DOKONANIA WSPÓŁCZESNEJ MYŚLI EKONOMICZNEJ. … · – ekonomia dobrobytu a efektywność, sprawiedliwość, wolność i demokracja, – modele państwa dobrobytu. Jak wynika z

DOKONANIA WSPCZESNEJ MYLI EKONOMICZNEJ. TEORETYCZNE UJCIE

DOBROBYTU

Studia Ekonomiczne

ZESZYTY NAUKOWE WYDZIAOWE

UNIWERSYTETU EKONOMICZNEGO

W KATOWICACH

DOKONANIA WSPCZESNEJ MYLI EKONOMICZNEJ. TEORETYCZNE UJCIE

DOBROBYTU

Redaktor naukowy Urszula Zagra-Jonszta

Katowice 2012

Komitet Redakcyjny Krystyna Lisiecka (przewodniczca), Anna Lebda-Wyborna (sekretarz),

Florian Kunik, Maria Michaowska, Antoni Niederliski, Irena Pyka, Stanisaw Swadba, Tadeusz Trzaskalik, Janusz Wywia, Teresa abiska

Komitet Redakcyjny Wydziau Ekonomii Stanisaw Swadba (redaktor naczelny), Teresa Kranicka, Maria Michaowska

Celina Olszak, Magdalenia Tusiska (sekretarz)

Rada Programowa Lorenzo Fattorini, Mario Glowik, Milo Krl, Bronisaw Micherda,

Zdenk Mikol, Marian Noga, Gwo-Hsiu Tzeng

Redaktor Elbieta Spadziska-ak

Copyright by Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach 2012

ISBN 978-83-7246-784-3 ISSN 2083-8611

Wersj pierwotn Studiw Ekonomicznych jest wersja papierowa

Wszelkie prawa zastrzeone. Kada reprodukcja lub adaptacja caoci bd czci niniejszej publikacji, niezalenie od zastosowanej

techniki reprodukcji, wymaga pisemnej zgody Wydawcy

WYDAWNICTWO UNIWERSYTETU EKONOMICZNEGO W KATOWICACH ul. 1 Maja 50, 40-287 Katowice, tel. 32 257-76-30, fax 32 257-76-43

www.wydawnictwo.ue.katowice.pl, e-mail: [email protected]

SPIS TRECI Wstp .............................................................................................................. 9 Ryszard Barczyk ROLA PIENIDZA W TEORETYCZNYCH MODELACH WSPCZESNYCH CYKLI KONIUNKTURALNYCH ....................................................................................... 11 Summary ......................................................................................................... 21 Anna Bisaga DOBROBYT A PROBLEM BRAKU ZOENIA W GLOBALNEJ GOSPODARCE ............ 22 Summary ......................................................................................................... 30 Izabela Bludnik, Jacek Wallusch ZMIANY POZIOMU DOBROBYTU W MODELACH WIELORAKIEJ RWNOWAGI....... 31 Summary ......................................................................................................... 42 Mirosaw Bochenek PASTWO DOBROBYTU W UJCIU JZEFA MARII HOENE-WROSKIEGO............ 43 Summary ......................................................................................................... 53 Katarzyna Chojnacka ZNACZENIE PODZIAU DOCHODU DLA ROZWOJU GOSPODARKI ROZWAANIA NA PODSTAWIE TEORII MICHAA KALECKIEGO I JOHNA MAYNARDA KEYNESA... 54 Summary ......................................................................................................... 59 Stanisaw Czaja, Agnieszka Becla WYBRANE WYZWANIA WSPCZESNEJ TEORII EKONOMII A EWOLUCJA MAKROMIERNIKW ROZWOJU GOSPODARCZEGO, DOBROBYTU SPOECZNEGO I JAKOCI YCIA .............................................................................................. 61 Summary ......................................................................................................... 72 Sawomir Czech O LEGITYMIZACJI PASTWA DOBROBYTU W SPOECZESTWACH ZACHODNICH .. 73 Summary ......................................................................................................... 82 Joanna Dzionek-Kozowska RYNEK A MAKSYMALIZACJA DOBROBYTU W WIETLE DYSKUSJI WOK KONCEPCJI PATH DEPENDENCE ........................................................................ 83 Summary ......................................................................................................... 90 Jakub Gazda STABILIZACJA GOSPODARKI W WIETLE USTALE TEORII REALNEGO CYKLU KONIUNKTURALNEGO....................................................................................... 91 Summary ......................................................................................................... 99 Wojciech Giza INDYWIDUALNY I SPOECZNY WYMIAR DOBROBYTU W WIETLE TEORII UYTECZNOCI ................................................................................................ 101 Summary ......................................................................................................... 109

Radosaw Je DOCHODY VERSUS WYDATKI KONSUMPCYJNE. PROBLEM WYBORU W ANALIZIE DOBROBYTU I NIERWNOCI EKONOMICZNYCH............................................... 110 Summary ......................................................................................................... 118 Mirosaw Jodko PRZYSZO PASTWA OPIEKUCZEGO ........................................................... 119 Summary ......................................................................................................... 128 Marcin Kalinowski NIEDYSKRYMINACYJNO PODZIAU ZASOBW SPOECZNYCH Z PERSPEKTYWY KONSTYTUCYJNEJ EKONOMII POLITYCZNEJ ............................ 129 Summary ......................................................................................................... 136 Aneta Kargol-Wasiluk KONCEPCJA SPRAWIEDLIWOCI WEDUG FRIEDRICHA VON HAYEKA I JOHNA RAWLSA ............................................................................................. 137 Summary ......................................................................................................... 146 Magdalena Kkol DOBROBYT SPOECZNY WEDUG CHICAGOWSKIEJ SZKOY KONKURENCJI........ 147 Summary ......................................................................................................... 156 Wadysawa Kiwak EKONOMICZNY WYMIAR SPRAWIEDLIWOCI .................................................... 157 Summary ......................................................................................................... 165 Pawe Koco DOBROBYT W KONCEPCJI IMMANUELA WALLERSTEINA..................................... 166 Summary ......................................................................................................... 171 Marcin Komada BOGACTWO W KLASYCZNYM NURCIE ZARZDZANIA ......................................... 172 Summary ......................................................................................................... 180 Elbieta Kundera NORMY SPOECZNE A OSIGANIE DOBROBYTU SPOECZNEGO W WYBRANYCH DOKTRYNACH EKONOMICZNYCH....................................................................... 181 Summary ......................................................................................................... 189 Marek Leszczyski BEZPIECZESTWO SOCJALNE W WARUNKACH DENACJONALIZACJI PASTWA.... 190 Summary ......................................................................................................... 198 Aleksandra Lityska KONCEPCJA GOSPODARSTWA SPOECZNEGO MIECZYSAWA BOCHENKA I JZEFA MILEWSKIEGO ................................................................................... 199 Summary ......................................................................................................... 206 Wiesaw uczyski EPIDEMIE, KRYZYSY, UBSTWO UJCIE RETROSPEKTYWNE ........................... 207 Summary ......................................................................................................... 218

Jolanta Markwart IDEA DOBROBYTU W POGLDACH PRZEDSTAWICIELI POLSKIEJ SZKOY EKONOMII........................................................................................................ 219 Summary ......................................................................................................... 228 Piotr Micho SZCZCIE JAKO CEL POLITYKI PASTWA OCZEKIWANIA SPOECZNE, ADAPTACJA HEDONISTYCZNA, INSTRUMENTY POLITYKI.................................... 229 Summary ......................................................................................................... 237 Grayna Musialik, Rafa Musialik KONCEPCJA WARTOCI PUBLICZNEJ ................................................................. 238 Summary ......................................................................................................... 245 Robert Rogowski DOBROBYT W NAUCE SPOECZNEJ KOCIOA KATOLICKIEGO........................... 246 Summary ......................................................................................................... 255 Tomasz Sobczak KATEGORIA DOBROBYTU W MYLI EKONOMICZNEJ POLSKI MIDZYWOJENNEJ ........................................................................................... 256 Summary ......................................................................................................... 265 Wacaw Stankiewicz EKONOMIKA DOBROBYTU WYCZEKIWANY I ZAKCONY PORD .................... 266 Summary ......................................................................................................... 275 Katarzyna Szarzec ROLA PASTWA W GOSPODARCE W EKONOMII DOBROBYTU ARTHURA CECILA PIGOU .................................................................................. 276 Summary ......................................................................................................... 286 Marian Turek W POSZUKIWANIU NOWYCH MIERNIKW DOBROBYTU..................................... 287 Summary ......................................................................................................... 296 Grayna Wolska RELACJE I ZWIZKI EKONOMII DOBROBYTU Z ETYK INSTYTUCJI PASTWOWYCH (prba zarysowania obszaru badawczego) ................................ 297 Summary ......................................................................................................... 307 Anna Zachorowska-Mazurkiewicz DOBROBYT W UJCIU EKONOMII FEMINISTYCZNEJ........................................... 308 Summary ......................................................................................................... 316 Magorzata Zielenkiewicz WOLNO GOSPODARCZA A ROZWJ SPOECZNY W KONTEKCIE MAKSYMALIZACJI DOBROBYTU ......................................................................... 317 Summary ......................................................................................................... 326 INFORMACJE O AUTORACH.......................................................................... 327

WSTP

Na czym polega dobrobyt? Co to znaczy y w dobrobycie? Co oznacza kategoria dobrobytu w rozumieniu nauk spoecznych, a cilej w rozumieniu ekonomii? Te pytania rodz si w gowie kadego ekonomisty, poproszonego o zdefiniowanie pojcia i wypowied na ten temat. Pytania na pozr atwe, ale odpowied wcale ju tak nie jest. Wydaje si, e denie do dobrobytu jest gwnym celem dziaania jednostek i spoeczestw. Nadaje sens zarwno teorii ekonomii, jak i yciu gospodarczemu. Pojcie dobrobytu jest jednak kategori subiektywn i, co za tym idzie, rnie interpretowan. Kady czowiek inaczej j postrzega i definiuje. Poziom ycia danej spoecznoci, w ktrej funkcjonuje jednostka, warunkuje rozumienie i odczuwanie dobrobytu. Czym innym bdzie dla milionera, czowieka przedsibiorczego, penicego dobrze wynagradzane funkcje kierownicze, czym innym dla osoby otrzymujcej dochd na poziomie minimalnej pacy, a jeszcze czym innym dla biedaka, yjcego na garnuszku pomocy spoecznej, eby odnie to tylko do naszych realiw ycia gospo-darczego. A jeli odniesiemy pojcie dobrobytu do rnych krgw kulturo-wych, to otrzymamy jeszcze inn interpretacj. Naley take pamita o tym, e pojcie dobrobytu niekoniecznie musi by postrzegane tylko w wymiarze materialnym. Moe obejmowa szerszy zakres, rwnie w rozumieniu satys-fakcji osiganych na poziomie potrzeb wyszego rzdu. Dobrobyt w rozumie-niu nauk spoecznych ma take rne zabarwienie w zalenoci od tego, czy wypowiadaj si na ten temat filozofowie, socjolodzy, psycholodzy, politolo-dzy, czy wreszcie ekonomici. O wypowied na temat postrzegania dobrobytu w naukach spoecznych poproszono teoretykw ekonomii, zwaszcza historykw myli ekonomicznej z rnych orodkw naukowych w Polsce. S wrd nich zarwno uznani pro-fesorowie, jak i modzi pracownicy, stojcy dopiero na pocztku swojej kariery naukowej.

