vardr. Kalbin sa tarafnda kirli kan, sol tarafnda temiz kan bulunur. Sa kulaka alt ve st ana toplardamarlardan kirli kan gelir. Kulakktan sa karnca geen kan, akcier atardamar ile akciere gnderilir. Burada temizlendikten sonra akcier toplardamar ile sol kulaka getirilir. Kulakktan sol karnca geen temiz kan aort atardamar ile vcuda dalr. Karncklardan kan atardamarlarn balang ksmlarnda yarm ay kapakklar bulunur. Bu kapakklar kann kalbe geri akmasn nler. Kalp, yap olarak tabakadan oluur:-En dta iki katl zardan oluan perikard tabakas (Bu iki zarn arasndaki sv kalbin rahat almasn ve darbelerden korunmasn salar)-Ortada kalp kasndan oluan miyokard tabakas (Kulakklarda ince, kalncklarda ise kalndr.)-En i ksmda endokard tabakas (Tek sral epitel dokudan olumutur. Kalbin i yzeyini rter ve kaygan bir yap oluturur.) Kalp kas yap bakmndan izgili, ilevsel adan dz kasa benzer. Kalp kas kaln ve sk yapl olduu iin kandan besin ve oksijen alamaz. Kalbin bu ihtiyacn koroner damarlar salar. Koroner damarlar miyokard tabakasnda bulunur. Kalbi yeterince besleyemezlerse kalp krizi grlebilir.Kalbin almas: Kalp kaslarnn kaslmasna sistol, gevemesine diastol denir. Kulakk ve karncklar birbirine zt olarak alr. Kulakklar kaslrken karncklar gever. Kalbin her odac kaslma ile iindeki kan boaltrken, geveme sayesinde tekrar kan ile dolar. Kulakklarn kaslmas ile kan, gevek haldeki karncklara geer. Hemen sonra karncklar kaslr ve buradaki kan, atardamarlara geer. Bu srada kulakklar gever ve toplardamarlardaki kan buraya dolar. Kalbin almasn otonom sinirler kontrol eder. Ritmik kaslmalar, kalbin belli yerlerinde bulunan zellemi yaplarla dzenlenir. Sa kulakn duvarnda S.A (sinoatriyal dm) bulunur. Otonom sinirlerin etkisiyle bu dm uyarlnca kulakklar kaslr. S.A dmden yaylan uyartlar, ikinci sinir dm olan A.Vyi (atrioventrikler dm) uyarr. Bu dm kulakklar ve karncklar arasnda bulunur. A.Vden kan his demetleri kalp kas iine ulatnda purkinje lifleri adn alr. Purkinje liflerine ulaan uyartlar sayesinde karncklar kaslr. Kalbin her at 0.85 saniye srer. Kulakklar 0.15 saniye kaslr, karncklar 0.30 saniye kaslr, daha sonra kalp 0.40 saniye dinlenir.Kalbin almasn etkileyen faktrler:Sinirler: Sempatik sinirler kalp atn hzlandrrken, parasempatik sinirler yavalatr.Hormonlar: Adrenalin ve tiroksin hzlandrrken asetil kolin hormonu yavalatr.Scaklk: Ateli hastalklarda olduu gibi, vcut ssnn artmas kalp hzn artrr.CO2: Karbondioksit miktar art kalp almasn hzlandrr.Uyarc maddeler: Kafein gibi uyarc maddeler kalp almasn hzlandrr. Kan Basnc: Kann damarlardaki akn salayan asl etken, karncklarn kaslmasyla doan basntr. Bu basn sayesinde kan, atardamarlara pompalanr. Atardamarda ilerleyen kan, klcal damarlara ular. Kann klcal damarda ak hz doku hcreleriyle kan arasndaki madde alveriini salayacak ekilde yava ve sabittir. Kann atardamarlarn duvarna yapt basnca tansiyon denir. Karncn kaslmas srasnda atardamar eperine yaplan basnca byk tansiyon, kalbin dinlenmesi srasnda atardamarlara yapt basnca ise kk tansiyon denir. Atardamardaki basncn srekli normalden yksek olmas hipertansiyona neden olur. Ani ve ok kan kayb sonucu kan basncnn dmesi ile de hipotansiyon meydana gelir.

