Upload
others
View
6
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Dokumenti StrategjikDhe Plani i VePrimit Për
ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS2017-2021
Dokumenti StrategjikDhe Plani i VePrimit PërShënDetin SekSual Dhe riProDhueS2017-2021
Dokumenti StrategjikDhe Plani i VePrimit Për
ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS2017-2021
Miratuar me Urdhër të Ministrit të Shëndetësisë Nr.529, datë 1.12.2016Ky dokument strategjik dhe plani i tij i veprimit u përgatitën në emër të Qeverisë së Shqipërisë nga Ministria e Shëndetësisë dhe institucionet e varësisë, në konsultim me përfaqësues(e) të organizatave të shoqërisë civile dhe të organizatave kombëtare dhe ndërkombëtare që punojnë dhe mbështesin funksionimin e mekanizmave koordinuese ndërsektoriale për problemet madhore të shëndetit publik, në Shqipëri.
Shtypi: Shtypshkronja “Pegi”
ISBN: 978-9928-228-48-2
Falënderime Dokumenti Strategjik dhe Plani i Veprimit për Shëndetin Seksual dhe Riprodhues 2017-2021 është hartuar nga Ministria e Shëndetësisë me kontributin e Grupit të Punës, ngritur me Urdhër të Ministrit të Shëndetësisë Nr. 336, datë 4.08.2015.
Ky dokument strategjik u mbështet në të gjitha fazat përgatitore deri në finalizimin e saj, përfshirë planin e veprimit 2017-2021 dhe kostimin, nga partnerët ndërkombëtarë UNFPA, WHO, UNICEF, UNAIDS në kuadër të Programit të Bashkëpunimit midis Qeverisë Shqiptare dhe Kombeve të Bashkuara 2012 - 2016. Një falënderim i veçantë shkon për Qeverinë Zvicerane për mbështetjen financiare të ofruar në procesin e hartimit të këtij dokumenti strategjik.
Ministria e Shëndetësisë dëshiron të falenderojë grupin teknik të punës për përgatitjen e dokumentit strategjik dhe planit të veprimit 2017-2021: Znj. Milva Ekonomi, Dr. Gazmend Bejtja, Dr. Nedime Ceka, Dr. Gentiana Qirjako, Dr. Edi Tushe, Dr.Eliona Demaliaj, Dr. Lindita Myzyri, Dr. Nurie Çaushi, Dr. Albana Adhami dhe Znj. Ana Lipe. Falenderime të veçanta shkojnë për ekspertët dhe teknikët e fushës, në nivel qendror dhe lokal, të cilët dhanë kontribute të vyera në procesin e konsultimit. Ministria e Shëndetësisë dëshiron të falenderojë mbështetjen e vazhdueshme teknike të zyrës së UNFPA në Tiranë përgjatë procesit të hartimit, diskutimit, rishikimit, editimit, printimit dhe shpërndarjes së këtij Dokumenti. Falenderime për Fondacionin NESMARK për bashkërendimin në përgatitjen e këtij dokumenti strategjik.
PërmbajtjaI. Parathënie .................................................................................................................................................... 7
II. Hyrja ........................................................................................................................................................... 13
1. Analiza e Situatës së Shëndetit Seksual dhe Riprodhues ...........................................................................21
1.1. Shëndeti amtar ...................................................................................................................................21
1.2. Planifikimi familjar ..............................................................................................................................25
1.3. Shëndeti i të porsalindurit, foshnjës dhe fëmijës ................................................................................ 29
1.4. Shëndeti i adoleshentit .......................................................................................................................32
1.5. Tumoret e traktit riprodhues ..............................................................................................................34
1.6. Dhuna ndaj grave dhe fëmijëve ..........................................................................................................37
1.7. Infeksionet Seksualisht të Transmetueshme, HIV dhe AIDS ................................................................40
1.8. Infertiliteti ...........................................................................................................................................43
1.9. E-shëndetësia ......................................................................................................................................45
2. Vizioni, Prioritetet dhe Objektivat Strategjike ............................................................................................ 47
3. Analiza Financiare dhe Kostoja ................................................................................................................... 72
4. Monitorimi, Vlerësimi (MV) dhe Zbatimi i Strategjisë ................................................................................ 74
Aneksi 1: Plani i veprimit .................................................................................................................................79
Aneksi 2: Të dhëna demografike ....................................................................................................................137
Aneksi 3: Dokumente ndërkombëtare ...........................................................................................................159
i. ParathënieShëndeti seksual dhe riprodhues është konsideruar në nivel ndërkombëtar si një nga komponentët më me rëndësi për zhvillimin njerëzor. Ai përcakton shëndetin në përgjithësi të popullatës, mirëqenien dhe zhvillimin e gjithë vendit.
Përkufizimi i shëndetit riprodhues i adoptuar në Konferencën Ndërkombëtare për Popullsinë dhe Zhvillimin (ICPD) përbën një hap përpara në konceptin e riprodhimit dhe seksualitetit. Ndërsa pikëpamjet e mëparshme lidheshin ngushtë vetëm me objektiva demografike, ICPD-ja vendosi nevojat e individëve në qendër të zhvillimit. Kjo jo vetëm zgjeroi komponentët e shëndetit riprodhues përtej viteve riprodhuese, por përfshiu një kontekst të gjerë social-kulturor lidhur me rolet gjinore, respektimin dhe mbrojtjen e të drejtave njerëzore për riprodhimin dhe seksualitetin.
Një sjellje e shëndetshme riprodhuese dhe seksuale ka ndikim pozitiv të drejtpërdrejtë mbi gjeneratat e ardhshme. Planifikimi familjar, kujdesi amtar, foshnjor dhe fëmijëror cilësor dhe eficient pakëson numrin e shtatzënive të padëshiruara, aborteve, parandalon vdekshmërinë dhe sëmundshmërinë amtare, ul incidencën e infeksioneve seksualisht të transmetueshme përfshirë edhe infektimin me HIV, si dhe mbron shëndetin e fëmijës dhe adoleshentit. Këto janë ndër mjetet më kosto-efikase për të përmirësuar shëndetin, mirëqenien e gruas, fëmijës, adoleshentit, familjes, komunitetit dhe shoqërisë.
Ministria e Shëndetësisë është e angazhuar të përmirësojë gjendjen e shëndetit riprodhues të individëve në Shqipëri, në veçanti grave, fëmijëve dhe të rinjve. Synimi i këtij dokumenti të dytë të strategjik për Shëndetin Seksual dhe Riprodhues 2017-2021 është të përmirësojë shëndetin seksual dhe riprodhues të popullatës së Shqipërisë, dhe t’i ofrojë qytetarëve mundësinë e barabartë për të ushtruar të drejtat e tyre riprodhuese dhe seksuale. Dokumenti Strategjik dhe Plani i Veprimit të Shëndetit Seksual dhe Riprodhues 2017-2021 është zhvilluar mbi bazën e politikave dhe programeve të qeverisë për një jetë më të mirë dhe të shëndetshme të popullatës në Shqipëri, duke ofruar një sistem kujdesi shëndetësor cilësor që ofron akses të plotë dhe garanton qëndrueshmëri financiare, me një qasje të integruar në kujdesin shëndetësor, duke e bashkërenduar me politikat e sportit, mbrojtjes sociale, sigurisë në punë, ruajtjes së mjedisit, planifikimit dhe rregullimit të territorit, përfshirë transportin dhe komunikacionin. Gjithashtu ky dokument strategjik reflekton programin e qeverisë për mbështetjen e funksionimin e mekanizmave koordinuese ndërsektoriale për problemet madhore të shëndetit publik.
Ky dokument strategjik është pjesë integrale e Strategjisë Sektoriale të Shëndetit 2016-2020, teknikisht të mbështetur nga OBSH, prioritetet strategjike të së cilës reflektohen në kuadrin zhvillimor multisektorial dhe ndërsektorial të Strategjisë Kombëtare për Zhvillim dhe Integrim 2015-2020.Dokumenti Strategjik nga ana programatike reflekton angazhimin e vendit për të arritur Objektivat Globale të Zhvillimit të Qëndrueshëm 2015-2030, i përgjigjet realitetit socio-ekonomik dhe demografik të vendit, si dhe reflekton arritjet dhe nevojat e prioritetet e sektorit shëndetësor në të ardhmen.
Viti 2015 shënoi dy dekada angazhimi të vendit në qasjen e konceptit të integruar të shëndetit seksual dhe riprodhues miratuar në Konferencën Ndërkombëtare për Popullsinë dhe Zhvillimin (ICPD, Kajro 2014). Ky vit ishte edhe kulmimi i përpjekjeve globale për plotësimin e synimeve të vendosura në Objektivat e Zhvillimit të Mijëvjeçarit (MDG) dhe vendosjen e synimeve të reja për Zhvillimin e Qëndrueshëm 2015-2030.
Ministri i Shëndetësisë i Republikës së Shqipërisë, së bashku me Ministrat e Shëndetësisë dhe përfaqësues
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS8të nivelit të lartë të vendeve të tjera anëtare të Rajonit të Europës të OBSH, shprehën vullnetin politik në Sesionin e 66-të të Komitetit Rajonal të OBSH për Europën, në Kopenhagen, 12-15 shtator 2016, përmes Rezolutës EUR/RC66/R7, për të zbatuar në kontekstin e cdo vendi, Planin e Veprimit për Shëndetin Seksual dhe Riprodhues: Drejt përmbushjes së Axhendës për Zhvillim të Qëndrueshëm në Europë 2030 – Të mos mbetet asnjë prapa! Përmes kësaj Rezolute i bëhet thirrje të gjitha vendeve anëtare që të zbatojnë Planin Europian të Veprimit për Shëndetin Seksual dhe Riprodhues 2017-2021 dhe të reduktojnë barrën e shëndetit të dobët për popullatat e tyre, duke i kushtuar vëmendje të vecantë shtresave vulnerabël, të dizavantazhuara dhe grupeve të popullatës që janë vështirësisht të arritshme. Ky Plan Veprimi synon të përshpejtojë progresin për realizimin e potencialit të plotë nga gjithsecili lidhur me mirëqenien dhe shëndetin seksual e riprodhues, në linje me Politikën Kuadër të OBSH për Europën për Shëndet dhe Mirëqenie 2020. Objektivat e këtij dokumenti strategjik që synojnë të plotësojnë nevojat e shëndetit seksual dhe riprodhues të popullsisë kanë tre prioritete kryesore.Së pari ato janë pjesë e objektivave për Zhvillim të Qëndrueshëm të OKB-së. Nga 17 objektivat madhore të kësaj strategjie, tre lidhen me shëndetin riprodhues: përmirësimi i shëndetit amtar, promovimi i barazisë gjinore dhe lufta kundër HIV dhe AIDS. Vendet anetare te OKB kane miratuar tashme synimin qe ne 2030 (OzhQ 5 – Targeti 5.6) te sigurojne aksesin universal ne shendetin seksual dhe riprodhues dhe te drejtat riprodhuese sikurse eshte rene dakord ne perputhje me Programin e Veprimit te Konferences Nderkombetare mbi Popullaten dhe Zhvillimin dhe Platformen per Veprim te Beijing, si dhe dokumentat e konkluzioneve te Konferencave rishikuese perkatese. Këto objektiva janë të pranishme edhe në këtë dokument strategjik, sepse ato përfshijnë nevojat aktuale të vendit për shëndetin seksual dhe riprodhues, të identifikuara gjatë procesit të hartimit të saj. Ato ofrojnë gjithashtu një pikë hyrje për të adresuar variabla dhe indikatorë që përfshijnë gjithë komponentët e çështjeve të ndërthurura të shëndetit riprodhues si: fertiliteti, gjinia, dhuna, edukimi seksual, dhe faktorë të tjerë me ndikime direkte për shëndetin e individit gjatë gjithë ciklit të jetës.
Së dyti, nevoja për t’iu përgjigjur realitetit socio-ekonomik, demografik dhe prioriteve aktuale të lidhura me shëndetin riprodhues të vendit. Përmbajtja e kësaj strategjie dhe plani 5-vjeçar i veprimit të saj nuk synon të plotësojë përfundimisht të gjitha aktivitetet që nevojiten për një shëndet optimal seksual dhe riprodhues, por është një udhërrëfyes me një pamje të qartë se ku kërkohet të arrihet, duke patur parasysh nevojat prioritare shëndetësore, socio-demografike, kulturore dhe politikat e strategjisë kombëtare të Shqipërisë për integrim dhe zhvillim, për të arritur një shëndet më të mirë seksual dhe riprodhues të të gjithë individëve në Shqipëri, me fokus në grupet më vulnerabël dhe të margjinalizuara.
Së treti, të ecim përpara mbi arritjet që janë bërë në fushën e shëndetit seksual dhe riprodhues deri në momentin aktual. Ashtu si tregon edhe analiza e situatës së shëndetit riprodhues e bërë gjatë përgatitjes së strategjisë, janë bërë arritje në tregues të shëndetit seksual dhe riprodhues si: ulja e vdekshmërisë dhe sëmundshmërisë amtare, fëminore, përmirësimi i gjendjes së ushqyerjes, vaksinimit etj., por ende duhet punuar më shumë për përmirësimin e mëtejshëm të këtyre treguesve.
Dokumenti strategjik dhe plani i veprimit pritet të ofrojë kornizën kombëtare për promocionin dhe zbatimin e programeve të shëndetit riprodhues, si dhe ofrimin e shërbimeve të integruara të shëndetit seksual dhe riprodhues. Ministria e Shëndetësisë synon të ofrojë kujdes për shëndetin seksual dhe riprodhues të përballueshëm, të barabartë, të arritshëm dhe gjithëpërfshirës për çdo individ nëpërmjet paketës së integruar të shërbimeve shëndetësore, e cila përcakton shërbimet e shëndetit seksual dhe riprodhues në të gjitha nivelet e ofrimit të kujdesit shëndetësor në vendin tonë.
Dokumenti strategjik jep drejtime si të zbatohen këto politika shëndetësore me ndërhyrjet e parashikuara. Ajo përcakton hapat si të shpejtohet progresi në arritjen e objektivave kombëtare dhe ndërkombëtare për integrim dhe zhvillim të qëndrueshëm, dhe fokusohet në pakësimin e pabarazive në shëndetin riprodhues, shëndetin e gruas, foshnjës, fëmijës dhe të rinjve.
Ministria e Shëndetësisë e ka të qartë se në mënyrë që të arrihet çdo individ, në veçanti çdo grua, fëmijë dhe i ri, duhet investuar në ndërhyrje thelbësore për shëndetin dhe jetesën e tyre, si dhe duhet punuar në bashkëpunim të ngushtë me gjithë partnerët tanë kombëtar dhe ndërkombëtar. Për këtë duhet theksuar se dokumenti strategjik ka një plan veprimi 5-vjeçar me aktivitete të detajuara dhe të buxhetuara, që do të ndihmojnë të adresohen ndërhyrjet më prioritare dhe optimale të lidhura me shëndetin seksual dhe riprodhues për këto vite.
92017-2021
Plani i veprimit ka identifikuar 4 objektiva madhore strategjike që lidhen me shëndetin seksual dhe riprodhues të popullatës sipas fushave të mëposhtme: planifikimi familjar dhe shëndeti amtar; shëndeti i të porsalindurit, foshnjës, fëmijës dhe adoleshentit; sëmundshmëria e sistemit riprodhues (sëmundjet tumorale, infeksionet seksualisht të transmetueshme, HIV dhe AIDS dhe infertiliteti); E-shëndetësia (shëndetësia elektronike). Dokumenti strategjik ka për qëllim të përmirësojë shëndetin riprodhues nëpërmjet aktiviteteve që rrjedhin nga këto objektiva madhore strategjike:
1. Pakësimi i sëmundshmërisë dhe vdekshmërisë amtare. 2. Pakësimi i sëmundshmërisë dhe vdekshmërisë të të porsalindurit, foshnjës, fëmijës dhe adoleshentit. 3. Nxitja dhe promovimi i një shëndeti të mirë riprodhues dhe seksual. 4. Rritja e prevalencës së metodave moderne të kontracepsionit nëpërmjet promocionit, rritjes së
aksesit dhe cilësisë së shërbimeve të planifikimit familjar. 5. Ulja e incidencës së infeksioneve seksualisht të transmetueshme, HIV dhe AIDS.6. Kapja e hershme, parandalimi dhe trajtimi i kancereve të traktit riprodhues.7. Zhvillimi dhe zbatimi i masave ndërsektoriale që të sigurohet aksesi dhe cilësia e shërbimeve të
shëndetit seksual dhe riprodhues. 8. Nxitja dhe promovimi i aktiviteteve në komunitet dhe familje, i praktikave dhe vlerave që përmirësojnë
shëndetin riprodhues në të gjithë komponentët që ai përfshin dhe janë të ndërlidhur me njëri-tjetrin si p.sh.: shëndeti amtar, foshnjor e fëmijëror, planifikimi familjar dhe ulja e aborteve, shtatzënive të padëshiruara, shëndeti i adoleshentit etj. Prandaj këto ndërhyrje të parashikuara në strategji janë të integruara dhe gjithëpërfshirëse.
Për sa u tha më sipër, për këto synime madhore janë parashikuar objektiva specifike me aktivitete përkatëse në nivelin e sistemit shëndetësor, të familjes dhe komunitetit që përfshijnë edhe një kontekst të gjerë social-kulturor të secilës çështje shëndetësore të parashikuar për zgjidhje.
Ky dokument i dytë strategjik i shëndetit seksual dhe riprodhues 2017-2021 është produkt i një procesi të gjatë pune, konsultash me shumë aktorë në nivel kombëtar dhe rajonal. Dokumenti i përgatitur është përfundimi i një vizioni të arritur mbas një analize të thellë të situatës dhe nevojave për shëndetin riprodhues, i kryer nga Ministria e Shëndetësisë në bashkëpunim me ekspertë dhe specialistë të fushës së shëndetit seksual dhe riprodhues në të gjitha nivelet e kujdesit, si dhe nga disa institucione shëndetësore.
Çështjet prioritare të strategjisë janë nxjerrë nga idetë dhe konceptet që kanë dalë nga takime me ekspertë të nivelit kombëtar dhe rajonal, personel shëndetësor, anëtarë të komunitetit, OJF-të dhe anëtarë të tjerë të përfshirë në ofrimin e shëndetit seksual dhe riprodhues në vend. Të gjitha të dhënat e paraqitura në këtë dokument janë nxjerrë nga dokumentet zyrtare statistikore, raporte, studime dhe dokumente të tjera zyrtare që japin të dhëna mbi situatën e shëndetit seksual dhe riprodhues në vendin tonë.
Synimi përfundimtar i dokumentit strategjik dhe planit të aktiviteteve për zbatimin e saj është të ofrojë drejtimet për fuqizimin e ndërhyrjeve të shëndetit seksual dhe riprodhues, si dhe të lehtësojë arritjen e shëndetit të përmirësuar seksual dhe riprodhues, mirëqenien dhe cilësinë e jetës të të gjithë individëve në vend. Plani strategjik, bashkëngjitur dokumentit, është gjithashtu në linjë me angazhimet kombëtare dhe zhvillimin e Strategjisë Kombëtare për Zhvillim dhe Integrim 2015-2020. Për këtë arsye aktivitetet janë orientuar në disa drejtime kryesore strategjike lidhur me sistemin shëndetësor:• Përmirësimi i kornizës ligjore dhe rregulluese.• Përmirësimi i informacionit dhe të dhënave për përcaktimin e prioriteteve dhe nevojave.• Rritja e aksesit dhe cilësisë së shërbimeve shëndetësore.• Edukimi i profesionistëve për aftësi dhe kompetenca më të mira.• Forcimi i promocionit shëndetësor.• Forcimi i sistemit të monitorim-vlerësimit dhe përgjegjshmërisë.
Këto drejtime strategjike ndihmojnë që zbatimi i aktiviteteve të jetë i integruar dhe gjithëpërfshirës, dhe njëkohësisht ofrojnë pavarësi dhe autonomi për ndërhyrje specifike në çdo fushë të shëndetit riprodhues. Korniza strategjike dhe plani promovon gjithashtu pjesëmarrjen e komunitetit dhe nxit mbështetjen e sektorit privat.
Ministria e Shëndetësisë do të koordinojë zbatimin e këtij dokumenti strategjik dhe do të marrë përgjegjësinë
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS10e saj në supervizimin dhe monitorimin e tij, në bashkëpunim me gjithë aktorët kyç dhe organizmat që punojnë në fushën e shëndetit seksual dhe riprodhues në vendin tonë. Ky proces do të bëhet i mundur edhe nga kostot e vlerësuara të aktiviteteve që do të alokohen për çdo vit. Çdo mundësi do të merret parasysh që të realizohet mobilizimi i burimeve të nevojshme për arritjen e objektivave në përfundim të strategjisë.
Dokumenti strategjik është përgatitur që të jetë sa më i qartë dhe i kuptueshëm. Ai nuk ofron një listë të shtrirë gjithëpërfshirëse të të gjitha çështjeve të shëndetit riprodhues që mund të hasen në Shqipëri, por synon të mbështetet në fushat kryesore prioritare (ku mund të marrim edhe përmirësime të rëndësishme në shëndetin e popullatës për 5 vitet e zbatimit të strategjisë) brenda një agjende për shëndetin seksual dhe riprodhues, si dhe të drejtojë ndërhyrjet dhe përpjekjet e të gjithë ofruesve të kujdesit për shëndetin seksual dhe riprodhues në 5 vitet e ardhshme.
Detyrat janë sfiduese dhe burimet të kufizuara, prandaj nevojiten të merren vendime të vështira. Por, ato janë të nevojshme sepse reflektojnë realitetin dhe janë marrë mbi bazën e situatës dhe eksperiencave të atyre që punojnë në fushën e shëndetit seksual dhe riprodhues në vendin tonë, si dhe evidencave bashkëkohore e rekomandimeve ndërkombëtare.
ShkurtimeaDShSh Anketa Demografike Shëndetësore Shqiptare (ADHS)aiDS Sindroma e Imunodeficiencës së Fituarart Terapia Anti Retrovirale (Anti Retroviral Therapy)BB (WB) Banka BotëroreCrC Konventa mbi të Drejtat e FëmijësCeDaW Konventa mbi Eliminimin e të gjitha Formave të Diskriminimit ndaj GruasDalY Vitet e Jetës të Axhustuara për PaaftësiDrShP Drejtoria Rajonale e Shëndetit Publikejl Europa JuglindoreFSDkSh Fondi i Sigurimit të Detyrueshëm të Kujdesit ShëndetësorgDP (PPB) Produkti i Përgjithshëm BrutogV Grupet VullnetarehiV Virusi i Imunodeficiencës HumanehPV Human Papilloma VirusiCPD Konferenca Ndërkombëtare mbi Popullsinë dhe Zhvilliminiek Informimi, Edukimi dhe Komunikimiira Infeksionet Akute Respiratoreirt Infeksionet e Traktit RiprodhuesiSF Indeksi Sintetik i FekonditetitiSt Infeksionet Seksualisht të TransmetueshmeiShP Instituti i Shëndetit PublikkB/ un Kombet e Bashkuarake Kontracepsioni i Emergjencëskogj Klinika Obstetrike GjinekologjikekShP Kujdesi Shëndetësor ParësorkShSr Komiteti i Shëndetit RiprodhuesleB Lista Esenciale e BarnavelmiS Sistemi i Informacionit të Menaxhimit LogjistikmaS Ministria e Arsimit dhe SportitmB Ministria e BujqёsisёmtCt Transmetimi Vertikal nga Nëna tek Fëmija mF Ministria e Financavem&e- mV Monitorimi dhe VlerësimimF Mjeku i Familjes mDg Objektivat e Zhvillimit të Mijëvjeçarit (Milenium Developmen Goals)miSF Menaxhimi i Integruar i Sëmundjeve të FëmijërisëmmSr Ministria e Mirëqenies Sociale dhe Rinisë
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS12mSh Ministria e ShëndetësisëoBSh (Who) Organizata Botërore e ShëndetësisëojF Organizatat JofitimprurëseoZhQ Objektivat e Zhvillimit të QëndrueshëmPF Planifikimi FamiljarPPkPtnF
Protokollet e Praktikës KlinikeParandalimi i Transmetimit nga Nёna tek Fёmija
QSh Qendra ShëndetësoreQktgj Qendra Kombёtare e Transfuzionit tё GjakutrtD Testi i Diagnozës së ShpejtërSl Raporti i Sekseve në LindjeSiml Sistemi i Informacionit dhe Menaxhimit LogjistikSjk Sëmundje jo të KomunikueshmeShSr Shëndeti Seksual dhe RiprodhuesunFPa Fondi i Kombeve të Bashkuara për PopullatëunhCr Komisioni i Lartë i Kombeve të Bashkuara për RefugjatëuniCeF Fondi i Kombeve të Bashkuara për FëmijëtuSaiD Agjencia e Shteteve të Bashkuara të Amerikës për Zhvillimin Ndërkombëtar
(United States Agency for International Development)VCt Këshillimi dhe Testimi Vullnetar për HIV dhe AIDS (Voluntary Counselling and
Testing)
ii. hyrjaArsyet përse duhej ky dokumentDokumenti Strategjik dhe Plani i Veprimit të Shëndetit Seksual dhe Riprodhues 2017-2021 është strategjia e dytë e përgatitur nga Ministria e Shëndetësisë, e cila ka për qëllim përmirësimin dhe arritjen e standardit më të lartë të shëndetit riprodhues për të gjithë individët e vendit me fokus të veçantë shëndetin e gruas, fëmijës dhe adoleshentit. Shëndeti seksual dhe riprodhues shihet si një nga fushat me rëndësi të zhvillimit njerëzor, i cili përcakton jo vetëm shëndetin por edhe mirëqenien dhe zhvillimin e përgjithshëm të popullsisë.
Ministria e Shëndetësisë në programet e saj për përmirësimin e shëndetit të popullatës e konsideron prioritet përmirësimin e shëndetit riprodhues, në veçanti të gruas, fëmijës dhe të rinjve. Strategjia e dytë e shëndetit seksual dhe riprodhues dhe plani i saj i veprimit mbështetet mbi vizionin e qeverisë për shëndet cilësor dhe universal për të gjithë rezidentët shqiptarë.
Dokumenti strategjik paraqet qëllimin e ministrisë për përmirësimin e shëndetit seksual dhe riprodhues, duke studiuar dhe analizuar alternativat e mundshme, duke përcaktuar rrugët për arritjen e qëllimit dhe kontrollin për realizimin e tij.
Shqipëria mbështet dhe zbaton konceptin e një shëndeti riprodhues të integruar dhe gjithëpërfshirës të përkufizuar nga OBSH-ja dhe miratuar në Planin e Veprimit të Konferencës Ndërkombëtare për Popullsinë dhe Zhvillimin (ICDP), Kajro 1994:
“Shëndeti riprodhues është një gjendje e mirëqenies së plotë fizike, mendore dhe shoqërore e lidhur me sistemin riprodhues, funksionet dhe proceset e tij. Ai nënkupton aftësinë e njerëzve për t’u riprodhuar dhe lirinë e tyre për të vendosur mbi mënyrën dhe kohën e riprodhimit.
Kujdesi për shëndetin është një grup metodash, teknikash dhe shërbimesh që kontribuojnë në shëndetin riprodhues dhe mirëqenien, duke parandaluar dhe zgjidhur problemet e shëndetit riprodhues. Ai gjithashtu përfshin shëndetin seksual, qëllimi i të cilit është përmirësimi i jetës dhe i marrëdhënieve personale, dhe jo vetëm këshillimi dhe kujdesi i lidhur me riprodhimin dhe infeksionet seksualisht të transmetueshme”.
Ky dokument i dytë strategjik për shëndetin seksual dhe riprodhues është një rishikim dhe përditësim i Dokumentit të parë Strategjik të Shëndetit Riprodhues 2009-2015 që reflekton arritjet, problemet, sfidat që ka situata e shëndetit riprodhues dhe seksual, si dhe çështje të reja kritike që do të adresohen gjatë periudhës kohore që përfshin dokumenti strategjik i ri.
Nevoja për hartimin e këtij dokumenti strategjik është për të riparë arritjet në komponentët e shëndetit riprodhues të përfshira në strategjinë e parë, dhe përfshin disa problematika dhe sfida që kanë dalë edhe në kuadrin e rekomandimeve ndërkombëtare për shëndetin seksual dhe riprodhues.
Dokumenti strategjik ofron një kornizë ndërhyrjesh prioritare të integruara midis komponentëve të ndryshëm të shëndetit riprodhues. Ndërhyrjet dhe objektivat e strategjisë mbështeten mbi rekomandimet
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS14ndërkombëtare të lidhura me Objektivat e Zhvillimit të Qëndrueshëm, Shëndet për të Gjithë 2020 (OBSH), Planin Ndërkombëtar të Veprimit të Popullsisë dhe Zhvillimit ICPD + 20, Strategjinë e OBSH-së për Shëndetin e Nënës dhe Fëmijës për rajonin europian, si dhe Planin e Veprimit për Shëndetin Seksual dhe Riprodhues të OBSH për Rajonin e Europës: Drejt përmbushjes së Axhendës për Zhvillim të Qëndrueshëm në Europë 2030 – Të mos mbetet asnjë prapa!
Në nivel ndërkombëtar, shëndeti seksual dhe riprodhues shikohet si një nga komponentët më të rëndësishëm për zhvillimin human. Ai përcakton shëndetin në përgjithësi të popullatës. Një sjellje e shëndetshme riprodhuese siguron një impakt pozitiv mbi gjeneratat e ardhshme. Një planifikim familjar eficient pakëson numrin e shtatzënive të padëshiruara dhe abortet, incidencën e IST-ve përfshirë HIV dhe AIDS, mbron shëndetin e nënës dhe fëmijës, të të rinjve dhe është një nga ndërhyrjet më kosto- efektive për përmirësimin e shëndetit dhe mirëqenies së grave, burrave, fëmijëve, të rinjve dhe gjithë komunitetit.
Dokumenti strategjik aktual është zhvilluar në përputhje të plotë me konceptet ekzistuese kombëtare, politikat, strategjitë, programet dhe projektet e shëndetit publik, asistencës sociale, arsimit, rinisë, të drejtave njerëzore, luftës kundër dhunës në familje dhe trafikimit të qenieve njerëzore.
Nga ana programatike ky dokument strategjik reflekton tre prioritete kryesore. 1-mbështet angazhimin e vendit për të arritur Objektivat e Zhvillimit të Qëndrueshëm, në harmoni me Strategjinë Kuadër të OBSh për Shëndetin në Europë 2020dhe në vijim të politikës së qeverisë për mbrojtjen dhe përmirësimin e shëndetit të shqiptarëve; 2-i përgjigjet realitetit demografik dhe socio-ekonomik të shëndetit riprodhues dhe; 3-reflekton arritjet në sistemin shëndetësor për kujdesin në shëndetin seksual dhe riprodhues, dhe mangësive që kërkojnë vëmendje për t’u zgjidhur për të përmirësuar këtë situatë në 5 vitet e ardhshme.
Dokumenti është mbështetur mbi një analizë të arritjeve dhe problematikave që lidhen me kujdesin për shëndetin seksual dhe riprodhues, veçanërisht për ato kategori që kanë më shumë nevojë siç janë gratë, fëmijët dhe të rinjtë.
Procesi filloi me vlerësimin e gjendjes aktuale, me një analizë të thellë të arritjeve pozitive dhe problemeve në fushën e shëndetit riprodhues që përfshinte plani parë i veprimit të strategjisë së shëndetit seksual dhe riprodhues. Gjithashtu analiza e situatës u formulua edhe në bazë të drejtimeve strategjike të parashikuara për 5 vitet e ardhshme.
Gjatë 5 viteve të kaluara janë kryer një sërë ndërhyrjesh për të përmirësuar shëndetin seksual dhe riprodhues në vendin tonë. Është zhvilluar një bazë ligjore për komponentë të ndryshëm të shëndetit seksual dhe riprodhues, janë zbatuar disa progame kombëtare në partnership me shoqërinë civile, organizma kombëtare dhe ndërkombëtare, janë zbatuar ndërhyje për informim, edukim dhe komunikim të kryera në nivel komuniteti dhe familjeje, për ndryshimin e sjelljeve për shëndetin riprodhues, seksual, planifikimin familjar, shëndetin amtar dhe të fëmijës, IST-të, HIV dhe AIDS, kanceret e traktit riprodhues, etj.
Me mbështetjen e asistencës ndërkombëtare, në bashkëpunim dhe partnership me shoqërinë civile, organizatat publike, organizatat e profesionistëve shëndetësorë, personeli që ofron kujdes shëndetësor për shëndetin riprodhues është trajnuar për komponentë të ndryshëm si planifikimi familjar, shëndeti amtar, kapja dhe parandalimi i IST-ve, HIV dhe AIDS, kancereve të traktit riprodhues, shëndeti foshnjor dhe i fëmijës.
Por, Shqipëria me gjithë ndryshimet pozitive që ka bërë këto 20 vitet e fundit në drejtim të përmirësimit të disa prej treguesve të shëndetit riprodhues, ende është nën nivelet e rajonit europian. Indikatorët e vdekshmërisë perinatale, amtare dhe fëminore konsiderohen ndër më të lartët në rajon.
Aksesi dhe përdorimi nga popullsia e metodave moderne të planifikimit familjar ende është i ulët dhe aborti ende përdoret si metodë për planifikimin familjar. Incidenca e Infeksioneve Seksualisht të Transmetueshme është në rritje veçanërisht te moshat e reja. Po kështu edhe incidenca e kancerit të gjirit dhe të qafës së mitrës është në rritje.
Të drejtat e adoleshentëve për aftësi edukuese për stilin e jetës dhe shërbime të shëndetit riprodhues nuk ofrohen plotësisht. Pasojat e dhunës në familje dhe pabarazitë gjinore ndikojnë mbi shëndetin e grave dhe fëmijëve.
152017-2021
Dokumenti Strategjik dhe Plani i Veprimit për Shëndetin Seksual dhe Riprodhues 2017-2021 synon të mbulojë fushat me rëndësi dhe prioritare për shëndetin seksual dhe riprodhues, me ndërhyrje në secilën prej tyre që është e integruar dhe gjithëpërfshirëse. Këto fusha janë:
• Mëmësia e sigurt: kujdesi para konceptimit, kujdesi prenatal, natal dhe postnatal, parandalimi i problemeve të të porsalindurit dhe anomalive kongenitale.
• Planifikimi familjar: e drejta për shëndetin riprodhues, opsionet për metodat kontraceptive. • Shëndeti i foshnjës dhe fëmijës: përmirësimi i gjendjes nutricionale, parandalimi i sëmundjeve të
parandalueshme infektive, rritja dhe zhvillimi i shëndetshëm.• Shëndeti i adoleshentëve: shëndeti seksual dhe riprodhues i adoleshentëve, edukimi për aftësitë
për jetën, parandalimi dhe menaxhimi i Infeksioneve Seksualisht të Transmetueshme, HIV dhe AIDS.• Dhuna ne familje: kapja, parandalimi dhe manaxhimi i dhunës tek gratë dhe fëmijët nga personeli
kujdesit shëndetësor. • Kanceret e traktit riprodhues: parandalimi dhe menaxhimi i IST-ve, HIV dhe AIDS. Shërbimet
diagnostikuese dhe trajtuese.• Infertiliteti: parandalimi i infertilitit, diagnoza dhe shërbime trajtimi.• Shëndetësia elektronike
Për secilën nga fushat prioritare janë vendosur objektiva specifike me indikatorë dhe targete. Mbi bazën e objektivave dhe targeteve të vendosura është përpunuar një plan veprimi i cili përfshin edhe koston e tyre financiare.
Dokumenti Strategjik i Shëndetit Seksual dhe Riprodhues 2017-2021 ofron drejtime që zbërthejnë angazhimet e MSH-së në plane strategjike për plotësimin e nevojave të shëndetit seksual dhe riprodhues të popullatës. Ajo synon të:
• Ofrojë objektiva dhe ndërhyrje specifike në fushat e ndërlidhura të shëndetit seksual dhe riprodhues që të përmirësohen nevojat dhe shëndeti i popullatës.
• Identifikojë burimet financiare për zhvillimin dhe menaxhimin e ndërhyrjeve.• Ofrojë drejtime për përmirësimin e cilësisë dhe performancës së shërbimeve të ofruara të shëndetit
seksual dhe riprodhues.• Ofrojë drejtime në IEK, ndryshimin në sjellje dhe mobilizimin e komunitetit.• Ofrojë drejtime në mbledhjen e informaciont lidhur me SHSR, avokati dhe përgjegjshmëri lidhur me
shëndetin seksual dhe riprodhues.
Dokumenti strategjik përmban 4 objektiva kryesore, ku për secilin janë përcaktuar objektivat specifike dhe aktivitetet me indikatorët përkatës. Bazuar në indikatorët dhe setin e objektivave specifike është hartuar plani i veprimit. Ai përshkruan aktivitetet korresponduese përkatëse të përshtatura ndaj disa drejtimeve strategjike si:
• Përmirësimi i aksesit dhe cilësisë së shërbimeve.• Përmirësimi i kornizës rregulluese dhe legjislative.• Përmirësimi i gjendjes shëndetësore mbi bazën e prioriteteve.• Trajnimi i profesionistëve të kujdesit shëndetësor.• Përmirësimi i informacionit mbi treguesit e SHSR-së.• Forcimi dhe përmirësimi i monitorimit, vlerësimit dhe përgjegjshmërisë.
Në përgjithësi Dokumenti Strategjik dhe Plani i Veprimit të Shëndetit Seksual dhe Riprodhues 2017-2021 inicion masa me një afat 5-vjeçar që janë hartuar për të përmirësuar shëndetin riprodhues në vend. Dokumenti synon të adresojë:
• Nivelet ende të larta të vdekshmërisë dhe sëmundshmërisë amtare, neonatale dhe foshnjore.• Numrin ende të ulët të përdorimit të metodave moderne të kontracepsionit. • Aftësitë jo të kënaqshme për jetën të adoleshentëve dhe aksesin e paktë të tyre për shërbime të
shëndetit seksual dhe riprodhues.• Numrin në rritje të kancereve të traktit riprodhues dhe IST-ve. • Shërbime të papërshtatshme për parandalimin dhe trajtimin e infertilitetit.• Pasojat serioze të dhunës mbi shëndetin e gruas dhe fëmijës.
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS16Plani i veprimit përmban edhe buxhetin e të gjitha aktiviteteve. Kostoja totale e përllogaritur për planin e veprimit 5-vjeçar është 17.281.516.000 lekë. Ndarja buxhetore sipas objektivave strategjike është listuar në tabelën 1 më poshtë:
Tabela 1: Buxheti i Dokumentit Strategjik dhe Planit të Veprimit Shëndetit Seksual dhe Riprodhues 2017-2021 sipas objektivave
Objektivat A.Buxheti i nevojshëm
(Lekë)
B.Buxheti i shtetit i
planifikuar (Lekë)
C. Donatorë (Lekë)
D.Hendeku financiar (Lekë) D=A-(B+C)
1. Sigurimi i mbijetesës, ruajtja dhe përmirësimi i shëndetit dhe mirëqenies të të porsalindurit, foshnjës, fëmijës së vogël dhe adoleshentit
3.645.010.000 1.083.660.000 1.217.020.000 1.344.330.000
2. Përmirësimi i shëndetit dhe sigurimi i mirëqenies së gruas
12.872.450.000 10.337.000.000 1.174.350.000 1.361.100.000
3.Infertiliteti 69.230.000 3.350.000 0 65.880.0004.Planifikimi familjar 509.520.000 481.890.000 27.630.000 05.Kanceret e traktit riprodhues 175.106.000 10.276.000 15.730.000 149.100.0006.hiV dhe aiDS 10.200.000 2.450.000 7.750.000 0 total 17.281.516.000 11.918.626.000 2.442.480.000 2.920.410.000
Dokumenti strategjik synon të arrijë zbatimin e një kujdesi cilësor për shëndetin riprodhues për gjithë popullatën duke targetuar grupet më vulnerabël si gratë, fëmijët, duke punuar efektivisht me sektorë të ndryshëm dhe partnerë, si dhe duke krijuar lidhje midis komponentëve të ndryshëm të shëndetit riprodhues në një paketë të integruar. Qëllimi është të mbështeten njerëzit në arritjen dhe mbajtjen e njohurive, aftësive dhe vlerave për një shëndet të mirë riprodhues, përmirësuar cilësinë, aksesin, integrimin e shërbimeve të shëndetit riprodhues, dhe duke ndikuar mbi determinantët kulturor dhe social për shëndetin riprodhues. Duhet theksuar se për arritjen e objektivave dhe targeteve të shëndetit seksual dhe riprodhues duhen përpjekje të përbashkëta jo vetëm nga sektori shëndetësor por edhe nga të gjithë aktorët e tjerë që janë të përfshirë në këtë fushë si komuniteti, shoqëria civile, sektori privat dhe partnerë të tjerë ndërkombëtar dhe kombëtar.
Dokumenti i ri strategjik do të ndihmojë të koordinojë dhe zbatojë ndërhyrje ndërsektoriale në shkallë të gjerë si:
• Aktivitetet për përmirësimin e cilësisë së kujdesit shëndetësor për gratë e moshës riprodhuese, mëmësinë e sigurt, shëndetin e të porsalindurit, foshnjës dhe fëmijës, shëndetin e të rinjve, si dhe përmirësimin e situatës shëndetësore të popullatës lidhur me problemet e traktit riprodhues.
• Aktivitetet të lidhura me strategji të tjera ndërsektoriale (p.sh. Plani Kombëtar i Veprimit për Rininë).• Aktivitetet për komunikimin dhe këshillimin për ndryshimet në sjellje në familje dhe komunitet.
Dokumenti strategjik u zhvillua në përputhje me konceptet, strategjitë, programet dhe projektet mbi shëndetin publik, të drejtat njerëzore, përfshirjen dhe mbështetjen sociale për grupet më të margjinalizuara dhe vulnerabël. Bazuar në këto prioritete, Ministri i Shëndetësisë me Urdhrin nr. 336, datë 4.6.2015 ngriti një grup-pune për hartimin e Dokumentit Strategjik dhe Planit të Veprimit të Shëndetit Seksual dhe Riprodhues.
Ministria e Shëndetësisë është e angazhuar të implementojë një qasje të integruar dhe gjithëpërfshirëse të SHSR-së gjatë gjithë ciklit të jetës me gjithë sfidat finaciare dhe institucionale. Megjithëse nevojat individuale ndryshojnë në stade të ndryshme të jetës, ngjarjet në secilën fazë kanë implikime të rëndësishme për mirëqenien e ardhshme të individëve.
Arsyeja për integrim dhe gjithëpërfshirje është të rritet efektiviteti i sistemit të kujdesit shëndetësor që të plotësohen nevojat e njerëzve për kujdes universal, të aksesueshëm, të pranueshëm dhe përshtatshëm me qendër klientin. Kjo përfshin parandalimin e sëmundjes, ofrimin e informacionit dhe këshillimit, depistimit,
172017-2021
kujdesit diagnostikues dhe kurues, dhe referimin për probleme të ndryshme të shëndetit seksual dhe riprodhues.
Integrimi i shërbimeve duhet të fillohet nga pika e shërbimit të ofruar-qendra shëndetësore, në nivelet e sektorit shëndetësor dhe brenda proceve të planifikimit të sistemit shëndetësor. Në pikën e shërbimit shëndetësor, integrimi kërkon që personeli shëndetësor të ketë njohuritë dhe aftësitë për të ofruar shërbime të shëndetit seksual dhe riprodhues, dhe të referojnë pacientët për shërbimet e tjera të nevojshme që nuk ofrohen në këtë qendër.Në përfundim mund të thuhet se zbatimi i Dokumentit Strategjik dhe Planit të Veprimit të Shëndetit Seksual dhe Riprodhues synon të realizojë:
• Krijimin e një mjedisi politik dhe shërbimesh të integruara që të mbështesin të drejtat riprodhuese dhe përmirësimin e shëndetit seksual dhe riprodhues për të gjithë individët.
• Garantimin e një mbulese universale, të barabartë, të arritshme me shërbime të integruara dhe cilësore të shëndetit seksual dhe riprodhues, dhe informacionit lidhur me të.
• Motivimin dhe mbështetjen për çiftet dhe individët që të investojnë dhe mbrojnë shëndetin e tyre riprodhues dhe seksual gjatë gjithë fazave të jetës së tyre.
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS18Konteksti shqiptar i strategjive dhe politikave lidhur me shëndetin seksual dhe riprodhuesProgrami i qeverisë 2013-2017 synon: një qasje të integruar në kujdesin shëndetësor, rritjen e rolit të shëndetit publik dhe programeve të parandalimit e të promocionit shëndetësor.
Dokumenti Strategjik dhe Plani i Veprimit të Shëndetit Seksual dhe Riprodhues është në përputhje me Strategjinë Kombëtare për Zhvillim dhe Integrim 2015-2020. Vizioni i strategjisë synon “Kujdes shëndetësor universal cilësor dhe në kohë për gjithë personat që banojnë në Shqipëri”.
Objektivat strategjike në fushën e shëndetësisë janë të formuluara si më poshtë:
1. Përmirësimi i cilësisë së kujdesit shëndetësor duke garantuar akses të plotë për të gjithë personat që jetojnë në Shqipëri, mbështetur në një sistem të qëndrueshëm financiar.
2. Rritja e numrit të viteve të shëndetshme të jetës së popullsisë shqiptare.3. Modernizimi i infrastrukturës dhe rritja e sigurisë dhe cilësisë së kujdesit spitalor. 4. Rritja e cilësisë dhe sigurisë së barnave në përputhje me standardet europiane.5. Zhvillimi i një qasjeje të integruar dhe më të mirëkoordinuar të kujdesit shëndetësor.6. Rritja e transparencës dhe përgjegjshmërisë dhe rikthimi i besimit të publikut të gjerë në sistemin e
kujdesit shëndetësor.
Disa nga këto strategji dhe aktivitete të parashikuara për shëndetin në SKIZH II 2015-2020 mund të lidhen edhe me Dokumentin Strategjik dhe Planin e Veprimit të Shëndetit Seksual dhe Riprodhues 2017-2021 si:
2.1 Nxitja e rolit të shëndetit publik dhe programeve parandaluese dhe promovimit shëndetësor. 2.2 Ulja e përqindjes së vdekshmërisë foshnjore. 2.3 Ulja e përqindjes së vdekshmërisë amtare. 2.4 Rritja e numrit të testimeve dhe konsultimeve në Qendrat e Testimit dhe Këshillimit për HIV dhe AIDS. 3.4 Hartimi dhe zbatimi i saktë dhe shkencor i protokolleve dhe procedurave standarde. 5.1 Zhvillimi i mekanizmave të bashkërendimit ndërsektorial për çështjet madhore të shëndetësisë që kanë të bëjnë me përdorimin e drogave, abuzimin me alkoolin, duhanpirjen, sigurinë rrugore dhe kequshqyerjen, sëmundjet infektive, menaxhimin strategjik të kimikateve, mbrojtjen e fëmijëve, referimin e rasteve dhe problemet që lidhen me dhunën në familje; mbajtja e mbulesës vaksinale te fëmijët në 99 % në 2020.
Në hartimin e Dokumentit Strategjik dhe Planit të Veprimit të Shëndetit Seksual dhe Riprodhues 2017-2021, janë vlerësuar me kujdes objektivat dhe aktivitetet e përcaktuara në disa dokumente ekzistuese të politikës shëndetësore, politikave sociale, politikave të zhvillimit të rajoneve dhe planeve të integrimit europian si Strategjia Kombëtare Ndërsektoriale për Decentralizimin dhe Qeverisjen Vendore 2015-2020, Programi Kombëtar për Kontrollin e Kancerit 2011-2020, Plani Kombëtar për Zhvillimin e Shërbimeve të Shëndetit Mendor 2013-2022, Plani Kombëtar i Veprimit për Rininë 2015-2020, Strategjia Kombëtare dhe Plani i Veprimit për HIV dhe AIDS 2015-2019, Strategjia Kombëtare për Mbrojtjen Sociale 2015-2020, Plani Kombëtar i Veprimit për Integrimin e Romëve dhe Egjiptianëve 2015-2020, Strategjia Kombëtare për Luftën ndaj Drogave të Paligjshme 2012-2016, Plani Kombëtar për Integrimin Europian 2015-2020, Plani i Racionalizimit të Spitaleve, Strategjia “Axhenda Dixhitale e Shqipërisë 2015-2020”, Plani Kombëtar për Zhvillimin e Sistemit të Urgjencave Mjekësore (2014-2019), Strategjia Antikorrupsion dhe Plani i Veprimit 2015-2020.
Ky dokument është i harmonizuar me Programin Kombëtar për Parandalimin dhe Kontrollin e Sëmundjeve jo të Transmetueshme 2016-2020, duke iu përgjigjur përparësive strategjike të përcaktuara në Strategjinë Sektoriale të Shëndetit 2017-2021.
Dokumenti i politikës shëndetësore për shëndetin seksual dhe riprodhues afirmon shëndetin si një e drejtë njerëzore, shëndetin si kontribues për zhvillim dhe integrim, dhe si një prioritet dhe interes i çdo qytetari.
192017-2021
Konteksti Europian dhe Ndërkombëtar për Shëndetin Seksual dhe Riprodhues
1. Strategjia e OBSH-së për Europën, Shëndeti 2020
53 vendet e rajonit europian, në seancën e Komitetit Rajonal të OBSH-së për Europën, në shtator 2012 kanë miratuar një kuadër të ri të politikave shëndetësore për rajonin të mbështetura në vlera dhe prova, Shëndeti 2020. Synimet e përbashkëta janë “përmirësimi i konsiderueshëm i shëndetit dhe mirëqenies së popullsive, reduktimi i pabarazive në gjendjen shëndetësore, forcimi i shëndetit publik dhe sigurimi i sistemeve shëndetësore të përqendruara te njerëzit, që janë universale, të drejta, të qëndrueshme dhe me cilësi të lartë”.
2. Objektivat e Zhvillimit Global të Qëndrueshëm (OKB) 2015-2030
Samiti për Zhvillimin e Qëndrueshëm, shtator 2015, miratoi nga 193 shtetet anëtare të OKB-së, programin “Ta transformojmë botën: Programi për zhvillim të qëndrueshëm, 2030”.
OZHQ-të janë ambicioze në madhësinë dhe qëllimin e tyre dhe konsistojnë në 17 Objektiva për zhvillim të qëndrueshëm dhe 169 tregues të synuar që janë të aplikueshëm për çdo vend të pasur dhe të varfër, duke marrë parasysh sfidat ekonomike, sociale dhe ambientale në botë.
Ato ndryshojnë nga Objektivat e Zhvillimit të Mijëvjeçarit që i paraprinin duke u fokusuar jo vetëm në plotësimin e nevojave të botës së varfër por edhe në zhvillimin e qëndrueshëm, që është zhvillimi që plotëson nevojat aktuale pa kompromentuar aftësinë e gjeneratave të ardhshme dhe plotësimin e nevojave të tyre .
Në fushën e shëndetit dhe të drejtave riprodhuese, OZHQ-të përfshijnë disa objektiva dhe targete me rëndësi si ato të lidhura me shëndetin, edukimin dhe barazinë gjinore (objektivat 3, 4, 5). Kjo kupton aksesin ndaj shërbimeve të shëndetit seksual dhe riprodhues, edukimin gjithëpërfshirës për riprodhimin dhe seksualitetin, si dhe aftësimin që çdo njeri të marrë vendime për shëndetin e tij.
3. Investimi në fëmijët: Strategjia Europiane e Shëndetit të Fëmijës dhe Adoleshentit 2015–2020 Komiteti Rajonal për Europën WHO, Sesioni 64, Kopenhagen, Danimark, 15–18 shtator 2014
Synimet dhe objektivat e strategjisë janë:• Të aftësojë fëmijët dhe adoleshentët në rajonin europian të OBSH-së që të realizojnë potencialin e
tyre të plotë për shëndet, zhvillim dhe mirëqenie.• Të pakësojë peshën e sëmundjeve të parandalueshme dhe vdekshmërisë foshnjore dhe fëminore.
4. Korniza për Veprime për Ndjekjen/Zbatimin e Programit të Veprimit të Konferencës Ndërkombëtare mbi Popullsinë dhe Zhvillimin përtej 2014 (Kombet e Bashkuara shkurt 2014)
Programi i ICPD-së, brenda këtyre 20 vjetëve adresoi një numër të gjerë çështjesh që ndikojnë në një zhvillim të qëndrueshëm. Ai përcaktoi në qendër të vëmendjes (dhe rekomandoi) shëndetin seksual dhe riprodhues dhe të drejtat riprodhuese, përfshirë midis të tjerash shëndetin amtar, shëndetin e adoleshentit, shëndetin seksual dhe riprodhues, parandalimin dhe kontrollin e IST-ve, HIV dhe AIDS, barazinë gjinore dhe fuqizimin e gruas. Në shtator 2014 Kombet e Bashkuara rishikuan arritjet e ICPD-së, Kajro, pas 20 vjetëve dhe riformuluan një Plan të Ri Veprimi përtej 2014 që synon të arrijë disa nga objektivat e zhvillimit të qëndrueshëm. Gjithashtu Programi i Veprimit i Rishikuar adresoi edhe çështje të tjera që tashmë janë një problem i shëndetit publik si rritja e sëmundjeve jo të komunikueshme dhe moshimi.
5. Strategjia Globale për Shëndetin e Grave, Fëmijëve dhe Adoleshentëve (2016-2030)
Strategjia “Çdo grua, çdo fëmijë” e lançuar nga Sekretari Përgjithshëm i OKB-Së Ban Ki-Moon është një
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS20lëvizje globale që mobilizon dhe fuqizon veprimet ndërkombëtare dhe kombëtare nga qeveritë, organizmat multilateralë, sektorin privat dhe shoqërinë civile që të adresojë sfidat madhore shëndetësore me të cilat përballen gratë dhe fëmijët në botë.
Strategjia Globale për Shëndetin e Grave dhe Fëmijëve pas 2015 është një përditësim i strategjisë së mëparshme globale “Çdo grua, çdo fëmijë” të Kombeve të Bashkuara për arritjen e objektivave të mijëvjeçarit. Kjo strategji e përditësuar përfshin një hark kohor 15-vjeçar të mbështetur mbi Objektivat e Zhvillimit të Qëndrueshëm 2015-2030, dhe synon shpejtimin e përmirësimit të shëndetit të grave, fëmijëve dhe adoleshentëve.
6. Plani i Veprimit për Shëndetin Seksual dhe Riprodhues 2017-2021: Drejt permbushjes se Axhendes per Zhvillim te Qendrueshem ne Europe 2030 - Te mos mbetet asnje prapa!
Plani i Veprimit për Shëndetin Seksual dhe Riprodhues 2017-2021: Drejt permbushjes së Axhendës për Zhvillim të Qëndrueshëm në Europë 2030, synon që në rajonin europian të OBSH-së deri në vitin 2021 të arrihet që, të gjithë njerëzit të jenë të aftësuar dhe të mbështeten në arritjen e potencialit të tyre të plotë për shëndet dhe mirëqenie seksuale dhe riprodhuese; Qëllimi dhe objektivat e planit të veprimit janë:
I. 1- Mundësimi i të gjithë njerëzve për të marrë vendime të informuara rreth shëndetit të tyre seksual dhe riprodhues dhe sigurimi që të drejtat e njeriut të respektohen, mbrohen dhe plotësohen.
2- Sigurimi që të gjithë njerëzit të gëzojnë standardin më të lartë të arritshëm të mirëqenies dhe shëndetit seksual e riprodhues.3- Garantimi i aksesit universal në shëndetin seksual dhe riprodhues dhe eliminimi i pabarazive.Më shumë informacion mbi përmbajtjen e këtyre dokumenteve mund të gjendet në anekset e këtij dokumenti, ose në referencat që ka dokumenti.
1. Analiza e Situatës së Shëndetit Seksual dhe Riprodhues
1.1. Shëndeti amtar Qëllimi i kujdesit për shëndetin amtar është që: Çdo grua të ketë një shtatzëni dhe lindje të sigurt, dhe çdo foshnjë të lindë e gjallë dhe e shëndetshme.
Kujdesi amtar cilësor dhe mëmësia e sigurt, kuptojnë se:• Çdo shtatzëni duhet të jetë e dëshiruar.• Çdo grua shtatzënë dhe foshnja e saj duhet të kenë akses për kujdes të aftë shëndetësor dhe, duhet
të ketë mundësi të marrë kujdes për veten ose për foshnjën e saj kur ka komplikacione, probleme shëndetësore gjatë shtatzënisë, lindjes apo periudhës pas lindjes.
Vdekshmëria amtare reflekton pabarazitë në akses për kujdes për shëndetin riprodhues midis të pasurve dhe të varfërve, pabarazitë brenda vendit midis zonave rurale dhe urbane që mund të prekin më shumë popullatat vulnerabël dhe grupet minoritare/pakicat etnike.
Situata aktuale në rajon lidhur me shëndetin amtarSipas raportimit të OBSH-së për vitin 20151:
• Çdo ditë vdesin afërsisht 830 gra nga shkaqe të lidhura me shtatzëninë dhe lindjen.• Vdekshmëria amtare është më e lartë në gratë që jetojnë në zonat rurale dhe në komunitetet më të
varfëra.• Norma mesatare e vdekshmërisë amtare për rajonin europian të OBSH-së, nga shifrat zyrtare të
raportuara nga vendet, është pakësuar nga 35 vdekje për 100.000 lindje gjallë në vitin 1990, në 16 vdekje për 100.000 lindje gjallë në vitin 2008. Por brenda vendeve të këtij rajoni shihen luhatje të mëdha në shifra2.
• Për vitin 2015 rajoni europian ka një vdekshmëri amtare 16/100.000 lindje të gjalla. 3 .
• Midis viteve 2016 dhe 2030, si pjesë e Axhendës për Zhvillim të Qëndrueshëm, synimi është të pakësohet norma globale e vdekshmërisë amtare në më pak se 70 për 100.000 lindje të gjalla1
.• Komplikacionet madhore që llogariten përafërsisht 75% të gjitha vdekjeve amtare janë3 :
hemoragjia e rëndë (hemoragjia gjatë dhe pas lindjes)infeksionet (zakonisht pas lindjes)presioni i lartë arterial gjatë shtatzënisë (pre-eclampsia dhe eclampsia) komplikacionet pas lindjesaborti i pasigurt
Situata e shëndetit amtar në ShqipëriSipas të dhënave operative të Ministrisë së Shëndetësisë, niveli i vdekshmërisë amtare (numri i vdekjeve amtare për 100.000 lindje të gjalla) në Shqipëri ka rënë dyfish në dekadën e fundit. Kështu, ajo u ul nga 22.7 (viti 1990) në 11.8 vdekje për 100.000 lindje gjallë (viti 2013)5.Bazuar në të dhënat e Ministrisë së Shëndetësisë, shkaqet kryesore të vdekshmërisë amtare janë gjakderdhja (hemorragjitë), infeksionet pas lindjes, pre-eklampsia dhe eklampsia gjatë shtatzënisë.
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS22Sëmundjet amtareNë të njëjtën linjë me përmirësimin e indikatorëve të shëndetit të fëmijëve, sëmundjet amtare kanë pësuar gjithashtu rënie në Shqipëri nga 87 në 18 DALY për 100.000 në vitin 1990 dhe 2010.Në vitin 1990, barra e sëmundjeve amtare në Shqipëri ishte më e larta në rajonin e EJL-së (me rreth 85 DALY për 100.000), duke zënë 0.3% të barrës totale të sëmundjeve te femrat. Në vitin 2010, sëmundjet amtare në Shqipëri ishin më të ulëta se në Serbi, Maqedoni dhe Malin e Zi, por më të larta sesa në Kroaci dhe Bosnje-Hercegovinë5.
Kujdesi antenatal dhe postnatalPothuajse të gjitha lindjet (99%) në Shqipëri gjatë viteve 2006-2013 u asistuan nga punonjës shëndetësor të kualifikuar5. Sipas statistikave zyrtare, prevalenca e lindjeve cezariane ishte 19% gjatë periudhës kohore 2006-2012. Por gjasat janë që ky të jetë një nënvlerësim i prevalencës së vërtetë, duke marrë parasysh faktin se ka raste të lindjeve cezariane në spitalet private të cilat nuk raportohen në Ministrinë e Shëndetësisë. Gjatë kësaj periudhe, 83% e të porsalindurve në Shqipëri kanë kryer një vizitë postnatale brenda dy ditëve nga lindja5.
Indeksi i përqendrimit si matës i pabarazisëSipas raportimeve të ADHS-së 2008/09 (SDSHSH) dhe bazuar në llogaritjet e BB-së, kujdesi antenatal ishte në mënyrë domethënëse më i përqendruar te më të pasurit (indeksi i përqendrimit: 0.14,P<0.01). Ndihma nga stafi i kualifikuar në lindje ishte më e përqendruar ndër të pasurit, ndonëse në një shkallë më të ulët (indeksi ipërqëndrimit 0.003, P<0.01) 5.
lindshmëria Sipas INSTAT, në vitin 2001, Indeksi Sintetik i Fekonditetit (ISF) ka qenë 2,3 fëmijë për grua. Në vitet në vazhdim shënohet një rënie e tij. Në vitin 2008, u vu re një rënie e ISF-së nën nivelin e zëvendësimit, si tregoi anketa e ADHS-së, përkatësisht 1,6 fëmijë për grua. Ky indeks vazhdon të mbetet nën 2,1 fëmijë për grua edhe gjatë viteve në vazhdim5.
Numri i lindjeveGratë në Shqipëri po lindin gjithmonë e më pak fëmijë duke ngadalësuar kështu shtesën natyrore të popullsisë 2014. Në vendin tonë norma bruto e lindjeve llogaritet mesatarisht 12 lindje për një mijë banorë gjatë vitit 20106.
Lindjet sipas statistikave të INSTAT rezultojnë të jenë në rritje nga viti 2010 deri në 2014, duke shkuar nga 33.810 lindje në vit, në 35.760 lindje në vit6. Po të krahasojmë vitin 2010 me vitin 2014, norma bruto e lindjeve në shumicën e qarqeve ka pësuar rritje6.
Mosha mesatare në martesën e parë është 23 vjeç për gratë dhe 29 për burrat. Krahasimet me censusin e vitit 2011 sugjerojnë që mosha në martesën e parë është rritur lehtë si për gratë dhe për burrat9.Pothuajse të gjitha lindjet në Shqipëri asistohen nga personeli shëndetësor i kualifikuar, dhe 99 % e tyre në vitin 2013 ishin në maternitete dhe shtëpi lindjeje6.
Patologjia e barrësNumri i grave shtatzënë me probleme gjatë shtatzënisë ka pësuar rritje mbas vititi 2011-2014, nga 9.140 raste në 9.614 raste respektivisht. Në këto patologji vendin e parë e zënë anemitë që kanë pësuar një rritje, nga 2.605 raste në vitin 2010 në 2.807 raste në vitin 20149.
Shërbimet e shëndetit amtar në ShqipëriShërbimet shëndetësore të kujdesit për gruan ofrohen në tre nivelet e kujdesit shëndetësor dhe janë të integruara në shërbimet tona shëndetësore si më poshtë:
1. Në Kujdesin Shëndetësor Parësor:Fshati: - Ambulancat - Qendrat shëndetësore Qyteti - Konsultoret e gruas - Qendrat e planifikimit familjar
232017-2021
Detyrat e Konsultoreve të Gruas në KSHP janë: • Ndjekja antenatale e gruas shtatzënë • Edukimi shëndetësor për shëndetin riprodhues, PF• Parandalimi, zbulimi, trajtimi dhe ndjekja e patologjive në sistemin riprodhues• Këshillimi dhe ofrimi i metodave kontraceptive
2. Në kujdesin spitalorNë të gjitha spitalet e rrethit ekzistojnë repartet e maternitetit-neonatologjisë.
Spitalet Universitare Obsterik-Gjinekologjik “Mbretëresha Geraldine” dhe “Koço Gliozheni” në Tiranë ofrojnë nivelin më të lartë të kujdesit obstetrik gjinekologjik në vend.
Përmirësimi i cilësisë së ofrimit të kujdesit shëndetësor për gruan, kujdesi për mëmësinë e sigurt:Gjatë periudhës 2010-2015, shërbimet e kujdesit shëndetësor për gruan i janë nënshtruar një procesi reformimi dhe përmirësimi të cilësisë, ku ndër të tjerat mund të përmenden:
a) Hartimi dhe miratimi i udhërrëfyesve dhe protokolleve klinike kombëtare të ndjekjes së gruas shtatzënë edhe pas lindjes, ushqyerjes së gruas gjatë shtatzënisë dhe ushqyerjes me gji, dhe PPK-të përkatëse të miratuara nga Ministri i Shëndetësisë (Urdhri i Ministrit të Shëndetësisë nr. 62 datë 15.2.2014 “Për miratimin e standardeve të cilësisë dhe udhërrëfyesve e protokolleve të praktikës klinike të konsultores së gruas dhe fëmijës në kujdesin shëndetësor parësor; Urdhër i Ministrit të Shëndetësisë Nr. 157, datë 21.4.2014 për “Miratimin e protokolleve të praktikës klinike për konsultoret e gruas dhe fëmijës në kujdesin shëndetësor parësor- Ushqyerja e gruas shtatzënë, foshnjës dhe fëmijës së vogël”.
b) Përfundimi i setit të indikatorëve të monitorimit dhe performancës për shërbimet e konsultores së gruas dhe fëmijës, miratuar me Urdhër të Ministrit të Shëndetësisë Nr.470 datë 3.9.2013 “Për miratimin e indikatorëve për monitorimin e performancës së konsultoreve të nënës dhe fëmijës në kujdesin shëndetësor parësor”.
Përmirësimi i cilësisë së kujdesit perinatal për gruan në kujdesin shëndetësor spitalora) Në bashkëpunim me OBSH/UNFPA-në është hartuar paketa e trajnimit “Kujdesi Efektiv Perinatal” për
personelin e materniteteve të vendit. Kjo paketë e trajnimeve është pjesë e programit të edukimit në vazhdim për çertifikimin e personelit shëndetësor. Janë trajnuar personeli i disa materniteve rajonale në Shkodër, Vlorë, Korçë, Kukës, Durrës e Tiranë.
b) Për kujdesin spitalor në maternitetet dhe repartet e pediatrisë së spitaleve janë përpiluar 15 protokolle klinike kombëtare për obstetrikën dhe neonatologjinë, si dhe 27 protokolle klinike për pediatrinë. Këto protokolle shërbejnë për rritjen e cilësisë së shërbimit, dhe përpilimi i tyre bëhet duke u mbështetur në evidenca mjekësore ndërkombëtare të bazuara shkencërisht dhe të përshtatura në kontekstin kombëtar. Këto protokolle janë përpiluar nga ekspertë shqiptarë të mbështetur nga ekspertë ndërkombëtarë, dhe janë të akredituara nga Qendra Kombëtare e Cilësisë, Sigurisë dhe Akreditimit të Institucioneve Shëndetësore.
c) Në bashkëpunim me OBSH-në në vitin 2013 është adaptuar protokolli për vlerësimin e cilësisë së kujdesit për nënën dhe të porsalindurin në maternitete-kujdesi spitalor. Ky protokoll është një mjet i unifikuar për të vlerësuar cilësinë e shërbimeve të kujdesit për lindjen dhe foshnjën e porsalindur mbi bazën e standardeve ndërkombëtare.
Në vitin 2015 u bë rishikimi paketës bazë të shërbimeve të KSHP-së, lidhur me ndryshimet e mbështetura në udhërrëfyesit dhe PPK-të e reja. Pjesë e përditësimit dhe rishikimit ishte edhe shërbimi i kujdesit shëndetësor për gruan shtatzënë dhe shëndetin riprodhues që ofron paketa. Paketa u miratua me VKM nr. 285, datë 2.7.2015 “Mbi miratimin e paketës së shërbimeve shëndetësore në kujdesin shëndetësor parësor që financohet nga fondi i sigurimit të detyrueshëm të kujdesit shëndetësor”.
Abortet INSTAT në botimin e saj Femra dhe Meshkuj në Shqipëri 2015 raporton se numri i aborteve gjatë periudhës 2004-2013 pothuajse është përgjysmuar në vlerë absolute. Në vitin 2004 ky numër ishte afërsisht 10,5 mijë ndërkohë që në vitin 2013 ishte afërsisht 6,6 mijë. Gjatë kësaj periudhe kjo rënie ka qenë pothuaje lineare nga viti në vit. Gjithashtu kemi një rritje të raportit lindje/abort nga 3,9 në 2004 në 5,4 në vitin 20137.
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS24Nëse krahasojme dy llojet e aborteve ndër vite vihet re një rritje gjithmonë e më madhe e aborteve spontane kundrejt atyre me ndërprerje, i cili është një abort me kërkesën e gruas. Abortet spontane në vitin 2009 përbënin 48,1 % ndërsa në vitin 2013 ato shkojnë në 67,2 % të numrit total të aborteve. Pra ka një rritje me 1,4 herë për një periudhë 4-vjeçare6.
Sipas vendbanimit të gruas vihet re se përqindja më e lartë e aborteve kryhet nga gratë të cilat jetojnë në zonat urbane, konkretisht 61,1 % për vitin 20136. Gjithashtu shihet një tendencë në rritje e aborteve në zonat rurale nga viti 2009-20136.
Të dhënat e mbledhura mbi abortin për vitin 2014 sipas Institutit të Shëndetit Publik, i cili bën survejancën e abortit duke mbledhur të dhëna nga skedat personale të aborteve të kryera tregojnë se një përqindje e vogël (10 përqind) e aborteve në Shqipëri janë kryer në sektorin privat (spitalet private sepse në sektorin privat aborti lejohet të kryhet vetëm në spitale, jo në klinika private) (Instituti i Shëndetit Publik 2014).
Gjatë periudhës kohore 2014-2015 Ministria e Shëndetësisë ka përfunduar dhe miratuar nga Ministri i Shëndetësisë me Urdhër nr. 491, datë 17.11.2015 “Udhërrëfyesin e praktikës klinike për abortin e sigurt” dhe Fletët informative për marrjen e pëlqimit të pacientit në spital për abortin kirurgjik, metodën e kyretazhit dhe abortin mjekësor. Ky udhërrëfyes që bazohet mbi rekomandimet dhe evidencat bashkëkohore të metodave të abortit të sigurt, do të përdoret nga të gjitha shërbimet që ofrojnë abort në vendin tonë (duhet kujtuar se që nga viti 2015 në vendin tonë liçencohen për të kryer aborte vetëm niveli i kujdesit spitalor publik dhe privat, dhe jo më klinikat private). Aborti selektiv, mungesa e ekuilibrit midis dy sekseve në lindje në ShqipëriTreguesit lidhur me raportin gjinor në lindje tregojnë numrin e djemve të lindur të gjallë për 100 vajza të lindura. Niveli natyror i raportit gjinor në lindje është rreth 105 dhe mjaft konsistent ndërmjet vendeve. Raporti gjinor në lindje në Europë është në nivelin natyror të 105 djemve për 100 vajza.Në Shqipëri, raporti i lindjes së meshkujve shënon një mesatare prej 111.7 për 100 lindje vajzash, për periudhën 2008–2010. Ndërkaq, norma botërore është 105 lindje djemsh për 100 lindje vajzash, dhe studimi vërteton se ky ekuilibër në Shqipëri është prishur pikërisht për shkak të shtimit të rasteve të abortit selektiv11.
Problematika lidhur me shëndetin e gruas• Vdekshmëria amtare dhe foshnjore, tregues i vlerësimit të shëndetit të nënës dhe fëmijës, me gjithë
përmirësimet që ka, mbetet e lartë krahasuar me vendet e tjera të rajonit europian. • Vërehen dallime në vdekshmërinë amtare që lidhen me pabarazitë social-ekonomike dhe nivelin e
varfërisë midis rajoneve të vendit. Këta tregues janë më të lartë në zonat verilindore të vendit, midis familjeve që janë më të varfëra dhe me nivel më të ulët arsimimi.
Po kështu problemet me këtë situatë lidhen me: • Aftësitë dhe njohuritë jo të mira dhe në nivel bashkëkohor të personelit shëndetësor, për të kryer
aktivitetet e kërkuara lidhur me kujdesin shëndetësor për nënën dhe fëmijën sipas standardeve ndërkombëtare.
• Mungesën në standarde, udhëzime, protokolle referimi e ndjekje të gruas gjatë shtatzënisë, lindjes dhe pas lindjes.
• Mungesën e burimeve njerëzore dhe infrastrukturës, veçanërisht në disa zona të largëta rurale. • Vëmendjen e pamjaftueshme ndaj popullatës së pashërbyer, grupeve vulnerabël, pakicave minoritare,
etj.• Njohuritë e mangëta në familje dhe komunitet lidhur me nevojat e veçanta të këtyre grupeve
vulnerabël, faktorët e lidhur me pozitën, kulturën, statusin social dhe ekonomik të grave, si dhe moskontrollin e jetës së tyre për të marrë vendime lidhur me shëndetin e tyre.