Dla wikszej precyzji sformuowania problemu przedmiotem rozwaa uczyniono nastpujce kwestie: rozumienie dobrobytu w naukach spoecznych, interpretacje dobrobytu w rnych kierunkach myli ekonomicznej, dobrobyt indywidualny a dobrobyt spoeczny, ekonomia dobrobytu a efektywno, sprawiedliwo, wolno i demokracja, modele pastwa dobrobytu.

Jak wynika z lektury zaprezentowanych prac, zadanie zostao wykonane sumiennie. Rnorodno ujcia i zinterpretowania tematu wiadczy jedno-czenie o moliwoci wielorakiego podejcia do zagadnienia oraz wspomnianej

WSTP 10

wczeniej subiektywnoci tej kategorii. Autorzy tekstw maj nadziej, e ich zawarto pozwoli lepiej zrozumie znaczenie dobrobytu, zwrci uwag na rnorodno interpretacyjn tej kategorii, a nadto pobudzi czytelnikw do gbszej refleksji nad tym interesujcym zagadnieniem.

Urszula Zagra-Jonszta

Ryszard Barczyk

ROLA PIENIDZA

W TEORETYCZNYCH MODELACH

WSPCZESNYCH CYKLI

KONIUNKTURALNYCH

Wprowadzenie

Gboka recesja koniunkturalna, ktra wystpia w ostatnich latach w wikszoci wysoko rozwinitych gospodarek, zostaa wywoana kryzysem w sektorze finansowym. Wpyw sfery nominalnej na zmiany aktywnoci w sfe-rze realnej spowodowa konieczno interpretacji roli pienidza w procesach koniunkturalnych.

Celem pracy jest analiza istniejcych w literaturze rozwaa teoretycz-nych dotyczcych roli pienidza w procesie generowania i ksztatowania si waha koniunkturalnych w gospodarkach rynkowych.

Opracowanie skada si z dwch czci. W pierwszej zostan omwione pienino-kredytowe koncepcje cykli koniunkturalnych, ktre powstay w kocu XIX i na pocztku XX wieku. Cz druga to prezentacja gwnych nurtw w ekonomii, ktre ukazuj rol pienidza w ksztatowaniu procesw koniunk-turalnych w warunkach wspczesnych, to jest w okresie po II wojnie wiatowej. W tym przypadku uwaga zostanie skoncentrowana na dorobku szkoy austriac-kiej, monetaryzmu oraz nowej klasycznej makroekonomii. W zakoczeniu za-warto uwagi dotyczce waciwoci pieninych modeli wspczesnych cykli koniunkturalnych. 1. Pienino-kredytowe koncepcje cykli koniunkturalnych

z przeomu XIX i XX wieku Problem relacji miedzy sfer pienin i realn w przebiegu cyklu ko-

niunkturalnego pojawi si ju w momencie powstania koniunktury gospodar-czej jako nauki. W literaturze przyjmuje si, e pierwszy kryzys gospodarczy,

Ryszard Barczyk 12

obejmujcy swym zasigiem ca Europ i Ameryk, wybuch w 1857 roku1. Wwczas te w 1860 roku pojawia si praca pt.: Kryzysy handlowe i ich nawrt periodyczny we Francji, w Anglii i w Stanach Zjednoczonych, ktrej autorem by J.C. Juglar, powszechnie uwaany nie tylko za ojca teorii waha koniunkturalnych, ale te traktowany jako twrca pienino-kredytowych koncepcji waha koniunkturalnych. Zdaniem J.C. Juglara w okresie poprawy aktywnoci gospodarczej nasila si dziaalno kredytowa bankw, ktra pro-wadzi do wzrostu cen i rozszerzenia rynkw zbytu. Wraz z popraw koniunk-tury, w obawie przed pogbianiem si rozpitoci midzy zobowizaniami a moliwoci wywizania si z nich, banki komercyjne ograniczaj udzielanie nowych kredytw poprzez wzrost stopy procentowej. Moe to prowadzi do spadku aktywnoci gospodarczej.

Czoowym przedstawicielem teorii monetarno-kredytowych, powstaych na pocztku XX wieku, jest Ralf George Hawtrey. W swej pracy Trade and Credit wydanej w 1928 roku rozwija on tez, e geneza cykli koniunktural-nych wynika z elastycznoci pienidza, to jest ze zdolnoci do powikszania lub zmniejszania jego iloci przez system bankowy w zalenoci od zmian popytu rynkowego. Wzrost dochodw spoeczestwa oraz wzrost produkcji moe by generowany dziaalnoci bankw, tworzcych nowy pienidz, a ten z kolei prowadzi do powikszenia popytu efektywnego, zwaszcza na dobra inwestycyjne, co powoduje powstanie nierwnowagi popytowej na rynku i na-silanie si procesw inflacyjnych. Po okresie ekspansji kredytowej nastpuje pogorszenie pynnoci bankw i spadek aktywnoci gospodarczej, gdy male-jcej poday pienidza towarzyszy niedobr popytu w stosunku do poday rynkowej2.

Istotn rol w procesie wyjaniania waha koniunkturalnych poprzez pryzmat relacji midzy sfer realn i nominaln odegraa szkoa szwedzka w ekonomii, a w szczeglnoci teoria przeinwestowania stworzona przez Gus-tawa Cassela oraz Knuta Wicksella. G. Cassel w pracy The Theory of Social Economy (1918) podkreli, e ekspansja inwestycyjna jest determinowana przez postp gospodarczy i wystpuje w kocowym okresie depresji, kiedy stopy procentowe s stosunkowo niskie3. Wzrost nakadw inwestycyjnych prowadzi do nasilenia oywienia, ktre jest hamowane przez kryzys nadprodukcji. G. Cassel odrzuca tez zwolennikw teorii niedostatecznej konsumpcji, e przyczyn nierwnowagi podaowej jest zbyt may popyt na dobra konsumpcyjne, twier-dzc, e przyczyn t s zbyt mae oszczdnoci. Wraz ze wzrostem inwestycji ronie popyt na oszczdnoci, ktre nie zwikszaj si dostatecznie szybko (czynnikiem ograniczajcym ich przyrost jest wzrost pac pracownikw, ktry 1 J. Grski, W. Sierpiski: Historia powszechnej myli ekonomicznej 1870-1950. PWN, Warszawa 1975, s. 375. 2 Na ten temat zob.: R. Bartkowiak: Historia myli ekonomicznej. PWE, Warszawa 2003, s. 154-155. 3 J. Grski, W. Sierpiski: Op. cit., s. 377-379.

ROLA PIENIDZA W TEORETYCZNYCH MODELACH 13

zmniejsza zyski bdce gwnym rdem oszczdnoci). Wzrost popytu na kredyt bankowy prowadzi do wzrostu stopy procentowej, a brak oszczdnoci uniemoliwia zakoczenie rozpocztych inwestycji. Trudnoci te mog by ograniczone przez system bankowy, ktry moe doprowadzi do wzrostu po-day pienidza. W okresie spadku cen dbr kapitaowych, wskutek zmniejsze-nia inwestycji, banki pesymistycznie oceniaj moliwoci dalszego wzrostu produkcji i wprowadzaj restrykcje kredytowe. Gwatowny spadek wielkoci realnego kapitau na rynku daje pocztek kryzysowi, ktry wynika ze zbyt maych oszczdnoci. Czynnikiem mogcym doprowadzi do oywienia moe by ponowny wzrost inwestycji, ktry moe by spowodowany spadkiem kosztw produkcji (obnika wynagrodze, spadek cen surowcw i stp pro-centowych) oraz postpem technicznym. K. Wicksell podkrela, e przyczyn krtko- i redniookresowej nierwnowagi, ktra przejawia si wahaniami koniunkturalnymi, jest przeinwestowanie, zwizane z naturaln (realn) stop procentow4. Stopa ta warunkuje zmiany wielkoci rzeczywistych, a w szcze-glnoci inwestycji i produkcji. Wytworzone produkty s sprzedawane na rynku, przynoszc efekty zalene od stopy rynkowej, warunkowanej mas pienidza i wielkoci popytu rynkowego. Oznacza to, e w gospodarce wystpuje po-dwjna zaleno: stopa naturalna zaley od czynnikw realnych (inwestycji), a stopa rynkowa od czynnikw pieninych. Relacje te okrelaj jednoczenie zalenoci midzy sfer realn i pienin gospodarki.