2. KAN DAMARLARI

a. Atardamarlar Kalpteki kan vcuda gtren damarlardr. Akcier atardamar hari hepsi oksijence zengin kan tar. (Akcier atardamar, kalpteki kirli kan temizlenmesi iin akciere gnderdiinden dolay kirli kan tar. Dier atardamarlar ise temizlenmi kan organlara gnderir.) Atardamarlarda kan basnc yksektir.

Duvarlar tabakadan oluur:-Dta lifli ba doku-Ortada dz kaslar ve elastik lifler (lifler, kan basncna kar damarlarn dayanklln artrr.)-ite tek katl yass epitel (i yzeyi przszletirerek kann akn kolaylatrr.) Atardamarlarda, kann ak dier damarlara gre daha hzldr. Kann hareketini salayan faktrler:-Karncklarn kaslmas sonucu oluan basn-Atardamarlardaki kaslarn kaslmas-Arkadan gelen kann ndekini itmesi-Yerekimi

b. Toplardamarlar Vcuttaki kirli kann kalbe getirilmesini salarlar. (Sadece akcier toplardamar temizlenmi kan getirir.) Kan basnc dktr. Duvar tabakadan oluur:-Dta lifli ba doku-Ortada dz kas-te tek katl yass epitel Atardamarlardan farkl olarak toplardamarlarda elastik lifler bulunmaz. (Kan basnc dk olduu iin damar koruyacak liflere gerek yoktur.) Vcudun alt ksmndaki toplardamarlarda kann ilerlerken geri dnmemesi iin kapakklar bulunur. Bylece tek ynl iletim gerekleir. Vcudun st ksmndaki toplardamarlarda ise kan zaten yerekimiyle ayn ynde hareket ettii iin, bu kapakklardan yoktur. Kann hareketini salayan faktrler:-Kulakklarn gevemesiyle oluan kalbin emme kuvveti-Damar eperindeki dz kaslarn kaslp geveme hareketleri-Damar etrafndaki izgili kaslarn oluturduu basn-Vcudun alt ksmndaki toplardamarlarda bulunan kapakklar-Vcudun st ksmlarndaki toplardamarlarda yer ekiminin etkisi-Solunum hareketleri srasnda gs blgesinde basncn deiimi

c. Klcal Damarlar Genellikle atardamar ve toplardamar arasnda bulunur. Duvarlar tek katl yass epitel hcrelerinden yaplmtr. Bylece doku hcreleri ve kan arasnda madde alverii salanr. Her organda bulunur. Karacier, i salg organlar, akcier ve bbreklerde bol miktarda vardr. Kann buradaki ak hz dier damarlara gre daha dktr. Bylece madde al verii iin yeterli zaman salanr. Kann ak hz: atardamar > toplardamar > klcal damar Kan basnc: atardamar > klcal damar > toplardamar Damar aplar: toplardamar > atardamar > klcal damar Toplam damar ap: klcal damar > toplardamar > atardamar Damar kalnl: atardamar > toplardamar > klcal damar3. KAN DOLAIMI

a. Kk Kan Dolam Ama: kalpteki kirli kann akcierde temizlenerek kalbe geri getirilmesi. zlenilen yol: sa karnck-akcier atardamar-akcier-akcier toplardamar- kalbin sol kulak

b. Byk Kan Dolam Ama: kalpteki temiz kann vcut dokularna datlmas. Hcrenin besin ve oksijen ihtiyacnn karlanmas ve dokulardaki artk maddelerin uzaklatrlmas. zlenilen yol: sol karnck-aort atardamar-vcut dokular-alt veya st ana toplardamar-sa kulakk

Alk durumunda glikoz orannn en youn olduu damar: karacier toplardamar Tokluk durumunda besin orannn en youn olduu damar: kap toplardamar re miktarnn en youn, amonyak miktarnn en az olduu damar: karacier toplardamar re miktarnn en az olduu damar: bbrek toplardamar Atardamarlardaki azotlu artk madde oran yaklak olarak ayndr. Aorttan ayrlan btn damarlarn ierikleri ayndr.