• Nivelin jo të duhur të përfaqësimit të grave në procesin e vendimmarrjes për shëndetin e tyre, pabarazitë në respektimin e të drejtave të grave që thellohen edhe nga vëmendja e pamjaftueshme e shoqërisë, komunitetit në edukimin e meshkujve mbi norma dhe vlera që lidhen me çështje të pabarazisë gjinore si brenda familjes, ashtu edhe në jetën shoqërore.
• Numrin ende në shifra të larta të aborteve në Shqipëri dhe nënraportimi tyre.• Rritjen e raportit të lindjes te meshkujt krahasuar me femrat që flet për mundësinë e abortit selektiv,
çka kërkon marrjen e vendimeve dhe propozimin e ndërhyrjeve të duhura për të parandaluar këtë fenomen, që në të ardhmen mund të bëhet më i thelluar dhe të çojë në disbalanca demografike dhe gjinore.
252017-2021
Referencat
1. Maternal WHO: Fact sheet N°348, Updated November 20152. WHO Europe Maternal and newborn health Data and statistics3. World Health Statistics, Cause-specific mortality and morbidity. Maternal mortality, Data by WHO
region 4. Raporti Shëndetësor Kombëtar, Gjendja Shëndetësore e Popullatës Shqiptare Tiranë, 2014. ISHP,
UNICEF 5. INSTAT, Shqipëria në shifra 20146. INSTAT, Femra dhe meshkuj në Shqipëri 20157. INSTAT, Vjetari Statistikor Rajonal 20158. INSTAT, Perspektiva Gjinore në Shqipëri - Analiza Gjinore, Census 20119. MSH, Drejtoria e Përparimit Shëndetësor, Kontrollit të Cilësisë dhe Jetësimit të Prioriteteve, sektori i
monitorimit dhe vlerësimit të treguesve shëndetësor10. INSTAT, Popullsia dhe dinamikat e saj në Shqipëri, horizonte të reja demografike 201411. “Raporti i paekuilibruar në lindje midis dy sekseve në Shqipëri”, i prezantuar nga Ministria e
Shëndetësisë, me mbështetjen e organizatave UNFPA dhe World Vision, 19 dhjetor 2012, Tiranë
1.2. Planifikimi familjar E drejta për Planifikim Familjar (PF) është miratuar zyrtarisht në Konferencën e Kombeve të Bashkuara në vitin 1966, megjithatë niveli i shtatzënive të paplanifikuara ende mbetet një shqetësim madhor global, veçanërisht te moshat e reja. Planifikimi Familjar ka një ndikim të rëndësishëm në shëndetin riprodhues pasi ai vepron në tre komponentë që janë:
• Shëndeti i nënës duke distancuar lindjet; mënjanuar shtatzënitë e paplanifikuara nëpërmjet përdorimit të metodave kontraceptive.
• Shëndeti i fëmijës duke i krijuar mundësi reale nënës për përkujdesjen ndaj fëmijës. • Mbrojtja nga sëmundjet seksualisht të transmetueshme, HIV dhe AIDS nëpërmjet edukimit
shëndetësor dhe mjeteve kontraceptive që ndikojnë në parandalimin e tyre.
Për shumë gra, përfshirë edhe ato që dëshirojnë të kenë fëmijë, kontracepsioni nuk është një zgjidhje; është një e drejtë dhe nevojë bazë shëndetësore. Sipas specialistëve të shëndetësisë, planifikimi familjar vullnetar duke përdorur metoda të sigurta dhe efektive kontraceptive, ofron përfitime të mëdha në aspektin shëndetësor ekonomik dhe social për familjet dhe komunitetin1.
Në nivel botëror në vitin 2015, 64% e grave të martuara ose në bashkëjetesë përdornin një formë kontracepsioni. Të paktën 1 në dhjetë gra të martuara në shumë rajone të botës kanë nevoja të paplotësuara për PF. Në gjithë botën në vitin 2015, 12% e grave të martuara ose në bashkëjetesë kanë nevoja të paplotësuara për PF6.
Prevalenca e metodave specifike ndryshon gjerësisht në botë. Të dhënat për vitin 2015 tregojnë se sterilizimi femëror dhe DIU-ja janë metodat më të shpeshta që përdorin gratë e martuara ose ato që bashkëjetojnë në botë. Në vitin 2015, 19% e grave të martuara ose atyre që bashkëjetojnë përdornin sterilizimin femëror dhe 14% DIU-në. Në vitin 2015 në nivel botëror, metodat afatshkurtra janë më pak të përdorura: 9% e grave përdornin pilulën, 8% kondomin mashkullor dhe shumë më pak kontracepsionin injektabël. Në botë vetëm 6% e grave të martuara ose që bashkëjetojnë përdornin metodën e tërheqjes6.
Të dhëna për situatën e përdorimit të kontraceptivëve në ShqipëriAktualisht, niveli i përdorimit të metodave moderne kontraceptive është ende i ulët krahasuar me vende të tjera, dhe larg objektivave të vendosura nga Ministria e Shëndetësisë. Sipas të dhënave te Studimit Demografik dhe Shëndetësor (ADHS, 2008/09) rezultoi se njohuritë mbi metodat e planifikimit familjar janë thuajse të plota në Shqipëri, ku rreth 99% e të intervistuarve të moshës 15-49 vjeç njohin të paktën një metodë të planifikimit familjar (moderne apo tradicionale). Në përgjithësi, femrat (sidomos ato të martuara) kanë më shumë njohuri dhe informacion se meshkujt për sa u përket këtyre metodave2,3.
Sipas ADHS-së 2008-09 raportohet që vetëm 10.6% e grave të martuara kanë përdorur një metodë moderne kontraceptive, kundrejt 58.7% që kanë përdorur një metodë tradicionale. Kjo shifër nënkupton një rritje të vogël të shkallës mbizotëruese të kontraceptivëve modern me 8% në krahasim me vitin 20022,3. Mes grave të
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS26reja të martuara të grup-moshës 15-29 vjeç, përqindja e atyre që përdorin kontraceptivët modern është disi më e lartë në vitin 2008-09 me 12.9%. Përdorimi aktual i kontraceptivëve modern nga gratë jo të martuara por seksualisht aktive ka qenë mjaft më i lartë në atë kohë me 28.7%2,3. Për vitin 2014, Sistemi i Informacionit dhe Menaxhimit Logjistik (SIML) i Institutit të Shëndetit Publik raportoi që nga të katër metodat, DIU-ja ishte më e përdorura (34%), e ndjekur nga pilulat (25%), injeksionet dhe prezervativët që përdoren më rrallë (secila me rreth 20%)3,4. Sipas ISHP-së, përdorimi i metodave moderne të kontraceptivëve nuk është rritur këto 2-3 vitet e fundit4. Është vënë re përdorim i qëndrueshëm, por në disa raste është treguar rënie e përdorimit të tyre. Shkalla e Mbulimit me Kontraceptivë (CPR) është jo më shumë se 4-5% sipas raportimeve të SIML në ISHP4,5.
Edhe pse lindshmëria dhe indeksi sintetik i fekonditetit ka pësuar rënie të vazhdueshme, lindshmëria në moshë specifike nën 20 vjeç është rritur nga 0.016 në vitin 1989 në 0.018 në vitin 2001 dhe 0.020 në vitin 2011. Nga ana tjetër, edhe pse numrat absolut të lindjeve nga adoleshentet janë relativisht të vegjël - 2.8 mijë në vitin 2011 dhe po bien për shkak të shifrave në rënie të grave të grup-moshës 15-19 vjeç, tendenca në rritje e lindshmërisë te adoleshentet është diçka që kërkon vëmendje nga politikëbërësit e fushës së shëndetësisë 2,3.
Aksesi i adoleshentëve në metoda moderne kontraceptive nga sektori publik paraqet vështirësi sepse ky grup nuk i frekuenton këto shërbime për arsye se ato ofrohen në klinika dhe maternitete dhe akoma më pak në qendrat shëndetësore në zonat rurale. Në treg funksionojnë dy operatorë të tjerë si: NESMARK, organizatë social-marketingu që ofron prezervativë, dhe sektori privat që ofron prezervativë, kontraceptivë oralë, kontraceptivë të emergjencës dhe DIU3. Edhe nga këta dy sektorë raportohet përdorim i ulët i kontraceptivëve. Në disa raste të dhënat tregojnë që të rinjtë përdorin metodat kontraceptive të urgjencës në mënyrë të gabuar, por për këtë moshë nuk ka të dhëna për IST-të, abortin dhe shtatzëninë e padëshiruar4. Shpjegimi për rënien e lindshmërisë, ndërsa ka rënë përdorimi i kontraceptivëve, ndoshta kërkon studime specifike kërkimore për të gjetur arsyen e duhur3.
Nevojat e paplotësuara për Planifikim Familjar Në rajonin europian, nevojat e paplotësuara për PF luhaten nga 5-23%6. Në Shqipëri, 13% e femrave të martuara kanë një nevojë të paplotësuar për planifikim familjar, 3% për distancim të lindjeve dhe 9% për kufizim të lindjeve. Nevoja e paplotësuar për planifikim familjar është më e lartë te femrat më të reja të grup-moshës 15-29 vjeç (17-18%)2.
Sikurse u përmend, treguesit e planifikimit familjar të analizuar nga të dhënat e sistemit të informacionit LMIS, flasin gjithsesi për ulje të përdorimit të metodave moderne kontraceptive. Në analizën e tre viteve të fundit kjo rënie në përdorim shpjegohet me arsyet dhe problemet që ka vetë sistemi lidhur me: sasitë e prokuruara, disponueshmërinë e fondeve të nevojshme, mungesën për një periudhë prej gati dy vjet të metodave te caktuara si rasti i Depo-proverës 3,4.
Mungesa në disa raste e kontraceptivëve në nivel qendror, si dhe problemet me ofrimin e shërbimit të PF-së nga personeli shëndetësor, janë disa nga shkaqet për një përdorim të ulet të metodave moderne kontraceptive. Nga ana tjetër, duhet të kemi parasysh edhe faktin që një pjesë e popullatës pajiset me metodën direkt në farmaci duke shmangur shërbimin publik falas, me mendimin se këto të fundit janë më pak cilësore.
Vlerësimi i performancës do të ishte një nxitje për ta rritur interesin për këtë shërbim. Monitorimi dhe vlerësimi i vazhdueshëm i hallkave të funksionimit të sistemi të menaxhimit të kontraceptiveve do të ndihmojë në përmirësimin e ofrimit të shërbimit të PF-së, dhe do të minimizojë mungesën e tyre në këtë nivel.
Shërbimet e Planifikimit FamiljarShërbimet e Planifikimit Familjar kanë filluar aktivitetin me VKM. Nr. 226, datë 27.5.1992 ku u miratuan aktivitetet e PF-së dhe aborti u bë i ligjshëm.
Aktualisht shërbimet e PF-së në Shqipëri, që ofrohen në sistemin shëndetësor publik, janë të shpërndara në tre nivelet e kujdesit shëndetësor:
• Niveli i kujdesit shëndetësor parësor: në 426 qendra shëndetësore në qytet e fshat.• Spitalet: qendrat e PF-së të përfshira në maternitetet e rretheve në sistemin shëndetësor publik. • Qendrat e grave pranë spitaleve Universitare Obstetrik-Gjinekologjik në Tiranë (materniteti “Nëna
Geraldinë” dhe ai “Koço Gliozheni”).
272017-2021
Qendrat e Planifikimit Familjar që gjenden të integruara në qendrat shëndetësore në Kujdesin Shëndetësor Parësor janë të furnizuara me disa lloje kontraceptivësh modern (pilula, injeksion, spirale dhe prezervativ ) që ofrohen falas. Sektorë të tjerë të rëndësishëm në ofrimin e metodave moderne kontraceptive janë: sektori privat, ku metodat moderne ofrohen sipas çmimeve të tregut; sektori i marketingut social që ofron metoda moderne me çmime të subvencionuara, si dhe sektori i OJF-ve (ato OJF që punojnë në fushën e shëndetit seksual dhe riprodhues) që ofron metoda moderne kontraceptive falas për grupet e margjinalizuara dhe vulnerabël, përfshirë edhe të rinjtë.
Shërbimet e planifikimit familjar tashmë janë pjesë integruese e Paketës Bazë të Shërbimeve të Kujdesit Shëndetësor Parësor që u rishikua dhe u miratua me VKM Nr. 101, datë 4.2.2015. Në paketë është përcaktuar qartë shërbimi i planifikimit familjar, ku përfshihen: këshillimi dhe shpërndarja e kontraceptivëve modern, shërbimet që duhen ofruar në komunitet, standardet që duhet të këtë ky shërbim, pajisjet dhe metodat moderne kontraceptive që duhet të ketë qendra dhe dokumentacioni mjekësor i unifikuar.
Nga viti 1996 në sektorin publik metodat kontraceptive janë ofruar falas, nëpërmjet mbështetjes nga USAID dhe UNFPA. Në qershor të vitit 2003 u miratua Strategjia e parë Kombëtare e Sigurimit të Kontraceptivëve që synoi arritjen e pavarësisë kontraceptive dhe që nga viti 2010 e në vijim, qeveria shqiptare siguron 100% mbulesën kontraceptive për sektorin publik pa qenë e varur nga ndihma e donatorëve të huaj.
Në janar 2016, Ministri i Shëndetësisë miratoi Udhërrëfyesin dhe Protokollet e Planifikimit Familjar me urdhër nr. 25, datë 22.1.2016 si standard kombëtar për ofrimin e shërbimeve të planifikimit familjar në të gjitha nivelet e kujdesit shëndetësor. Udhërrëfyesi dhe Protokollet bazohen në praktikat e rekomandimet më të fundit të mbështetura në evidenca dhe të pranuara në nivel ndërkombëtar, si dhe të përshtatura nga një grup ekspertësh lokal sipas situatës në Shqipëri në fushën e planifikimit familjar. Ato do të shërbejnë si standard për shërbimet e PF-së në të gjithë sektoret e ofrimit të tyre, nga qendra shendetësore deri në shërbimet referuese-maternitetet, pra, në çdo vend ku ofrohet shërbim i planifikimit familjar.
Masat dhe aktivitetet e zbatuara që nga viti 2012 në fushën e planifikimit familjar janë orientuar nga Strategjia Kombëtare e Sigurisë së Kontraceptivëve 2012 - 2016 (SKSK 2012-2016), e cila ka synuar të sigurojë që burrat dhe gratë shqiptare të mund të zgjedhin, të marrin dhe përdorin kontraceptivë dhe shërbime të planifikimit familjar me cilësi të lartë, sa herë që të duan për planifikimin e familjeve të tyre. Strategjia Kombëtare e Sigurimit të Kontraceptivëve për periudhën 2017 – 2021 synon përmirësimin e aksesit, kërkesës dhe cilësisë së shërbimeve të planifikimit familjar, me qëllim uljen e numrit të aborteve dhe përmirësimin e shëndetit të nënës dhe fëmijës.
Programi i qeverisë (2013-2017) për shëndetësinë synon ofrimin e një mbulimi universal për kujdesin shëndetësor për gjithë shqiptarët rezidentë, ku asnjë individ të mos mbetet pa kujdes shëndetësor për mungesë të mjeteve të nevojshme financiare, si dhe rritjen e rolit të shëndetit publik dhe programeve të parandalimit e të promocionit shëndetësor.
Urdhri nr. 510 datë 21.11.2014 i Ministrit të Shëndetësisë ndryshoi parashikimin e fazës së dytë (2014-2016) të sigurimit të kontraceptivëve të targetuar vetëm për grupet më të rrezikuara të popullatës për shërbimet shëndetësore publike, në zbatim të Dokumentit Strategjik Kombëtar “Për sigurimin e kontraceptivëve për periudhën 2012-2016”. Urdhri përcakton se për periudhën e parashikuar të zbatimit të strategjisë (2015-2016) të gjithë kontraceptivët e përdorur në sektorin publik do të sigurohen falas për gjithë popullsinë në nevojë, sikurse është vepruar për periudhën e fazës së parë.
Me mbështetjen e USAID-it dhe UNFPA-së, në Institutin e Shëndetit Publik është ngritur dhe funksionon Sistemi i Informacionit dhe Menaxhimit Logjistik (SIML) përmes të cilit grumbullohen statistika për shërbimet, si dhe informacion logjistik mbi metodat moderne kontraceptive. Kjo i jep mundësi Ministrisë së Shëndetësisë të përllogarisë nevojat kombëtare për kontracepsion modern, të parandalojë gjendjet e mungesave dhe stok-out për metodat moderne kontraceptive, si dhe të monitorojë ecurinë, progresin dhe mbarëvajtjen e programit kombëtar të planifikimit familjar.
Detyrat me të cilat operon sistemi janë: parashikimi i nevojave për blerjet vjetore, prokurimi, regjistrimi dhe magazinimi i kontraceptivëve, plan-shpërndarja sipas nevojave të rretheve dhe monitorimi i gjithë hallkave
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS28të procesit. SIML është tashmë një sistem i konsoliduar. Ai është i kompjuterizuar në nivel rrethi (DSHP-je) dhe raportimi elektronik shkon nga 75-80% për 36 rrethet; pjesa tjetër për arsye objektive nuk është pjesë e sistemit elektronik. Ministria e Shëndetësisë me mbështetjen e UNFPA-së po punon për të adoptuar konceptin e “Total Market Approach”/Qasja Tërësore e Tregut që merr në konsideratë rolin e sektorit publik, të sektorit privat dhe të organizatave joqeveritare në sigurimin e furnizimit të vazhdueshëm të popullatës me kontraceptivë. Në këtë mënyrë, krijohet mundësia që e gjithë popullata, përfshirë grupet e margjinalizuara apo të nënshërbyera të popullatës, të kenë akses në shërbime cilësore të PF-së .
Problematika e PF-së në Shqipëri
• Fertiliteti dhe lindshmëria në Shqipëri kanë rënë dhe vazhdojnë të bien ndjeshëm.• Madhësia ideale e familjes është duke u ulur.• Të dhënat e fundit të INSTAT-it sugjerojnë se ka një rritje të lindshmërisë te grup-moshat e
adoleshentëve.• Përdorimi i metodave moderne kontraceptive mbetet ende në nivel të ulët. • Nevojat e paplotësuara për kontracepsionin janë ende në përqindje të lartë te gratë e moshës
riprodhuese.• Aktiviteti seksual te të rinjtë është shtuar.• Shërbimet e planifikimit familjar janë të shtrira deri në nivel qendre shëndetësore dhe jo në nivel
ambulancash. • Megjithëse aksesi gjeografik është rritur ndjeshëm, ende ka nevojë të punohet për përmirësimin e
cilësisë së shërbimeve.• Prej vitit 2009 nuk janë ndërmarrë programe trajnimi mbarëkombëtare në fushën e PF-së.• Prej vitit 2011 nuk janë ndërmarrë fushata ndërgjegjësuese në fushën e PF-së.• Ende ka mangësi në kapacitetet e specialistëve të SIML, si dhe ofruesve të shërbimeve të PF-së në
fushën e raportimit dhe parashikimit të nevojave për kontracepsion.• Mungon një strategji formale për ndarjen e tregut të kontraceptivëve në Shqipëri.• Mungojnë të dhëna për shitjet e kontraceptivëve nga sektori privat. • Mungojnë të dhëna nëse largimi nga tregu i disa produkteve kontraceptive të ofruara nga marketingu
social NESMARK, është zëvendësuar nga sektori privat.
Referencat1. Global perspectives on unplanned pregnancies a framework for action from the world contraception
day (wcd) coalition 2. Studimi demografik dhe shëndetësor shqiptar 2008/093. INSTAT “Të rinjtë në Shqipëri, sfidat në kohët që ndryshojnë”, nëntor 20154. Buletini i Shëndetit Nr. 1 2014. Tiranë, Instituti i Shëndetit Publik5. WHO Europe. Family planning6. Trends in contraceptive use 2015 United Nations ST/ESA/SER.A/349
292017-2021
1.3. Shëndeti i të porsalindurit, foshnjës dhe fëmijës
1.3.1. Shëndeti i të porsalindurit
Treguesi i vdekshmërisë neonatale (TVN) i një vendi përdoret gjerësisht si një tregues i shëndetit publik, cilësisë së shërbimeve shëndetësore, shpërndarjes së pasurisë dhe standardit të përgjithshëm të jetesës1.
Shëndeti i të porsalindurit në botë
Periudha neonatale/porsalindurit, 28 ditët e para të jetës, është koha më e brishtë për mbijetesën e një fëmije. Sipas të dhënave të OBSH-së, në vitin 2015 ndodhën 2.7 milionë vdekje, ose afërsisht 45% të të gjitha vdekjeve të fëmijëve nën 5 vjeç, prej këtyre rreth 1 milion vdekje neonatale ndodhën në ditën e parë të lindjes dhe rreth 2 milionë në javën e parë të lindjes2 .
Zvogëlimi vdekshmërisë neonatale është me rëndësi jo vetëm sepse pjesa e vdekjeve të fëmijëve deri 5 vjeç që ndodh në periudhën neonatale është në rritje si në botë dhe në vendin tonë, ndërsa pjesa tjetër e vdekjeve të fëmijëve nën 5 vjeç është në ulje, por edhe sepse ndërhyrjet shëndetësore që adresojnë shkaqet madhore të vdekjeve neonatale në përgjithësi ndryshojnë nga ato që duhet të adresohen për vdekjet e tjera të fëmijëve deri 5 vjeç2.
Më shumë se 80% e të gjitha vdekjeve të të porsalindurve vijnë nga tri gjendje të parandalueshme dhe të trajtueshme: komplikacionet nga prematuriteti, vdekjet të lidhura me lindjen, (përfshirë asfiksinë në lindje) dhe infeksionet neonatale. Komplikacionet e prematuritetit janë aktualisht shkaku i dytë i vdekjeve nën 5 vjeç3.
Pjesa më e madhe e vdekjeve të të porsalindurve (73%) ndodhin brenda 7 ditëve të para të jetës, dhe kërkojnë të njëjtat investime në sistemin shëndetësor që nevojiten për të përmirësuar edhe shëndetin amtar. Për të parandaluar dhe trajtuar këto shkaqe ekzistojnë ndërhyrje kosto-efektive të vërtetuara nga evidencat shkencore. Përmirësimi i cilësisë së kujdesit rreth kohës së lindjes shpëton shumë jetë, por kjo kërkon punonjës të trajnuar dhe të pajisur mirë, përfshirë aftësitë e mamive, si dhe ekzistencën e mjeteve e pajisjeve esenciale 3.
Shëndeti i të porsalindurit në ShqipëriNë Shqipëri, pavarësisht përmirësimit të dukshëm të treguesit të vdekshmërisë neonatale në vitet e fundit, ai mbetet relativisht i lartë dhe i pandryshueshëm (7 ‰)4. Përmirësimi i vdekshmërisë neonatale është i ngadaltë edhe pse lindjet në institucionet shëndetësore janë shumë të larta.
Megjithëse në vite është vërejtur një ulje e ndjeshme e vdekshmërisë foshnjore, pjesa që zë në të vdekshmëria neonatale bëhet çdo vit dhe më e lartë (aktualisht zë rreth 75% të vdekshmërisë foshnjore)5. Kjo sugjeron se ndërhyrjet në shëndetin e të porsalindurit duhet të jenë prioritare.
Sipas statistikave të Ministrisë së Shëndetësisë për vdekshmërinë neonatale, vdekjet e javës së parë pas lindjes (0-6 ditë) përbëjnë rreth 80 % të vdekjeve neonatale6. Por vdekshmëria neonatale ndryshon edhe sipas burimeve të raportimit të saj nga MSH-ja, OBSH-ja, ADHS, etj.
Sëmundjet neonatale
Sipas ISHP (2014), sëmundjet neonatale kanë pësuar rënie të konsiderueshme në Shqipëri gjatë dy dekadave të shkuara7. Në total, në vitin 1990 këto sëmundje zinin 4.5% të barrës totale të sëmundjeve, ndërsa në vitin 2010 vetëm 2.0% 4.
Barra e sëmundshmërisë neonatale ka rënë respektivisht për meshkujt dhe femrat nga 1.479 DALY në vitin 1990 në 616 në vitin 2010 (meshkujt) dhe nga 1.091 DALY në vitin 1990 në 481 në vitin 2010 (femrat). Megjithatë barra e sëmundjeve neonatale mbetet ndër më të lartat në rajon (Global Burden Disease GBD survey WHO 2010)4.
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS30Shërbimet shëndetësore të kujdesit neonatal Shërbimi neonatologjik në vendin tonë sipaas niveleve të kujdesit shëndetësor ofrohet në:
• KSHP-qendrat shëndetësore dhe ambulancat në fshat dhe konsultoret e fëmijës në qytet që ndjekin kujdesin për mirërritjen dhe zhvillimin e fëmijës nga 0-6 vjeç.
• Kujdesin spitalor neonatologjik të ofruar brenda reparteve të materniteteve të spitaleve të rretheve.• Niveli më i lartë i kujdesi neonatal ofrohet në Spitalet Obstetrik-Gjinekologjik: “Mbretëresha
Geraldine” dhe “Koço Gliozheni” në Tiranë.
Gjatë viteve 2011-2014 një numër raportesh nga vlerësimi i drejtpërdrejtë i situatës, tregojnë se cilësia e shërbimeve të ofruara për kujdesin shëndetësor të të porsalindurit është e pamjaftueshme7. Në këto vleresime përshkruhet cilësia e shërbimeve si nën standarde, ku:
a) trajtimi i rasteve të zakonshme dhe ndërlikimeve shpesh është në mospërputhje me standardet ndërkombëtare dhe praktikat e vërtetuara të sigurta (jo kritere diagnostike, mbitrajtim, shtrime të panevojshme në repartin e kujdesit të veçantë, përdorim barnash me efektivitet të paprovuar);
b) mungon integrimi dhe vazhdimësia e kujdesit midis profesionistëve dhe shërbimeve, dhe ka sistem referimi të parregulluar mirë (nuk ka një përcaktim të qartë të rolit dhe përgjegjësisë në shërbimin shëndetësor dhe profesionistëve të shëndetit në varësi të nivelit të shërbimeve, dallim të qartë midis institucioneve publike dhe atyre private);
c) infrastruktura, furnizimet, pajisjet (dallime të rëndësishme në pajisjen e spitaleve me mjete bazë, ku mirëmbajtja e tyre është problem, furnizime jo të plota, veçanërisht laboratorike) dhe facilitetet higjienike janë shpesh herë të mangëta, çka krijon situata që nuk lejojnë respektimin e zinxhirëve të kujdesit;
d) profesionistët paraqesin në shumë raste dije dhe aftësi të cunguara dhe jo të përditësuara, keqpërdorin/abuzojnë me teknologjinë që zotërojnë, nuk respektojnë zinxhirët e kujdesit, janë të pamotivuar dhe të painteresuar për karrierë, stafi shpesh i mangët dhe shpërndarja e tij jo e përpjestuar, etj7 .
Këto rrethana e rrezikojnë shëndetin e të porsalindurit, shkaktojnë përdorim joeficient të burimeve dhe shpenzime të panevojshme nga pacientët, që rezultojnë me zgjidhje të papërshtatshme dhe jo të menjëhershme të situatave urgjente shëndetësore vërtet reale7.
E gjithë kjo do të thotë mundësi të humbura për 1) reduktimin e vdekshmërisë dhe sëmundshmërisë afatgjatë 2) përvojë të kënaqshme me lindjen 3) kosto-efektivitet 4) nxitje të profesionalizmit, etj.
Një situatë e tillë është rrjedhojë e ndërthurjes së shumë faktorëve që lidhen me 1) sistemin shëndetësor, 2) administrimin lokal dhe 3) qëndrimin e mbajtur nga vetë profesionistët.
Gjithsesi, përjashtuar dobësitë që paraqet sistemi shëndetësor në vend dhe burimeve të kufizuara, është e mundur që të arrihet një përmirësim 30–50% i vdekshmërisë neonatale përmes një organizimi më të mirë, përdorimit të udhëzuesëve klinik dhe pjesëmarrjes aktive të personelit8.
Studimet tregojnë se shumë vdekje neonatale janë potencialisht të parandalueshme ose të shmangshme, dhe në disa vende të botës është ulur vdekshmëria neonatale jo detyrimisht prej teknologjisë së sofistikuar dhe investimeve financiare, por përdorimit më të mirë burimeve ekzistuese1,9.
Për përmirësimin e cilësisë së shërbimeve të neonatologjisë dhe rritjen e aftësive dhe njohurive të personelit shëndetësor, MSH-ja në bashkëpunim me OBSH/UNFPA/USAID ka përgatitur 2 dokumente: “Kujdesi efektiv perinatal” (OBSh) dhe “Reanimacioni i të porsalindurit”, të cilat mund të shërbejnë për përmirësimin e praktikave. Ato duhet të përfshihen si mjete të edukimit të vazhdueshëm të personelit, dhe të bëhen të detyrueshme për të gjithë personelin e çdo institucioni shëndetësor që kujdeset për nënën dhe të porsalindurin. Trajnimi duhet të jetë gjithëpërfshirës në qoftë se dëshirojmë të ndryshojmë këto praktika. P.sh. në trajnimin për reanimacionin e të porsalindurit të kryer në maternitetin e Tiranës në vitin 2011 mori pjesë vetëm 66.8% e stafit, (nga të cilët 100% prej Neonatologjisë; 40.1% e stafit të Obstetrikës, prej të cilëve vetëm 16.7% e primarëve; 63.7% e mamive, por vetëm 25% e krye/mamive; - çka nuk u shoqërua me përmirësim të menjëhershëm të praktikave siç edhe pritej8,9,10.
312017-2021
Problemet me shëndetin e të porsalindurit • Indikatorët e shëndetit të të porsalindurit në vend nuk duket se japin një tablo të besueshme të
vdekshmërisë dhe sëmundshmërisë neonatale, për të parashikuar ndërhyrjet e mundshme hap pas hapi.
• Ka probleme me organizimin, shpërndarjen dhe rajonalizimin e burimeve (njerëzore dhe teknologjike). • Stafi neonatal është i pakët, relativisht i vjetër në moshë dhe profesioni përgjithësisht i padëshiruar.• Njohuritë dhe aftësitë e personelit që kujdeset për shëndetin e të porsalindurit kanë mangësi. Mund
të kryhen trajnime të shpeshta dhe të përsëritura të personelit, por pa reflektim në praktikat e përditshme në kujdesin e të porsalindurit. Për këtë nevojitet përmirësimi i kurrikula-ve dhe nxitja e pjesëmarrjes aktive të personelit. Trajnimi duhet të jetë gjithëpërfshirës (njohuri dhe përgjegjshmëri), i vazhdueshëm (mundësisht i detyrueshëm) dhe i matshëm (indikatorët e cilësisë, performancës së punës së personelit).
• Sistemi i referimit është i shkëputur, nuk përcjell informacion të rëndësishëm dhe shpesh i improvizuar dhe i përcaktuar nga dëshira dhe presioni i pacientit, duke shkaktuar mbingarkesë të padobishme të spitaleve qendrore (universitare kryesisht) dhe mospërdorim efikas të burimeve të qendrave dhe spitaleve të rrethit.
• Mungojnë mekanizmat rregullues për zbatimin e protokolleve të trajtimit dhe referimit, auditimin dhe vlerësimin e indikatorëve të cilësisë të aprovuar nga MSH-ja, që shoqërohen me incentivat/penalizimet qoftë individuale apo kolektive.
• Nuk janë të qarta ndarjet e detyrave dhe kompetencat për ofrimin e kujdesit sipas çdo niveli shërbimi, veçanërisht në planifikimin e teknologjisë së përshtatshme për funksionin e çdo niveli.
• Mungojnë struktura të përshtatshme për një kujdes holistik, multiprofesional për problemet e mundshme afatgjata të fëmijëve me rrezik të lartë. Megjithëse raportimet se fëmijët e lindur me peshë të vogël tregojnë një numër relativisht të ulët, një grup i tillë fëmijësh, rreth 20% e tyre, rrezikojnë probleme të zhvillimit psiko-motor, probleme të mushkërive, sëmundshmëri të lartë në moshën e të rriturit, etj.
• Mungon depistimi për të paktën disa sëmundje që konsiderohen më të shpeshta në vendin tonë si hipotiroidizmi, mungesa e G-6PhD, fibroza cistike, dëgjimi, etj. Kjo do të kishte një vlerë parandaluese të konsiderueshme dhe shpenzime shumë më efektive në sistemin tonë shëndetësor.
Referencat 1. Lawn, J, Cousens, S, Bhutta, Z, Darmstadt, G, Martines, J, and Paul, V. Why are 4 million newborn
babies dying each year?. Lancet. 2004; 364: 399–4012. WHO, neonatal health Global Health Observatory (GHO) data 3. World Health Organization Every Newborn: an action plan to end preventable deaths Every Newborn
Action Plan - World Health Organization WHO Health in 2015: from MDGs to SDGs, December 2015 4. Raport shëndetësor kombëtar, gjendja shëndetësore e popullatës shqiptare Tiranë, 2014. ISHP,
UNICEF 5. Mortality rate - infant (per 1;000 live births) in Albania www.tradingeconomics.com /albania/
mortality-rate-infant-per-1-000-live...albania mortality rate infant per 1 000 live births wb data World Bank Indicators - Albania – Mortality
6. MSH, Drejtoria e Përparimit Shëndetësor, Kontrollit të Cilësisë dhe Jetësimit të Prioriteteve, sektori monitorimi vlerësimit të treguesve shëndetësor
7. Adoption of the WHO assessment tool on the quality of hospital care for mothers and newborns in Albania. (Mersini E, Novi S, Tushe E, Gjoni M, Burazeri G. Acta Inform Med. 2012; 20:226-34. Albania Success story, WHO Regional Office for Europe, Copenhagen 2011, available at http://www.euro.who.int/_data/assets /pdf_file /0016/154141 / e95980.pdf Maternal, Newborn and Child Health Care Reform, Albania final project technical Report, October 2007 to July 2012.)
8. Fauveau V, et al. Int J Gynecol Obstet 2006; 94 (2):179–84; Althabe F, et al. Paed. Perinat. Epidem. 2008; 22(Suppl 1):42–60)
9. Tushe E et al. 8th WCPM, 2007; Make Every Mother and Child Count. Geneva: WHO, 2005.; Bullough C, et al BJOG 2005;112:1180–8)
10. E.Tushe, et al ; NRP: Results of a program” 7. National Conference of AAP)
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS321.4. Shëndeti i adoleshentit
Situata e shëndetit të adoleshentëve në botëFokusimi mbi shëndetin e adoleshentit është thelbësor për të patur një themel të fortë për arritjen e objektivave të zhvillimit të qëndrueshëm të vendit. Adoleshentët janë të ekspozuar ndaj një sërë rreziqesh dhe vuajnë nga sëmundje dhe çrregullime të ndryshme që janë në rritje si p.sh. sëmundjet mendore, dëmtimet nga aksidentet rrugore, anemia nga pamjaftueshmëria e hekurit, HIV dhe AIDS, përdorimi i duhanit, alkoolit dhe drogave.
Megjithëse shifrat e vdekshmërisë tek adoleshentët janë më të ulëta krahasuar me ato të grup- moshave të tjera, shumë prej shkaqeve të vdekjeve të tyre janë të parandalueshme. Shumë sjellje të shëndetshme që mësohen në adoleshencë kanë impakt afatgjatë gjithë jetën1.
Në botë shifrat e vdekshmërisë së adoleshentëve janë ulur midis viteve 2000 dhe 2012, me një numër global vdekjesh që u ulën nga 1.5 milionë -1.3 milionë. OBSH-ja deklaron se shkaqet madhore të vdekjeve dhe sëmundjeve në adoleshentët si shëndeti mendor, përdorimi i substancave dhe problemet lidhur me ushqyerjen, nuk kanë marrë vëmendjen e duhur në politikat kombëtare të vendeve1.
Shëndeti i adoleshentëve në Shqipëri Shqipëria konsiderohet si një vend i rajonit europian me popullatë të re. Lidhur me shëndetin e adoleshentëve ka pak të dhëna të viteve të fundit.Studimi i kryer nga INSTAT me mbështetjen e UNFPA-së “Të rinjtë në Shqipëri, sfidat në kohët që ndryshojnë”, (2015), paraqiti të dhëna lidhur me të rinjtë në Shqipëri, problematika të tyre lidhur me shëndetin, kushtet e jetesës, arsimin, punësimin etj2.
Numri i të rinjve të grup-moshës 15-29 vjeç nga Censusi i Popullsisë dhe Banesave i vitit 2011 u llogarit në 704 mijë, duke përfaqësuar vetëm një të katërtën (25, 2%) e të gjithë popullsisë. Me rreth 363 mijë meshkuj dhe djem të grup-moshës 15-29 vjeç kundrejt rreth 342 mijë femrave dhe vajzave të kësaj grup-moshe, meshkujt me 51,5% janë vetëm pak më shumë të përfaqësuar mes të rinjve krahasuar me të gjithë popullsinë. Mbipërfaqësimi më i madh i meshkujve është në grup-moshën 20-24 vjeç (52,6% kundrejt 47, 4% femra)2.
Shkaqet e vdekjesNga viti 2001 deri në vitin 2011, statistikat jetësore tregojnë numrin e vdekjeve të të rinjve që luhatet në rreth 800 në vit. Që atëherë, numri duket se ka rënë. Ndërkohë që shkaqet kryesore të vdekjeve për personat mbi 50 vjeç janë sëmundjet e qarkullimit të gjakut dhe kanceri, të rinjtë përgjithësisht bëhen viktima ndaj faktorëve të jashtëm. Në vitin 2010, shkaqet e jashtme llogaritin 55.8 % të vdekjeve të të rinjve të moshës 15 deri në 29 vjeç. Dëmtimet e jashtme, helmimet dhe aksidentet janë shkaqet kryesore të vdekjes së të rinjve2.
Një grup faktorësh të parandalueshëm të rrezikut si: duhanpirja, abuzimi me alkool, dieta e pashëndetshme dhe mungesa e aktivitetit fizik, kanë ndikim të madh në rritjen e vërejtur të barrës totale të sëmundjeve jo të transmetueshme si kanceri, sëmundjet e zemrës, mëlçisë dhe mushkërive. Parandalimi i sjelljeve të tilla si duhanpirja, abuzimi me alkoolin, dieta e pashëndetshme dhe promovimi i aktivitetit fizik te të rinjtë shqiptarë mbeten sfidat kryesore 2.
Studimi i fundit mbi Sjelljet e shëndetshme te fëmijët e moshës shkollore 11, 13 dhe 15 vjeç , i kryer në të gjitha vendet e Europës, synon të japë një panoramë mbi sjelljet e adoleshentëve, shëndetin dhe stilin e jetesës në kontekstin e tyre social. Gjithashtu, studimi synon rritjen e të kuptuarit sesi vetë të rinjtë e perceptojnë shëndetin e tyre3.
• Problemet e lidhura me ushqyerjen, shëndetin oral, inaktivitetin fizik, shëndetin seksual, grindjet janë disa nga gjetjet e studimit për Shqipërinë. Me rritjen e moshës, ulet konsumi i mëngjesit nga 64% (për 11-vjeçarët) në 34% për adoleshentët 15-vjeçar. Gjithashtu, mbipesha dhe obeziteti ulen me rritjen e moshës. Ajo shkon nga 30% në 15% te djemtë 11-vjeçarë.
• Lidhur me shëndetin oral, Shqipëria konsiderohet një vend me prevalencë të ulët të larjes së dhëmbëve më shumë se një herë në ditë. Kështu, niveli i larjes së dhëmbëve më shumë se një herë në ditë vajza/djem varion nga 61/47% te 11-vjeçarët, në 67/45% te 15-vjeçarët.
• Lidhur me jetën sedentare, 15-vjeçarët shqiptarë renditen të dytët në Europë, pas Moldavisë. Kështu
332017-2021
75% e vajzave dhe 73% e djemve 15 vjeç shohin televizor më shumë se dy orë në ditë gjatë ditëve të javës.
• Për sa i përket shëndetit seksual, në Shqipëri konstatohet një disbalancë shumë e ndjeshme në raportin djem/vajza lidhur me kryerjen e marrëdhënieve seksuale. Kështu, 39% e djemve 15-vjeçarë raportojnë se kanë kryer marrëdhënie seksuale kundrejt 2% të vajzave të të njëjtës moshë. Nga ana tjetër, 63% e djemve 15-vjeçarë raportuan se kishin përdorur kondom gjatë marrëdhënies së fundit seksuale kundrejt 35% të vajzave të kësaj moshe.
• Gjithashtu, 24% e djemve 15-vjeçarë në Shqipëri janë përfshirë në grindje gjatë vitit të fundit, duke u renditur në vendin e dytë në Europë pas të rinjve armenë3.
Shërbimet për adoleshentët në ShqipëriAktualisht në Shqipëri shërbimet shëndetësore specifike për adoleshentët janë të pjesshme. Ministria e Shëndetësisë, mbështetur nga UNICEF-i, mundësoi ngritjen e shërbimeve miqësore për të rinjtë në disa zona të vendit në periudhën 2000-2008. Më pas, qendrat e këshillimit dhe testimit konfidencial për HIV DHE AIDS dhe IST, të ngritura brenda strukturave të Drejtorive të Shëndetit Publik, inkorporuan funksione të shërbimeve miqësore për të rinjtë. Disa OJF janë mështetur nga MSh-ja për ofrimin e shërbimeve për të rinjtë, veçanërisht për toksiko-dependentët, shëndetin mendor dhe planifikimin familjar.
Shërbimi shëndetësor në shkolla është një shërbim i financuar nga Ministria e Shëndetësisë, me objekt promovimin e shëndetit. Shërbimi shëndetësor në shkolla përfshin edhe kujdesin për shëndetin oral. Ekzistojnë diferenca në burime njerëzore, dhe rrjedhimisht edhe në cilësinë e shërbimit mes Tiranës dhe rajoneve të tjera të Shqipërisë, ashtu sikurse edhe midis zonave urbane dhe zonave rurale.
Në Paketën e Shërbimeve të Kujdesit Shëndetësor Parësor, janë të pershkruara disa përgjegjësi të mjekut të familjes dhe personelit të infermierëve në raport me shëndetin e adoleshentëve.
Problemet me situatën e adoleshentëve• Adoleshentët kanë probleme shëndetësore që lidhen me stilin e jetës si probleme me të ushqyerin,
shëndetin oral, sjellje të rrezikshme seksuale dhe përfshirjen në grindje fizike. • Mungojnë të dhëna periodike dhe studime në vazhdimësi mbi shëndetin e adoleshentëve.• Shërbimet shëndetësore për të rinjtë janë të pjesshme dhe të papërcaktuara qartë për shëndetin e
adoleshentëve. • Ka mungesë udhëzimesh, protokollesh dhe standardesh për këto shërbime.• Personeli shëndetësor është i patrajnuar mjaftueshëm për ofrimin e shërbimeve të adoleshentëve.
Referencat1. Health in 2015: from MDGs, Millennium Development Goals to SDGs, Sustainable Development
Goals.1.Global Health. 2. Health Priorities.3.Conservation of Natural Resources. 4.Organizational Objectives. I.World Health Organization.ISBN 978 92 4 156511 0 (NLM classification: WA 530)© World Health Organization 2015
2. Të rinjtë në Shqipëri, sfidat në kohët që ndryshojnë. INSTAT nëntor 20153. J. Inchley, D. Currie, T. Young, O.Samdal, T. Torsheim, L. Augustson, F. Mathison, A. Aleman-Diaz,
M. Molcho, M. Weber, V. Barnekow. Growing up unequal: gender and socioeconomic differences in young people’s health and well-being. Health Behaviour in School-aged Children (hbsc) study: International report from the 2013/2014 survey. WHO Regional Office for Europe; 2016.
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS341.5. Tumoret e traktit riprodhues
Në shkallë botërore, kanceri i gjirit dhe i qafës së mitrës janë ndër kanceret më të shpeshtë te gratë, dhe një nga shkaqet kryesore të vdekjeve të shkaktuara nga kanceri në përgjithësi. Kanceri i gjirit është kanceri i dytë më i shpeshtë në botë, dhe kanceri më i shpeshtë te gratë me rreth 1.67 milionë raste të reja të diagnostikuara në vitin 2012 (25% të të gjitha kancereve)9. Është kanceri më i shpeshtë si në vendet e zhvilluara dhe ato më pak të zhvilluara. Edhe pse disa faktorë rreziku për kanceret e gjirit janë të mirë dokumentuara, përsëri, te pjesa më e madhe e grave që paraqiten me kancer të gjirit nuk mund të identifikohen faktorët specifik të rrezikut10. Rreth 21% e të gjitha vdekjeve nga kanceri gjirit në botë lidhen me faktorë të stilit të jetesës të tillë si: përdorimi i alkoolit, mbipesha dhe obeziteti, si dhe mungesa e aktivitetit fizik. OBSH-ja promovon kontrollin e kancerit të gjirit brenda kontekstit të një programi kontrolli të kancereve, dhe të integruar në parandalimin dhe kontrollin e sëmundjeve jo të komunikueshme2.
Kanceri i qafës së mitrës është sëmundje e parandalueshme, por në botë është një nga shkaqet kryesore të vdekjeve te gratë, duke qenë përgjegjës për më shumë se 270.000 vdekje në vit, 85% e të cilave ndodhin në vendet në zhvillim. Projeksionet tregojnë se në 10 vitet e ardhshme kanceri cervical do të rritet me pothuajse 25 %11. Shkaku kryesor për kancerin e qafës së mitrës është një infeksion kronik ose persistent me një ose më shumë tipa “me rrezik të lartë” (ose onkogjenik) të human papilloma virus (HPV).Asambleja Botërore e Shëndetësisë në vitin 2013 e identifikoi kancerin cervical midis ndërhyrjeve prioritare, në planin e veprimit për parandalimin dhe kontrollin e sëmundjeve jo të komunikueshme në planet shëndetësore të vendeve. Aftësia në rritje e mundësive dhe alternativave të teknologjive depistuese si inspeksioni pamor me acid acetic (VIA) dhe testimi për HPV, si dhe vaksinat e reja kundër human papilloma virus (HPV) mund të ndihmojnë të rritet ndjeshëm parandalimi i këtij kanceri3.
Situata e kancereve të traktit riprodhues në ShqipëriKanceri i gjirit është kanceri më i shpeshtë mes femrave në Shqipëri. Të dhënat bazuar në shërbimet shëndetësore dhe të dhënat e vdekshmërisë dëshmojnë një rritje të qëndrueshme të këtij kanceri në Shqipëri gjatë viteve të fundit. Ky është një fenomen që vërehet edhe në shumicën e vendeve në zhvillim. Veç rritjes së moshës mesatare të popullsisë, kjo prirje shpjegohet edhe me faktorë të tjerë të lidhur me urbanizimin, si ndryshimi i sjelljes riprodhuese dhe ushqyerja12.
Kanceri i qafës së mitrës mbetet kanceri i dytë më i shpeshtë te femrat e reja të moshës riprodhuese (15-44 vjeç) dhe në mënyrë të tërthortë mund të demostrohet një rritje e rrezikut për prekjen nga ky kancer si pasojë e prirjeve në rritje për t’u ekspozuar ndaj shkaktarit të tij, virusit të papilomës humane (HPV).
Incidenca e standardizuar sipas moshës (45/100.000) për kancerin e gjirit është më ulët se në vendet mesdhetare të Bashkimit Europian, por mjaft më e lartë se vendet e Mesdheut Lindor (të tilla si Turqia, Egjipti apo Tunizia). Kjo incidencë për kancerin e qafës së mitrës (7/100.000) është e ngjashme me vendet e Bashkimit Europian dhe sërish më e lartë se vendet e Mesdheut Lindor13.
Raporti vdekshmëri/incidencë që pasqyron kapacitetet për kapje të hershme dhe trajtim për kancerin e gjirit, vlerësohet të jetë 0.35 për kancerin e gjirit dhe 0.4 për kancerin e qafës së mitrës. Këta tregues, megjithëse në shumë raste më të lartë se vendet e Mesdheut Lindor, janë më të ulët se në vendet mesdhetare të BE-së (përkatësisht 0.19 dhe 0.25)5.
Diametri i kancerit të gjirit në momentin e diagnozës është një tregues i rëndësishëm i lidhur me kapjen herët të këtij kanceri. Megjithëse ende në vendin tonë ky kancer kapet shpesh në stade të avancuara, analiza e të dhënave për periudhën 2006-2013 dëshmon se ndërsa proporcioni i kancerit të kapur me diametër deri 2 cm ka mbetur i njëjtë, është pakësuar në minimum (nga 14% në vitet 2006-2010 në 3% në vitet 2011-2013) proporcioni i kancerit të gjirit të identifikuar në diametër mbi 5 cm.
Treguesit epidemiologjik për kancerin e qafës së mitrës janë me të ulët sesa ato të kancerit të gjirit, por ka dy elemente që e bëjnë kancerin e qafës së mitrës një prioritet: a) mosha e re e shfaqjes së sëmundjes krahasuar me kanceret e tjerë, dhe humbjet shumë të mëdha në terma të viteve të humbura të jetës, dhe b) kosto-efektiviteti i kapjes së hershme (depistimit) është shumë i favorshëm - më i favorshmi mes gjithë kancereve.
352017-2021
Evidencat shkencore për kancerin e qafës së mitrës dëshmojnë efektivitetin më të lartë mes gjithë programeve të njohura të depistimit në uljen e vdekshmërisë. Mbulesa me shërbime depistimi mbi qafën e mitrës është indikatori i vetëm nga programet e depistimit, i përfshirë në indikatoret bazë të kontrollit të sëmundjeve kronike të OBSH-së.
Një princip i përgjithshëm i prioritizimit mes dy depistimeve do të ishte: përfitimet nga programi i depistimit për kancerin e gjirit dhe nga ai i qafës së mitrës do të ishin të barabarta nëse vdekshmëria nga kanceri i gjirit do të ishte rreth 3 herë më e lartë se ajo nga kanceri i qafës së mitrës në të njëjtat grup-mosha. Situata në Shqipëri përputhet me këtë princip.
Shërbimet e kapjes, parandalimit dhe trajtimit të kancereve të traktit riprodhuesPërmirësimi i shërbimeve dhe ngritja e programeve të depistimit për kancerin e qafës së mitrës dhe kancerin e gjirit janë konsideruar prioritete në Programin Kombëtar të Kontrollit të Kancerit, 2011-2020. Megjithëse ende Shqipëria nuk ka programe të organizuara të depistimit si për kancerin e gjirit ashtu edhe për kancerin e qafës së mitrës, përpjekjet e kryera gjatë 5 viteve të fundit kanë sjellë disa përparime lidhur me kapacitet në nivele të ndryshme të sistemit shëndetësor.
Diagnoza dhe trajtimi i kancerit ofrohen në princip pa pagesë, por shumica e shërbimeve (përfshi, leximin e mamografive, PAP-testin, kolposkopinë dhe biopsinë) janë të përqendruara në Spitalet Universitare në Tiranë. Kështu, një vlerësim i kryer në vitin 2013 me mbështetjen e UNFPA-së në sistemin shëndetësor lidhur me kancerin e qafës së mitrës, dëshmoi se kapacitetet depistuese dhe diagnostikuese rezultuan të munguara në shumicën dërmuese të rajoneve të vendit dhe të mangëta në nivel vendi14.
Edhe pse gjatë 5 viteve të fundit janë bërë përpjekje për të forcuar kapacitetet e menaxhimit multidisiplinar të rasteve me kancer gjiri, nevojat mbeten ende shumë të larta. Kështu, rreth 20 radiologë, teknikë mamografie, patologë, kirurgë, psikologë dhe infermierë janë trajnuar jashtë vendit. Rritja e barrës së kancereve në sistemin shëndetësor, si edhe rritja e kapaciteteve demostrohet në një analizë të volumit të shërbimeve pranë shërbimit Onkologjik në QSUT. Kështu në vitin 2014 krahasuar me 2013 janë regjistruar 26.6% më shumë pacientë të shtruar, 42.8% më shumë konsulta ambulatore, 7.3% më shumë pacientë të trajtuar me radioterapi, 22.1% më shumë ekzaminime biopsi dhe citologji, 7% më shumë ekzaminime radiologjike dhe endoskopike, 55% më shumë ekzaminime imuno-histokimike për pacientët e shtruar.
Depistimi oportunist i kancerit të qafës së mitrës që ekziston në Shqipëri, është i varur nga fushatat josistematike të informimit publik dhe në interesin sporadik të individëve. Ende nuk ka sisteme mbikqyrjeje apo të sigurimit të cilësisë në këtë fushë. Megjithatë, në nëntor të vitit 2014 është ofruar një kurs trajnimi i akredituar mbi teknikat e organizimit dhe menaxhimit të programeve të depistimit për 40 përfaqësues të strukturave të shëndetit publik nga të gjitha rrethet e vendit.
Çdo vit kryhen 5.000-10.000 PAP-teste (pa kontroll të cilësisë), ndërkohë që nevojat janë për disa herë më tepër. Leximi i PAP-testeve kryhet vetëm në Tiranë. Megjithëse leximi është i centralizuar, sërish numri i PAP-testeve është i ulët për të siguruar një nivel të pranueshëm të cilësisë profesionale6. Kolposkopia (një ekzaminim relativisht i thjeshtë dhe i nevojshëm për diagnozën pas një Pap-testi primar pozitiv) kryhet pothuaj vetëm në Tiranë. Gjithashtu, edhe trajtimi i lezioneve cervikale prekanceroze (me LEEP-një procedurë e thjeshtë, e lirë dhe që mund të kryhet në kushte ambulatore) kryhet vetëm në Tiranë. Në shërbimet e kujdesit shëndetësor parësor, prej vitit 2012 ka filluar të aplikohet në masë të gjerë procedura e ekzaminimit klinik të gjirit si një teknikë e kapjes së hershme të kancerit të gjirit. Janë rritur kapacitetet në qendrat shëndetësore pas trajnimit të rreth 800 mjekëve dhe infermierëve.Ndërkohë që bëhet pak ose aspak lidhur me depistimin e kancerit të qafës së mitrës. Personeli që punon në këto shërbime nuk është i trajnuar në këtë fushë.
Është pranuar përgjithësisht në takimet e specialistëve dhe në udhëzuesit klinik se, nga njëra anë duhen centralizuar në Tiranë shërbimet e diagnozës përfundimtare dhe të trajtimit përfundimtar të kancerit (me qëllim rritjen e standardeve të cilësisë), dhe nga ana tjetër duhen bërë përpjekje për të shpërndarë gjeografikisht shërbimet e ekzaminimeve të thjeshta si ekzaminimi klinik i gjirit për kancerin e gjirit, apo marrja e mostrave laboratorike vaginale për kancerin e qafës së mitrës, pranë qendrave të gruas apo në qendrat shëndetësore. Ndërkohë edhe shërbime të tilla si mamografia për kancerin e gjirit apo kolposkopia dhe trajtimi i lezioneve prekanceroze mund të ofrohen në nivel spitali rajonal, me qëllim aksesin e lehtë nga ana e grave.
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS36Dy njësi të lëvizshme të mamografisë kanë filluar të ofrojnë shërbimet e tyre falas gjatë vitit 2015 për zonat ku nuk ka mamografi stacionare, duke përmirësuar aksesin (me rreth 4.000 ekzaminime në vit) për gratë e qyteteve të vogla dhe fshatrave në këtë shërbim të kapjes së hershme të kancerit të gjirit. Volumi i ekzaminimeve në mamografitë stacionare në vend vijon të ngelet i ulët me rreth 2-4 ekzaminime në ditë, ndërkohë që si mundësitë ashtu edhe nevojat janë për shumë më tepër.
Njohuritë në popullatën e grave në moshë riprodhuese mbi kapjen e hershme të kancerit të gjirit dhe atij të qafës së mitrës kanë ardhur në rritje, ndërkohë që aktivitetet e informimit publik dhe ato të avokatisë përmes përfshirjes së gjithë aktorëve të rëndësishëm në proces janë duke u intensifikuar. Vlen të përmendet firmosja e “Deklaratës së Urtësisë” nga një numër i madh personash publik, përfshirë ministra dhe deputetë, kryesisht gra.
Në vitin 2014 u rishikua dhe aprovua paketa e shërbimeve në kujdesin shëndetësor parësor (VKM nr. 101, datë 4.2.2015) duke përfshirë tashmë edhe aktivitete të lidhura me kapjen e hershme të kancerit të gjirit dhe kancerit të qafës së mitrës. Është hartuar dhe miratuar udhëzuesi mbi depistimin dhe kapjen e hershme të kancerit të gjirit në shërbimet e kujdesit shëndetësor parësor Urdhër Ministri Nr. 284, datë 2.7.2015. Në vijim, sapo ka përfunduar përpilimi i udhëzuesve dhe protokolleve të kapjes së hershme të kancerit të qafës së mitrës, dhe është në proces miratimi i këtyre dokumenteve nga Ministria e Shëndetësisë. Është pranuar se testet e reja të depistimit, të bazuara në identifikimin e HPV-së, mund të fillojnë të përdoren masivisht edhe në Shqipëri.
Problematikat• Për kanceret e traktit riprodhues janë reduktuar barrierat financiare, burokratike dhe gjeografike
lidhur me aksesin në shërbimet e kapjes së hershme. • Është mundësuar ofrimi falas i testeve apo ekzaminimeve të kapjes së hershme, ndërkohë që më
shumë përpjekje nevojiten për menaxhimin e integruar të rasteve.• Infomacioni për evidentimin e rasteve të vdekjeve nga kanceret e traktit riprodhues, nevojitet të
plotësohet dhe standardizohet bazuar në ICD10 dhe në regjistrin kombëtar të kancerit. Fushatat sensibilizuese janë akoma jo të shënjestruara siç duhet.
• Nevojitet përmirësimi i aftësive të punonjësve të shëndetësisë në të gjithë zinxhirin e kujdesit, përfshirë parandalimin.
• Vijon mungesa e programeve të kontrollit të cilësisë së shërbimeve ekzistuese të depistimit dhe kapjes së hershme.
Referencat1. GLOBOCAN 2012.Breast cancer 2. WHO | Breast cancer: prevention and control www.who.int/cancer/detection/.../index2.html 3. WHO.Comprehensive cervical cancer control. A guide to essential practice - Second Publication date:
December 2014, iSBn: 978 92 4 154895 4. Kanceri i gjirit. Kapja e hershme dhe ndjekja e gruas pas diagnozës. 2013. A. Ylli K. Filipi, J. Lakrori
ISBN 978-9928-4195-8-35. The EUROMED CANCER network: state-of-art of cancer screening programmes in non-EU
Mediterranean countries. Giordano L, Bisanti L, Salamina G, Ancelle Park R, Sancho-Garnier H, Espinas J, Berling C, Rennert G, Castagno R, Dotti M, Jaramillo L, Segnan N; Euromed Cancer working group (Members listed at the end of the paper). Eur J Public Health. 2016 Feb;26(1):83-9. doi: 10.1093/eurpub/ckv107. Epub 2015 Jun 13
6. Raport mbi vlerësimin e kapaciteteve të shërbimeve të anatomisë patologjike dhe gjinekologjisë me qëllim depistimin e kancerit të qafës së mitrës në spitalet rajonale në 12 qarqet e Shqipërisë, nëntor 2013
372017-2021
1.6. Dhuna ndaj grave dhe fëmijëve
Dhuna ndaj grave dhe fëmijëve në botëNë nivel botëror, dhuna vazhdon të jetë një nga shkaqet kryesore të vdekjeve për grup-moshat 15-44 vjeç. Fëmijët dhe gratë konsiderohen si grupet me rrezik më të madh për t’u dhunuar, si brenda familjes ashtu edhe në mjedise të tjera. Shifrat aktuale të ofruara nga OBSH-ja tregojnë se 1 në 3 (35%) gra në botë kanë provuar një lloj dhune fizike dhe/ose seksuale nga partneri intim, apo nga një partner joseksual gjatë jetës së tyre. Në gjithë botën pothuajse 1/3 (30%) e grave që kanë patur një marrëdhënie intime raportojnë se kanë provuar një formë të dhunës fizike dhe/ose seksuale nga partneri i tyre intim15.
Faktorët e shoqëruar me rrezik të rritur të ushtrimit të dhunës përfshijnë arsimimin e ulët, keqtrajtimin e fëmijës ose ekspozimin ndaj dhunës në familje, përdorimin e alkoolit, qëndrimet që e pranojnë dhe i nënshtrohen dhunës dhe pabarazisë gjinore1.
Pasojat e dhunës ndaj gruas mund të çojnë në pasoja të rënda shëndetësore si dëmtime, trauma (42% e grave që kanë provuar dhunë nga partneri intim raportojnë një dëmtim si pasojë e dhunës) shtatzëni të padëshiruara, aborte, lindje me peshë të ulët, lindje preterm, IST, HIV dhe AIDS. Gjithashtu, format e dhunës çojnë në depresion, çrregullime të stresit, gjumit, të të ngrënit, dhimbje koke, barku, çrregullime gastrointenstinale, etj. dhe deri në vetëvrasje1.
Fëmijët që rriten në familje ku ka dhunë mund të kenë një sërë problemesh të sjelljes dhe emocionale si dhe probleme të rritjes. Dhuna nga partneri intim shoqërohet edhe me rritje të vdekshmërisë dhe sëmundshmërisë foshnjore dhe fëminore (p.sh. kequshqyerja, sëmundje diarreike, etj.) 1.
Sipas evidencave të OBSH-së për vitin 2014, një e katërta e të gjithë të rriturve raportuan se ishin abuzuar kur ishin fëmijë, 1 në 5 gra dhe 1 në 13 burra raportuan se ishin abuzuar seksualisht kur ishin fëmijë16. Pasojat e keqtrajtimit të fëmijës përfshijnë shëndetin fizik dhe mendor gjatë gjithë jetës, dhe ngadalësojnë zhvillimin ekonomik dhe social të vendit. Parandalimi i keqtrajtimit të fëmijës kërkon një qasje multisektoriale. Programet efektive të parandalimit mbështesin prindërit dhe mësojnë aftësitë e prindërimit pozitiv.
Dhuna ndaj grave dhe fëmijëve në ShqipëriNë Shqipëri, dhuna ndaj fëmijëve dhe grave konsiderohet si një çështje prioritare për t’u adresuar. Gjetjet e disa studimeve në Shqipëri kanë treguar një prevalencë të lartë të keqtrajtimit të fëmijëve. Studimi i ACE-së17, tregoi se format më të shpeshta të abuzimit gjatë fëmijërisë ishin ato fizike (40%), psikologjike (50%), seksuale (6%), dhe të qenurit dëshmitarë të keqtrajtimit të nënës (rreth 30%), duke paraqitur nivelin më të lartë të keqtrajtimit në këtë popullsi krahasuar me 9 vendet e tjera që kanë kryer studimin ACE. Nivele edhe më të larta të abuzimit të fëmijëve paraqiten në studimin BECAN në Shqipëri (Studim Epidemiologjik Ballkanik mbi Abuzimin dhe Neglizhencën e Fëmijëve)18.
Prevalenca e abuzimit fizik ishte 59%, prevalenca e abuzimit psikologjik ishte edhe më e lartë - 69%, ndërsa prevalenca e ngacmimit seksual dhe abuzimit seksual ishte 11% dhe 4.9% respektivisht. Nga ana tjetër, raportimi i neglizhimit ishte 26%.
Sipas rezultateve të marra nga studimet në lidhje me qëndrimet ndaj disiplinimit të fëmijëve, është gjetur se 28.6% e pjesëmarrësve mendonin se fëmijët duhet të qëllohen për gabimet që ata bëjnë, ndërsa 7.7% e tyre u shprehën se ata i godasin fëmijët e tyre me rrip ose objekte të rënda19.
Një tjetër studim i kryer nga Terre des hommes (2015)20 për dhunën seksuale te fëmijët brenda rrethit të besimit, vuri në dukje nevojën e ndërgjegjësimit të fëmijëve dhe mbarë komunitetit për këtë dukuri. Nga ana tjetër, studimi theksoi nevojën për përmirësime të mëtejshme të sistemit të mbrojtjes së fëmijëve nga abuzimi seksual.
Sipas studimit të kryer nga INSTAT (2013)21 për dhunën ndaj grave, në të cilin janë intervistuar gra të moshës 18-55 vjeç, 58.2% e tyre raportuan se kishin përjetuar “ever - një herë” dhunë psikologjike gjatë martesës/lidhjes së tyre, 23,7% dhunë fizike dhe 7.9% dhunë seksuale. Nga ana tjetër, aktualisht (gjatë 12 muajve të fundit), 52.8% e tyre përjetonin dhunë psikologjike, 14,7% dhunë fizike dhe 5% dhunë seksuale.
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS38Shërbimet shëndetësore që ofrojnë këshillim, parandalim e trajtim për dhunënNë zbatim të Ligjit Nr 9669, datë 18.12.2006 “Për Dhunën në Familje” neni 7, çdo qendër shëndetësore në kujdesin shëndetësor parësor, shërbimet e urgjencave të spitaleve dhe maternitetet e spitaleve të rretheve duhet të: •Depistojnë dhe këshillojnë për dhunë dhe abuzim; ofrojnë në çdo kohë ndihmë mjekësore dhe psikologjike për viktimat e dhunës në familje; bëjnë në çdo kohë ekzaminimet e nevojshme. •Evidentojnë rastet e dhunës në familje në dokumentacionin përkatës mjekësor të miratuar nga Ministria e Shëndetësisë. •Pajisin viktimën me raportin mjekësor përkatës, si dhe ta referojnë dhe orientojnë atë pranë shërbimeve të tjera të mbështetjes dhe mbrojtjes nga dhuna në familje.
Në kuadër të legjislacionit mbi dhunën në familje/dhunën ndaj fëmijës, Ministria e Shëndetësisë zbaton disa urdhra Ministri dhe vendime si më poshtë:
• Urdhër Nr. 13 Datë 23.1.2008 i Ministrit të Shëndetësisë për “Pajisjen e personave të dhunuar në marrëdhëniet famijare me raportin përkatës” .
• Urdhër Nr. 14 datë 23.1.2008 i Ministrit të Shëndetësisë për “Evidentimin e rasteve të dhunës në marrëdhëniet familjare, në regjistrin dhe kartelën individuale për viktimat e dhunës”.
• Urdhër Nr.15 datë 24.1.2008 i Ministrit të Shëndetësisë për “Trajtimin mjekësor në institucionet shëndetësore publike të personave të dhunuar në marrëdhëniet familjare”.
• Urdhër Nr.410 datë 12.7.2010 i Ministrit të Shëndetësisë për “Riorganizimin e shërbimit shëndetësor dhe psiko-social për personat e dhunuar në marrëdhëniet familjare, të paraqitur në institucionet shëndetësore ” urdhëron personelin shëndetësor të ofrojë në çdo kohë ndihmë mjekësore dhe psiko-sociale për personat e dhunuar, të zbatojnë protokollin e miratuar nga Ministria e Shëndetësisë për parandalimin, trajtimin dhe referimin e të gjitha rasteve të dhunës të paraqitura në institucionet shëndetësore.
• Në zbatim të të gjitha këtyre akteve ligjore, personeli shëndetësor ofron kujdes shëndetësor të veçantë parandalues dhe trajtim për personat e dhunuar, dhe në veçanti për gratë dhe fëmijët.
Çështjet e dhunës ndaj gruas dhe fëmijës janë pjesë e Paketës Bazë të Shërbimeve të Kujdesit Shëndetësor Parësor e cila ofrohet nga shërbimet e kujdesit shëndetësor parësor në fshat dhe qytet. Gjithashtu janë pjesë e integruar e shërbimeve të shëndetit riprodhues që ofrohen në këtë paketë, që u rishikua dhe u miratua me VKM nr. 101, datë 4.2.2015.
Për përmirësimin e kapaciteteve të punonjësve të kujdesit shëndetësor dhe personelit mbështetës që punon në shërbimet e kujdesit shëndetësor lidhur me parandalimin dhe trajtimin e dhunës në familje, dhunës ndaj fëmijës, dallimet gjinore dhe mosdiskriminimin, deri në shkurt 2014 janë trajnuar 4.400 punonjës të shëndetësisë.
Në vitin 2011 u përfundua Udhërrëfyesi për parandalimin e dhunës me bazë gjinore. Ky është një protokoll i unifikuar për kapjen, parandalimin, trajtimin dhe referimin e viktimave të dhunës me bazë gjinore nga personeli i kujdesit shëndetësor. Një kapitull i këtij udhërrëfyesi trajton çështjet e kapjes, parandalimit dhe trajtimit të dhunës ndaj fëmijës. Udhërrëfyesi zbatohet nga i gjithë sistemi shëndetësor në trajtimin e dhunës në shërbimet që ofrojnë.Në vitin 2011, në kuadrin e riorganizimit të shërbimit shëndetësor në shkolla, u përfundua dhe paketa e trajnimit për personelin shëndetësor në shkolla e cila përmbante edhe modulin lidhur me kapjen,parandalimin dhe trajtimin e dhunës ndaj fëmijës.
Pas miratimit të Vendimit nr. 327, datë 25.5.2014 të Këshillit të Ministrave për “Përcaktimin e formatit dhe mënyrës së mbledhjes dhe raportimit të të dhënave nga ofruesit e shërbimeve të kujdesit shëndetësor, publik ose privat, që mundëson standardizimin e informacionit shëndetësor i cili do të raportohet nga të gjithë ofruesit e kujdesit shëndetësor, publik dhe privat, që ushtrojnë veprimtarinë në Republikën e Shqipërisë”. Një pjesë e informacionit shëndetësor që u përfshi në këtë VKM është edhe informacioni mbi rastet e dhunës që duhet të raportohen nga institucionet tona shëndetësore pika 2.31.Në të gjitha Drejtoritë e Shëndetit Publik të rretheve janë rivendosur persona përgjegjes për dhunën dhe barazinë gjinore. Duke filluar nga viti 2012 është vendosur edhe raportimi nga Drejtoritë e Shëndetit Publik të rretheve lidhur me rastet e dhunës të paraqitura në shërbimet shëndetësore.
392017-2021
Në të gjitha rrethet është rivendosur sistemi i raportimit të rasteve të dhunës nga DSHP-të e rretheve, për vitin 2013 janë raportuar 440 raste dhune të trajtuara nga personeli shëndetësor dhe për periudhën janar-shtator 2014 janë 198 raste të raportuara. Ndërsa për vitin 2015 shikohet një rënie e ndjeshme e raportimit të rasteve të dhunës me rreth 36 raste, të cilat janë raste që u paraqitën vetë si viktima të dhunës dhe jo të depistuara apo kapura nga personeli shëndetësor.
Problematikat lidhur me dhunën
• Megjithëse ekziston baza ligjore që e detyron personelin shëndetësor që të këshillojë, depistojë dhe raportojë dhunën, numri i rasteve të raportimit nga personeli shëndetësor ka ardhur duke u ulur.
• Personeli kryesisht trajton vetëm rastet kur viktima paraqitet me dëshirën e saj dhe kërkon ndihmë shëndetësore.
• Çështjet e dhunës seksuale nuk trajtohen nga personeli i KSHP-së, sepse ato janë në kompetenca të mjekut ligjor që ka varësi nga Ministria e Drejtësisë.
• Aktualisht ky sistem nuk ofron udhëzime të qarta për menaxhimin e rasteve te fëmijëve të dhunuar. • Personeli i qendrës shëndetësore dhe i kujdesit spitalor nuk ka udhëzime, protokolle, rregullore të
shkruara që të asistojnë në identifikimin dhe klasifikimin e çështjeve për mbrojtjen e fëmijës nga keqtrajtimi, dhuna, abuzimi dhe neglizhenca.
• Nuk ka një koordinim të mirëvendosur midis institucioneve që trajtojnë çështjet e dhunës ndaj fëmijëve dhe grave.
• Ka nevojë për kualifikime shtesë të personelit shëndetësor për identifikimin, kapjen e hershme dhe trajtimin e personave të dhunuar.
• Sistemi i informacionit shëndetësor kombëtar që përfshin regjistrimin, dokumentimin, mbledhjen dhe përpunimin e të dhënave mbi rastet e dhunës, nuk është i plotë.
• Mungojnë programe specifike të edukimit dhe promocionit shëndetësor për rritjen e ndërgjegjësimit të komunitetit për të sfiduar tabutë, për të denoncuar dhunën në familje tek organet e policisë dhe strukturat e kujdesit shëndetësor dhe social.
Referencat1. WHO: Violence against Women, intimate partner and sexual violence against women, Fact sheet
N°239, Updated January 20162. WHO: Child maltreatment, Fact sheet N°150, Updated December 2014 3. Qirjako G., Burazeri G., Sethi D., Miho V. Prevalenca e Përvojave Negative gjatë Fëmijërisë së të Rinjve
Shqiptar. Organizata Botërore e Shëndetësisë (OBSH); 2012.4. Hazizaj A, Çoku B, Cenko E, Haxhiymeri E. Case-based surveillance study (CBSS) on violence against
children in Albania. Tirana: Children’s Human Rights Centre of Albania (CRCA); 20135. Luarasi I, Fuga A, Pilika A, Gadeshi E. [Study about victims of domestic violence and sexual assault in
Albania.] Tirana: Eldora; 20136. Burazeri G.,Qirjako G., Tahsini I. Child sexual abuse in the circle of trust. Terre des Hommes, 20157. N. Haarr R. Domestic Violence in Albania National population-based Survey. National Institute of
Statistics of Albania (INSTAT); 2013
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS401.7. Infeksionet Seksualisht të Transmetueshme, HIV dhe AIDSInfeksionet Seksualisht të Transmetueshme (IST) janë ndër shkaktarët kryesorë të semundjeve akute apo kronike me rrjedhojë infertilitetin, paaftësinë afatgjatë dhe vdekjen në femrat e moshës riprodhuese.