Jeeli stopy naturalna i rynkowa s rwne, wwczas w gospodarce wys-tpuje stabilizacja cen i brak jest bodcw do zmiany struktury popytu i poday. W przypadku, gdy rynkowa stopa procentowa jest nisza od naturalnej, ronie popyt na kredyt, zwikszaj si inwestycje i gospodarka wchodzi w faz po-mylnej koniunktury. Faza ta trwa do momentu wzrostu stopy rynkowej, efek-tem ktrej jest spadek popytu na kredyt, ograniczenie inwestycji oraz dynamiki produkcji. 2. Pienidz we wspczesnych modelach cykli koniunkturalnych

W literaturze przedmiotu przyjmuje si, e w okresie po II wojnie wia-

towej w gospodarkach rynkowych wystpuje wspczesny cykl koniunktury. Poniewa jego morfologia rni si od tzw. cyklu klasycznego z okresu XIX wieku, powstay nowe modele teoretyczne, wyjaniajce jego genez. W tej czci pracy zostan przeanalizowane najwaniejsze nurty teoretyczne, ukazu-jce rol pienidza w procesie ksztatowania wspczesnego cyklu koniunktu-

4 Przedstawione tezy sformuowane przez K. Wicksella powstay w latach 1893-1898. Na ten temat zob.:

R. Bartkowiak: Op. cit., s. 156-158.

Ryszard Barczyk 14

ralnego. Wrd nich najwaniejsz rol odgrywa dorobek szkoy austriackiej, monetaryzm oraz nowa klasyczna makroekonomia. 2.1. Szkoa austriacka

Gwnymi twrcami teorii waha koniunkturalnych, powstaej w szkole

austriackiej, byli: L. Mises oraz F.A. Hayek. L. Mises w pracy The Theory of Money and Credit, wydanej po raz pierwszy w 1912 roku, stworzy wstpny zarys koncepcji, jednoczenie dc do poczenia elementw pieninych z ogln koncepcj systemu gospodarczego. Rozwaania te zostay rozwinite i uzupenione przez F.A. Hayeka w dwch pracach: Monetary Theory and the Trade Cycle (1929) oraz Prices and Production (1931).

Gwne rda inspiracji L. Misesa i F.A. Hayeka w teoretycznej analizie waha koniunkturalnych s nastpujce5: dorobek K. Mengera, ktry zawiera m.in. analizy niepewnoci, nierwno-

wagi i waciwoci pienidza, podkrela wspzaleno i komplementar-no midzy dobrami niszego i wyszego rzdu, to jest midzy dobrami konsumpcyjnymi i inwestycyjnymi;

koncepcja przeinwestowania K. Wicksella i rozrnianie midzy naturaln i rynkow stop procentow;

teoria procentu i kapitau stworzona przez E. Bhm-Bawerka. Istot austriackiej teorii cyklu koniunkturalnego jest analiza dysproporcji

midzy poda dbr konsumpcyjnych i dbr inwestycyjnych a wielkoci po-pytu na nie w warunkach zakce w sektorze pieninym i realnym, ktre oddziaywaj na siebie wzajemnie. Zmiany poday pienidza oraz kanay jego przepywu determinuj zmienne realne, dlatego te pienidz nigdy nie jest neutralny w oddziaywaniu na sfer realn. Wpywa on na wzgldne ceny i zmiany produkcji w czasie, powoduje przemieszczanie zasobw z produkcji dbr konsumpcyjnych w kierunku dbr inwestycyjnych. W sytuacji, gdy nie wystpuj jednoczesne zmiany preferencji konsumentw, moe to doprowadzi do powstania dysproporcji rynkowych.

W rozwaaniach szkoy austriackiej centralne znaczenie odgrywa, po-chodzce z dorobku K. Wicksella, rozrnienie midzy stop procentow natu-raln i rynkow, przy czym stopa naturalna jest wyznaczona przez przychd z kapitau, a stopa rynkowa jest rwna kosztowi uzyskania kredytu. W sytua-cji, gdy stopa naturalna i rynkowa s rwne, w gospodarce wystpuje rwno-waga midzy produkcj dbr inwestycyjnych i konsumpcyjnych. Oszczdnoci s rwne inwestycjom, ktre s finansowane z dobrowolnych oszczdnoci.

5 B. Snowdon, H. Vane, P. Wynarczyk: Wspczesne nurty teorii makroekonomii. Wydawnictwo Naukowe

PWN, Warszawa 1998, s. 373-374.


Zakcenia koniunkturalne wystpi, gdy stopa naturalna jest wysza anieli rynkowa, to jest gdy nastpuje wzrost poday pienidza na rynku. Wwczas rosn inwestycje i przewyszaj one dobrowolne oszczdnoci, po-jawia si rwnie dysproporcja midzy produkcj dbr kapitaowych i kon-sumpcyjnych6. Inwestycje te w czci s finansowane przez oszczdnoci dobrowolne, a w czci przez oszczdnoci przymusowe. Pojawienie si oszczd-noci przymusowych bdzie oznaczao niedobrowolne ograniczenie faktycznie dostpnej konsumpcji, ktra jest nisza od podanej. Wzrost akumulacji od-bywa si kosztem konsumpcji, gdy spadek oglnej wartoci pienidza zmniejsza si nabywcz konsumentw, a jednoczenie umoliwia producen-tom wykorzystanie istniejcych zasobw. W sytuacji, gdy rynkowa stopa pro-centowa jest nisza anieli naturalna, wzrost popytu na dobra inwestycyjne bdzie moliwy jedynie dziki powikszaniu dobrowolnych oszczdnoci, powstaych w wyniku powstrzymywania si od konsumpcji. Gospodarstwa domowe bd jednak podejmoway prby przywrcenia utraconego poziomu konsumpcji, co w ostatecznoci doprowadzi do nieukoczenia podjtych inwe-stycji.

Wzrost kredytw sektora bankowego powoduje spadek rynkowej stopy procentowej poniej stopy naturalnej. W tych warunkach przedsibiorcy, myl-nie interpretujc ten sygna cenowy, dokonuj przesunicia zasobw z produk-cji dbr konsumpcyjnych do produkcji dbr inwestycyjnych. Produkcja dbr konsumpcyjnych zmniejsza si, a poniewa preferencje konsumentw nie ulegy zmianom, rosn ceny dbr konsumpcyjnych w stosunku do dbr produkcyjnych. Dopki pienidz kredytowy napywa do podmiotw, konsumpcja zmniejsza si wskutek wzrostu przymusowych oszczdnoci. Przyrost udzielanych kredytw i zwizany z tym wzrost rynkowej stopy procentowej bdzie jednak hamowany przez banki, gdy bd one chciay utrzyma stan swojej pynnoci.

Wzrost cen dbr konsumpcyjnych bdzie stwarza problemy z powrotem gospodarki do stanu rwnowagi, gdy w tych warunkach bd wystpoway zmiany struktury produkcji oraz zmniejszenie kapitau i stopnia jego zuycia. Pobudzanie systemu poprzez wzrost konsumpcji moe doprowadzi nie do poprawy aktywnoci, lecz do dalszego jej pogorszenia, gdy w dalszym cigu bdzie zmniejszana produkcja, bdzie nastpowa wzrost bezrobocia i niepew-noci. Podobnie negatywne konsekwencje bd powodoway roboty publiczne i rzdowe programy inwestycyjne. W dziaaniach w tym zakresie szczegln uwag zwracano na system waluty zotej oraz na utrzymanie staych kursw walutowych7. 6 Graficzna analiza zalenoci midzy stop naturaln i rynkow i ich konsekwencje dla ksztatowania si

waha koniunkturalnych znajduj si w pracy: R.W. Garrison: Austrian Macroeconomics: A Diagrammatical Exposition. W: New Directions in Austrian Economics. Red. L.M. Spadaro. Sheed, Andrews and Mc Meel, Kansas City 1978.

7 B. Snowdon, H. Vane, P. Wynarczyk: Op. cit., s. 380.

Ryszard Barczyk 16

Model cyklu koniunkturalnego L. Misesa, F.A. Hayeka by w okresie midzywojennym traktowany jako pewna alternatywa dla rozwaa J.M. Keynesa i by on uwaany za waciwy sposb interpretacji kryzysu lat 30. W stosunku do tej koncepcji w tym okresie formuowano rwnie pewne wtpliwoci. Uwagi te dotyczyy m.in.: idei neutralnego pienidza, praktycznego znaczenia przymusowych oszczdnoci, aprobowanej teorii kapitau, braku przyzwolenia na prowadzenie ingerencji pastwa, nieuwzgldniania czynnika czasu w budo-wanych zalenociach przyczynowo-skutkowych8.

Pewien powrt do koncepcji F.A. Hayeka wystpowa na przeomie lat 60. i 70. ubiegego wieku, w okresie, gdy pojawi si problem jednoczesnej inflacji i bezrobocia. W tym czasie F.A. Hayek konsekwentnie podkrela, e procesy inflacyjne niewaciwie wpywaj na akumulacj czynnikw produk-cji, dlatego te naley je wyeliminowa z systemu gospodarczego, nawet wtedy, gdy bdzie to prowadzio do przejciowego wzrostu bezrobocia. Pogldy F.A. Hayeka na problem inflacji okazay si w tym okresie bardzo przydatne i na tej podstawie twierdzono, e o ile koncepcja J.M. Keynesa bya suszna w latach 30., to pogldy F.A. Hayeka byy waciwe w latach 60. i 70.9. 2.2. Monetaryzm

Powstanie i rozwj monetaryzmu jest zwizany z nazwiskiem Miltona

Friedmana i stworzon przez niego szko chicagowsk. Na powstanie tej dok-tryny ekonomicznej istotny wpyw mieli analizowani wczeniej w ramach nurtu austriackiego L. Mises, a przede wszystkim F.A. Hayek. W rozwoju mo-netaryzmu mona wyrni trzy etapy10. Pierwszy z nich trwa od poowy lat 50. do poowy lat 60., a w tym czasie gwnym przedmiotem analiz bya ilo-ciowa teoria pienidza. Etap drugi obejmowa przeom lat 60. i 70. i dotyczy wielkoci naturalnych, a w szczeglnoci krzywej Phillipsa. W etapie kolej-nym uwaga bya skoncentrowana na pieninym podejciu do teorii bilansu patniczego i ksztatowania si kursu walutowego.