4. KANIN YAPISI ve GREVLER

i. Kan Plazmas Kan dokunun yaklak yarsn oluturur. Plazmann %90 su, %7si proteinler, kalan da organik ve inorganik molekllerden oluur. Monomer halinde karbonhidratlar, aminoasitler, ya asitleri, gliserol, vitaminler, mineraller, tuzlar, hormonlar, antikorlar, azotlu artklar, solunum gazlar, bikarbonat iyonlarn bulundurur. Plazmann kan hcreleri ve phtlamay salayan kan proteinleri (fibrinojen) dnda kalan ksmna serum denir.ii. Kan Hcreleri eit kan hcresi vardr-Alyuvarlar-Akyuvarlar-Kan pulcuklar

a) Alyuvarlar (Eritrositler) Fetste ve beinci ay arasnda karacier ve dalakta retilirler. Beinci aydan itibaren yaamn sonuna kadar krmz kemik iliinde retilirler. lk retildiklerinde ekirdekli olmalarna ramen olgunlatklarnda ekirdeklerini ve organellerini kaybederler. (Daha fazla solunum gaz tayabilmek iin) mrn tamamlayan alyuvarlar dalak ve karacierde paralanr. Tadklar hemoglobin molekl sayesinde oksijen ve karbondioksit tanmasnda grev alrlar. Hemoglobin sebebiyle krmz renklidirler. Erkeklerde kadnlara oranla daha fazla alyuvar bulunur. (Erkek eey hormonunun kan yapmn artrc etkisinden dolay) Deniz seviyesinden ykseklere kldka atmosferdeki oksijen oran der. Bu durumda oksijen ihtiyacn karlamak iin alyuvarlarn says artar. Blnemezler, kendini yenileyemezler, aktif hareket edemezler. Alyuvar zarnda bulunan protein eitlerine gre kan gruplar belirlenir.

b) Akyuvarlar (Lkositler) Mikrobik etkenlere kar vcudun baklndan sorumludurlar. Kemik iliklerinde ve lenf dmlerinde retilirler. ekirdeklilerdir. Aktif hareket edebilirler. En fazla 3-4 gn yaarlar. Baz akyuvarlar vcuda giren yabanc hcreleri tanyabilen hafza hcrelerine dnr ve uzun sre yaayabilirler. Vcuda giren antijen ve mikroorganizmalar fagositozla paralarlar. Antijenlere kar antikor reterek bakl salarlar. effaf grnmldrler. Baz eitleri klcal damarlardan doku svsna kabilir ve yalanm hcreleri paralayarak ortadan kaldrabilir. Sitoplazmalarnda taneciklerin olup olmamasna gre granll ve granlsz olmak zere ikiye ayrlrlar.i. Granll Akyuvarlar: Ntrofiller: bakterileri fagositozla yok ederler. Bakteriyel enfeksiyonlarda saylar artar. Bazofiller: Heparin ve histamin salglarlar.Heparin: Kann damarda phtlamasn engeller.Histamin: Damar geirgenliini salar. Parazitlere kar savunma ve alerjik reaksiyonlarda grev alr. Ar artmas deme neden olur Eozinofiller: Kancal kurt, tenya gibi parazit enfeksiyonlarnda ve alerjik reaksiyonlarda saylar artar.ii. Granlsz Akyuvarlar: Sitoplazmalar homojendir ve taneciklere rastlanmaz. ekirdekleri byk ve yuvarlaktr. Monositler: Akyuvarlarn en bykleridir. Mikroplar fagositozla imha ederler. Klcal damardan doku svsna geerek bakterileri yutan makrofajlara dnebilirler. Lenfositler: sinir doku dnda btn dokularda bulunurlar. Bakln salanmasnda rol oynarlar. T lenfositleri: antijene dorudan saldrarak vcudu korur.B lenfositleri: Salgladklar antikorlarla, bakteri ve virsleri hcreye girmeden ldrrler.

c) Kan Pulcuklar (Trombositler) Krmz kemik iliindeki byk yapl hcrelerin paralanmasyla oluan hcre paracklardr. Hcresel yap gstermezler. Damar yaralanmas durumunda kann phtlamasn balatan enzimleri bulundururlar. Yalanan kan pulcuklar karacier ve dalakta paralanr.Kann Grevleri Sindirilen besinleri hcrelere tama Akcierden alnan oksijeni hcrelere tama retilen hormonlar ilgili organlara tama Artk rnleri boaltm organlarna tama Vcut scakln dzenleme Asit-baz dengesini dzenleme Su dengesini dzenleme Vcut savunmasn salama Phtlamay salama

5. KAN GRUPLARI Kan Grubu Antijen eitleri(Alyuvar yzeyinde)Antikor eitleri (Kan plazmasnda)

A A antijeni Anti-B

B B antijeni Anti-A

AB A ve B antijenleri -

0 - Anti-A ve Anti-B

Antikorlar antijenlerle balanarak alyuvarlarn kmesine neden olur. Bu duruma agltinasyon denir. Rh Grubu Antijen eidi Antikor

Rh(+) Rh antijeni var Antikor yok

Rh(-) Antijen yokRh(+) bireyden kan alrsa anti Rh retir.