IST-të në botë
Çdo vit ka rreth 357 milionë infeksione të reja me 1 prej 4 llojeve të IST-ve: chlamydia, gonorrhoea, syphilis dhe trichomoniasis. Pjesa më e madhe e rasteve të IST-ve nuk ka simptoma ose ka vetëm simptoma të lehta dhe mund të mos dallohet si IST. Shenjat më të shpeshta të IST-ve përfshijnë: sekrecionet vaginale te femra, sekrecionet uretrale ose djegiet te burrat, ulcera genitale dhe dhimbje barku. Në disa raste IST-të mund të kenë pasoja të rënda të shëndetit riprodhues përtej impaktit të menjëhershëm që kanë (p.sh. infertiliteti, transmetimi nënë-fëmijë). Rezistenca ndaj barnave, veçanërisht për gonorrenë, është një kërcënim madhor në përpjekjet globale për të pakësuar impaktin e IST-ve në botë.
OBSH-ja ka zhvilluar norma dhe standarde globale për parandalimin dhe trajtimin e IST-ve, forcimin e sistemeve të survejancës dhe monitorimit, dhe drejton kërkimet globale për IST. OBSH-ja rekomandon që çdo vend:
• Të përshkallëzojë shërbimet efektive të IST-ve, duke përfshirë: menaxhimin dhe këshillimin e rastit të IST-së; testimin për sifiliz dhe trajtim, në veçanti te gratë shtatzënë; vaksinimin për hepatit B dhe HPV.
• Të promovojë strategji që forcojnë impaktin e parandalimit të IST-ve, duke përfshirë: integrimin e shërbimeve të IST-ve në sistemet ekzistuese shëndetësore; promovimin e shëndetit seksual; vlerësimin e barrës së IST-ve; monitorimin dhe përgjigjen ndaj rezistencës mikrobike.
• Të mbështesë dhe zhvillojë teknologjitë e reja për parandalimin e IST-ve.
Infeksionet Seksualisht të Transmetueshme në ShqipëriBazuar në të dhënat e Survejancës Sindromike të vendosur me mbështetjen e UNFPA-së, për periudhën 2010-2014 raportohet një rritje e numrit të IST-ve që varion nga 12 - 40% 1. Kjo survejancë përfshin raportimin e sindromave kryesore të lidhura me infeksionet seksualisht të transmetueshme dhe raportohet kryesisht për femrat. Ndërsa në lidhje me meshkujt, ka mangësi dhe nënraportim, pavarësisht se burimi i informacionit përfshin shërbimet e Obstetrik-Gjinekologjisë, Urologjisë, Infektivit dhe Dermatologjisë.
Sipas survejancës laboratorike, konstatohet se shkaktari më i shpeshtë është Gardnerella Vaginalis (14.52% të rasteve) e ndjekur nga Ureaplasma Urealyticum (8.51% të rasteve), Trichomonas Vaginalis (4.15%), Herpes Simplex (1.07%) etj. Gjithsesi, këto të dhëna nuk tregojnë qartë shkaktarët kryesor, për shkak se kapacitetet diagnostikuese për Chlamydia Trachomatis dhe Neisseria Gonorrhea janë tepër të ulëta1. Studime të veçanta në femrat e moshës riprodhuese lidhur me këta shkaktarë të veçantë siç janë Chlamydia trachomatis kanë treuar një prevalencë prej 7.5%. Ndërsa në studimin për Neisseria gonorrea dhe Chlamydia trachomatis te studentet femra, prevalenca ishte respektivisht 7.1% dhe 3.3% 1.
SifiliziPas njё periudhё tё gjatё tё zhdukjes sё sifilizit nё Shqipёri, ai u rishfaq në fillim të viteve 90. Më pas numri i rasteve ka ardhur duke u rritur, duke arritur kulmin nё vitin 2014 kur shifra arriti nё 124 raste ose e shprehur në formë incidence, ishte 3.04 për 100.000 banorë. Kjo shifër tregon një rritje dramatike të kësaj sëmundje po të krahasohet me incidencën 0.85 për 100.000 banorë në vitin 2010. Pёr sa i pёrket shpёrndarjes sё rasteve me sifiliz sipas gjinisё, 72% e tyre janё meshkuj dhe 28% janё femra. Transmetimi vertikal ose nga nёna e infektuar tek fёmija ёshtё shfaqur pёr herё tё parё nё vitin 2013, me dy rastet e para me sifiliz kongenital te dy bebe tё porsalindura nga nёna me sifiliz1. Sipas grup-moshave, sifilizi haset në 2% të rasteve në grup-moshën 0-14 vjeç, në 9% të rasteve në grup-moshën 15-24 vjeç, në 68% të rasteve në grup-moshën 25-49 vjeç dhe në 14% të rasteve në moshën mbi 50 vjeç1.
Hepatiti viral B dhe C Shqipëria mbetet ende një vend me prevalencë të ndërmjetme deri në të lartë të hepatitit viral B (HBV) në popullatën e përgjithshme, pavarësisht uljeve që kanë ndodhur vitet e fundit. Kjo prevalencë llogaritet të jetë 7-9%, ndërsa prevalenca e hepatitit C (HCV) është në shifrat 1-1.5%2. Grup-mosha më e prekur rezulton të jetë ajo 25-44 vjeç për të dy tipat e Hepatitit, ndërkohë që konstatohet që po shkojnë drejt zeros rastet me hepatit në grup-moshën 0-18 vjeç, fakt ky që i detyrohet mbulesës së lartë vaksinale në vend ndaj HBV-së (>
412017-2021
95% ) dhe programeve shtesë të vaksinimit për këtë grup-moshë1,3.
Meshkujt janë më të prekur se femrat për të dy tipat e hepatiteve virale B dhe C. Kështu për periudhën 5 vjeçare, 2010-2014 janë raportuar 676 raste me HBV, nga të cilat 231 (34.2%) janë femra dhe 445 (65.8%) janë meshkuj, dhe për HCV-në janë raportuar 203 raste, nga të cilat 128 (63%) janë meshkuj dhe 75 ose 37% janë femra1.
Rrethet me incidencën më të lartë janë Berati, Durrësi, Shkodra,Tirana,Vlora, rrethe këto që kanë edhe popullsinë më të madhe. Pjesa më e madhe e rasteve jetojnë në zonat urbane krahasuar me ato rurale. Grupet më të rrezikuara janë personat që kanë kontakt me personat e prekur me këto sëmundje, personeli shëndetësor, personat që marrin transfuzione të shumta të gjakut, përdoruesit e drogave, MSM, gratë shtatzënë, popullata rome1, 4,5.
Sistemi i survejancës bazuar në rastin është vendosur fillimisht vetëm në Qendrën Spitalore Universitare “Nënë Tereza” në vitin 2003 dhe më pas në Spitalin e Durrësit. Në vitin 2010 ky sistem është vendosur në të gjithë vendin bazuar edhe në rritjen e kapaciteteve diagnostike laboratorike.
Në vendin tonë testimi për hepatitin B dhe C mund të kryhet në çdo laborator mikrobiologjik/imunologjik në sektorin publik, siç janë laboratoret mikrobiologjike pranë Drejtorive të Shëndetit Publik në rrethe, spitale, qendra të këshillimit e testimit vullnetar për HIV dhe IST, si dhe në laboratore apo klinika private. Çdo person që rezulton pozitiv, edhe nëse s’ka shenja klinike, udhëzohet të ndiqet nga mjeku specialist përkatës, i cili sugjeron kryerjen e testeve të mëtejshme. Por përsëri ka mangësi në ofrimin e testimit dhe ndjekjes së rastit në të gjithë vendin, pavarësisht zgjerimit të listës së barnave të rimbursueshme me barna për trajtimin e hepatitit kronik, miratimit të protokolleve përkatëse dhe zgjerimit të shërbimeve.
“Udhëzuesi për testimin e gruas shtatzënë për disa agjentë infektiv: HIV, Sifiliz, Hepatit B dhe Rubeola”, miratuar nga Ministri i Shëndetësisë me Urdhër nr. 305, datë 15.7.2015 i krijon mundësinë çdo gruaje shtatzënë të mund të depistohet falas në të gjithë vendin për HBV, HIV, Sifiliz dhe Rubeolë. Ky hap duhet të çojë në parandalimin efikas të transmetimit të këtyre sëmundjeve nga nëna tek fëmija.
Programi i vaksinimit ndaj Hepatitit B i futur në vendin tonë në vitin 1993, dhe më pas i përforcuar në vitin 2000 për fëmijët e porsalindur në 24 orët e para të jetës, vazhdon të ruajë një mbulesë të lartë mbi 95%. Programi i vaksinimit të adoleshentëve në vitet e mëtejshme ka bërë që prevalenca e sëmundjes të jetë drejt zeros në moshën 0-18 vjeç3.
Gjatë viteve të fundit janë ofruar edhe programe vaksinimi për punonjësit e shëndetësisë, studentët e Fakultetit të Mjekësisë dhe grupe të tjera si përdoruesit e drogave, personat të cilët kryejnë dializë apo transplante, si dhe transfuzione të përsëritura të gjakut.
Aktualisht po punohet për përfundimin e planit strategjik të veprimit për kontrollin e hepatitit viral B dhe C, i cili përfshin aspekte të parandalimit, kontrollit dhe diagnozës së hershme dhe trajtimit.
hiV dhe aiDS HIV dhe AIDS vazhdon të mbetet një nga sfidat e rëndësishme të shëndetit publik. Sipas të dhënave të ISHP-së, deri në nëntor 2015 janë regjistruar 870 raste të raportuara me HIV dhe AIDS në Shqipëri. Të dhënat ekzistuese dëshmojnë se në Shqipëri nuk ka epidemi të gjeneralizuar apo të përqendruar të infeksionit HIV. Bazuar në të dhënat aktuale, Shqipëria vijon të mbetet një vend me prevalencë të ulët të infeksionit HIV. Nga përllogaritjet rezulton se prevalenca e HIV-it në vendin tonë është 0.03 % dhe incidenca është 0.003%. Ndonëse prevalenca e infeksionit HIV është e ulët, vihet re një tendencë në rritje e numrit të rasteve të reja në vitet e fundit. Numri i personave që kanë rezultuar HIV pozitiv për vitin 2015 (nëntor 2015) është 87 persona, ku midis tyre raportohet edhe një fëmijë, ndërsa numri total i fëmijëve të infektuar shkon në 40. Në Shqipëri, rreth 50% e rasteve janë diagnostikuar në stadin AIDS6.
Ministria e Shëndetësisë në bashkëpunim me ISHP-në dhe UNFPA-në po ndërton Programin e Parandalimit të Transmetimit të HIV-it nga Nëna tek Fëmija. Si hap i parë i këtij programi u hartua “Udhëzuesi për testimin e gruas shtatzënë për disa agjentë infektiv: HIV, Sifiliz, Hepatit B dhe Rubeola”, miratuar nga Ministri i Shëndetësisë me Urdhër nr. 305, datë 15.7.2015, dhe është pjesë e paketës së kujdesit shëndetësor për mjekun e familjes të rishikuar dhe miratuar në vitin 2015.
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS42Kujdesi dhe mbështetja ndaj personave që jetojnë me HIV dhe AIDS
Trajtimi dhe kujdesi ndaj personave me HIV dhe AIDS ofrohet vetëm në Qendrën Spitalore Universitare “Nënë Tereza”, kryesisht në Shërbimin e Sëmundjeve Infektive dhe Shërbimin e Pediatrisë, si dy shërbime ku ofrohet kujdes i drejtpërdrejtë, si dhe në shërbime të tjera ndihmëse, si ai i Imazherisë, Shërbimit të Laboratorëve Klinik dhe Shërbimit të Mikrobiologjisë, Shërbimit të Imunologjisë dhe të Farmacisë.
Preparatet antiretrovirale të linjës së parë të mjekimit sigurohen falas nga një fond i posaçëm i Ministrisë së Shëndetësise dhe prokurohen përmes UNICEF-it. UNICEF është përgjegjës për prokurimin e gjithë sasisë së barnave ARV, mbështetur në listë-kërkesat e përpiluara nga QSUT-ja çdo vit.
Që prej vitit 2008, projekti i Fondit Global ka siguruar blerjen e preparateve ARV të linjës së dytë. Mjekimi me ARV u ofrohet falas personave që jetojnë me HIV dhe AIDS në Shqipëri që prej vitit 2004, dhe deri në nëntor 2015, numri i personave të trajtuar me këtë terapi është 408 (392 të rritur dhe 16 fëmijë).
Këshillimi dhe Testimi Vullnetar dhe KonfidencialQendrat e Këshillimit dhe Testimit Vullnetar për HIV janë shërbime që ofrohen për të gjithë personat që duan të njohin statusin e tyre për HIV, shoqëruar me një këshillim profesional për të ndihmuar klientët të përshtaten me rezultatin e testimit. Aktualisht, në të gjithë vendin funksionojnë 14 qendra të testimit dhe këshillimit vullnetar për HIV. Me gjithë përpjekjet për rritjen e numrit të testimeve vullnetare, ende niveli i tyre mbetet mjaft i ulët dhe kërkon mbështetjen e këtyre qendrave, si dhe ndërtimin e qendrave të tjera në çdo rreth të vendit apo pranë shërbimeve të tjera shëndetësore për të përmirësuar aksesin ndaj testimit.
Ndryshimet e epidemisë së HIV dhe AIDS në vendin tonë çuan në një seri ndërhyrjesh:1. Rishikimi i Ligjit Nr.9952, datë 14.7.2008 për “Parandalimin dhe kontrollin e HIV dhe AIDS”, i ndryshuar,
dhe përgatitja e udhëzuesve përkatës të parandalimit në institucione të mbyllura, arsimore dhe ato të kujdesit shëndetësor”.
2. Aprovimi i strategjisë për “Parandalimin dhe kontrollin e HIV dhe AIDS në Shqipëri 2015-2019” së bashku me planin e veprimit të buxhetuar.
3. Fuqizimi i Qendrave të Këshillimit dhe Testimit Vullnetar në të gjitha prefekturat e vendit (2008 e në vazhdim) duke mundësuar më shumë akses për testim dhe këshillim për HIV, hepatit dhe IST të tjera.
4. Kryerja e studimeve biologjike dhe të sjelljes në grupe të ndryshme të rrezikut si PDI, MSM etj.5. Hartimi dhe miratimi i udhëzuesit kombëtar për parandalimin e agjentëve infektiv HIV, Hepatit, Sifiliz
dhe Rubeola te gratë shtatzënë .6. Krahas testimit vullnetar po punohet edhe në drejtim të rritjes së testimit të iniciuar nga ofruesit e
kujdesit shëndetësor.7. Bashkëpunimi më i mirë me strukturat e shërbimit social, shoqërinë civile, strukturat arsimore dhe
ato të pushtetit lokal në lidhje me fëmijët që jetojnë me HIV.
Problemet lidhur me IST-të, HIV dhe AIDS në Shqipëri• Mungesa e një përqasjeje të integruar e IST-ve, HIV dhe AIDS me shërbimet e shëndetit riprodhues. • Numri i ulët i testimeve vullnetare dhe të rekomanduara nga shërbimet e kujdesit shëndetësor parësor.• Përdorimi i ulët i prezervativit.• Informacioni i cunguar i shëndetit riprodhues dhe seksual në të gjitha hallkat e edukimit • Stigma për HIV dhe AIDS pengon testimin vullnetar, dhe në veçanti fëmijët me HIV dhe AIDS
stigmatizohen në institucionet e kujdesit dhe ato arsimore.
Referencat 1. Sistemi Madhor Bazuar në Sëmundje (14-Sh) sistemi i survejancës së sëmundjeve infektive, ISHP2. Epidemiology of hepatitis B virus infection in Albania.Resuli B, Prifti S, Kraja B, Nurka T, Basho M,
Sadiku E.World J Gastroenterol. 2009 Feb 21;15(7):849-523. Programi Kombëtar i Imunizimit, ISHP4. Hepatitis B virus infection in health care workers in Albania: a country still highly endemic for
HBV infection. Kondili LA, Ulqinaku D, Hajdini M, Basho M, Chionne P, Madonna E, Taliani G, Candido A, Dentico P, Bino S, Rapicetta M. Infection. 2007 Apr;35(2):94-7
5. Albania BioBSS report,2005,2008,20116. Raporti i Programit Kombëtar të HIV/AIDS, 1 dhjetor 2015
432017-2021
1.8. InfertilitetiInfertiliteti është paaftësia e arritjes së një shtatzënie klinike pas kryerjes së marrëdhënieve seksuale të rregullta, të pambrojtura në një çift seksualisht aktiv për më shumë se 12 muaj (kur nuk ka arsye të tjera si ushqyerja me gji ose amenorrhea pas lindjes).
Trajtimi i infertilitetit është i gjatë, i kushtueshëm dhe arritja e rezultateve kërkon kohë dhe aftësi profesionale. Kërkesa për shërbime që trajtojnë infertilitetin është në rritje për shkak të rritjes së incidencës së infertilitetit primar dhe sekondar në popullatë. Infertiliteti bashkëshortor shkakton shumë pasoja psikologjike dhe sociale, dhe megjithëse nuk ndikon drejtpërdrejt në shëndetin fizik të individit, impakti në shoqëri është i gjerë.
Prevalenca e infertilitetit bashkëshortorVihet re rritje e prevalencës së infertilitetit primar dhe sekondar, jo vetëm në vendin tonë por dhe në nivel global. Kjo prevalencë vjen në rritje dhe mendohet se do të vazhdojë të ketë një trend të tillë rritjeje për shkak të shtimit të faktorëve që veprojnë mbi të. Infertiliteti është i lidhur edhe me faktorë të stilit të jetesës si pesha trupore, duhanpirja dhe stresi.
Në Shqipëri, për shkak të mungesës së një database të sëmundshmërisë, kemi vështirësi për përcaktimin e qartë të prevalencës së infertilitetit. Duke studiuar vendet e rajonit, shohim që incidenca e infertilitetit primar është 2-5%, kurse e atij sekondar është 18%. Në vendet me zhvillim të ulët ekonomiko-social, apo në ato raste kur faktorët etiologjik apo ato predispozues veprojnë në mënyrë të gjerë, incidenca e infertilitetit mund të shkojë deri në 25%.
OBSh-ja raporton 168 milionë çifte në periudhën e riprodhimit me probleme të infertilitetit primar dhe /ose sekondar, kryesisht në vendet në zhvillim3. OBSH-ja thekson se impakti psiko-social dhe socio-ekonomik i mospasjes së një fëmije është më i madh tek individët, çiftet dhe komunitetet, ku është më e vështirë diagnoza dhe trajtimi për shkaqe ekonomike.
Terapia konservative e trajtimit të infertilitetit bashkëshortor është një terapi e zgjatur dhe e kushtueshme. Njohja e protokolleve të përdorimit të medikamenteve, llojet e medikamenteve dhe doza e tyre nga personeli mjekësor është domosdoshmëri dhe nevojë urgjente, por shpeshherë kostoja është e papërballueshme nga të gjitha çiftet. Në botë, pas një periudhe aplikimi prej 30 vitesh të IVF-së dhe 15 vitesh të ICSI-së (injektimi intracitoplazmik i spermës), duhet të pranojmë që vetëm një pjesë e vogël e popullësisë botërore, ashtu edhe asaj në vendin tonë, përfiton nga teknologjitë e reja të riprodhimit. Kostoja e menaxhimit të infertilitetit përcaktohet nga përqindja e pacientëve që kërkojnë trajtim për infertilitet (në vend dhe jashtë), impakti i tij në popullatë dhe cilësia e trajtimit (kostoja totale e shoqërisë, shtatzënitë multiple, efektet anësore dhe shëndeti i fëmijës).
IST-të dhe infeksionet e traktit të riprodhimit janë një nga shkaqet kryesore të shkaktimit të infertilitetit bashkëshortor primar apo sekondar, prandaj lind nevoja e parandalimit dhe trajtimit të tyre.
Kryerja jo e sigurt e lindjeve apo e ndërprerjeve vullnetare të shtatzënisë për sa i përket kushteve të asepsisë, është një hallkë e rëndësishme problematike e infertilitetit bashkëshortor. Nuk kemi raste të raportuara të ndonjë rasti të tillë që është komplikuar me infertilitetin primar apo sekondar së fundmi, megjithatë nevojitet kontroll i rreptë mbi këto procedura, rritje e nivelit të kontrollit apo investimeve mbi sterilitetin e instrumenteve dhe ambienteve ku kryhen këto procedura.
Problemet lidhur me infertilitetin• Aktualisht mungojnë të dhënat dhe shërbimet e standardizuara për infertilitetin. Rekomandimet e
OBSH-së theksojnë identifikimin e veçantë të nevojës për akses universal të trajtimeve që mjekojnë infertilitetin në vendet në zhvillim, si dhe rëndësinë e një baze të dhënash të rasteve mjekësore të çifteve të trajtuara në mënyrë konservative, apo me anë të teknikave të riprodhimit të asistuar për mjekimin e infertilitetit.
• Mungojnë ndërhyrje parandaluese lidhur me infertilitetin. Infertiliteti bashkëshortor është një bashkim sëmundjesh dhe si i tillë mjekimi është i kushtueshëm, prandaj lind nevoja e vendosjes së theksit
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS44mbi parandalimin. Parandalimi është çelësi i suksesit, si në të gjitha sëmundjet mjekësore, edhe në rastin e infertilitetit bashkëshortor. Këshillimi i adoleshentëve, njohja me problemet e infertilitetit në moshë të hershme, njohja e të rinjve me traktin e tyre genital-riprodhues, IST-të, mbrojtja dhe edukimi, janë një hap i rëndësishëm për parandalimin e infertilitetit. Edukimi i çifteve për të njohur infertilitetin primar dhe sekondar, drejtimi i tyre drejt mjekut, heqja e frikës për diagnozën apo stigmën, janë disa nga hapat e parandalimit dhe trajtimit të tij.
• Ende personeli i kujdesit shëndetësor, duke filluar nga KSHP-ja, nuk ka njohuri të plota dhe aftësi për këshillimin lidhur me infertilitetin, shkaqet dhe parandalimin e tij, veçanërisht për moshat e reja.
• Mungon njohja e mirë e problematikave të infertilitetit bashkëshortor nga ana e personelit mjekësor, si dhe mosnjohja e terapive të fundit apo teknikave të riprodhimit të asistuar nga ana e tyre.
• Ka mangësi në trajnime dhe certifikim të personelit mjekësor të përfshira në edukimin në vazhdim. • Sistemi i referimit lidhur me trajtimin e infertilitetit nuk është evidentuar qartë. • Mungon një database mbi sëmundshmërinë në Shqipëri në përgjithësi, si dhe i rasteve me infertilitet
bashkëshortor primar apo sekondar, që bën që rastet të mos raportohen dhe terapia e marrë të mos evidentohet.
• Nuk evidentohen rastet që i janë nënshtruar teknikave të riprodhimit të asistuar. • Mungojnë vlerësime, studime mbi pengesat në aksesimin e kujdesit dhe trajtimeve të infertilitetit, si
dhe raportimi i komplikacioneve të hasura në këtë rrugë. • Të gjitha qendrat e trajtimit të infertilitetit nuk janë të certifikuara sipas standardeve ndërkombëtare,
gjë që sjell pasiguri për cilësinë e trajtimit të çifteve në këto qendra, si dhe mungesë kontrolli të aftësive dhe performancës së tyre.
• Nuk ka protokolle të unifikuara për të gjitha klinikat për trajtimin konservativ të infertilitetit bashkëshortor, si dhe nuk ka kritere të qarta për rastet e çifteve që u duhen nënshtruar teknikave të riprodhimit të asistuar. OBSH-ja ka filluar procesin e përditësimit të Udhëzuesit Global për diagnozën, menaxhimin dhe ndërhyrjet për trajtimin e infertilitetit. Ky Udhëzues duhet të implementohet edhe në sistemin tonë shëndetësor publik, në mënyrë që të unifikohet trajtimi i infertilitetit nga të gjitha klinikat në vend, të mirëmenaxhohet procesi, të mirëdiagnostikohet problemi dhe të kemi raportim të saktë të rasteve që kanë kërkuar trajtim konservativ apo instrumental.
• Çertifikimi i laboratorëve, kryerja e plotë e të gjitha ekzaminimeve laboratorike hormonale apo gjenetike, si dhe monitorimi i cilësisë së punës së tyre nuk bëhet në të gjithë vendin. Shpeshherë, puna për të patur rezultate të mjekimit të infertilitetit pengohet nga mungesa e rezultateve të sakta laboratorike, apo kostos së lartë që kërkon. Investimet në kërkimet shkencore, laboratorët, shërbimet, trajtimin për infertilitetin bashkëshortor, janë përfitim për individin dhe gjithë shoqërinë.
• Mungon një qendër terciare publike për infertilitetin bashkëshortor që kryen mjekim konservativ, apo trajtim me metodat e riprodhimit të asistuar.
• Ka mangësi në ligjshmërinë tonë për shëndetin seksual dhe riprodhues, teknikat e riprodhimit të asistuar, etj. Nevojitet rishikimi i legjislacionit tonë dhe ballafaqimi me legjislacionin europian.
• Mosha në rritje e shtatzënisë së parë të individëve ka bërë që incidenca e infertilitetit të rritet. Shpeshherë kjo detyrohet nga ana ekonomike, prandaj kërkohen edhe politika socio-ekonomike që lehtësojnë mirërritjen e fëmijëve, të cilat do të çojnë në parandalimin e infertilitetit.
Referencat1. WHO sexual and reproductive health, Infertility is a global public health issue 2. DHS Comparative Reports No. 9, Infecundity, Infertility, and Childlessness in Developing Countries
Shea O. Rutstein, ORC Macro Calverton, Maryland, USA, Iqbal H. Shah, World Health Organization Geneva, Switzerland September 2004
3. National, Regional, and Global Trends in Infertility Prevalence Since 1990: A Systematic Analysis of 277 Health Surveys. Mascarenhas MN, Flaxman SR, Boerma T, Vanderpoel S, Stevens GA (2012) PLoS Med 9(12): e1001356. doi:10.1371/journal.pmed.1001356
4. ART fact sheet (July 2014) ART fact sheet - European Society of Human Reproduction ... https://www.eSHSRe...European Society of Human Reproduction and Embr...
452017-2021
1.9. e-shëndetësia Strategjia ndërsektoriale “Axhenda dixhitale e Shqipërisë 2015-2020” përcakton si drejtime themelore të zhvillimit të teknologjive të informacionit dhe komunikimit: a) Shtimin dhe promovimin e shërbimeve elektronike për qytetarët dhe administratën.b) Përdorimin në edukim për të kapërcyer hendekun dixhital dhe për të aftësuar rininë; përmirësimin dhe zgjerimin e kapaciteteve njerëzore, në mënyrë që të rritet numri i përdoruesve dhe të promovohet zhvillimi i ofruesve të e-shërbimeve.c) Konsolidimin e infrastrukturës dixhitale në të gjithë territorin e Republikës së Shqipërisë.
Deri në vitin 2014 janë zbatuar disa projekte në fushën e teknologjisë së informacionit e të komunikimit, si: projekti i telemjekësisë së Shqipërisë, i zbatuar që nga viti 2012; sistemi informativ për vaksinimin i pilotuar në qarkun e Shkodrës, si dhe disa përpjekje në funksion të mirë-administrimit të skemës së sigurimeve shëndetësore.
Duke nisur nga viti 2014, nisi zbatimi i një serie masash nën programin e-shëndetësisë
Shëndeti elektronik në Shqipëri – Regjistrat kombëtar elektronik të shëndetit, një projekt i financuar përmes kredisë austriake, sanksionuar me Ligjin nr. 69/2014, datë 7.3.2014 “Mbi ratifikimin e marrëveshjes së eksportit të kredisë së butë mes Qeverisë së Republikës së Shqipërisë, duke vepruar Ministria e Financave në emër të Republikës së Shqipërisë dhe UniCredit Bank Austria AG, për financimin e projektit “Shëndeti elektronik në Shqipëri – Regjistrat kombëtar elektronik të shëndetit”. Ligji është botuar në Fletoren Zyrtare Nr.115, datë 25 korrik 2014.
Është krijuar njësia e zbatimit të projektit “Shëndeti elektronik në Shqipëri – Regjistrat kombëtar elektronik të shëndetit”, sipas Urdhrit të Ministrit të Shëndetësisë nr.458 datë 24.10.2014. Objektivi kryesor i projektit është zhvillimi i një sistemi të integruar të rekordeve elektronike të shëndetit në të gjithë vendin, i cili duhet të plotësojë nevojat e 79 institucioneve shëndetësore publike në të gjithë vendin, më konkretisht të 4 spitaleve universitare në Tiranë, 11 spitaleve rajonale, 25 spitaleve bashkiake, 39 poliklinikave dhe 3 institucioneve të Ministrisë së Shëndetësisë.
Produktet e pritshme:• Rekorde elektronike shëndetësore të krijuara në të gjithë vendin.• Informacion mjekësor i integruar nga të gjithë ofruesit e shërbimeve.• Histori mjekësore për çdo pacient.Projekti është i ndarë në 2 faza: Faza e parë e projektit ka përfunduar në maj 2015. Në fund të fazës së parë, u zbatua projekti në 8 qendrat e para shëndetësore sipas përcaktimeve kontraktuale dhe u ngrit Qendra e të Dhënave në Agjencinë Kombëtare të Shoqërisë së Informacionit.Faza e dytë nisi zbatimin në shtator 2015 dhe vazhdon deri në fund të vitit 2016. Në fund të kësaj faze, projekti do të shtrihet në 71 institucionet shëndetësore të mbetura.
Sistemi i menaxhimit të informacionit spitalor Ministria e Shëndetësisë ka firmosur një marrëveshje huaje me Bankën Botërore. Realizimi i sistemit të menaxhimit të informacionit spitalor është një nga 4 komponentët e marrëveshjes. Disa nga aktivitetet kryesore të zhvillimit të këtij komponenti janë:
• Ngritja e Qendrës Kombëtare të Informacionit Shëndetësor.• Përmirësimi i sistemeve të informacionit shëndetësor në spitalet rajonale.• Vendosja e metodave të reja të pagesave në spitale.• Përmirësimi i sistemit të informacionit në Fondin e Sigurimit të Detyrueshëm të Kujdesit Shëndetësor,
në drejtim të automatizmit të pagesave.• Vendosja e interoperabilitetit mes sistemeve të informacionit brenda sistemit shëndetësor dhe
sistemeve të informacionit jashtë sistemit shëndetësor.
Një pjesë e rëndësishme e këtij projekti është zhvillimi i një master plani për e-shëndetësinë 2015-2019. Projekti do të shtrihet në periudhën 2015-2021.
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS46Receta elektronikeFaza pilot e projektit të “Recetës elektronike” u përmbyll në Durrës në nëntor 2015. Projekti u shtri në 74 farmaci dhe 18 qendra shëndetësore në qarkun Durrës (ish-rrethi Durrës). Shtrirja në të gjithë vendin do të realizohet në periudhën 2016-2019. Qëllimi është zëvendësimi i përshkrimit të recetës përmes letrës me përshkrimin përmes recetës elektronike, duke mundësuar aksesin në rrjet nga të gjithë palët e përfshira: mjekët, pacientët dhe farmacistët.
Firma eletronikeMinistria e Shëndetësisë ka nisur zbatimin e projektit “Vendosja e firmës elektronike nga qytetarët dhe profesionistët e shëndetësisë gjatë përdorimit të shërbimeve elektronike të shëndetit”, financuar nga Fondi për Zhvillimin e Rajoneve. Projekti do të shërbejë për firmosjen elektronike të dokumenteve mjekësore, si p.sh. recetën elektronike, etj. Projekti është parashikuar të realizohet në periudhën 2015-2016. Sistemi i informacionit i Programit të Kontrollit Mjekësor Bazë për shtetasit shqiptar të grup-moshës 40-65 vjeçNë vitin 2015 nisi zbatimin Programi Kombëtar i Kontrollit Mjekësor Bazë për shtetasit shqiptar të grup-moshës 40-65 vjeç. Në bazë të të dhënave të popullsisë nga INSTAT, popullata target arrin në rreth 940.000 qytetarë. Aktiviteti mjekësor mbështetet nga aplikimi i shërbimit të e-shëndetësisë që konsiston në krijimin e rekordeve të shëndetit për çdo qytetar të grup-moshës 40-65 vjeç, ruajtjen e tyre, si dhe monitorimin dhe vlerësimin e vazhdueshëm të procesit të kontrollit mjekësor bazë. Rekordet elektronike në format IHE përfshijnë: rezultatet e kontrollit mjekësor, analizat klinike-biokimike, EKG-në. Rekordet identifikohen nga numri unik i identifikimit të shtetasve shqiptar.
Problematikat• Sisteme informacioni ekzistuese të paintegruara.• Probleme me klasifikimin/kodimin e sëmundjeve dhe shkaqeve të vdekjeve. Përdorimi i sistemeve të• vjetra të klasifikimit (ICD9), trajnimi i mangët i personelit shëndetësor lidhur me kodifikimin; mungesë
e auditimit të kodifikimit.• Sfida në harmonizimin e projekteve të financuara nga donatorë me njëri-tjetrin dhe me projekte të
financuata nga buxheti i shtetit.• Sfida në harmonizimin e mendimit të specialistëve të teknologjive të informacionit dhe komunikimit
me mendimin e specialistëve të shëndetit publik dhe mjekësisë klinike.• Mungesë e kulturës së politikëbërjes bazuar në evidencë.• Mangësi në llogaridhënie dhe përgjegjshmëri.• Mbizotërim i zgjidhjeve afatshkurtra ndaj zgjidhjeve afatgjata.
2. Vizioni, Prioritetet dhe Objektivat Strategjike
Qëllimi
• Përmirësimi i statusit të shëndetit seksual dhe riprodhues i të gjithë popullatës duke rritur aksesin e barabartë për shërbime universale të shëndetit riprodhues, përmirësuar cilësinë, efiçiencën, efektivitetin e shërbimeve dhe përmirësuar përgjigjen e tyre ndaj nevojave të popullatës.
• Përmirësimi i gjendjes dhe zvogëlimi i pabarazive të shëndetit seksual dhe riprodhues për të gjithë individët në Shqipëri.
• Ofrimi i shërbimeve të shëndetit seksual dhe riprodhues universal, të integruara, cilësore që janë të aksesueshme, efektive, të pranueshme dhe të sigurta për individët, familjet dhe komunitetet.
Ndërhyrjet e planifikuara në Dokumentin Strategjik dhe Planin e Veprimit të Shëndetit Seksual dhe Riprodhues 2017-2021 synojnë të:
• Mbështesin individët dhe çiftet në arritjen e objektivave të tyre për shëndetin seksual dhe riprodhues.• Parandalojnë shtatzënitë e padëshiruara dhe me rrezik të lartë.• Ofrojnë akses për shërbime të abortit të sigurta.• Pakësojnë vdekshmërinë dhe sëmundshmërinë amtare, perinatale e foshnjore dhe fëminore.• Parandalojnë IST-të, HIV dhe AIDS.• Përmirësojë shëndetin seksual dhe riprodhues të të rinjve.• Nxisin pjesëmarrjen aktive të burrave në planifikimin familjar dhe mbrojtjen e shëndetit seksual dhe
riprodhues.• Parandalojnë dhe menaxhojnë me eficiencë infertilitetin.• Ofrojnë mbrojtje nga dhuna dhe praktika të tjera të dëmshme të lidhura me shëndetin seksual dhe
riprodhues.• Ofrojnë për çdo individ akses për shërbime cilësore, të arritshme, të pranishme dhe të përshtatshmepër
shëndetin seksual dhe riprodhues.• Përmirësojnë cilësinë e informimit, edukimit, këshillimit dhe komunikimit mbi shëndetin seksual dhe
riprodhues.
Parimet e Dokumentit StrategjikParimet e DokumentiT Strategjik dhe Planit të Veprimit të Shëndetit Seksual dhe Riprodhues 2017-2021 mbështeten mbi prioritetet dhe problematikat e vendit, si dhe në vizionin, politikat dhe proritetet e “Shëndet për të gjithë 2020”, në linjë me synimet dhe objektivat kombëtare të Strategjisë II Kombëtare për Zhvillim dhe Integrim 2015-2020 dhe atyre ndërkombëtare të parashikuara në dokumentet e mëposhtme:
• Axhendën për Zhvillimin e Qëndrueshëm deri në vitin 2030. • Strategjinë globale për shëndetin e grave, fëmijëve dhe adoleshentëve (2016-2030).
ViZioniTë mundësohen dhe mbështeten individët në arritjen e potencialit të plotë për shëndetin dhe mirëqenien seksuale dhe riprodhuese; të respektohen, mbrohen dhe plotësohen të drejtat e tyre seksuale dhe riprodhuese; si dhe të reduktohen pabarazitë në shëndetin dhe të drejtat e tyre seksuale dhe riprodhuese.
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS48• Strategjinë europiane për shëndetin seksual dhe riprodhues 2017-2021.• Strategjinë europiane për shëndetin e fëmijës dhe adoleshentit (2016-2020). • Planin aktual të OBSH-së për Europën për shëndetin seksual dhe riprodhues 2017-2021.
Më poshtë prezantohen parimet kryesore të strategjisë: • Shëndeti një e drejtë njerëzore. Gjithkush ka të drejtën të arrijë standardin më të lartë të shëndetit
seksual dhe riprodhues; sa më mirë respektohen të drejtat njerëzore, aq më efektive dhe ndihmëse ato janë për forcimin e sistemeve shëndetësore, shpërndarjen e kujdesit shëndetësor dhe përmirësimin e shëndetit. Shëndeti është një gjendje e mirëqenies së plotë fizike, mendore dhe sociale dhe jo vetëm mungesë e sëmundjes ose paaftësisë .
• Qasja e ciklit të jetës. Shëndeti dhe sëmundjet e të rriturit i kanë rrënjët në shëndetin dhe eksperiencat në stadet e mëparshme të jetës, dhe në mënyrë sistematike reflektojnë faktorët ekonomik, social, ambiental, biomjekësor, si dhe faktorët e tjerë me rëndësi që kanë ndikim mbi shëndetin.
• Barazia dhe aksesueshmëria. Ndërhyrjet e përcaktuara nxisin aksesin e barabartë për shërbime cilësore të shëndetit riprodhues me vëmendje të veçantë ndaj të rinjve, të varfërve, grupeve të grave, fëmijëve vulnerabël, në veçanti në zonat rurale dhe më pak të shërbyera.
• Barazia gjinore në aksesin e shërbimeve të shëndetit seksual dhe riprodhues.• Qasja bazuar në evidenca shkencore. Të gjitha ndërhyrjet për shëndetin riprodhues duhet të ofrohen
me standardin më të lartë të cilësisë dhe sigurisë, dhe shërbimet të ofrohen mbi praktikat më të mira të evidencave shkencore.
• Vazhdimësia e kujdesit. Ofrimi i vazhdimësisë së kujdesit të ofruar që përfshin ciklin e jetës nga adoleshenca, kujdesin para konceptimit, shtatzënisë, lindjes, pas lindjes, periudhën neonatale, foshnjore dhe nëpërmjet të gjitha niveleve të shërbimit.
• integrimi. Integrimi i shërbimeve të shëndetit seksual dhe riprodhues, sa më shumë të aksesueshme nga popullata. Ndërhyrjet e prioritizuara kanë një qasje të integruar për arsye të lidhjeve të ndryshme midis aspekteve të ndryshme të SHSR-së, ndërhyrjet në një fushë do të kenë impakt pozitiv te të tjerët. Shërbimet e shëndetit riprodhues, planifikimit familjar, kujdesit amtar, foshnjor, fëmijëror dhe adoleshentit, janë pjesë e shërbimeve shëndetësore të ofruara duke filluar nga KSHP-ja.
• Partnershipi dhe bashkëpunimi ndërsektorial. Promovimi i partnershipit, koordimi dhe programet e përbashkëta midis aktorëve të ndryshëm, financat, bujqësia, mjedisi, arsimi mirëqenia sociale.
• Përfshirja dhe pjesëmarrja komunitare që të arrihet mbështetja në maksimum, promovimi dhe mbështetja e iniciativave të individëve, komuniteteve dhe OJF-ve, në mbrojtjen dhe mbajtjen e standardeve më të larta të SHSR-së.
Objektivat Strategjike: 1. Përmirësimi i shëndetit dhe sigurimi i mirëqenies së gruas.2. Sigurimi i mbijetesës, ruajtja dhe përmirësimi i shëndetit dhe mirëqenies të të porsalindurit, foshnjës,
fëmijës së vogël dhe adoleshentit.3. Parandalimi, kapja dhe trajtimi i kancereve të traktit riprodhues, IST-ve, HIV dhe AIDS. 4. Menaxhimi, monitorimi dhe vlerësimi efektiv i shërbimeve shëndetësore përmes Shëndetësisë
elektronike (E-health).Për arritjen e këtyre objektivave strategjike janë vendosur objektiva specifike që synojnë:
• Fuqizimin e shërbimeve të shëndetit seksual dhe riprodhues, me një qasje gjatë gjithë ciklit të jetës, bazuar në evidenca dhe me vizion drejt mbulimit universal.
• Përmirësimin e cilësisë së shërbimeve të kujdesit amtar, të të porsalindurit, foshnjës dhe fëmijës në të gjitha nivelet e kujdesit.
• Integrimin e shërbimeve të shëndetit seksual dhe riprodhues.• Përcaktimin dhe zbatimin e paketave kryesore të shërbimeve të shëndetit seksual dhe riprodhues, të
bazuara në evidenca, në veçanti për kujdesin amtar, neonatal, fëmijëror, kujdesin ndaj adoleshentit, planifikimin familjar, IST-të, HIV dhe AIDS, kanceret e traktit riprodhues, dhuna me bazë gjinore, infertiliteti, etj.
• Zbatimin e programeve për ndryshimin në sjellje në nivel individi, familjeje dhe komuniteti, edukimin e aftësive për jetën lidhur me shëndetin seksual dhe riprodhues.
• Fuqizimin e bashkëpunimit ndërsektorial dhe partneriteteve për të siguruar shërbime cilësore të shëndetit seksual dhe riprodhues, përfshirë këtu edhe ato çështje/fusha të cilat adresohen nga sektorë të tjerë përveç shëndetësisë si: dhuna me bazë gjinore, mbrojtja e fëmijës, edukimi i të rinjve, etj.
• Përmirësimin e sistemit të informacionit, mbledhjes, analizës së të dhënave dhe procesit të
492017-2021
monitorimit të situatës së shëndetit seksual dhe riprodhues, disagregimin e indikatorëve sipas gjinisë, moshës, vendbanimit, statusit social-ekonomik, ose përkatësisë etnike.
• Zgjerimin e shërbimeve të shëndetit seksual dhe riprodhues për personat me nevoja të veçanta, grupet vulnerabël dhe të margjinalizuara, për të pakësuar pabarazitë në marrjen e shërbimeve shëndetësore në çdo nivel.
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS50OBjEKTIVI STRATEGjIK 1: PëRMIRëSIMI I SHëNDETIT DHE
Sigurimi i mirëQenieS Së gruaS a) ShënDeti amtar
Drejtimet strategjike për arritjen e objektivave• Adresimi i pabarazive në akses dhe cilësi të kujdesit shëndetësor amtar. • Sigurimi i mbulesës universale për shërbime të kujdesit amtar të integruara në shëndetin riprodhues,
shëndetin e të porsalindurit, foshnjës dhe fëmijës.• Adresimi i të gjitha shkaqeve të vdekshmërisë, sëmundshmërisë amtare dhe paaftësive të lidhura me
to.• Fuqizimi i sistemit shëndetësor për t’iu përgjigjur nevojave dhe prioriteteve të grave dhe vajzave.
Objektivi specifik 1: Rritja e aksesit dhe përmirësimi i cilësisë për shërbime dhe kujdes amtar të barabartë për çdo grua, të integruara në shërbimet e shëndetit riprodhues (kujdesin para konceptimit, gjatë shtatzënisë, lindjes dhe pas lindjes) duke filluar nga KSHP-ja (mbulimi universal).
Aktivitetet:1. Integrimi i shërbimeve për të gjitha gratë gjatë periudhës prenatale, të shtatzënisë, lindjes dhe pas
lindjes me shëndetin e të porsalindurit, PF-në, ushqyerjen, sëmundjet infektive, shëndetin seksual dhe riprodhues për të ofruar shërbime kosto-efektive, miqësore për gratë, të ndjeshme ndaj barazisë gjinore.
2. Përcaktimi dhe zbatimi i planeve për nevojat e institucioneve shëndetësore që ofrojnë kujdes amtar dhe perinatal lidhur me infrastrukturën, burimet njerëzore, pajisjet mjekësore, transportin dhe komunikacionin.
3. Zbatimi i paketës së shërbimeve të kujdesit antenatal, natal dhe postnatal sipas karakteristikave dhe nevojave social-ekonomike të zonave të ndryshme me prioritet zonat verilindore dhe zonat rurale.
4. Ofrimi i shërbimeve amtare të integruara në shërbimet e shëndetit riprodhues për të mbuluar popullatën e vështirë për t’u arritur, si dhe komunitetet rome dhe egjiptiane.
5. Përmirësimi dhe përforcimi i kornizës ligjore dhe rregullatore për shërbimet e kujdesit amtar. Ofrimi i kujdesit shëndetësor amtar (paralindja, lindja dhe paslindja) pa pagesë për çdo grua në çdo nivel të kujdesit.
6. Zhvillimi i legjislacionit, rregulloreve për shërbimet private që ofrojnë kujdes amtar (licencimi dhe rilicencimi, monitorimi i performancës së tyre). Përgatitja e standardeve, rregulloreve dhe udhëzimeve të unifikuara me ato të përcaktuara nga MSH-ja, me synimin e partneritetit publik - privat në ofrimin e shërbimeve shëndetësore cilësore.
7. Rifreskimi dhe zhvillimi i dokumentacionit të unifikuar për përdorim në shërbimet e kujdesit amtar publik dhe privat (kartela, regjistra, fletore, etj.).
8. Zhvillimi i një sistemi shpërblimi dhe motivimi bazuar në performancën e personelit shëndetësor që ofron shërbime për kujdesin amtar, veçanërisht në zonat rurale.
9. Përditësimi dhe zbatimi i udhërrëfyesve dhe protokolleve të miratuara nga Ministria e Shëndetësisë
SYnimetDeri në Vitin 2021
• Reduktimi i vdekshmërisë amtare me 0.4 % më pak se niveli i vitit 2015. • Përqindja e grave që marrin kujdes prenatal >98%.• Përqindja e lindjeve të asistuara nga personel i kualifikuar shёndetёsor >99%.• Përqindja e grave shtatzënë që kryejnë 7 vizita bazë të kujdesit antenatal >95%. • Përqindja e nënave që kryejnë të paktën një kontroll pas lindjes > 95%. • Përqindja e lindjeve të asistuara nga një personel i kualifikuar shëndetësor > 98%.• Pakësimi i përqindjes së komplikacioneve obstetrike me 40% nga niveli aktual.• Pakësimi i përqindjes së lindjeve me seksio - cezaria me 5% nga niveli aktual.• Pakësimi i përqindjes së aborteve të induktuara me 30% nga niveli aktual.• Të paktën 90% e familjeve dhe komuniteteve njohin të paktën 3 shenja rreziku për komplikacionet
lidhur me shtatzëninë, lindjen dhe periudhën pas lindjes.
512017-2021
për kujdesin para konceptimit, kujdesin antenatal, perinatal, kujdesin pas lindjes për punonjësit e kujdesit shëndetësor parësor dhe spitalor.
10. Përmirësimi i kujdesit intrapartum të ofruar nga shërbimet e materniteteve publike (me fokus të veçantë në përdorimin korrekt të partogramës dhe protokollet standarde për menaxhimin e komplikacioneve sipas udhëzimeve të OBSH-së).
11. Hartimi i protokolleve për shëndetin amtar në emergjencat civile. 12. Ngritja e kapaciteteve dhe aftësive profesionale e të gjithë stafit shëndetësor të kujdesit shëndetësor
parësor dhe spitalor për shëndetin dhe kujdesin amtar në emergjencat civile. 13. Zbatimi i protokolleve të depistimit rutinë, analizës dhe diagnozës së anomalive gjenetike, problemeve
të lidhura me shtatzëninë, HIV dhe AIDS, IST-të gjatë shtatzënisë.14. Zhvillimi i një strategjie efektive për burimet njerëzore të nevojshme për shëndetin amtar dhe
perinatal (përcaktimi i kategorive të stafit për kujdesin amtar dhe perinatal) duke përfshirë në veçanti zonat rurale dhe ato ku ka mungesa në personel shëndetësor.
15. Përcaktimi i protokolleve prenatale për këshillimin dhe ekzaminimin gjenetik dhe menaxhimin e sëmundjeve kryesore gjenetike.
16. Vendosja e sistemit të referimit në gjithë vendin për kapjen, menaxhimin dhe/ose referimin e rasteve me rrezik të lartë dhe komplikacioneve gjatë shtatzënisë, lindjes dhe pas lindjes, nga komuniteti tek qendra shëndetësore në KSHP, spitalet e qarkut; ndarja e përgjegjësive të stafit midis niveleve të referimit.
17. Trajnimi (edukimi i vazhdueshëm) i personelit shëndetësor mjek dhe mami lidhur me kujdesin prekoncepsional, prenatal dhe postnatal.
18. Përcaktimi i standardeve dhe përmirësimi i organizimit (përfshirë këtu numrin e punonjësve të shëndetësisë) të shërbimeve shëndetësore të kujdesit amtar në çdo nivel.
19. Përditësimi dhe përmirësimi i cilësisë së kurrikulave universitare të Fakultetit të Mjekësisë dhe të Infermierisë lidhur me kujdesin amtar.
20. Vendosja e sistemit kombëtar të auditimit të vdekjeve amtare (sipas modelit të OBSH-së) për të analizuar me urgjencë çdo vdekje amtare të ndodhur, si dhe sëmundshmërinë e rëndë amtare (“near-miss” events).
Objektivi specifik 2: Përmirësimi i gjendjes nutricionale të gruas para, gjatë shtatzënisë, lindjes dhe pas lindjes.
Aktivitetet:1. Ofrimi i shërbimeve dhe këshillimit lidhur me nutricionin për gruan në moshën riprodhuese, gjatë
shtatzënisë, pas lindjes në laktacion, të integruara në paketën bazë të KSHP-së.2. Zbatimi i normave, udhërrëfyesve dhe protokolleve të ushqyerjes së gruas para konceptimit, në
shtatzëni dhe pas lindjes të miratuara nga Ministria e Shëndetësisë.3. Zbatimi i protokolleve për kapjen, parandalimin dhe trajtimin e mangësive nutricionale gjatë
shtatzënisë dhe pas lindjes.4. Ofrimi falas/i rimbursueshëm i hekurit dhe acidit folik për gratë me anemi gjatë periudhës së
shtatzënisë dhe pas lindjes, si dhe i jodit për çdo grua shtatzënë për pakësimin e mangësive nga mikronutrientët .
5. Përfshirja e edukimit për ushqyerjen e vajzave dhe grave në kurrikulat shkollore. 6. Vendosja e një seti indikatorësh kombëtar për monitorimin e gjendjes nutricionale të gruas gjatë dhe
pas shtatzënisë (anemia, mbipesha, nënpesha, mungesa e jodit, hekurit, etj.).7. Promovimi i programeve për ndryshimin në sjellje lidhur me ushqyerjen e gruas para konceptimit, në
periudhën para lindjes, gjatë lindjes dhe pas lindjes në laktacion.8. Trajnimi i punonjësve të KSHP-së lidhur me informimin dhe edukimin e gruas dhe familjes për
ushqyerjen, veçanërisht në periudhën prenatale dhe postnatale, si dhe ushqyerjen e fëmijës me gji.
Objektivi specifik 3: A) Pakësimi i përdorimit të abortit si metodë për kontrollin e shtatzënisë B) Ofrimi i kujdesit cilësor për abortin e sigurt; C) Parandalimi i abortit selektiv.
Aktivitetet:1. Përcaktimi i protokolleve të unifikuara për abortin e sigurt në shërbimet shëndetësore publike dhe
private.
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS522. Kryerja e studimit për vlerësimin e cilësisë dhe zbatimin e kritereve të kryerjes së aborteve në
institucionet shëndetësore publike dhe private.3. Përmirësimi i cilësisë së shërbimeve të abortit me pajisje/mjete dhe barna. Futja e teknikave
bashkëkohore dhe zbatimi i rekomandimeve të OBSH-së për abortin e sigurt dhe kujdesin pas abortit në shërbimet shëndetësore publike dhe private.
4. Përfshirja në kurrikulat e Fakultetit të Mjekësisë dhe të Infermierisë e moduleve të trajnimit mbi abortin e sigurt.
5. Zhvillimi i fushatave informuese me synim rritjen e ndërgjegjësimit publik mbi abortin selektiv.6. Ngritja dhe trajnimi i grupeve vullnetare (GV) në komunitet për të dialoguar dhe për të krijuar një
mjedis të përshtatshëm për ndryshimin e qëndrimeve lidhur me abortin selektiv.
Objektivi specifik 4: Edukimi dhe informimi i gruas, familjes dhe komunitetit për rëndësinë e kujdesit shëndetësor para konceptimit, gjatë shtatzënisë, lindjes dhe pas lindjes.
Aktivitetet:1. Forcimi i partneritetit midis shërbimeve shëndetësore të kujdesit amtar dhe komunitetit. 2. Informimi dhe zhvillimi i kapaciteteve të grave, burrave, familjeve dhe komuniteteve për të njohur
rreziqet dhe nevojat për kujdesin amtar. 3. Ngritja e komiteteve të shëndetit në nivel lokal (bashki) për përcaktimin e procedurave për mbështetjen
e gruas gjatë shtatzënisë, lindjes dhe pas lindjes. 4. Hartimi i programeve komunitare IEK për përfshirjen e gruas dhe komunitetit në ndjekjen dhe kujdesin
e duhur amtar.5. Forcimi i kapaciteteve të personelit shëndetësor në komunitet (mjekë, mami, infermiere) dhe grupe
të tjera mbështetëse (arsimtarët, OJF lokale, etj.) për kujdesin shëndetësor gjatë shtatzënisë, lindjes dhe pas lindjes.
6. Hartimi i strategjisë së komunikimit për mëmësinë e sigurt.7. Zhvillimi i paketës së unifikuar të materialeve informuese për popullatën lidhur me kujdesin për
shëndetin amtar.8. Kryerja e studimeve cilësore për hartimin e strategjive për ndryshimin e sjelljeve që iu adresohen
pengesave, praktikave pozitive dhe negative lidhur me shëndetin amtar.9. Trajnimi i punonjësve të promocionit shëndetësor lidhur me mesazhet për mëmësinë e sigurt,
kujdesin amtar dhe komunikimin ndërpersonal duke synuar barazinë gjinore.
Objektivi specifik 5: Përmirësimi i sistemit të mbledhjes dhe analizës së informacionit, me synim monitorimin e cilësisë së shërbimeve për shëndetin amtar.
Aktivitetet:1. Përcaktimi dhe përditësimi i indikatorëve të shëndetit amtar, bazuar në indikatorët e OBSH-së dhe
EUROSTAT. 2. Ngritja e një sistemi kombëtar të mbledhjes së informacionit për treguesit e shëndetit amtar si pjesë
e sistemit të informacionit shëndetësor, me të dhëna të disagreguara.3. Krijimi i regjistrit kombëtar për të dhënat mbi shkaqet e çdo vdekjeje amtare të analizuar nëpërmjet
sistemit të auditimit të OBSH-së, si dhe të rasteve me sëmundshmëri të rëndë amtare nëpërmjet qasjes së raportimit të rasteve të rënda, pothuajse pranë vdekjes (near miss cases reporting approach) .
4. Zbatimi i mjetit për vlerësimin/auditimin e cilësisë së kujdesit amtar të adoptuar sipas rekomandimeve të OBSH-së në të gjitha maternitetet e vendit.
5. Trajnimi i punonjësve të shërbimeve të sistemit të informacionit shëndetësor dhe shërbimeve të kujdesit amtar për treguesit e shëndetit amtar.
6. Forcimi dhe përdorimi i shërbimeve të telemedicinës nga maternitetet për përmirësimin e cilësisë së shëndetit amtar dhe neonatal.
7. Forcimi në nivel qendror (QKCSA-ISH) dhe lokal (pranë DSHP-ve, sektori i monitorim-vlerësimit) i sistemit të supervizionit dhe monitorimit të shërbimeve të kujdesit gjatë shtatzënisë, lindjes dhe pas lindjes. Vendosja e listave të kontrollit për monitorimin e cilësisë së shërbimeve amtare.
8. Rishikimi dhe zbatimi i sistemit të unifikuar të indikatorëve për vlerësimin e performancës së shërbimeve shëndetësore të kujdesit amtar që ofrohen në KSHP, të miratuara nga Ministria e Shëndetësisë.
532017-2021
B) PlaniFikimi Familjar
Qëllimi i ndërhyrjeve të PF-së: të përmirësohet shëndeti i popullsisë, në veçanti shëndeti i gruas, duke ulur nevojat e paplotësuara për planifikimin familjar dhe duke rritur aksesin e cilësinë e shërbimeve në të gjitha nivelet në mënyrë që të:
• Arrihet një shëndet i mirë riprodhues për çdo individ, për të përmirësuar cilësinë e jetës dhe pakësuar varfërinë.
• Mbështeten individët dhe çiftet të vendosin lirshëm dhe me përgjegjësi mbi numrin dhe hapësirën për të patur fëmijë, si dhe të kenë akses për informim, shërbime dhe mjete për ta siguruar këtë.
• Reduktohet vdekshmëria dhe sëmundshmëria amtare, foshnjore dhe fëminore.• Reduktohen shtatzënitë e padëshiruara, të paplanifikuara dhe të ulet përdorimi aborteve si mjet për
PF.• Parandalohen IST-të, HIV dhe AIDS.• Promovohet barazia gjinore dhe të drejtat riprodhuese dhe seksuale.
Drejtimet strategjike për arritjen e objektivave specifike për PF• Sigurimi i kushteve optimale për çiftet dhe individët që të arrijnë funksionet e tyre riprodhuese dhe
seksuale.• Rritja e aksesit dhe përdorimit të shërbimeve të përballueshme dhe cilësore të PF-së në nivel të çdo
njësie administrative, të integruara në shërbimet e tjera të SHSR-së.• Fuqizimi dhe rritja e aftësive dhe njohurive të ofruesve të shërbimeve shëndetësore për të ofruar
shërbime cilësore të PF-së.• Sigurimi i vazhdueshëm i metodave kontraceptive për shërbimet shëndetësore.• Rritja e nivelit të njohurive të popullatës mbi përfitimet dhe përparësitë e PF-së; fuqizimi,
ndërgjegjësimi dhe rritja e pjesëmarrjes së burrave, grave dhe të rinjve në marrjen e vendimeve për shëndetin e tyre seksual dhe riprodhues.
• Përmirësimi/forcimi i sistemit të informacionit dhe i mekanizmave të monitorimit, vlerësimit dhe raportimit për të siguruar vendimmarrje të bazuar në të dhëna dhe shpërndarje më të mirë të shërbimeve të PF-së.
Objektivi specifik 1: Rritja e aksesit për shërbime të përballueshme dhe cilësore të PF-së, duke ofruar
llojshmëri të metodave moderne të kontracepsionit për çdo individ që dëshiron t’i përdorë ato, duke marrë në konsideratë përcaktuesit social të shëndetit, dhe duke u fokusuar veçanërisht te metodat që preferohen dhe përdoren më shumë nga popullata e zonave rurale, ajo vulnerabël dhe grupet më pak të shërbyera.
Aktivitetet
1. Zhvillimi dhe adaptimi i standardeve të shërbimeve të PF-së bazuar mbi evidencat dhe rekomandimet e OBSH-së, UNFPA-së për ofrimin e shërbimeve të PF-së, përfshirë përcaktimin e shërbimeve të referimit.
2. Zgjerimi i shërbimeve të PF-së dhe ofrimi i një game metodash kontraceptive, përfshirë kontracepsionin e emergjencës deri në nivelin më të ulët të mundshëm të ofrimit të shërbimit shëndetësor për çdo individ që ka nevojë, në veçanti në zonat rurale dhe të largëta, si dhe te popullatat më pak të shërbyera p.sh. romët, egjiptianët etj.
3. Integrimi i shërbimeve të PF-së me shërbimet e SHSR-së në të gjitha nivelet. 4. Përcaktimi i paketës së shërbimeve të PF-së për çdo nivel shërbimi sipas ndarjes së re administrative
territoriale.
SYnimetDeri në Vitin 2021
• Prevalenca e përdorimit të metodave moderne të kontracepsionit të rritet me 30% nga niveli Aktual.
• Përqindja e shërbimeve shëndetësore në KSHP që ofrojnë këshillim dhe metoda moderne kontracepsioni në gjithë vendin të arrijë 95% .
• Përqindja e personelit të KSHP-së (mami, mjek familjeje) të trajnuar në edukimin në vazhdim në dhënien e metodave kontraceptive dhe këshillimin >80%.
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS545. Certifikimi periodik për cilësinë e QSH-ve që ofrojnë planifikim familjar dhe personel të trajnuar në
këto qendra.6. Sigurimi i furnizimit të mjaftueshëm, të vazhdueshëm dhe ofrimi i zgjedhjes për disa metoda moderne
mikse të PF-së nga shërbimet shëndetësore publike. 7. Zbatimi i udhërrëfyesit dhe protokolleve të standardizuara të praktikës klinike për PF, të miratuara nga
MSH-ja për të siguruar ofrimin e shërbimeve cilësore në sektorin publik, të përshtatshme me nevojat e kategorive të ndryshme të popullatës.
8. Trajnimi i personelit shëndetësor për zbatimin e udhërrëfyesit dhe protokolleve të standardizuara të praktikës klinike për PF.
9. Hartimi i listave të standardizuara të pajisjeve, mjeteve të nevojshme për ofrimin e PF-së sipas niveleve të shërbimit.
Objektivi specifik 2: Krijimi i një mjedisi mbështetës dhe nxitës për përdorimin e shërbimeve të PF-së nga të gjithë ata që kanë nevojë.
Aktivitetet1. Vendosja e një minimumi metodash mikse të kontraceptivëve në çdo nivel të shërbimit shëndetësor
publik të PF-së, duke synuar rritjen e përdorimit të kontraceptivëve modern afatgjatë (p.sh., kontracepsioni post-abort, kontracepsioni post-partum, DIU-ja, kontracepsioni i urgjencës).
2. Sigurimi në vazhdimësi i fondeve nga buxheti i MSH-së për blerjen çdo vit të kontraceptivëve të nevojshëm për shërbimet e PF-së në sektorin publik.
3. Forcimi i Programit Kombëtar të Planifikimit Familjar (kontraceptivë dhe shërbime falas për çdo shtetas në nevojë, në të gjithë territorin).
Objektivi specifik 3: Fuqizimi i partneritetit privat-publik në furnizimin dhe ofrimin e produkteve dhe shërbimeve të PF-së.
Aktivitetet1. Zhvillimi i një plani bashkëpunimi me sektorin privat, në furnizimin dhe ofrimin e produkteve dhe
shërbimeve të PF-së për pakësimin e nevojave të paplotësuara për planifikim familjar. 2. Ofrimi i aksesit të OJF-ve për kontraceptivët e prokuruar në sektorin publik, duke eliminuar barrierat
e panevojshme në vendosjen në treg të produkteve kontraceptive.
Objektivi specifik 4: Nxitja dhe mbështetja e aktiviteteve për komunikimin, për ndryshimin në sjellje, për rritjen e njohurive, ndërgjegjësimin për përdorimin e metodave të PF-së nga individët, familjet, komunitetet.
Aktivitetetet1. Hartimi i strategjive të komunikimit për të rritur ndërgjegjësimin e publikut për të drejtat lidhur me
zgjedhjen dhe marrjen e vendimeve për planifikimin familjar, kontracepsionin, shëndetin seksual dhe riprodhues.
2. Kryerja e fushatave kombëtare të përvitshme për planifikimin familjar me mesazhe të targetuara specifike.
3. Trajnimi i gazetarëve dhe zhvillimi i fushatave në media që targetojnë komunitetet rurale dhe të margjinalizuara.
4. Përmirësimi i njohurive dhe ndryshimi i sjelljeve mbi kontracepsionin modern në veçanti midis të rinjve, dhe forcimi i rolit të burrave në shëndetin riprodhues dhe planifikimin familjar.
5. Kryerja e aktiviteteve të avokatisë (duke targetuar politikanë, lider të komunitetit dhe anëtarë të këshillave bashkiake) lidhur me PF-në dhe përfitimet e tij për shëndetin e çdo individi.
6. Përfshirja e edukimit për PF-në në kurrikulat shkollore, duke e lidhur me të drejtat seksuale dhe riprodhuese të ndjeshme nga ana gjinore.
7. Trajnimi i mësuesve mbi metodat e mësimdhënies për çështje të planifikimit familjar. 8. Trajnimi i personelit shëndetësor në të gjitha nivelet e shërbimit, për këshillimin, komunikimin,
promocionin shëndetësor, edukimin e komunitetit lidhur me PF-në. 9. Kryerja e vlerësimeve të rregullta për të monitoruar programet e IEK-së dhe ato për ndryshimin e
sjelljeve lidhur me PF-në.
552017-2021
Objektivi specifik 5: Përmirësimi i njohurive, qëndrimeve dhe aftësive të personelit të kujdesit shëndetësor që të ofrojnë shërbime cilësore për PF dhe kontracepsionin sipas nivelit të kujdesit dhe shërbimeve që ata punojnë.
Aktivitetet 1. Përgatitja e paketës/moduleve për edukimin në vazhdim lidhur me PF-në, për personelin shëndetësor
sipas niveleve të shërbimeve të PF-së që ofrohen. 2. Rishikimi dhe përditësimi i kurrikulave universitare të Fakultetit të Mjekësisë dhe Fakultetit të
Shkencave Teknike Mjekësore lidhur me PF-në. 3. Standardizimi i roleve, përgjegjësive, kualifikimit të personelit që ofron shërbim të PF-së sipas nivelit
të shërbimit në mënyrë që të vlerësohet perfomanca dhe eficienca e personelit shëndetësor në ofrimin e shërbimeve të PF-së.
Objektivi specifik 6: Përmirësimi i sistemit të mbledhjes dhe përpunimit të informacionit, monitorimit, vlerësimit dhe raportimit për PF.
Aktivitetet1. Rishikimi dhe përmirësimi i sistemit statistikor efektiv në të gjitha institucionet shëndetësore që
ofrojnë PF (treguesit, logjistika, kartelat dhe regjistrat për dokumentim, etj.). Përzgjedhja dhe përfshirja e indikatorëve të PF-së për monitorimin e aksesit dhe cilësisë së shërbimeve të PF-së.
2. Trajnimi i stafit shëndetësor për analizën dhe interpretimin e të dhënave (trajnim i personelit të logjistikës, mbledhjes e përpunimit të statistikave, sistemit të LMIS për kontraceptivët lidhur me PF-në).
3. Zhvillimi i listave të kontrollit dhe kornizës për supervizimin e personelit që ofron shërbime të PF-së. Zhvillimi i mjetit për supervizionim për çdo nivel shërbimi. Përcaktimi i roleve për menaxhimin, koordinimin, supervizimin dhe trajnimin e supervizorëve.
4. Përcaktimi dhe përditësimi rregullisht i infrastrukturës për monitorimin dhe vlerësimin e shërbimit të PF-së në të gjitha nivelet e ofruara. Zhvillimi, zbatimi dhe përditësimi rregullisht i planeve për monitorimin dhe vlerësimin në nivel qendror dhe në shërbimet shëndetësore publike në rrethe.
5. Përmirësimi dhe fuqizimi i sistemit të informacionit për menaxhimin logjistik (LMIS) të kontraceptivëve. Rishikimi dhe përditësimi i moduleve për procedurat e standardizuara dhe udhëzimet mbi logjistikën, ruajtjen, transportin, mirëmbajtjen, prokurimin dhe shpërndarjen, inventarizimin, si dhe kontrollin dhe mbajtjen e niveleve të stokut për çdo metodë kontraceptive të ofruar nga shërbimet shëndetësore publike në të gjitha nivelet.Trajnimi periodik i personelit që punon në sistemin e LMIS në nivel qendror dhe lokal.
6. Përmirësimi i aksesit ndaj të dhënave të PF-së. Prodhimi i raporteve periodike mbi monitorimin, vlerësimin dhe shpërndarjen e tyre.
7. Kryerja e studimeve shkencore mbi prevalencën e përdorimit të kontraceptivëve dhe identifikimin e barrierave të mospërdorimit të metodave të PF-së.
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS56OBjEKTIVI STRATEGjIK 2: SIGURIMI I MBIjETESëS, RUAjTjA DHE
PëRMIRëSIMI I SHëNDETIT DHE MIRëQENIES Të Të PORSALINDURIT, FOSHNjëS, FëMIjëS Së VOGëL DHE ADOLESHENTIT
Strategjia për përmirësimin e shëndetit të të porsalindurit, fëmijës dhe adoleshentit synon fuqizimin e kujdesit me një qasje sipas ciklit të jetës, me ndërhyrje për:
• Fuqizimin dhe përmirësimin e cilësisë së shërbimeve shëndetësore.• Redukimin e pabarazive dhe arritjen me shërbime të çdo të porsalinduri, fëmije, adoleshenti.• Përmirësimin e informacionit, të dhënave dhe treguesve për shëndetin dhe zhvillimin e foshnjës,
fëmijës dhe adoleshentit për të forcuar vendimmarrjen dhe rritur përgjegjshmërinë.
Gjithashtu, ndërhyrjet e përshkruara për shëndetin e foshnjës, fëmijës dhe adoleshentit kanë marrë parasysh edhe rekomandimet/prioritetet në nivel global, si kujdesi për të porsalindurin, anomalitë kongjenitale, sëmundjet jo të komunikueshme (sëmundjet kronike respiratore-astma, sëmundjet e fituara të zemrës, diabeti, obeziteti) traumat dhe lëndimet.
Drejtimet strategjike që mbështesin përmirësimin e shёndetit dhe zhvillimin e fëmijëve dhe adoleshentëve synojnë:
• Zhvillimin e politikave dhe programeve të harmonizuara ndërsektoriale, si dhe rregullimet ligjore që forcojnë shëndetin dhe zhvillimin e fëmijës.
• Hartimin dhe zbatimin e ndërhyrjeve sektoriale dhe ndërsektoriale të fokusuara mbi parandalimin, si dhe ndërhyrjet e hershme (qasja e ciklit të jetës).
• Ofrimin e shërbimeve efektive, eficiente dhe të integruara të kujdesit shëndetësor që të plotësohen nevojat e fëmijëve dhe adoleshentëve në mënyrë holistike. Integrimi duhet të adresojë jo vetëm nivelet e kujdesit (parësor, spitalor) por edhe ciklin e jetës (shtatzënia, lindja, paslindja, fëmijëria, adoleshenca.), që të ofrohen ndërhyrjet e duhura në një “one stop shop”.
• Fuqizimin e sistemeve dhe shërbimeve të integruara, si dhe ndërhyrjeve komunitare për arritjen e mbulimit universal nëpërmjet gjetjes së alternativave për ofrimin e shërbimeve në veçanti për komunitetet e margjinalizuara.
• Rritjen e kompetencave të personelit shëndetësor për ofrimin e kujdesit cilësor të barabartë për fëmijët dhe adoleshentët, respektimin e të drejtave të tyre dhe garantimin e barazisë gjinore.
• Promovimin e pjesëmarrjes komunitare për zbatimin dhe zgjerimin e ndërhyrjeve për përmirësimin e shëndetit dhe mirëqenies të fëmijës dhe adoleshentit. Përfshirjen e fëmijëve dhe të rinjve me nevoja të veçanta dhe atyre që jetojnë në rrethana të ndryshme kulturore, etnike, rajonale, social-ekonomike.
• Fuqizimin e sistemit të informacionit dhe përmirësimit të sistemit të monitorimit, të shëndetit të fëmijës dhe adoleshentit.
• Mobilizimin e burimeve dhe forcimin e aleancave strategjike dhe partneriteteve për arritjen e ndërhyrjeve sa më efektive, lidhur me shëndetin e fëmijës dhe adoleshentit.