Gwnym przedmiotem bada w monetaryzmie s problemy pienine, a wrd nich procesy inflacyjne. Zagadnienia waha koniunkturalnych byy analizowane na marginesie kwestii pieninych i byy one interpretowane jako krtko- i redniookresowe procesy dostosowa nominalnego i realnego do-chodu narodowego oraz cen do warunkw rwnowagi. W rozwaaniach tych najwaniejsz rol odgrywaa ilociowa teoria pienidza, ktra w tradycyjnym ujciu bya koncepcj przedstawiajc zalenoci midzy poda pienidza

8 Ibid., s. 381-382. 9 Ibid., s. 383-384.

10 Ibid., s. 148.


i oglnym poziomem cen. W interpretacji M. Friedmana jest ona wykorzysty-wana przede wszystkim do analizy popytu na pienidz.

U podstaw analiz wspczesnych fluktuacji koniunkturalnych prowa-dzonych na gruncie monetaryzmu ley zaoenie o rwnowadze rynkowej wystpujcej w badanym systemie. Oscylacje s natomiast wynikiem ze-wntrznych szokw pieninych, powstajcych cznie z bdnymi, budowa-nymi na podstawie zmieniajcych si w przeszoci warunkw, oczekiwaniami poszczeglnych podmiotw gospodarczych. W tej grupie rozwaa mona znale hipotezy wyjaniajce cykliczne zmiany zarwno nominalnego, jak i realnego dochodu narodowego. Koniunkturalne wahania nominalnego docho-du byy przedmiotem prac M. Friedmana i bazuj na jego nowej interpretacji ilociowej teorii pienidza11.

M. Friedman przedstawia proces ksztatowania si cyklicznych zmian nominalnego dochodu narodowego prowadzcych do stanu rwnowagi12. Na podstawie tych rozwaa nie mona niestety, bez przyjcia dodatkowych zao-e, wyjani ksztatowania si nominalnego dochodu narodowego. Na bazie wnioskw empirycznych M. Friedman wyklucza jedynie niezrwnowaony wzrost gospodarczy. Analizy te, prowadzone przy zaoeniu o zrwnowao-nym systemie gospodarczym, nie umoliwiaj take wyjanienia okresowo powtarzajcych si fluktuacji. M. Friedman, zdajc sobie spraw z tego man-kamentu, usuwa go poprzez zaoenie, e kolejne, przypadkowe zmiany stopy wzrostu iloci pienidza wzbudzaj nowe wahania nominalnego dochodu narodowego13. M. Friedman jest wiadomy tego, e oscylacje dochodu naro-dowego wystpuj czciowo w zmianach dochodu realnego, a czciowo w zmianach cen i chocia analizuje on przyczyny zmian dochodu realnego, to jednak w dalszym cigu nie wyjania, jakie skutki ma przedstawiony powyej proces dla stopy zmian realnego dochodu narodowego14.

Te ograniczenia istniejce w rozwaaniach M. Friedmana prbuje prze-zwyciy D. Laidler. W swym modelu, ktry jest prb sformalizowania pod-stawowych zaoe monetarystw, podejmuje on zagadnienie wpywu zmian poday pienidza na realny dochd narodowy i na poziom cen15. Model cyklu koniunkturalnego D. Laidlera skada si z trzech czci. Pierwsza dotyczy wielkoci realnych, druga monetarnych, a trzecia krzywa Phillipsa czy 11 M. Friedman: Die Quantittstheorie des Geldes: eine Neuformulierung. W: Die optimale Geldmenge und

andere Essays. Red. M. Friedman. Mnchen 1970, s. 77-99. 12 M. Friedman: A Theoretical Framework for Monetary Analysis. Journal of Political Economy 1970,

Vol. 78, No. 2, s. 229-234; M. Friedman, A.J. Schwartz: Monetary Trends in the United States and the United Kingdom. Chicago-London 1982, s. 66-72.

13 Na ten temat zob.: M. Friedman, A.J. Schwartz: Money and Business Cycles. Review of Economics and Statistics 1963, Vol. XLV, s. 32-72.

14 Analiza przyczyn waha realnego dochodu narodowego znajduje si w pracy: M. Friedman: The Role of Monetary Policy. American Economic Review 1968, Vol. LVIII, No. 1, s. 1-17.

15 D. Laidler: An Elementary Monetarist Model of Simultaneous Fluctuations in Prices and Output. W: Inflation in Small Countries. Red. H. Frish. Berlin 1976, s. 75-89.

Ryszard Barczyk 18

w sobie dwie pierwsze czci16. Realna cz modelu jest charakteryzowana przez stopie wykorzystania zdolnoci wytwrczych, ktry zaley od rnicy midzy realnym dochodem narodowym i dochodem wytworzonym przy pe-nym wykorzystaniu czynnika pracy, to jest w warunkach naturalnej stopy bezrobocia. Cz monetarna modelu odzwierciedla rynek pienidza, na ktrym wystpuje okrelony popyt i poda pienidza. Poda pienidza i jej zmiany s determinowane przez czynniki zewntrzne, a popyt na pienidz zaley od cen i realnego dochodu, jego zmiany za s funkcj zmian tych czynnikw. Zmody-fikowana krzywa Phillipsa ukazuje zmiany cen w zalenoci od ich oczekiwa i sytuacji w zakresie zatrudnienia. W tym przypadku przyjmuje si, e podmioty gospodarcze koryguj swoje oczekiwania co do przyszych wartoci zmien-nych tylko wwczas, gdy wystpuj odchylenia wartoci rzeczywistych od oczekiwanych.

Zbudowany przez D. Laidlera system rwna pozwala okreli nie tylko ciek zmian cen i zmian stopnia wykorzystania siy roboczej w czasie, ale umoliwia rwnie okrelenie warunkw rwnowagi dochodu narodowego przy penym wykorzystaniu zdolnoci wytwrczych.

Model D. Laidlera, bdcy najbardziej reprezentatywnym modelem dla kierunku monetarystycznego, niestety nie pokazuje, w jaki sposb sektor real-ny absorbuje nieregularne szoki w zakresie poday pienidza. Tym samym na jego podstawie nie jest moliwe ukazanie roli dodatkowych czynnikw, ktre by wzmacniay lub osabiay procesy waha koniunkturalnych17.

2.3. Nowa klasyczna makroekonomia

Nowo sformuowane zaoenia i hipotezy, skadajce si na tzw. kla-

syczn makroekonomi, miay, zdaniem jej twrcw, przezwyciy ograni-czon moc wyjaniajc teorii keynesowskiej, zwaszcza w procesie analiz zjawisk koniunkturalnych. Teoretyczny fundament tych rozwaa zasadniczo skada si z dwch elementw18: 1) zbudowanej przez J.F. Mutha teoretycznej hipotezy dotyczcej racjonalnych

oczekiwa19; 2) oglnogospodarczej funkcji produkcji o stopniu homogenicznoci rwnym

zeru, pozbawionej iluzji pienidza, zawierajcej w przypadku ksztatowania si w krtkim okresie wielkoci poday zmienne objaniajce wzgldne:

16 Por. J. Heubes: Konjunktur und Wachstum. Mnchen 1991, s. 87-88. 17 J. Kromphardt: Konjunkturtheorie heute: Ein berblick. Zeitschrift fr Wirtschafts- und Sozialwissenschaf-

ten Jg. 109/1989, s. 211-212. 18 J. Jaeger: Die Konjunkturtheorie der neuen klassichen Makrokonomik. W: Perspektiven der Konjunkturfor-

schung. Tbingen 1984, s. 25-60. 19 J.F. Muth: Rational Expectations and the Theory of Price Movements. Econometrica 1961, Vol. 29, No. 3,

s. 315-335.


rzeczywisty poziom cen danego okresu i oczekiwany poziom cen dla tego momentu20.

Na podstawie zaoe nowej klasycznej makroekonomii, a take na ba-zie istniejcych hipotez kierunku monetarystycznego dotyczcych inflacji, powstay teoretyczne modele, za pomoc ktrych podejmowane s prby wy-janienia mechanizmu wspczesnego cyklu koniunkturalnego21. Twrc pierw-szych tego typu koncepcji by R.E. Lucas. Transponujc tytu jego pierwszej pracy w tym zakresie (An Equilibrium Model of the Business Cycles), w lite-raturze przedmiotu przyjo si nazywa og rozwaa nalecych do tego kierunku teori zrwnowaonych cykli koniunkturalnych (Equilibrium Theory of Business Cycles)22.

W procesie wyjaniania wspczesnych waha koniunkturalnych teoria zrwnowaonych cykli koniunkturalnych przyja zbudowan przez E.S. Phelpsa hipotez tzw. alegorii wyspy23.

W tych warunkach, aby zewntrzne zakcenia na rynku pieninym wywoay wahania koniunkturalne, w badanym systemie musz wystpi okre-lone mechanizmy propagacji (rozprzestrzeniania si) waha cyklicznych. R.E. Lucas i Th.J. Sargent wyrniaj dwa takie mechanizmy24. Pierwszy z nich wynika z kosztw dostosowania istniejcych zasobw kapitau i pracy. Mechanizm drugi jest znany w wikszoci neoklasycznych modeli wzrostu gospodarczego. Optymalna akumulacja gospodarstw domowych (poprzez dzia-ania przedsibiorstw), realnych wielkoci kapitau i innych aktyww zmienia kolejne nieskorelowane impulsy w skorelowany popyt na realne dobra.