6. KANIN PIHTILAMASI Kan damar zedelendiinde, hasar gren blgeye yaparak kmeleen trombositlerden yapkan bir madde salglanr. Birbirine yapan trombositler kan kaybn nlemek amacyla tka oluturur. Eer damar hasar kkse sadece trombosit tkac, kan kaybn tamamen durdurur. Fakat hasar bykse ek olarak fibrin iplikiklerinin olumas da gerekir. Trombositlerden tromboplastin isimli enzimin salglanmasyla phtlama balar. Tromboplastin molekl Ca++ varlnda kanda bulunan protrombini, trombine dntrr. Trombin ise kanda hazr bulunan fibrinojeni fibrine dntrr. Fibrin, ince ve yapkan zellikteki iplikler halinde bir a oluturur. Bu iplikler birbirine, kan hcrelerine ve damar duvarlarna yaparak phty meydana getirir. Phtlama srecinde genetik faktrler etkilidir. Phtlama faktrlerinden birini kodlayan genlerde kusur olursa hemofili hastal ortaya kar.

7. LENF DOLAIMI Balklar hari tm omurgallarda bulunur. Doku svsnn tamam hcreler aras boluklardan klcal damarlara geri dnemez. Hcreler aras boluklarda kalan bu doku svsnn kan dolamna geri dnmesi lenf dolam ile salanr. Lenf damarlarna giren doku svs bundan sonra lenf (akkan) olarak isimlendirilir. Lenf iinde kan damarlarna geemeyen, akyuvarlar ve bir miktar doku svs bulunur. Lenf, alyuvar iermedii iin renksizdir. Lenf dolamnda, lenften baka, lenf damarlar ve lenf dmleri de yer alr. Lenfi tayan damarlar; lenf klcallar ve lenf toplardamarlardr. Lenf klcallar dokularn iine yaylm, bir ucu kapal ok ince damarlardr ve tek sra epitelden yaplm endotel tabakadan oluur. Lenf toplardamarlar daha byk apldr ve tek yne alan kapakklara sahiptir. Lenf, kalp tarafndan pompalanmadndan lenf hareketi kana gre olduka yavatr. Lenf hareketi toplardamarlardaki kan hareketine benzer ekilde doku ve organlardan kalbe doru gerekleir Bu hareket iskelet kaslarnn kaslmas, solunum srasnda gs kafesinde meydana gelen basn fark ve tek yne alan kapakkla salanr. Lenf svs vcutta iki yolla tanarak kan dolamna katlr. Lenf dmleri:-Lenfosit yapmnn gerekletii yerlerdir.-Zararl mikroorganizmalar szerek bakla katkda bulunurlar.-Vcudun belirli yerlerinde younlamlardr. (Koltuk alt gibi)-Dalak ve bademcikler en byk lenf dmlerindendir. BAIIKLIK SSTEM Hastalk etkenlerinin insan vcuduna girerek oalmasna enfeksiyon denir. Vcudun sala zararl maddelere kar kendini savunmasna baklk denir. Vcudumuz, hastalk etkenlerine kar kendini korumak iin eitli savunma hatlarna sahiptir. Bu hatlardan ilk ikisi spesifik deildir, yani bir hastalk yapc etkeni dierinden ayrt edemezler. Buna genel savunma denir. nc hattan itibaren spesifik savunma balar.