SYnimetDeri në Vitin 2021
• Ulja e vdekshmërisë foshnjore me 0.4% më pak nga niveli i vitit 2015 (6.3/1000 LGJ burimi MSH).• Ulja e vdekshmërisë fëminore deri 5 vjeç me 0.4% më pak nga niveli vitit 2015 (7.1/1000 LGJ, burimi
MSH).• Ulja e vdekshmërisë të të porsalindurit < 4 për 1000 lindje gjallë viti 2015( 5 /1000 LGJ, burimi MSH).• Ulja e vdekshmërisë perinatale me 0.4% më pak se niveli vitit 2015 ( 7.4/1000 LGJ, burimi MSH).• Përqindja e lindjeve të feto-morto <10 % (target global).• Të paktën 1/2 e bebeve që nuk marrin frymë spontanisht në lindje të jenë të reanimuara me maskë
dhe me ventilim. • Të paktën gjysma e të porsalindurve stabël preterm, ose bebe që peshojnë më pak se 2.000 gr, të
marrin kujdesin “nëna kangur” dhe kujdes tjetër mbështetës. • Të paktën gjysma e të porsalindurve me infeksione të mundshme bakteriale të marrin terapi me
antibiotikë. • Përqindja e fëmijëve të ushqyer eskluzivisht vetëm me gji, 6 muajt e parë të jetës të jetë > 70%
(niveli aktual 39%).
572017-2021
• Përqindja e fëmijëve 6-muajsh që fillojnë në kohë ushqyerjen komplementare 80% (niveli aktual 65%).
• Përqindja e fëmijëve që vazhdojnë ushqyerjen me gji në vitin e dytë të jetës të jetë 70% (niveli aktual 60%).
• Reduktimi i sëmundjeve akute respiratore me 30% të nivelit aktual te fëmijët deri në 5 vjeç.• Reduktimi i sëmundjeve diarreike me 30% të nivelit aktual te fëmijët 0-5 vjeç.• Përqindja e fëmijëve të vaksinuar me vaksinat e kalendarit kombëtar > 98%. • Përqindja e të porsalindurve që vizitohen në shtëpi brenda 48 orëve pas daljes nga materniteti
>80%.• Përqindja e fëmijëve 0-6 vjeç, që kryejnë vizitat e monitorimit dhe vlerësimit të rritjes sipas paketës
së shërbimeve të KSHP-së >80%.• Përqindja e adoleshentëve të moshave 11-18 vjeç, që kanë kryer vizitat e monitorimit dhe vlerësimit
të rritjes dhe zhvillimit sipas udhërrëfyesve dhe PPK-ve për KSHP-në >80 %.
a) ShënDeti i të PorSalinDurit
Objektivi specifik 1: Sigurimi i kujdesit efektiv fillestar për të porsalindurin. Sigurimi i kujdesit cilësor esencial për çdo grua dhe bebe gjatë kësaj periudhe kritike duke filluar menjëherë pas lindjes, gjatë ditës së parë dhe duke vazhduar në intervalet kritike në javën e parë të jetës deri në 28 ditë e më tej.
Aktivitetet1. Përgatitja e paketave të ndërhyrjeve për ofrimin e kujdesit bazë dhe shtesë për gratë dhe të porsalindurit
për parandalimin ose trajtimin e shkaqeve kryesore të vdekshmërisë, të provuara dhe rekomanduara nga evidencat ndërkombëtare dhe OBSH, të përshtatura me situatën e sëmundshmërisë dhe vdekshmërisë neonatale të vendit. Paketat gjithëpërfshirëse për kujdesin për shëndetin amtar dhe neonatal të jenë pjesë e sistemit universal të kujdesit të ofruar për çdo individ.
2. Zhvillimi dhe zbatimi i një pakete për kujdesin emergjent për të porsalindurin për çdo nivel shërbimi. Kostoja e paketës së ndërhyrjeve për kujdesin neonatal dhe alokimi i fondeve nga buxheti i MSH/FSDKSH-së të përfshira në financimet për shëndetin e grave dhe fëmijëve.
3. Sigurimi i mjeteve, pajisjeve dhe barnave të duhura për ofrimin e kujdesit shtesë për foshnjat me nevoja të veçanta, të sëmura (ose të vogla për moshën gestacionale dhe/ose preterm).
4. Trajnimi i personelit shëndetësor për kompetenca dhe aftësi, si dhe pajisja me mjetet e nevojshme për ofrimin e kujdesit për foshnjën e porsalindur të shëndoshë, si dhe të të porsalindurve me nevoja të veçanta, sipas nivelit të shërbimit ku ato punojnë.
5. Rritja e ndërgjegjësimit në komunitet dhe familje për të kuptuar se koha rreth lindjes së fëmijës dhe java e parë e jetës është thelbësore për të shpëtuar jetën e nënës dhe të të porsalindurit, dhe ndërgjegjësimi për përgjegjshmërinë për krijimin e kushteve që çdo grua dhe i porsalindur të mund të marrin të drejtën e tyre për kujdes dhe shëndet.
Objektivi specifik 2: Përmirësimi i cilësisë së kujdesit shëndetësor të ofruar për të porsalindurin. Arritja e çdo gruaje dhe të porsalinduri për të pakësuar pabarazitë në kujdesin e ofruar.
Aktivitetet1. Përcaktimi i nevojave për mbulimin universal me shërbime shëndetësore për çdo nënë dhe foshnjë
të porsalindur.2. Zhvillimi dhe përditësimi i politikave, udhëzimeve dhe standardeve për komponentët e paketës së
ndërhyrjeve të përgatitura për kujdesin për të porsalindurin, si dhe mjeteve supervizionuese për kujdesin për të porsalindurin. Të gjitha politikat, udhëzuesit, për komponentët e paketës së ndërhyrjeve të përgatitura, protokollet, mjetet dhe manualet e trajnimit për kujdesin për të porsalindurin duhet të përditësohen, ose kur nevojitet të përgatiten të reja.
3. Përditësimi rregullisht (çdo 2 vjet) i politikave dhe udhëzimeve kombëtare për ndërhyrjet rreth kujdesit të vazhdueshëm për gratë dhe fëmijët, mbi bazën e evidencave globale dhe nevojave të vendit në bashkëpunim me shoqatat e profesionistëve, Fakultetin e Mjekësisë, Infermierisë, institucionet
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS58trajnuese dhe aktorë të tjerë.
4. Rishikimi i udhëzimeve ekzistuese për vizitat e kujdesit postnatal sipas rekomandimeve të reja të OBSH-së dhe UNICEF-it (sistemi i vizitave në shtëpi).
5. Përcaktimi i sistemit të përmirësimit të vazhdueshëm të cilësisë dhe adoptimi e përforcimi i zbatimit të normave dhe standardeve për kujdes me cilësi të lartë, të respektueshëm për nënën dhe të porsalindurin. Zhvillimi/përditësimi i mjeteve supervizore të cilësisë së ofruar për kujdesin neonatal sipas nivelit të shërbimit, përfshirë listat e kontrollit.
6. Përfshirja në listën esenciale të barnave për vendin e barnave të nevojshme esenciale (përfshirë edhe teknologjitë esenciale) për shëndetin e grave dhe të porsalindurit, dhe sigurimi zinxhir i pandërprerë i furnizimit për të gjitha institucionet që ofrojnë kujdes shëndetësor për të porsalindurin.
7. Sigurimi, shpërndarja e barabartë dhe mirëmbajtja e barnave esenciale, mjeteve, pajisjeve për kujdesin për neonatin. Rishikimi dhe përditësimi i listës/dokumenteve për barnat kryesore, pajisjeve dhe mjeteve të nevojshme për paketën e kujdesit për të porsalindurin, sipas niveleve të kujdesit. Trajnimi i personelit shëndetësor për përdorimin e tyre.
8. Pasja e ekipeve multidisiplinare në institucionet e kujdesit shëndetësor spitalor për të porsalindurit, dhe sigurimi për të qenë të aftë të menaxhojnë komplikacionet amtare dhe neonatale, si dhe pasja e infrastrukturës bazë optimale. Vlerësimi i nevojave për specialist si neonatolog, anestezist, infermierë dhe neonatologë etj., në shërbimet e kujdesit spitalor për të porsalindurit dhe plotësimi tyre.
9. Hartimi i kurrikulave për trajnimin e detyrueshëm në edukimin në vazhdim të personelit shëndetësor që ofron kujdes për të porsalindurin, si dhe përcaktimi i kuadrit rregullator për certifikimin dhe ricertifikimin periodik të gjithë personelit të trajnuar që ofron kujdes për foshnjën e porsalindur.
10. Përgatitja dhe zbatimi i planit të zhvillimit për burimet njerëzore që mbulon edukimin/trajnimin, akreditimin, normat, shpërndarjen, kompetencat, aftësitë, komunikimin dhe qëndrimin për gruan dhe të porsalindurin, si dhe krijimin e kushteve të punës, për një ambient të sigurt dhe të respektueshëm.
11. Optimizimi i performancës së stafit ofron shërbim për kujdesin amtar, foshnjën e porsalindur duke deleguar detyrat te personeli i kujdesit infermieror/mami, me trajnimin dhe mbështetjen e duhur të rolit të personelit shëndetësor që punon në komunitet.
12. Përmirësimi i kurrikulave universitare për mamitë, infermieret, mjekët e familjes për kujdesin për të porsalindurin. Përmbajtja e kujdesit esencial për të porsalindurin duhet të përfshijë: kujdesin bazë esencial për të porsalindurin, reanimacionin neonatal, identifikimin e neonatit të sëmurë dhe referimin.
13. Zhvillimi dhe përditësimi i politikave standarde dhe mekanizmave koordinues për të mbështetur aktivitetet e kujdesit për të porsalindurin. Fuqizimi i mekanizmave koordinues dhe monitorues për kujdesin për të porsalindurin.
14. Hartimi i bazës ligjore, rregulloreve për sigurimin e cilësisë në shërbimin amtar dhe neonatal, si në sektorët publik dhe ato privat. Rregullimet duhet të përfshijnë sigurimin e aksesit universal për shërbime shëndetësore për gratë dhe fëmijët pa pengesa financiare, informimin urgjent mbi vdekjet amtare dhe perinatale, qasjen specifike për infeksionin HIV dhe ushqyerjen e foshnjës, zbatimin e lejes për mëmësinë e sigurt, mbrojtjen e grave shtatzënë dhe atyre që ushqejnë me gji në vendet ku punojnë, si dhe zbatimin e kodit ndërkombëtar dhe ligjit për mbrojtjen dhe ushqyerjen me gji.
15. Identifikimi i partnershipeve publike dhe private, me institucione private dhe organizata për ofrimin e paketës së ndërhyrjeve për kujdesin neonatal sipas standardeve dhe rregulloreve të miratuara. Ndërtimi i kapaciteteve të duhura për ofruesit e institucioneve private nëpërmjet ofrimit të standardeve, udhëzimeve, protokolleve, mjeteve, dokumentacioneve të miratuara nga MSH-ja.
16. Kryerja rregullisht nga personeli i KSHP-së e vizitës së kontrollit pas lindjes, brenda 48 orëve të para në javën e parë, si dhe ofrimi i kujdesit të veçantë për neonatët preterm, prematur, me peshë të ulët lindjeje dhe të sëmurë. Rishikimi dhe përditësimi i detyrave dhe përbërjes së personelit për kujdesin shëndetësor për të porsalindurin, për çdo nivel kujdesi dhe institucioni të ofruar, duke filluar nga KSHP-ja dhe planifikimi tyre, në mënyrë që të ofrohen në vazhdimësi 24 orë në ditë dhe 7 ditë në javë. Përcaktimi i sistemit të vizitave në shtëpi për të porsalindurin. Përcaktimi i dokumentacionit, mjeteve dhe formularëve të raportimit mbi monitorim dhe vlerësimin lidhur me vizitat në shtëpi.
17. Monitorimi dhe përmirësimi i cilësisë së kujdesit të ofruar nga të gjitha institucionet publike dhe private (maternitetet), nëpërmjet survejancës së vdekjeve amtare, perinatale, neonatale, raportimi i vdekjeve të ndodhura (përfshirë vdekjet fetale, feto morto) dhe supervizionimi periodik i këtyre institucioneve. Institucionalizimi i survejancës së vdekjeve amtare dhe perinatale në përgjigje, përfshirë lajmërimin urgjent brenda 24 orëve të vdekjeve amtare dhe neonatale. Përdorimi i teknologjisë së informacionit mund të ndihmojë në monitorimin e vdekjeve në kohë reale, si p.sh. telefonat celular.
18. Vlerësimi i cilësisë së materniteve publike dhe private të vendit mbi bazën e mjetit të adoptuar nga
592017-2021
OBSH-ja për auditimin klinik. Përmirësimi i cilësisë së materniteteve të spitaleve të rretheve, me infrastrukturën dhe pajisjet e nevojshme që të ofrojnë kujdesin e duhur për nënat dhe foshnjat.
19. Motivimi i stafit që ofron shërbimin e kujdesit amtar dhe neonatal. Gjetja e qasjeve inovative si trajnime akreditimi, edukimi në vazhdim për përmirësimin e aksesit dhe cilësisë së kujdesit, përdorimi i incentivave si pagesa financiare, bonuse, etj.
20. Zhvillimi i strategjive për përfshirjen e sektorit privat në rritjen e avokatisë për vdekjet amtare dhe nonatale, si dhe zhvillimi i teknologjive (ofrimi i barnave, pajisjeve mjekësore, ofrimi i shërbimeve nga specialistë privat, etj.) të reja për të përmirësuar rezultatet e shëndetit amtar dhe neonatal .
21. Rritja e financimit për kujdesin shëndetësor për të porsalindurin. Përcaktimi i kostos financiare për shpenzimet për kujdesin amtar dhe neonatal. Kryerja e aktiviteteve të avokatisë për rritjen e fondeve për kujdesin neonatal nga MSH-ja dhe gjithë partnerët dhe organizmat.
22. Kryerja çdo 2 vjet e analizave për pengesat e ndryshme, përfshirë edhe ato financiare për arritjen e mbulesës së plotë të paketave të ndërhyrjeve efektive për kujdesin cilësor për nënën dhe foshnjën e porsalindur, si dhe zhvillimi i ndërhyrjeve kombëtare për të hequr këto pengesa.
Objektivi specifik 3: Fuqizimi i rolit të prindërve, familjeve dhe komuniteteve për të kërkuar akses dhe kujdes cilësor, dhe përmirësimi i praktikave të kujdesit në shtëpi për të porsalindurin. Rritja e fuqisë, ndërgjegjësimi i prindërve, shoqërisë civile, komunitetit dhe mediave për të ofruar informacion dhe për të ndryshuar normat lidhur me kujdesin për të porsalindurin nëpërmjet ndërhyrjeve me bazë komunitare.
Aktivitetet
1. Hartimi i programeve IEK dhe ndërhyrjeve komunitare për të përmirësuar kërkesën për shërbime, përgatitjen për lindje dhe praktikat esenciale për kujdesin neonatal, përfshirë vizitat në shtëpi dhe grupet e mbështetjes së nënave.
2. Hartimi i strategjive të komunikimit në nivel institucioni shëndetësor në KSHP dhe në komunitet për vizitat në shtëpi, komunikimi ndërpersonal për promovimin e ndërhyrjeve lidhur me kujdesin neonatal për të mobilizuar anëtarët e komunitetit të adoptojnë praktika të shëndetshme shëndetësore, ndryshimi i normave sociale në familje, mbështetja sociale dhe adresimi i pengesave për akses. Aktivitete të orientuara ndaj komunitetit të kategorizuara në katër fusha.
3. Rritja e ndërgjegjësimit për të drejtat, nevojat, përgjegjësitë dhe problemet e mundshme lidhur me shëndetin nënë - i porsalindur.
4. Zhvillimi i kapaciteteve për të qenë të shëndetshëm, për të marrë vendime të shëndetshme dhe për t’ju përgjigjur urgjencave amtare dhe neonatale.
5. Fuqizimi i mbështetjes sociale midis grave, familjeve dhe komuniteteve, si dhe lidhjeve me shërbimin shëndetësor.
6. Përmirësimi i cilësisë së kujdesit duke forcuar ndërveprimin midis shërbimeve shëndetësore me gratë, familjet dhe komunitetet, si dhe përgjigjja ndaj nevojave të tyre.
7. Aktivitete edukimi, informimi dhe komunikimi me gratë, burrat, adoleshentët, në këtë kontekst përfshirja edhe e vjehrrave që në disa zona kanë një rol të rëndësishëm në vendimmarrje në familje, në kujdesin për gruan shtatzënë pas lindjes, foshnjën dhe fëmijën e vogël.
8. Ndërgjegjësimi i burrave për rolin e tyre në kujdesin për gruan dhe foshnjën (përfshirja në aktivitete në familje për të shoqëruar gratë shtatzënë në vizitat e tyre, vizitat në shtëpi dhe aktivitete komunitare për të mbështetur shëndetin e familjes).
9. Mobilizimi komunitar, me fokus te veçante në zonat rurale me akses të ulët ndaj shërbimeve shëndetësore, nëpërmjet aktivizimit të grupeve të mbështetjes me gratë shtatzënë, nënat që ushqejnë me gji, etj.
10. Ofrimi dhe përdorimi i teknologjive të reja si telefoni celular për lidhjen midis komuniteteve dhe institucioneve shëndetësore për të arritur zonat e largëta, shpërndarja e mesazheve shëndetësore në këto zona, vendosja e linjave për ndihmë, këshillim dhe monitorimin real të lindjeve, vdekjeve amtare, foshnjore dhe fëminore.
11. Zhvillimi i një strategjie për avokatinë dhe komunikimi mbi shëndetin e të porsalindurit, e aplikueshme në nivel institucioni të KSHP-së dhe maternitete, komuniteti duke përfshirë vizitat në shtëpi.
12. Kryerja e analizave në vazhdimësi për pengesat në arritjen e cilësisë së shërbimeve amtare dhe të të porsalindurit, dhe praktikat e kujdesit jo të duhur në shtëpi nga gratë, familjet, komunitetet për të përcaktuar dhe planifikuar ndërhyrjet e përshtatshme.
13. Adaptimi i qasjeve ndërsektoriale për të përmirësuar kërkesën për shërbime në komunitete më
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS60pak të shërbyera si p.sh. transferimi i kushtëzuar i parave dhe ndihmave financiare për familjet dhe komunitetet që kanë pamundësi të kenë akses për kujdes shëndetësor
14. Përfshirja e sektorit privat për të mbështetur fushata komunikimi në media që të ndryshohen normat e kujdesit ndaj të porsalindurit, si dhe promovimi zero tolerancë për vdekjet e parandalueshme të kësaj grup-moshe.
Objektivi specifik 4: Përmirësimi i sistemit të regjistrimit të lindjeve dhe vdekjeve për të porsalindurit, numërimi i çdo lindjeje gjallë ose vdekur/feto morto, dhe çdo vdekjeje neonatale. Çdo i porsalindur duhet të regjistrohet, si dhe çdo vdekje amtare dhe foshnjë e lindur vdekur duhet të numërohet .
Aktivitetet1. Rishikimi, përzgjedhja dhe zhvillimi i indikatorëve kyç lidhur me shëndetin neonatal në indikatorët
shëndetësor. 2. Zhvillimi i një minimumi seti të dhënash perinatale dhe adoptimi i mjeteve për mbledhjen e të
dhënave për monitorimin e indikatorëve të rezultateve lidhur me shëndetin neonatal. 3. Standardizimi i mënyrës së raportimit të shkaqeve të vdekjeve neonatale nga institucionet
shëndetësore. Institucionalizimi i survejancës së vdekjeve amtare dhe perinatale e lidhur kjo edhe me rishikimin e vdekjeve perinatale dhe marrjen e veprimeve që të adresohen faktorë të parandalueshëm.
4. Zhvillimi i formularëve specifik për vdekjet perinatale të raportuara nga institucionet shëndetësore dhe përfshirja në to i të dhënave mbi feto morto, moshën gestacionale dhe peshën në lindje bashkë me komplikacionet amtare.
5. Rishikimi dhe fuqizimi i sistemit të supervizionit dhe monitorimi i vlerësimit për përmirësimin e cilësisë së kujdesit për shëndetin neonatal. Forcimi i mekanizmave për supervizionin e kujdesit perinatal. Përfshirja e treguesve të shëndetit neonatal për vlerësimin e performancës së kujdesit të ofruar nga shërbimi shëndetësor. Analizimi i problemeve të paaftësisë te neonatët (retinopatitë e prematuritetit, shurdhësia, dhe paraliza cerebrale, etj.) si dhe i komplikacioneve të sëmundshmërisë perinatale.
6. Auditimi i brendshëm periodik i performancës së materniteteve (bordet e cilësisë) lidhur me shëndetin perinatal, si dhe planifikimi i ndërhyrjeve të ardhshme bazuar në gjetjet.
7. Zhvillimi i një plani periodik për monitorimin dhe vlerësimin që të përmbajë synimet, rezultatet dhe indikatorët e impaktit të matura periodikisht.
8. Rishikimi i treguesve për ofrimin e shërbimit të nënës dhe të porsalindurit, si dhe integrimi tyre në sistemin e mbledhjes rutinë të indikatorëve të monitorimit dhe vlerësimit të cilësisë.
9. Zhvillimi i strategjive për përfshirjen e sektorit privat në përmirësimin e mbledhjes dhe cilësinë e sistemit të regjistrimit të lindjeve dhe vdekjeve, si dhe zhvillimi i mekanizmave inovative me teknologji të reja për mbledhjen e të dhënave (p.sh. nëpërmjet telefonisë së lëvizshme).
10. Unifikimi i sistemit raportues të treguesve të shëndetit neonatal në institucionet private. Kryerja e vizitave supervizore në spitalet private dhe klinika që të monitorohet progresi, të identifikohen problemet, si dhe diskutimi/negocimi i zgjidhjeve.
B) ShënDeti i FëmijëS
Objektivi specifik 1: Pakësimi i kequshqyerjes së foshnjës dhe fëmijës së vogël nëpërmjet ofrimit të praktikave të ushqyerjes optimale të rekomanduara nga OBSH/UNICEF.
Aktivitetet
1. Zbatimi i udhëzimeve dhe PPK-ve të përgatitura mbi ushqyerjen e foshnjës dhe fëmijës së vogël nga të gjitha shërbimet e KSHP-së. Protokollet dhe udhërrefyesit të përgatitur dhe miratuar nga MSH-ja për ushqyerjen, t’u shpërndahen të gjitha institucioneve që ofrojnë kujdes për fëmijën.
2. Fuqizimi dhe zgjerimi i iniciativës “institucione shëndetësore mike të foshnjës”. Përfshirja e të gjitha materniteteve të vendit në certifikimin si “spitale mike të foshnjave”. Vlerësimi periodik i spitaleve/materniteteve “mike të foshnjave“. Shtrirja e vlerësimit edhe për shërbimet e KSHP-së, si dhe për institucionet shëndetësore private që ofrojnë kujdes shëndetësor për fëmijën. Kryerja çdo 3 vjet e procesit të ricertifikimit të institucioneve.
612017-2021
3. Zbatimi dhe përforcimi i ligjit shqiptar për mbrojtjen dhe nxitjen e ushqyerjes me gji. Rishikimi i mekanizmave të kontrollit të zbatimit të ligjit nga inspektorati shtetëror shëndetësor .
4. Ndjekja e rritjes dhe zhvillimit nëpërmjet sistemit të vizitave në shtëpi për fëmijët me nevoja specifike, për kapjen e kequshqyerjes te fëmijët në grupet vulnerabël, fëmijët me paaftësi, si dhe referimi tyre për ndjekje dhe trajtim.
5. Përcaktimi i normave ditore të ushqyerjes për çerdhet, kopshtet dhe shkollat që ofrojnë drekë. 6. Rishikimi dhe përditësimi i treguesve të ushqyerjes me gji dhe i ushqyerjes së foshnjave dhe fëmijëve
të vegjël në sistemin kombëtar të statistikave shëndetësore, bazuar në indikatorët standard global.7. Vlerësimi periodik i praktikave të ushqyerjes së foshnjave dhe fëmijëve të vegjël (survejime
kombëtare). Vendosja e treguesve të ushqyerjes me gji dhe ushqyerjes komplementare në sistemin e monitorimit dhe vlerësimit të performancës dhe cilësisë së institucioneve të kujdesit shëndetësor për nënën dhe fëmijën.
8. Reduktimi i anemisë dhe mangësive të tjera të mikronutrientëve te fëmijët. Zhvillimi i protokolleve për parandalimin dhe trajtimin e anemisë nga mungesa e hekurit te fëmijët. Ofrimi i shtesave me mikronutrientë hekur, acid folik, dhe jod te gratë shtatzënë dhe fëmijët e vegjël 0-3 vjeç.
9. Trajnimi dhe certifikimi i personelit shëndetësor lidhur me këshillimin për ushqyerjen e foshnjës dhe fëmijës dhe çështjet gjinore lidhur me të, si dhe përdorimi i kurbave të rritjes si mjet i unifikuar për vlerësimin e gjendjes së kequshqyerjes së fëmijës.
10. Vendosja e programeve kompjuterike për vlerësimin e kurbave të rritjes, matjeve antropometrike për personelin e KSHP-së që monitoron gjendjen nutricionale të fëmijës (programet e OBSH- Anthro software).
11. Hartimi dhe zbatimi i programeve kombëtare për informimin, edukimin, komunikimin lidhur me rëndësinë e ushqyerjes në rritjen dhe zhvillimin e fëmijës, si dhe edukimi i familjes dhe komunitetit mbi praktikat e ushqyerjes optimale të foshnjës dhe fëmijës së vogël. Përgatitja dhe shpërndarja e materialeve informuese në nivel familjeje dhe komuniteti mbi praktikat e ushqyerjes së foshnjave dhe fëmijëve të vegjël.
12. Promovimi i ushqyerjes së shëndetshme dhe i stilit të shëndetshëm të jetës te fëmijët e moshës shkollore. Zbatimi me faza në të gjithë vendin i “Iniciativës europiane për shkolla me aktivitet fizik dhe ushqyerje të shëndetshme” (HEPS).
Objektivi specifik 2: Nxitja dhe mbështetja e një rritje dhe zhvillimi të shëndetshëm gjatë fëmijërisë së hershme.
Aktivitetet1. Zbatimi i PPK-ve të hartuara dhe miratuara për ndjekjen e rritjes dhe zhvillimit të fëmijës në të gjithë
shërbimet e KSHP-së së vendit. Udhërrëfyesit dhe protokollet e praktikës klinike për mirërritjen dhe zhvillimin e fëmijës, të përditësuara dhe miratuara gjatë vitit 2014, të kostohen, adoptohen dhe përdoren nga të gjitha institucionet shëndetësore (publike dhe private) që ndjekin foshnjën dhe fëmijën e vogël.
2. Zgjerimi i shërbimeve të qendrave të specializuara të mirërritjes dhe zhvillimit të fëmijës, në 2 rajone të tjera përveç Tiranës.
3. Zbatimi i programeve të edukimit, informimit dhe promocionit të prindërve për zhvillimin e hershëm konjitiv dhe psiko-social të fëmijëve, me vëmendje të veçantë ndaj grupeve të fëmijëve me nevoja të veçanta dhe në disavantazh social.
4. Trajnimi periodik i personelit shëndetësor në sistemin e edukimit në vazhdim, lidhur me praktikat e mirërritjes dhe zhvillimit në fëmijërinë e hershme sipas problematikave gjinore.
5. Bashkëpunimi me shërbimet e tjera të kujdesit ndaj fëmijës në komunitet lidhur me vlerësimin, trajtimin dhe ndjekjen multidisiplinare të rasteve të fëmijëve me probleme të shëndetit dhe zhvillimit. Përcaktimi i rregulloreve, mënyrave të bashkëpunimit dhe detyrave të ndara, etj.
Objektivi specifik 3: Pakësimi i sëmundshmërisë dhe vdekshmërisë te fëmijët nga sëmundjet e parandalueshme me vaksinat, infeksionet e rrugëve të frymëmarrjes, sëmundjet jo të komunikueshme. Zhvillimi i kujdesit promocional, parandalues dhe kurativ për të mbrojtur foshnjat dhe fëmijët e vegjël nga sëmundjet dhe paaftësitë.Aktivitetet
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS621. Ruajtja e mbulesës vaksinale, vaksinimi i plotë në kohë i të gjithë fëmijëve sipas kalendarit kombëtar
të vaksinimit. Zgjerimi i skemës së kalendarit të vaksinimit nëpërmjet futjes së vaksinave të reja. Hartimi, miratimi dhe zbatimi i planit strategjik të vaksinimit.
2. Përgatitja dhe miratimi i standardeve kombëtare dhe strukturës së vaksinimit. 3. Vendosja e programit të vizitave në shtëpi për kontrollin e shëndetit të fëmijës, me objektiva të qarta
sipas moshës dhe problemeve të identifikuara (zhvillimi i udhëzuesve dhe i mjeteve përkatëse). Shpeshtësia e vizitave e rregulluar sipas rrezikut që paraqet rasti.
4. Hartimi dhe zbatimi i protokolleve kombëtare për ndjekjen dhe trajtimin e sëmundjeve kronike jo të komunikueshme (diabeti, astma, obeziteti, etj.) infeksionet akute respiratore, sëmundjet infektive te fëmijët sipas çdo niveli kujdesi të ofruar.
5. Zhvillimi dhe shpërndarja e materialeve për IEK-në në nivel komuniteti dhe QSH-je lidhur me sëmundjet kryesore të fëmijërisë, menaxhimin e fëmijëve me sëmundje kronike lindur me peshë të ulët.
6. Rishikimi dhe përditësimi i PPK-ve mbi menaxhimin e integruar të sëmundjeve të fëmijërisë (MISF), kostoja e tij dhe trajnimi i detyrueshëm i gjithë personelit të KSHP-së për MISF-në.
7. Përcaktimi i listës bazë të barnave dhe pajisjeve esenciale për çdo nivel kujdesi për urgjencat pediatrike dhe situatat mjekësore më të zakonshme te fëmijët (sipas PPK-ve të MISF-së dhe PPK-ve të tjera pediatrike), si dhe përfshirja e tyre në planet buxhetore për çdo institucion.
8. Institucionalizimi i MISF-së në kurrikulat universitare të shëndetësisë (mjekësi, infermieri, shëndet publik, etj).
9. Trajnimi nga MF-ja për njohuritë dhe aftësitë për të vlerësuar, diagnostikuar dhe njohur fëmijën e sëmurë. Përfshirja e trajnimit për kujdesin pediatrik në trajnimet për mjekun e familjes dhe infermierin e QSH-së në KSHP.
10. Vendosja në sistemin e vlerësimit të performancës së QSH-së në KSHP i procesit të auditimit të diagnozave të fëmijëve me sëmundje të rënda, të ndjekura, të trajtuara dhe referuara nga personeli shëndetësor.
11. Vendosja e një sistemi të unifikuar të shkëmbimit të informacionit dhe referimit për trajtimin e fëmijës së sëmurë nga niveli parësor në atë spitalor dhe anasjelljtas.
12. Rishikimi i sistemit të survejancës së defekteve të lindura në Shqipëri, monitorimi i situatës së defekteve të lindura, analiza e tyre dhe hartimi ndërhyrjeve për përmirësimin e situatës.
Objektivi specifik 4: Përmirësimi i cilësisë së shërbimit të kujdesit shëndetësor për fëmijët .
Aktivitetet1. Riorganizimi i shërbimit parandalues dhe kurues për fëmijën në KSHP në qytet. Kthimi i pediatrit të
KF-së në pediatër të familjes. Pediatri në shërbimet e KSHP-së në qytet të shërbejë në shërbimin e konsultorit të fëmijës dhe në shërbimin pediatrik për fëmijën e sëmurë (aktualisht janë të ndarë).
2. Rishikimi i përshkrimit të detyrave dhe përgjegjësive të pediatrit të familjes për ta bërë përgjegjës për ofrimin e kujdesit parandalues dhe kurues.
3. Akreditimi i shërbimeve të pediatrisë të spitaleve publike dhe jopublike nëpërmjet hartimit dhe vënies në zbatim të mjeteve për përmirësimin e cilësisë dhe sigurisë në kujdesin shëndetësor.
4. Trajnimi dhe edukimi i koordinatorëve të cilësisë dhe survejorëve të brendshëm mbi cilësinë dhe sigurinë e kujdesit shëndetësor për foshnjën dhe fëmijën, si dhe akreditimi tyre.
5. Përmirësimi i financimit të shërbimeve pediatrike të kujdesit për fëmijët 0-14 vjeç dhe zbatimi i DRG -ve(diagnosis related groups).
6. Vendosja e treguesve të unifikuar sipas indikatorëve ndërkombëtar mbi sëmundshmërinë dhe vdekshmërinë e fëmijës ( ICD10).
Objektivi specifik 5: Plotësimi i nevojave të fëmijëve me paaftësi dhe nevoja të veçanta shëndetësore. Aktivitetet
1. Vendosja e sistemeve të ndjekjes për kapjen e hershme të foshnjave me rrezik të lartë dhe fëmijët me paaftësi, përfshirë fëmijët me probleme të shëndetit mendor midis qendrave të KSHP-së dhe spitaleve pediatrike.
2. Përgatitja, financimi dhe zbatimi i paketës së shërbimeve për fëmijët me nevoja të veçanta dhe
632017-2021
fëmijët autik. 3. Identifikimi dhe regjistrimi i fëmijëve me paaftësi dhe nevoja të veçanta që kanë nevojë për trajtime
shëndetësore dhe shërbime rehabilitimi. Kujdesi për fëmijët me paaftësi të integruar në shërbimet e KSHP-së.
4. Trajnimi i personelit të KSHP-së (mjeku i familjes, infermierë, konsultori i fëmijës) lidhur me kapjen e hershme të problemeve të shëndetit mendor të fëmijëve.
5. Zhvillimi dhe zbatimi i programeve të përbashkëta për kujdesin në fëmijërinë e hershme, shërbimet e tjera të kujdesit për fëmijën pranë bashkive për monitorimin dhe ndjekjen e problematikave të fëmijëve me paaftësi dhe nevoja të veçanta shëndetësore dhe familjeve të tyre.
Objektivi specifik 6: Pakësimi dhe parandalimi i pasojave shëndetësore dhe psikologjike të keqtrajtimit ndaj fëmijës nëpërmjet programeve parandaluese.
Aktivitetet
1. Mbledhja periodike e infomacionit nga personeli shëndetësor mbi dhunën e depistuar ndaj fëmijës. Rishikimi i formularëve, regjistrave të mbledhjes së informacionit mbi dhunën ndaj fëmijës për depistimin e dhunës (faktorët e rrezikut si mosha, gjinia dhe determinantët socio- ekonomik) nga personeli shëndetësor.
2. Standardizimi i përkufizimit të keqatrajtimit të fëmijës sipas OBSH-së dhe organizmave të tjera të Kombeve të Bashkuara, në bashkëpunim me të gjithë institucionet që mbledhin të dhëna për keqtrajtimin e fëmijës.
3. Kryerja e survejimeve te fëmijët e moshës shkollore për shëndetin mendor dhe mirëqenien si pasojë e keqtrajtimit.
4. Rishikimi dhe përditësimi PPK-ve mbi keqtrajtimin ndaj fëmijës, si dhe zbatimi i tyre nga i gjithë personel i KSH-së që ndjek mirërritjen dhe zhvillimin e fëmijës. Përfshirja e depistimit të keqtrajtimit të fëmijës në programin e vizitave në shtëpi.
5. Përfshirja e indikatorëve të depistimit të keqtrajtimit të fëmijës në kriteret e vlerësimit të performancës së institucioneve shëndetësore publike që ofrojnë kujdes për fëmijën (QSH-të, maternitetet, urgjencat e spitaleve, etj).
6. Trajnimi i certifikuar periodik/edukimi në vazhdim mbi keqtrajtimin ndaj fëmijës për personelin shëndetësor të të gjitha niveleve, parandalimi i tij nëpërmjet edukimit, këshillimit lidhur me prindërimin pozitiv, trajnimit të personelit të spitaleve, urgjencave, si dhe lidhur me sindromën e shkundjes së bebit dhe njohjen e shenjave etj.
7. Zhvillimi i programeve në shkolla në bashkëpunim me MAS për të mësuar fëmijët të njohin shenjat e dhunës, abuzimit dhe keqtrajtimit, si dhe trajnimi i personelit shëndetësor në shkolla, mësuesit, psikologët etj., për kapjen e hershme të problemeve dhe pasojave shëndetësore të keqtrajtimit të fëmijëve.
8. Zbatimi i fushatave për ndryshimin e sjelljeve të disiplinimit të dhunshëm familjar (duke përfshirë të gjitha format e ndëshkimit trupor), si dhe prindërimi pozitiv në bashkëpunim me partnershipe multisektoriale.
9. Zbatimi i Agjendës Kombëtare për të Drejtat e Fëmijëve 2016-2020 lidhur me parandalimin e keqtrajtimit të fëmijëve (abuzimi fizik, emocional, seksual dhe neglizhimi).
10. Përmirësimi i të dhënave lidhur me keqtrajtimin e fëmijëve nëpërmjet kryerjes së studimeve shkencore, periodike që trajtojnë çështjen e dhunës ndaj fëmijëve, bazuar në instrumente dhe metodologji standarde (HBSC, ACE, etj).
C) ShënDeti i aDoleShentit
Strategjia për shëndetin e adoleshentit synon rritjen e kujdesit shëndetësor ndaj adoleshentit duke rritur aksesin e tyre në shërbimet e kujdesit shëndetësor. Ndërhyrjet janë parashikuar për:
• Përmirësimin e cilësisë së shërbimeve shëndetësore të adoleshentëve të ofruara brenda paketës bazë të KSHP-së.
• Rritjen e aksesit për informacion rreth shëndetit të adoleshentit duke përdorur mjedise të tilla si shkollat.
• Edukimin e adoleshentëve mbi Shëndetin Seksual dhe Riprodhues, që permban informacion të qartë
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS64sipas moshës, që adreson identitetin seksual dhe gjinor, dhe kërkon respektimin e të drejtave të njeriut dhe mbështet barazinë gjinore.
Prioritetet strategjike • Përmirësimi i shëndetit seksual dhe riprodhues i adoleshentëve nëpërmjet përmirësimit të njohurive,
qëndrimeve dhe sjelljeve lidhur me shëndetin seksual dhe riprodhues, i ndjeshëm mbi baza gjinore te të rinjtë.
• Pakësimi i IST-ve, HIV dhe AIDS te të rinjtë.• Përmirësimi i nutricionit tek adoleshentët, pakësimi kequshqyerjes te vajzat dhe djemtë e rinj,
pakësimi i prevalencës së anemisë nga deficienca e hekurit për vajzat dhe djemtë adoleshentë.• Ulja e numrit të shtatzënive në moshat e reja dhe rritja e përdorimit të metodave kontraceptive
moderne.• Përmirësimi i shëndetit mendor dhe adresimi i duhur i problemeve mendore të adoleshentëve.• Parandalimi i dhunës dhe abuzimit tek adoleshentët, përfshirë dhunën me bazë gjinore.• Parandalimi i përdorimit dhe abuzimit me substancat të tilla si duhani, alkooli dhe drogat.• Promovimi i ndryshimeve në sjellje tek adoleshentët për parandalimin e SJK-ve si diabeti, sëmundjet
kardiovaskulare, obeziteti dhe paaftësitë.
Objektivi specifik 1: Përmirësimi i sistemit shëndetësor dhe shërbimeve që ofrohen për adoleshentët duke i bërë ato miqësore për të rinjtë, me theks kryesor në KSHP.
Aktivitetet
1. Ofrimi i një pakete shërbimesh e cila përfshin informim, këshillim, diagnozë, përkujdesje, trajtim dhe përmbushje të nevojave të adoleshentëve përmes rrjetit të integruar të shërbimeve, bazuar në sistemin e referimit dhe nivelin e kujdesit të ofruar.
2. Zhvillimi i ndryshimeve ligjore dhe rregullatore lidhur me përfshirjen e grup-moshës së adoleshentëve 14-18 vjeç, në shërbimet shëndetësore pediatrike të ofruara në KSHP dhe atë spitalor (aktualisht shërbimi shëndetësor pediatrik ofron kujdes për fëmijën deri 14 vjeç).
3. Rihapja brenda sistemit aktual të kujdesit shëndetësor e qendrave miqësore për të rinjtë sipas modelit “Shërbime shëndetësore për të rinjtë”, të cilat do të ofrojnë informacione, këshillime, aktivitete parandaluese dhe referime në lidhje me parandalimin e sjelljeve me rrezik te të rinjtë.
4. Zhvillimi i një rrjeti shërbimesh të integruara shëndetësore për adoleshentët, dhe fuqizimi i vazhdimësisë së kujdesit përfshirë shëndetin mendor, oral, seksual etj.
5. Hartimi i planeve nga çdo QSH për arritjen/mbulimin e adoleshentëve. Sigurimi i mbështetjes së duhur logjistike, infrastrukturës, pajisjeve, barnave, vaksinave, aftësive të duhura etj. për të lehtësuar shpërndarjen e shërbimeve në të gjitha nivelet e kujdesit.
6. Zhvillimi i paketës së standardeve dhe pajisjeve bazë, dokumenteve, barnave dhe materialeve të nevojshme për ofrimin e shëndetit të adoleshentit për çdo QSH në KSHP .
7. Përcaktimi përpjestimor i shërbimeve që do të ofrohen në nivel komuniteti, në nivel QSH-je dhe në nivel të qendrave të specializuara për adoleshentët.
8. Zhvillimi dhe prioritizimi i paketës së shërbimeve sipas tematikave madhore: shëndeti seksual dhe riprodhues, shëndeti mendor, abuzimi me substancat adiktive, duhanin e alkoolin, ushqyerja dhe aktiviteti fizik, dëmtimet dhe dhuna, HIV dhe IST.
9. Përfshirja e shërbimeve shëndetësore të adoleshentëve brenda financimit të buxhetit kombëtar sipas modelit të kujdesit shëndetësor, që të arrihet aksesi për këtë grup ndaj shërbimeve shëndetësore.
10. Fuqizimi i Qendrave Rajonale të Planifikimit Familjar (PF) dhe Testimit dhe Këshillimit Vullnetar (QTKV) për HIV dhe AIDS me qëllim nxitjen e të rinjve që të marrin shërbimet social-shëndetësore të ofruara nga këto qendra.
Objektivi specifik 2: Aftësimi i profesionistëve të shëndetësisë për të ofruar shërbime cilësore për adoleshentët. Zhvillimi i kompetencave të punonjësve të shëndetësisë për ofrimin e paketave të shërbimeve për adoleshentët: protokolle, module edukimi në vazhdim, të drejtat dhe detyrimet, mekanizma monitorimi dhe supervizimi.
652017-2021
Aktivitetet1. Trajnimi i personelit shëndetësor të KSHP-së në edukimin në vazhdim për ofrimin e shërbimeve
për adoleshentët dhe ndjekjen e menaxhimin e problemeve shëndetësore, si dhe të zhvillimit për adoleshentët mbi bazën edhe të ndryshimeve gjinore.
2. Aftësimi i profesionistëve të shëndetësisë për të ndërvepruar me prindërit, përfaqësues të komuniteteve dhe shoqerisë civile për çështje lidhur me shëndetin e adoleshentëve.
3. Përgatitja e moduleve të trajnimit për “shërbimet miqësore të adoleshentëve” dhe rritjen e zhvillimin e adoleshentit.
4. Zhvillimi i udhëzimeve dhe protokolleve teknike për shëndetin dhe zhvillimin e adoleshentit në KSHP dhe adaptimi tyre në gjithë vendin.
5. Trajnimi i personelit të shërbimeve shëndetësore dhe edukatorëve mbi këshillimin dhe menaxhimin e problemeve të shëndetit dhe zhvillimin e adoleshentit, përfshirë aftësitë për të shtuar empatinë, aftësitë për edukim me bashkëmoshatarët, si dhe aftësi menaxhimi për sjelljet e tyre.
6. Përgatitja e materialeve informuese për personelin shëndetësor lidhur me shëndetin dhe zhvillimin e adoleshentit për çdo QSH.
7. Trajnimi i personelit shëndetësor në shkolla mbi bazën e paketës së promocionit shëndetësor me 12 çështje të miratuara nga MSH-ja.
Objektivi specifik 3: Zhvillimi i kompetencave shëndetësore të adoleshentëve dhe të rinjve: a. njohuri dhe informacion i ndjeshëm nga ana gjinore rreth shëndetit; b. informacion rreth shërbimeve shëndetësore.
Aktivitetet
1. Rishikimi dhe fuqizimi i programeve të aftësisë për jetën në nivelin e arsimit 9-vjeçar dhe të mesëm. 2. Forcimi i shërbimit social-shëndetësor në sistemin parauniversitar. Hartimi i Manualit mbi Sjelljet e
Shëndetshme te të Rinjtë.3. Përfshirja e adoleshentëve në aktivitete sociale dhe procese vendimmarrjeje që nxisin pjesëmarrjen
dhe përgjegjësinë sociale duke përdorur qasjen me pjesëmarrje të komunitetit. 4. Integrimi i çështjeve të shëndetit të adoleshentit dhe aftësive për jetën në aktivitete kurrikulare dhe
extrakurrikulare në shkolla. Vendosja dhe mbajtja e lidhjeve midis personelit shëndetësor në shkolla dhe mësuesve.
5. Zbatimi i programeve të veçanta informuese dhe edukuese për parandalimin e IST-ve, HIV dhe AIDS te të rinjtë, përmes një bashkëpunimi të koordinuar dhe efektiv të strukturave shëndetësore, edukuese dhe shoqërisë civile.
6. Zhvillimi i fushatave ndërgjegjësuese që promovojnë stilin e jetesës së shëndetshme, zvogëlimin e sjelljeve me rrezik (marrëdhëniet seksuale të pambrojtura, përdorimi i duhanit, alkoolit, drogat, lojërat e fatit, ushqyerja, aktivitetet fizike, etj.) dhe përdorimin e shërbimeve ekzistuese social-shëndetësore.
7. Nxitja e krijimit të komiteteve lokale ndërinstitucionale me përfaqësues nga komuniteti, personeli shëndetësor, pushteti vendor, arsimtar, OJF-të etj me synim adresimin e çështjeve shëndetësore të adoleshentëve.
8. Zhvillimi i programeve specifike për adoleshentët në disavantazh, si ata me aftësi të kufizuara, emigrantët, popullatat rome dhe egjiptiane, etj.
9. Hartimi i strategjisë së komunikimit për median lidhur me promovimin e shëndetit dhe zhvillimit të adoleshentit.
Objektivi specifik 4: Përmirësimi i sistemit të informacionit shëndetësor për adoleshentët me synim monitorimin e situatës shëndetësore të tyre dhe vlerësimin e cilësisë së shërbimeve shëndetësore për adoleshentët.
Aktivitetet
1. Vendosja në indikatorët e sistemit të informacionit shëndetësor e një sistemi bazë të dhënash për shëndetin e adoleshentit të ndara sipas gjinisë, moshës, vendndodhjes së tyre, etnisë, etj.
2. Forcimi i sistemit të monitorim-vlerësimit të cilësisë së shërbimeve për adoleshentin. Përcaktimi i indikatorëve të supervizimit dhe vlerësimi i cilësisë, mbulesës, kostos së shërbimeve të adoleshentit
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS66dhe ndërhyrjeve të tjera.
3. Shpërndarja e informacionit mbi shëndetin e adoleshentit, praktikat më të mira të kujdesit nëpërmjet përdorimit të teknologjive të reja të informacionit.
4. Kryerja e kërkimeve shkencore periodike për shëndetin e adoleshentit si pjesë e rrjeteve të studimeve ndërkombëtare (HBSC, ACE, ESPAD).
Objektivi specifik 5: Promovimi dhe forcimi i bashkëpunimit ndërsektorial midis sektorëve të ndryshëm për shëndetin dhe zhvillimin e adoleshentit.
Aktivitetet
1. Fuqizimi dhe zgjerimi i rolit të Komitetit të Shëndetit Riprodhues si koordinues dhe bashkëpunues për të mbështetur nismat lidhur me shëndetin dhe zhvillimin e adoleshentit.
2. Identifikimi i partnerëve të mundshëm dhe aktorëve social (p.sh. OJF-të, organizata rinore, sektori privat, media etj.) për të krijuar aleanca dhe për të mbështetur zbatimin e ndërhyrjeve për shëndetin e adoleshentit. Zhvillimi dhe hartimi i planeve të përbashkëta të veprimit midis sektorëve të ndryshëm qeveritar (MMSR, Ministria Arsimit dhe Shkencës, etj).
672017-2021
OBjEKTIVI STRATEGjIK 3: PARANDALIMI, KAPjA DHE MENAXHIMI I KANCEREVE Të TRAKTIT RIPRODHUES, IST-ve, HIV dhe AIDS.
a) kanCeret e traktit riProDhueS
Objektivi specifik 1: Krijimi i një Programi Kombëtar të Depistimit të Kancerit të GjiritAktivitetet
1. Hartimi i programeve të ndërgjegjësimit në popullatë për parandalimin dhe kapjen e hershme të kancerit të gjirit.
2. Ngritja e shërbimeve të depistimit duke përmirësuar kapacitetet në pajisje të mamografisë dhe imazheri të tjera, burimeve njerëzore të specializuara, citologji/biopsi.
3. Forcimi i kapaciteteve në zinxhirin e follow-up.4. Përmirësimi i aftësive menaxheriale në administrimin e Programit Kombëtar të Depistimit të Kancerit
të Gjirit.
Objektivi specifik 2: Forcimi i kapaciteve diagnostike të kancerit të qafës së mitrës.Aktivitetet
1. Përgatitja e burimeve njerëzore të specializuara në marrjen dhe kryerjen e citologji/biopsi-së, dhe në virologji.
2. Hartimi dhe miratimi i protokolleve të depistimit dhe diagnozës së kancerit të qafës së mitrës.
Objektivi specifik 3: Përmirësimi i sistemit të informacionit shëndetësor për kanceret.Aktivitetet
1. Ngritja dhe konsolidimi i njësisë së regjistrit të kancerit. 2. Krijimi i platformës informatike për ngritjen e regjistrit të kancerit.3. Hartimi i raporteve periodike mbi situatën e kancerit të gjirit dhe të qafës së mitrës, bazuar në të
dhënat e marra nga regjistri shëndetësor.
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS68B) INFEKSIONET SEKSUALISHT Të TRANSMETUESHME, HIV DHE AIDS
SYnimetDeri në Vitin 2021
• Të mbahet prevalenca e HIV dhe AIDS në popullatën e përgjithshme nën 0.1% deri në 2021.• Të mbahet prevalenca e HIV dhe AIDS në popullatat me rrezik të lartë nën 1% deri në 2021.• Të konsolidohet sistemi kombëtar i survejancës dhe i kontrollit të IST-ve.
Objektivi 1: Reduktimi i transmetimit të virusit HIV nga nëna tek fëmija dhe sigurimi i kujdesit të duhur për fëmijët që jetojnë me HIV dhe AIDS.
Aktivitetet:
1. Hartimi i protokollit të menaxhimit kombëtar për kujdesin, trajtimin dhe ndjekjen e fëmijëve që jetojnë me HIV.
2. Hartimi i protokollit të plotë të parandalimit të infeksionit HIV nga nëna tek fëmija.3. Implementimi i programeve të informim-edukim-komunikimit për parandalimin e transmetimit të
HIV-it nga nëna tek fëmija. 4. Hartimi dhe zbatimi i akteve nënligjore në lidhje me çështjet që kontribuojnë për të reduktuar
transmetimin e HIV-it nga nëna tek fëmija. 5. Forcimi i kapaciteteve shëndetësore në nivel lokal për parandalimin e transmetimit nga nëna tek
fëmija.6. Përforcimi i sistemeve të monitorimit të zbatueshmërisë së programeve.
Objektivi 2: Parandalimi i IST-ve dhe përmirësimi i cilësisë së programeve të parandalimit.1. Organizimi i fushatave kombëtare periodike për parandalimin dhe kontrollin e IST-ve.2. Organizimi i takimeve informuese me të rinj për parandalimin e IST-ve dhe përdorimin e shërbimeve
shëndetësore për të rinjtë. 3. Forcimi i kapaciteteve të profesionistëve të kujdesit shëndetësor mbi mënyrën e raportimit të IST-ve.
Objektivi 3: Forcimi i kapaciteteve shëndetësore për parandalimin dhe trajtimin e IST-ve.
1. Trajnimi i punonjësve të edukimit dhe promocionit shëndetësor mbi parandalimin e IST-ve dhe stigmën ndaj personave që vuajnë nga IST-të.
2. Trajnimi i profesionistëve shëndetësor që punojnë në kujdesin shëndetësor parësor mbi parandalimin dhe trajtimin e përshtatshëm të IST-ve.
C) inFertiliteti
Strategjitë për infertilitetin synojnë: • Rritjen e ndërgjegjësimit mbi infertilitetin dhe shërbimet që ofrohen.• Forcimin e burimeve njerëzore që ofrojnë këto shërbime.• Rritjen e kërkimeve dhe gjenerimin e informacionit mbi infertilitetin.
Ndërhyrjet do të synojnë parandalimin e infertilitetit dhe ofrimin e diagnozës dhe trajtimit të tij me prioritet:
• Ndërhyrjet për të parandaluar infertilitetin nëpërmjet pakësimit të IST-ve, abortit të pasigurt, infeksioneve postpartum, etj.
• Mbrojtjen e të drejtave të njeriut për riprodhim, për të marrë këshillim dhe diagnostikim, si dhe trajtim cilësor për infertilitetin.
• Përfshirjen e diagnostikimit dhe trajtimit të infertilitetitit si komponent standard i paketave të kujdesit shëndetësor.
692017-2021
• Informimin e popullatës rreth infertilitetit, mitet dhe konceptet e gabuara lidhur me shkaqet dhe trajtimin e tij.
Objektivi specifik 1: Rritja e ndërgjegjësimit në popullatë mbi shkaqet e infertilitetit primar dhe sekondar, me synim uljen e incidencës dhe prevalencës së tij midis grave dhe burrave të moshës riprodhuese.
Aktivitetet
1. Hartimi i programeve/fushatave informuese të targetuara për grupe të ndryshme popullate, si adoleshentët, burrat dhe gratë e moshës riprodhuese, për njohjen e shkaqeve të infertilitetit dhe parandalimin e tyre.
2. Zhvillimi i programeve shëndetësore që promovojnë një stil jetese të shëndetshme, si mjete efikase parandalimi të infertilitetit.
3. Zhvillimi i programeve të ndryshimit të sjelljes së partnerëve lidhur me trajtimin e infertilitetit, kërkimin e ndihmës mjekësore, stigmatizimin, etj.
4. Sigurimi i lindjes dhe abortit të sigurt; rishikimi i procedurave të kontrollit për sterilizmin e instrumenteve kirurgjike dhe rritja e investimeve në to.
Objektivi specifik 2: Rritja e aksesit dhe cilësisë së shërbimeve shëndetësore për menaxhimin e infertilitetit
Aktivitetet
1. Hartimi i protokolleve, udhëzimeve dhe standardeve kombëtare për trajtimin e infertilitetit mashkullor dhe femëror.
2. Ngritja e një qendre kombëtare në shërbimet shëndetësore publike të nivelit terciar për trajtimin e infertilitetit me teknikat e riprodhimit të asistuar, në një sistem të përcaktuar referimi në nivel rajonal dhe kombëtar.
3. Trajnimi i specialistëve të qendrave publike kombëtare mbi teknikat moderne të riprodhimit të asistuar.
4. Pajisja e spitaleve rajonale me teknologjinë e duhur për të depistuar dhe menaxhuar infertilitetin mashkullor dhe femëror.
5. Zhvillimi i udhëzimeve lidhur me çështje etike dhe sociale për disa procedura klinike, si dhe çështjet financiare të riprodhimit të asistuar.
6. Forcimi i kapaciteteve të personelit shëndetësor mbi protokollet dhe standardet e diagnostikimit dhe trajtimit të infertilitetit.
7. Forcimi i kapaciteteve të personelit shëndetësor në KSHP mbi rritjen e aftësive dhe njohurive për patologjitë kryesore që shkaktojnë infertilitetin.
8. Përditësimi i kurrikulave lidhur me infertilitetin dhe teknikat e riprodhimit të asistuar në fakultetet e Mjekësisë dhe Infermierisë.
SYnimetDeri në Vitin 2021
• Vendosja e sistemit të mbledhjes së të dhënave mbi regjistrimin dhe raportimin e shkaqeve të infertilitetit.
• Ofrimi i trajtimit të specializuar për infertilitetin dhe teknikave të riprodhimit të asistuar në shërbimet shëndetësore publike të nivelit terciar.
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS70Objektivi specifik 3: Përmirësimi dhe zbatimi i legjislacionit mbi shëndetin riprodhues lidhur me
çështjet e infertilititetit
Aktivitetet1. Zhvillimi i rregulloreve dhe standardeve kombëtare pë menaxhimin e infertilitetit, përfshirë
teknologjitë e riprodhimit të asistuar.2. Pakësimi i pabarazive në akses për trajtim të sigurt dhe efektiv të infertilitetit. Rishkimi i kostos për
trajtimin e çifteve infertile me probleme social-ekonomike. 3. Përcaktimi i udhëzimeve, rregulloreve, mbi çështjet kritike, ligjore dhe etike që lidhen me cilësinë e
kujdesit në shërbimet publike dhe private, që ofrojnë teknologjitë e riprodhimit të asistuar.
Objektivi specifik 4: Rritja e bashkëpunimit ndërsektorial për ndërhyrje mbështetëse sociale dhe ekonomike me qëllim përmirësimin e faktorëve social, që në mënyrë direkte apo indirekte çojnë në infertilitet bashkëshortor.
Aktivitetet
1. Bashkëpunimi dhe partneriteti me sektorë të tjerë dhe partnerë ndërkombëtar e kombëtar për zhvillimin e politikave sociale dhe ekonomike për:
• gjetjen e shkaqeve, adresimin e mangësive lidhur me infertilitetin, mundësive për bashkëpunim.• gjetjen e mundësisë për uljen e kostos së protokolleve të mjekimit konservativ për infertilitetin.
Objektivi specifik 5: Përmirësimi i sistemit të mbledhjes dhe analizës së informacionit shëndetësor, me synim monitorimin dhe vlerësimin e situatës së infertilitetit Aktivitetet
1. Përmirësimi i sistemit të informacionit shëndetësor lidhur me të dhënat mbi infertilitetin primar dhe sekondar në Shqipëri (nëpërmjet aplikimit të E-Health).
2. Hartimi i udhëzuesit të indikatorëve standard për infertilitetin dhe zhvillimi i modelit të raportimit periodik të tyre.
3. Vendosja e sistemit të monitorimit për raportimin e komplikacioneve të hasura gjatë trajtimeve medikamentoze dhe/ose instrumentale të infertilitetit.
4. Rritja e kontrollit mbi qendrat private apo shtetërore që merren me trajtimin e infertilitetit për protokollet e përdorura, cilësinë dhe certifikimin e laboratorëve të riprodhimit të asistuar, zbatimin e legjislacionit, si dhe kryerja e procedurave të riprodhimit të asistuar vetëm në rastet e nevojshme.
5. Kryerja e kërkimeve shkencore që synojnë të mbrojnë shëndetin riprodhues dhe fertilitetin e punonjëve në vendet e punës.
712017-2021
OBjEKTIVI STRATEGjIK 4: MENAXHIMI, MONITORIMI DHE VLERëSIMI eFektiV i ShërBimeVe ShënDetëSore PërmeS ShënDetëSiSë
elektronike (e-health)Qëllimi: Rritja e aksesit të shtetasve në shërbimet e shëndetit riprodhues dhe ofrimi i shërbimeve cilësore dixhitale.
Objektivi specifik 1: Përmirësimi i infrastrukturës dixhitale në sektorin e shëndetësisë me qëllim rritjen e cilësisë së shërbimeve të shëndetit riprodhues.
Aktivitetet
1. Ngritja e sistemit të mbledhjes dhe raportimit të të dhënave nga ofruesit e shërbimeve të kujdesit shëndetësor, publik ose privat.
2. Ngritja e sistemit të regjistrimit dhe kontrollit të barnave.3. Ngritja e sistemit të gjurmimit të barnave mjekësore: Track and Trace.4. Ngritja e sistemit informatik për menaxhimin e spitaleve.5. Ngritja e sistemit të regjistrimit të imunizimit dhe inventarit të vaksinave.6. Ngritja e sistemit kombëtar portal për pacientët dhe i shërbimeve elektronike për qytetarët.7. Ngritja e sistemit të monitorimit të indikatorëve të performancës së sistemit shëndetësor.8. Ngritja e sistemit të menaxhimit të stafit dhe aseteve mjekësore.9. Ngritja e shërbimit online për menaxhimin rajonal të ekzaminimeve të avancuara mjekësore.10. Realizimi i nënshkrimit elektronik të dokumenteve mjekësore.
Objektivi specifik 2: Shtimi dhe promovimi i shërbimeve elektronike, shërbimeve për qytetarët dhe biznesin. Rritja e transparencës dhe përmirësimi i shërbimeve sipas parimeve të iniciativës “Open Government Partnership”.
Aktivitetet
1. Zbatimi i projektit “E-Health – Rekordi elektronik Shëndetësor Kombëtar”. 2. Aplikimi i recetës elektronike (e-Prescription) në të gjithë Shqipërinë.3. Zhvillimi, përmirësimi i portalit www.e-Albania.al, shtimi i shërbimeve me pagesë online, krijimi i
versionit mobile etj. 4. Promovimi i shërbimeve elektronike për qytetarët dhe biznesin të ofruara nëpërmjet platformës
qeveritare të ndërveprimit dhe shtimi i shërbimeve të reja në portalin qeveritar e-Albania.al, shtimi i shërbimeve me pagesë online etj.
3. Analiza Financiare dhe Kostoja
Burimet financiare
Kostoja totale e përllogaritur për zbatimin e kësaj strategjie dhe planit të veprimit është rreth 17 miliardë e 281 milionë e 516 mijë lekë. Burimet e përcaktuara për Ministrinë e Shëndetësisë në programet “Shërbime të Kujdesit Spitalor” dhe “Shërbime të Kujdesit Shëndetësor Parësor” mbulojnë rreth 67% të kostos së përllogaritur për këtë strategji.
Kostoja financiare e mbuluar nga buxheti i miratuar për Ministrinë e Shëndetësisë, për çdo vit buxhetor përkatës, është përfshirë brenda parashikimeve të tavaneve të shpenzimeve buxhetore për periudhën afatmesme e më tej. Burimet financiare nga donatorët mbulojnë rreth 14% të kostos së strategjisë. Hendeku financiar i pambuluar në buxhet është 17% dhe është pjesë e bisedimeve me donatorë.
Kostoja e planit të veprimit për zbatimin e strategjisë është realizuar, bazuar në metodologjinë dhe praktikën e planifikimit buxhetor, më konkretisht duke i konsideruar shpenzimet e projekteve të trupëzuara në produkte dhe ato jashtë projekteve. Një metodologji e tillë është në përputhje me sistemin e planifikimit buxhetor afatmesëm në Republikën e Shqipërisë, siç parashikohet në ligjin organik të buxhetit të shtetit dhe në udhëzimet përkatëse të Ministrisë së Financave.
Kostoja dhe buxhetimi i planit të veprimit të kësaj strategjie është mbështetur në elementet e mëposhtme:
• Kostot për zbatimin e strategjisë konsiderojnë jo vetëm shpenzimet kapitale por edhe ato korente, të cilat janë konsideruar për garantimin e kapaciteteve të nevojshme për implementinim e strategjisë.
• Kostot e parashikuara për t’u financuar nga donatorët janë konsideruar si shpenzime kapitale, do të përdoren për kualifikime, fushata promocionale etj., në përputhje me udhëzimet përkatëse të Ministrisë së Financave.
• Buxhetimi i strategjisë është parashikuar brenda kornizës së rritjes së buxhetit për sektorin e shëndetësisë me mesatarisht 5% çdo vit për periudhën e veprimit të strategjisë.
Objektivat A.Buxheti i nevojshëm
(Lekë)
B.Buxheti i shtetit i planifikuar (Lekë)
C. Donatorë (Lekë)
D.Hendeku financiar (Lekë)
D=A-(B+C)
1. Mbijetesa, shëndeti dhe mirëqenia e të porsalindurit, foshnjës, fëmijës së vogël dhe adoleshentit
3.645.010.000 1.083.660.000 1.217.020.000 1.344.330.000
2. Shëndeti dhe mirëqenia e gruas 12.872.450.000 10.337.000.000 1.174.350.000 1.361.100.000
3. Infertiliteti 69.230.000 3.350.000 0 65.880.000
4. ,Planifikimi familjar 509.520.000 481.890.000 27.630.000 0
5.Kanceret e traktit riprodhues 175.106.000 10.276.000 15.730.000 149.100.000
6. hiV dhe aiDS 10.200.000 2.450.000 7.750.000 0
Totali 17.281.516.000 11.918.626.000 2.442.480.000 2.920.410.000
732017-2021
ObjektivatA.Buxheti i nevojshëm
(Lekë)B.Buxheti i shtetit i planifikuar (Lekë)
C. Donatorë (Lekë)
D.Hendeku financiar (Lekë) D=A-(B+C)
1. Shëndeti dhe mirëqenia e gruas
12.872.450.000 10.337.000.000 1.174.350.000 1.361.100.000
2.Planifikimi familjar 509.520.000 481.890.000 27.630.000 03. Mbijetesa, shëndeti dhe
mirëqenia e të porsalindurit, foshnjës, fëmijës së vogël
dhe adoleshentit
3.645.010.000 1.083.660.000 1.217.020.000 1.344.330.000
4.Kanceret e traktit riprodhues
175.106.000 10.276.000 15.730.000 149.100.000
5. hiV dhe aiDS 10.200.000 2.450.000 7.750.000 0
6. Infertiliteti 69.230.000 3.350.000 0 65.880.000
Totali 17.281.516.000 11.918.626.000 2.442.480.000 2.920.410.000
Financimi i ndërhyrjeve të parashikuara në dokumentin strategjik do të marrë në konsideratë edhe dallimet midis treguesve rajonal shëndetësor të vendit si: pabarazitë gjeografike dhe social-ekonomike, popullatat më pak të shërbyera të përmenduara në analizën e situatës së shëndetit seksual dhe riprodhues të kësaj strategjie.
Masa të tjera që propozohen të ndërmerren në Dokumentin Strategjik dhe Planin e Veprimit të Shëndetit Seksual dhe Riprodhues 2017-2021, për të përmirësuar shpërndarjen e barabartë financiare për shëndetin riprodhues në sektorin shëndetësor përfshijnë:
• Përmirësimin e alokimit të burimeve, përdorimit dhe përgjegjëshmërisë së fondeve që të tërhiqet financimi i mëtejshëm.
• Rajonalizimine alokimit të burimeve për shërbime që kanë impakt më të mirë.• Mobilizimin e burimeve nga partnerët ndërkombëtar dhe agjenci e organizma të tjera joqeveritare. • Shtimin e burimeve financiare për rajonet ku ka probleme social-ekonomike dhe popullata më pak të
shërbyera, si ato verilindore dhe zonat suburbane në qytetet e mëdha.
4. Monitorimi, Vlerësimi (MV) dhe Zbatimi i Strategjisë
Procesi i monitorimit dhe vlerësimit është mjaft me rëndësi për të vlerësuar arritjen e objektivave të përshkruara në strategji.
Aktivitetet e vlerësimit do të targetojnë proceset e veçanta të parashikuara për zbatimin e planit të veprimit, efektet e tyre dhe impaktin mbi shëndetin seksual dhe riprodhues të individëve në Shqipëri. Për monitorimin e aktiviteteve të planit të veprimit të strategjisë, vlerësimet e impaktit do të fokusohen kryesisht në vlerësimin e shtrirjes me të cilin janë arritur objektivat, synimet dhe indikatorët (proces, output, outcome).
Për sa më sipër, do të zhvillohet një plan për MV-në. Kjo do të përfshijë zhvillimin e kornizës së MV-së për të ndjekur progresin në implementimin e ndërhyrjeve dhe matjen e performancës. Synimet specifike, indikatorët e impaktit, procesit dhe rezultatit do të përcaktohen dhe maten në afate kohore të përcaktuara. Gjatë periudhës pesëvjeçare të zbatimit të strategjisë do të kryhen vlerësime afatmesme dhe në fund të përfundimit të saj.
Korniza e përcaktuar e MV-së do të synojë në plotësimin e nevojave për informacion për aktorë të ndryshëm, politikëbërës, shoqërinë civile, organizatat, institucionet kërkimore, partnerët ndërkombëtar dhe publikun në përgjithësi. Vlerësimi do të bëhet mbi bazën e një seti indikatorësh cilësor dhe sasior të SHSR-së.
Objektiv specifik i sistemit të MV-së të strategjisë është të promovohen vendime të bazuara në evidencë në të gjitha nivelet. Në mënyrë që të arrihet ky objektiv, të gjithë aktorët e përfshirë në zbatimin e kësaj strategjie do të nxiten të:
• Sigurojnë dhe ofrojnë të dhënat në kohën e duhur.• Analizojnë të dhënat, shpërndarjen, dhe nxitjen e përdorimit të tyre nga të gjithë aktorët. • Sigurojnë aksesin dhe ruajtjen e të dhënave nga përdoruesit e ndryshëm.
Aktivitetet e MV-së lidhur me shëndetin seksual dhe riprodhues do të lidhen me sisteme të tjera të MV-së që ka MSH-ja për të siguruar ofrimin e duhur të të dhënave më të disagreguara, që të lehtësohet monitorimi në të gjitha nivelet (rajonal, rreth, institucion shëndetësor).
Të dhëna të përshtatshme, të mbledhura saktë dhe të besueshme për një periudhë të caktuar kohe, do të bëjnë të mundur të vlerësohen nevojat, burimet, aktivitetet, rezultatet. Gjithashtu, mbledhja dhe analiza e tё dhënave do tё shërbejnë për të identifikuar ndërhyrjet e nevojshme specifike në grupe të caktuara të popullatës.
OBSH-ja rekomandon një listë të shkurtër me 15 indikatorë për shëndetin seksual dhe riprodhues, që janë të miratuara ndërkombëtarisht. Për monitorimin dhe vlerësimin e Dokumentit Strategjik dhe Planin i Veprimit të Shëndetit Seksual dhe Riprodhues, mund të zgjidhen disa prej këtyre indikatorëve që është e mundur të mblidhen gjatë periudhës 5-vjeçare të zbatimit të strategjisë, dhe bashkë me to mund të shtohen edhe indikatorë të tjerë kombëtar dhe ndërkombëtar sipas veçorive specifike që ka strategjia për vendin. Gjithashtu, indikatorët duhet të vlerësojnë edhe synimet e vendosura për arritjen e Objektivave Globale të Zhvillimit të Qëndrueshëm. Këta indikatorë të grupuar sipas disa fushave prioritare janë dhënë në aneksin e strategjisë. Lista e indikatorëve të zhvilluar plotëson nevojat për informacionin e nevojshëm për aktorë të ndryshëm. Megjithatë, indikatorët duhen rishikuar periodikisht për t’u siguruar se kjo plotëson informacionin e kërkuar.
752017-2021
Shpërndarja dhe komunikimi i të dhënave. Për këtë nevojitet hartimi i një strategjie për avokatinë, sensibilizimi dhe shpërndarja e të dhënave të vlerësuara nga sistemi i MV-së të dokumentit strategjik, si dhe feedback-u i vazhdueshëm nga nivelet më të ulëta deri në nivelin qendror. Raportimet duhet të përfshijnë:
• Raportimin e progresit në çdo 4 muaj.• Raportimin vjetor të progresit.• Përgatitjen e raporteve për analiza të thella duke përdorur të dhënat e gjeneruara nga sistemi i MV-
së, kërkimet e kryera dhe vlerësimet e parashikuara në dokumentin strategjik.• Raporte vlerësimi duke filluar nga niveli bazë i zbatimit, niveli ndërmjetës dhe i fundit i zbatimit të
dokumentit strategjik.
Korniza institucionale dhe zbatimi i dokumentit strategjik
Një nga hapat me rëndësi është vlerësimi periodik i zbatimit të dokumentit strategjik. Kjo do të ndihmojë të identifikohen anët e forta dhe dobësitë e ndërhyrjeve. Më tej do të vendoset sistemi treguesve të SHSR-së për vlerësimin e dokumentit, si dhe përshtatja e tyre në sistemin kombëtar të informacionit shëndetësor statistikor për të siguruar monitorimin efektiv të zbatimit të tij.
MSH-ja do të shpërndajë dokumentin strategjik dhe do të hartojë plane zbatimi në nivel qendror dhe rajonal. Kjo do të bëj të mundur zbatimin e ndërhyrjeve të kostuara, do të identifikojë fushat prioritare dhe mangësitë ku donatorët, organizatat teknike dhe partnerë të tjerë implementues mund të kontribuojnë.
Çështje që duhen patur parasysh në implementimin e Dokumentit Strategjik dhe Planin e Veprimit të Shëndetit Seksual dhe Riprodhues 2017-2021:1) Financim i qëndrueshëm dhe i posaçëm për këtë dokument strategjik. Kjo mund të arrihet nëpërmjet ndërhyrjeve tё mëposhtme:
• Përfshirja e shëndetit seksual dhe riprodhues nё planet shëndetësore, procesin e zhvillimit tё politikave dhe strategjive të vendit - Strategjia e Shëndetësisë, Strategjia II Kombëtare për Integrim dhe Zhvillim 2015-2020).