Modele teoretyczne wyjaniajce wspczesne wahania koniunkturalne, a nalece do teorii zrwnowaonych cykli, nie tworz jednolitego systemu teoretycznego. S one jedynie konglomeratem rozmaitych hipotez dotyczcych racjonalnych oczekiwa i zachowa decyzyjnych podmiotw gospodarczych, budowanych w oparciu o posiadane informacje biece bd opnione. Og tych rozwaa mona podzieli, w zalenoci od charakteru wykorzystywanej informacji, na dwie grupy. Pierwsza z nich wynika z tezy, e informacje biece (nieopnione) zawieraj treci niepene, ktre determinuj decyzje podmio-tw gospodarczych. Implikuje to fakt, e ksztatowanie racjonalnych oczeki-wa w stosunku do odpowiednich zmiennych pozbawione jest pewnoci i jest

20 Funkcj t zbudowa po raz pierwszy R.E. Lucas. Na ten temat zob.: R.E. Lucas: Expectations and the

Neutrality of Money. W: Studies in Business Cycle Theory. Basil Blackwell, Oxford 1981, s. 66-89; R.E. Lucas: Some International Evidence on Output Tradeoffes. W: Studies in Business, op. cit., s. 131-145.

21 K. Jaeger: Op. cit., s. 6-29. Na ten temat zob. take: R.J. Barro: The Equilibrium Approach to Business Cycle. W: Money, Expectations and Business Cycles. Essays in Macroeconomics. New York 1981, s. 41.

22 R.E. Lucas: An Equilibrium Model of the Business Cycle. W: Studies in Business..., op. cit., s. 179-214. 23 E.S. Phelps: Introduction: The new Microeconomics in Employment and Inflation Theory. W: Microeco-

nomic. Fundation of Employment and Inflation Theory. New York 1970, s. 1-26. 24 R.E. Lucas, Th.J. Sargent: After Keynesian Macroeconomics. W: Rational Expectations and Econometric

Practice. Red. R.E. Lucas, Th.J. Sergent. T. I. University of Minnesota 1981, s. 313.

Ryszard Barczyk 20

bd moe by uwarunkowane przez biece, przypadkowe zakcenia. Druga grupa rozwaa opisujcych zrwnowaone cykle koniunkturalne zawiera racjonalne oczekiwania podmiotw gospodarczych, ktre budowane s na bazie informacji opnionych o jeden okres, w przeciwiestwie do informacji biecych zawierajcych peny zasb niezbdnych wiadomoci. Oznacza to, e dla okresu badanego t, jak i dla wszystkich okresw przyszych t+1 (t = 0,1,2,...) racjonalne oczekiwania podmiotw gospodarczych s determinowane przez informacje z okresu t-1. Oczekiwania te w stosunkowo mniejszym stopniu s uwarunkowane biecymi zdarzeniami przypadkowymi25. Podsumowanie

Hipotezy teoretyczne, ukazujce rol pienidza w procesie ksztatowania

krtko- i redniookresowych waha koniunkturalnych, formuowane we wsp-czesnych modelach cykli koniunkturalnych wskazuj, e wystpia pewna ich ewolucja w czasie. Dotyczy ona zarwno przedmiotu bada, jak i sposobu oraz charakteru analizowanych zalenoci. W rozwaaniach teoretycznych powstaych na przeomie XIX i XX wieku podkrelano rol pojedynczych elementw ze sfery nominalnej w ksztatowaniu zmian aktywnoci gospo-darczej sfery realnej. W modelach powstaych w monetaryzmie i w nowej kla-sycznej makroekonomii badano rol zmian globalnej poday pienidza, ktra poprzez wpyw na procesy inflacyjne determinowaa wahania koniunkturalne w sferze realnej, przy czym w pracach tych uwzgldniano czynnik czasu.

Analizy teoretyczne roli pienidza w ksztatowaniu fluktuacji koniunktu-ralnych prowadzone na przeomie XIX i XX wieku miay charakter jakociowy, to jest interpretoway cechy badanych zalenoci bez prby ich kwantyfikacji. W modelach powstaych po II wojnie wiatowej podejmowane s prby mie-rzenia badanych zwizkw. W tym celu budowane s rwnania rniczkowo- -rnicowe trzeciego i wyszych stopni, ukazujce istniejce zwizki przyczy-nowo-skutkowe oraz czasowe midzy przyjmowanymi zmiennymi. Zasto-sowanie narzdzi matematycznych ma umoliwi peniejsze wyjanienie ana-lizowanych relacji. W rozwaaniach tych powszechne jest wykorzystywanie moliwoci interpretacyjnych, jakie powstaj dziki zastosowaniu modeli sekwencyjnych.

Rozwaania teoretyczne, koncentrujce si na ukazaniu zwizkw midzy sfer nominaln i realn, dotycz danego systemu gospodarczego. Modele te, majc charakter zamknity, nie okrelaj wpywu sytuacji koniunkturalnej wystpujcej w badanym kraju na przebieg aktywnoci w innych krajach. Na

25 Szerzej na temat problemw klasyfikacji, jak i samych wyodrbnionych podgrup teoretycznych modeli

zrwnowaonych cykli koniunkturalnych zob.: K. Jaeger: Op. cit., s. 29 i 48-50.


podstawie tych rozwaa nie mona take przeanalizowa relacji zwrotnej, to jest wpywu zmian aktywnoci gospodarczej w innych systemach na mecha-nizm i morfologi oscylacji w badanej gospodarce.

THE ROLE OF MONEY IN THE THEORETICAL MODELS OF CONTEMPORARY BUSINESS CYCLES

Summary

The economic recession which recently occurred in most market economies was caused by an outbreak of crisis on the international financial market. The impact of the nominal sphere on changes of business activity in the real sphere made it necessary to interpret the role of money in economic processes.

The aim of this article is to analyze theoretical considerations concerning the role of money in the process of generating and shaping cyclical fluctuations in market economies.

The article consists of two parts. The first one discusses monetary-credit concepts of cyclical fluctuations which emerged at the end of the 19th and the beginning of the 20th century. The second part presents the main schools in economics established after World War II. They show the role of money in shaping contemporary economic processes. Here attention will be concentrated on achievements of the Austrian school, monetarism and the new classical macroeconomics.

Anna Bisaga

DOBROBYT A PROBLEM

BRAKU ZOENIA

W GLOBALNEJ GOSPODARCE

Wprowadzenie

Tradycyjnie dobrobyt by traktowany jako pochodna wasnoci prywat-nej, chocia w klasycznej ekonomii, na skutek polemiki z pogldami socja-listycznymi, wiksz uwag przywizywano do pracy i kapitau. Tre praw wasnoci przekada si na efektywno systemw gospodarczych, powodujc i dziaania gospodarcze bd w wikszym lub mniejszym stopniu zaspokajay potrzeby samych wacicieli, jak te wikszych spoecznoci. W takim ujciu wasno jest rdem potgi wydajnoci i rosncego znaczenia racjonalnoci mikroekonomicznej. Wystpujce zaburzenia tego procesu nie s interpreto-wane jako wynik niedoskonaoci rynkw, a przypisywane funkcjom pastwa i instytucjom, jakie uksztatoway si w rnych obszarach geograficznych na rnych etapach rozwoju. Zaoenia logiki ekonomii gwnego nurtu zawieraj si wic w tezie, e to, co jest dobre dla pojedynczego podmiotu gospodarczego, jest rwnie korzystne dla caego teraz raczej naleaoby powiedzie glo-balnego spoeczestwa. W wietle tej tezy rodzi si jednak pytanie: czy nie mamy tu do czynienia z tzw. bdem zoenia, a wic przenoszeniem prawdziwych analiz (np. mikroekonomicznych) na inny poziom (np. makroekonomiczny). Pytanie to jest szczeglnie wane w zwizku z postulowan na skutek kryzysu globalnego transformacj globalizacji, majc uczyni ten proces bardziej sprawiedliwym i prowadzi do dobrobytu w rnych miejscach przestrzeni globalnej.

Celem opracowania jest pokazanie, e postulowana transformacja globa-lizacji musi mie swoje zaplecze teoretyczne, co po czci wie si ze zmian albo rekonfiguracj obowizujcego paradygmatu ekonomii. Zagadnienie to zilustrowano na przykadzie koncepcji spirali wzrostu i ekonomii zrwnowa-onego rozwoju.

DOBROBYT A PROBLEM BRAKU 23

1. Metafora braku zoenia Najprostsz metafor bdu zoenia moemy znale u G. Hardina1 w pos-taci teorematu tragedii wsplnego pastwiska. Wskazuje on na to, e producen-ci rolni, wykorzystujc wsplne pastwisko, d do maksymalizacji jego wyko-rzystania poprzez zwikszenie stada i czasu wypasu zwierzt. Dziaanie to jest racjonalne na poziomie jednostki. Jeli jednak postpi tak wszyscy producenci, to doprowadzi to do tragedii wszystkich producentw ze wzgldu na degradacj pastwiska i niemono jego dalszego wykorzystania. W tej sytuacji rodzi si pytanie, czy przy wsplnym zarzdzaniu zasobami mona uzyska zadowala-jcy poziom efektywnoci i utrzyma jako usug ekosystemw? W procesie globalizacji bd zoenia identyfikowany jest najczciej jako luka pomidzy globalizacj ekonomiczn i globalizacj polityczn, co rodzi potrzeb koordynacji pozarynkowej dziaalnoci gospodarczej, spoecznej i rodo-wiskowej. W wyniku globalnego kryzysu postulat takiej koordynacji pojawia si coraz czciej w deklaracjach rnych gremiw politycznych i wyraa si w propozycji tworzenia globalnych struktur zarzdzania (global governance). Za pocztek takiej transformacji uznaje si do powszechnie ustalenia szczytu G8 w LAquila z lipca 2009 roku powiconego m.in. bezpieczestwu ywno-ciowemu. Dokument wychodzi od smutnej konstatacji o wzrocie w 2009 roku do ponad 1 mld osb godnych. Stawia bezpieczestwo ywnociowe, wyy-wienie oraz zrwnowaony rozwj rolnictwa w rzdzie priorytetw na szcze-blu globalnym, regionalnym i narodowym. Ich realizacj naley osign przez koncentracj na wsparciu rolnictwa i obszarw wiejskich. Osign to mona przez wzmocnienie globalnych i lokalnych mechanizmw zarzdzania (global and local governance). Wedug B. Jessopa2 wykorzystanie konstruktu governance jest w nau-kach spoecznych i praktyce politycznej utrudnione nie tylko ze wzgldu na wieloznaczne rozumienie i interpretowanie tego pojcia, ale rwnie dlatego, e w innych jzykach trudno znale ekwiwalenty tego angielskiego sowa. Przykadem moe by jzyk polski, gdzie zamiennie uywa si terminw: struktury wspzarzdzania, struktury rzdzenia, struktury zarzdcze, struktury kierowania, struktury regulacyjne. Nawet pobiena analiza deklaracji szczytw G8 i G20 nie pozwala take okreli, co powinno stanowi przedmiot koordynacji tych struktur. Jeeli skutkiem ich dziaania ma by transformacja globalizacji, to niejasne pozostaj kierunki zmian i cieki przebudowy wiatowego systemu gospodarczego, szczeglnie w perspektywie rednio- i dugookresowej. Ich okrelenie staje si 1 G. Hardin: The tragedy of the commons. Science, 13th December 1968. 2 B. Jessop: Programowanie dobrego zarzdzania i ukrywanie jego saboci. Zarzdzanie Publiczne 2007,

nr 2.