a) Genel Savunma (Spesifik Olmayan Baklk) Yabanc maddelerin yapsna ve trne baklmadan vcuda giriinin nlenmesi durumudur Genel savunmann birinci hatt vcut dnda yer alr, hastalk etkeninin vcuda giriini engeller. Bu ilk hat; az, burun, gz, mide, deri, epitel doku ve bunlarn salglarndan oluur. Baz rnekleri yledir:-Ter ve ya salglarnn baz mikroorganizmalar yok etmesi-Az yoluyla alnan mikroorganizmalarn midedeki asit salgs ve enzimlerle yok edilmesi-Solunum yoluyla alnan mikroorganizmalarn burun ii kllarna veya solunum yollarndaki mukusa yaparak dar atlmas- Gz yanda, solunum kanalnda ve sindirim kanalnda bulunan lizozim enziminin mikroorganizmalarn vcuda giriini nlemesi Birinci hatt gemeyi baarabilen mikroplar savunmann ikinci hatt ile karlar. Burada fagositik hcreler, doal ktil hcreler, iltihaplanma oluumu ve antimikrobiyal proteinler yer alr. Doal katil hcreler mikroorganizmalar fagositoz etmez. Salgladklar lizozim enzimleri ile yaptklar hcreyi paralarlar. Fagositoz, farkllam akyuvar hcreleri tarafndan gerekletirilir. Ntrofiller, monositler, makrofajlar ve eozinofiller, organizmay fagositozla yok ederler. ltihaplanma oluumu, eitli ekillerde zarar grm dokuda ortaya kan bir durumdur. ltihaplanma durumunda bazofil ve mast hcreleri ortama histamin verir. Histamin, damar geirgenliini artrarak dokuya kan akn hzlandrr. Bunun sonucunda dem ve kzart oluur. Virsle enfekte olmu hcreler interferon ad verilen antimikrobiyal proteinler salglar. nterferon, komu hcrelere szarak bu hcrelerde virslerin oalmasn engelleyen kimyasal maddelerin retilmesini salar. Bu yolla interferonlar nezle, grip gibi enfeksiyonlarda virslerin hcreden hcreye yaylmasn engeller. Ayn zamanda fagositoz yapan hcreleri uyararak mikroorganizmalarn fagositozla yok edilmesini salar.

b) Spesifik Baklk Savunmann nc hattdr. Belli organizmalar deiime uram vcut hcrelerini, toksinleri ve yabanc moleklleri tanyan hcrelerden oluur. Bu savunma hattnda lenfositler grev alr. Antijen varln fark eden T lenfositleri savunma sisteminin ynetimini ele alr. Bu srada B lenfositleri antikor retimi iin alr. Lenfositlerin vcuda yabanc olan maddelere kar oluturduu zgl savunma proteinlerine antikor ad verilir. Antikor oluumuna sebep olan molekl ise antijen olarak adlandrlr. Lenfositler vcutta ilk kez bir antijenle karlatnda uyarlarak oalmaya balar. Bunlardan bir ksm antijen iin ksa mrl tepki veren plazma hcrelerine dnr. Bu hcrelerin oluturduu tepki birincil baklk olarak adlandrlr. Lenfositlerden bir ksm da uzun mrl hafza hcrelerine dnr. Bu hcrelerin daha sonra ayn hastalk etkeni ile karlatrdklarnda oluturduklar tepki ise ikincil baklk olarak adlandrlr. kincil baklkta tepki daha gl ve ksa srede gerekleir. nk hastalk etkeni nceden hafza hcreleri tarafndan tannmaktadr. ki tr spesifik baklk mekanizmas vardr.1. Hcresel baklk mekanizmas: T lenfositleri tarafndan dorudan antijenle temas sonucu oluturulur. Mantarlara, virslere, kanserli hcrelere ve yabanc dokulara kar etkilidir.2. Svsal (humoral) baklk mekanizmas: Bakteri ve virs enfeksiyonlarnda etkilidir. B lenfositlerinin antikor retmesiyle salanr. retilen bu antikorlar immunoglobulinler(Ig) olarak adlandrlr. Baklk sisteminde be tip Ig retilir.-IgM antijen ile ilk karlamada ilk sentezlenen Ig'dir. ok sayda antijeni balayp ktrme zelliine sahip bir yaps vardr.- IgG, kan ve lenf svsndaki bakteri, virs ve toksinlere kar koruma salar. Kanda en fazla bulunan ve plasenta yoluyla anneden fetse geebilen tek immnoglobulin trdr.-IgA, eitli vcut salglarnda bulunan temel Ig'dir. Solunum, sindirim ve genital sistem salglar ile gzya, tkrk ve anne stnde bulunur. Mukoza ile kapl vcut ksmlarnda bulunarak,bakteri ve virslerin buralara tutunmasn engeller.- IgD, Antijene uygun lenfositlerin plazma hcrelerine veya hafza hcrelerine dnmn salar.- IgE, alerjik reaksiyonlarn balamasndan sorumludur. BAIIKLIIN KAZANILMASI1. Aktif Baklk Organizmann kendisinin salad baklktr. kiye ayrlr:a. Doal Baklk Doutan kazanlan baklktr. Byk lde, sitoplazmada bulunan hazr antikorlarla salanr. Kaltsaldr, tre ve rka zgdr. rnein zenciler sarhumma hastalna kar bakla sahiptirler. b. Kazanlm Baklk Organizmann karlat antijene kar oluturduu antikorlarla baklk kazanmasdr. Mikroorganizma vcutta hastala neden olmusa, antikor miktar artrlarak iyileme salanr. A yaplarak vcudun antijeni tanmas ve gerekli antikorlar, kii salklyken retmesi salanr.