• Përfshirja e shëndetit seksual dhe riprodhues nё planet shëndetësore ndersektoriale. • Prioritizimi i shërbimeve tё shëndetit seksual dhe riprodhues në paketat e shërbimeve shëndetësore
për të gjitha nivelet e kujdesit shëndetësor.• Përfshirja e shpenzimeve për shërbimet e SHSR-së në planet e PBB-së për arritjen e aksesit universal
për shërbimet e integruara të SHSR-së.• Përcaktimi i mekanizmave të financimit që mbrojnë edhe grupet më të margjinalizuara dhe vulnerabël.
2) Zhvillimi i burimeve njerëzore. Në këtë fushë kërkohen këto aktivitete:• Përcaktimi i nevojave për të gjitha nivelet e shërbimit për stafin, kapaciteteve, aftësive teknike dhe
detyrave të punës për të gjitha nivelet e kujdesit shëndetësor.• Zhvillimi i vazhdueshëm profesional i personelit shëndetësor; tё përfshihet nё ndërhyrjet e shëndetit
riprodhues tё planifikuara në planin e veprimit.• Vlerësimi dhe përmirësimi i mjedisit tё punës dhe kushteve tё punësimit. • Motivimi i personelit. Formulimi i strategjive për të motivuar dhe mbajtur personelin e aftë.
3) Ofrimi i shërbimeve cilësore. Në këtë drejtim janë të nevojshme këto aktivitete:• Përcaktimi i standardeve për sigurimin e kujdesit cilësor për shëndetin riprodhues. • Vlerësimi, zgjerimi dhe aplikimi në nivel të vendit i aktiviteteve të dëshmuara efektive. • Zhvillimi, adaptimi, monitorimi i udhëzimeve dhe standardeve për shërbimet e shëndetit riprodhues
në sektorin publik dhe privat, për tё rritur ofrimin dhe shfrytëzimin e shërbimeve shëndetësore në fushën e shëndetit riprodhues.
4) Shfrytëzimi i shërbimeve. Në këtë drejtim kërkohen këto aktivitete:• Kërkime për të identifikuar pengesat për shfrytëzimin e shërbimeve shëndetësore të shëndetit
seksual dhe riprodhues, dhe përcaktimin e masave për tejkalimin e tyre.• Përdorimi i modeleve gjithëpërfshirëse duke siguruar pjesëmarrjen e komunitetit, institucionet e
sektorit publik, privat dhe OJQ-të në mënyrë që të tejkalohen pengesat, si dhe për të promovuar shfrytëzimin e duhur të shërbimeve tё ofruara shëndetësore.
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS765) Përmirësimi i sistemit të informacionit: Aktivitetet që kërkohen:
• Sigurimi i sistemit të mirëfilltë të raportimit për indikatorët e SHSR-së. • Grumbullimi dhe analiza e të dhënave të shëndetit riprodhues, performancës së shërbimeve të
ofruara; rritja e aftësive të personelit që siguron mbledhjen dhe analizën e tyre.• Vendosja e prioriteteve mbi bazën e tё dhënave, konsultimi me institucionet që ofrojnë të dhënat në
mënyrë që ato të jenë të disagreguara/të ndara sipas gjinisë, statusit social-ekonomik, vendndodhjes gjeografike dhe etnisë, si dhe më tepër vëmendje të veçantë ndaj grupeve më pak të shërbyera dhe vulnerabël.
6) Mobilizimi dhe përkrahja politike. Aktivitetet kryesore në këtë fushë janë:• Avokatia te politikëbërësit dhe vendimmarrësit për të financuar fushën e shëndetit seksual dhe
riprodhues, duke përdorur për këtë tё dhënat e kosto-përfitimit, të drejtat njerëzore dhe detyrimet institucionale.
• Avokimi dhe mobilizimi i shoqërisë civile, i personave me influencë, personelit shëndetësor, ekspertëve ligjor, grupeve të mbrojtjes së të drejtave të njeriut, OJQ-ve, mediave për tё përkrahur implementimin e dokumentit strategjik.
7) Krijimi i mekanizmave përkrahëse ligjore dhe rregulluese. Aktivitetet e nevojshme janë: • Rishikimi dhe nëse nevojitet edhe ndryshimi i ligjeve, politikave për të siguruar qasjen e plotë dhe
të barabartë (aksesi universal) në shërbime, informimi dhe edukimi për shëndetin seksual dhe riprodhues.
• Vendosja e kornizës ligjore për shëndet riprodhues, aktet nënligjore, rregullore, standardet, udhërrëfyes dhe protokolle në pëputhje edhe me standardet e BE-së dhe ato ndërkombëtare për të drejtat e njeriut.
8) Fuqizimi i vlerësimit dhe përgjegjësisë: Aktivitetet e nevojshme në këtë fushë:• Vendosja dhe përforcimi i mekanizmave të monitorimit dhe vlerësimit bazuar në planifikime të qarta
për çfarë do të arrihet me një set indikatorësh dhe afatesh kohore, personat, organizmat përgjegjëse.• Krijimi i mekanizmave efektive të përgjegjësisë dhe llogaridhënies në nivel të institucioneve
shëndetësore dhe shoqërisë civile (Komiteti i Shëndetit Riprodhues, komitete lokale, takime periodike me komunitetin, seminare me grupe të caktuara, etj).
PartneritetetAngazhimet politike dhe partnershipet në të gjitha nivelet janë thelbësore për arritjen e bashkëpunimit të nevojshëm ndërsektorial. Të gjithë aktorët në nivel ndërkombëtar, kombëtar dhe lokal përfshirë ofruesit publik dhe privat, programet e ndryshme dhe përfaqësues nga grupet e grave, të rinjve dhe komuniteteve, duhen përfshirë aktivisht që nga stadet e para të zbatimit të dokumentit strategjik.
Përfshirja e ministrive të tjera të linjës si ajo e Arsimit dhe Sporteve, Mirëqenies Sociale dhe Rinisë, Financës, etj., si dhe pushtetit lokal është me shumë rëndësi. Duhen adresuar dhe vendosur bashkëpunime me programe të tjera që lidhen me shëndetin seksual dhe riprodhues.
Organizmi për zbatimin e Dokumentit Strategjik dhe Planit të Veprimit për Shëndetin Seksual dhe Riprodhues 2017-2021
Organizmi i caktuar nga MSH-ja për ndjekjen e procesit të zbatimit të strategjisë do jetë Komiteti Kombëtar i Shëndetit Riprodhues. Fillimisht KSHSR-ja është ngritur në vitin 2006 me urdhër të Ministrit të Shëndetësisë, mbështetur mbi nenin 21 të Ligjit Nr.8876, Datë 4.4.2002 “Për Shëndetin Riprodhues” dhe riorganizuar me urdhër të Ministrit të Shëndetësisë në vitin 2010. Vitet e fundit KKSHSR nuk ka funksionuar, çka kërkon të rishikohet dhe riorganizohet anëtarësia dhe detyrat e tij në kuadrin edhe të zbatimit të këtij dokumenti strategjik.
Ky Komitet si organ këshillimor ka për qëllim kryesor: • Ndjekjen e situatës shëndetësore për shëndetin seksual dhe riprodhues.• Hartimin dhe ndjekjen e zbatimit të politikave dhe strategjive për shëndetin seksual dhe riprodhues.• Rishikimin dhe monitorimin e zbatimit të legjislacionit aktual në fushën e shëndetit seksual dhe
riprodhues.• Përgatitjen dhe miratimin e standardeve, normave për akreditimin e shërbimeve shëndetësore të
772017-2021
kujdesit për shëndetin seksual dhe riprodhues.• Shqyrtimin dhe aprovimin e projekteve dhe programeve kombëtare të shëndetit seksual dhe
riprodhues.
KSHSR-ja gjatë procesit të zbatimit të dokumentit strategjik do të koordinojë zbatimin e ndërhyrjeve, hartimin e planit strategjik për MV-në, duke përfshirë shpërndarjen e tij, mobilizimin e burimeve, zhvillimin e udhëzimeve, standardeve, mjeteve, si dhe të ofrojë platformat për shpërndarjen dhe shkëmbimin e praktikave që kanë impakt të lartë në shëndetin seksual dhe riprodhues, rezultatet e MV-së; krijimin e mundësive për kërkime dhe metoda inovative, për zbatimin e dokumentit strategjik, si dhe harmonizimin e politikave ligjeve dhe rregulloreve.
Referencat për KSHSR-nëKSHSR-ja i miratuar me urdhër të Ministrit të Shëndetësisë do të përfshijë profesionistë të ndryshëm mjekësor, të shëndetit publik, përfaqësues nga ministritë e linjës, partner ndërkombëtar dhe kombëtar lidhur me SHSR-në, përfaqësues nga shoqëria civile dhe media që të lehtësohet planifikimi, zbatimi dhe monitorimi në nivel qendror.
Përgjegjësitë e kShSr-së gjatë zbatimit të strategjisë. kShSr-ja duhet të ketë përgjegjësitë e mëposhtme:
• Të ndjekë situatën e shëndetit seksual dhe riprodhues duke bërë vlerësimin e treguesve të sëmundshmërisë dhe vdekshmërisë amtare dhe fëminore, treguesve të planifikimit familjar, kancereve të traktit riprodhues, IST-ve, HIV dhe AIDS, dhunës dhe barazisë gjinore.
• Të analizojë dhe japë rekomandime mbi të gjitha çështjet, lidhur me ofrimin e shërbimeve të SHSR, monitorimin dhe promovimin e aksesit në shërbime, për të lehtësuar dhe nxitur zhvillimin dhe zbatimin e mekanizmave të sigurimit të cilësisë.
• Të ofrojë rekomandime dhe propozojë vendimet për SHSR, për t’u miratuar dhe zbatuar nga MSH-ja • Të bashkëpunojë me komitete të tjera teknike për të arritur një qasje gjithëpërfshirëse të SHSR.• Të mbështesë informimin, shpërndarjen e raporteve, informacioneve, etj. për SHSR-në, përfshirë
minutat e mbledhjes, të dhënat për situatën e SHSR-së (raportet periodike, materialet periodike, etj.) përfshirë edhe njoftimet për shtyp për mediat.
• Të ofrojë mbështetje dhe ndihmë teknike në zhvillimin e ndërhyrjeve të përfshira në strategji, programe, politika, standarde, procedura dhe plane të MSH-së, avokati për mobilizmin e burimeve për realizimin e aktiviteteve të SHSR.
• Të caktojë ngritjen e komiteteve nënteknike për detyra të caktuara specifike sipas fushave të ndryshme të SHSR.
• Të rekomandojë ndryshime në anëtarësinë dhe përfshirjen e personave, teknikë dhe këshilltarë shtesë nëse nevojitet.
Nënkomitetet teknike të KSHSR-sëPër ndarjen e detyrave KSHSR-ja mund të kërkojë ngritjen e nënkomiteteve sipas fushave të SHSR-së për kujdesin amtar, kujdesin foshnjor, fëmijëror, PF-së, kanceret e traktit riprodhues, IST-ve, HIV dhe AIDS dhe dhunën. Këto nënkomitete do të zhvillojnë:
• Një paketë gjithëpërfshirëse të SHSR për t’u ofruar në nivele të ndryshme të kujdesit shëndetësor. • Mjetet për supervizionin e duhur të ofrimit të shërbimeve të SHSR.• Listën e mjeteve dhe pajisjeve për t’u ofruar në shërbimet e SHSR-së sipas niveleve të kujdesit
shëndetësor.• Përditësimin e standardeve të ofrimit të shërbimeve dhe udhëzimeve e protokolleve të nevojshme
për SHSR.• Përshkrimin e detyrave (job aids) për personelin në të gjitha nivelet e shërbimeve të SHSR. • Mekanizmat e MV-së për ndërhyrjet e parashikuara në strategjinë e SHSR në të gjitha nivelet.
Përbërja e KSHSR-së,Drejtuesi: Ministri ose zv. Ministri i MSH-së
• Sekretarja e KSHSR-së përgatit dhe koordinon punën për mbledhjen e KSHSR-së, zgjidhet nga kryetari i KSHSR-së.
• Përfaqësues të nënkomiteteve teknike të propozuara nga kryetari i KSHSR-së dhe miratuar nga Ministri i Shëndetësisë.
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS78• Përfaqësues nga drejtoritë në MSH, që mbulojnë çështjet e SHSR (kujdesit shëndetësor, spitalor,
ekonomik, farmaceutik, burimet njerëzore, etj.).• Përfaqësues të institucioneve shëndetësore në nivel qendror ( ISHP, QKEC, QKCSSH).• Përfaqësues i Fondit të Sigurimit të Detyrueshëm Shëndetësor. • Përfaqësues nga Fakulteti Mjekësisë dhe Infermierisë.• Përfaqësues nga 2 Spitalet Obstetrik-Gjinekologjik, Tiranë; Shefi i shërbimit të Neonatologjisë, Tiranë;
Përfaqësues i Spitalit Pediatrik, QSUT ”Nënë Tereza” Tiranë.• Përfaqësues i Ministrisë së Arsimit dhe Sportit, Ministrisë së Mirëqenies Sociale dhe Rinisë, Ministrisë
së Kulturës, Financës, etj. • Përfaqësues i Zyrës UNFPA, UNICEF, OBSH, UNIADS, USAID etj. në Shqipëri.• Përfaqësues nga Urdhrat e Mjekut, Infermierit.• Përfaqësues nga shoqëria civile, media, etj.
Gjatë periudhës 5-vjeçare të zbatimit të strategjisë KSHSR-ja duhet të mblidhet rregullisht çdo 3-4 muaj.
792017-2021
Anek
si 1
: Pla
ni i
vepr
imit
90
Anek
si 1
: Pla
ni i
vepr
imit
Pë
rshk
rimi
K
osto
ja
Mbu
limi
O
bjek
tivi/
obje
ktiv
i sp
ecifi
k Ve
prim
tarit
ë Ko
sto
tota
le
Shpe
nzim
et
oper
ativ
e Sh
penz
imet
ka
pita
le
Buxh
eti i
sh
tetit
PBA
-së
Dona
torë
He
nde
ku
Fina
ncia
r 1.
Përm
irësi
mi i
shën
detit
dhe
sigu
rimi i
mirë
qeni
es së
gru
as
1.1.
Rrit
ja e
aks
esit
dhe
përm
irësim
i i c
ilësis
ë pë
r sh
ërbi
me
dhe
kujd
es
amta
r të
bara
bart
ë pë
r çd
o gr
ua, t
ë in
tegr
uara
në
shër
bim
et e
sh
ënde
tit ri
prod
hues
(k
ujde
sin e
pa
rako
ncep
timit,
gja
të
shta
tzën
isë, l
indj
es d
he
pasli
ndje
s) d
uke
fillu
ar
nga
KSHP
-ja, (
mbu
limi
univ
ersa
l).
1. In
tegr
imi i
shër
bim
eve
për t
ë gj
itha
grat
ë gj
atë
periu
dhes
pr
enat
ale
të sh
tatz
ënisë
, lin
djes
dh
e pa
slind
jes m
e sh
ënde
tin e
të
pors
alin
durit
, PF-
në, u
shqy
erje
n,
sëm
undj
et in
fekt
ive,
shën
detin
rip
rodh
ues d
he se
ksua
l, si
dhe
për
të o
frua
r shë
rbim
e ko
sto-
efek
tive,
m
iqës
ore
për g
ratë
të n
djes
hme
ndaj
bar
azisë
gjin
ore.
2.50
0.00
0 2.
500.
000
2.50
0.00
0
2. P
ërca
ktim
i dh
e zb
atim
i i
plan
eve
për
nevo
jat
e in
stitu
cion
eve
shën
detë
sore
, që
of
rojn
ë ku
jdes
am
tar
dhe
perin
atal
lid
hur
me
infr
astr
uktu
rën,
bu
rimet
nj
erëz
ore,
pa
jisje
t m
jekë
sore
, tr
ansp
ortin
dhe
ko
mun
ikac
ioni
n.
750.
000.
000
500.
000.
000
250.
000.
000
300.
000.
000
45
0.0
00.0
0 0
3. Z
batim
i i p
aket
ës së
shër
bim
eve
të k
ujde
sit a
nten
atal
, nat
al d
he
post
nata
l, si
pas k
arak
teris
tikav
e dh
e ne
voja
ve so
cial
-eko
nom
ike
të
zona
ve të
ndr
yshm
e, m
e pr
iorit
et
zona
t ver
ilind
ore
dhe
zona
t rur
ale.
10.5
01.7
50.0
00
10.5
01.7
50.0
00
10
.001
.750
.000
50
0.00
0.00
0
4. O
frim
i i sh
ërbi
mev
e am
tare
të
inte
grua
ra n
ë sh
ërbi
met
e
shën
detit
ripr
odhu
es, p
ër të
Kost
o e
përf
shirë
në
aktiv
itetin
e
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS80
91
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
mbu
luar
, pop
ulla
tën
e vë
shtir
ë pë
r t’u
arr
itur,
si dh
e ko
mun
itete
t ro
me
dhe
egjip
tiane
.
mës
ipër
m
5. P
ërm
irësim
i dhe
për
forc
imi i
ko
rnizë
s lig
jore
dhe
rreg
ulla
tore
pë
r shë
rbim
et e
kuj
desit
am
tar.
Ofr
imi i
kuj
desit
shën
detë
sor
amta
r (pa
ralin
dja,
lind
ja d
he
pasli
ndja
) pa
page
së p
ër ç
do g
rua
në ç
do n
ivel
të k
ujde
sit.
250.
000
250.
000
25
0.00
0
6. Z
hvill
imi i
legj
islac
ioni
t, rr
egul
lore
ve p
ër sh
ërbi
met
priv
ate,
që
ofr
ojnë
kuj
des a
mta
r(lic
enci
mi
dhe
rilic
enci
mi,
mon
itorim
i I
perf
orm
ancë
s së
tyre
).Për
gatit
ja e
st
anda
rdev
e, rr
egul
lore
ve d
he
udhë
zimev
e të
uni
fikua
ra m
e at
o të
për
cakt
uara
nga
MSH
-ja, m
e sy
nim
in e
par
tner
itetit
pub
lik-
priv
at n
ë of
rimin
e sh
ërbi
mev
e sh
ënde
tëso
re c
ilëso
re.
250.
000
250.
000
25
0.00
0
7.Ri
fres
kim
i dh
e zh
villi
mi
i do
kum
enta
cion
it të
un
ifiku
ar
për
përd
orim
në
shër
bim
et e
kuj
desit
am
tar
publ
ik
dhe
priv
at
(kar
tela
, re
gjist
ra, f
leto
re, e
tj.).
420.
000.
000
42
0.00
0.00
0 20
.000
.000
40
0.00
0.00
0
8. Z
hvill
imi i
një
sist
emi s
hpër
blim
i dh
e m
otiv
imi b
azua
r në
perf
orm
ancë
n e
pers
onel
it sh
ënde
tëso
r që
ofro
n sh
ërbi
me
për k
ujde
s am
tar,
veça
nëris
ht n
ë zo
nat r
ural
e.
Pa k
osto
92
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
9. P
ërdi
tësim
i dhe
zbat
imi i
ud
hërr
efye
sve
dhe
prot
okol
leve
të
mira
tuar
a ng
a M
inist
ria e
Sh
ënde
tësis
ë, p
ër k
ujde
sin p
ara
konc
eptim
it, k
ujde
sin a
nten
atal
, pe
rinat
al, k
ujde
sin p
aslin
djes
për
pu
nonj
ësit
e ku
jdes
it sh
ënde
tëso
r pa
rëso
r dhe
spita
lor.
1.25
0.00
0 1.
250.
000
1.25
0.00
0
10. P
ërm
irësim
i i k
ujde
sit
intr
apar
tum
të o
frua
r nga
sh
ërbi
met
e m
ater
nite
teve
pub
like
(me
foku
s të
veça
ntë
në
përd
orim
in k
orre
kt të
par
togr
amës
dh
e pr
otok
olle
t sta
ndar
de p
ër
men
axhi
min
e k
ompl
ikac
ione
ve
sipas
udh
ëzim
eve
të O
BSH-
së).
3.00
0.00
0 3.
000.
000
3.00
0.00
0
11.H
artim
i i p
roto
kolle
ve p
ër
shën
detin
am
tar n
ë em
ergj
enca
t ci
vile
.
250.
000
250.
000
250.
000
12.
Ngr
itja
e ka
paci
tete
ve
dhe
aftë
sive
prof
esio
nale
e g
jithë
sta
fit
shën
dete
sor,
të k
ujde
sit sh
ënde
tëso
r pa
rëso
r dh
e sp
italo
r, pë
r sh
ënde
tin
dhe
kujd
esin
am
tar
në e
mer
gjen
cat
civi
le.
200.
000.
000
200.
000.
000
200.
000.
000
13. Z
batim
i i p
roto
kolle
ve të
de
pist
imit
rutin
ë, a
naliz
ës d
he
diag
nozë
s së
anom
aliv
e gj
enet
ike,
pr
oble
mev
e të
lidh
ura
me
shta
tzën
inë,
HIV
dhe
AID
S, IS
T-të
gj
atë
shta
tzën
isë.
Kost
o e
përf
shirë
në
aktiv
itetin
e
mës
ipër
m
812017-2021
92
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
9. P
ërdi
tësim
i dhe
zbat
imi i
ud
hërr
efye
sve
dhe
prot
okol
leve
të
mira
tuar
a ng
a M
inist
ria e
Sh
ënde
tësis
ë, p
ër k
ujde
sin p
ara
konc
eptim
it, k
ujde
sin a
nten
atal
, pe
rinat
al, k
ujde
sin p
aslin
djes
për
pu
nonj
ësit
e ku
jdes
it sh
ënde
tëso
r pa
rëso
r dhe
spita
lor.
1.25
0.00
0 1.
250.
000
1.25
0.00
0
10. P
ërm
irësim
i i k
ujde
sit
intr
apar
tum
të o
frua
r nga
sh
ërbi
met
e m
ater
nite
teve
pub
like
(me
foku
s të
veça
ntë
në
përd
orim
in k
orre
kt të
par
togr
amës
dh
e pr
otok
olle
t sta
ndar
de p
ër
men
axhi
min
e k
ompl
ikac
ione
ve
sipas
udh
ëzim
eve
të O
BSH-
së).
3.00
0.00
0 3.
000.
000
3.00
0.00
0
11.H
artim
i i p
roto
kolle
ve p
ër
shën
detin
am
tar n
ë em
ergj
enca
t ci
vile
.
250.
000
250.
000
250.
000
12.
Ngr
itja
e ka
paci
tete
ve
dhe
aftë
sive
prof
esio
nale
e g
jithë
sta
fit
shën
dete
sor,
të k
ujde
sit sh
ënde
tëso
r pa
rëso
r dh
e sp
italo
r, pë
r sh
ënde
tin
dhe
kujd
esin
am
tar
në e
mer
gjen
cat
civi
le.
200.
000.
000
200.
000.
000
200.
000.
000
13. Z
batim
i i p
roto
kolle
ve të
de
pist
imit
rutin
ë, a
naliz
ës d
he
diag
nozë
s së
anom
aliv
e gj
enet
ike,
pr
oble
mev
e të
lidh
ura
me
shta
tzën
inë,
HIV
dhe
AID
S, IS
T-të
gj
atë
shta
tzën
isë.
Kost
o e
përf
shirë
në
aktiv
itetin
e
mës
ipër
m
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS82
93
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
14. Z
hvill
imi i
një
stra
tegj
ie e
fekt
ive
për b
urim
et n
jerë
zore
të
nevo
jshm
e pë
r shë
ndet
in a
mta
r dh
e pe
rinat
al (p
ërca
ktim
i i
kate
goriv
e të
staf
it pë
r kuj
desin
am
tar d
he p
erin
atal
), du
ke
përf
shirë
në
veça
nti z
onat
rura
le
dhe
ato
ku k
a m
unge
sa n
ë pe
rson
el sh
ënde
tëso
r.
250.
000
250.
000
25
0.00
0
15. P
ërca
ktim
i i p
roto
kolle
ve
pren
atal
e pë
r kës
hilli
min
dhe
ek
zam
inim
in g
jene
tik, s
i dhe
m
enax
him
in e
sëm
undj
eve
krye
sore
gje
netik
e.
250.
000
250.
000
25
0.00
0
16.
Vend
osja
e s
istem
it të
ref
erim
it në
gj
ithë
vend
in
për
kapj
en,
men
axhi
min
dh
e/os
e re
ferim
in
e ra
stev
e m
e rr
ezik
të
la
rtë
dhe
kom
plik
acio
neve
gj
atë
shta
tzën
isë,
lindj
es
dhe
pas
lindj
es,
nga
kom
unite
ti te
k qe
ndra
shë
ndet
ësor
e në
KSH
P, s
pita
let
e qa
rkut
; nda
rja e
pë
rgje
gjës
ive
të s
tafit
mid
is ni
vele
ve
të re
ferim
it.
3.00
0.00
0 3.
000.
000
3.
000.
000
17. T
rajn
imi (
eduk
imi i
va
zhdu
eshë
m) i
per
sone
lit
shën
detë
sor,
mje
këve
dhe
mam
ive
lidhu
r me
kujd
esin
pre
konc
epsio
nal,
pren
atal
dhe
pos
tnat
al.
Kost
o e
përf
shirë
në
aktiv
itetin
14
më
sipër
.
18. P
ërca
ktim
i i st
anda
rdev
e dh
e 25
0.00
0 25
0.00
0
25
0.00
0
94
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
përm
irësim
i i o
rgan
izim
it (p
ërfs
hirë
kë
tu n
umrin
e p
unon
jësv
e të
sh
ënde
tësis
ë) të
shër
bim
eve
shën
detë
sore
të k
ujde
sit a
mta
r në
çdo
nive
l. 19
. Për
ditë
simi d
he p
ërm
irësi
mi i
ci
lësis
ë së
kur
rikul
ave
univ
ersit
are
të F
akul
tetit
të M
jekë
sisë
dhe
të
Infe
rmie
risë
lidhu
r me
kujd
esin
am
tar t
ë fa
kulte
tit të
mje
kësis
ë dh
e in
ferm
ieris
e, li
dhur
me
kujd
esin
am
tar.
Pa k
osto
20. V
endo
sja e
sist
emit
kom
bëta
r të
aud
itim
it të
vde
kjev
e am
tare
(s
ipas
mod
elit
të O
BSH-
së) p
ër të
an
alizu
ar m
e ur
gjen
cë ç
do v
dekj
e am
tare
të n
dodh
ur, s
i dhe
së
mun
dshm
ërin
ë e
rënd
ë am
tare
(“
near
-miss
” ev
ents
).
250.
000
250.
000
250.
000
1.2.
Për
mirë
simi i
gj
endj
es n
utric
iona
le të
gr
uas p
ara,
gja
të
shta
tzën
isë, l
indj
es d
he
pasli
ndje
s.
1. O
frim
i i sh
ërbi
mev
e dh
e kë
shill
imit
lidhu
r me
nutr
icio
nin
për g
ruan
në
mos
hën
ripro
dhue
se
gjat
ë sh
tatz
ënisë
, pas
lindj
es n
ë la
ktac
ion,
të in
tegr
uara
në
pake
tën
bazë
të K
SHP-
së.
2.50
0.00
0 2.
500.
000
2.
500.
000
2. Z
batim
i i n
orm
ave,
ud
hërr
ëfye
sve
dhe
prot
okol
leve
të
ushq
yerje
s së
grua
s par
a ko
ncep
timit,
në
shta
tzën
i dhe
pa
slind
jes,
të m
iratu
ara
nga
Min
istria
e S
hënd
etës
isë.
250.
000
250.
000
25
0.00
0
3. Z
batim
i i p
roto
kolle
ve p
ër
250.
000
250.
000
25
0.00
0
832017-2021
94
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
përm
irësim
i i o
rgan
izim
it (p
ërfs
hirë
kë
tu n
umrin
e p
unon
jësv
e të
sh
ënde
tësis
ë) të
shër
bim
eve
shën
detë
sore
të k
ujde
sit a
mta
r në
çdo
nive
l. 19
. Për
ditë
simi d
he p
ërm
irësi
mi i
ci
lësis
ë së
kur
rikul
ave
univ
ersit
are
të F
akul
tetit
të M
jekë
sisë
dhe
të
Infe
rmie
risë
lidhu
r me
kujd
esin
am
tar t
ë fa
kulte
tit të
mje
kësis
ë dh
e in
ferm
ieris
e, li
dhur
me
kujd
esin
am
tar.
Pa k
osto
20. V
endo
sja e
sist
emit
kom
bëta
r të
aud
itim
it të
vde
kjev
e am
tare
(s
ipas
mod
elit
të O
BSH-
së) p
ër të
an
alizu
ar m
e ur
gjen
cë ç
do v
dekj
e am
tare
të n
dodh
ur, s
i dhe
së
mun
dshm
ërin
ë e
rënd
ë am
tare
(“
near
-miss
” ev
ents
).
250.
000
250.
000
250.
000
1.2.
Për
mirë
simi i
gj
endj
es n
utric
iona
le të
gr
uas p
ara,
gja
të
shta
tzën
isë, l
indj
es d
he
pasli
ndje
s.
1. O
frim
i i sh
ërbi
mev
e dh
e kë
shill
imit
lidhu
r me
nutr
icio
nin
për g
ruan
në
mos
hën
ripro
dhue
se
gjat
ë sh
tatz
ënisë
, pas
lindj
es n
ë la
ktac
ion,
të in
tegr
uara
në
pake
tën
bazë
të K
SHP-
së.
2.50
0.00
0 2.
500.
000
2.
500.
000
2. Z
batim
i i n
orm
ave,
ud
hërr
ëfye
sve
dhe
prot
okol
leve
të
ushq
yerje
s së
grua
s par
a ko
ncep
timit,
në
shta
tzën
i dhe
pa
slind
jes,
të m
iratu
ara
nga
Min
istria
e S
hënd
etës
isë.
250.
000
250.
000
25
0.00
0
3. Z
batim
i i p
roto
kolle
ve p
ër
250.
000
250.
000
25
0.00
0
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS84
95
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
kapj
en, p
aran
dalim
in d
he tr
ajtim
in
e m
angë
sive
nutr
icio
nale
gja
të
shta
tzën
isë d
he p
as li
ndje
s.
4. O
frim
i fal
as i
rimbu
rsue
shëm
i he
kurit
dhe
aci
dit f
olik
, për
gra
të
me
anem
i gja
të p
eriu
dhës
së
shta
tzën
isë d
he p
aslin
djes
, si d
he i
jodi
t për
çdo
gru
a sh
tatz
ënë
për
pakë
simin
e m
angë
sive
nga
mik
ronu
trie
ntët
.
900.
000.
000
900.
000.
000
90
0.0
00.0
0 0
5.Pë
rfsh
irja
e ed
ukim
it pë
r us
hqye
rjen
e va
jzav
e dh
e gr
ave
në
kurr
ikul
at sh
kollo
re.
Pa k
osto
6. V
endo
sja e
një
seti
indi
kato
rësh
ko
mbë
tar p
ër m
onito
rimin
e
gjen
djes
nut
ricio
nale
të g
ruas
(a
nem
ia, m
bipe
sha,
nën
pesh
a,
mun
gesa
e jo
dit,
heku
rit, e
tj.).
250.
000
250.
000
25
0.00
0
7. P
rom
ovim
i i p
rogr
amev
e pë
r nd
yshi
min
në
sjellj
e lid
hur m
e us
hqye
rjen
e gr
uas,
par
a ko
ncep
timit
në p
eriu
dhën
par
a lin
djes
, gja
të li
ndje
s dhe
pas
lindj
es
në la
ktac
ion.
3.00
0.00
0 3.
000.
000
3.
000.
000
8. T
rajn
imi i
pun
onjë
sve
të K
SHP-
së
lidhu
r m
e in
form
imin
dhe
edu
kim
in
e gr
uas
dhe
fam
iljes
për
ush
qyer
jen,
ve
çanë
risht
në
periu
dhën
pre
nata
le
dhe
post
nata
le, s
i dhe
ush
qyer
jen
e fë
mijë
s me
gji.
Kost
o e
përf
shirë
në
aktiv
itetin
14
më
sipër
.
1.3
A) P
akës
imi i
1.
Për
cakt
imi i
pro
toko
lleve
të
250.
000
250.
000
25
0.00
0
852017-2021
96
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
përd
orim
it të
abo
rtit
si m
etod
ë pë
r kon
trol
lin e
sh
tatz
ënisë
B) O
frim
i i
kujd
esit
cilë
sor p
ër
abor
tin e
sigu
rt; C
) Pa
rand
alim
i i a
bort
it se
lekt
iv.
unifi
kuar
a pë
r abo
rtin
e si
gurt
në
shër
bim
et sh
ënde
tëso
re p
ublik
e dh
e pr
ivat
e.
2. K
ryer
ja e
stud
imit
për v
lerë
simin
e
cilë
sisë
dhe
zbat
imin
e k
riter
eve
të k
ryer
jes s
ë ab
orte
ve n
ë in
stitu
cion
et sh
ënde
tëso
re, p
ublik
e dh
e pr
ivat
e.
250.
000
250.
000
25
0.00
0
3. P
ërm
irësim
i i c
ilësis
ë së
sh
ërbi
mev
e të
abo
rtit
me
pajis
je,
mje
te d
he b
arna
. Fut
ja e
tekn
ikav
e ba
shkë
koho
re d
he zb
atim
i i
reko
man
dim
eve
të O
BSH-
së p
ër
abor
tin e
sigu
rt d
he k
ujde
sin p
as
abor
tit, n
ë të
gjit
ha sh
ërbi
met
sh
ënde
tëso
re p
ublik
e dh
e pr
ivat
e,
që o
froj
në a
bort
in.
13.6
00.0
00
10.0
00.0
00
3.60
0.00
0 8.
000.
000
5.
600.
000
4. P
ërfs
hirja
në
kurr
ikul
at e
Fak
ulte
tit
të
Mje
kësis
ë dh
e In
ferm
ieris
ë të
m
odul
eve
të tr
ajni
mit,
të p
ërga
titur
a ng
a O
BSH-
ja m
bi a
bort
in e
sigu
rt.
250.
000
250.
000
25
0.00
0
5. Z
hvill
imi
i fu
shat
ave
info
rmue
se
me
syni
m r
ritje
n e
ndër
gjeg
jësim
it pu
blik
mbi
abo
rtin
sele
ktiv
.
2.50
0.00
0 2.
500.
000
2.50
0.00
0
6. N
gritj
a dh
e tr
ajni
mi i
gru
peve
vu
llnet
are
(GV)
në
kom
unite
t për
të
dia
logu
ar d
he p
ër të
krij
uar n
jë
mje
dis t
ë pë
rsht
atsh
ëm p
ër
ndry
shim
in e
qën
drim
eve
lidhu
r m
e ab
ortin
sele
ktiv
.
2.50
0.00
0 2.
500.
000
2.50
0.00
0
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS86
97
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
1.4.
Edu
kim
i dhe
in
form
imi i
gru
as, f
amilj
es
dhe
kom
unite
tit p
ër
rënd
ësin
ë e
kujd
esit
shën
detë
sor p
ara
konc
eptim
it, g
jatë
sh
tatz
ënisë
, lin
djes
dhe
pa
s lin
djes
1.
Forc
imi
i pa
rtne
ritet
it m
idis
shër
bim
eve
shën
detë
sore
të k
ujde
sit
amta
r dhe
kom
unite
tit.
250.
000
250.
000
25
0.00
0
2.
Info
rmim
i dh
e zh
villi
mi
i ka
paci
tete
ve
të
grav
e,
burr
ave,
fa
milj
eve
dhe
kom
unite
teve
për
të
njoh
ur
rrez
iqet
dh
e ne
voja
t pë
r ku
jdes
in a
mta
r.
250.
000
250.
000
25
0.00
0
3. N
gritj
a e
kom
itete
ve t
ë sh
ënde
tit
në
nive
l lo
kal
(bas
hki)
për
përc
aktim
in
e pr
oced
urav
e pë
r m
bësh
tetje
n e
grua
s gj
atë
shta
tzën
isë, l
indj
es d
he p
as li
ndje
s.
250.
000
250.
000
25
0.00
0
4. H
artim
i i p
rogr
amev
e ko
mun
itare
IE
K pë
r për
fshi
rjen
e gr
uas d
he
kom
unite
tit n
ë nd
jekj
en d
he
kujd
esin
e d
uhur
am
tar.
250.
000
250.
000
25
0.00
0
5. F
orci
mi i
kap
acite
teve
të
pers
onel
it sh
ënde
tëso
r në
kom
unite
t (m
jekë
, mam
i, in
ferm
iere
) dhe
gru
pe
të tj
era
mbë
shte
tëse
(ars
imta
rët,
OJF
loka
le, e
tj.) p
ër k
ujde
sin
shën
detë
sor g
jatë
shta
tzën
isë,
lindj
es d
he p
as li
ndje
s.
47.0
00.0
00
47.0
00.0
00
47..0
00.0
00
6. H
artim
i i st
rate
gjisë
së
kom
unik
imit
për m
ëmës
inë
e sig
urt.
250.
000
250.
000
25
0.00
0
7. Z
hvill
imi i
pak
etës
së u
nifik
uar t
ë m
ater
iale
ve in
form
uese
për
po
pulla
tën,
lidh
ur m
e ku
jdes
in p
ër
250.
000
250.
000
25
0.00
0
98
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
shën
detin
am
tar.
8. K
ryer
ja e
stud
imev
e ci
lëso
re p
ër
hart
imin
e st
rate
gjiv
e pë
r nd
rysh
imin
e sj
ellje
ve q
ë iu
ad
reso
hen
peng
esav
e, p
rakt
ikav
e po
zitiv
e dh
e ne
gativ
e lid
hur m
e sh
ënde
tin a
mta
r.
300.
000
300.
000
300.
000
9.
Traj
nim
i i
puno
njës
ve
të
prom
ocio
nit
shën
detë
sor
lidhu
r m
e m
esaz
het
për
mëm
ësin
ë e
sigur
t, ku
jdes
in
amta
r dh
e ko
mun
ikim
in
ndër
pers
onal
duk
e sy
nuar
bar
azin
ë gj
inor
e.
2.15
0.00
0 2.
150.
000
2.15
0.00
0
1.5.
Për
mirë
simi i
sis
tem
it të
mbl
edhj
es
dhe
anal
izës s
ë in
form
acio
nit,
me
syni
m
mon
itorim
in e
cilë
sisë
së
shër
bim
eve
për
shën
detin
am
tar.
1. P
ërca
ktim
i dhe
për
ditë
simi i
in
dika
torë
ve të
shën
detit
am
tar,
bazu
ar n
ë in
dika
torë
t e O
BSH-
së
dhe
EURO
STAT
.
300.
000
300.
000
300.
000
2. N
gritj
a e
një
siste
mi k
ombë
tar t
ë m
bled
hjes
së in
form
acio
nit p
ër
treg
uesit
e sh
ënde
tit a
mta
r si p
jesë
e
siste
mit
të in
form
acio
nit
shën
detë
sor,
me
të d
hëna
të
disa
greg
uara
.
250.
000
250.
000
250.
000
3. K
rijim
i i r
egjis
trit
kom
bëta
r pë
r të
dh
ënat
mbi
shk
aqet
e ç
do v
dekj
eje
amta
re
të
anal
izuar
në
përm
jet
siste
mit
të a
uditi
mit
të O
BSH-
së,
si dh
e të
ras
teve
me
sëm
unds
hmër
i të
rënd
ë am
tare
nëp
ërm
jet
qasje
s së
ra
port
imit
të
rast
eve
të
rënd
a,
poth
uajse
pra
në v
dekj
es (
near
miss
E-he
alth
e
përf
shirë
në
kost
on e
ob
jekt
ivi 1
ak
tivite
ti 8
872017-2021
98
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
shën
detin
am
tar.
8. K
ryer
ja e
stud
imev
e ci
lëso
re p
ër
hart
imin
e st
rate
gjiv
e pë
r nd
rysh
imin
e sj
ellje
ve q
ë iu
ad
reso
hen
peng
esav
e, p
rakt
ikav
e po
zitiv
e dh
e ne
gativ
e lid
hur m
e sh
ënde
tin a
mta
r.
300.
000
300.
000
300.
000
9.
Traj
nim
i i
puno
njës
ve
të
prom
ocio
nit
shën
detë
sor
lidhu
r m
e m
esaz
het
për
mëm
ësin
ë e
sigur
t, ku
jdes
in
amta
r dh
e ko
mun
ikim
in
ndër
pers
onal
duk
e sy
nuar
bar
azin
ë gj
inor
e.
2.15
0.00
0 2.
150.
000
2.15
0.00
0
1.5.
Për
mirë
simi i
sis
tem
it të
mbl
edhj
es
dhe
anal
izës s
ë in
form
acio
nit,
me
syni
m
mon
itorim
in e
cilë
sisë
së
shër
bim
eve
për
shën
detin
am
tar.
1. P
ërca
ktim
i dhe
për
ditë
simi i
in
dika
torë
ve të
shën
detit
am
tar,
bazu
ar n
ë in
dika
torë
t e O
BSH-
së
dhe
EURO
STAT
.
300.
000
300.
000
300.
000
2. N
gritj
a e
një
siste
mi k
ombë
tar t
ë m
bled
hjes
së in
form
acio
nit p
ër
treg
uesit
e sh
ënde
tit a
mta
r si p
jesë
e
siste
mit
të in
form
acio
nit
shën
detë
sor,
me
të d
hëna
të
disa
greg
uara
.
250.
000
250.
000
250.
000
3. K
rijim
i i r
egjis
trit
kom
bëta
r pë
r të
dh
ënat
mbi
shk
aqet
e ç
do v
dekj
eje
amta
re
të
anal
izuar
në
përm
jet
siste
mit
të a
uditi
mit
të O
BSH-
së,
si dh
e të
ras
teve
me
sëm
unds
hmër
i të
rënd
ë am
tare
nëp
ërm
jet
qasje
s së
ra
port
imit
të
rast
eve
të
rënd
a,
poth
uajse
pra
në v
dekj
es (
near
miss
E-he
alth
e
përf
shirë
në
kost
on e
ob
jekt
ivi 1
ak
tivite
ti 8
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS88
99
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
case
s rep
ortin
g ap
proa
ch).
4. Z
batim
i i m
jetit
për
vle
rësim
in,
audi
timin
e c
ilësis
ë së
kuj
desit
am
tar t
ë ad
optu
ar si
pas
reko
man
dim
eve
të O
BSH-
së n
ë të
gj
itha
mat
erni
tete
t e v
endi
t.
250.
000
250.
000
250.
000
5. T
rajn
imi i
pun
onjë
sve
të
shër
bim
eve
të in
form
acio
nit
shën
detë
sor d
he sh
ërbi
mev
e të
ku
jdes
it am
tar p
ër si
stem
in e
tr
egue
sve
të sh
ënde
tit a
mta
r.
E-he
alth
e
përf
shirë
në
kost
on e
ob
jekt
ivi 1
ak
tivite
ti 8
6. F
orci
mi d
he p
ërdo
rimi i
sh
ërbi
mev
e të
tele
med
icin
ës n
ga
mat
erni
tete
t për
për
mirë
simin
e
cilë
sisë
së sh
ënde
tit a
mta
r dhe
ne
onat
al.
Pa k
osto
7. F
orci
mi n
ë ni
vel q
endr
or
(QKC
SA-IS
H) d
he lo
kal (
pran
ë DS
HP-v
e, se
ktor
i i m
onito
rim-
vler
ësim
it) i
siste
mit
të
supe
rviz
ioni
t dhe
mon
itorim
it të
sh
ërbi
mev
e të
kuj
desit
gja
të
shta
tzën
isë, l
indj
es d
he p
as li
ndje
s.
Vend
osja
e li
stav
e të
kon
trol
lit p
ër
mon
itorim
in e
cilë
sisë
së
shër
bim
eve
amta
re.
7.80
0.00
0 7.
800.
000
7.80
0.00
0
8. R
ishik
imi d
he zb
atim
i i si
stem
it të
uni
fikua
r të
indi
kato
rëve
për
vl
erës
imin
e p
erfo
rman
cës s
ë sh
ërbi
mev
e sh
ënde
tëso
re të
500.
000
500.
000
500.
000
100
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
kujd
esit
amta
r, që
ofr
ohen
në
KSHP
të m
iratu
ara
nga
Min
istria
e
Shën
detë
sisë.
2.
Plan
ifiki
mi f
amilj
ar
2.
1. R
ritja
e a
kses
it pë
r sh
ërbi
me
të
përb
allu
eshm
e dh
e ci
lëso
re të
PF-
së, d
uke
ofru
ar ll
ojsh
mër
i të
met
odav
e m
oder
ne të
ko
ntra
ceps
ioni
t për
çdo
in
divi
d që
dës
hiro
n t’i
pë
rdor
ë at
o, d
uke
mar
rë
në k
onsid
erat
ë pë
rcak
tues
it so
cial
të
shën
detit
, dhe
duk
e u
foku
suar
veç
anër
isht t
e m
etod
at q
ë pr
efer
ohen
dh
e pë
rdor
en m
ë sh
umë
nga
popu
llata
e zo
nave
ru
rale
, ajo
vul
nera
bël
dhe
grup
et m
ë pa
k të
pa
shër
byer
a.
1. Z
hvill
imi d
he a
dopt
imi
stan
dard
eve
të sh
ërbi
mev
e të
PF-
së, b
azua
r mbi
evi
denc
at d
he
reko
man
dim
et e
OBS
H-s
ë, U
NFP
A-së
, për
ofr
imin
e sh
ërbi
mev
e të
PF-
së p
ërfs
hirë
për
cakt
imin
e
shër
bim
eve
të re
ferim
it.
250.
000
250.
000
250.
000
2. Z
gjer
imi i
shër
bim
eve
të P
F-së
dh
e of
rimi i
një
gam
e m
etod
ash
kont
race
ptiv
e, p
ërfs
hirë
ko
ntra
ceps
ioni
n e
emer
gjen
cës
deri
në n
ivel
in m
ë të
ulë
t të
mun
dshë
m të
ofr
imit
të sh
ërbi
mit
shën
detë
sor p
ër ç
do in
divi
d që
ka
nevo
jë, n
ë ve
çant
i në
zona
t rur
ale
dhe
të la
rgët
a, si
dhe
te p
opul
lata
t m
ë pa
k të
shër
byer
a p.
sh. r
omët
, eg
jiptia
nët e
tj.
435.
000.
000
435.
000.
000
43
4.40
0.00
0 60
0.00
0
3. In
tegr
imi i
shër
bim
eve
të P
F-së
m
e sh
ërbi
met
e S
HSR-
së n
ë të
gj
itha
nive
let.
250.
000
250.
000
250.
000
4. P
ërca
ktim
i i p
aket
ës së
sh
ërbi
mev
e të
PF-
së p
ër ç
do n
ivel
sh
ërbi
mi,
sipas
nda
rjes s
ë re
ad
min
istra
tive
terr
itoria
le.
250.
000
250.
000
250.
000
5. C
ertif
ikim
i per
iodi
k pë
r cilë
sinë
e Q
SH-v
e që
ofr
ojnë
pla
nifik
im
fam
iljar
dhe
per
sone
l të
traj
nuar
1.00
0.00
0 1.
000.
000
1.00
0.00
0
892017-2021
100
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
kujd
esit
amta
r, që
ofr
ohen
në
KSHP
të m
iratu
ara
nga
Min
istria
e
Shën
detë
sisë.
2.
Plan
ifiki
mi f
amilj
ar
2.
1. R
ritja
e a
kses
it pë
r sh
ërbi
me
të
përb
allu
eshm
e dh
e ci
lëso
re të
PF-
së, d
uke
ofru
ar ll
ojsh
mër
i të
met
odav
e m
oder
ne të
ko
ntra
ceps
ioni
t për
çdo
in
divi
d që
dës
hiro
n t’i
pë
rdor
ë at
o, d
uke
mar
rë
në k
onsid
erat
ë pë
rcak
tues
it so
cial
të
shën
detit
, dhe
duk
e u
foku
suar
veç
anër
isht t
e m
etod
at q
ë pr
efer
ohen
dh
e pë
rdor
en m
ë sh
umë
nga
popu
llata
e zo
nave
ru
rale
, ajo
vul
nera
bël
dhe
grup
et m
ë pa
k të
pa
shër
byer
a.
1. Z
hvill
imi d
he a
dopt
imi
stan
dard
eve
të sh
ërbi
mev
e të
PF-
së, b
azua
r mbi
evi
denc
at d
he
reko
man
dim
et e
OBS
H-s
ë, U
NFP
A-së
, për
ofr
imin
e sh
ërbi
mev
e të
PF-
së p
ërfs
hirë
për
cakt
imin
e
shër
bim
eve
të re
ferim
it.
250.
000
250.
000
250.
000
2. Z
gjer
imi i
shër
bim
eve
të P
F-së
dh
e of
rimi i
një
gam
e m
etod
ash
kont
race
ptiv
e, p
ërfs
hirë
ko
ntra
ceps
ioni
n e
emer
gjen
cës
deri
në n
ivel
in m
ë të
ulë
t të
mun
dshë
m të
ofr
imit
të sh
ërbi
mit
shën
detë
sor p
ër ç
do in
divi
d që
ka
nevo
jë, n
ë ve
çant
i në
zona
t rur
ale
dhe
të la
rgët
a, si
dhe
te p
opul
lata
t m
ë pa
k të
shër
byer
a p.
sh. r
omët
, eg
jiptia
nët e
tj.
435.
000.
000
435.
000.
000
43
4.40
0.00
0 60
0.00
0
3. In
tegr
imi i
shër
bim
eve
të P
F-së
m
e sh
ërbi
met
e S
HSR-
së n
ë të
gj
itha
nive
let.
250.
000
250.
000
250.
000
4. P
ërca
ktim
i i p
aket
ës së
sh
ërbi
mev
e të
PF-
së p
ër ç
do n
ivel
sh
ërbi
mi,
sipas
nda
rjes s
ë re
ad
min
istra
tive
terr
itoria
le.
250.
000
250.
000
250.
000
5. C
ertif
ikim
i per
iodi
k pë
r cilë
sinë
e Q
SH-v
e që
ofr
ojnë
pla
nifik
im
fam
iljar
dhe
per
sone
l të
traj
nuar
1.00
0.00
0 1.
000.
000
1.00
0.00
0
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS90
101
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
në k
ëto
qend
ra.
6. S
igur
imi i
furn
izim
it të
m
jaft
uesh
ëm, t
ë va
zhdu
eshë
m d
he
ofrim
i i zg
jedh
jes p
ër d
isa m
etod
a m
oder
ne m
ikse
të P
F-së
nga
sh
ërbi
met
shën
detë
sore
pub
like.
40.0
00.0
00
40.0
00.0
00
40
.000
.000
7. Z
batim
i i u
dhër
rëfy
esit
dhe
prot
okol
leve
të st
anda
rdizu
ara
të
prak
tikës
klin
ike
për P
F, të
m
iratu
ara
nga
MSH
-ja p
ër të
sig
urua
r ofr
imin
e sh
ërbi
mev
e ci
lëso
re n
ë se
ktor
in p
ublik
, të
përs
htat
shm
e m
e ne
voja
t e
kate
goriv
e të
ndr
yshm
e të
po
pulla
tës.
6.00
0.00
0 6.
000.
000
6.00
0.00
0
8. T
rajn
imi i
per
sone
lit sh
ënde
tëso
r pë
r zba
timin
e u
dhër
rëfy
esit
dhe
prot
okol
leve
të st
anda
rdizu
ara
të
prak
tikës
klin
ike
për P
F.
Kost
o e
përf
shirë
në
aktiv
itetin
e
mës
ipër
m.
9. H
artim
i i li
stav
e të
st
anda
rdizu
ara
të p
ajisj
eve,
m
jete
ve të
nev
ojsh
me
për o
frim
in
e PF
-së
sipas
niv
elev
e të
shër
bim
it.
250.
000
250.
000
250.
000
2.2.
Krij
imi i
një
mje
disi
mbë
shte
tës d
he n
xitë
s pë
r për
dorim
in e
sh
ërbi
mev
e të
PF-
së n
ga
të g
jithë
ata
që
kanë
ne
vojë
.
1. V
endo
sja e
një
min
imum
i m
etod
ash
mik
se të
ko
ntra
cept
ivëv
e në
çdo
niv
el të
sh
ërbi
mit
shën
detë
sor p
ublik
të
PF-s
ë, d
uke
synu
ar si
dom
os rr
itjen
e
përd
orim
it të
kon
trac
eptiv
ëve
mod
ern
afat
gjat
ë (p
.sh:
, ko
ntra
ceps
ioni
pos
t-ab
ort,
kont
race
psio
ni p
ost-
part
um, D
IU-
250.
000
250.
000
250.
000
102
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
ja, k
ontr
acep
sioni
i ur
gjen
cës)
. 2
Sigu
rimi
në v
azhd
imës
i i
fond
eve
nga
buxh
eti i
MSH
-së
për b
lerje
n çd
o vi
t të
kon
trac
eptiv
ëve
të n
evoj
shëm
pë
r sh
ërbi
met
e P
F-së
në
sekt
orin
pu
blik
.
Përf
shirë
në
kost
on e
Ak
tivite
tit 6
O
bjek
tivi 1
3. F
orci
m i
Prog
ram
it Ko
mbë
tar t
ë Pl
anifi
kim
it Fa
milj
ar (k
ontr
acep
tivë
dhe
shër
bim
fala
s për
çdo
shte
tas q
ë ka
nev
ojë
në të
gjit
hë te
rrito
rin).
Në
varë
si të
st
udim
it
2.3.
Fuq
izim
i i
part
nerit
etit
priv
at-
publ
ik n
ë fu
rnizi
min
dhe
of
rimin
e p
rodu
ktev
e dh
e sh
ërbi
mev
e të
PF-
së
2.4.
Nxi
tja d
he
mbë
shte
tja e
ak
tivite
teve
për
ko
mun
ikim
in,
ndry
shim
in n
ë sje
llje,
pë
r rrit
jen
e nj
ohur
ive,
nd
ërgj
egjë
simin
, për
1. Z
hvill
imi i
një
pla
ni
bash
këpu
nim
i me
sekt
orin
priv
at
në fu
rnizi
min
dhe
ofr
imin
e
prod
ukte
ve d
he sh
ërbi
mev
e të
PF-
së, p
ër p
akës
imin
e n
evoj
ave
të
papl
otës
uara
për
pla
nifik
im
fam
iljar
.
500.
000
500.
000
500.
000
2. O
frim
i i a
kses
it të
OJF
-ve
për
kont
race
ptiv
ët e
pro
kuru
ar n
ë se
ktor
in p
ublik
, duk
e el
imin
uar
barr
iera
t e p
anev
ojsh
me
në
vend
osje
n në
treg
të p
rodu
ktev
e ko
ntra
cept
ive.
Pa k
osto
1. H
artim
i i st
rate
gjiv
e të
ko
mun
ikim
it pë
r të
rritu
r nd
ërgj
egjë
simin
e p
ublik
ut p
ër të
dr
ejta
t lid
hur m
e zg
jedh
jen
dhe
mar
rjen
e ve
ndim
eve
për P
F-në
, ko
ntra
ceps
ioni
n, sh
ënde
tin se
ksua
l dh
e rip
rodh
ues.
250.
000
250.
000
250.
000
912017-2021
102
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
ja, k
ontr
acep
sioni
i ur
gjen
cës)
. 2
Sigu
rimi
në v
azhd
imës
i i
fond
eve
nga
buxh
eti i
MSH
-së
për b
lerje
n çd
o vi
t të
kon
trac
eptiv
ëve
të n
evoj
shëm
pë
r sh
ërbi
met
e P
F-së
në
sekt
orin
pu
blik
.
Përf
shirë
në
kost
on e
Ak
tivite
tit 6
O
bjek
tivi 1
3. F
orci
m i
Prog
ram
it Ko
mbë
tar t
ë Pl
anifi
kim
it Fa
milj
ar (k
ontr
acep
tivë
dhe
shër
bim
fala
s për
çdo
shte
tas q
ë ka
nev
ojë
në të
gjit
hë te
rrito
rin).
Në
varë
si të
st
udim
it
2.3.
Fuq
izim
i i
part
nerit
etit
priv
at-
publ
ik n
ë fu
rnizi
min
dhe
of
rimin
e p
rodu
ktev
e dh
e sh
ërbi
mev
e të
PF-
së
2.4.
Nxi
tja d
he
mbë
shte
tja e
ak
tivite
teve
për
ko
mun
ikim
in,
ndry
shim
in n
ë sje
llje,
pë
r rrit
jen
e nj
ohur
ive,
nd
ërgj
egjë
simin
, për
1. Z
hvill
imi i
një
pla
ni
bash
këpu
nim
i me
sekt
orin
priv
at
në fu
rnizi
min
dhe
ofr
imin
e
prod
ukte
ve d
he sh
ërbi
mev
e të
PF-
së, p
ër p
akës
imin
e n
evoj
ave
të
papl
otës
uara
për
pla
nifik
im
fam
iljar
.
500.
000
500.
000
500.
000
2. O
frim
i i a
kses
it të
OJF
-ve
për
kont
race
ptiv
ët e
pro
kuru
ar n
ë se
ktor
in p
ublik
, duk
e el
imin
uar
barr
iera
t e p
anev
ojsh
me
në
vend
osje
n në
treg
të p
rodu
ktev
e ko
ntra
cept
ive.
Pa k
osto
1. H
artim
i i st
rate
gjiv
e të
ko
mun
ikim
it pë
r të
rritu
r nd
ërgj
egjë
simin
e p
ublik
ut p
ër të
dr
ejta
t lid
hur m
e zg
jedh
jen
dhe
mar
rjen
e ve
ndim
eve
për P
F-në
, ko
ntra
ceps
ioni
n, sh
ënde
tin se
ksua
l dh
e rip
rodh
ues.
250.
000
250.
000
250.
000
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS92
103
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
përd
orim
in e
met
odav
e të
PF-
së n
ga in
divi
dët,
fam
iljet
, kom
unite
tet.
2. K
ryer
ja e
fush
atav
e ko
mbë
tare
të
për
vits
hme
për p
lani
fikim
in
fam
iljar
me
mes
azhe
të ta
rget
uara
sp
ecifi
ke.
2.50
0.00
0 2.
500.
000
2.50
0.00
0
3. T
rajn
imi i
gaz
etar
ëve
dhe
zhvi
llim
i i fu
shat
ave
në m
edia
që
targ
etoj
në k
omun
itete
t rur
ale
dhe
të m
argj
inal
izuar
a.
480.
000
480.
000
480.
000
4. P
ërm
irësim
i i n
johu
rive
dhe
ndry
shim
i i sj
ellje
ve m
bi
kont
race
psio
nin
mod
ern
në
veça
nti m
idis
të ri
njve
, dhe
forc
imi
i rol
it të
bur
rave
në
shën
detin
rip
rodh
ues d
he p
lani
fikim
in
fam
iljar
.
Pa k
osto
5.
Krye
rja
e ak
tivite
teve
të
av
okat
isë
(duk
e ta
rget
uar
polit
ikan
ë, li
der t
ë ko
mun
itetit
dhe
an
ëtar
ë të
kë
shill
ave
bash
kiak
e)
lidhu
r me
PF-n
ë dh
e pë
rfiti
met
e ti
j pë
r shë
ndet
in e
çdo
indi
vidi
. .
Pa k
osto
6. P
ërfs
hirja
e e
duki
mit
për
PF-n
ë në
ku
rrik
ulat
sh
kollo
re,
duke
e
lidhu
r m
e të
dre
jtat
seks
uale
dhe
rip
rodh
uese
të
ndje
shm
e ng
a an
a gj
inor
e.
Pa k
osto
7. T
rajn
imi i
mës
uesv
e m
bi
met
odat
e m
ësim
dhën
ies p
ër
çësh
tje të
pla
nifik
imit
fam
iljar
.
5.20
0.00
0 5.
200.
000
5.20
0.00
0
8. T
rajn
imi i
per
sone
lit sh
ënde
tëso
r 5.
200.
000
5.20
0.00
0
2.20
0.00
0 3.
000.
000
104
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
në të
gjit
ha n
ivel
et e
shër
bim
it, p
ër
kësh
illim
in, k
omun
ikim
in,
prom
ocio
nin
shën
detë
sor,
eduk
imin
e k
omun
itetit
lidh
ur m
e PF
-në
9.
Krye
rja
e vl
erës
imev
e të
rr
egul
lta
për
të
mon
itoru
ar
prog
ram
et e
IEK
-së
dhe
ato
për
ndry
shim
in e
sje
lljev
e lid
hur
me
PF-n
ë.
1.00
0.00
0 1.
000.
000
1.00
0.00
0
2.5
Përm
irësim
i i
njoh
uriv
e,
qënd
rimev
e dh
e af
tësiv
e të
per
sone
lit
të k
ujde
sit s
hënd
etës
or q
ë të
of
rojn
ë sh
ërbi
me
cilë
sore
pë
r PF
dh
e ko
ntra
ceps
ioni
n sip
as
nive
lit
të
kujd
esit
dhe
shër
bim
eve
që
ata
puno
jnë.
1. P
ërga
titja
e p
aket
ës, m
odul
eve
për e
duki
min
në
vazh
dim
lidh
ur m
e PF
-në
për p
erso
nelin
shën
detë
sor,
sipas
niv
elev
e të
shër
bim
eve
të P
F-së
që
ofro
hen.
250.
000
250.
000
250.
000
2. R
ishik
imi d
he p
ërdi
tësim
i i
kurr
ikul
ave
univ
ersit
are
të
Faku
ltetit
të M
jekë
sisë
dhe
Faku
ltetit
të S
hken
cave
Tek
nike
M
jekë
sore
lidh
ur m
e PF
-në.
Pa k
osto
3. S
tand
ardi
zimi i
role
ve,
përg
jegj
ësiv
e, k
ualif
ikim
it të
pe
rson
elit
që o
fron
shër
bim
të P
F-së
, sip
as n
ivel
it të
shër
bim
it në
m
ënyr
ë që
të v
lerë
sohe
t pe
rfom
anca
dhe
efic
ienc
a e
pers
onel
it sh
ënde
tëso
r në
ofrim
in
e sh
ërbi
mev
e të
PF-
së.
250.
000
250.
000
250.
000
2.6.
Për
mirë
simi i
sis
tem
it të
mbl
edhj
es
dhe
përp
unim
it të
1. R
ishik
imi d
he p
ërm
irësim
i i
siste
mit
stat
istik
or e
fekt
iv n
ë të
gj
itha
inst
ituci
onet
shën
detë
sore
,
1.00
0.00
0 1.
000.
000
1.00
0.00
0
932017-2021
104
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
në të
gjit
ha n
ivel
et e
shër
bim
it, p
ër
kësh
illim
in, k
omun
ikim
in,
prom
ocio
nin
shën
detë
sor,
eduk
imin
e k
omun
itetit
lidh
ur m
e PF
-në
9.
Krye
rja
e vl
erës
imev
e të
rr
egul
lta
për
të
mon
itoru
ar
prog
ram
et e
IEK
-së
dhe
ato
për
ndry
shim
in e
sje
lljev
e lid
hur
me
PF-n
ë.
1.00
0.00
0 1.
000.
000
1.00
0.00
0
2.5
Përm
irësim
i i
njoh
uriv
e,
qënd
rimev
e dh
e af
tësiv
e të
per
sone
lit
të k
ujde
sit s
hënd
etës
or q
ë të
of
rojn
ë sh
ërbi
me
cilë
sore
pë
r PF
dh
e ko
ntra
ceps
ioni
n sip
as
nive
lit
të
kujd
esit
dhe
shër
bim
eve
që
ata
puno
jnë.
1. P
ërga
titja
e p
aket
ës, m
odul
eve
për e
duki
min
në
vazh
dim
lidh
ur m
e PF
-në
për p
erso
nelin
shën
detë
sor,
sipas
niv
elev
e të
shër
bim
eve
të P
F-së
që
ofro
hen.
250.
000
250.
000
250.
000
2. R
ishik
imi d
he p
ërdi
tësim
i i
kurr
ikul
ave
univ
ersit
are
të
Faku
ltetit
të M
jekë
sisë
dhe
Faku
ltetit
të S
hken
cave
Tek
nike
M
jekë
sore
lidh
ur m
e PF
-në.
Pa k
osto
3. S
tand
ardi
zimi i
role
ve,
përg
jegj
ësiv
e, k
ualif
ikim
it të
pe
rson
elit
që o
fron
shër
bim
të P
F-së
, sip
as n
ivel
it të
shër
bim
it në
m
ënyr
ë që
të v
lerë
sohe
t pe
rfom
anca
dhe
efic
ienc
a e
pers
onel
it sh
ënde
tëso
r në
ofrim
in
e sh
ërbi
mev
e të
PF-
së.
250.
000
250.
000
250.
000
2.6.
Për
mirë
simi i
sis
tem
it të
mbl
edhj
es
dhe
përp
unim
it të
1. R
ishik
imi d
he p
ërm
irësim
i i
siste
mit
stat
istik
or e
fekt
iv n
ë të
gj
itha
inst
ituci
onet
shën
detë
sore
,
1.00
0.00
0 1.
000.
000
1.00
0.00
0
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS94
105
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
info
rmac
ioni
t, m
onito
rimit,
vle
rësim
it dh
e ra
port
imit
për P
F-në
.
që o
froj
në P
F (t
regu
esit,
logj
istik
a,
kart
elat
dhe
regj
istra
t për
do
kum
entim
, etj)
. Për
zgje
dhja
dhe
pë
rfsh
irja
e in
dika
torë
ve të
PF-
së
për m
onito
rimin
e a
kses
it dh
e ci
lësis
ë së
shër
bim
eve
të P
F-së
. 2.
Tra
jnim
i i st
afit
shën
detë
sor p
ër
anal
izën
dhe
inte
rpre
timin
e të
dh
ënav
e (t
rajn
im i
pers
onel
it të
lo
gjist
ikës
, mbl
edhj
es e
për
puni
mit
të st
atist
ikav
e, si
stem
it të
LM
IS-s
ë pë
r kon
trac
eptiv
ët li
dhur
me
PF-
në).
3.10
0.00
0 3.
100.
000
3.10
0.00
0
3. Z
hvill
imi i
list
ave
të k
ontr
ollit
dh
e ko
rnizë
s për
supe
rvizi
onin
e
pers
onel
it që
ofr
on sh
ërbi
me
të
PF-s
ë. Z
hvill
imi i
mje
tit p
ër
supe
rviz
ioni
m p
ër ç
do n
ivel
sh
ërbi
mi.
Përc
aktim
i i ro
leve
për
m
enax
him
in, k
oord
inim
in,
supe
rviz
imin
dhe
traj
nim
in e
su
perv
izorë
ve.
Pa k
osto
4. P
ërca
ktim
i dhe
për
ditë
simi
rreg
ullis
ht i
infr
astr
uktu
rës p
ër
mon
itorim
in d
he v
lerë
simin
e
shër
bim
it të
PF-
së n
ë të
gjit
ha
nive
let e
ofr
uara
. Zhv
illim
i, zb
atim
i dh
e pë
rditë
simi r
regu
llish
t i
plan
eve
për m
onito
rimin
dhe
vl
erës
imin
, në
nive
l qen
dror
dhe
në
shër
bim
et sh
ënde
tëso
re p
ublik
e në
rret
he.
Pa k
osto
5. P
ërm
irësim
i dhe
fuqi
zim
i i
250.
000
250.
000
250.
000
106
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
siste
mit
të in
form
acio
nit p
ër
men
axhi
min
logj
istik
(LM
IS) t
ë ko
ntra
cept
ivëv
e. R
ishik
imi d
he
përd
itësim
i i m
odul
eve
për
proc
edur
at e
stan
dard
izuar
a dh
e ud
hëzim
et m
bi lo
gjist
ikën
, rua
jtjen
, tr
ansp
ortin
, mirë
mba
jtjen
, pr
okur
imin
dhe
shpë
rnda
rjen,
in
vent
arizi
min
, si d
he k
ontr
ollin
dh
e m
bajtj
en e
niv
elev
e të
stok
ut
për ç
do m
etod
ë ko
ntra
cept
ive
të
ofru
ar n
ga sh
ërbi
met
shën
detë
sore
pu
blik
e në
të g
jitha
niv
elet
.Tra
jnim
i pe
riodi
k i p
erso
nelit
që
puno
n në
sis
tem
in e
LM
IS n
ë ni
vel q
endr
or
dhe
loka
l. 6.
Për
mirë
sim i
akse
sit n
daj t
ë dh
ënav
e të
PF-
së. P
rodh
imi i
ra
port
eve
perio
dike
mbi
m
onito
rimin
dhe
vle
rësim
in, s
i dhe
sh
përn
darja
tyre
.
5.04
0.00
0 5.
040.
000
5.
040.
000
7. K
ryer
ja e
stud
imev
e sh
kenc
ore
mbi
pre
vale
ncën
e p
ërdo
rimit
të
kont
race
ptiv
ëve
dhe
iden
tifik
imin
e
barr
iera
ve të
mos
përd
orim
it të
m
etod
ave
të P
F-së
.
1.00
0.00
0 1.
000.
000
1.00
0.00
0
Shën
deti
i të
pors
alin
durit
3.1:
Si
gurim
i i
kujd
esit
efek
tiv
fille
star
pë
r të
po
rsal
indu
rin.
Sigu
rimi
i ku
jdes
it ci
lëso
r es
enci
al
për
çdo
grua
dh
e be
be
gjat
ë kë
saj
periu
dhe
1.
Përg
atitj
a e
pake
tave
të
nd
ëryr
jeve
pë
r of
rimin
e
kujd
esit
bazë
dhe
sht
esë
për
grat
ë dh
e të
po
rsal
indu
rit,
për
para
ndal
imin
ose
tr
ajtim
in
e sh
kaqe
ve
krye
sore
të
vd
eksh
mër
isë
të
prov
uara
dh
e
250.
000
250.
000
250.
000
952017-2021
106
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
siste
mit
të in
form
acio
nit p
ër
men
axhi
min
logj
istik
(LM
IS) t
ë ko
ntra
cept
ivëv
e. R
ishik
imi d
he
përd
itësim
i i m
odul
eve
për
proc
edur
at e
stan
dard
izuar
a dh
e ud
hëzim
et m
bi lo
gjist
ikën
, rua
jtjen
, tr
ansp
ortin
, mirë
mba
jtjen
, pr
okur
imin
dhe
shpë
rnda
rjen,
in
vent
arizi
min
, si d
he k
ontr
ollin
dh
e m
bajtj
en e
niv
elev
e të
stok
ut
për ç
do m
etod
ë ko
ntra
cept
ive
të
ofru
ar n
ga sh
ërbi
met
shën
detë
sore
pu
blik
e në
të g
jitha
niv
elet
.Tra
jnim
i pe
riodi
k i p
erso
nelit
që
puno
n në
sis
tem
in e
LM
IS n
ë ni
vel q
endr
or
dhe
loka
l. 6.
Për
mirë
sim i
akse
sit n
daj t
ë dh
ënav
e të
PF-
së. P
rodh
imi i
ra
port
eve
perio
dike
mbi
m
onito
rimin
dhe
vle
rësim
in, s
i dhe
sh
përn
darja
tyre
.
5.04
0.00
0 5.
040.
000
5.
040.
000
7. K
ryer
ja e
stud
imev
e sh
kenc
ore
mbi
pre
vale
ncën
e p
ërdo
rimit
të
kont
race
ptiv
ëve
dhe
iden
tifik
imin
e
barr
iera
ve të
mos
përd
orim
it të
m
etod
ave
të P
F-së
.
1.00
0.00
0 1.
000.
000
1.00
0.00
0
Shën
deti
i të
pors
alin
durit
3.1:
Si
gurim
i i
kujd
esit
efek
tiv
fille
star
pë
r të
po
rsal
indu
rin.
Sigu
rimi
i ku
jdes
it ci
lëso
r es
enci
al
për
çdo
grua
dh
e be
be
gjat
ë kë
saj
periu
dhe
1.
Përg
atitj
a e
pake
tave
të
nd
ëryr
jeve
pë
r of
rimin
e
kujd
esit
bazë
dhe
sht
esë
për
grat
ë dh
e të
po
rsal
indu
rit,
për
para
ndal
imin
ose
tr
ajtim
in
e sh
kaqe
ve
krye
sore
të
vd
eksh
mër
isë
të
prov
uara
dh
e
250.
000
250.
000
250.
000
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS96
107
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
kriti
ke,
duke
fil
luar
m
enjë
herë
pa
s lin
djes
, gj
atë
ditë
s së
par
ë, d
he
duke
va
zhdu
ar
në
inte
rval
et k
ritik
e në
jav
ën
e pa
rë t
ë je
tës
deri
në 2
8 di
të e
më
tej.
reko
man
duar
a ng
a ev
iden
cat
ndër
kom
bëta
re
dhe
OBS
H-ja
, të
pë
rsht
atur
a m
e sit
uatë
n e
sëm
unds
hmër
isë d
he v
deks
hmër
isë
neon
atal
e të
ve
ndit.
Pa
keta
t gj
ithëp
ërfs
hirë
se
për
kujd
esin
pë
sh
ënde
tin
amta
r dh
e ne
onat
al
të
jenë
pje
së e
sist
emit
univ
ersa
l të
ku
jdes
it të
ofr
uar p
ër ç
do in
divi
d.