Anna Bisaga 24

wyzwaniem dla nauki dostrzega si jednak coraz bardziej, e kwestii tych nie mona rozpatrywa jedynie w obrbie nauk ekonomicznych. Potrzebne jest podejcie interdyscyplinarne. Wedug A. Grzelaka w proces globalizacji wpisana jest wewntrzna sprzeczno midzy deniem do efektywnoci na poziomie mikroekonomicznym a kosztami spoecznymi i rodowiskowymi tego denia. W rachunku ekonomicznym prowadzonym przez podmioty kosz-ty te na poziomie mikroekonomicznym nie s uwzgldniane. Wzrost tych kosz-tw w tempie zblionym do rozwoju procesw globalizacyjnych akumuluje potencjalne konflikty spoeczne3. Taka wizka sprzecznoci sprawia, e struk-tury koordynacyjne powinny regulowa i ksztatowa nie tylko racjonalno mikroekonomiczn, ale take makroekonomiczn i rodowiskow. Uwzgld-nienie zmian we wszystkich obszarach racjonalnoci wymaga jednak rekonfi-guracji ekonomii gwnego nurtu. 2. Transformacja globalizacji a problem wielkiego rzdu Przymus wzrostu jako podstawa dobrobytu moe by konceptualizowa-ny tak, aby globalne problemy ekologiczne przenie na przysze pokolenia, a problemy spoeczne rozwizywa gwnie za pomoc renty konsumenta. Jest to szczeglnie widoczne w raportach opracowanych przez McKinsey Global Institute. Zdaniem jego dyrektora W.W. Lewisa problem emisji gazw cieplar-nianych ujawni si w caej peni dopiero za sto lat, a jego przezwycienie pocignie za sob stosunkowo niewielkie koszty w kategoriach wiatowego PKB. Wedug przywoanego autora nawet przy dzisiejszym niskim tempie wzrostu gospodarczego, za sto lat wiat bdzie kilkakro bogatszy ni dzi. Tak wic, nawet po pokryciu kosztw zapobiegania skutkom globalnego ocie-plenia za sto lat, przyszli mieszkacy globu bd nadal znacznie bogatsi od ludzi, ktrzy yj dzi4. W takich warunkach rdem bogactwa obecnych i przyszych pokole jest oparty na moliwoci wielorakich wyborw wzrost produktywnoci dlatego w omawianych badaniach dobrobyt nie jest mierzo-ny wskanikiem PKB na mieszkaca, a wskanikiem wydajnoci poszczegl-nych bran narodowych systemw gospodarczych. Istnienie bran o niskiej produktywnoci wyjaniane jest polityk gospodarcz i zjawiskiem wielkiego rzdu, ktry pozostaje w cisych zwizkach z grupami interesu i znieksztaca procesy konkurencji w tych branach. Taki rzd w celu swojego uprawomoc-nienia rozbudowuje polityk spoeczn, co wcale nie oznacza, e dostpno dbr merytorycznych (owiata, suba zdrowia, wiadczenia spoeczne) jest

3 A. Grzelak: Problem zoonoci w ekonomii w kontekcie procesw globalizacji. W: Nowe trendy w metodo-

logii nauk ekonomicznych. T. 1. Red. A. Grzelak, K. Pajk. Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Pozna 2010, s. 128.

4 W.W. Lewis: Potga wydajnoci. CeDeWu, Warszawa 2005, s. 289-290.


wiksza i s one bardziej sprawiedliwie dystrybuowane. Cel ten jest realizo-wany poprzez skomplikowany system fiskalny, ktrego jednym ze skutkw jest ucieczka rnych form dziaalnoci gospodarczej do szarej strefy. Pochwaa wydajnoci jako rda dobrobytu ma te swoje inne uzasad-nienie. Zaprzecza ona utrwalonemu przekonaniu, e to produkcja tworzy war-to5. Nie mniej istotnym rdem dobrobytu jest obecnie renta konsumenta, ktra ronie wraz ze wzrostem produktywnoci. Celem polityki gospodarczej rzdw powinien sta si wic dobrobyt konsumenta.

Suwerenno konsumenta (problem dobrobytu konsumenta) staa si przedmiotem sporu i rdem nowych koncepcji, ktre czyni t kategori naczeln (spirala wzrostu), jak te odrzucaj jej zasadno i odwouj si do koncepcji sprawiedliwoci wewntrzpokoleniowej i midzypokoleniowej Rawlsa6 i Sena7 (ekonomia zrwnowaonego rozwoju). 3. Modernizacja globalizacji: spirala wzrostu czy selektywny

rozwj Filozofia niedostatku, ktr mona przezwyciy przez wzrost produk-cji, jest wynalazkiem nowoczesnoci. Dopiero T. Hobbes w XVII wieku okre-li niedostatek jako stosunek pomidzy ograniczonymi rodkami a nieograni-czon dz, ktrej przyczyn jest nieustajca rywalizacja jednostek i grup spoecznych8. Pod koniec tego samego stulecia Locke rozwin ide nieograni-czonego wzrostu i postpu. Od tej pory prawie wszyscy ekonomici, niezalenie od orientacji spoeczno-politycznej, chcieli uwolni moce produkcyjne (wyj-tek stanowi tutaj J.S. Mill, ktry rozwin teori gospodarki stanu stabilnego). W dobie globalizacji czynnikami, ktre ka mwi o przymusie wzrostu, s zagroenia polityk globalnego apartheidu oraz dostrzegane z coraz wiksz ostroci moliwoci konfliktw i wojen o zasoby naturalne. Wedug W.W. Lewisa mona sobie wyobrazi wiat za 50 lat, kiedy rnice w efektywnoci ekonomicznej pomidzy poszczeglnymi krajami zamonymi nie bd zna-czco rne od stanu obecnego. Nie mona sobie jednak wyobrazi kolejnych 50 lat, w cigu ktrych nie zmieni si oglna liczba osb yjcych w ubstwie. Rodzi si dylemat: albo kraje ubogie znaczco podnios swj poziom rozwoju, albo te kraje bogate bd musiay wprowadzi wiatowy porzdek przypomi-najcy apartheid. Najwaniejszym problemem globalnym, przed jakim stajemy wspczenie, jest wzrost gospodarczy krajw ubogich9. 5 Ibid., s. 329. 6 J. Rawls: Teoria sprawiedliwoci. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1994. 7 A. Sen: Rozwj i wolno. Zysk i S-ka Wydawnictwo, Pozna 2002. 8 T. Hobbes: Lewiatan czyli materia, forma i wadza pastwa kocielnego i wieckiego. Fundacja Aletheia,

Warszawa 2005. 9 W.W. Lewis: Op. cit., s. 282.

Anna Bisaga 26

Poraka dotychczasowej ekonomii rozwoju prowadzi do prb innego uj-cia potencjau wzrostu i ponownego ustalenia jego czynnikw. H.Ch. Bins-wanger w koncepcji rosncej gospodarki przedstawia j jako otwierajc si ku grze spiral, w ktrej zawieraj si strumienie dbr i usug wraz z odpowied-nimi przepywami pienidza midzy przedsibiorstwami a gospodarstwami domowymi10. Model spirali rni si od modelu cyklu. Jest to najistotniejsza zmiana, jaka zostaje wprowadzona do modelu neoklasycznego, ktry powsta zgodnie z teori rwnowagi oglnej L. Walrasa. W neoklasycznym ujciu rwno-waga i optymalna alokacja maj charakter statyczny. System nie stwarza ko-niecznoci zmiany, czyli take koniecznoci wzrostu. Wzrost produktu spo-ecznego wyjaniany jest czynnikami egzogennymi (np. postpem technicz-nym). W modelu rosncej gospodarki przyjmuje si natomiast zaoenie, e konkurencja w nowoczesnej gospodarce nie prowadzi do oglnej rwnowagi i optymalnej alokacji skpych zasobw, a wic do stanu, w ktrym proces gos-podarczy jest tylko cigle powtarzajcym si cyklem. Konkurencja rodzi raczej sta tendencj do zmiany i wzrostu. Dochody gospodarstw domowych rosn z kadym obiegiem w wyniku inwestycji wspfinansowanych przez kreowa-nie pienidza oraz w wyniku zwikszajcych si wpyww z natury, zwaszcza w postaci energii. W ten sposb obieg okrny w czasie historycznym rozwija si w otwart od gry spiral. Spirala wzrostu pokazuje, e w procesie rynkowym nie chodzi przede wszystkim o osignicie efektywnego wykorzystania niedostatecznych zaso-bw i powtarzanie tego w cyklu produkcji i konsumpcji, lecz o przezwycie-nie niedoborw, czyli o przemian niedostatkw w obfito przez zniesienie niedoborw dostpnych zasobw przy wspudziale tworzenia pienidzy i z po-moc kreatywnoci na gruncie bada i rozwoju, jednake z uwzgldnieniem zniszcze rodowiska, ktre trzeba odlicza jako koszty utraconych moliwo-ci11. W teorii rosncej gospodarki dostrzega si jednak, e dziaania na rzecz ochrony rodowiska nie stanowi znaczcej przeszkody w dalszym wzrocie produkcji i nie s dla niego ograniczeniem, naley bowiem pamita, e prze-pisy pastwowe i normy prawa publicznego maj stosunkowo sab pozycj wobec prawa wasnoci. W tych warunkach konieczna jest bardziej fundamen-talna rekonstrukcja ekonomii gwnego nurtu. Jest ona zwizana z operacjona-lizacj pojcia zrwnowaonego rozwoju w ekonomii. W 40 rozdziaach Agendy 21 przyjtej przez wszystkie pastwa wiata w 1992 roku na konferen-cji w Rio de Janeiro postuluje si nowy model dobrobytu trwale chronicy rodowisko. Do chwili obecnej trwaj jednak dyskusje dotyczce samego po- 10 H.Ch. Binswanger: Spirala wzrostu. Pienidz, energia i kreatywno w dynamice procesw rynkowych. Zysk

i S-ka Wydawnictwo, Pozna 2011, s. 237. 11 Ibid., s. 239.