2. Pasif Baklk Organizmaya dardan hazr olarak antikor verilmesidir. Bu baklklarn sresi olduka ksadr.-Serum yoluyla verilmesi-Anneden plasenta veya st ile bebee hazr antikor gemesi KAN UYUMAZLII Rh(-) kan grubuna sahip bir annenin Rh(+) bir ocuu olursa annenin kanndaki Rh antikorlar fetse geerek alyuvarlarnda kmeye neden olabilir. Bu duruma kan uyumazl denir. Kan uyumazl fets etkilerken annede bir sorun olumaz. Kan uyumazl fets ve annenin kannn karmas sonucu gerekleir. Hamilelik sresince bu durum gzlenmezken doum srasnda plasenta paralanrken grlebilir. Ancak anne Rh antikoru retinceye kadar doum gerekleeceinden dolay birinci ocukta kan uyumazl grlmez. Bundan sonraki ocuklarda ise annenin kannda Rh antikoru bulunduu iin kan uyumazl grlr.ALERJ Alerjik reaksiyona yol aan antijenlere alerjen denir. Alerjenler solunum yoluyla, deriden temas ile ya da yiyecekler ile vcuda alnabilir ve alerjik tepkilere yol aabilir. En sk rastlanan alerjilerde IgE antikorlar oluturulur. B lenfositleri bir alerjenle ilk karlatnda plazma hcrelerine dnr. Plazma hcreleri alerjen iin zgl olan IgE antikorlarn oluturur. IgE antikorlar ba dokuda bulunan mast hcrelerine tutunur. Alerjenle ikinci karlamada mast hcrelerinde histamin salglanmasn tetikler. Sonuta gz yaarmas burun akmas haprma gibi alerji belirtileri ortaya kar.VRSLER ve BAIIKLIK SSTEM Bir protein klf ile bunun iinde bulunan genetik materyalden oluurlar. (RNA veya DNA) Baz hayvansal virsler ve bakteriyofajlar (bakteride oalan virs) DNA, bitkisel virsler ve baz hayvansal virsler RNA bulundurur. Hcre zar, sitoplazma ve organel bulundurmazlar. Metabolizmalar yoktur. ATP retemez, beslenemez ve byyemezler. Enzim sistemleri yoktur. Bu yzden zorunlu parazittirler. Sadece bir canl hcre iinde reyip oalabilirler. Enzim sistemleri olmadklar iin ve hcre ii ortamda oaldklar iin antibiyotiklerden dorudan etkilenmezler. Vcutta virsleri etkisiz hale getirmek iin retilen maddelere interferon denir. Yaplarnda enzim olarak sadece sindirim enzimleri bulunur. Bylece konak hcrenin hcre zarn eriterek kaltsal materyallerini brakabilirler. Hcre d ortamda kristalize olurlar. Ancak belirli hcreler iinde oalabilirler. Baz virslerin sadece bir eit, bazlarnn birden fazla kona vardr. Kabakulak, grip, suiei, kzamk, ocuk felci, kuduz ve sar humma hastalklarna sebep olurlar. Baz zellikleriyle canllara, baz zellikleriyle canszlara benzerler. Canllara benzeyenler:-Enzim bulundurma ve kullanma-Nkleik asit ve protein ierme-Hcre iinde oalabilme Canszlara benzeyenler:-Hcre dnda kristalize olma-Enzim retme mekanizmasna ve sistemine sahip olmama-Sitoplazma ve organel bulundurmama-ATP retme, byme, beslenme faaliyetlerini gerekletirememe remeleri srasyla:-Konak hcrenin hcre zarna tutunur-Hcre zarn eriterek genetik materyalini konak hcreye brakr- Konak hcre DNAsn etkileyerek kendisi iin protein retilmesini ve genetik materyalinin oaltlmasn salar.-Hcre iinde ar virs oalmas sonucu hcre paralanr ve virsler serbest kalr.