2. Z
hvill
imi d
he z
batim
i i n
jë p
aket
e pë
r ku
jdes
in
emer
gjen
t pë
r të
po
rsal
indu
rin
për
çdo
nive
l sh
ërbi
mi.
Kost
oja
e pa
ketë
s së
nd
ërhy
rjeve
për
kuj
desin
neo
nata
l dh
e al
okim
i i fo
ndev
e ng
a bu
xhet
i i
MSH
/FSD
KSH
-së
të
përf
shira
në
fin
anci
met
për
shë
ndet
in e
gra
ve
dhe
fëm
ijëve
.
3. S
igur
imi i
mje
teve
dhe
bar
nave
të
duh
ura
për o
frim
in e
kuj
desit
sh
tesë
për
fosh
njat
me
nevo
ja të
ve
çant
a, të
sëm
ura
(ose
të v
ogla
pë
r mos
hën
gest
acio
nale
dhe
/ ose
pr
eter
m).
123.
800.
000
123.
800.
000
23
.000
.000
100.
800
.00 0
4. T
rajn
imi i
per
sone
lit
shën
detë
sor p
ër k
ompe
tenc
a dh
e af
tësi,
si d
he p
ajisj
a m
e m
jete
t e
nevo
jshm
e pë
r ofr
imin
e k
ujde
sit
për f
oshn
jën
e po
rsal
indu
r të
shën
dosh
ë, si
dhe
të të
po
rsal
indu
rve
me
nevo
ja të
2.65
0.00
0 2.
650.
000
2.65
0.00
0
108
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
veça
nta,
sipa
s niv
elit
të sh
ërbi
mit
ku a
to p
unoj
në.
5. R
ritja
e n
dërg
jegj
ësim
it në
ko
mun
itet d
he fa
milj
e pë
r të
kupt
uar s
e ko
ha rr
eth
lindj
es së
fë
mijë
s dhe
java
e p
arë
e je
tës
ësht
ë th
elbë
sore
për
të sh
pëtu
ar
jetë
n e
nënë
s dhe
të të
po
rsal
indu
rit, d
he n
dërg
jegj
ësim
i pë
r për
gjeg
jshm
ërin
ë pë
r krij
imin
e
kush
teve
që
çdo
grua
dhe
i po
rsal
indu
r të
mun
d të
mar
rin të
dr
ejtë
n e
tyre
për
kuj
des d
he
shën
det.
3.00
0.00
0 3.
000.
000
3.00
0.00
0
3.2.
Për
mirë
simi i
cilë
sisë
së k
ujde
sit sh
ënde
tëso
r të
ofru
ar p
ër të
po
rsal
indu
rin.
Arrit
ja e
çdo
gru
aje
dhe
të
të p
orsa
lindu
ri pë
r të
pakë
suar
pab
araz
itë n
ë ku
jdes
in e
ofr
uar.
1. P
ërca
ktim
i i n
evoj
ave
për
mbu
limin
uni
vers
al m
e sh
ërbi
me
shën
detë
sore
për
çdo
nën
ë dh
e fo
shnj
ë të
por
salin
dur.
250.
000
250.
000
250.
000
2. Z
hvill
imi d
he p
ërdi
tësim
i i
polit
ikav
e, u
dhëz
imev
e dh
e st
anda
rdev
e pë
r kom
pone
ntët
e
pake
tës s
ë nd
ërhy
rjeve
të
përg
atitu
ra p
ër k
ujde
sin p
ër të
po
rsal
indu
rin, s
i dhe
mje
teve
su
perv
izio
nues
e pë
r kuj
desin
për
të
por
salin
durin
. Të
gjith
a po
litik
at,
udhë
zues
it, p
ër k
ompo
nent
ët e
pa
ketë
s së
ndër
hyrje
ve të
pë
rgat
itura
, pro
toko
llet,
mje
tet
dhe
man
uale
t e tr
ajni
mit
për
kujd
esin
për
të p
orsa
lindu
rin d
uhet
të
për
ditë
sohe
n, o
se k
ur n
evoj
itet
të p
ërga
titen
të re
ja.
250.
000
250.
000
250.
000
972017-2021
108
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
veça
nta,
sipa
s niv
elit
të sh
ërbi
mit
ku a
to p
unoj
në.
5. R
ritja
e n
dërg
jegj
ësim
it në
ko
mun
itet d
he fa
milj
e pë
r të
kupt
uar s
e ko
ha rr
eth
lindj
es së
fë
mijë
s dhe
java
e p
arë
e je
tës
ësht
ë th
elbë
sore
për
të sh
pëtu
ar
jetë
n e
nënë
s dhe
të të
po
rsal
indu
rit, d
he n
dërg
jegj
ësim
i pë
r për
gjeg
jshm
ërin
ë pë
r krij
imin
e
kush
teve
që
çdo
grua
dhe
i po
rsal
indu
r të
mun
d të
mar
rin të
dr
ejtë
n e
tyre
për
kuj
des d
he
shën
det.
3.00
0.00
0 3.
000.
000
3.00
0.00
0
3.2.
Për
mirë
simi i
cilë
sisë
së k
ujde
sit sh
ënde
tëso
r të
ofru
ar p
ër të
po
rsal
indu
rin.
Arrit
ja e
çdo
gru
aje
dhe
të
të p
orsa
lindu
ri pë
r të
pakë
suar
pab
araz
itë n
ë ku
jdes
in e
ofr
uar.
1. P
ërca
ktim
i i n
evoj
ave
për
mbu
limin
uni
vers
al m
e sh
ërbi
me
shën
detë
sore
për
çdo
nën
ë dh
e fo
shnj
ë të
por
salin
dur.
250.
000
250.
000
250.
000
2. Z
hvill
imi d
he p
ërdi
tësim
i i
polit
ikav
e, u
dhëz
imev
e dh
e st
anda
rdev
e pë
r kom
pone
ntët
e
pake
tës s
ë nd
ërhy
rjeve
të
përg
atitu
ra p
ër k
ujde
sin p
ër të
po
rsal
indu
rin, s
i dhe
mje
teve
su
perv
izio
nues
e pë
r kuj
desin
për
të
por
salin
durin
. Të
gjith
a po
litik
at,
udhë
zues
it, p
ër k
ompo
nent
ët e
pa
ketë
s së
ndër
hyrje
ve të
pë
rgat
itura
, pro
toko
llet,
mje
tet
dhe
man
uale
t e tr
ajni
mit
për
kujd
esin
për
të p
orsa
lindu
rin d
uhet
të
për
ditë
sohe
n, o
se k
ur n
evoj
itet
të p
ërga
titen
të re
ja.
250.
000
250.
000
250.
000
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS98
109
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
3. P
ërdi
tësim
i rre
gulli
sht (
çdo
2 vj
et) i
pol
itika
ve d
he u
dhëz
imev
e ko
mbë
tare
, për
ndë
rhyr
jet r
reth
ku
jdes
it të
vaz
hdue
shëm
për
gra
të
dhe
fëm
ijët m
bi b
azën
e
evid
enca
ve g
loba
le d
he n
evoj
ave
të v
endi
t, në
bas
hkëp
unim
me
shoq
atat
e p
rofe
sioni
stëv
e,
Faku
ltetin
e M
jekë
sisë,
In
ferm
ieris
ë, in
stitu
cion
et
traj
nues
e dh
e ak
torë
të tj
erë.
500.
000
500.
000
50
0.00
0
4. R
ishik
imi i
udh
ëzim
eve
ekzis
tues
e pë
r vizi
tat e
kuj
desit
po
st-n
atal
sipa
s rek
oman
dim
eve
të
reja
të O
BSH
-së
dhe
UN
ICEF
-it
(sist
emi i
vizi
tave
në
shtë
pi).
250.
000
250.
000
25
0.00
0
5. P
ërca
ktim
i i si
stem
it të
pë
rmirë
simit
të v
azhd
uesh
ëm të
ci
lësis
ë, d
he a
dopt
imi e
për
forc
imi
i zba
timit
të n
orm
ave
dhe
stan
dard
eve
për k
ujde
s me
cilë
si të
la
rtë,
rtë
resp
ektu
eshë
m p
ër
nënë
n dh
e të
por
salin
durin
. Zh
villi
mi d
he p
ërdi
tësim
i i m
jete
ve
supe
rvizo
re të
cilë
sisë
së o
frua
r për
ku
jdes
in n
eona
tal s
ipas
niv
elit
të
shër
bim
it, p
ërfs
hirë
list
at e
ko
ntro
llit.
5.70
0.00
0 5.
700.
000
5.
700.
000
6. P
ërfs
hirja
në
listë
n es
enci
ale
të
barn
ave
për
vend
in e
bar
nave
të
nevo
jshm
e es
enci
ale
(për
fshi
rë e
dhe
tekn
olog
jitë
esen
cial
e),
për
shën
detin
e
grav
e dh
e të
250.
000
250.
000
25
0.00
0
110
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
pors
alin
durit
, dh
e sig
urim
i zin
xhir
i pa
ndër
prer
ë i f
urni
zimit
për t
ë gj
itha
inst
ituci
onet
që
of
rojn
ë ku
jdes
sh
ënde
tëso
r për
të p
orsa
lindu
rin.
7. S
igur
imi,
shpë
rnda
rja e
ba
raba
rtë
dhe
mirë
mba
jtja
e ba
rnav
e es
enci
ale,
mje
teve
, pa
jisje
ve p
ër k
ujde
sin p
ër
neon
atin
. Rish
ikim
i dhe
për
ditë
simi
i list
ës, d
okum
ente
ve p
ër b
arna
t kr
yeso
re, p
ajisj
eve
dhe
mje
teve
të
nevo
jshm
e pë
r pak
etën
e k
ujde
sit
për t
ë po
rsal
indu
rin si
pas n
ivel
eve
të k
ujde
sit. T
rajn
imi i
per
sone
lit
shën
detë
sor p
ër p
ërdo
rimin
e ty
re.
10.2
50.0
00
10.2
50.0
00
5.
250.
000
5.
000.
000
8. P
asja
e e
kipe
ve m
ultid
isipl
inar
e në
in
stitu
cion
et e
kuj
desit
shë
ndet
ësor
sp
italo
r pë
r të
po
rsal
indu
rit,
dhe
sigur
imi
për
të
qenë
të
af
të
të
men
axho
jnë
kom
plik
acio
net
amta
re
dhe
neon
atal
e,
si dh
e pa
sja
e in
fras
truk
turë
s ba
zë
optim
ale.
Vl
erës
imi i
nev
ojav
e pë
r sp
ecia
list
si ne
onat
olog
, an
este
zist,
infe
rmie
rë
dhe
neon
atol
ogë
etj.,
në
shër
bim
et e
ku
jdes
it sp
italo
r pë
r të
por
salin
durit
dh
e pl
otës
imi t
yre
250.
000
250.
000
25
0.00
0
9. H
artim
i i k
urrik
ulav
e pë
r tr
ajni
min
e d
etyr
uesh
ëm n
ë ed
ukim
in n
ë va
zhdi
m të
per
sone
lit
shën
detë
sor q
ë of
ron
kujd
es p
ër të
250.
000
250.
000
250.
000
992017-2021
110
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
pors
alin
durit
, dh
e sig
urim
i zin
xhir
i pa
ndër
prer
ë i f
urni
zimit
për t
ë gj
itha
inst
ituci
onet
që
of
rojn
ë ku
jdes
sh
ënde
tëso
r për
të p
orsa
lindu
rin.
7. S
igur
imi,
shpë
rnda
rja e
ba
raba
rtë
dhe
mirë
mba
jtja
e ba
rnav
e es
enci
ale,
mje
teve
, pa
jisje
ve p
ër k
ujde
sin p
ër
neon
atin
. Rish
ikim
i dhe
për
ditë
simi
i list
ës, d
okum
ente
ve p
ër b
arna
t kr
yeso
re, p
ajisj
eve
dhe
mje
teve
të
nevo
jshm
e pë
r pak
etën
e k
ujde
sit
për t
ë po
rsal
indu
rin si
pas n
ivel
eve
të k
ujde
sit. T
rajn
imi i
per
sone
lit
shën
detë
sor p
ër p
ërdo
rimin
e ty
re.
10.2
50.0
00
10.2
50.0
00
5.
250.
000
5.
000.
000
8. P
asja
e e
kipe
ve m
ultid
isipl
inar
e në
in
stitu
cion
et e
kuj
desit
shë
ndet
ësor
sp
italo
r pë
r të
po
rsal
indu
rit,
dhe
sigur
imi
për
të
qenë
të
af
të
të
men
axho
jnë
kom
plik
acio
net
amta
re
dhe
neon
atal
e,
si dh
e pa
sja
e in
fras
truk
turë
s ba
zë
optim
ale.
Vl
erës
imi i
nev
ojav
e pë
r sp
ecia
list
si ne
onat
olog
, an
este
zist,
infe
rmie
rë
dhe
neon
atol
ogë
etj.,
në
shër
bim
et e
ku
jdes
it sp
italo
r pë
r të
por
salin
durit
dh
e pl
otës
imi t
yre
250.
000
250.
000
25
0.00
0
9. H
artim
i i k
urrik
ulav
e pë
r tr
ajni
min
e d
etyr
uesh
ëm n
ë ed
ukim
in n
ë va
zhdi
m të
per
sone
lit
shën
detë
sor q
ë of
ron
kujd
es p
ër të
250.
000
250.
000
250.
000
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS100
111
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
pors
alin
durin
, si d
he p
ërca
ktim
i i
kuad
rit rr
egul
lato
r për
cer
tifik
imin
dh
e ric
ertif
ikim
in p
erio
dik
të g
jithë
pe
rson
elit
të tr
ajnu
ar q
ë of
ron
kujd
es p
ër fo
shnj
ën e
por
salin
dur.
10. P
ërga
titja
dhe
zbat
imi i
pla
nit
të zh
villi
mit
për b
urim
et n
jerë
zore
që
mbu
lon
eduk
imin
, tra
jnim
in,
akre
ditim
in, n
orm
at, s
hpër
ndar
jen,
ko
mpe
tenc
at, a
ftës
itë,
kom
unik
imin
dhe
qën
drim
in p
ër
grua
n dh
e të
por
salin
durin
, si d
he
kriji
min
e k
usht
eve
të p
unës
për
nj
ë am
bien
t të
sigur
t dhe
të
resp
ektu
eshë
m.
50.0
00.0
00
30.0
00.0
00
20.0
00.0
00
50.0
00.
000
11. O
ptim
izim
i i p
erfo
rman
cës s
ë st
afit
ofro
n sh
ërbi
m p
ër k
ujde
sin e
në
nës,
fosh
një
e po
rsal
indu
r, du
ke
dele
guar
det
yrat
te p
erso
neli
i ku
jdes
it in
ferm
iero
r, m
ami,
me
traj
nim
in d
he m
bësh
tetje
n e
duhu
r të
rolit
të p
erso
nelit
shën
detë
sor
që p
unon
në
kom
unite
t. sh
ënde
tëso
r.
Pa k
osto
12. P
ërm
irësim
i i k
urrik
ulav
e un
iver
sitar
e pë
r mam
itë,
infe
rmie
rët,
mje
kët e
fam
iljes
për
ku
jdes
in p
ër të
por
salin
durin
. Pë
rmba
jtja
e ku
jdes
it es
enci
al p
ër
të p
orsa
lindu
rin d
uhet
të p
ërfs
hijë
ku
jdes
in b
azë
esen
cial
për
të
pors
alin
durin
, rea
nim
acio
nin
neon
atal
, ide
ntifi
kim
in e
neo
natit
250.
000
250.
000
25
0.00
0
112
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
të së
mur
ë dh
e re
ferim
in.
13. Z
hvill
imi d
he p
ërdi
tësim
i i
polit
ikav
e, st
anda
rdev
e dh
e m
ekan
izmav
e ko
ordi
nues
për
të
mbë
shte
tur a
ktiv
itete
t e k
ujde
sit
për t
ë po
rsal
indu
rin. F
uqizi
mi i
m
ekan
izmav
e ko
ordi
nues
dhe
m
onito
rues
për
kuj
desin
për
të
pors
alin
durin
.
250.
000
250.
000
25
0.00
0
14.
Hart
imi
i ba
zës
ligjo
re,
rreg
ullo
reve
për
sig
urim
in e
cilë
sisë
në s
hërb
imin
am
tar
dhe
neon
atal
, si
në s
ekto
rët
publ
ik d
he a
to p
rivat
. Rr
egul
limet
du
het
të
përf
shijn
ë sig
urim
in
e ak
sesit
un
iver
sal
për
shër
bim
e sh
ënde
tëso
re,
për
grat
ë dh
e fë
mijë
t pa
pen
gesa
fin
anci
are,
in
form
imin
ur
gjen
t m
bi
vdek
jet
amta
re
dhe
perin
atal
e,
qasje
n sp
ecifi
ke
për
infe
ksio
nin
HIV
dh
e us
hqye
rjen
e fo
shnj
ës,
zbat
imin
e
leje
s pë
r m
ëmës
inë
e sig
urt,
mbr
ojtje
n e
grav
e sh
tatz
ënë
dhe
atyr
e që
ush
qejn
ë m
e gj
i në
vend
et
ku p
unoj
në,
si dh
e zb
atim
in e
kod
it nd
ërko
mbë
tar
dhe
ligjit
pë
r m
broj
tjen
dhe
ushq
yerje
n m
e gj
i.
250.
000
250.
000
25
0.00
0
15. I
dent
ifiki
mi i
par
tner
ship
eve
publ
ike
dhe
priv
ate
me
inst
ituci
one
priv
ate
dhe
orga
niza
ta p
ër o
frim
in
e pa
ketë
s së
ndër
hyrje
ve p
ër
kujd
esin
neo
nata
l sip
as
stan
dard
eve
dhe
rreg
ullo
reve
të
250.
000
250.
000
25
0.00
0
1012017-2021
112
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
të së
mur
ë dh
e re
ferim
in.
13. Z
hvill
imi d
he p
ërdi
tësim
i i
polit
ikav
e, st
anda
rdev
e dh
e m
ekan
izmav
e ko
ordi
nues
për
të
mbë
shte
tur a
ktiv
itete
t e k
ujde
sit
për t
ë po
rsal
indu
rin. F
uqizi
mi i
m
ekan
izmav
e ko
ordi
nues
dhe
m
onito
rues
për
kuj
desin
për
të
pors
alin
durin
.
250.
000
250.
000
25
0.00
0
14.
Hart
imi
i ba
zës
ligjo
re,
rreg
ullo
reve
për
sig
urim
in e
cilë
sisë
në s
hërb
imin
am
tar
dhe
neon
atal
, si
në s
ekto
rët
publ
ik d
he a
to p
rivat
. Rr
egul
limet
du
het
të
përf
shijn
ë sig
urim
in
e ak
sesit
un
iver
sal
për
shër
bim
e sh
ënde
tëso
re,
për
grat
ë dh
e fë
mijë
t pa
pen
gesa
fin
anci
are,
in
form
imin
ur
gjen
t m
bi
vdek
jet
amta
re
dhe
perin
atal
e,
qasje
n sp
ecifi
ke
për
infe
ksio
nin
HIV
dh
e us
hqye
rjen
e fo
shnj
ës,
zbat
imin
e
leje
s pë
r m
ëmës
inë
e sig
urt,
mbr
ojtje
n e
grav
e sh
tatz
ënë
dhe
atyr
e që
ush
qejn
ë m
e gj
i në
vend
et
ku p
unoj
në,
si dh
e zb
atim
in e
kod
it nd
ërko
mbë
tar
dhe
ligjit
pë
r m
broj
tjen
dhe
ushq
yerje
n m
e gj
i.
250.
000
250.
000
25
0.00
0
15. I
dent
ifiki
mi i
par
tner
ship
eve
publ
ike
dhe
priv
ate
me
inst
ituci
one
priv
ate
dhe
orga
niza
ta p
ër o
frim
in
e pa
ketë
s së
ndër
hyrje
ve p
ër
kujd
esin
neo
nata
l sip
as
stan
dard
eve
dhe
rreg
ullo
reve
të
250.
000
250.
000
25
0.00
0
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS102
113
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
mira
tuar
a. N
dërt
imi i
kap
acite
teve
të
duh
ura
për o
frue
sit e
in
stitu
cion
eve
priv
at, n
ëpër
mje
t of
rimit
të st
anda
rdev
e,
udhë
zimev
e, p
roto
kolle
ve,
mje
teve
, dok
umen
taci
onev
e të
m
iratu
ara
nga
MSH
-ja.
16. K
ryer
ja rr
egul
lisht
nga
pe
rson
eli i
KSH
P-së
, e v
izitë
s të
kont
rolli
t pas
lind
jes,
bre
nda
48
orëv
e të
par
a, n
ë ja
vën
e pa
rë, s
i dh
e of
rimi i
kuj
desit
të v
eçan
të p
ër
neon
atët
pre
term
, pre
mat
ur, m
e pe
shë
të u
lët l
indj
eje
dhe
të
sëm
urë.
Rish
ikim
i dhe
për
ditë
simi i
de
tyra
ve d
he p
ërbë
rjes s
ë pe
rson
elit
për k
ujde
sin
shën
detë
sor p
ër të
por
salin
durin
, pë
r çdo
niv
el k
ujde
si dh
e in
stitu
cion
i të
ofru
ar, d
uke
fillu
ar
nga
KSHP
-ja d
he p
lani
fikim
i tyr
e,
në m
ënyr
ë që
të o
froh
en n
ë va
zhdi
mës
i 24
orë
në d
itë d
he 7
di
të n
ë ja
vë.
Përc
aktim
i i si
stem
it të
vizi
tave
në
shtë
pi p
ër të
por
salin
durin
. Pë
rcak
timi i
dok
umen
taci
onit,
m
jete
ve d
he fo
rmul
arëv
e të
ra
port
imit
mbi
mon
itorim
, vl
erës
imin
, lid
hur m
e vi
zitat
në
shtë
pi .
608.
750.
000
608.
750.
000
60
8.75
0.00
0
17.
Mon
itorim
i dh
e pë
rmirë
simi
i ci
lësis
ë së
kuj
desit
të
ofru
ar n
ga t
ë 10
0.00
0.00
0 10
0.00
0.00
0
10
0.00
0.00
0
114
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
gjith
a in
stitu
cion
et
publ
ike
dhe
priv
ate
(mat
erni
tete
t),
nëpë
rmje
t su
rvej
ancë
s së
vd
ekje
ve
amta
re,
perin
atal
e,
neon
atal
e,
rapo
rtim
i i
vdek
jeve
të
nd
odhu
ra
(për
fshi
rë
vdek
jet
feta
le,
feto
-mor
to),
dhe
supe
rviz
ioni
mi
perio
dik
i kë
tyre
in
stitu
cion
eve.
Inst
ituci
onal
izim
i i
surv
ejan
cës
së v
dekj
eve
amta
re d
he
perin
atal
e në
pë
rgjig
je,
përf
shirë
la
jmër
imin
urg
jent
bre
nda
24 o
rëve
të
vde
kjev
e am
tare
dhe
neo
nata
le.
Përd
orim
i i
tekn
olog
jisë
së
info
rmac
ioni
t m
und
të n
dihm
ojë
në
mon
itorim
in
e vd
ekje
ve
në
kohë
re
ale,
p.s
h. te
lefo
nat c
elul
ar.
18. V
lerë
simi i
cile
sisë
së
mat
erni
teve
pub
like
dhe
priv
ate
të
vend
it, m
bi b
azën
e m
jetit
të
adop
tuar
nga
OBS
H-ja
për
au
ditim
in k
linik
. Për
mirë
simi i
ci
lësis
ë së
mat
erni
tete
ve të
sp
itale
ve të
rret
heve
lidh
ur m
e in
fras
truk
turë
n dh
e pa
jsije
t e
nevo
jshm
e, q
ë të
ofr
ojnë
kuj
desin
e
duhu
r për
nën
at d
he fo
shnj
at.
720.
000
720.
000
720.
000
19. M
otiv
imi i
staf
it që
ofr
on
shër
bim
in e
kuj
desit
am
tar d
he
neon
atal
. Gje
tja e
qas
jeve
in
ovat
ive
si tr
ajni
me
akre
ditim
i, ed
ukim
i në
vazh
dim
për
pë
rmirë
simin
e a
kses
it dh
e ci
lësis
ë së
kuj
desit
, për
dorim
i i in
cent
ivav
e
336.
000.
000
336.
000.
000
33
6.0
00.0
0 0
1032017-2021
114
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
gjith
a in
stitu
cion
et
publ
ike
dhe
priv
ate
(mat
erni
tete
t),
nëpë
rmje
t su
rvej
ancë
s së
vd
ekje
ve
amta
re,
perin
atal
e,
neon
atal
e,
rapo
rtim
i i
vdek
jeve
të
nd
odhu
ra
(për
fshi
rë
vdek
jet
feta
le,
feto
-mor
to),
dhe
supe
rviz
ioni
mi
perio
dik
i kë
tyre
in
stitu
cion
eve.
Inst
ituci
onal
izim
i i
surv
ejan
cës
së v
dekj
eve
amta
re d
he
perin
atal
e në
pë
rgjig
je,
përf
shirë
la
jmër
imin
urg
jent
bre
nda
24 o
rëve
të
vde
kjev
e am
tare
dhe
neo
nata
le.
Përd
orim
i i
tekn
olog
jisë
së
info
rmac
ioni
t m
und
të n
dihm
ojë
në
mon
itorim
in
e vd
ekje
ve
në
kohë
re
ale,
p.s
h. te
lefo
nat c
elul
ar.
18. V
lerë
simi i
cile
sisë
së
mat
erni
teve
pub
like
dhe
priv
ate
të
vend
it, m
bi b
azën
e m
jetit
të
adop
tuar
nga
OBS
H-ja
për
au
ditim
in k
linik
. Për
mirë
simi i
ci
lësis
ë së
mat
erni
tete
ve të
sp
itale
ve të
rret
heve
lidh
ur m
e in
fras
truk
turë
n dh
e pa
jsije
t e
nevo
jshm
e, q
ë të
ofr
ojnë
kuj
desin
e
duhu
r për
nën
at d
he fo
shnj
at.
720.
000
720.
000
720.
000
19. M
otiv
imi i
staf
it që
ofr
on
shër
bim
in e
kuj
desit
am
tar d
he
neon
atal
. Gje
tja e
qas
jeve
in
ovat
ive
si tr
ajni
me
akre
ditim
i, ed
ukim
i në
vazh
dim
për
pë
rmirë
simin
e a
kses
it dh
e ci
lësis
ë së
kuj
desit
, për
dorim
i i in
cent
ivav
e
336.
000.
000
336.
000.
000
33
6.0
00.0
0 0
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS104
115
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
si pa
gesa
fina
ncia
re, b
onus
e, e
tj.
20. Z
hvill
imi i
stra
tegj
ive
për
përf
shirj
en e
sekt
orit
priv
at n
ë rr
itjen
e a
voka
tisë
për v
dekj
et
amta
re d
he n
eona
tale
, dhe
zh
villi
mi i
tekn
olog
jive
(ofr
imi i
ba
rnav
e pa
jisje
ve m
jekë
sore
, of
rimi i
shër
bim
eve
nga
spec
ialis
të
priv
at, e
tj.) p
ër të
për
mirë
suar
re
zulta
tet e
shën
detit
am
tar d
he
neon
atal
.
Pa k
osto
shte
se
21. R
ritja
e fi
nanc
imit
për k
ujde
sin
shën
detë
sor p
ër të
por
salin
durin
. Pë
rcak
timi i
kos
tos f
inan
ciar
e pë
r sh
penz
imet
për
kuj
desin
am
tar d
he
neon
atal
. Kry
erja
e a
ktiv
itete
ve të
av
okat
isë p
ër rr
itjen
e fo
ndev
e pë
r ku
jdes
in n
eona
tal
nga
MSH
-ja.
Do të
pë
rcak
tohe
t në
fund
të
prog
ram
it 20
21.
22. K
ryer
ja ç
do d
y vj
et e
ana
lizav
e pë
r pe
nges
at
e nd
rysh
me,
pë
rfsh
irë e
dhe
ato
finan
ciar
e pë
r ar
ritje
n e
mbu
lesë
s së
pl
otë
të
pake
tave
të
ndër
hyrje
ve e
fekt
ive,
pë
r ku
jdes
in c
ilëso
r pë
r në
nën
dhe
fosh
njën
e
pors
alin
dur,
si dh
e zh
villi
min
e n
dërh
yrje
ve k
ombë
tare
pë
r të
hequ
r kët
o pe
nges
a.
400.
000
400.
000
400.
000
3.3.
Fu
qizi
mi
i ro
lit
të
prin
dërv
e,
fam
iljev
e dh
e ko
mun
itete
ve
për
të
kërk
uar
akse
s dh
e ku
jdes
ci
lëso
r, dh
e pë
rmirë
simi
i pr
aktik
ave
të k
ujde
sit n
ë
1.
Hart
imi
i pr
ogra
mev
e IE
K dh
e nd
ërhy
rjeve
ko
mun
itare
pë
r të
pë
rmirë
suar
kër
kesë
n pë
r sh
ërbi
me,
pë
rgat
itjen
për
lin
dje
dhe
prak
tikat
es
enci
ale
për
kujd
esin
ne
onat
al,
përf
shirë
vizi
tat n
ë sh
tëpi
dhe
gru
pet
250.
000
250.
000
400.
000
1052017-2021
116
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
shtë
pi
për
të
pors
alin
durin
. Rr
itja
e fu
qisë
, nd
ërgj
egjë
simi
i pr
indë
rve,
sh
oqër
isë
civi
le,
kom
unite
tit
dhe
med
iave
pë
r të
of
ruar
in
form
acio
n dh
e pë
r të
nd
rysh
uar
norm
at
lidhu
r m
e ku
jdes
in
për
të
pors
alin
durin
në
përm
jet
ndër
hyrje
ve
me
bazë
ko
mun
itare
.
e m
bësh
tetje
s së
nëna
ve.
2. H
artim
i i st
rate
gjiv
e të
ko
mun
ikim
it në
niv
el in
stitu
cion
i sh
ënde
tëso
r në
KSHP
dhe
në
kom
unite
t për
vizi
tat n
ë sh
tëpi
, ko
mun
ikim
in n
dëpe
rson
al, p
ër
prom
ovim
in e
ndë
rhyr
jeve
lidh
ur
me
kujd
esin
neo
nata
l, pë
r të
mob
ilizu
ar a
nëta
rët e
kom
unite
it të
ado
ptoj
në p
rakt
ika
të
shën
dets
hme
shën
detë
sore
, nd
rysh
imin
e n
orm
ave
soci
ale
në
fam
ilje,
mbë
shte
tjen
soci
ale
dhe
adre
simi i
pen
gesa
ve p
ër a
kses
. Ak
tivite
te të
orie
ntua
ra n
daj
kom
unite
tit të
kat
egor
izuar
a në
4
fush
a.
25.2
50.0
00
25.2
50.0
00
25
0.00
0
25.0
00.
000
3. R
ritja
e n
dërg
jegj
ësim
it pë
r të
drej
tat,
nevo
jat,
përg
jegj
ësitë
dhe
pr
oble
met
e m
unds
hme
lidhu
r me
shën
detin
nën
ë - i
por
salin
dur.
4.Zh
villi
mi i
kap
acite
teve
për
të q
enë
të sh
ënde
tshë
m, p
ër të
mar
rë
vend
ime
të sh
ënde
tshm
e dh
e pë
r t’j
u pë
rgjig
jur u
rgje
ncav
e am
tare
dhe
ne
onat
ale.
5.Fu
qizim
i i m
bësh
tetje
s soc
iale
m
idis
grav
e, fa
milj
eve
dhe
kom
unite
teve
, si d
he li
dhje
ve m
e sh
ërbi
min
shën
detë
sor.
6.Pë
rmirë
simi i
cilë
sisë
së k
ujde
sit
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS106
117
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
duke
forc
uar n
dërv
eprim
in m
idis
shër
bim
eve
shën
detë
sore
me
grat
ë,
fam
iljet
dhe
kom
unite
tet,
si dh
e pë
rgjig
jja n
daj n
evoj
ave
të ty
re.
7. A
ktiv
itete
edu
kim
i, in
form
imi d
he
kom
unik
imi
me
grat
ë,
burr
at,
adol
eshe
ntët
, në
kë
të
kont
ekst
pë
rfsh
irja
edhe
e v
jehr
rave
që
në
disa
zo
na
kanë
nj
ë ro
l të
rë
ndës
ishëm
në
ve
ndim
mar
rje
në
fam
ilje,
në
ku
jdes
in
për
grua
n sh
tatz
ënë
pas
lindj
es,
fosh
njën
dhe
fë
mijë
n e
vogë
l.
30.0
00.0
00
30.0
00.0
00
30
.00
0.00
0
8. N
dërg
jegj
ësim
i i b
urra
ve p
ër
rolin
e ty
re n
ë ku
jdes
in p
ër g
ruan
dh
e fo
shnj
ën (p
ërfs
hirja
në
aktiv
itete
në
fam
ilje
për t
ë sh
oqër
uar g
ratë
shta
tzën
ë në
vi
zitat
e ty
re, v
izita
t në
shtë
pi d
he
aktiv
itete
kom
unita
re p
ër të
m
bësh
tetu
r shë
ndet
in e
fam
iljes
).
30.0
00.0
00
30.0
00.0
00
30.0
00.0
00
9.
Mob
ilizim
i ko
mun
itar,
me
foku
s te
ve
çant
e
në
zona
t ru
rale
me
akse
s të
ulë
t nd
aj
shër
bim
eve
shën
detë
sore
, në
përm
jet
aktiv
izim
it të
gr
upev
e të
m
bësh
tetje
s m
e gr
atë
shta
tzën
ë,
nëna
t që
us
hqej
në m
e gj
i, et
j
30.0
00.0
00
30.0
00.0
00
30.0
00.0
00
10.
Ofr
imi
dhe
përd
orim
i i
tekn
olog
jive
të
reja
si
tele
foni
ce
lula
r pë
r lid
hjen
m
idis
Përf
shirë
tek
stra
tegj
ia e
pr
omoc
ioni
t
118
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
kom
unite
teve
dh
e in
stitu
cion
eve
shën
detë
sore
për
të a
rritu
r zon
at e
la
rgët
a, s
hpër
ndar
ja e
mes
azhe
ve
shën
detë
sore
në
kë
to
zona
, ve
ndos
ja
e lin
jave
pë
r nd
ihm
ë,
kësh
illim
dhe
mon
itorim
in r
eal
të
lindj
eve,
vd
ekje
ve
amta
re,
fosh
njor
e dh
e fë
min
ore.
11.
Zhvi
llim
i i
një
stra
tegj
ie
për
avok
atin
ë dh
e ko
mun
ikim
i m
bi
shën
detin
e
të
pors
alin
durit
, e
aplik
uesh
me
në n
ivel
ins
tituc
ioni
të
KSHP
-së
dhe
mat
erni
tete
, ko
mun
iteti
duke
për
fshi
rë v
izita
t në
sh
tëpi
.
1.00
0.00
0 1.
000.
000
1.00
0.00
0
12.
Krye
rja
e an
aliza
ve
në
vazh
dim
ësi
për
peng
esat
në
ar
ritje
n e
cilë
sisë
së s
hërb
imev
e am
tare
dhe
të të
por
salin
durit
, dhe
pr
aktik
at e
kuj
desit
jo t
ë du
hur
në
shtë
pi
nga
grat
ë,
fam
iljet
, ko
mun
itete
t pë
r të
për
cakt
uar
dhe
plan
ifiku
ar
ndër
hyrje
t e
përs
htat
shm
e
400.
000
400.
000
40
0.00
0
13.
Adap
timi
i qa
sjeve
nd
ërse
ktor
iale
për
të
përm
irësu
ar
kërk
esën
pë
r sh
ërbi
me
në
kom
unite
te m
ë pa
k të
shë
rbye
ra s
i p.
sh.
tran
sfer
imi
i ku
shtë
zuar
i
para
ve,
ndih
mav
e fin
anci
are
fam
iljev
e dh
e ko
mun
itete
ve
që
Pa k
osto
1072017-2021
118
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
kom
unite
teve
dh
e in
stitu
cion
eve
shën
detë
sore
për
të a
rritu
r zon
at e
la
rgët
a, s
hpër
ndar
ja e
mes
azhe
ve
shën
detë
sore
në
kë
to
zona
, ve
ndos
ja
e lin
jave
pë
r nd
ihm
ë,
kësh
illim
dhe
mon
itorim
in r
eal
të
lindj
eve,
vd
ekje
ve
amta
re,
fosh
njor
e dh
e fë
min
ore.
11.
Zhvi
llim
i i
një
stra
tegj
ie
për
avok
atin
ë dh
e ko
mun
ikim
i m
bi
shën
detin
e
të
pors
alin
durit
, e
aplik
uesh
me
në n
ivel
ins
tituc
ioni
të
KSHP
-së
dhe
mat
erni
tete
, ko
mun
iteti
duke
për
fshi
rë v
izita
t në
sh
tëpi
.
1.00
0.00
0 1.
000.
000
1.00
0.00
0
12.
Krye
rja
e an
aliza
ve
në
vazh
dim
ësi
për
peng
esat
në
ar
ritje
n e
cilë
sisë
së s
hërb
imev
e am
tare
dhe
të të
por
salin
durit
, dhe
pr
aktik
at e
kuj
desit
jo t
ë du
hur
në
shtë
pi
nga
grat
ë,
fam
iljet
, ko
mun
itete
t pë
r të
për
cakt
uar
dhe
plan
ifiku
ar
ndër
hyrje
t e
përs
htat
shm
e
400.
000
400.
000
40
0.00
0
13.
Adap
timi
i qa
sjeve
nd
ërse
ktor
iale
për
të
përm
irësu
ar
kërk
esën
pë
r sh
ërbi
me
në
kom
unite
te m
ë pa
k të
shë
rbye
ra s
i p.
sh.
tran
sfer
imi
i ku
shtë
zuar
i
para
ve,
ndih
mav
e fin
anci
are
fam
iljev
e dh
e ko
mun
itete
ve
që
Pa k
osto
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS108
119
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
kanë
pam
undë
si të
ken
ë ak
ses
për
kujd
es sh
ënde
tëso
r 14
. Pë
rfsh
irja
e se
ktor
it pr
ivat
për
të
mbë
shte
tur
fush
ata
kom
unik
imi
në
med
ia,
që
të
ndry
shoh
en
norm
at
e ku
jdes
it nd
aj
të
pors
alin
durit
, si
dhe
prom
ovim
i ze
ro
tole
ranc
ë pë
r vd
ekje
t e
para
ndal
uesh
me
të
kësa
j gr
up-
mos
he.
Pa k
osto
3.4.
Për
mirë
simi i
sist
emit
të r
egjis
trim
it të
lin
djev
e dh
e vd
ekje
ve
për
të
pors
alin
durit
, nu
mër
imi
i çd
o lin
djej
e gj
allë
os
e vd
ekur
(fe
to-m
orto
) dh
e çd
o vd
ekje
neo
nata
le.
Çdo
i por
salin
dur
duhe
t të
regj
istro
het,
si dh
e çd
o vd
ekje
am
tare
dhe
fosh
një
e lin
dur
vdek
ur d
uhet
të
num
ëroh
et.
1.
Rish
ikim
i, pë
rzgj
edhj
a dh
e zh
villi
mi
i in
dika
torë
ve k
yç l
idhu
r m
e sh
ënde
tin
neon
atal
në
in
dika
torë
t e sh
ënde
tëso
rë.
250.
000
250.
000
25
0.00
0
2. Z
hvill
imi i
një
min
imum
i set
i të
dhën
ash
perin
atal
e dh
e ad
optim
i m
jete
ve
për
mbl
edhj
en
e të
dh
ënav
e,
për
mon
itorim
in
e in
dika
torë
ve t
ë re
zulta
teve
lid
hur
me
shën
detin
neo
nata
l.
250.
000
250.
000
250.
000
3.
Stan
dard
izim
i i
mën
yrës
së
ra
port
imit
të s
hkaq
eve
të v
dekj
eve
neon
atal
e ng
a in
stitu
cion
et
shën
detë
sore
. In
stitu
cion
aliz
imi
i su
rvej
ancë
s së
vd
ekje
ve
amta
re
dhe
perin
atal
e e
lidhu
r kj
o ed
he
me
rishi
kim
in
e vd
ekje
ve
perin
atal
e dh
e m
arrje
n e
vepr
imev
e që
të a
dres
ohen
fakt
orë
të p
aran
dalu
eshe
m.
250.
000
250.
000
250.
000
4. Z
hvill
imi
i fo
rmul
arëv
e sp
ecifi
k 25
0.00
0 25
0.00
0
250.
000
1092017-2021
120
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
për
vdek
jet
perin
atal
e të
ra
port
uara
ng
a in
stitu
cion
et
shën
detë
sore
, dhe
për
fshi
rja n
ë to
e
të
dhën
ave
mbi
fe
to-m
orto
, m
osha
ges
taci
onal
e dh
e pe
sha
në
lindj
e ba
shkë
me
kom
plik
acio
net
amta
re.
5. R
ishik
imi d
he f
uqizi
mi i
sis
tem
it të
sup
ervi
zioni
t dh
e m
onito
rimi
i vl
erës
imit
për
përm
irësim
in
e ci
lësis
ë së
kuj
desit
për
shë
ndet
in
neon
atal
. Fo
rcim
i i
mek
aniz
mav
e pë
r su
perv
izion
in
e ku
jdes
it
perin
atal
. Për
fshi
rja e
tre
gues
ve t
ë sh
ënde
tit n
eona
tal
për
vler
ësim
in
e pe
rfor
man
cës
së
kujd
esit
të
ofru
ar n
ga s
hërb
imi
shën
detë
sor.
Anal
izim
i i
prob
lem
eve
të
paaf
tësis
ë te
ne
onat
ët
(ret
inop
atitë
e
prem
atur
itetit
, sh
urdh
ëria
dhe
par
aliza
cer
ebra
le,
etj.)
si
dhe
i ko
mpl
ikac
ione
ve t
ë së
mun
dshm
ërisë
per
inat
ale.
250.
000
250.
000
25
0.00
0
6. A
uditi
mi i
bre
ndsh
ëm p
erio
dik
i pe
rfor
man
cës
së
mat
erni
tete
ve
(bor
det
e ci
lësis
ë)
lidhu
r m
e sh
ënde
tin
perin
atal
, si
dhe
plan
ifiki
mi
i nd
ërhy
rjeve
të
ar
dhsh
me
bazu
ar n
ë gj
etje
t.
250.
000
250.
000
250.
000
7. Z
hvill
imi i
një
pla
ni p
erio
dik
për
mon
itorim
in d
he v
lerë
simin
që
të
përm
bajë
syn
imet
rez
ulta
tet
dhe
indi
kato
rët
e im
pakt
it, t
ë m
atur
a
250.
000
250.
000
25
0.00
0
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS110
121
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
perio
diki
sht.
8.
Rish
ikim
i i tr
egue
sve
për
ofrim
in
e sh
ërbi
mit
të
nënë
s dh
e të
po
rsal
indu
rit, s
i dhe
inte
grim
i tyr
e në
sist
emin
e m
bled
hjes
rut
inë
të
indi
kato
rëve
të
m
onito
rimit
dhe
vler
ësim
it të
cilë
sisë.
250.
000
250.
000
250.
000
9.
Zhvi
llim
i i
stra
tegj
ive
për
përf
shirj
en
e se
ktor
it pr
ivat
në
pë
rmirë
simin
e
mbl
edhj
es
dhe
cilë
sinë
e sis
tem
it të
reg
jistr
imit
të
lindj
eve
dhe
vdek
jeve
, dhe
zhv
illim
i m
ekan
izmav
e in
ovat
ive
me
tekn
olog
ji të
rej
a pë
r m
bled
hjen
e
të
dhën
ave
(p.s
h.
nëpë
rmje
t te
lefo
nisë
së lë
vizs
hme)
.
1.50
0.00
0 1.
500.
000
1.
500.
000
10. U
nifik
imi i
sist
emit
rapo
rtue
s të
tr
egue
sve
të s
hënd
etit
neon
atal
në
inst
ituci
onet
pr
ivat
e.
Krye
rja
e vi
zitav
e su
perv
izore
në
sp
itale
t pr
ivat
e dh
e kl
inik
a që
të
m
onito
rohe
t pr
ogre
si,
të
iden
tifik
ohen
pr
oble
met
, si
dhe
disk
utim
i/neg
ocim
i i zg
jidhj
eve.
2.00
0.00
0 2.
000.
000
2.
000.
000
4.Sh
ënde
ti i f
ëmijë
s
4.1.
Pak
ësim
i i
kequ
shqy
erje
s së
fosh
njës
dh
e fë
mijë
s së
vogë
l, në
përm
jet o
frim
it të
pr
aktik
ave
të u
shqy
erje
s op
timal
e të
re
kom
andu
ara
nga
1. Z
batim
i i u
dhëz
imev
e dh
e PP
K-ve
të
për
gatit
ura
mbi
ush
qyer
jen
e fo
shnj
ës d
he fë
mijë
s së
vogë
l nga
të
gjith
a sh
ërbi
met
e K
SHP-
së.
Prot
okol
let d
he u
dhër
rëfy
esit
e pë
rgat
itur d
he m
iratu
ar n
ga M
SH-ja
pë
r ush
qyer
jen,
t’u
shpë
rnda
hen
në
4.00
0.00
0 4.
000.
000
4.00
0.00
0
122
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
OBS
H/U
NIC
EF.
gj
ithë
inst
ituci
onet
që
ofro
jnë
kujd
es
për f
ëmijë
n.
2.
Fuq
izim
i dhe
zgj
erim
i i in
icia
tivës
“i
nstit
ucio
ne s
hënd
etës
ore
mik
e të
fo
shnj
ës”.
Pë
rfsh
irja
e të
gj
ithë
mat
erni
tete
ve
të
vend
it në
ce
rtifi
kim
in
si “s
pita
le
mik
e të
fo
shnj
ave”
. Vl
erës
imi
perio
dik
i sp
itale
ve/m
ater
nite
teve
“m
ike
të
fosh
njav
e“. S
htrir
ja e
vle
rësim
it ed
he
për
shër
bim
et e
KSH
P-së
, si d
he p
ër
inst
ituci
onet
sh
ënde
tëso
re
priv
ate
që o
froj
në k
ujde
s sh
ënde
tëso
r pë
r fë
mijë
n.
Krye
rja
çdo
3 vj
et
e pr
oces
it të
ric
ertif
ikim
it të
inst
ituci
onev
e.
3.50
0.00
0 3.
500.
000
3.50
0.00
0
3. Z
batim
i dhe
për
forc
imi i
ligj
it sh
qipt
ar p
ër m
broj
tjen
dhe
nxitj
en
e us
hqye
rjes m
e gj
i. Ri
shik
imi i
m
ekan
izmav
e të
kon
trol
lit të
zb
atim
it të
ligj
it ng
a in
spek
tora
ti sh
tetë
ror s
hënd
etës
or.
2.00
0.00
0 2.
000.
000
2.00
0.00
0
4. N
djek
ja e
rritj
es d
he zh
villi
mit
nëpë
rmje
t sist
emit
të v
izita
ve n
ë sh
tëpi
për
fëm
ijët m
e ne
voja
sp
ecifi
ke, p
ër k
apje
n e
kequ
shqy
erje
s te
fëm
ijët n
ë gr
upe
vuln
erab
ël, f
ëmijë
t me
paaf
tësi
dhe
refe
rimi t
yre
për n
djek
je d
he
traj
tim.
250.
000
250.
000
250.
000
5. P
ërca
ktim
i i n
orm
ave
dito
re të
25
0.00
0 25
0.00
0
25
0.00
0
1112017-2021
122
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
OBS
H/U
NIC
EF.
gj
ithë
inst
ituci
onet
që
ofro
jnë
kujd
es
për f
ëmijë
n.
2.
Fuq
izim
i dhe
zgj
erim
i i in
icia
tivës
“i
nstit
ucio
ne s
hënd
etës
ore
mik
e të
fo
shnj
ës”.
Pë
rfsh
irja
e të
gj
ithë
mat
erni
tete
ve
të
vend
it në
ce
rtifi
kim
in
si “s
pita
le
mik
e të
fo
shnj
ave”
. Vl
erës
imi
perio
dik
i sp
itale
ve/m
ater
nite
teve
“m
ike
të
fosh
njav
e“. S
htrir
ja e
vle
rësim
it ed
he
për
shër
bim
et e
KSH
P-së
, si d
he p
ër
inst
ituci
onet
sh
ënde
tëso
re
priv
ate
që o
froj
në k
ujde
s sh
ënde
tëso
r pë
r fë
mijë
n.
Krye
rja
çdo
3 vj
et
e pr
oces
it të
ric
ertif
ikim
it të
inst
ituci
onev
e.
3.50
0.00
0 3.
500.
000
3.50
0.00
0
3. Z
batim
i dhe
për
forc
imi i
ligj
it sh
qipt
ar p
ër m
broj
tjen
dhe
nxitj
en
e us
hqye
rjes m
e gj
i. Ri
shik
imi i
m
ekan
izmav
e të
kon
trol
lit të
zb
atim
it të
ligj
it ng
a in
spek
tora
ti sh
tetë
ror s
hënd
etës
or.
2.00
0.00
0 2.
000.
000
2.00
0.00
0
4. N
djek
ja e
rritj
es d
he zh
villi
mit
nëpë
rmje
t sist
emit
të v
izita
ve n
ë sh
tëpi
për
fëm
ijët m
e ne
voja
sp
ecifi
ke, p
ër k
apje
n e
kequ
shqy
erje
s te
fëm
ijët n
ë gr
upe
vuln
erab
ël, f
ëmijë
t me
paaf
tësi
dhe
refe
rimi t
yre
për n
djek
je d
he
traj
tim.
250.
000
250.
000
250.
000
5. P
ërca
ktim
i i n
orm
ave
dito
re të
25
0.00
0 25
0.00
0
25
0.00
0
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS112
123
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
ushq
yerje
s për
çer
dhet
, kop
shte
t dh
e sh
kolla
t që
ofro
jnë
drek
ë.
6. R
ishik
imi d
he p
ërdi
tësim
i i
treg
uesv
e të
ush
qyer
jes m
e gj
i dhe
i u
shqy
erje
s së
fosh
njav
e dh
e fë
mijë
ve të
veg
jël n
ë sis
tem
in
kom
bëta
r të
stat
istik
ave
shën
detë
sore
, baz
uar n
ë in
dika
torë
t sta
ndar
d gl
obal
.
2.50
0.00
0 2.
500.
000
2.50
0.00
0
7. V
lerë
simi p
erio
dik
i pra
ktik
ave
të
ushq
yerje
s së
fosh
njav
e dh
e i
fëm
ijëve
të v
egjë
l (su
rvej
ime
kom
bëta
re).
Vend
osja
e tr
egue
sve
të u
shqy
erje
s me
gji d
he
ushq
yerje
s kom
plem
enta
re n
ë sis
tem
in e
mon
itorim
it dh
e vl
erës
imit
të p
erfo
rman
cës d
he
cilë
sisë
së in
stitu
cion
eve
të
kujd
esit
shën
detë
sor p
ër n
ënën
dh
e fë
mijë
n.
250.
000
250.
000
250.
000
8. R
eduk
timi i
ane
misë
dhe
m
angë
sive
të tj
era
të
mik
ronu
trie
ntëv
e te
fëm
ijët.
Zhvi
llim
i i p
roto
kolle
ve p
ër
para
ndal
imin
dhe
traj
timin
e
anem
isë n
ga m
unge
sa e
hek
urit
te
fëm
ijët.
Ofr
imi i
shte
save
me
mik
ronu
trie
nt h
ekur
, aci
d fo
lik, d
he
jod
te g
ratë
shta
tzën
a dh
e te
fë
mijë
t e v
egjë
l 0-3
vje
ç.
80.0
00.0
00
80.0
00.0
00
80
.00
0.00
0
9. T
rajn
imi d
he c
ertif
ikim
i i
pers
onel
it sh
ënde
tëso
r lid
hur m
e kë
shill
imin
për
ush
qyer
jen
e
50.0
00.0
00
50.0
00.0
00
50.0
00.0
00
124
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
fosh
njës
dhe
fëm
ijës d
he ç
ësht
jet
gjin
ore
lidhu
r me
të, s
i dhe
pë
rdor
imi i
kur
bave
të rr
itjes
si
mje
t i u
nifik
uar p
ër v
lerë
simin
e
gjen
djes
së k
equs
hqye
rjes s
ë fë
mijë
s.
10. V
endo
sja e
pro
gram
eve
kom
pjut
erik
e pë
r vle
rësim
in e
ku
rbav
e të
rritj
es, m
atje
ve
antr
opom
etrik
e pë
r per
sone
lin e
KS
HP-s
ë që
mon
itoro
n gj
endj
en
nutr
icio
nale
të fë
mijë
s (pr
ogra
met
e
OBS
H- A
nthr
o so
ftw
are)
.
2.80
0.00
0
2.80
0.00
0
2.80
0.00
0
11. H
artim
i dhe
zbat
imi i
pr
ogra
mev
e ko
mbë
tare
për
in
form
imin
, edu
kim
in,
kom
unik
imin
lidh
ur m
e rë
ndës
inë
e us
hqye
rjes n
ë rr
itjen
dhe
zh
villi
min
e fë
mijë
s, si
dhe
edu
kim
i i f
amilj
es, k
omun
itetit
, mbi
pr
aktik
at e
ush
qyer
jes o
ptim
ale
të
fosh
njës
dhe
fëm
ijës s
ë vo
gël.
Përg
atitj
a dh
e sh
përn
darja
e
mat
eria
leve
info
rmue
se n
ë ni
vel
fam
iljej
e dh
e ko
mun
iteti,
mbi
pr
aktik
at e
ush
qyer
jes s
ë fo
shnj
ave
dhë
fëm
ijëve
të v
egjë
l.
6.00
0.00
0 6.
000.
000
6.00
0.00
0
12. P
rom
ovim
i i u
shqy
erje
s së
shën
dets
hme
dhe
stili
t të
shën
dets
hëm
të je
tës t
e fë
mijë
t e
mos
hës s
hkol
lore
. Zba
timi m
e fa
za,
në të
gjit
hë v
endi
n, i
“Ini
ciat
ivës
eu
ropi
ane
për s
hkol
la m
e ak
tivite
t
15.0
00.0
00
15.0
00.0
00
15.0
00.0
00
1132017-2021
124
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
fosh
njës
dhe
fëm
ijës d
he ç
ësht
jet
gjin
ore
lidhu
r me
të, s
i dhe
pë
rdor
imi i
kur
bave
të rr
itjes
si
mje
t i u
nifik
uar p
ër v
lerë
simin
e
gjen
djes
së k
equs
hqye
rjes s
ë fë
mijë
s.
10. V
endo
sja e
pro
gram
eve
kom
pjut
erik
e pë
r vle
rësim
in e
ku
rbav
e të
rritj
es, m
atje
ve
antr
opom
etrik
e pë
r per
sone
lin e
KS
HP-s
ë që
mon
itoro
n gj
endj
en
nutr
icio
nale
të fë
mijë
s (pr
ogra
met
e
OBS
H- A
nthr
o so
ftw
are)
.
2.80
0.00
0
2.80
0.00
0
2.80
0.00
0
11. H
artim
i dhe
zbat
imi i
pr
ogra
mev
e ko
mbë
tare
për
in
form
imin
, edu
kim
in,
kom
unik
imin
lidh
ur m
e rë
ndës
inë
e us
hqye
rjes n
ë rr
itjen
dhe
zh
villi
min
e fë
mijë
s, si
dhe
edu
kim
i i f
amilj
es, k
omun
itetit
, mbi
pr
aktik
at e
ush
qyer
jes o
ptim
ale
të
fosh
njës
dhe
fëm
ijës s
ë vo
gël.
Përg
atitj
a dh
e sh
përn
darja
e
mat
eria
leve
info
rmue
se n
ë ni
vel
fam
iljej
e dh
e ko
mun
iteti,
mbi
pr
aktik
at e
ush
qyer
jes s
ë fo
shnj
ave
dhë
fëm
ijëve
të v
egjë
l.
6.00
0.00
0 6.
000.
000
6.00
0.00
0
12. P
rom
ovim
i i u
shqy
erje
s së
shën
dets
hme
dhe
stili
t të
shën
dets
hëm
të je
tës t
e fë
mijë
t e
mos
hës s
hkol
lore
. Zba
timi m
e fa
za,
në të
gjit
hë v
endi
n, i
“Ini
ciat
ivës
eu
ropi
ane
për s
hkol
la m
e ak
tivite
t
15.0
00.0
00
15.0
00.0
00
15.0
00.0
00
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS114
125
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
fizik
dhe
ush
qyer
je të
sh
ënde
tshm
e” (H
EPS)
. 4.
2. N
xitja
dhe
m
bësh
tetja
e n
jë rr
itje
dhe
zhvi
llim
i të
shën
dets
hëm
gja
të
fëm
ijëris
ë së
her
shm
e.
1. Z
batim
i PPK
-ve
të h
artu
ara
dhe
mira
tuar
a pë
r ndj
ekje
n e
rritj
es
dhe
zhvi
llim
it të
fëm
ijës n
ë të
gj
itha
shër
bim
et e
KSH
P-së
të
vend
it. U
dhër
rëfy
esit
e pr
otok
olle
t e
prak
tikës
klin
ike
për m
irërr
itjen
dh
e zh
villi
min
e fë
mijë
s, të
pë
rditë
suar
a dh
e m
iratu
ara
gjat
ë vi
tit 2
014,
të k
osto
hen,
ado
ptoh
en
dhe
përd
oren
nga
të g
jitha
in
stitu
cion
et sh
ënde
tëso
re
(pub
like
dhe
priv
ate)
që
ndje
kin
fosh
njën
dhe
fëm
ijën
e vo
gël.
8.00
0.00
0 8.
000.
000
8.00
0.00
0
2.
Zgje
rimi
i sh
ërbi
mev
e të
qe
ndra
ve
të
spec
ializ
uara
të
m
irërr
itjes
dh
e zh
villi
mit
të
fëm
ijës,
në
2 ra
jone
të tj
era
përv
eç
Tira
nës .
550.
000.
000
150.
000.
000
400.
000.
000
50.0
00.0
00
50
0.0
00.0
0 0
3. Z
batim
i i p
rogr
amev
e të
ed
ukim
it, in
form
imit
dhe
prom
ocio
nit t
ë pr
indë
rve
për
zhvi
llim
in e
her
shëm
kon
jitiv
dhe
ps
iko-
soci
al të
fëm
ijëve
, me
vëm
endj
e të
veç
antë
nda
j gru
peve
të
fëm
ijëve
me
nevo
ja te
veç
anta
, dh
e në
disa
vant
azh
soci
al.
6.00
0.00
0 6.
000.
000
6.00
0.00
0
4. T
rajn
imi p
erio
dik
i per
sone
lit
shën
detë
sor n
ë sis
tem
in e
ed
ukim
it në
vaz
hdim
lidh
ur m
e
31.0
00.0
00
31.0
00.0
00
31
.000
.000
126
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
prak
tikat
e m
irërr
itjes
dhe
zh
villi
mit
në fë
mijë
rinë
e he
rshm
e,
sipas
pro
blem
atik
ave
gjin
ore.
5.
Bas
hkëp
unim
i me
shër
bim
et e
tje
ra të
kuj
desit
nda
j fëm
ijëve
në
kom
unite
t lid
hur m
e vl
erës
imin
, tr
ajtim
in d
he n
djek
jen
mul
tidisi
plin
are
të ra
stev
e të
fë
mijë
ve m
e pr
oble
me
të sh
ënde
tit
dhe
zhvi
llim
it. P
ërca
ktim
i i
rreg
ullo
reve
, mën
yrav
e të
ba
shkë
puni
mit,
det
yrav
e të
nda
ra,
etj.
300.
000
300.
000
300.
000
4.3.
Pak
ësim
i i
sëm
unds
hmër
isë d
he
vdek
shm
ërisë
te fë
mijë
t, ng
a së
mun
djet
e
para
ndal
uesh
me
me
vaks
inat
, inf
eksio
net e
rr
ugëv
e të
fr
ymëm
arrje
s,
sëm
undj
et jo
të
kom
unik
uesh
me.
Zh
villi
mi
i kuj
desit
pr
omoc
iona
l, pa
rand
alue
s dhe
kur
ativ
pë
r të
mbr
ojtu
r fos
hnja
t dh
e fë
mijë
t e v
egjë
l nga
së
mun
djet
dhe
pa
aftë
sitë.
1. R
uajtj
a e
mbu
lesë
s vak
sinal
e,
vaks
imi i
plo
të n
ë ko
hë i
të g
jithë
fë
mijë
ve si
pas k
alen
darit
kom
bëta
r të
vak
sinim
it. Z
gjer
imi i
skem
ës së
ka
lend
arit
të v
aksin
imit
nëpë
rmje
t fu
tjes s
ë va
ksin
ave
të re
ja. H
artim
i, M
iratim
i dhe
Zba
timi i
Pla
nit
Stra
tegj
ik të
vak
sinim
it.
2.02
0.00
0 2.
020.
000
2.
020.
000
2. P
ërga
titja
dhe
mira
timi i
st
anda
rdev
e ko
mbë
tare
dhe
st
rukt
urës
së v
aksin
imit.
Kost
o e
përf
shirë
në
aktiv
itetin
1.
3. V
endo
sja e
pro
gram
it të
viz
itave
në
shtë
pi p
ër k
ontr
ollin
e sh
ënde
tit
të fë
mijë
s, m
e ob
jekt
iva
të q
arta
sip
as m
oshë
s dhe
pro
blem
eve
të
iden
tifik
uara
(zhv
illim
i i
udhë
zues
ve d
he i
mje
teve
pë
rkat
ëse)
. Shp
esht
ësia
e v
izita
ve
e rr
egul
luar
sipa
s rre
zikut
që
para
qet r
asti.
800.
000.
000
800.
000.
000
800.
000.
000
1152017-2021
126
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
prak
tikat
e m
irërr
itjes
dhe
zh
villi
mit
në fë
mijë
rinë
e he
rshm
e,
sipas
pro
blem
atik
ave
gjin
ore.
5.
Bas
hkëp
unim
i me
shër
bim
et e
tje
ra të
kuj
desit
nda
j fëm
ijëve
në
kom
unite
t lid
hur m
e vl
erës
imin
, tr
ajtim
in d
he n
djek
jen
mul
tidisi
plin
are
të ra
stev
e të
fë
mijë
ve m
e pr
oble
me
të sh
ënde
tit
dhe
zhvi
llim
it. P
ërca
ktim
i i
rreg
ullo
reve
, mën
yrav
e të
ba
shkë
puni
mit,
det
yrav
e të
nda
ra,
etj.
300.
000
300.
000
300.
000
4.3.
Pak
ësim
i i
sëm
unds
hmër
isë d
he
vdek
shm
ërisë
te fë
mijë
t, ng
a së
mun
djet
e
para
ndal
uesh
me
me
vaks
inat
, inf
eksio
net e
rr
ugëv
e të
fr
ymëm
arrje
s,
sëm
undj
et jo
të
kom
unik
uesh
me.
Zh
villi
mi
i kuj
desit
pr
omoc
iona
l, pa
rand
alue
s dhe
kur
ativ
pë
r të
mbr
ojtu
r fos
hnja
t dh
e fë
mijë
t e v
egjë
l nga
së
mun
djet
dhe
pa
aftë
sitë.
1. R
uajtj
a e
mbu
lesë
s vak
sinal
e,
vaks
imi i
plo
të n
ë ko
hë i
të g
jithë
fë
mijë
ve si
pas k
alen
darit
kom
bëta
r të
vak
sinim
it. Z
gjer
imi i
skem
ës së
ka
lend
arit
të v
aksin
imit
nëpë
rmje
t fu
tjes s
ë va
ksin
ave
të re
ja. H
artim
i, M
iratim
i dhe
Zba
timi i
Pla
nit
Stra
tegj
ik të
vak
sinim
it.
2.02
0.00
0 2.
020.
000
2.
020.
000
2. P
ërga
titja
dhe
mira
timi i
st
anda
rdev
e ko
mbë
tare
dhe
st
rukt
urës
së v
aksin
imit.
Kost
o e
përf
shirë
në
aktiv
itetin
1.
3. V
endo
sja e
pro
gram
it të
viz
itave
në
shtë
pi p
ër k
ontr
ollin
e sh
ënde
tit
të fë
mijë
s, m
e ob
jekt
iva
të q
arta
sip
as m
oshë
s dhe
pro
blem
eve
të
iden
tifik
uara
(zhv
illim
i i
udhë
zues
ve d
he i
mje
teve
pë
rkat
ëse)
. Shp
esht
ësia
e v
izita
ve
e rr
egul
luar
sipa
s rre
zikut
që
para
qet r
asti.
800.
000.
000
800.
000.
000
800.
000.
000
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS116
127
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
4. H
artim
i dhe
zbat
imi i
pr
otok
olle
ve k
ombë
tare
për
nd
jekj
en d
he tr
ajtim
in e
së
mun
djev
e kr
onik
e jo
të
kom
unik
uesh
me
(dia
beti,
ast
ma,
ob
ezite
ti, e
tj.),
infe
ksio
net a
kute
re
spira
tore
, sëm
undj
et in
fekt
ive
te
fëm
ijët s
ipas
çdo
niv
el k
ujde
si të
of
ruar
.
250.
000
250.
000
250.
000
5. Z
hvill
imi d
he sh
përn
darja
e
mat
eria
leve
për
IEK-
në, n
ë ni
vel
kom
unte
ti dh
e Q
SH-je
, lid
hur m
e së
mun
djet
kry
esor
e të
fëm
ijëris
ë,
men
axhi
min
e fë
mijë
ve m
e së
mun
dje
kron
ike,
lind
ur m
e pe
shë
të u
lët.
330.
000
330.
000
33
0.0 00
6. R
ishik
imi d
he p
ërdi
tësim
i i P
PK-
ve m
bi m
enax
him
in e
inte
grua
r të
sëm
undj
eve
të fë
mijë
risë
(MIS
F),
kost
oja
e tij
dhe
traj
nim
i i
dety
rues
hëm
i gj
ithë
pers
onel
it të
KS
HP-s
ë pë
r MIS
F-në
.
11.2
00.0
00
11.2
00.0
00
11
.20
0.00
0
7. P
ërca
ktim
i i li
stës
baz
ë të
ba
rnav
e dh
e pa
jisje
ve e
senc
iale
pë
r çdo
niv
el k
ujde
si, p
ër u
rgje
ncat
pe
diat
rike
dhe
situa
tat m
jekë
sore
m
ë të
zako
nshm
e te
fëm
ijët,
(sip
as
PPK-
ve të
MIS
F-së
dhe
PPK
-ve
të
tjera
ped
iatr
ike)
si d
he p
ërfs
hirja
e
tyre
në
plan
et b
uxhe
tore
për
çdo
in
stitu
cion
.
250.
000
250.
000
250.
000
8. In
stitu
cion
alizi
mi i
MIS
F-së
në
kurr
ikul
at u
nive
rsita
re të
Pa
kos
to
128
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
shën
detë
sisë
(mje
kësi,
infe
rmie
ri,
shën
det p
ublik
, etj.
). 9.
Tra
jnim
i ng
a M
F-ja
për
njo
hurit
ë dh
e af
tësit
ë pë
r të
vl
erës
uar,
diag
nost
ikua
r dh
e nj
ohur
fëm
ijën
e së
mur
ë.
Përf
shirj
a e
traj
nim
it pë
r ku
jdes
in p
edia
trik
në
traj
nim
et p
ër
mje
kun
e fa
milj
es d
he in
ferm
ierin
e
QSH
-së
në K
SHP.
80.0
00.0
00
80.0
00.0
00
80
.00
0.00
0
10. V
endo
sja n
ë sis
tem
in e
vle
rësim
it të
per
form
ancë
s së
QSH
-ve
në K
SHP,
i p
roce
sit t
ë au
ditim
it të
dia
gnoz
ave
të fë
mijë
ve m
e së
mun
dje
të rë
nda
të
ndje
kura
, tr
ajtu
ara,
re
feru
ara
nga
pers
onel
i shë
ndet
ësor
.
Kost
o e
përf
shirë
në
aktiv
itetin
e
mëp
osht
ëm
11.V
endo
sja
e nj
ë sis
tem
i të
un
ifiku
ar
të
shkë
mbi
mit
të
info
rmac
ioni
t dh
e re
ferim
it pë
r tr
ajtim
in e
fëm
ijës
së s
ëmur
ë ng
a ni
veli
parë
sor
në a
të s
pita
lor
dhe
anas
jellj
tas.
12. R
ishik
imi i
sist
emit
të
surv
ejan
cës s
ë de
fekt
eve
të li
ndur
a në
Shq
iper
i, m
onito
rimi i
situ
atës
së
def
ekte
ve të
lind
ura,
ana
liza
e ty
re d
he h
artim
i i n
dërh
yrje
ve p
ër
përm
irësim
in e
situ
atës
.
10.8
80.0
00
10.8
80.0
00
10
.880
.000
4.4.
Për
mirë
simi i
ci
lësis
ë së
shër
bim
it të
ku
jdes
it sh
ënde
tëso
r për
1. R
iorg
anizi
mi i
shër
bim
it pa
rand
alue
s dhe
kur
ues p
ër
fëm
ijën
në K
SHP
në q
ytet
. Kth
imi i
250.
000
250.
000
25
0.00
0
1172017-2021
128
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
shën
detë
sisë
(mje
kësi,
infe
rmie
ri,
shën
det p
ublik
, etj.
). 9.
Tra
jnim
i ng
a M
F-ja
për
njo
hurit
ë dh
e af
tësit
ë pë
r të
vl
erës
uar,
diag
nost
ikua
r dh
e nj
ohur
fëm
ijën
e së
mur
ë.
Përf
shirj
a e
traj
nim
it pë
r ku
jdes
in p
edia
trik
në
traj
nim
et p
ër
mje
kun
e fa
milj
es d
he in
ferm
ierin
e
QSH
-së
në K
SHP.
80.0
00.0
00
80.0
00.0
00
80
.00
0.00
0
10. V
endo
sja n
ë sis
tem
in e
vle
rësim
it të
per
form
ancë
s së
QSH
-ve
në K
SHP,
i p
roce
sit t
ë au
ditim
it të
dia
gnoz
ave
të fë
mijë
ve m
e së
mun
dje
të rë
nda
të
ndje
kura
, tr
ajtu
ara,
re
feru
ara
nga
pers
onel
i shë
ndet
ësor
.
Kost
o e
përf
shirë
në
aktiv
itetin
e
mëp
osht
ëm
11.V
endo
sja
e nj
ë sis
tem
i të
un
ifiku
ar
të
shkë
mbi
mit
të
info
rmac
ioni
t dh
e re
ferim
it pë
r tr
ajtim
in e
fëm
ijës
së s
ëmur
ë ng
a ni
veli
parë
sor
në a
të s
pita
lor
dhe
anas
jellj
tas.
12. R
ishik
imi i
sist
emit
të
surv
ejan
cës s
ë de
fekt
eve
të li
ndur
a në
Shq
iper
i, m
onito
rimi i
situ
atës
së
def
ekte
ve të
lind
ura,
ana
liza
e ty
re d
he h
artim
i i n
dërh
yrje
ve p
ër
përm
irësim
in e
situ
atës
.
10.8
80.0
00
10.8
80.0
00
10
.880
.000
4.4.
Për
mirë
simi i
ci
lësis
ë së
shër
bim
it të
ku
jdes
it sh
ënde
tëso
r për
1. R
iorg
anizi
mi i
shër
bim
it pa
rand
alue
s dhe
kur
ues p
ër
fëm
ijën
në K
SHP
në q
ytet
. Kth
imi i
250.
000
250.
000
25
0.00
0
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS118
129
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
fëm
ijët.
pedi
atrit
të K
F-së
në
pedi
atër
të
fam
iljes
. Ped
iatr
i në
shër
bim
et e
KS
HP-s
ë në
qyt
et të
shër
bejë
në
shër
bim
in e
kon
sulto
rit të
fëm
ijës,
dh
e në
shër
bim
in p
edia
trik
për
fë
mijë
n e
sëm
urë
(akt
ualis
ht ja
në
të n
darë
). 2.
Rish
ikim
i i p
ërsh
krim
it të
de
tyra
ve d
he p
ërgj
egjë
sive
të
pedi
atrit
të fa
milj
es p
ër ta
bër
ë pë
rgje
gjës
për
ofr
imin
e k
ujde
sit
para
ndal
ues d
he k
urue
s.
250.
000
250.
000
25
0.00
0
3. A
kred
itim
i i sh
ërbi
mev
e të
pe
diat
risë
të sp
itale
ve p
ublik
e dh
e jo
publ
ike
nëpë
rmje
t har
timit
dhe
vëni
es n
ë zb
atim
të m
jete
ve, p
ër
përm
irësim
in e
cilë
sisë
dhe
sigur
isë
në k
ujde
sin sh
ënde
tëso
r.
4.80
0.00
0 4.