jcia zrwnowaonego rozwoju. Przyjmuje si, e taki rozwj zmierza do zapewnienia wszystkim yjcym dzisiaj ludziom i przyszym pokoleniom do-statecznie wysokich standardw ekologicznych, ekonomicznych i spoeczno- -kulturowych w granicach naturalnej wytrzymaoci Ziemi, stosujc zasad sprawiedliwoci wewntrzpokoleniowej i midzypokoleniowej12. W literatu-rze, w przywoanej definicji naturalna wytrzymao Ziemi zastpowana jest terminami: granice pojemnoci ekosystemw, granice usug ekosystemw albo terminem przestrze rodowiskowa. Wszystkie one wskazuj, e czo-wiek moe trwale wykorzystywa zasoby naturalne jedynie do pewnego stop-nia, aby nie zniszczy naturalnych podstaw ycia. Rozwiniciem definicji jest tzw. trjkt celw zrwnowaonego rozwoju, ktrego wierzchoki stanowi: gospodarka, spoeczestwo i rodowisko wpisane w okrg granic wytrzymao-ci naturalnej Ziemi. Przykadow tematyzacj celw gospodarki zrwnowa-onego rozwoju przedstawiono w tabeli 1.

Tabela 1 Trjkt celw gospodarki zrwnowaonego rozwoju (cele jakociowe)

Cele ekologiczne Cele ekonomiczne Cele spoeczno-kulturowe

1. Ochrona atmosfery ziem-skiej (ograniczenie ocieple-nia klimatu)

Stabilno gospodarki narodowej: zapewnienie samodzielnej egzy-stencji przy akceptowalnej jakoci pracy

Demokracja uczestniczca i prawo-rzdno we wszystkich dziedzi-nach ycia

2. Nieszkodzenie przyrodzie: zachowanie rnorodnoci gatunkowej i krajobrazo-wej

Zaspokojenie podstawowych po-trzeb przez zrwnowaone pro-dukty (ywno, mieszkania, odzie, energia), stosowne ceny

Wyeliminowanie ubstwa, bezpie-czestwo spoeczne, opanowanie problemw demograficznych

3. Zrwnowaone wykorzy-stanie zasobw odnawial-nych

Stabilno cen oraz przeciwdzia-anie koncentracji i wadzy eko-nomicznej, internalizacja kosztw zewntrznych

Rwno szans, integracja (np. pci, imigrantw)

4. Zrwnowaone wykorzys-tanie zasobw nieodnawial-nych

Pozagospodarcza rwnowaga i wsppraca na rzecz rozwoju przy jak najmniejszym imporcie surowcw

Bezpieczestwo zewntrzne i we-wntrzne, rozwizywanie konflik-tw bez przemocy

5. Zdrowe warunki ycia (eliminowanie szkodliwych substancji, promieniowania i haasu)

Wydolny budet pastwowy przy wystarczajcych standardach zao-patrzenia spoeczestwa w dobra merytoryczne/kolektywne oraz wa-ciwy podzia dochodw

Ochrona zdrowia i jako ycia czowieka

rdo: H. Rogall: Ekonomia zrwnowaonego rozwoju. Teoria i praktyka. Zysk i S-ka Wydawnictwo, Pozna 2010, s. 47.

Budowanie gospodarki zrwnowaonego rozwoju wymaga innej teorii ekonomii ni neoklasyczna, take ze wzgldu na znaczcy wpyw koncepcji ekonomicznych na polityk gospodarcz. Podkrela to teoria dobrobytu, ktra 12 H. Rogall: Ekonomia zrwnowaonego rozwoju. Teoria i praktyka. Zysk i S-ka Wydawnictwo, Pozna 2010,

s. 44.

Anna Bisaga 28

odegraa istotn rol w powstaniu ekonomii zrwnowaonego rozwoju. Przyj-muje ona, e ze wzgldu na czynniki spoeczno-ekonomiczne akty wymiany na rynkach nie zawsze prowadz do spoecznego optimum (zawodno rynku). Szczeglne znaczenie miaa w tym kontekcie analiza dbr publicznych, efek-tw zewntrznych i szacowanie dobrobytu ekonomicznego. W licznych bada-niach ekonomici rodowiska powiadczali empirycznie istnienie czynnikw spoeczno-ekonomicznych, ktre bardzo utrudniaj ludziom oszczdne wyko-rzystanie zasobw naturalnych. Identyfikacja tych przyczyn sprawia, e coraz czciej stawiany jest postulat o koniecznoci zastpienia paradygmatu wzro-stu ekonomi zrwnowaonego rozwoju. Nowe podejcie opiera si na 10 klu-czowych pogldach/postulatach: 1. Silne zrwnowaenie. Celem jest trwae zachowanie zasobw naturalnych,

a nie ich optymalne wykorzystanie. 2. Podejcie pluralistyczne. Preferowany jest pluralizm metodyczny, uznaje

si zatem osignicia ekonomii tradycyjnej i ekonomii rodowiska oraz postulowan w tych kierunkach konieczno stosowania instrumentw poli-tyczno-prawnych.

3. Dalszy rozwj ekonomii tradycyjnej. Ekonomia zrwnowaonego rozwoju domaga si radykalnej reformy jej treci, szczeglnie w kwestiach takich jak: suwerenno konsumenta, dyskontowanie przyszych kosztw i zys-kw pyncych z dziaa na rzecz ochrony rodowiska, przekonanie o mo-liwoci substytucji wszelkich zasobw, take naturalnych, uwzgldnienie kwestii sprawiedliwoci wewntrzpokoleniowej i midzypokoleniowej.

4. Zastpienie paradygmatu wzrostu paradygmatem zrwnowaenia. Koniecz-ne jest okrelenie nowych cieek i scenariuszy ekologicznej modernizacji globalizacji.

5. Prymat zasad etycznych. Jako podstawowe wartoci przyjmuje si sprawie-dliwo wewntrzpokoleniow i midzypokoleniow oraz odpowiedzial-no.

6. Podejcie transdyscyplinarne. Procesy ekonomiczne powinny by analizo-wane w kontekcie spoeczno-ekologicznym, konieczna jest wsppraca z naukami spoecznymi i prawnymi, jak rwnie przyrodniczymi i tech-nicznymi.

7. Zmiana warunkw ramowych przy uyciu instrumentw polityczno-prawnych. Przestrzeganie zasad zrwnowaonego rozwoju powinno by dla konsumentw i producentw korzystniejsze ni ich dotychczasowe zacho-wania suy temu podejcie standardowo-cenowe oraz szczeglne trakto-wanie dbr merytorycznych.

8. Nowy system pomiarw. Ekonomia zrwnowaonego rozwoju potrzebuje nowego systemu pomiarw wykraczajcego poza wskaniki dobrobytu mierzonego wysokoci PKB na osob.


9. Zrwnowaona gospodarka rynkowa. Przyszo maj tylko systemy gos-podarki rynkowej w zrwnowaonych ramach porzdkowych, co wymaga aktywnej integracji polityk i systemw instytucjonalnych.

10. Globalna odpowiedzialno. Postuluje si regulacj rynkw finansowych obejmujc: podatek od transferu kapitau podatek Tobina, przeciw-dziaanie dumpingowi spoeczno-ekonomicznemu, opaty za korzystanie z globalnych dbr rodowiskowych, uczciwe stosunki handlowe.

Realizacj tych postulatw mona osign przez wdroenie selektyw-nych cieek wzrostu jako cieek strategicznych ekonomii zrwnowaonego rozwoju. Nale do nich13: strategia efektywnoci produkty ksztatuje si w sposb umoliwiajcy

wydajniejsze wykorzystanie zasobw (w tym emisji szkodliwych substan-cji); gwnym celem jest zwikszenie wydajnoci zasobw,

strategia spjnoci (strategia substytucji) zakada opracowanie produktw, ktre odpowiadaj ekologicznym zasadom zarzdzania (np. wykorzystanie energii odnawialnej zamiast energii nieodnawialnej),

strategia wystarczalnoci, ktra oznacza dobrowolne decydowanie si ludzi na stopniowe zmienianie wasnego ycia w sposb etycznie odpowiedzialny, tzn. ksztatowanie go wedug zasad sprawiedliwoci wewntrzpokoleniowej i midzypokoleniowej.