800.
000
4.
800.
000
4. T
rajn
imi d
he e
duki
mi i
ko
ordi
nato
rëvë
të c
ilësis
ë dh
e su
rvej
orëv
e të
bre
ndsh
ëm, m
bi
cilë
sinë
dhe
sigur
inë
e ku
jdes
it sh
ënde
tëso
r për
fosh
njën
dhe
fë
mijë
n e
tyre
, si d
he a
kred
itim
i i
tyre
.
3.50
0.00
0 3.
500.
000
3.
500.
000
5. P
ërm
irësim
i i fi
nanc
imit
të
shër
bim
eve
pedi
atrik
e të
kuj
desit
pë
r fëm
ijët 0
-14
vjeç
, zba
timi i
DR
G-d
iagn
osis
rela
tetd
gro
ups.
Kost
o pj
esër
isht J
ACA
6. V
endo
sja e
treg
uesv
e të
un
ifiku
ar si
pas i
ndik
ator
ëve
ndër
kom
bëta
r mbi
2.50
0.00
0
2.50
0.00
0
2.50
0.00
0
130
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
sëm
unds
hmër
inë
dhe
vdek
shm
ërin
ë e
fëm
ijës (
ICD1
0).
4.5.
Plo
tësim
i i n
evoj
ave
të fë
mijë
ve m
e pa
aftë
si dh
e ne
voja
të v
eçan
ta
shën
detë
sore
.
1. V
endo
sja e
sist
emev
e të
nd
jekj
es p
ër k
apje
n e
hers
hme
të
fosh
njav
e m
e rr
ezik
të la
rtë,
dhe
fë
mijë
t me
paaf
tësi
përf
shirë
fë
mijë
t me
prob
lem
e të
shën
detit
m
endo
r, m
idis
Qen
drav
e të
KSH
P-së
dhe
spita
leve
ped
iatr
ike.
250.
000
250.
000
250.
000
2. P
ërga
titja
, fin
anci
mi d
he zb
atim
i i p
aket
ës së
shër
bim
eve
për
fëm
ijët m
e ne
voja
të v
eçan
ta d
he
fëm
ijët a
utik
.
250.
000
250.
000
25
0.00
0
3. Id
entif
ikim
i dhe
regj
istrim
i i
fëm
ijëve
me
paaf
tësi
dhe
nevo
ja të
ve
çant
a, q
ë ka
në n
evoj
ë pë
r tr
ajtim
e sh
ënde
tëso
re d
he
shër
bim
e re
habi
litim
i. Ku
jdes
i për
fë
mijë
t me
paaf
tësi
të in
tegr
uar n
ë sh
ërbi
met
e K
SHP-
së.
250.
000
250.
000
25
0.00
0
4. T
rajn
imi i
per
sone
lit të
KSH
P-së
(M
jeku
i fa
milj
es, i
nfer
mie
rë,
kons
ulto
ri i f
ëmijë
s) li
dhur
me
kapj
en e
her
shm
e të
pro
blem
eve
të sh
ënde
tit m
endo
r të
fëm
ijëve
.
31.0
00.0
00
31.0
00.0
00
31.0
00.0
00
5. Z
hvill
imi d
he zb
atim
i i
prog
ram
eve
të p
ërba
shkë
ta p
ër
kujd
esin
në
fëm
ijërin
ë e
hers
hme,
sh
ërbi
met
e tj
era
të k
ujde
sit p
ër
fëm
ijën
pran
ë ba
shki
ve p
ër
mon
itorim
in d
he n
djek
jen
e pr
oble
mat
ikav
e të
fëm
ijëve
me
250.
000
250.
000
250.
000
1192017-2021
130
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
sëm
unds
hmër
inë
dhe
vdek
shm
ërin
ë e
fëm
ijës (
ICD1
0).
4.5.
Plo
tësim
i i n
evoj
ave
të fë
mijë
ve m
e pa
aftë
si dh
e ne
voja
të v
eçan
ta
shën
detë
sore
.
1. V
endo
sja e
sist
emev
e të
nd
jekj
es p
ër k
apje
n e
hers
hme
të
fosh
njav
e m
e rr
ezik
të la
rtë,
dhe
fë
mijë
t me
paaf
tësi
përf
shirë
fë
mijë
t me
prob
lem
e të
shën
detit
m
endo
r, m
idis
Qen
drav
e të
KSH
P-së
dhe
spita
leve
ped
iatr
ike.
250.
000
250.
000
250.
000
2. P
ërga
titja
, fin
anci
mi d
he zb
atim
i i p
aket
ës së
shër
bim
eve
për
fëm
ijët m
e ne
voja
të v
eçan
ta d
he
fëm
ijët a
utik
.
250.
000
250.
000
25
0.00
0
3. Id
entif
ikim
i dhe
regj
istrim
i i
fëm
ijëve
me
paaf
tësi
dhe
nevo
ja të
ve
çant
a, q
ë ka
në n
evoj
ë pë
r tr
ajtim
e sh
ënde
tëso
re d
he
shër
bim
e re
habi
litim
i. Ku
jdes
i për
fë
mijë
t me
paaf
tësi
të in
tegr
uar n
ë sh
ërbi
met
e K
SHP-
së.
250.
000
250.
000
25
0.00
0
4. T
rajn
imi i
per
sone
lit të
KSH
P-së
(M
jeku
i fa
milj
es, i
nfer
mie
rë,
kons
ulto
ri i f
ëmijë
s) li
dhur
me
kapj
en e
her
shm
e të
pro
blem
eve
të sh
ënde
tit m
endo
r të
fëm
ijëve
.
31.0
00.0
00
31.0
00.0
00
31.0
00.0
00
5. Z
hvill
imi d
he zb
atim
i i
prog
ram
eve
të p
ërba
shkë
ta p
ër
kujd
esin
në
fëm
ijërin
ë e
hers
hme,
sh
ërbi
met
e tj
era
të k
ujde
sit p
ër
fëm
ijën
pran
ë ba
shki
ve p
ër
mon
itorim
in d
he n
djek
jen
e pr
oble
mat
ikav
e të
fëm
ijëve
me
250.
000
250.
000
250.
000
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS120
131
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
paaf
tësi
dhe
me
nevo
ja të
veç
anta
sh
ënde
tëso
re d
he fa
milj
eve
të
tyre
. 4.
6. P
akës
imi d
he
para
ndal
imi i
pas
ojav
e sh
ënde
tëso
re d
he
psik
olog
jike
të
keqt
rajti
mit
ndaj
fë
mijë
s, n
ëpër
mje
t pr
ogra
mev
e pa
rand
alue
se.
1. M
bled
hja
perio
dike
e in
fom
acio
nit
nga
pers
onel
i sh
ënde
tëso
r m
bi
dhun
ën
e de
pist
uar
ndaj
fë
mijë
s.
Rish
ikim
i i
form
ular
ëve,
reg
jistr
ave
të m
bled
hjes
së
info
rmac
ioni
t m
bi
dhun
ën n
daj
fëm
ijës
për
depi
stim
in
e dh
unës
(fa
ktor
ët
e rr
ezik
ut
si m
osha
, gj
inia
dh
e de
term
inan
tët
soci
o-ek
onom
ik)
nga
pers
onel
i sh
ënde
tëso
r.
5.41
0.00
0 5.
410.
000
5.
410.
000
2. S
tand
ardi
zimi i
për
kufiz
imit
të
keqa
traj
timit
të fë
mijë
s sip
as
OBS
H-së
dhe
org
aniz
mav
e të
tjer
a të
Kom
beve
të B
ashk
uara
, në
bash
këpu
nim
me
të g
jithë
in
stitu
cion
et q
ë m
bled
hin
të d
hëna
pë
r keq
traj
timin
e fë
mijë
s.
250.
000
250.
000
250.
000
3. K
ryer
ja e
surv
ejim
eve
te fë
mijë
t e
mos
hës s
hkol
lore
për
shën
detin
m
endo
r dhe
mirë
qeni
en si
pas
ojë
e ke
qtra
jtim
it.
1.00
0.00
0 1.
000.
000
1.00
0.00
0
4. R
ishik
imi d
he p
ërdi
tësim
i i P
PK-
ve m
bi k
eqtr
ajtim
in n
daj f
ëmijë
s,
dhe
zbat
imi t
yre
nga
i gjit
hë
pers
onel
i i K
SH-s
ë që
ndj
ek
mirë
rritj
en d
he zh
villi
min
e fë
mijë
s.
Përf
shirj
a e
depi
stim
it të
ke
qtra
jtim
it të
fëm
ijës n
ë pr
ogra
min
e v
izita
ve n
ë sh
tëpi
.
250.
000
250.
000
25
0.00
0
132
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
5. P
ërfs
hirja
e in
dika
torë
ve të
de
pist
imit
të k
eqtr
ajtim
it të
fë
mijë
s, n
ë kr
itere
t e v
lerë
simit
të
perf
orm
ancë
s së
inst
ituci
onev
e sh
ënde
tëso
re p
ublik
e që
ofr
ojnë
ku
jdes
për
fëm
ijën
(QSH
-të,
m
ater
nite
tet,
urgj
enca
t e
spita
leve
) etj.
250.
000
250.
000
25
0.00
0
6. T
rajn
imi i
cer
tifik
uar p
erio
dik,
ed
ukim
i në
vazh
dim
mbi
ke
qtra
jtim
in n
daj f
ëmijë
s (di
stan
ce
lear
ning
) për
per
sone
lin
shën
detë
sor t
ë të
gjit
ha n
ivel
eve,
pa
rand
alim
i i ti
j nëp
ërm
jet
eduk
imit,
kës
hilli
mit
lidhu
r me
prin
dërim
in p
oziti
v, tr
ajni
mit
të
pers
onel
it të
spita
leve
, ur
gjen
cave
,si d
he li
dhur
me
sindr
omën
e sh
kund
jes s
ë be
bit,
njoh
jen
e sh
enja
ve, e
tj.
112.
000.
000
112.
000.
000
11
2.0
00.0
0 0
7. Z
hvill
imi i
pro
gram
eve
në sh
kolla
në
bas
hkëp
unim
me
MAS
për
të
mës
uar f
ëmijë
t të
njoh
in sh
enja
t e
dhun
ës, a
buzim
it dh
e ke
qtra
jtim
it,
si dh
e tr
ajni
mi i
per
sone
lit
shën
detë
sor n
ë sh
kolla
, mës
uesit
, ps
ikol
ogët
etj.
, për
kap
jen
e he
rshm
e të
pro
blem
eve
dhe
paso
jave
shën
detë
sore
të
keqt
rajti
mit
të fë
mijë
ve.
1.70
0.00
0 1.
700.
000
1.70
0.00
0
8. Z
batim
i i fu
shat
ave
për
ndry
shim
in e
sjel
ljeve
të
disip
linim
it të
dhu
nshë
m fa
milj
ar
1.00
0.00
0 1.
000.
000
1.
000.
000
1212017-2021
132
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
5. P
ërfs
hirja
e in
dika
torë
ve të
de
pist
imit
të k
eqtr
ajtim
it të
fë
mijë
s, n
ë kr
itere
t e v
lerë
simit
të
perf
orm
ancë
s së
inst
ituci
onev
e sh
ënde
tëso
re p
ublik
e që
ofr
ojnë
ku
jdes
për
fëm
ijën
(QSH
-të,
m
ater
nite
tet,
urgj
enca
t e
spita
leve
) etj.
250.
000
250.
000
25
0.00
0
6. T
rajn
imi i
cer
tifik
uar p
erio
dik,
ed
ukim
i në
vazh
dim
mbi
ke
qtra
jtim
in n
daj f
ëmijë
s (di
stan
ce
lear
ning
) për
per
sone
lin
shën
detë
sor t
ë të
gjit
ha n
ivel
eve,
pa
rand
alim
i i ti
j nëp
ërm
jet
eduk
imit,
kës
hilli
mit
lidhu
r me
prin
dërim
in p
oziti
v, tr
ajni
mit
të
pers
onel
it të
spita
leve
, ur
gjen
cave
,si d
he li
dhur
me
sindr
omën
e sh
kund
jes s
ë be
bit,
njoh
jen
e sh
enja
ve, e
tj.
112.
000.
000
112.
000.
000
11
2.0
00.0
0 0
7. Z
hvill
imi i
pro
gram
eve
në sh
kolla
në
bas
hkëp
unim
me
MAS
për
të
mës
uar f
ëmijë
t të
njoh
in sh
enja
t e
dhun
ës, a
buzim
it dh
e ke
qtra
jtim
it,
si dh
e tr
ajni
mi i
per
sone
lit
shën
detë
sor n
ë sh
kolla
, mës
uesit
, ps
ikol
ogët
etj.
, për
kap
jen
e he
rshm
e të
pro
blem
eve
dhe
paso
jave
shën
detë
sore
të
keqt
rajti
mit
të fë
mijë
ve.
1.70
0.00
0 1.
700.
000
1.70
0.00
0
8. Z
batim
i i fu
shat
ave
për
ndry
shim
in e
sjel
ljeve
të
disip
linim
it të
dhu
nshë
m fa
milj
ar
1.00
0.00
0 1.
000.
000
1.
000.
000
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS122
133
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
(duk
e pë
rfsh
irë të
gjit
ha fo
rmat
e
ndës
hkim
it tr
upor
), si
dhe
prin
dërim
i poz
itiv
në b
ashk
ëpun
im
me
part
ners
hipe
t mul
tisek
toria
le.
9. Z
batim
i i A
gjen
dës K
ombë
tare
pë
r të
Drej
tat e
Fëm
ijëve
201
6-20
20 li
dhur
me
para
ndal
imin
e
keqt
rajti
mit
të fë
mijë
ve (a
buzim
i fiz
ik, e
moc
iona
l, se
ksua
l dhe
ne
glizh
imi).
Pjes
erish
t nga
do
nato
re d
he
pjes
ërish
t nga
bu
xhet
i i
shte
tit
10. P
ërm
irësim
i i të
dhë
nave
lidh
ur
me
keqt
rajti
min
e fë
mijë
ve
nëpë
rmje
t kry
erje
s së
stud
imev
e sh
kenc
ore,
per
iodi
ke q
ë tr
ajto
jnë
çësh
tjen
e dh
unës
seks
uale
nda
j fë
mijë
ve, b
azua
r në
inst
rum
ente
dh
e m
etod
olog
ji st
anda
rde
(HBS
C,
ACE,
etj)
.
6.60
0.00
0 6.
600.
000
60
0.00
0
6.00
0.00
0
5.Sh
ënde
ti ad
oles
hent
it
5.1.
Për
mirë
simi i
sis
tem
it sh
ënde
tëso
r dh
e sh
ërbi
mev
e që
of
rohe
n pë
r ad
oles
hent
ët, d
uke
i bë
rë a
to m
iqës
ore
për t
ë rin
jtë, m
e th
eks k
ryes
or
në K
SHP.
1.O
frim
i i n
jë p
aket
e sh
ërbi
mes
h e
cila
për
fshi
n in
form
im, k
ëshi
llim
, di
agno
zë, t
rajti
m d
he p
ërku
jdes
je
në p
ërm
bush
je të
nev
ojav
e të
ad
oles
hent
ëve,
për
mes
rrje
tit të
in
tegr
uar t
ë sh
ërbi
mev
e, b
azua
r në
siste
min
e re
ferim
it dh
e ni
velin
e
kujd
esit
të o
frua
r.
250.
000
250.
000
25
0.00
0
2. Z
hvill
imi
i nd
rysh
imev
e lig
jore
dh
e rr
egul
lato
re
lidhu
r m
e pë
rfsh
irjen
e
grup
-mos
hës
së
adol
eshe
ntëv
e 14
-18
vjeç
, në
sh
ërbi
met
shë
ndet
ësor
e pe
diat
rike
Pa k
osto
134
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
të o
frua
ra n
ë KS
HP d
he a
të s
pita
lor
(akt
ualis
ht
shër
bim
i sh
ënde
tëso
r pe
diat
rik o
fron
kuj
des
për
fëm
ijën
deri
14 v
jeç)
. 3.
Rih
apja
bre
nda
siste
mit
aktu
al të
ku
jdes
it sh
ënde
tëso
r e q
endr
ave
miq
ësor
e pë
r të
rinjtë
sipa
s m
odel
it “S
hërb
ime
shën
detë
sore
pë
r të
rinjtë
”, të
cila
t do
të o
froj
në
info
rmac
ione
, kës
hilli
me,
akt
ivite
te
para
ndal
uese
dhe
refe
rime
në
lidhj
e m
e pa
rand
alim
in e
sjel
ljeve
m
e rr
ezik
te të
rinj
të.
Pjes
ë e
stra
tegj
iseë
së
rinisë
. 24
3,00
0,00
0
4. Z
hvill
imi i
një
rrje
ti sh
ërbi
mes
h të
inte
grua
ra sh
ënde
tëso
re p
ër
adol
eshe
ntët
, dhe
fuqi
zimi i
va
zhdi
mës
isë së
kuj
desit
për
fshi
rë
shën
detin
men
dor,
oral
, sek
sual
et
j.
363.
130.
000
363.
130.
000
30
3.13
0.00
0 60
.000
.000
5. H
artim
i i p
lane
ve n
ga ç
do Q
SH
për a
rritj
en/m
bulim
in e
ad
oles
hent
ëve.
Sig
urim
i i
mbë
shte
tjes s
ë du
hur l
ogjis
tike,
in
fras
truk
turë
s, p
ajisj
eve,
bar
nave
, va
ksin
ave,
aft
ësiv
e të
duh
ura,
etj.
, pë
r të
leht
ësua
r shp
ërnd
arje
n e
shër
bim
eve
në të
gjit
hë n
ivel
et e
ku
jdes
it.
250.
000
250.
000
250.
000
6. Z
hvill
imi i
pak
etës
së
stan
dard
eve
dhe
pajis
jeve
baz
ë,
doku
men
teve
, bar
nave
dhe
m
ater
iale
ve të
nev
ojsh
me
për
250.
000
250.
000
250.
000
1232017-2021
134
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
të o
frua
ra n
ë KS
HP d
he a
të s
pita
lor
(akt
ualis
ht
shër
bim
i sh
ënde
tëso
r pe
diat
rik o
fron
kuj
des
për
fëm
ijën
deri
14 v
jeç)
. 3.
Rih
apja
bre
nda
siste
mit
aktu
al të
ku
jdes
it sh
ënde
tëso
r e q
endr
ave
miq
ësor
e pë
r të
rinjtë
sipa
s m
odel
it “S
hërb
ime
shën
detë
sore
pë
r të
rinjtë
”, të
cila
t do
të o
froj
në
info
rmac
ione
, kës
hilli
me,
akt
ivite
te
para
ndal
uese
dhe
refe
rime
në
lidhj
e m
e pa
rand
alim
in e
sjel
ljeve
m
e rr
ezik
te të
rinj
të.
Pjes
ë e
stra
tegj
iseë
së
rinisë
. 24
3,00
0,00
0
4. Z
hvill
imi i
një
rrje
ti sh
ërbi
mes
h të
inte
grua
ra sh
ënde
tëso
re p
ër
adol
eshe
ntët
, dhe
fuqi
zimi i
va
zhdi
mës
isë së
kuj
desit
për
fshi
rë
shën
detin
men
dor,
oral
, sek
sual
et
j.
363.
130.
000
363.
130.
000
30
3.13
0.00
0 60
.000
.000
5. H
artim
i i p
lane
ve n
ga ç
do Q
SH
për a
rritj
en/m
bulim
in e
ad
oles
hent
ëve.
Sig
urim
i i
mbë
shte
tjes s
ë du
hur l
ogjis
tike,
in
fras
truk
turë
s, p
ajisj
eve,
bar
nave
, va
ksin
ave,
aft
ësiv
e të
duh
ura,
etj.
, pë
r të
leht
ësua
r shp
ërnd
arje
n e
shër
bim
eve
në të
gjit
hë n
ivel
et e
ku
jdes
it.
250.
000
250.
000
250.
000
6. Z
hvill
imi i
pak
etës
së
stan
dard
eve
dhe
pajis
jeve
baz
ë,
doku
men
teve
, bar
nave
dhe
m
ater
iale
ve të
nev
ojsh
me
për
250.
000
250.
000
250.
000
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS124
135
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
ofrim
in e
shën
detit
të a
dole
shen
tit
për ç
do Q
SH n
ë KS
HP .
7. P
ërca
ktim
i për
pjes
timor
i sh
ërbi
mev
e që
do
të o
froh
en n
ë ni
vel k
omun
iteti,
në
nive
l të
QSH
-ve
dhe
në
nive
l të
qend
rave
të
spec
ializ
uara
për
ado
lesh
entë
t.
250.
000
250.
000
25
0.00
0
8. Z
hvill
imi d
he p
riorit
izim
i i
pake
tës s
ë sh
ërbi
mev
e sip
as
tem
atik
ave
mad
hore
: shë
ndet
i se
ksua
l dhe
ripr
odhu
es, s
hënd
eti
men
dor,
abuz
imi m
e su
bsta
ncat
ad
iktiv
e, d
uhan
in e
alk
oolin
, us
hqye
rja d
he a
ktiv
iteti
fizik
, dë
mtim
et d
he d
huna
, HIV
-i dh
e IS
T-të
.
2.50
0.00
0 2.
500.
000
2.
500.
000
9. P
ërfs
hirja
e sh
ërbi
mev
e sh
ënde
tëso
re të
ado
lesh
entë
ve
bren
da fi
naci
mit
të b
uxhe
tit
kom
bëta
r sip
as m
odel
it të
kuj
desit
sh
ënde
tëso
r, që
të a
rrih
et a
kses
i pë
r ket
ë gr
up n
daj s
hërb
imev
e.
Shën
detë
sore
.
Pa k
osto
10. F
uqizi
mi i
Qen
drav
e Ra
jona
le të
Pl
anifi
kim
it Fa
milj
ar (P
F) d
he
Test
imit
dhe
Kësh
illim
it Vu
llnet
ar
(QTK
V) p
ër H
IV d
he A
IDS
me
qëlli
m
nxitj
en e
të ri
njve
të m
arrin
sh
ërbi
met
soci
al-s
hënd
etës
ore
të
ofru
ara.
Përf
shirë
në
stra
tegj
inë
e rin
isë
5,00
0,00
0
5.2.
Aft
ësim
i i
prof
esio
nist
ëve
të
1. T
rajn
imi i
per
sone
lit sh
ënde
tëso
r të
KSH
P-së
në
eduk
imin
në
5.20
0.00
0 5.
200.
000
5.20
0.00
0
136
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
shën
detë
sisë
për t
ë of
ruar
shër
bim
e ci
lëso
re
për a
dole
shen
tët.
Zhvi
llim
i i k
ompe
tenc
ave
të p
unon
jësv
e të
sh
ënde
tësis
ë pë
r ofr
imin
e
pake
tave
të
shër
bim
eve
për
adol
eshe
ntët
: pr
otok
olle
, mod
ule
eduk
imi n
ë va
zhdi
m, t
ë dr
ejta
t dhe
det
yrim
et,
mek
anizm
a m
onito
rimi
dhe
supe
rvizi
mi.
vazh
dim
për
ofr
imin
e sh
ërbi
mev
e pë
r ado
lesh
entë
t dhe
ndj
ekje
n e
men
axhi
min
e p
robl
emev
e sh
ënde
tëso
re, s
i dhe
të zh
villi
mit
për a
dole
shen
tët m
bi b
azën
edh
e të
ndr
yshi
mev
e gj
inor
e.
2. A
ftës
imi i
pro
fesio
nist
ëve
të
shën
detë
sisë
për t
ë nd
ërve
prua
r m
e pr
indë
rit, p
ërfa
qësu
es të
ko
mun
itete
ve d
he sh
oqer
isë
civi
le
për ç
ësht
je li
dhur
me
shën
detin
e
adol
eshe
ntëv
e.
Kost
o e
përf
shirë
në
aktiv
itetin
e
mës
ipër
m
3. P
ërga
titja
e m
odul
eve
të
traj
nim
it pë
r shë
rbim
et m
iqës
ore
të a
dole
shen
tëve
dhe
rritj
en e
zh
villi
min
e a
dole
shen
tit.
250.
000
250.
000
250.
000
4. Z
hvill
imi i
udh
ëzim
eve
dhe
prot
okol
leve
tekn
ike
për s
hënd
etin
dh
e zh
villi
min
e a
dole
shen
tit n
ë KS
HP d
he a
dapt
imi t
yre
në g
jithë
ve
ndin
.
250.
000
250.
000
250.
000
5. T
rajn
imi p
ër p
erso
nelin
e
shër
bim
eve
shën
detë
sore
dhe
ed
ukat
orët
mbi
kës
hilli
min
dhe
m
enax
him
in e
pro
blem
eve
të
shën
detit
dhe
zhvi
llim
in e
ad
oles
hent
it, p
ërfs
hirë
aft
ësitë
për
të
shtu
ar e
mpa
tinë,
aft
ësitë
për
ed
ukim
me
bash
këm
osha
tarë
t, si
dhe
aftë
si m
enax
him
i për
sjel
ljet e
ty
re.
5.20
0.00
0 5.
200.
000
5.20
0.00
0
6.
Përg
atitj
a e
mat
eria
leve
Ko
sto
e
1252017-2021
136
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
shën
detë
sisë
për t
ë of
ruar
shër
bim
e ci
lëso
re
për a
dole
shen
tët.
Zhvi
llim
i i k
ompe
tenc
ave
të p
unon
jësv
e të
sh
ënde
tësis
ë pë
r ofr
imin
e
pake
tave
të
shër
bim
eve
për
adol
eshe
ntët
: pr
otok
olle
, mod
ule
eduk
imi n
ë va
zhdi
m, t
ë dr
ejta
t dhe
det
yrim
et,
mek
anizm
a m
onito
rimi
dhe
supe
rvizi
mi.
vazh
dim
për
ofr
imin
e sh
ërbi
mev
e pë
r ado
lesh
entë
t dhe
ndj
ekje
n e
men
axhi
min
e p
robl
emev
e sh
ënde
tëso
re, s
i dhe
të zh
villi
mit
për a
dole
shen
tët m
bi b
azën
edh
e të
ndr
yshi
mev
e gj
inor
e.
2. A
ftës
imi i
pro
fesio
nist
ëve
të
shën
detë
sisë
për t
ë nd
ërve
prua
r m
e pr
indë
rit, p
ërfa
qësu
es të
ko
mun
itete
ve d
he sh
oqer
isë
civi
le
për ç
ësht
je li
dhur
me
shën
detin
e
adol
eshe
ntëv
e.
Kost
o e
përf
shirë
në
aktiv
itetin
e
mës
ipër
m
3. P
ërga
titja
e m
odul
eve
të
traj
nim
it pë
r shë
rbim
et m
iqës
ore
të a
dole
shen
tëve
dhe
rritj
en e
zh
villi
min
e a
dole
shen
tit.
250.
000
250.
000
250.
000
4. Z
hvill
imi i
udh
ëzim
eve
dhe
prot
okol
leve
tekn
ike
për s
hënd
etin
dh
e zh
villi
min
e a
dole
shen
tit n
ë KS
HP d
he a
dapt
imi t
yre
në g
jithë
ve
ndin
.
250.
000
250.
000
250.
000
5. T
rajn
imi p
ër p
erso
nelin
e
shër
bim
eve
shën
detë
sore
dhe
ed
ukat
orët
mbi
kës
hilli
min
dhe
m
enax
him
in e
pro
blem
eve
të
shën
detit
dhe
zhvi
llim
in e
ad
oles
hent
it, p
ërfs
hirë
aft
ësitë
për
të
shtu
ar e
mpa
tinë,
aft
ësitë
për
ed
ukim
me
bash
këm
osha
tarë
t, si
dhe
aftë
si m
enax
him
i për
sjel
ljet e
ty
re.
5.20
0.00
0 5.
200.
000
5.20
0.00
0
6.
Përg
atitj
a e
mat
eria
leve
Ko
sto
e
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS126
137
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
info
rmue
se
për
pers
onel
in
shën
detë
sor
lidhu
r m
e sh
ënde
tin
dhe
zhvi
llim
in e
ado
lesh
entit
për
çd
o Q
SH.
përf
shirë
në
aktiv
itetin
e
mës
ipër
m
7. T
rajn
imi i
per
sone
lit
shën
detë
sor n
ë sh
kolla
mbi
baz
ën
e pa
ketë
s së
prom
ocio
nit
shën
detë
sor m
e 12
çës
htje
të
mira
tuar
a ng
a M
SH-ja
.
21.6
00.0
00
21.6
00.0
00
21.6
00.0
00
5.3.
Zhv
illim
i i
kom
pete
ncav
e sh
ënde
tëso
re të
ad
oles
hent
ëve
dhe
të të
rin
jve
(a. n
johu
ri dh
e in
form
acio
n i n
djes
hëm
ng
a an
a gj
inor
e rr
eth
shën
detit
; b.
info
rmac
ion
rret
h sh
ërbi
mev
e sh
ënde
tëso
re)
1. R
ishik
imi d
he fu
qizim
i i
prog
ram
eve
të a
ftës
isë p
ër je
tën
në n
ivel
in e
ars
imit
9-vj
eçar
dhe
të
mes
ëm.
Pa k
osto
2. F
orci
mi i
shër
bim
it so
cial
-sh
ënde
tëso
r në
siste
min
pa
raun
iver
sitar
. Har
timi i
Man
ualit
m
bi S
jellj
et e
Shë
ndet
shm
e te
të
Rinj
të.
4.25
0.00
0 4.
250.
000
25
0.00
0 4.
000.
000
3. P
ërfs
hirja
e a
dole
shen
tëve
në
aktiv
itete
soci
ale
dhe
proc
ese
vend
imm
arrje
je q
ë nx
isin
pjes
ëmar
rjen
dhe
përg
jegj
ësin
ë so
cial
e du
ke p
ërdo
rur q
asje
n m
e pj
esëm
arrje
të k
omun
itetit
.
1.62
0.00
0 1.
620.
000
72
0.00
0 90
0.00
0
4.In
tegr
imi i
çës
htje
ve të
shën
detit
të
ado
lesh
entit
dhe
aft
ësiv
e pë
r je
tën
në a
ktiv
itete
kur
rikul
are
dhe
ekst
raku
rrik
ular
e në
shko
lla.
Vend
osja
dhe
mba
jtja
e lid
hjev
e m
idis
pers
onel
it sh
ënde
tëso
r në
shko
lla d
he m
ësue
sve.
2.50
0.00
0 2.
500.
000
2.50
0.00
0
5. Z
batim
i i p
rogr
amev
e të
veç
anta
Ko
sto
e
1272017-2021
138
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
info
rmue
se d
he e
duku
ese
për
para
ndal
imin
e IS
T-ve
dhe
HIV
dhe
AI
DS te
të ri
njtë
, për
mes
një
ba
shkë
puni
mi t
ë ko
ordi
nuar
dhe
ef
ektiv
të st
rukt
urav
e sh
ënde
tëso
re, e
duku
ese
dhe
shoq
ërisë
civ
ile.
përf
shirë
në
aktiv
itetin
e
mës
ipër
m
6.
Zhvi
llim
i i
fush
atav
e nd
ërgj
egjë
sues
e që
pr
omov
ojnë
st
ilin
e je
tesë
s së
shë
ndet
shm
e,
zvog
ëlim
in
e sje
lljev
e m
e rr
ezik
(m
arrë
dhën
iet
seks
uale
të
pa
mbr
ojtu
ra,
përd
orim
i i
duha
nit,
alko
olit,
dr
ogat
, lo
jëra
t e
fatit
, us
hqye
rja,
aktiv
itete
t fiz
ike,
et
j.)
dhe
përd
orim
in
e sh
ërbi
mev
e ek
zistu
ese
soci
al-s
hënd
etës
ore.
Pa k
osto
7. N
xitja
e k
rijim
it të
kom
itete
ve
loka
le n
dërin
stitu
cion
ale
me
përf
aqës
ues n
ga k
omun
iteti,
pe
rson
eli s
hënd
etës
or, p
usht
eti
vend
or, a
rsim
tar,
OJF
-të
etj m
e sy
nim
adr
esim
in e
çës
htje
ve
shën
detë
sore
të a
dole
shen
tëve
.
Pa k
osto
8. Z
hvill
imi i
pro
gram
eve
spec
ifike
pë
r ado
lesh
entë
t në
disa
vant
azh,
si
ata
me
paaf
tësi,
em
igra
ntët
, po
pulla
tat r
ome
dhe
egjip
tiane
etj.
4.80
0.00
0 4.
800.
000
4.80
0.00
0
9. H
artim
i i st
rate
gjisë
së
kom
unik
imit
për m
edia
n, li
dhur
me
prom
ovim
in e
shën
detit
dhe
zh
villi
min
e a
dole
shen
tit.
1.00
0.00
0 1.
000.
000
1.00
0.00
0
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS128
139
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekti
vi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erati
ve
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xheti
i sh
tetit
PBA
-së
Dona
torë
He
nde
ku
Fina
ncia
r 5.
4 Pë
rmirë
simi
i sis
tem
it të
in
form
acio
nit
shën
detë
sor
për
adol
eshe
ntët
m
e sy
nim
m
onito
rimin
e
situa
tës
shën
detë
sore
të
tyre
dhe
vl
erës
imin
e
cilë
sisë
së
shër
bim
eve
shën
detë
sore
pë
r ado
lesh
entë
t. .
5.5.
Pro
mov
imi d
he
forc
imi i
bas
hkëp
unim
it nd
ërse
ktor
al m
idis
sekt
orëv
e të
ndr
yshë
m,
për s
hënd
etin
dhe
1.
Vend
osja
në
in
dika
torë
t e
siste
mit
të
info
rmac
ioni
t sh
ënde
tëso
r e
një
siste
mi b
azë
të
dhën
ash
për
shën
detin
e
adol
eshe
ntit
të n
dara
sip
as g
jinisë
, m
oshë
s,
vend
ndod
hjes
së
ty
re,
etni
së, e
tj.
500.
000
500.
000
500.
000
2. F
orci
mi i
sist
emit
të m
onito
rim-
vler
ësim
it të
cilë
sisë
së sh
ërbi
mev
e pë
r ado
lesh
entin
. Për
cakti
mi i
in
dika
torë
ve të
supe
rvizi
mit
dhe
vler
ësim
i i c
ilësis
ë, m
bule
sës,
ko
stos
së sh
ërbi
mev
e të
ad
oles
henti
t dhe
ndë
rhyr
jeve
të
tjera
.
10.0
80.0
00
10.0
80.0
00
10
.080
.000
3. S
hpër
ndar
ja e
info
rmac
ioni
t mbi
sh
ënde
tin e
ado
lesh
entit
, pra
ktika
t m
ë të
mira
të k
ujde
sit n
ëpër
mje
t pë
rdor
imit
të te
knol
ogjiv
e të
reja
të
info
rmac
ioni
t.
5.04
0.00
0 5.
040.
000
5.
040.
000
4. K
ryer
ja e
kër
kim
eve
shke
ncor
e pe
riodi
ke p
ër sh
ënde
tin e
ad
oles
henti
t si p
jesë
e rr
jete
ve të
st
udim
eve
ndër
kom
bëta
re (H
BSC,
AC
E, E
SPAD
).
2.63
0.00
0 2.
630.
000
63
0.00
0 2.
000.
000
1. F
uqizi
mi d
he zg
jerim
i i ro
lit të
Ko
mite
tit të
Shë
ndeti
t Rip
rodh
ues,
si
koor
dinu
es d
he b
ashk
ëpun
ues
për t
ë m
bësh
tetu
r nism
at li
dhur
m
e sh
ënde
tin d
he zh
villi
min
e
adol
eshe
ntit.
7.50
0.00
0 7.
500.
000
50
0.00
0
7.00
0.00
0
140
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
zhvi
llim
in e
ado
lesh
entit
. 2.
Iden
tifik
imi i
par
tner
ëve
të
mun
dshë
m d
he a
ktor
ëve
soci
al
(p.s
h. O
JF-t
ë, o
rgan
izata
t rin
ore,
se
ktor
i priv
at, m
edia
etj.
) për
të
kriju
ar a
lean
ca d
he p
ër të
m
bësh
tetu
r zba
timin
e n
dërh
yrje
ve
për s
hënd
etin
e a
dole
shen
tit.
Zhvi
llim
i dhe
har
timi i
pla
neve
të
përb
ashk
ëta
të v
eprim
it m
idis
sekt
orëv
e të
ndr
yshë
m q
ever
itarë
(M
MSR
, Min
istria
Ars
imit,
etj)
.
250.
000
250.
000
25
0.00
0
6.Ka
ncer
et e
trak
tit
ripro
dhue
s
6.1.
Krij
imi i
një
Pro
gram
i Ko
mbë
tar t
ë De
pist
imit
të
Kanc
erit
të G
jirit
1. H
artim
i i p
rogr
amev
e të
nd
ërgj
esim
it në
pop
ulla
të p
ër
para
ndal
imin
dhe
kap
jen
e he
rshm
e të
kan
cerit
të g
jirit.
3.00
0.00
0 3.
000.
000
2.
000.
000
1.00
0.00
0
2. N
gritj
a e
shër
bim
eve
të
depi
stim
it du
ke p
ërm
irësu
ar
kapa
cite
tet n
ë pa
jisje
të
mam
ogra
fisë
dhe
imaz
heriv
e të
tje
ra, b
urim
eve
njer
ëzor
e të
sp
ecia
lizua
ra, c
itolo
gji/b
iops
i.
149.
100.
000
2.10
0.00
0 14
7.00
0.00
0
14
9.1
00.0
0 0
3. F
orci
mi i
kap
acite
teve
në
zinxh
irin
e fo
llow
-up.
Pa
kos
to
4. P
ërm
irësim
i i a
ftës
ive
men
axhe
riale
në
adm
inist
rimin
e
Prog
ram
it Ko
mbë
tar t
ë De
pist
imit
të K
ance
rit të
Gjir
it.
480.
000
480.
000
480.
000
6.2.
For
cim
i i k
apac
iteve
di
agno
stik
e të
kan
cerit
të
qaf
ës së
mitr
ës
1. P
ërga
titja
e b
urim
eve
njer
ëzor
e të
spec
ializ
uara
në
mar
rjen
dhe
krye
rjen
e ci
tolo
gji/b
iops
i-së,
në
14.0
00.0
00
14.0
00.0
00
14.0
00.0
00
1292017-2021
140
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
zhvi
llim
in e
ado
lesh
entit
. 2.
Iden
tifik
imi i
par
tner
ëve
të
mun
dshë
m d
he a
ktor
ëve
soci
al
(p.s
h. O
JF-t
ë, o
rgan
izata
t rin
ore,
se
ktor
i priv
at, m
edia
etj.
) për
të
kriju
ar a
lean
ca d
he p
ër të
m
bësh
tetu
r zba
timin
e n
dërh
yrje
ve
për s
hënd
etin
e a
dole
shen
tit.
Zhvi
llim
i dhe
har
timi i
pla
neve
të
përb
ashk
ëta
të v
eprim
it m
idis
sekt
orëv
e të
ndr
yshë
m q
ever
itarë
(M
MSR
, Min
istria
Ars
imit,
etj)
.
250.
000
250.
000
25
0.00
0
6.Ka
ncer
et e
trak
tit
ripro
dhue
s
6.1.
Krij
imi i
një
Pro
gram
i Ko
mbë
tar t
ë De
pist
imit
të
Kanc
erit
të G
jirit
1. H
artim
i i p
rogr
amev
e të
nd
ërgj
esim
it në
pop
ulla
të p
ër
para
ndal
imin
dhe
kap
jen
e he
rshm
e të
kan
cerit
të g
jirit.
3.00
0.00
0 3.
000.
000
2.
000.
000
1.00
0.00
0
2. N
gritj
a e
shër
bim
eve
të
depi
stim
it du
ke p
ërm
irësu
ar
kapa
cite
tet n
ë pa
jisje
të
mam
ogra
fisë
dhe
imaz
heriv
e të
tje
ra, b
urim
eve
njer
ëzor
e të
sp
ecia
lizua
ra, c
itolo
gji/b
iops
i.
149.
100.
000
2.10
0.00
0 14
7.00
0.00
0
14
9.1
00.0
0 0
3. F
orci
mi i
kap
acite
teve
në
zinxh
irin
e fo
llow
-up.
Pa
kos
to
4. P
ërm
irësim
i i a
ftës
ive
men
axhe
riale
në
adm
inist
rimin
e
Prog
ram
it Ko
mbë
tar t
ë De
pist
imit
të K
ance
rit të
Gjir
it.
480.
000
480.
000
480.
000
6.2.
For
cim
i i k
apac
iteve
di
agno
stik
e të
kan
cerit
të
qaf
ës së
mitr
ës
1. P
ërga
titja
e b
urim
eve
njer
ëzor
e të
spec
ializ
uara
në
mar
rjen
dhe
krye
rjen
e ci
tolo
gji/b
iops
i-së,
në
14.0
00.0
00
14.0
00.0
00
14.0
00.0
00
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS130
141
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
viro
logj
i. 2.
Har
timi d
he m
iratim
i i
prot
okol
leve
të d
epist
imit
dhe
diag
nozë
s së
kanc
erit
të q
afës
së
mitr
ës.
250.
000
250.
000
250.
000
6.3.
Për
mirë
simi i
sis
tem
it të
info
rmac
ioni
t sh
ënde
tëso
r për
ka
ncer
et
1.N
gritj
a dh
e ko
nsol
idim
i i n
jësis
ë së
regj
istrit
të k
ance
rit.
5.03
2.00
0
5.03
2.00
0 5.
032.
000
2. K
rijim
i i p
latf
orm
ës in
form
atik
e pë
r ngr
itjen
e re
gjist
rit të
kan
cerit
Ko
sto
në
aktiv
itein
e
mës
ipër
m
3. H
artim
i i ra
port
eve
perio
dike
m
bi si
tuat
ën e
kan
cerit
të g
jirit
dhe
të q
afës
së m
itrës
, baz
uar n
ë të
dh
ënat
e m
arra
nga
regj
istri
shën
detë
sor.
3.02
4.00
0 3.
024.
000
3.02
4000
7. IS
T, H
IV d
he A
IDS
7.1.
Red
uktim
i i
tran
smet
imit
të v
irusit
HI
V ng
a në
na te
k fë
mija
dh
e sig
urim
i i k
ujde
sit të
du
hur p
ër fë
mijë
t që
jeto
jnë
me
HIV
dhe
AIDS
1. H
artim
i i p
roto
kolli
t të
men
axhi
mit
kom
bëta
r për
ku
jdes
in, t
rajti
min
dhe
ndj
ekje
n e
fëm
ijëve
.
250.
000
250.
000
25
0.00
0
2. H
artim
i i p
roto
kolli
t të
plot
ë të
pa
rand
alim
it të
infe
ksio
nit H
IV n
ga
nëna
tek
fëm
ija.
3.00
0.00
0 3.
000.
000
1.
500.
000
1.50
0.00
0
3. Im
plem
entim
i i p
rogr
amev
e të
in
form
im-e
duki
m-k
omun
ikim
it pë
r pa
rand
alim
in e
tran
smet
imit
të
HIV-
it ng
a në
na te
k fë
mija
.
250.
000
250.
000
250.
000
4.Ha
rtim
i dhe
zbat
imi i
akt
eve
nënl
igjo
re n
ë lid
hje
me
çësh
tjet q
ë ko
ntrib
uojn
ë pë
r të
redu
ktua
r tr
ansm
etim
in e
HIV
-it, n
ga n
ëna
tek
fëm
ija.
Pa k
osto
142
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
5.
Forc
imi i
kap
acite
teve
sh
ënde
tëso
re n
ë ni
vel l
okal
për
pa
rand
alim
in e
tran
smet
imit
nga
nëna
tek
fëm
ija.
6.
Përf
orci
mi i
sist
emev
e të
m
onito
rimit
të zb
atue
shm
ërisë
së
prog
ram
eve.
7.2.
Par
anda
limi i
IST-
ve
dhe
përm
irësim
i i
cilë
sisë
së p
rogr
amev
e të
par
anda
limit.
1. O
rgan
izim
i i fu
shat
ave
kom
bëta
re p
erio
dike
për
pa
rand
alim
in d
he k
ontr
ollin
e IS
T-ve
.
3.00
0.00
0 3.
000.
000
3.00
0.00
0
2. O
rgan
izim
i i ta
kim
eve
info
rmue
se m
e të
rinj
për
pa
rand
alim
in e
IST-
ve d
he
përd
orim
in e
shër
bim
eve
shën
detë
sore
për
të ri
njtë
.
3.Fo
rcim
i i k
apac
itete
ve të
pr
ofes
ioni
stëv
e të
kuj
desit
sh
ënde
tëso
r mbi
nev
ojën
dhe
m
ënyr
ën e
rapo
rtim
it të
IST-
ve.
7.3.
For
cim
i i
kapa
cite
teve
sh
ënde
tëso
re p
ër
para
ndal
imin
dhe
tr
ajtim
in e
IST-
ve.
1. T
rajn
imi i
pun
onjë
sve
të
eduk
imit
dhe
prom
ocio
nit
shën
detë
sor m
bi p
aran
dalim
in e
IS
T-ve
dhe
stig
mën
nda
j per
sona
ve
që v
uajn
ë ng
a IS
T-të
.
700.
000
700.
000
70
0.00
0
2. T
rajn
imi i
pro
fesio
nist
ëve
shën
detë
sorë
që
puno
jnë
në
kujd
esin
shën
detë
sor p
arës
or, m
bi
para
ndal
imin
dhe
traj
timin
e
përs
htat
shëm
të IS
T-ve
.
3.00
0.00
0 3.
000.
000
3.00
0.00
0
8.In
fert
ilite
ti
8.1.
Rr
itja
e 1.
Har
timi i
pro
gram
eve/
fush
atav
e 60
0.00
0 60
0.00
0
600.
000
1312017-2021
142
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
5.
Forc
imi i
kap
acite
teve
sh
ënde
tëso
re n
ë ni
vel l
okal
për
pa
rand
alim
in e
tran
smet
imit
nga
nëna
tek
fëm
ija.
6.
Përf
orci
mi i
sist
emev
e të
m
onito
rimit
të zb
atue
shm
ërisë
së
prog
ram
eve.
7.2.
Par
anda
limi i
IST-
ve
dhe
përm
irësim
i i
cilë
sisë
së p
rogr
amev
e të
par
anda
limit.
1. O
rgan
izim
i i fu
shat
ave
kom
bëta
re p
erio
dike
për
pa
rand
alim
in d
he k
ontr
ollin
e IS
T-ve
.
3.00
0.00
0 3.
000.
000
3.00
0.00
0
2. O
rgan
izim
i i ta
kim
eve
info
rmue
se m
e të
rinj
për
pa
rand
alim
in e
IST-
ve d
he
përd
orim
in e
shër
bim
eve
shën
detë
sore
për
të ri
njtë
.
3.Fo
rcim
i i k
apac
itete
ve të
pr
ofes
ioni
stëv
e të
kuj
desit
sh
ënde
tëso
r mbi
nev
ojën
dhe
m
ënyr
ën e
rapo
rtim
it të
IST-
ve.
7.3.
For
cim
i i
kapa
cite
teve
sh
ënde
tëso
re p
ër
para
ndal
imin
dhe
tr
ajtim
in e
IST-
ve.
1. T
rajn
imi i
pun
onjë
sve
të
eduk
imit
dhe
prom
ocio
nit
shën
detë
sor m
bi p
aran
dalim
in e
IS
T-ve
dhe
stig
mën
nda
j per
sona
ve
që v
uajn
ë ng
a IS
T-të
.
700.
000
700.
000
70
0.00
0
2. T
rajn
imi i
pro
fesio
nist
ëve
shën
detë
sorë
që
puno
jnë
në
kujd
esin
shën
detë
sor p
arës
or, m
bi
para
ndal
imin
dhe
traj
timin
e
përs
htat
shëm
të IS
T-ve
.
3.00
0.00
0 3.
000.
000
3.00
0.00
0
8.In
fert
ilite
ti
8.1.
Rr
itja
e 1.
Har
timi i
pro
gram
eve/
fush
atav
e 60
0.00
0 60
0.00
0
600.
000
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS132
143
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
ndër
gjeg
jësim
it në
po
pulla
të m
bi s
hkaq
et e
in
fert
ilite
tit
prim
ar
dhe
seko
ndar
, m
e sy
nim
ulje
n e
inci
denc
ës
dhe
prev
alen
cës
së
tij
mid
is gr
ave
dhe
burr
ave
të
mos
hës r
ipro
dhue
se.
info
rmue
se të
targ
etua
ra p
ër
grup
e të
ndr
yshm
e po
pulla
te, s
i ad
oles
hent
ët, b
urra
t dhe
gra
të e
m
oshë
s rip
rodh
uese
, për
njo
hjen
e
shka
qeve
të in
fert
ilite
tit d
he
para
ndal
imin
e ty
re.
2.
Zhvi
llim
i i
prog
ram
eve
shën
detë
sore
që
prom
ovoj
në n
jë s
til
jete
se
të
shën
dets
hme,
si
mje
te
efik
ase
para
ndal
imi t
ë in
fert
ilite
tit.
Përf
shirë
në
kost
on e
ar
tivite
tit 1
.
3. Z
hvill
imi i
pro
gram
eve
të
ndry
shim
it të
sjel
ljes s
ë pa
rtne
rëve
lid
hur m
e tr
ajtim
in e
infe
rtili
tetit
, kë
rkim
in e
ndi
hmës
mje
këso
re,
stig
mat
izim
in, e
tj.
Përf
shirë
në
kost
on e
ar
tivite
tit 1
4. S
igur
imi i
lind
jes d
he a
bort
it të
sig
urt;
rishi
kim
i i p
roce
dura
ve të
ko
ntro
llit p
ër st
erili
zmin
e
inst
rum
ente
ve k
irurg
jike
dhe
rritj
a e
inve
stim
eve
në to
.
Përf
shirë
në
kost
on e
ar
tivite
tit 1
8.2.
Rrit
ja e
aks
esit
dhe
cilë
sisë
së
shër
bim
eve
shën
detë
sore
pë
r m
enax
him
in e
infe
rtili
tetit
1. H
artim
i i p
roto
kolle
ve,
udhë
zimev
e dh
e st
anda
rdev
e ko
mbë
tare
për
traj
timin
e
infe
rtili
tetit
mas
hkul
lor d
he
fem
ëror
.
250.
000
250.
000
25
0.00
0
2. N
gritj
a e
një
qend
re k
ombë
tare
në
shër
bim
et sh
ënde
tëso
re
publ
ike,
të n
ivel
it te
rcia
r për
tr
ajtim
in e
infe
rtili
tetit
me
tekn
ikat
e
ripro
dhim
it të
asis
tuar
, në
një
siste
m të
për
cakt
uar r
efer
imi n
ë
35.5
00.0
00
1.00
0.00
0 34
.500
.000
35
.50
0.00
0
1332017-2021
144
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
nive
l raj
onal
dhe
kom
bëta
r. 3.
Tra
inim
i i sp
ecia
listë
ve të
qe
ndra
ve p
ublik
e ko
mbë
tare
mbi
te
knik
at m
oder
ne të
ripr
odhi
mit
të
asist
uar.
900.
000
900.
000
90
0.0 00
4. P
ajisj
a e
spita
leve
rajo
nale
me
tekn
olog
jinë
e du
hur p
ër të
de
pist
uar d
he m
enax
huar
in
fert
ilite
tin m
ashk
ullo
r dhe
atë
fe
mër
or.
1.68
0.00
0 1.
680.
000
1.
680.
000
5. Z
hvill
imi i
udh
ëzim
eve
lidhu
r me
çesh
tje e
tike
dhe
soci
ale
për d
isa
proc
edur
a kl
inik
e, si
dhe
çës
htje
t fin
anci
are
të ri
prod
him
it të
as
istua
r.
250.
000
250.
000
25
0.00
0
6. F
orci
mi i
kap
acite
teve
të
pers
onel
it sh
ënde
tëso
r mbi
pr
otok
olle
t dhe
stan
dard
et e
di
agno
stik
imit
dhe
traj
timit
të
infe
rtili
tetit
.
Kost
o e
përf
shirë
në
aktiv
itetin
4
më
sipër
.
7. In
tegr
imi s
hërb
imev
e të
pa
rand
alim
it dy
tëso
r të
infe
rtili
tetit
në
shër
bim
et e
KSH
P-së
.
2.50
0.00
0 2.
500.
000
2.
500.
000
8 Fo
rcim
i i k
apac
itete
ve të
pe
rson
elit
shën
detë
sor n
ë KS
HP
mbi
rritj
en e
aft
ësiv
e dh
e nj
ohur
ive
për p
atol
ogjit
ë kr
yeso
re q
ë sh
kakt
ojnë
infe
rtili
tetin
.
18.0
00.0
00
18.0
00.0
00
18
.00
0.00
0
9. P
ërdi
tësim
i i k
urrik
ulav
e lid
hur
me
infe
rtili
tetin
dhe
tekn
ikat
e
Pa k
osto
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS134
145
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
ripro
dhim
it të
asis
tuar
, në
Faku
ltete
t e M
jekë
sisë
dhe
Infe
rmie
risë.
8.
3. P
ërm
irësim
i dhe
zb
atim
i i le
gjisl
acio
nit
mbi
shën
detin
rip
rodh
ues l
idhu
r me
çësh
tjet e
infe
rtili
titet
it
1. Z
hvill
imi i
rreg
ullo
reve
dhe
st
anda
rdev
e ko
mbë
tare
për
m
enax
him
in e
infe
rtili
tetit
, pë
rfsh
irë te
knol
ogjit
ë e
ripro
dhim
it të
asis
tuar
250.
000
250.
000
25
0.00
0
2. P
akës
imi i
pab
araz
ive
në a
kses
pë
r tra
jtim
të si
gurt
dhe
efe
ktiv
të
infe
rtili
tetit
. Rish
kim
i i k
osto
s për
tr
ajtim
in e
çift
eve
infe
rtile
me
prob
lem
e so
cial
-eko
nom
ike.
250.
000
250.
000
25
0.00
0
3.Pë
rcak
timi
i ud
hëzi
mev
e,
rreg
ullo
reve
mbi
çës
htje
t kr
itike
, lig
jore
dh
e et
ike,
që
lid
hen
me
cilë
sinë
e ku
jdes
it në
sh
ërbi
met
pu
blik
e dh
e pr
ivat
e që
of
rojn
ë te
knol
ogjit
ë e
ripro
dhim
it të
as
istua
r.
250.
000
250.
000
25
0.00
0
8.4.
Rrit
ja e
ba
shkë
puni
mit
ndër
sekt
oria
l për
nd
ërhy
rje m
bësh
tetë
se
soci
ale
dhe
ekon
omik
e m
e që
llim
për
mirë
simin
e
fakt
orëv
e so
cial
, që
në
mën
yrë
dire
kte
apo
indi
rekt
e ço
jnë
në
infe
rtili
tet
bash
kësh
orto
r
1 Ba
shkë
puni
mi
dhe
part
nerit
eti
me
sekt
orë
të t
jerë
dhe
par
tner
ë nd
ërko
mbë
tar
e ko
mbë
tar
për
zhvi
llim
in e
pol
itika
ve s
ocia
le d
he
ekon
omik
e pë
r:
•gj
etje
n e
shka
qeve
, ad
resim
in e
man
gësiv
e lid
hur
me
infe
rtili
tetin
, m
undë
sive
për
bash
këpu
nim
. •
gjet
jen
e m
undë
sisë
250.
000
250.
000
25
0.00
0
146
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
për
ulje
n e
kost
os s
ë pr
otok
olle
ve
të
mje
kim
it ko
nser
vativ
pë
r inf
ertil
itetin
.
8.5
Përm
irësim
i i
siste
mit
të m
bled
hjes
dh
e an
alizë
s së
info
rmac
ioni
t sh
ënde
tëso
r, m
e sy
nim
m
onito
rimin
dhe
vl
erës
imin
e si
tuat
ës së
in
fert
ilite
tit
1. P
ërm
irësim
i i si
stem
it të
in
form
acio
nit s
hënd
etës
or li
dhur
m
e të
dhë
nat m
bi in
fert
ilite
tin
prim
ar d
he se
kond
ar n
ë Sh
qipë
ri (n
ëpër
mje
t apl
ikim
it të
E-H
ealth
).
E-he
alth
e
përf
shirë
në
kost
on e
ob
jekt
ivit
1 ak
tivite
ti 8
shën
deti
i në
nës
2. H
artim
i i u
dhëz
uesit
të
indi
kato
rëve
stan
dard
për
in
fert
ilite
tin d
he zh
villi
mi i
mod
elit
të ra
port
imit
perio
dik
të ty
re.
250.
000
250.
000
25
0.00
0
3. V
endo
sja e
sist
emit
të
mon
itorim
it pë
r rap
ortim
in e
ko
mpl
ikac
ione
ve të
has
ura
gjat
ë tr
ajtim
eve
med
ikam
ento
ze
dhe/
ose
inst
rum
enta
le të
in
fert
ilite
tit.
E-he
alth
e
përf
shirë
në
kost
on e
ob
jekt
ivit
1 ak
tivite
ti 8
shën
deti
i në
nës
4. R
ritja
e k
ontr
ollit
mbi
qen
drat
pr
ivat
e ap
o sh
tetë
rore
që
mer
ren
me
traj
timin
e in
fert
ilite
tit p
ër
prot
okol
let e
për
doru
ra, c
ilësin
ë dh
e ce
rtifi
kim
in e
labo
rato
rëve
të
ripro
dhim
it të
asis
tuar
, zba
timin
e
legj
islac
ioni
t, si
dhe
krye
rja e
pr
oced
urav
e të
ripr
odhi
mit
të
asist
uar v
etëm
në
rast
et e
E -h
ealth
e
përf
shirë
në
kost
on e
ob
jekt
ivit
1 ak
tivite
ti 8
shën
deti
i në
nës
1352017-2021
146
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
për
ulje
n e
kost
os s
ë pr
otok
olle
ve
të
mje
kim
it ko
nser
vativ
pë
r inf
ertil
itetin
.
8.5
Përm
irësim
i i
siste
mit
të m
bled
hjes
dh
e an
alizë
s së
info
rmac
ioni
t sh
ënde
tëso
r, m
e sy
nim
m
onito
rimin
dhe
vl
erës
imin
e si
tuat
ës së
in
fert
ilite
tit
1 . P
ërm
irësim
i i si
stem
it të
in
form
acio
nit s
hënd
etës
or li
dhur
m
e të
dhë
nat m
bi in
fert
ilite
tin
prim
ar d
he se
kond
ar n
ë Sh
qipë
ri (n
ëpër
mje
t apl
ikim
it të
E-H
ealth
).
E-he
alth
e
përf
shirë
në
kost
on e
ob
jekt
ivit
1 ak
tivite
ti 8
shën
deti
i në
nës
2. H
artim
i i u
dhëz
uesit
të
indi
kato
rëve
stan
dard
për
in
fert
ilite
tin d
he zh
villi
mi i
mod
elit
të ra
port
imit
perio
dik
të ty
re.
250.
000
250.
000
25
0.00
0
3. V
endo
sja e
sist
emit
të
mon
itorim
it pë
r rap
ortim
in e
ko
mpl
ikac
ione
ve të
has
ura
gjat
ë tr
ajtim
eve
med
ikam
ento
ze
dhe/
ose
inst
rum
enta
le të
in
fert
ilite
tit.
E-he
alth
e
përf
shirë
në
kost
on e
ob
jekt
ivit
1 ak
tivite
ti 8
shën
deti
i në
nës
4. R
ritja
e k
ontr
ollit
mbi
qen
drat
pr
ivat
e ap
o sh
tetë
rore
që
mer
ren
me
traj
timin
e in
fert
ilite
tit p
ër
prot
okol
let e
për
doru
ra, c
ilësin
ë dh
e ce
rtifi
kim
in e
labo
rato
rëve
të
ripro
dhim
it të
asis
tuar
, zba
timin
e
legj
islac
ioni
t, si
dhe
krye
rja e
pr
oced
urav
e të
ripr
odhi
mit
të
asist
uar v
etëm
në
rast
et e
E -h
ealth
e
përf
shirë
në
kost
on e
ob
jekt
ivit
1 ak
tivite
ti 8
shën
deti
i në
nës
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS136
147
Përs
hkrim
i
Kos
toja
M
bulim
i
Obj
ektiv
i/ob
jekt
ivi
spec
ifik
Vepr
imta
ritë
Kost
o to
tale
Sh
penz
imet
op
erat
ive
Shpe
nzim
et
kapi
tale
Bu
xhet
i i
shte
tit P
BA-s
ë Do
nato
rë
Hend
eku
Fi
nanc
iar
nevo
jshm
e.
5. K
ryer
ja e
kër
kim
eve
shke
ncor
e që
syno
jnë
të m
broj
në sh
ënde
tin
ripro
dhue
s dhe
fert
ilite
tin e
pu
nonj
ëve
në v
ende
t e p
unës
.
3.00
0.00
0 3.
000.
000
3.
000.
000
1372017-2021
Aneksi 2: Të dhëna demografike Popullsia mesatare banuese në vitin 2015 shënon një rënie prej 5 300 banorësh në krahasim me vitin 2014. Në vitin 2015, popullsia mesatare banuese ka shënuar një rënie prej 0,18 % në krahasim me atë të vitit 2014.
Dy komponentët kryesorë përbërës të popullsisë janë: shtesa natyrore e popullsisë dhe migracioni neto. Shtesa natyrore e popullsisë është zvogëluar në krahasim me një vit më parë me rreth 31 %, si rezultat i uljes së numrit të lindjeve me 8,5 % dhe rritjes së numrit të vdekjeve me 8,5 % krahasuar me vitin 2014.Nga ana tjetër komponenti i dytë, migracioni neto shënon vlerën prej -17 000 gjatë vitit 2015, duke dhënë kështu një impakt të konsiderueshëm në zvogëlimin e popullsisë 1.
POPULLSIA DHE NORMA E RRITJES VJETORE, 2001-2015
LINDJE, VDEKJE DHE MIGRACIONI NETO, 2010-2015
0,00-0,10-0,20-0,30-0,40-0,50-0,60-0,70-0,80-0,90
3.100
3.050
3.000
2.950
2.900
2.850
2.800
30.000
20.000
10.000
0
-10.000
-20.000
-30.000
2010 2011 2012
Migracioni neto
2013 2014 2015
2001 2002 2003 2004 2005
Mijë
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
PopullsiaNorma e rritjesvjetore të popullsisë
Shtesa natyrore
Burimi INSTAT : Shqipëria në Shifra 2015.
Piramida e popullsisë jep një pamje të qartë të popullsisë sipas grup-moshës dhe gjinisë. Grafiku pasqyron piramidat e popullsisë për dy vite, 2005 dhe 2015. Gjatë kësaj periudhe 10-vjeçare vihet re qartë një tendencë drejt plakjes së popullsisë - zvogëlim i bazës së piramidës si rezultat i uljes së numrit të lindjeve, dhe rritje në pjesën e sipërme të piramidës si rezultat i rritjes së jetëgjatësisë.Në vitin 2015, në totalin e popullsisë mesatare të Shqipërisë të rinjtë (0-14 vjeç) zënë 18,1%, ndërsa të moshuarit (65+ vjeç) zënë 12,6 % të popullsisë gjithsej 1.
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS138PIRAMIDA E POPULLSISË, 2015
85+80-8475-7970-7465-6055-5950-5445-4940-4435-3930-3425-2920-2415-1910-14
5-90-4
Femra 2005
200.000 200.000150.000 150.000100.000 100.00050.000 50.0000
Meshkuj 2005 Femra 2015 Meshkuj 2015
Burimi INSTAT : Shqipëria në Shifra 2015.
Piramida e popullsisë sipas moshës 1979, 2001, 2015 dhe 2031Population pyramids, by age 1979, 2001, 2015, and 2031
Meshkuj-Men
1979 2001
2015 2031
Femra-Women Meshkuj-Men Femra-Women
Meshkuj-Men Femra-WomenMeshkuj-Men Femra-Women
80-84
70-74
60-64
50-54
40-44
30-34
20-24
10-14
0-4
80-84
70-74
60-64
50-54
40-44
30-34
20-24
10-14
0-4
80-84
70-74
60-64
50-54
40-44
30-34
20-24
10-14
0-4
80-84
70-74
60-64
50-54
40-44
30-34
20-24
10-14
0-4
Burimi: INSTAT
1392017-2021
tregueS krYeSor Për PoPullSinë e ShQiPëriSëNjësia 2013 2014 2015
jetgjatësia viteMeshkuj 76,0 76,4 76,1Femra 80,3 80,3 79,7Indeksi sintetik i fekonditetit për grua 1,76 1,78 1,7
Mosha mesatare në lindje vite 27,3 27,2 27,2
martesat për 1000banorë
8,2 8,2 8,7Divorcet 1,3 1,5 1,8
Indeksi sintetik i fekonditetit (ISF) i cili është një tregues i standardizuar që tregon numrin mesatar të fëmijëve që një grua në moshë riprodhuese pritet të lindë, për vitin 2015 shënon 1,67 fëmijë. Kjo do të thotë se 100 femra pritet të lindin 167 fëmijë nëse normat e lindshmërisë sipas grup-moshës janë këto të vitit referues, 2015.
Ky indeks është nën normën e zëvendësimit, 2,1 fëmijë për grua, që do të thotë se një çift nuk arrin të zëvendësojë veten. Nëse shohim lindshmërinë sipas grup-moshave, lindshmëria ka rënë për të gjitha grup-moshat, por kryesisht kjo rënie ka qenë më e madhe për grup-moshat e mëdha 40-44 vjeç, e cila ka sjellë një rënie të lehtë të moshës mesatare në lindje. Në vitin 2015 femrat lindin mesatarisht 26,7 vjeç, krahasuar me vitin 2014 ku kjo moshë ishte 27,2 vjeç 2.
Indeksi sintetik i fekondimit, 2006-2015Total Fertility rate, 2006-2015
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
2.20
2.00
1.80
1.60
1.40
1.20
1.00
ISF-TFR
Burimi; INSTAT, Femra dhe meshkuj 2015
VdekjetGjatë vitit 2015 numri i vdekjeve ishte 22,4 mijë. Kjo rritje është afërsisht 8% krahasuar me një vit më parë. Kjo rritje kryesisht vjen nga një raportim më i mirë i vdekjeve nga gjendja civile. Vdekjet sipas grup-moshave tregojnë se në të gjitha grup-moshat meshkujt kanë një % më të lartë të vdekjeve, duke përjashtuar grup-moshën e fundit mbi 80 vjeç. Kjo ndodh pasi jetëgjatësia e meshkujve është më e ulët sesa ajo e femrave. Në vendin tonë për vitin 2015 meshkujt jetojnë mesatarisht 4 vite më pak se femrat2.
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS140Vdekshmëria perinatale, foshnjore dhe fëminore
Vdekshmëria foshnjore INSTAT raporton se për vitin 2015 vdekshmëria foshnjore është 7,8 për djemtë dhe 6,3 për vajzat. Ky tregues për meshkujt ka mbetur në të njëjtat shifra krahasuar më një vit më parë, ndërkohë për vajzat ka një përmirësim duke e krahasuar me vitin 2014 i cili ishte 8,0 2.
Vdekshmëria foshnjore për 1000 lindjeInfant deaths per 1000 live births
20
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
%
2006Meshkuj MenFemra Women
13,7 12,5 11,6 10,7 10,0 9,29,29,910,611,312,2 8,2
9,5 9,28,0 6,5
7,8 7,88,0 6,3
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Burimi: INSTAT
Sikurse shihet, niveli i vdekshmërisë foshnjore për të dy gjinitë në Shqipëri, në vitin 2015, u raportua në shifrën 7.2 për 1 000 lindje të gjalla nga INSTAT-i dhe 6.3 për 1 000 lindje të gjalla nga Ministria e Shëndetësisë. Në të kundërt, sipas vlerësimeve të OKB-së (raporti IGME UN Inter-agency Group for Child Mortality Estimation, 2015), vdekshmëria foshnjore e përgjithshme në Shqipëri në vitin 2015 ishte 13 vdekje për 1 000 lindje të gjalla, shifër që është shumë më e lartë se raportimet zyrtare të INSTAT-it, apo të Ministrisë së Shëndetësisë 4.
Në Shqipëri, pavarësisht përmirësimit të dukshëm të treguesit të vdekshmërisë neonatale në vitet e fundit, ai mbetet relativisht i lartë dhe i pandryshueshem (7 ‰)4. Përmirësimi i vdekshmërisë neonatale është i ngadaltë, edhe pse lindjet në institucionet shëndetësore janë shumë të larta.
Megjithëse në vite është vërejtur një ulje e ndjeshme e vdekshmërise foshnjore, pjesa që zë në të vdekshmëria neonatale, bëhet çdo vit dhe më e lartë (aktualisht zë rreth 75% të vdekshmërisë foshnjore). Kjo sugjeron se ndërhyrjet në shëndetin e të porsalindurit duhet të jenë prioritare.
1412017-2021
10.5
10
9.5
9
8.5
8
7.5
7
6.5
62006 2008 2010 2012 2014
Burimi: Banka Botërore, Shqipëria vdekshmëria neonatale
Sipas statistikave të Ministrisë së Shëndetësisë për vdekshmërinë neonatale, vdekjet e javës së parë pas lindjes (0-6 ditë) përbëjnë rreth 80 % të vdekjeve neonatale
40
30
20
10
0
25-45%45-55%
55-75%
1993 1998 2003 2008
Fig. Përpjestimi i vdekjeve neonatale në vdekshmërinë foshnjore (Burimi Ministria e Shëndetësisë)
Vdekshmëria e fëmijëve nën pesë vjeç. Sipas të dhënave operative të Ministrisë së Shëndetësisë, vdekshmëria nën 5 vjeç është ulur nga 20,7 (për 1 000 lindje të gjalla) në vitin 2002 në 7,1 në vitin 2015. Megjithatë, ashtu sikurse për vdekshmërinë foshnjore, ekziston një nënraportim i ndjeshëm nga të dhënat zyrtare të institucioneve shqiptare si pasojë e nënregjistrimit të numrit të vdekjeve4. Nga kjo pikëpamje, sipas raporteve të OKB-së, (IGME UN Inter-agency Group for Child Mortality Estimation 2015), vdekshmëria nën 5 vjeç në Shqipëri për vitin 2015 ishte 15 dhe 13, respektivisht për meshkujt dhe femrat. Megjithatë, në të dy gjinitë vërehet një ulje pothuaj trefish krahasuar me vitin 1990.
lindjetNumri i lindjeve gjatë vitit 2015 është afërsisht 32,7 mijë lindje. Raporti gjinor në lindje është 1,1 që tregon se në 100 lindje vajzash lindin 110 djem. Ky raport është më i lartë se raporti natyral i cili është 1,06 që tregon një preferencë për lindjet e gjinisë mashkullore 2.Në vlera absolute, rënia e numrit të lindjeve krahasuar me vitin 2014 është afërsisht 3 mijë lindje. Për lindjet meshkuj kemi një rënie 8%, ndërkohë për lindjet femra rënia është 9%.
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS142
Raporti gjinor në lindjeSex ratio at birth
2006 2007 2008 2009
Raporti natyror - Natural ratioRaporti gjinor në lindje - Sex ratio at birth
2010 2011 2012 2013 2014 2015
1,16
1,14
1,12
1,1
1,08
1,06
1,04
1,02
1
Burimi: INSTAT
Raporti gjinor sipas rradhës së lindjes, 2015Sex ratio by birthorder of births, 2015
rradha e lindjesBirthorder
Meshkujmen
FemraWomen
Raporti gjinorSex ratio
1 7,519 7,047 106,72 5,593 5,144 108,73 2,043 1,746 117,04+ 669 531 126,0Mungojnë
1,618 1,518 106,6Missing
Burimi: INSTAT, Drejtoria e Përgjithshme e Gjendjes Civile
1432017-2021
Lindjet dhe abortetLive births and abortions
VitetYears
lindjeLife births
AborteAbortions
Raporti i abortitAbortion rate
Lidhja: Lindje/AborteThe Relation: Births/
Abortions2006 35.891 9.552 266 3,8:12007 34.448 9.030 262 3,8:12008 33.445 8.335 249 4,0:12009 34.114 9.200 270 3,7:12010 34.061 8.085 237 4,2:12011 34.285 8.307 242 4,1:12012 35.473 7.846 221 4,5:12013 35.750 6.638 186 5,4:12014 35.760 5.572 156 6,4:12015 32.715 5.619 172 5,8:1
Burimi: INSTAT, Drejtoria e Përgjithshme e Gjendjes Civile, Instituti i Shëndetit Publik (ISHP), Ministria e ShëndetësisëBurimi: INSTAT, Drejtoria e Përgjithshme e Gjendjes Civile, Instituti i Shëndetit Publik (ISHP), Ministria e Shëndetësisë
Raporti i abortitAbortion rate
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
290
270
250
230
210
190
170
150
Adoleshentët, shkaqet e vdekjesNga viti 2001 deri në vitin 2011, statistikat jetësore tregojnë numrin e vdekjeve të të rinjve që luhatet në rreth 800 në vit. Që atëherë, numri duket se ka rënë. Shumica mbi 50 vjeç vdesin për shkak të sëmundjeve të qarkullimit të gjakut dhe kancerit, ndërsa të rinjtë përgjithësisht bëhen viktima ndaj faktorë të jashtëm nëse vdesin. Në vitin 2010, shkaqet e jashtme llogaritin 55,8% të vdekjeve të të rinjve të moshës 15 deri në 29 vjeç. Dëmtimet e jashtme, helmimi dhe aksidentet janë shkaqet kryesore të vdekjes së të rinjve. (INSTAT “Të rinjtë në Shqipëri, sfidat në kohët që ndryshojnë”, nëntor 2015).
Një grup faktorësh të parandalueshëm të rrezikut si: duhanpirja, abuzimi me alkool, dieta e pashëndetshme dhe mungesa e veprimtarisë fizike kanë ndikim të madh në rritjen e vërejtur në barrën totale të sëmundjeve jo të transmetueshme si kanceri, sëmundjet e zemrës, mëlçisë dhe mushkërive. Parandalimi i të rinjve shqiptarë nga duhanpirja dhe abuzimi me alkool, dieta e pashëndetshme dhe promovimi i aktivitetit të tyre fizik janë sfidat kryesore5.
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS144Figura: Të rinjtë që kanë vdekur në moshën 15-29 vjeç sipas shkakut të vdekjes, 2010 (në përqindje)
Të tjera12.3
Tumor12.0
Qarkullim13.2
Nervore6.6Dëmtime, helmime
dhe aksidente55.8
Burimi: INSTAT “Të rinjtë në Shqipëri, sfidat në kohët që ndryshojnë”, nëntor 2015
arsimi Vërehet se niveli i njohurive të fituara në shkollë vjen në rritje të vazhdueshme sasiore dhe cilësore. Kjo ka të bëjë me pasurimin e kurrikulave në të gjitha nivelet e arsimit, por edhe me rritjen e pjesëmarrjes në arsim.
Pjesëmarrja e të rinjve në arsimin e lartë është e lartë. Gjithashtu nuk përbën më risi fakti që pjesën më të madhe ndër studentët e regjistruar e zënë femrat, të cilat në vitin 2014/15 përbëjnë përsëri 57 % të totalit të tyre. Numri i të diplomuarëve në arsimin e lartë në vitin 2015 është rritur akoma më tepër krahasuar me vitet e mëparshme. Vazhdon të ngelet i lartë edhe për vitin 2015 raporti i femrave të diplomuara me 64 % krahasuar me 36 % të meshkujve.
Në vitin 2014/15 ka një rritje të numrit të nxënësve që marrin diplomë të arsimit të mesëm krahasuar me vitin paraardhës 2.
1452017-2021
19.9
23.8
26.7
26.9
29.6
40.8
50.5
55.4
58.3
63.0
80.1
76.2
73.3
73.1
70.4
59.2
49.5
44.6
41.7
37.0
Studentë e diplomuar në arsimin e lartë siaps fushave të studimit, 2015Students graduated on tertiary by field of study, 2015
100 80 60 40 20 0 20 40 60 80 100
100 80 60 40 20 0 20 40 60 80 100
Arsimi
Shëndeti dhe mirqënia
Shkencat natyroreMatem. & Statistikë
Shkencat shoqëroregazetari dhe informim
Humanitaret dhe artet
Biznes, administrim dhe Ligj
Teknologjia e Informacionitdhe komunikimit
Bujqësi, pyje, peshkim dhe blegtori
Inxhinieritë, prodhimi& ndërtimi
Shërbimet
Education
Health and Welfare
Natural sciences,mathem. & statisticSocial sciencesjournalism & information
Arts and humanities
Business,administration & law
information and CommunicationTechnologies
Agriculture, forestryfisheries & veterinary
Engineering, Manufac. & Construction
Services
Meshkuj-Men: 11 960Femra-Women: 21 569
Burimi: INSTATShënim: Sipas Manualit të Fushave të Studimit 2013
Diplomimet në fushën e shëndetitKemi një rritje të diplomimeve në vite dhe kjo është më e shprehur për infermierët; në vitin akademik 2012-2013 sipas burimit të Ministrisë së Arsimit dhe Sporteve janë diplomuar 2 719 infermierë3.Sipas shpërndarjes së stafit mjekësor për 100 000 banorë në vite shohim se në mjekësi janë diplomur 9 për 100 000 banorë në 2008-2009, ndërsa në 2012-2013 janë diplomuar në mjekësi 10 për 100 000 banorë. Ndryshimet janë mjaft të ndjeshme për të diplomuarit në farmaci, stomatologji dhe infermieri.Më poshtë tregohet sa është rritur numri i diplomimeve, kjo e përllogaritur për 100 000 banorë.Për sa i përket kësaj të fundit, ndryshimi i diplomimit në këtë disiplinë është shumë i madh, për vitin (2008-2009) janë diplomuara 11 për 100 000 banorë, ndërsa në vitin akademik (2012-2013) janë diplomuar 94 studentë për 100 000 banorë 3.
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS146Studentë të diplomuar në fushat e mjekësisë 2008-2013 (100.000 banorë)
2012-2013
2011-2012
2010-2011
2009-2010
2008-2009
0.0 50.0 100.0 150.0
Mjekë Dentistë Farmacistë Infermierë
Burimi: INSTAT
Shërbimet dhe gjendja shëndetësore e popullatësShumë ndryshime kanë ndodhur për sa i përket shëndetit gjatë këtyre viteve në Shqipëri, kjo veçanërisht në lidhje me shëndetin e nënës dhe fëmijës. Pothuajse të gjitha lindjet në Shqipëri asistohen nga personeli shëndetësor i kualifikuar, dhe 99% e tyre janë në materinitetet dhe shtëpitë e lindjeve.
Në shërbimin publik parësor kontakti për person me mjekun e familjes dhe specialistin është 2,2 kontakt për person. (Pra çdo person merr kujdes shëndetësor parësor mesatarisht 2 kontakte në vit.) Në vitin 2013 numri i vizitave të kryera në shërbimin parësor te mjeku i familjes, mjeku specialist etj. ishte 6.2 milionë1.
Gjatë vitit 2014 sipas Ministrisë së Shëndetësisë janë raportuar 7 825 455 vizita, ku mesatarisht 3 vizita për banor të kryera nga mjeku i përgjithshëm dhe mjeku i familjes. Fig. 1 Kontakti për person me mjekun e familjes dhe specialistin 2010-2014
2010 2011 2012 2013 2014
2,2
2,4
2,4
2,52,7
Sipas këtij grafiku, shikojmë se çdo qytetari shqiptar i ka takuar të shkojë te mjeku i familjes ose mjeku i përgjithshëm afërsisht 3 herë në vitin 2014 për t’u vizituar, nga 2 herë që ka qënë para vitit 2008. Nga këto po në vitin 2014 vërehet një rritje në 4 % të vizitave në poliklinikat e specialiteteve nga ato të viteve të mëparshme. Moshat që kërkojnë shërbim mjekësor kryesisht janë ato nën 14 vjeç dhe ato të moshës mbi 60 vjeç, të cilat janë afërsisht 50 % për vitin 20143.
Brenda shërbimit të kujdesit shëndetësor parësor funksionojnë dhe shërbime specifike për përkujdesin e nënës dhe fëmijës, konsultoren e gruas (KG) dhe konsultoren fëmijës (KF). Për vitet 2010-2014, sipas Ministrisë të Shëndetësisë KG-ja ndiqet nga mjeku obstetër-gjinekolog dhe pothuajse numri i vizitave të para obstetrike është përafërsisht i njëjtë me numrin e lindjeve të raportuara në vendin tonë, nga këto 65 % janë gjatë 0-13 javëve të para dhe mbi 28 javë 10,9 % sipas raportimit për vitin 2014, kjo shpërndarje ka qëndruar e pandryshuar në këto vite sipas evidencës për këtë shërbim të ofruar3.
1472017-2021
Në lidhje me ndjekjen e fëmijëve, KF-ja është fokusuar në ndjekjen e fëmijve 0-12 muaj dhe mënyrën sesi ushqehen ata sipas rekomandimeve të OBSH-së. Në të dhënat e aktitetit të KF-së shikojmë që numri i ndjekjes së fëmijëve nga stafi i lartë mjekësor për vitin 2014 është 58 %, kjo më e lartë krahasuar me vitin 2010 që ka qenë 42 %3.
Numri i spitaleve dhe i shtretërve spitalorë është ulur gjatë viteve të fundit në Shqipëri, por niveli i shfrytëzimit të shtratit është ende i ulët, kjo për sektorin publik në vlerat 48 %, për shkak se sektori privat sapo ka lulëzuar në Shqipëri1.
Shpenzimet totale për shëndetësinë llogariten si shuma e shpenzimeve publike dhe private të bëra për shëndetësinë. Ato mbulojnë shërbimet shëndetësore (parandaluese dhe kuruese), aktivitetet e planifikimit familjar, ndihmat emergjente për shëndetin, etj. Të dy sektorët kanë një peshë jo të vogël ndaj totalit të shpenzimeve për shëndetësinë, por aktualisht shpenzimet publike zënë 3 % të PBB-së1.
Shqipëria shpenzon rreth 6% të PBB-së për kujdesin shëndetësor sipas raportit OBSH-së 2015. Krahasuar me vendet e Europës Juglindore, shpenzimet e Shqipërisë për shëndetin ndaj PBB-s janë më të ulëtat3.
Tab. 7 Tregues makroekonomikë për shëndetësinë, sektori shtetëror 2010-2014
Shpenzimet 2010 2011 2012 2013 2014Buxhetit të shtetit gjithsej (në milionë lekë) 362.752 376.351 376,241 394,118 438.855Buxhetit të shëndetësinë (në milionë lekë) 32.685 35.024 36.535 35.391 41.881Shëndetësinë kundrejt (%)- Shpenzimeve buxhetore 9,0 9,3 9,7 9,0 9,5- Produkti i Brendshëm Bruto 2,6 2,7 2,7 2,6 3,0
INSTAT: Vjetari Statistikor 2010-2014
Sëmundjet amtareSëmundjet amtare kanë pësuar gjithashtu rënie në Shqipëri, nga 87 në 18 DALY për 100 000 në vitin 1990 dhe 2010, përkatësisht4.
Figura 59. Vitet e jetës të axhustuara për paaftësi (për 100,000) për sëmundjet amtare në Shqipëri sipas viteve (vlerësime bruto, të gjitha moshat) (burimi: GBD, 2010)
1990 1995
44
87
4433
24 18
2000 2005 2010
100908070605040302010
0
Burimi:Raport shëndetësor kombëtar, gjendja shëndetësore e popullatës shqiptare Tiranë, 2014. ISHP, UNICEF.
Në vitin 1990, barra e sëmundjeve amtare në Shqipëri ishte më e larta në rajonin e EJL-së (me rreth 85 DALY për 100 000), duke zënë 0.3% të barrës totale të sëmundjeve te femrat4.
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS148Tabela 53. Vitet e jetës të axhustuara për paaftësi të standartizuara për moshën për sëmundjet amtare në Shqipëri dhe vendet e rajonit të EJL-së në vitin 1990 dhe në vitin 2010(burimi: GBD, 2010)
Sëmundjet amtareViti: 1990 Viti: 2010
DailY (100,000) Përqindja DailY DailY (100,000) Përqindja DailYShqipëria 85.2 0.31 17.5 0.08Bosnje-Hercegovina 85.2 0.14 13.9 0.07Kroacia 26.7 0.10 14.8 0.07Greqia 13.5 0.07 10.7 0.06Maqedonia 56.2 0.19 25.3 0.11Mali i Zi 29.7 0.12 23.9 0.10Serbia 46.0 0.18 27.2 0.13Sllovenia 22.8 0.10 9.9 0.06
Burimi:Raport shëndetësor kombëtar, gjendja shëndetësore e popullatës shqiptare Tiranë, 2014. ISHP, UNICEF.
Në vitin 2010, sëmundjet amtare në Shqipëri ishin më të ulëta se në Serbi, Maqedoni dhe Malin e Zi, por më të larta sesa në Kroaci dhe Bosnje-Hercegovinë.
Në të gjithë rastet, regjistrimi i saktë i sëmundjeve amtare mund të jetë i diskutueshëm në Shqipëri dhe prandaj, krahasimet mes vendeve duhet të interpretohen me kujdes. Së fundi, sëmundjet infektive, amtare, neonatale dhe çrregullimet nutricionale zinin 30.5% të barrës totale në Shqipëri në vitin 1990, por vetëm 9.5% në vitin 20104.
Kujdesi antenatal dhe postnatalTabela më poshtë paraqet nivelin e mbulimit për disa shërbime shëndetësore kryesore në Shqipëri, bazuar mbi një raport të botuar së fundmi (OBSH, World Health Statistics, 2014).Pothuajse të gjitha lindjet (99%) në Shqipëri gjatë viteve 2006-2013 u asistuan nga punonjës shëndetësorë të kualifikuar4.Sipas statistikave zyrtare, prevalenca e lindjeve Cezariane ishte 19% gjatë periudhës 2006-2012. Por gjasat janë që ky të jetë një nënvlerësim i prevalencës së vërtetë, duke marrë parasysh faktin se ka raste të lindjeve Cezariane në spitalet private. Gjatë kësaj periudhe, 83% e të porsalindurve në Shqipëri kanë kryer një vizitë postnatale brenda dy ditëve nga lindja4.
Tabela 121. Shkalla e mbulimit me disa shërbime shëndetësore kryesore në Shqipëri(burimi: OBSH, 2014)
Shërbimi shëndetësor Prevalenca (në %) VitiNevoja të paplotësuara për planifikimin familjar 13 2006-2012Përdorimi i kontraceptivëve 69 2006-2012Kujdesi antenatal≥ 1 vizitë≤ 1 vizita
9767 2006-2013
Lindje të asistuara nga staf i kualifikuar shëndetësor 99 2006-2013Lindje Cezariane 19 2006-2012Vizita postnatalebrenda dy ditëve nga lindja 83 2006-2012
Burimi:Raport shëndetësor kombëtar, gjendja shëndetësore e popullatës shqiptare Tiranë, 2014. ISHP, UNICEF.
1492017-2021
Sëmundjet neonataleSipas raportimit nga ISHP në vitin 2014, sëmundjet neonatale kanë pësuar rënie të konsiderueshme në Shqipëri gjatë dy dekadave të shkuara7. Në total, në vitin 1990 këto sëmundje zinin 4.5% të barrës totale të sëmundjeve, ndërsa në vitin 2010 vetëm 2.0%4.
Barra e sëmundshmërisë neonatale ka rënë respektivisht për meshkujt dhe femrat nga 1479 DALY në 1990 në 616 në 2010, dhe nga 1091 DALY në 481 në 2010. Megjithatë, barra e sëmundjeve neonatale mbetet ndër më të lartat në rajon (Global Burden Disease GBD survey WHO 2010).
Tabela 49. Vitet e jetës të axhustuara për paaftësi gjini-specifike për sëmundjet neonatale në Shqipëri në vitin 1990 dhe në vitin 2010 (vlerësime bruto, të gjitha moshat) (burimi: GBD, 2010)
gjiniaViti: 2010 Viti: 1990
DailY (për 100,000) Përqindja DailY DailY (për 100,000) Përqindja DailYMeshkuj 616.1 2.0 1479.0 4.7Femra 480.8 2.0 1080.8 4.1Totali 548.5 2.0 1284.8 4.5
Burimi: Raport shëndetësor kombëtar, gjendja shëndetësore e popullatës shqiptare Tiranë, 2014. ISHP, UNICEF.
Barra e sëmundshmerise fëminore (1-4 vjeç): Në vitin 2010 u vërejt një rënie e theksuar (më shumë se dyfish) e barrës së sëmundjeve në fëmijët 1-4 vjeç në Shqipëri krahasuar me vitin 1990. Megjithatë Shqipëria vazhdon të paraqesë nivelin më të lartë në rajon, më shumë se dyfishi krahasuar me Malin e Zi, i cili është vendi me barrën e dytë më të lartë në rajonin e Europës Juglindore4.
Tabela 51. Vitet e jetës të axhustuara për paaftësi të standartizuara për moshën në të dy gjinitë për barrën e sëmundjeve në fëmijët 1-4 vjeç në Shqipëri dhe vendet e rajonit të EJL-së në vitet 1990 dhe 2010 (burimi: GBD, 2010)
Shërbimi shëndetësor Viti: 1990 Viti: 2010Shqipëria 31246.1 13688.1Bosnje-Hercegovina 8941.6 5908.1Kroacia 7132.3 5132.9Greqia 5788.2 3813.3Maqedonia 12529.4 6238.5Mali i Zi 10379.3 6292.4Serbia 8817.9 5098.5Sllovenia 7061.8 4804.1
Burimi:Raport shëndetësor kombëtar, gjendja shëndetësore e popullatës shqiptare Tiranë, 2014. ISHP, UNICEF.
Perceptimi i shëndetitVetëvlerësimi pozitiv i gjendjes shëndetësore është rritur. Në vitin 2012 më shumë se 85 % e individëve ndihen shumë mirë ose mirë, krahasuar me vitin 2002 kur kjo përqindje ishte 75,3 %1.Një aspekt i rëndësishëm që ndikon te shëndeti është pirja e duhanit dhe e alkoolit. Në vitin 2012, 9,4 % e individëve të moshës 10 vjeç e lart pinë aktualisht duhan dhe 24,3 % pinë alkool. Kjo përqindje është ulur ndër vite sidomos krahasuar me vitin 2005. Shpërndarja e duhanpirësve sipas grup-moshave për vitin 2012, tregon një përqindje më të lartë të duhanpirësve në grup-moshat 25-44 vjeç krahasuar me vitet e tjera ku përqendrimi i tyre shihej në moshat më të larta1.
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS150
PËRQ
INDJ
A25.0
20.0
15.0
10.0
5.0
10-24 25-34 35-44
2005 2008 2012
45-54 55-64 64+ Gjithsej
Duhanpirës sipas grupmoshave
Burimi: Ankesa e Matjes së Nivelit të Jetesës, 2005, 2008, 2012
Mirëqenia socialeShkalla e papunësisë në Shqipëri mbetet në nivel dyshifror si për femrat ashtu dhe për meshkujt. Në tregun shqiptar të punës të rinjtë e moshës 15-29 vjeç kanë mesatarisht 2,5 herë më shumë gjasa se popullsia adulte e moshës 30-64 vjeç që të jenë të papunë1.
Kështu, në vitin 2015, shkalla e papunësisë për të rinjtë e moshës 15-29 vjeç ishte 33,2 %, ndërkohë që shkalla e papunësisë për popullsinë 30-64 vjeç ishte 12,5 %. Përqindja e të rinjve në moshë 15-29 vjeç,të cilët janë jo në punësim e as duke ndjekur shkollën apo ndonjë trajnim profesional është 32,8 %. 1
2015
2014
2010
2005
2000
FemraMeshkuj
0% 5% 10% 15% 20% 25%
Shkalla e papunësisë
Gjatë vitit 2013 ekonomia shqiptare shënoi një rritje reale prej +1.4 % krahasuar me vitin 2012. Konsumi final përbën peshën kryesore të shpenzimeve në ekonomi, me 89.34 % dhe u rrit me +1.94 % në terma reale. Formimi bruto i kapitalit fiks u rrit me +1.16 % në terma reale krahasuar me vitin 2012. Eksporti dhe importi i mallrave dhe shërbimeve janë rritur në terma reale me përkatësisht +7.89 % dhe +4.99 % krahasuar me vitin 2012. PBB-ja për frymë në vitin 2013 arriti në 471 mijë lekë. PBB-ja për frymë e Shqipërisë e shprehur në standardin e fuqisë blerëse është pothuajse sa një e treta e mesatare së PBB-së për frymë të vendeve të BE-së (BE=100)1.
1512017-2021
Sigurimet shoqërore dhe shëndetësoreShpenzimet për sigurimet shoqërore janë komponenti që zë peshën më të madhe në shpenzimet për mbrojtjen sociale. Shpenzimet për sigurimet shoqërore në raport me PBB-në nominale kanë ardhur në rritje gjatë periudhës 2010-2014. Në vitin 2010 shpenzimet për sigurimet shoqërore përbënin 6,5 % të PBB-së nominale dhe rriten gradualisht deri në 7,2 % të PBB-së nominale në vitin 2014.Shpenzimet për sigurimet shëndetësore janë mesatarisht 2,2 % e PBB-së, ndërsa shpenzimet për mbështetjen e familjeve në nevojë me ndihmë ekonomike janë mesatarisht sa 1,4 % e PBB-së nominale 3.
Dhuna në familje sipas llojit të ushtruar dhe gjinisë, 2014Domestic violencbe type and sex, 2014
Dhuna në familje Meshkujmale
FemraWomen Domestic violence
Gjithsej 1031 3090 TotalAbuzim psikologjik 69 88 Pychological ViolenceDhunb fizike 51 41 Physical ViolenceDhunb seksuale 3 11 Sexual ViolenceTjetër 908 2950 Other
Burimi: Femra dhe Meshkuj në Shqipëri /Women and Men in Albania 2015, INSTAT.
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS152
2013
Qark
Shqipëria 466
PBB për frymë në mijë lekë
Vjetari Statistikor, 2010-2014
Nuts 2300-330331-466467-550551-650
KorçëBerat
Gjirokastër
Vlorë
Fier
Tiranë
Elbasan
Dibër
Lezhë
Shkodër
Kukës
Durrës
Ndarja e re administrative e ShqipërisëNga ana administrativo-territoriale, Shqipëria është e ndarë në dy nivele të njësive të qeverisjes vendore: 12 qarqe dhe 61 bashki. Më 31 korrik 2014, Kuvendi i Shqipërisë miratoi ligjin 115/2014 “Për ndarjen administrativo-territoriale të njësive të qeverisjes vendore në Republikën e Shqipërisë”. Ndarja e re territoriale e ndan Shqipëri Në dy nivele të njësive të qeverisjes vendore, në 12 qarqe të cilët ndahen më tej në 61 bashki. Vënia në funksion e kësaj ndarjeje do të bëhet pas konstituimit të organeve përfaqësuese dhe ekzekutive të njësive të qeverisjes vendore në zgjedhjet e vitit 20158.
Fig. 7 PBB për frymë sipas Qarqeve
1532017-2021
Fig. Bashkitë e Shqipërisë
Malësi e Madhe
Tropojë
Has
Kukës
Fushë-Arrëz
PukëShkodër
Vau i Dejës
Lezhë MirditëDibër
MatKurbin
KrujëDurrës Bulqizë
Klos
Kamëz
Tiranë
VorëShijak
Kavajë
Rrogozhinë PeqinElbasan
CërrikBelshLushnjë
Divjakë
Fier
Selenicë
Vlorë
Himarë
Tepelenë
Memaliaj
PërmetKolonjë
KorçëSkrapar
Berat
KuçovëUrëVajgurore
RoskovecPatos
Mallakastër Poliçan
Këlcyrë
LibohovëGjirokastër
DelvinëDropull
Sarandë
Finiq
Konispol
Devoll
Maliq
PogradecPustecGramsh
Përrenjas
Librazhd
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS154
10 8
2
11
4
5
1 7
612
3
9
Qarqet e Shqipërisë
1552017-2021
BERAT
KUTALLILUMAS
VELABISHT
OTLLAK
POSHNJE
ROSHNIK
SINJË
TËRPAN
URAVAJGURORE
VËRTOP
CUKALAT
BULQIZË
FUSHËBULQIZË
GJORICË
TREBISHT
OSTREN
SHUPENZË
ZERQAN
MARTANESH
DELVINË
FINIQMESOPOTAM
VERGO
BILISHT
BILISHTQENDËR
MIRAS
HOÇISHT
PROGËR
ARRAS FUSHË-ÇIDHËN
KALA EDODËS
KASTRIOT
LURË
MAQELLARË
MELANMUHURR PESHKOPI
TOMIN
SELISHTË
SLLOVË
ZALL-DARDHË
ZALL-REÇ
LUZNI
DURRËSGJEPALAJ
KATUNDI RI
MAMINAS
MANËZ
RRASHBULL
SHIJAK
SUKTH
XHAFZOTAJ
BELSH
BRADASHESH
CËRRIK
ELBASAN
FIERZË
FUNAR
GJERGJAN
GJINAR
GOSTIMË
GRACEN
GREKAN
KAJAN
KLOS
LABINOTFUSHË
LABINOTMAL
MOLLAS
PAPËR
RRASË
SHALËS
SHIRGJAN
SHUSHICË
TREGAN
ZAVALINË
CAKRAN
DERMENAS FIER
FRAKULL
RUZHDIE
KUMAN
KURJANLEVAN
LIBOFSHË
MBROSTARURA
PATOSPORTEZ
QENDËR
ROSKOVEC
STRUMTOPOJË
ZHARRËZ
GRAMSH
KODOVJAT
KUSHOVËLENIE
PISHAJPOROÇAN
SKËNDERBEGAS
KUKUR
SULT
TUNJË
ANTIGONËCEPO
DROPULLI POSHTËM
DROPULLI SIPËRM
GJIROKASTËR
LAZARAT LIBOHOVË
LUNXHËRI
ODRIE
PICAR
POGONQENDËRLIBOHOVË
ZAGORIE
FAJZË
GOLAJ
GJINAJ
KRUMË
GOLEM
GOSË
HELMËSKAVAJË
KRYEVIDH
LEKAJLUZ I
VOGËL
RROGOZHINË
SINABALLAJ
SYNEJ
BARMASH
ÇLIRIM
ERSEKË
LESKOVIK
QËNDERLESKOVIK
MOLLAS
NOVOSELË
QENDËRERSEKË
DRENOVË
GORE
KORÇËLEKAS
LIBONIKMALIQMOGLICË
MOLLAJ
PIRG
POJAN
QENDËR
VITHKUQ
VOSKOP
VOSKOPOJË
VRESHTAS
BUBQ
CUDHI
FUSHËKRUJË
THUMANË
KRUJË
NIKËL
KOZARE
KUÇOVËPERONDI
ARRËN
BICAJ
BUSHTRICË
KOLSHKUKËS
MALZI
ZAPOD
SHISHTAVEC
SHTIQËN
SURROJ
TËRTHORE
TOPOJAN
UJMISHTGRYKËCAJE
KALIS
FUSHËKUQE
LAÇ
MAMURRAS
MILOT
BALLDREBLINISHT
DAJÇ
KALLMET
KOLSHLEZHË
SHËNGJIN
UNGREJ
ZEJMEN
HOTOLISHT
LIBRAZHD
LUNIKORENJË
PRRENJAS
POLIS
QENDËR
QUKËS
STEBLEVË
STRAVAJ
RRAJCË
ALLKAJ
BALLAGAT
BUBULLIMË
DIVJAKËDUSHK
FIERSHEGAN
GOLEM
GRABJAN
GRADISHTË
HYSGJOKAJ
KARBUNARË
KOLONJË KRUTJE
LUSHNJE
REMAS
TËRBUF
GRUEMIRË
KASTRAT
KELMEND
KOPLIKQENDËR
SHKREL
ARANITESBALLSH
FRATAR
GRESHICË
HEKAL
KUTË
NGRAÇANQENDËR
SELITË
BAZ
DERJAN
GURRËKLOS
KOMSI
LIS
MACUKULL
BURREL
RUKAJ
SUÇ
ULËZ
XIBËR
FAN
KAÇINAR
KTHJELLË
OROSH
RRËSHENRUBIK SELITË
GJOCAJ
KARINË PAJOVË
PEQIN
PËRPARIM
SHEZË
BALLABAN
ÇARÇOVË
FRASHËR
KELCYRË
PËRMET
QENDËR
SUKË
DISHNICË
PETRAN
BUÇIMAS
ÇËRRAVË
DARDHAS
POGRADEC
PROPTISHT
TREBINJË
UDENISHT
VELÇAN
BLERIM
FIERZË
FUSHË-ARRËS
GJEGJAN
IBALLË
PUKË
QELËZ
QERRETQAFË-MAL
RRAPE
DHIVER
KONISPOL
LIVADHJA
LUKOVË
SARANDË
XARRË
ALIKO
MARKAT
BOGOVË
ÇEPAN
ÇOROVODË
GJERBËS
LESHNJE
POLIÇAN
POTOM
QENDËRVËNDRESHË
ZHEPË
ANA EMALIT
BËRDICË
BUSHAT
DAJÇ
GURII ZI
HAJMEL
VAU IDEJËS
POSTRIBË
PULT
SHALË
SHLLAK
SHOSH
VELIPOJË
VIG-MNELË
TEMAL
BUZ
MEMALIAJFSHAT
KRAHËS
SHKODËR
KURVELESH
LOPËS
LUFTINJË
MEMALIAJ
QËNDËRTEPELENË
QESARAT
TEPELENË
BALDUSHK
BËRXULLË
BËRZHITË
DAJT
KAMËZ
KASHAR
NDROQ
PASKUQAN
PETRELË
PEZË
PREZË
FARKË
SHËNGJERGJTIRANË
VAQARR
VORËZALL-BASTARZALL
HERR
KRRABË
BAJRAMCURRI
BUJAN
BYTYÇFIERZË
LEKBIBAJLLUGAJ
MARGEGAJ
TROPOJË
BRATAJ
HIMARË
KOTË
NOVOSELË
ORIKUM
QENDËR
SELENICË
SEVASTËR
SHUSHICË
VLLAHINËVLORË
HORË-VRANISHT
ARMEN
ISHËM
KSAMIL
SHËNKOLL
PUSTEC
RRETHINAT
S E L E N I C ES E L E N I C E
V O R ËV O R Ë
T I R A N ËT I R A N Ë
QENDËR
B E L S HB E L S H
B E R ATB E R AT
B U L Q I Z ËB U L Q I Z Ë
CËRRIKCËRRIK
D E LV I N ËD E LV I N Ë
D E V O L LD E V O L L
D I B Ë RD I B Ë R
D I V J A K ËD I V J A K Ë
D R O P U L LD R O P U L L
D U R R Ë SD U R R Ë S
E L B A S A NE L B A S A N
F I E RF I E R
F U S H ËF U S H ËA R R Ë SA R R Ë S
G J I R O K A S T Ë RG J I R O K A S T Ë R
G R A M S HG R A M S H
H A SH A S
H I M A R ËH I M A R Ë
K AVA J ËK AVA J Ë
K E L C Y R ËK E L C Y R Ë
K L O SK L O S
K O L O N J ËK O L O N J Ë
K O N I S P O LK O N I S P O L
K O R Ç ËK O R Ç Ë
K R U J ËK R U J Ë
K U Ç O V ËK U Ç O V Ë
K U K Ë SK U K Ë S
K U R B I NK U R B I N
L E Z H ËL E Z H Ë
L I B O H O V ËL I B O H O V Ë
L I B R A Z H DL I B R A Z H D
F I N I QF I N I Q
LUSHNJELUSHNJE
M A L Ë S IM A L Ë S IE M A D H EE M A D H E
M A L I QM A L I Q
MALLAKASTËRMALLAKASTËR
MATMAT
M E M A L I A JM E M A L I A J
M I R D I T ËM I R D I T Ë
PATOSPATOS
P E Q I NP E Q I N
P Ë R M E TP Ë R M E T
P O G R A D E CP O G R A D E C
P O L I Ç A NP O L I Ç A N
P R R E N J A SP R R E N J A S
P U S T E CP U S T E C
P U K ËP U K Ë
ROSKOVECROSKOVEC
RROGOZHINËRROGOZHINË
S A R A N D ËS A R A N D Ë
SHIJAKSHIJAK
S H K O D Ë RS H K O D Ë R
S K R A PA RS K R A PA R
T E P E L E N ËT E P E L E N Ë
K A M Ë ZK A M Ë Z
T R O P O J ËT R O P O J Ë
VA U IVA U ID E J Ë SD E J Ë S
V L O R ËV L O R Ë
URAURAVAJGUROREVAJGURORE
HA RTA A D MIN IST RATIV E TER R ITORI ALE E B AS HK IVE TË S HQ IPË RIS Ë
REPUBLIKA E SHQIPËRISËMINISTRIA E ÇËSHTJEVE VENDORE
1:420,000 ±
Kufi Bashkie
Njesite administrative perberese
Burimi: Ministër Shteti për Çështjet Vendore; www.ceshtjetvendore.gov.al
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS156Demographic ans socioeconomic context
Dhuna në familje
1 2 3 4 5 6 7 8 9
GjithsejMid-year
population(thousands)
Population aged
≥65 years(% of total)
Tota fertility
rate
Naturalpopulation
growthper 1000
Urbanpopulation
(%)
Crude death rate per 1000
population
HealthUnemployment
rate (%)
Real GDP,PPP$
per capita
Anual growth
rate of GDP(%)
Country 2013 2013 2013 2013 2010** 2013 2013 2013 2013Albania 2 897 ... 1.8b ... 52 ... 13.4b 10 428a 1.9a
Core Health Indicators in the WHO European Region 2015
health 2020
Life expectancyat birth (years)
Life expectancyat 65 years (years)
Infantmortallity
rate per 1000 life births
Maternalmortallity
ratio per 100 000life births (MDG 5)
Both sexes Males Females Both sexes Males FemalesCountry 2013 2013 2013 2013 2013 2013 2013 2013Albania ... ... ... ... ... ... 5.49b 11.8
Note: a = 2014, b = 2012, c = 2011, d = 2010–2005
Core Health Indicators in the WHO European Region 2015
Health status: morbidity26 27 28 29 30
MDG6Incidence per 100 000 Cancer Incidence per 100 000
HIV TB Female breast Cervixuteri
Trachea, bronchus and longus
Country 2013 2013 2013 2013 2013
Albania 3.1b 16.4 30.8 6.6 15.0
Core Health Indicators in the WHO European Region 2015
1572017-2021
alBania 34 35 36 37 38 39 40 41
Health 2020Total healthexpenditure as % of GDP
Goverment expenditure of health as % of total
goverment expenditure
Publicsector health
expenditure
Health 2020Private
households’ out-of-pocket
expenditure
Health 2020
Yearly consumption of alcohol per
adult ≥ 15 years (litres of pure alcohol equivalent)
Estimated age-standardized prevelance of
tobacco smoking among people aged 15 years and over
obesity (body mass
index ≥ 30 kg/m2)
raised blood pressure (systolic blood pressure
≥ 140 or diastolic blood pressure
≥ 90) as % of total health
expenditure
2013 2013 2013 2013 2013 2011 2014 2014 Country5.9 9.9 48.4 51.5 5.0c 26 17.6 28.0 albania
Core Health Indicators in the WHO European Region 2015
Health care prsonnelper 100 000 population
Graduates**
per 100 000 population
Physicians Nurses Midwives Dentists Pharmacists Physiotherapists Physicians NursesCountry 2013 2013 2013 2013 2013 2013 2013 2013
alBania
Health care prsonnelper 100 000 population
Physicians by specialtyper 100 000 population
Female*** Older than 55 years
General practitioners
General paediatricians
Obstretricians and gynaecologists Psychiatrists Medical group
of specialists Surgical group of
specialists 2013 2013 2013 2013 2013 2013 2013 2013
Core Health Indicators in the WHO European Region 2015
Referencat1. Shqipëria në Shifra 2015, INSTAT 20142. Femra dhe Meshkuj në Shqipëri 2016, INSTAT3. Vjetari Statistikor 2010-2014, INSTAT 20154. Raporti shëndetësor kombëtar, gjendja shëndetësore e popullatës shqiptare Tiranë, 2014. ISHP,
UNICEF)5. INSTAT “Të rinjtë në Shqipëri, sfidat në kohët që ndryshojnë”, nëntor 20156. Ligj nr. 115/2014 për ndarjen administrativo-territoriale të njësive të qeverisjes vendore në Republikën
e Shqipërisë – Fletorja Zyrtare Viti 2014 – Numri 137
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS158
1592017-2021
Aneksi 3: Dokumente ndërkombëtare
Konteksti shqiptar i strategjive dhe politikave lidhur me SHSR-në
Programi i qeverisë 2013-2017 synon: • Një qasje të integruar në kujdesin shëndetësor, duke e bashkërenduar me politikat e sportit, mbrojtjes
sociale, sigurisë në punë, ruajtjes së mjedisit, planifikimit dhe rregullimit të territorit, përfshirë transportin dhe komunikacionin.
• Funksionimin e mekanizmave koordinuese ndërsektoriale për problemet madhore të shëndetit publik si përdorimi i drogës, abuzimi me alkoolin, duhanpirja, siguria rrugore, siguria ushqimore dhe kequshqyerja, sëmundjet infektive të reja, si dhe ato të neglizhuara, menaxhimi strategjik i kimikateve, faktorët mjedisor, ndryshimet klimaterike.
• Shërbim Kombëtar Shëndetësor që do të jetë paguesi i vetëm i shërbimit të kujdesit shëndetësor, duke siguruar që askush të mos përballet me pengesa financiare, moshore, gjinore, gjeografike apo kulturore në marrjen e shërbimit të kujdesit shëndetësor. Kujdesi shëndetësor do të financohet nga taksimi i përgjithshëm.
• Rritjen e rolit të shëndetit publik dhe programeve të parandalimit e të promocionit shëndetësor. • Programe kombëtare të parandalimit dhe zbulimit të hershëm të sëmundjeve tumorale dhe
sëmundjeve kardiovaskulare; zbatimin e programit kombëtar për kontrollin bazë të shëndetit për popullsinë në intervalin moshor 40-60 vjeç, si dhe në mosha më të reja për disa shtresa të veçanta të shoqërisë.
• Hartimin dhe zbatimin rigoroz të protokolleve bashkëkohore të mjekimit dhe procedurave standarde të punës, që është hap i domosdoshëm në rritjen e transparencës, verifikueshmërisë, përgjegjshmërisë dhe llogaridhënies, me qëllimin final rritjen dhe përmirësimin gradual të cilësisë së shërbimit spitalor. Ky është një parakusht i domosdoshëm në përgatitjen e spitaleve që të kontraktojnë me paguesin e vetëm sipas metodave dhe praktikave më të mira ndërkombëtare.
• Vendosjen e parimeve të qeverisjes klinike në spitalet tona, duke synuar standarde të larta të kujdesit, shërbime të efekteshme, transparencë dhe llogaridhënie.
• Administrimin e spitaleve në mënyrë efikase dhe financimin në bazë të paketave të shërbimit që paguesi i vetëm do të kontraktojë për kujdesin e nevojshëm spitalor të çdo individi. Më tej synohet të kalohet nga pagesa e shërbimeve sipas kostove në zbatimin e “Algoritmeve Klinike” (Clinical Pathways) dhe më pas në vendosjen e DRG-ve (Diagnosis – Related Group).
• Që gjithë spitalet publike dhe jopublike t’i nënshtrohen procesit të akreditimit fillestar dhe rivlerësimit periodik. Shërbimet spitalore universitare do të kenë rol parësor edhe në udhëheqjen profesionale të shërbimeve spitalore në të gjithë vendin.
• Ngritjen e një sistemi unik dixhital shëndetësor, me të cilin do të ndërlidhen të gjithë aktorët e sistemit shëndetësor, publik dhe privat. Në qendër të sistemit do të jetë individi dhe dosja e tij elektronike shëndetësore. Dixhitalizimi i infomacionit për shëndetin dhe kujdesin shëndetësor do të përdoret edhe për të rritur ndjeshëm transparencën në komunikimin me publikun për gjendjen e shëndetit të popullatës, për përdorimin e burimeve të disponushme, për të filluar zbatimin e standardeve të llogaridhënies së hapur të zyrtarëve publikë dhe të ofruesve të shërbimit, si dhe për të vendosur besimin midis popullatës, ofruesve të shërbimit dhe zyrtarëve të lartë.
• Zgjerimin më tej të bashkëpunimit me shëndetësinë jopublike si komplementare në përmbushjen e qëllimit të përmirësimit të kujdesit shëndetësor. Institucionet jopublike do të zbatojnë të njëjtat rregulla dhe procedura të akreditimit, rivlerësimit periodik, këmbimit të informacionit shëndetësor klinik dhe individual. Do të kërkohet zbatimi i protokolleve të mjekimit për shërbimet që paguesi i vetëm do të blejë në institucionet jopublike. Do të zgjerohet partneriteti publik-privat në kujdesin shëndetësor, duke synuar përfshirjen në shërbimet bazë, përveç shërbimeve mbështetëse.
Konteksi Europian dhe Ndërkombëtar për Shëndetin Riprodhues
1- Strategjia Shëndeti 2020
53 vendet e rajonit europian, në seancën e Komitetit Rajonal të OBSH-së për Europën, shtator 2012 kanë
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS160miratuar një kuadër të ri të politikave shëndetësore për rajonin të mbështetura në vlera dhe prova, Shëndeti 2020 . Shëndeti 2020 përqendrohet në përmirësimin e shëndetit për të gjithë dhe zvogëlimin e pabarazive shëndetësore, nëpërmjet përmirësimit të udhëheqjes dhe qeverisjes me synim shëndetin.
Synime të përbashkëta janë “përmirësimi i konsiderueshëm i shëndetit dhe mirëqenies së popullsive, reduktimi i pabarazive në gjendjen shëndetësore, forcimi i shëndetit publik dhe sigurimi i sistemeve shëndetësore të përqendruara te njerëzit, që janë universale, të drejta, të qëndrueshme dhe me cilësi të lartë”.
Politika Shëndeti 2020 bazohet në katër fusha parësore për veprim politik:• investimi në shëndetësi përmes një qasjeje gjatë gjithë jetës dhe fuqizimi i njerëzve;• trajtimi i sfidave kryesore shëndetësore të sëmundjeve të transmetueshme dhe jo të transmetueshme
në rajon; • forcimi i sistemeve shëndetësore të përqendruara te njerëzit, kapaciteti i shëndetit publik, si dhe
përgatitja, mbikqyrja dhe përgjigjja ndaj emergjencave; • krijimi i komuniteteve përtëritëse dhe mjediseve mbështetëse.
Shëndeti 2020 përpiqet të arrijë një ndikim të matshëm mbi shëndetin në rajon. Synimet rajonale më poshtë janë vendosur nga shtetet anëtare.
1. Reduktimi i vdekshmërisë së parakohshme në rajonin europian deri në vitin 2020.2. Rritja e jetëgjatësisë në rajonin europian.3. Reduktimi i pabarazive në shëndet në rajonin europian.4. Rritja e mirëqenies së popullsisë së rajonit europian.5. Sigurimi i mbulimit universal dhe e drejta për nivelin më të lartë të arritshëm të shëndetit.6. Vendosja e synimeve kombëtare dhe objektivave që lidhen me shëndetin në shtetet anëtare
2- Objektivat e Zhvillimit të Qëndrueshëm Samiti për Zhvillimin e Qëndrueshëm, shtator 2015 miratoi nga të 193 shtetet anëtare të OKB-së, programin “Ta transformojmë botën: Programi për zhvillim të qëndrueshëm, 2030”OZHQ-të janë ambicioze në madhësinë dhe qëllimin e tyre dhe konsistojnë në 17 Objektiva për zhvillim të qëndrueshëm dhe 169 tregues të synuar, që janë të aplikueshme për çdo vend të pasur dhe të varfër, duke marrë parasysh sfidat ekonomike, sociale dhe ambientale në botë.
Ato ndryshojnë nga objektivat e zhvillimit të mijëvjeçarit që i paraprinim duke u fokusuar jo vetëm në plotësimin e nevojave të botës së varfër por edhe në zhvillimin e qëndrueshëm, që është zhvillimi që plotëson nevojat aktuale pa kompromentuar aftësinë e gjeneratave të ardhshme dhe plotësimin e nevojave të tyre.
Objektivat për zhvillim të qëndrueshëm1. Eliminimi i varfërisë në të gjitha format kudo2. Eliminimi i urisë, arritja e sigurisë ushqimore, përmirësimi i ushqyerjes dhe nxitja e bujqësisë së
qëndrueshme3. Sigurimi i jetës së shëndetshme dhe nxitja e mirëqenies për të gjithë njerëzit e çdo moshe4. Sigurimi i arsimit cilësor gjithëpërfshirës dhe të drejtë, dhe nxitja e mundësive për mësim gjatë
gjithë jetës për të gjithë5. Arritja e barazisë gjinore dhe fuqizimi i të gjitha grave dhe vajzave6. Sigurimi i disponueshmërisë dhe menaxhimit të qëndrueshëm të ujësjellës-kanalizimeve për të gjithë7. Sigurimi i lidhjes me energji të përballueshme, të sigurt, të qëndrueshme dhe moderne për të gjithë8. Nxitja e rritjes ekonomike të vazhdueshme, gjithëpërfshirëse dhe të qëndrueshme, punësim të plotë
dhe produktiv, dhe punë të denjë për të gjithë9. Ndërtimi i infrastrukturave rezistuese, nxitja e industrializimit gjithëpërfshirës dhe të qëndrueshëm,
dhe nxitja e novacionit10. Zvogëlimi i pabarazisë brenda vendeve dhe mes tyre11. Kthimi i qyteteve dhe vendbanimeve në gjithëpërfshirës, të parrezikshëm, rezistues dhe të
qëndrueshëm12. Sigurimi i modeleve të qëndrueshme të konsumit dhe prodhimit13. Marrja e masave për të luftuar ndryshimin klimatik dhe efektin e tij14. Ruajtja dhe përdorimi i qëndrueshëm i oqeaneve, deteve dhe burimeve detare për zhvillimin e
qëndrueshëm
1612017-2021
15. Mbrojtja, restaurimi dhe nxitja e përdorimit të qëndrueshëm të ekosistemeve tokësore, administrimi i qëndrueshëm i pyjeve, lufta kundër kthimit të hapësirave në shkretëtirë, ndalimi dhe kthimi pas i procesit të degradimit të tokës dhe ndalimi i humbjes së biodiversitetit
16. Nxitja e shoqërive paqësore dhe gjithëpërfshirëse për zhvillim të qëndrueshëm, ofrimi i mundësisë për drejtësi për të gjithë dhe ngritja e institucioneve të efektshme, llogaridhënëse dhe gjithëpërfshirëse në të gjitha nivelet
17. Fuqizimi i mjeteve të vënies në zbatim dhe rigjallërimi i partneritetit botëror për zhvillim të qëndrueshëm.
Në fushën e shëndetit dhe të drejtave riprodhuese OZHQ-të përfshijnë disa objektiva dhe targete me rëndësi si ato të lidhura me shëndetin, edukimin dhe barazinë gjinore (objektivat 3,4,5). Kjo kupton aksesin ndaj shërbimeve të shëndetit riprodhues dhe seksual, edukimin gjithëpërfshirës për riprodhimin dhe seksualitetin, dhe aftësimin që çdo njeri të marrë vendime për shëndetin e tij.
3- Investimi në fëmijët: Strategjia Europiane e Shëndetit të Fëmijës dhe Adoleshentit 2015–2020 Komiteti Rajonal për Europen WHO, sesioni 64 Kopenhagen, Danimark, 15–18 shtator 2014.
Synimet dhe objektivat e strategjisë:• Të aftësojë fëmijët dhe adoleshentët në rajonin europian të OBSH-së që të realizojnë potencialin e
tyre të plotë për shëndet, zhvillim dhe mirëqenie.• Të pakësojë peshën e sëmundjeve të mënjanueshme dhe vdekshmërisë.
Objektivat e përgjithshme të rekomanduara nga strategjia për vendet anëtare janë:• Të promovojë qeverisje, partnershipe dhe veprime ndërsektoriale në të gjitha nivelet e shoqërisë.• Të fuqizojë sistemet e shëndetit me qendër njerëzit dhe aftësitë e shëndetit publik që të përmirësojnë
shëndetin dhe zhvillimin e fëmijës dhe adoleshentit.• Të adresojë determinantët social të shëndetit dhe hendeqet në pabarazi për fëmijët, adoleshentët,
prindërit dhe kujdestarët.
Parimet udhëheqëse të strategjisë• Adoptimi i një qasjeje të ciklit të jetës. Shëndeti dhe sëmundjet e të rriturit i kanë rrënjët në
shëndetin dhe eksperiencat në stadet e mëparshme të jetës, dhe në mënyrë sistematike reflektojnë faktorët ekonomik, social, ambiental, biomjekësor dhe faktorët e tjerë me rëndësi që kanë ndikim mbi shëndetin. Evidencat tregojnë se problemet që lidhen me pabarazitë e fëmijës dhe adoleshentit reflektohen te:
• zhvillimi prenatal, i lidhur direkt me shëndetin, sjelljen dhe mjediset;• mbështetja e zhvillimit në fëmijërinë e hershme, duke i dhënë përparësi jo vetëm fëmijëve të moshës
0-3 vjeç;• aftësitë, kapacitetet, kompetencat dhe besimet lidhur me shëndetit te fëmijët, adoleshentët dhe
familjet;• parandalimi i hershëm i keqtrajtimit;• përdorimi i arsimit parashkollor dhe shkollor si vende të shenjëstruara për promocionin dhe edukimin
nëpërmjet një qasjeje “shkollë qendër komunitare”;• arritja dhe përfshirja e grupeve vulnerabël si jetimët, romët, refugjatët; • orientimi i shërbimeve shëndetësore drejt promocionit, mbrojtjes dhe parandalimit.
• Adoptimi i një qasjeje të informuar në evidence shkencore, fokusi i përfshirjes së ndërhyrjeve me
bazë faktesh shkencore për shëndetin e fëmijës dhe adoleshentit, zhvillimin dhe mirëqenien, janë ndërhyrje që parandalojnë vdekshmërinë e hershme dhe/ose sëmundshmërinë e vonëshme gjatë stadeve të hershme të jetës.
• Promovimi partnershipeve të forta dhe bashkëpunimit ndërsektorial, shëndeti është çështje shumë komplekse që shpesh dominohet nga faktorë që janë përtej përgjegjësisë imediate të sektorit shëndetësor.
• Adoptimi i një qasjeje me bazë të drejtat njerëzore. Sa më mirë respektohen të drejtat njerëzore aq më efektive dhe ndihmëse janë ato për të forcuar sistemet shëndetësore, shpërndarjen e kujdesit shëndetësor dhe përmirësimin e shëndetit.
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS162Për arritjen e këtyre synimeve strategjia ofron ndërhyrjet kryesore
• T’i bëjmë fëmijët të dukshëm. Regjistrimi i lindjeve, vdekjeve të fëmijëve, kërcënimet e shëndetit të fëmijëve dhe adoleshentëve regjistrohen rutinë, përfshirë monitorimin e ekspozimit të tyre ndaj rreziqeve të sjelljes, sociale dhe ambientale; fokusimi mbi zbatimin e të drejtave të fëmijëve dhe adoleshentëve; disagregimi i të dhënave sipas moshës, gjinisë dhe determinantëve social.
• Adresimi i axhendës së papërfunduar të parandalimit të vdekjeve të parandalueshme dhe sëmundjeve infektive. Akses universal për shërbime cilësore të nënës dhe fëmijës veçanërisht për romët dhe emigrantët; kujdesi antenatal që nënat të rrisin shansin e fëmijëve të tyre për të mbijetuar dhe shëndet të mirë. Zgjerimi i skemës dhe futja vaksinave të reja veçanërisht në parandalimin e pneumonisë, kancerit cervikal dhe diarresë.
• Mbështetja e zhvillimit të fëmijërisë së hershme. Aftësitë për prindërim nga anëtarët e familjes janë thelbësore për shëndetin dhe mirëqenien e fëmijëve dhe adoleshentëve. Kjo kërkon ndërhyrje përtej sektorit shëndetësor dhe shërbime të integruara nga sektorë të ndryshëm si arsimi, pushteti vendor, financa, etj. Fokus i veçantë te fëmijët e minoriteteve, grupeve etnike dhe me paaftësi.
• Mbështetja e rritjes gjatë adoleshencës. Vlerat sociale, normat, familja, grupet moshatare dhe ambientet shkollore mund t’i ekspozojnë adoleshentët ndaj rreziqeve ose t’i mbrojnë ata. Edukimi tyre duhet promovuar nga fëmijëria deri në adoleshencë që të kenë aftësi të bëjnë zgjedhje të informuara. Sistemi shëndetësor europian duhet të përfshijë ofrimin e kujdesit për fëmijët dhe adoleshentët me sëmundje kronike afatagjata.
• Pakësimi i ekspozimit ndaj dhunës dhe kalimit të qasjes nga drejtësia kriminale në shërbime të parandalueshme dhe terapeutike. Dhuna mund të parandalohet në një qasje të shëndetit publik.
• Mbrojtja e shëndetit dhe pakësimi i rreziqeve, arritja e një gjenerate pa duhan. Ndërsa në nivel global punohet që të arrihet një reduktim prej 30% në përdorimin e duhanit deri në vitin 2025, rajoni europian i OBSH-së aspiron që të gjithë fëmijët e lindur mbas vitit 2000 të bëhen të rritur që nuk pijnë duhan, dhe të arrijnë moshën e mesme në një kontinent ku duhani është i rrallë.
• Promovimi i ushqyerjes së shëndetshme dhe aktivitetit fizik gjatë ciklit të jetës. Ushqyerja ekskluzive me gji për 6 muajt e parë, fillimi më tej i ushqyerjes plotësuese janë evidenca të forta dhe baza për qasje strategjike të ushqyerjes në fëmijëri. Mbipesha dhe obeziteti që po rriten me shpejtësi janë çështje të reja shëndetësore që duhen adresuar.
• Kapja e depresionit dhe problemeve të tjera të shëndetit mendor në adoleshencë. Vëmendja i duhet kushtuar shtrirjes dhe përmirësimit të ndërhyrjeve cilësore të shëndetit mendor në ofrimin e shërbimit në nivel parësor dhe komunitar.
• Mbrojtja e fëmijëve dhe adoleshentëve nga rreziqet ambientale. Strategjia tërheq vëmendjen për masa që fëmijët dhe adoleshentët të jetojnë në komunitete të sigurta, të shëndetshme, me akses në mjedise të sigurta që të luajnë dhe marrin pjesë në aktivitete fizike; të kenë furnizim të rregullt me ujë të pijshëm, higjienë, transport publik, masa për sigurinë rrugore dhe për parandalimin traumave dhe dëmtimeve.
4. Korniza për Veprime për Ndjekjen/Zbatimin e Programit të Veprimit të Konferencës Ndërkombëtare mbi Popullsinë dhe Zhvillimin përtej 2014 (Kombet e Bashkuara shkurt 2014).
Në shtator 1994, takimi ndërkombëtar në Kajro për Konferencën Ndërkombëtare për Popullsinë dhe Zhvillimin (ICPD) adoptoi një Program Veprimi për 20 vitet e ardhshme, duke përfshirë një set objektivash specifike për të gjitha vendet në lidhje me shëndetin dhe statusin e gruas dhe zhvillimin social. Objektivat synonin të arrihej:
• Aksesi universal ndaj shëndetit riprodhues përfshirë planifikimin familjar, shëndetin e nënës, fëmijës dhe shëndetin seksual deri në vitin 2015.
• Integrimi i planifikimit familjar dhe shëndetit amtar dhe fëmijëror në shërbime të integruara kujdesi, përfshirë edhe kontrollin e HIV-it dhe IST-ve.
• Reduktimi i vdekshmërisë foshnjore dhe fëminore. • Reduktimi i vdekshmërisë amtare. • Rritja e jetëgjatësisë në 75 vjeç e më shumë deri në 2015.
Programi ICPD brenda këtyre 20 vjetëve adresoi një numër të gjerë çështjesh që ndikojnë në një zhvillim të qëndrueshëm. Ai përcaktoi në qendër të vëmendjes (dhe rekomandoi ) shëndetin riprodhues dhe seksual dhe të drejtat riprodhuese, përfshirë midis të tjerash shëndetin amtar, shëndetin e adoleshentit dhe shëndetin
1632017-2021
riprodhues, parandalimin dhe kontrollin e IST-ve, HIV/AIDS-it, barazinë gjinore dhe fuqizimin e gruas. Ky program veprimi është shumë me rëndësi edhe për arritjen e objektivave të zhvillimit të mijëvjeçarit, në veçanti për objektivin nr. 4 dhe 5, reduktimin e vdekshmërisë amtare dhe foshnjore e fëminore.
Në shtator 2014, Kombet e Bashkuara rishikuan arritjet e ICPD-së Kajro pas 20 vjetëve dhe riformuluan një Plan të Ri Veprimi përtej 2014, që synon të arrijë disa nga objektivat e zhvillimit të qëndrueshëm. Gjithashtu programi i veprimit i rishikuar adresoi edhe çështje të tjera që tashmë janë një problem i shëndetit publik si rritja e sëmundjeve jo të komunikueshme dhe moshimi.
Rekomandimet e ICPD +20 për fushën e shëndetësisë ishin:1. Shpejtimi i progresit universal për shërbime cilësore të shëndetit riprodhues dhe seksual, dhe plotësimi
i të drejtave riprodhuese dhe seksuale duke përforcuar arritjen, cilësinë dhe gjithëpërfshirjen e sistemeve shëndetësore.
2. Mbrojtja dhe plotësimi i të drejtave të të rinjve dhe adoleshentëve për informacion të qartë, edukim për seksualitetin me trajnimin gjinor, shërbime dhe mjete të SHSR-së për mirëqënien e tyre riprodhuese dhe seksuale, dhe shëndet të mirë gjatë gjithë jetës.
Sfidat për të ardhmen • Respektimi, mbrojtja dhe plotësimi i të drejtave riprodhuese për të gjithë duke rritur edukimin e
publikut dhe zbatuar reforma ligjore dhe politika. • Mbështetja e mobilizimit të komunitetit dhe fushata edukimi në publik mbi të drejtat njerëzore dhe
ligjet lidhur me të drejtat riprodhuese dhe seksuale. Kjo përfshin eleminimin e stereotipeve gjinore dhe diskriminimit në lidhje me seksualitetin dhe riprodhimin; rritjen e ndërgjegjësimit për praktika të dëmshme si p.sh. martesa e detyruar dhe në moshë të hershme, përfshirja e djemve dhe burrave si shumë të rëndësishëm për arritjen e barazisë gjinore dhe të drejtat riprodhuese dhe seksuale, dhe përfundimin e dhunës kundër vajzave dhe grave.
• Rishikimi i politikave dhe legjislacionit që ta bëjnë të sigurt abortitn, të aksesueshëm dhe të ligjshëm.
Masat kyçe janë: - vendosja ose rishikimi i rregulloreve dhe standardeve për ofrimin e shërbimeve të kujdesit - rritja e trajnimit të personelit shëndetësor- zgjerimi i numrit të kategorive të ofruesve që mund të kryejnë këto procedura, heqja e kërkesave që
nuk janë të nevojshme si periudha e detyruar e pritjes, ose pëlqimi prindëror apo i partnerit
• Mbrotja e të drejtave të personave që jetojnë me HIV, mosdiskriminimi.• Arritja e aksesit universal për informacion, edukim dhe shërbime të integruara të shëndetit
riprodhues dhe seksual cilësore.• Ofrimi i një pakete esenciale, gjithëpërfshirëse të integruar të shëndetit riprodhues dhe seksual të
shërbimeve dhe informacionit në sistemin e KSHP-së.• Heqja e pengesave në shërbimet dhe informacionin mbi shëndetin riprodhues, duke vepruar
dhe përforcuar ligjet dhe rregulloret për të garantuar aksesin me respekt për të drejtat njerëzore, përfshi të drejtën për fshehtësi, konfidencialitet, zgjedhje të informuar, pranimin vullnetar të ofrimit të shërbimeve pa diskrimin, detyrim ose dhunë; eleminimi i kufizimeve me bazë moshën, gjendjen martesore, numrin e fëmijeve.
• Sigurimi i aksesit universal për shërbime të integruara të shëndetit riprodhues dhe seksual për të rinjtë.
• Eleminimi i dhunës kundër grave dhe vajzave dhe sigurimi i aksesit universal ndaj shërbimeve për të gjitha viktimat/ të mbijetuara të dhunës me bazë gjinore.
Ndërhyrjet e propozuara për përmirësimin e situatës • Reduktimi/eleminimi i sëmundshmërisë dhe vdekshmërisë amtare, duke siguruar aksesin universal
ndaj kujdesit cilësor prenatal dhe asistencën e personave të aftë në lindje, kujdesin emergjent obstetrik dhe kujdesin postnatal te të gjitha gratë, në veçanti ato që jetojnë në zonat e largëta dhe rurale. Vdekshmëria amtare duhet të përdoret si tregues i shërbimeve cilësore të shëndetit riprodhues dhe seksual dhe realizimi progresiv i të drejtës së gruas për shëndet.
• Reduktimi dhe pakësimi i vdekjeve foshnjore, fëminore nën 5 vjeç veçanërisht ato të lindura në
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS164zonat rurale, me probleme social- ekonomike, nga nëna me arsim të ulët.
• Pakësimi i vdekjeve neonatale. Përqindja e vdekjeve neonatae midis totalit të të gjitha vdekjeve të fëmijëve nën 5 vjeç ka qenë më e ngadaltë. Vdekjet neonatale përbënin 44% të të gjitha vdekjeve nën 5 vjeç në nivel global.
• Infertiliteti. Programi i veprimit përfshin angazhimin për të adresuar infertilitetin dhe kanceret e sistemit riprodhues. Në të tërhiqet vëmendja për veprime lidhur me parandalimin e IST-ve si një shkak kryesor i infertilitetit dytësor, si dhe për trajtimin e infertilitetit kur është e mundur. Numri çifteve që janë prekur nga infertiliteti globalisht u rrit nga 42 milionë në vitin 1990 në 48.5 milionë në vitin 2010.
• Kanceret e traktit riprodhues. Shtetet duhet të njohin dhe adresojnë peshën në rritje të kancereve të traktit riprodhues shoqëruar me rritjen e jetëgjatësisë, në veçanti kancerin e gjirit dhe cervical, duke investuar në depistimin rutinë në kujdesin parësor dhe referimin në ofrues të aftë të trajtimit të kancerit në nivelet e larta të kujdesit.
• iSt-të. Programi i veprimit kërkon që vendet të angazhohen në forcimin e survejancës nacionale për incidencën dhe prevalencën e IST-ve, mbështesin zhvillimin dhe përhapjen e testeve të sakta dhe të përballueshmë diagnostike për IST-të, dhe nxisin aksesin më të madh për diagnostikimin dhe trajtimin cilësor të IST-ve përfshirë burrat dhe djemtë.
• Përmirësimi i sistemit të informacionit shëndetësor. Programi kërkon që shtetet të riorientojnë sistemet shëndetësore, të sigurojnë vazhdueshmërinë e kujdesit nëpërmjet zhvillimit të menaxhimit të informacionit shëndetësor.
5-Strategjia globale për shëndetin e grave, fëmijëve dhe adoleshentëve (2016-2030)Strategjia “Çdo fëmijë, çdo grua” e lançuar nga sekretari Përgjithshëm i OKB-së Ban Ki-Moon gjatë objektivave të Kombeve të Bashkuara për zhvillimin e mijëvjeçarit në shtator 2010, është një lëvizje globale që mobilizon dhe fuqizon veprimet ndërkombëtare dhe kombëtare nga qeveritë, organizmat multilaterale, sektorin privat dhe shoqërinë civile që të adresojnë sfidat madhore shëndetësore me të cilat përballen gratë dhe fëmijët në botë. Strategjia globale për shëndetin e grave dhe fëmijëve pas 2015, është një përditësim i strategjisë së mëparshme globale “Çdo fëmijë, çdo grua” të Kombeve të Bashkuara për arritjen e objektivave të mijëvjeçarit. Kjo strategji e përditësuar përfshin një hark kohor 15-vjeçar mbështetur mbi objektivat e zhvillimit të qëndrueshëm, dhe synon shpejtimin e përmirësimit të shëndetit të grave, fëmijëve dhe adoleshentëve të cilët u shtuan në këtë strategji.
Objektivat dhe targetet e strategjisë mbështetur mbi objektivat e zhvillimit të qëndrueshëm janë:
1-Mbijetesa: përfundimi i vdekjeve të parandalueshmeStrategjia synon që deri në vitin 2030, reduktimi i vdekshmërinë amtare globale të jetë më pak se 70 /100 000 lindje gjallë.Reduktimi i vdekshmërisë neonatale të paktën më pak se 12/1 000 lindje gjallë.Përfundimi i epidemive të HIV-it, tuberkulozit dhe sëmundjeve të tjera të komunikueshme.Pakësimi me 1/3 i vdekshmërisë premature nga sëmundjet jo të komunikueshme dhe promovimi i shëndetit mendor dhe mirëqenies.
2-Lulëzimi/rritja /sigurimi i shëndetit dhe mirëqenies• Përfundimi i të gjitha formave të kequshqyerjes dhe adresimi i nevojave nutricionale të fëmijëve,
vajzave adoleshente dhe grave shtatzëna dhe në laktacion. • Sigurimi i aksesit universal për shëndet seksual dhe riprodhues, shërbime të SHSR-së (përfshirë
planifikimin familjar) dhe të drejtat. • Sigurimi se të gjitha vajzat dhe djemtë kanë akses në zhvillimin me cilësi gjatë fëmijërisë së hershme. • Pakësimi i ndjeshëm i vdekjeve dhe sëmundjeve të lidhura më ndotjen.• Arritja e mbulesës universale përfshirë mbrojtjen financiare të rrezikut dhe aksesin për shërbime
cilësore esenciale, barna dhe vaksina.
3-Transformimi: zgjerimi i mjediseve mbështetëseÇrrënjosja e varfërisë ekstreme
• Sigurimi se të gjitha vajzat dhe djemtë përfundojnë arsimin fillor dhe 9-vjeçar falas barabar dhe me cilësi të mirë.
1652017-2021
• Eliminimi i të gjitha praktivave të dëmshme dhe i të gjitha formave të diskriminimit dhe dhunës kundër gruas.
• Arritja e aksesit universal dhe të barabartë për ujin e sigurt të pijshëm dhe në higjienën e duhur dhe të barabartë.
• Forcimi i kërkimit, përditësimi i aftësive teknologjike dhe nxitja inovacionit. • Ofrimi i identitietit të ligjshëm për të gjithë, përfshirë regjistrimin e lindjeve. • Forcimi i partnershipit për zhvillimin e qëndrueshëm.
Fushat e ndërhyrjeve shëndetësore përgjatë ciklit të jetës
Kontracepsioni modern dhe cilësi e mirë kujdesi për gratë shtatzëna dhe të porsalindurit. Kjo sjell një përmirësim të madh në uljen e: shtatzënive të padëshiruara me 70%; abortit me 67%; vdekjeve amtare me 67%; vdekjeve neonatale me 77 %, si dhe transmetimi i HIV-it nga nënat tek fëmijët pothuajse do të eleminohet. Rikthimi i investimit mund të llogaritet me 120US$ për çdo 1$ të harxhuar.
Kujdes i mirë cilësor në lindje. Kjo sjell një rikthim trefish të investimeve për shpëtimin e nënave, të të porsalindurve dhe parandalimin e lindjeve vdekur. Ofrimi i kujdesit efektiv për të gjitha gratë dhe bebet në kohën e lindjeve në institucione mund të parandalojë rreth 113 000 vdekje amtare, 531 000 lindje foshnjash të vdekura dhe 1.3 milionë vdekje neonatale deri në vitin 2020, me një kosto të përllogaritur prej 4.5 miliardë US$ në vit (0.9 US$ për person). Imunizimi është midis ndërhyrjeve më kosto-efektive. Ushqyerja me gji dhe ushqyerja. Promocioni dhe mbështetja e ushqyerjes me gji në dy vitet e para të jetës mund të parandalojë rreth 12% të vdekjeve te fëmijët nën 5 vjeç, mund të parandalojë nënushqyerjen dhe të sigurojë një fillim të mirë në jetë për çdo fëmijë. Përshkallëzimi i ndërhyrjeve lidhur me ushqyerjen ka një raport kosto-benefit prej 16.28. Zhvillimi fëmijërisë së hershme. Aftësimi i fëmijëve për të zhvilluar potencialin e tyre fizik, konjitiv, gjuhësor dhe socio-emocional, në veçanti 3 vitet e para të jetës, ka raporte rikthimi prej 7-10% gjatë ciklit të jetës nëpërmjet edukimit, shëndetit, socializimit, rezultateve ekonomike më të mira dhe pakësimit të krimit. Adoleshentët dhe të rinjtë. Nëse vendet në tranzicion demografik bëjnë investimet e duhura kapitale të adoptojnë dhe zgjerojnë mundësi për të rinjtë, fitimet e tyre në të ardhurat e vendit do të jenë të mëdha. Fleksibiliteti i sistemit shëndetësor (resilience). Ofrimi i kujdesit cilësor kudo, përgatitja për urgjencat, sigurimi i mbulimit universal shëndetësor. Financimi për shëndet. Mobilizimi i burimeve, sigurimi ivlerave monetare, adoptimi iqasjeve inovative dhe integruese.Veprime munltisektoriale. Adoptimi i qasjes multisektoriale, lehtësimi i bashkëpunimit ndërsektorial, monitorimi i impaktit, politika dhe ndërhyrje të përbashkëta në sektorë të ndryshëm, financa, arsimi, mbrojtja gjinore, regjistrimi, ligji dhe drejtësia, uji, bujqësia dhe energjia, puna dhe mirëqenia sociale, transporti, teknologjia dhe inovacioni.Përfshirja humanitare. Promovimi i ligjeve ndihmëse, politikave dhe normave; forcimi i veprimit komunitar; sigurimi i pjesëmarrjes gjithëpërfshirëse. Lidershipi i vendit. Përforcimi i kapacitetit të lidershipit dhe menaxhimit në të gjithë vendin, propovimi i veprimeve kolektive.Potenciali individual. Investimi në zhvillimin e individëve dhe mbështetjen e njerëzve si të rëndësishëm për ndryshimin, adresimi i pengesave ligjore. Llogaridhënia/përgjegjshmëria. Monitorimi dhe raportimi; përmirësimi i regjistrimit civil dhe statistikat vitale; përfshirja e disa aktorëve.Kërkimi dhe inovacioni.Çëshjet humanitare dhe të brishta. Vlerësimi i rrezikut, të drejtat njerëzore, përgjigjja ndaj emergjencave, adresimi i hendeqeve në tranzicionin për zhvillimin e qëndrueshëm të fëmijëve dhe adoleshentëve.
Dokumenti Strategjik Dhe Plani i VePrimit Për ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS166
Aneksi 3: Indikatorët e propozuar të monitorimit Lista e indikatorëve global për monitorimin e SHSR-së sipas OBSH-së
1. Indeksi total i fertilitetit2. Prevalenca kontraceptive 3. Norma e vdekshmërise amtare 4. Mbulesa e kujdesit antenatal5. Lindjet e asistuara nga personel i aftë shëndetësor 6. Ofrimi i shërbimeve të kujdesit bazë obstetrik7. Ofrimi i kujdesit esencial gjithëpërfshirës obstetrik 8. Norma e vdekshmërise perinatale9. Prevalenca e lindjeve me peshë të ulët10. Prevalenca e serologjisë pozitive për sifiliz në gratë shtatzëna11. Prevalenca ë anemisë te gratë12. Përqindja e shtrimeve obsterike dhe gjinekologjike që janë për abort13. Prevalenca e raportuar për gratë me mutilacion gjenital14. Prevalenca e infertilitetit te gratë15. Incidenca e raportuar e uretritit te burrat16. Prevalenca e infektimit HIV në gratë shtatzëna17. Njohuritë e praktikave parandaluese të lidhura me HIV-in
Burimi: 1. Reproductive health indicators: guidelines for their generation, interpretation and analysis for global monitoring. ISBN 92 4 156315 X (NLM classification: WA 900) Responding to the need of comparable indicators for reproductive health.
REPROSTAT – Indikatorët e Shëndetit Riprodhues në Bashkimin Europian
Fushat Indikatorët kryesorSëmundjet seksualisht të transmetueshme
Sjelljet seksuale
HIV- testimi i grave shtatzëna
Prevalenca e klamidias
Përdorimi i kondomitrinia Përqindja e lindjeve tek adoleshentët
Mosha mesatare e marrëdhënies së parë seksuale
Përdorimi i kontraceptivëve në marrëdhënien e parë seksualeKontracepsioni Prevalenca kontraceptiveFertiliteti dhe riprodhimi Mosha amtare në lindjen e parë
Indeksi total i fertilitetit
Përqindja e grave që mundohen të mbeten shtatzënë
Përqindja e lindjeve mbas teknologjisë së riprodhimit të asistuarAborti Aborti i induktuarFushat e emergjencës Përqindja e grave me histerektomi
1672017-2021
Drejtimet strategjike për shëndetin riprodhues për vitet 2017-2021
CIP Katalogimi në botim BK Tiranë RSH. Ministria e ShëndetësisëDokumenti strategjik dhe plani i veprimit për shëndetinseksual riprodhues : 2017-2021 / RSH. Ministria eShëndetësisë. – Tiranë : Pegi, 2016168 f. ; 21x29.7 cm.ISBN 978-9928-228-48-2 1.Shëndeti publik 2.Sëmundje të transmetueshme nërrugë seksuale 3.Politika mjekësore 4.Shqipëri
614.44 :616.97(496.5)
Dokumenti StrategjikDhe Plani i VePrimit Për
ShënDetin SekSual Dhe riProDhueS2017-2021
Dokumenti StrategjikDhe Plani i VePrimit PërShënDetin SekSual Dhe riProDhueS2017-2021