Strategie te nie zaprzeczaj koniecznoci wzrostu, lecz raczej postuluj wzrost selektywny. Za fundamentaln przesank takiego wzrostu przyjmuje si regu, e zwikszanie si produktywnoci zasobw musi zawsze przewa-a nad zwikszaniem tempa wzrostu. Podsumowanie Bd zoenia dostrzegany w procesie globalizacji rodzi postulat jej transformacji. Coraz czciej taka zmiana okrelana jest mianem ekologicznej modernizacji wiatowego systemu spoeczno-gospodarczego, co sprawia, e teoria dobrobytu jest rozwijana w ekonomi zrwnowaonego rozwoju. Nowa faza procesu modernizacyjnego wymaga bdzie jednak innych instytucji. P. Aghion uywa na przykad okrelenia waciwe instytucje, wskazujc, e pewne rozwizania instytucjonalne s odpowiednie w pewnych stadiach roz-woju, ale nie innych, na przykad na wczesnych etapach industrializacji, gdy akumulacja kapitau jest istotna, optymalne s instytucje, ktre sprzyjaj dugo-okresowym zwizkom midzy przedsibiorstwami i bankami. Gdy jednak gospodarka przechodzi do fazy, w ktrej wzrost jest napdzany przez innowacje

13 Ibid., s. 160.

Anna Bisaga 30

i ekoinnowacje, lepsze s bardziej elastyczne rozwizania instytucjonalne, ktre maj pozytywny wpyw na przedsibiorczo i podejmowanie ryzyka14. Nieatwy do rozstrzygnicia jest te problem natury metodologicznej. Struktury zarzdzania jako organizacje naley odrni od instytucji zarwno formalnych, jak i nieformalnych, ktre decyduj o ksztacie tych struktur. Jed-nak ich efektywno, a w konsekwencji efektywno adaptacyjna caego sys-temu, zaley od relacji, jakie zachodz pomidzy normami nieformalnymi (etos, obyczaje, wartoci, kultura) a normami formalnymi (normy prawa pu-blicznego i prywatnego). Relacje te wpywaj na jako kapitau instytucjo-nalnego decydujcego o moliwociach oddziaywania struktur zarzdzania na organizacj dziaa zbiorowych i stopie akceptacji regu gry15. Dodatkowo, ze wzgldu na sieciowy charakter wspczesnej gospodarki i zrastanie si struktur zarzdzania z jej regulatorami, znacznie rozszerza si zakres znacze-niowy pojcia instytucji, ktre coraz czciej definiowane s jako rodzaj spo-ecznych technologii, ktre warunkuj rozwj i wykorzystanie technologii rozumianej tradycyjnie, jako sposb czenia czynnikw produkcji16. Do tra-dycyjnego trjkta zrwnowaonego rozwoju naleaoby zatem wpisa jeszcze system instytucjonalny, ktry zintegruje proponowane cieki selektywnego wzrostu.

THE WELFARE VERSUS THE PROBLEM OF THE LACK OF COMPOSITION IN THE GLOBAL ECONOMY

Summary

The assumption of the economy of the main current is included in the thesis that what is good for a single economic entity is also beneficial for the entire global society. However, in the light of this thesis, a question arises are we not dealing here with the so-called fallacy of composition, that is a transfer of the genuine analysis (e.g. microeconomic) to another level (e.g. macroeco-nomic). This question is particularly important in the connection with postulated, due to the global crisis, transformation of globalization, which is to make this process fairer and lead to the prosperity in different places of the global space. The study shows that the postulated transformation of globalization has to have its theoretical basis, which is partially connected with the change or reconfiguration of the current paradigm of the economics. This issue was exemplified on the basis of the growth spiral concept and the economics of the balanced development. 14 P. Aghion: On Institutions and Growth. W: Institutions, Development, and Economic Growth. Red. T.S.

Eicher, C. Garcia Pealosa. The MIT Press, Cambridge, Mass 2006. 15 D.C. North: Understanding the Process of Economic Change. Princeton University Press, Princeton-Oxford

2005, s. 61. 16 R. Nelson: The Challenge of Building an Effective Innovation System for Catch-up. Oxford Development

Studies 2004, No. 3.

Izabela Bludnik Jacek Wallusch

ZMIANY POZIOMU DOBROBYTU

W MODELACH WIELORAKIEJ

RWNOWAGI

Wprowadzenie

Gdy tylko ekonomici, podajc ladem Walrasa, zaczli opisywa ycie gospodarcze jako ukady wielu rwna, okazao si, e uzyskanie dokadnie jednego rozwizania nie zawsze jest moliwe. Sytuacja skomplikowaa si jesz-cze bardziej, gdy przyjto zaoenie o niedoskonaej informacji i wprowadzono do ukadw rwna oczekiwania. Sytuacja taka bya niezrczna z punktu widze-nia zdroworozsdkowych podstaw mikroekonomii. Trudno bowiem przekona ekonomistw, e gospodarka moe znale si w rwnowadze przy dwch po-ziomach cen czyszczcych rynek i odpowiadajcych im ilociach, a co dopiero przy ich nieskoczonej liczbie. We wspczesnej ekonomii sytuacja taka, cho niepodana, staa si jednak szeroko akceptowanym podejciem.

Chocia zjawisko to dostrzegano ju w latach 30. XX wieku1, to przez wiele dziesicioleci nie weszo ono do kanonu ekonomii. W latach 70. zdawano sobie wprawdzie spraw z jego wagi2, ale dopiero nastpna dekada przyniosa wzrost zainteresowania wielorak rwnowag. W tym celu naleao przede wszystkim okreli warunki stabilnoci ukadw rwna z wartociami ocze-kiwanymi (czyli oczekiwaniami racjonalnymi), czego dokonali O. Blanchard i Ch. Kahn3. Systematyczne badania nad stochastyczn nieokrelonoci rw-nowagi i samospeniajcymi si oczekiwaniami zostay zapocztkowane przez D. Cassa i K. Shella4. 1 J.M. Keynes: The General Theory of Employment, Interest and Money. Macmillan, London 1936; M. Kalecki:

Par uwag o teorii Keynesa. Ekonomista 1936, nr III. 2 T.J. Sargent, N. Wallace: Rational Expectations, the Optimal Monetary Policy, and the Optimal Money

Supply Rule. Journal of Political Economy 1975, Vol. 83, No. 2. 3 O. Blanchard, Ch.M. Kahn: The Solution of Linear Difference Models under National Expectations. Econo-

metrica 1980, Vol. 48, No. 5. 4 D. Cass, K. Shell: Do Sunspot Matter? Journal of Political Economy 1983, Vol. 91, No. 2; D. Cass,

K. Shell: Sunspot Equlibrium in an Overlapping-Generations Economy with an Idealized Contingent- -Commodities Market. W: Economic Complexity: Chaos, Sunspots, Bubbles, and Nonlinearity. Red. W.A. Barnett, J. Geweke, K. Shell. Cambridge University Press, Cambridge 1989.

Izabela Bludnik, Jacek Wallusch 32

Wielo cen i iloci rwnowagi ma niekorzystny wpyw na bogactwo i dobrobyt spoeczny. Samospeniajce si oczekiwania mog prowadzi do egzogenicznego wzrostu wariancji poszczeglnych zmiennych, w rezultacie czego wzrasta bdzie niepewno. Samospeniajce si oczekiwania prowadz do negatywnych konsekwencji nie tylko przez wzrost niepewnoci. Rwnie istotny kana transmisji przebiega przez strategiczn komplementarno i efekty zewntrzne. Wszystko to implikuje konieczno zmiany sposobw dziaania polityki gospodarczej, co rwnie moe wywoywa krtkookresowe negatyw-ne skutki dla poziomu dobrobytu.

Moliwo pojawiania si w gospodarce rynkowej wielu stanw rwno-wagi, rnicych si midzy sob stopniem wykorzystania czynnikw produkcji, stanowi jeden z najwaniejszych obszarw badawczych keynesizmu. Bezpo-redni przyczyn wielorakiej rwnowagi jest brak moliwoci zsynchronizo-wania na szczeblu centralnym wszystkich decyzji podejmowanych indywi-dualnie przez racjonalne podmioty. W rezultacie gospodarka o danym zasobie czynnikw wytwrczych wykazuje wiele potencjalnych, rwnie prawdopo-dobnych stanw rwnowagi, ktre mona uszeregowa wedug kryterium Pareto-optymalnoci.

Nie oznacza to jednak, e warunkiem pojawienia si wielorakiej rwno-wagi jest przyjcie zaoe strukturalnych typowych dla neokeynesizmu. Nie-okrelono rwnowagi jest czym wicej ni tylko skutkiem narzuconych zaoe. Przy nowoklasycznej strukturze gospodarki pojawienie si samo-speniajcych oczekiwa jest tak samo moliwe, jak w przypadku modeli neo-keynesowskich czy postkeynesowskich.

W ostatnich 15 latach stochastyczna nieokrelono rwnowagi jest eksplorowana przede wszystkim na gruncie teorii pienidza i bankowoci cen-tralnej. Tutaj wanie wida moliwo zastosowania koncepcji samospenia-jcych si oczekiwa zarwno przez paradygmat keynesowski, jak i klasyczny. Niewtpliwie przyczynia si do tego dyskusja nad optymaln reakcj bankw centralnych wykorzystujcych strategi bezporedniego celu inflacyjnego. Ekonomici neokeynesowskiej proweniencji okrelaj z reguy jako strategi optymaln agresywn reakcj na prognozowan inflacj5. Ekonomici nowo-klasyczni dochodz do zgoa przeciwnego wniosku, twierdzc e okrelono rwnowagi zapewni pasywna reakcja na przesz inflacj6. Trzecia grupa, ktr reprezentuj na przykad T. Lubik i F. Schorfheide7, jest trudna do zakwalifi-kowania. Przyjmujc ad hoc posta modelu, ekonomici przedstawiaj tu wa- 5 R. Clarida, J. Gal, M. Gertler: Monetary Policy Rules and Macroeconomic Stability: Evidence and Some

Theory. Quarterly Journal of Economics 2000, Vol. 115, No. 1. 6 C.T. Carlstrom, T.S. Fuerst: Forward-Looking Versus Backward-Looking Taylor Rules. Working Paper

No. 00-09, Federal Reserve Bank of Cleveland 2000. 7 T. Lubik, F. Schorfheide: Computing Sunspot Equilibria in Linear Rational Expectations Models. Journal

of Economic Dynamics and Control 2003, Vol. 28, No. 2.

ZMIANY POZIOMU DOBROBYTU 33

runki unikania wielorakich rwnowag przy rnych strategiach prowadzenia polityki pieninej8.

W pracy prezentujemy dwie klasy modeli teoretycznych neokeynesow-skie modele samospeniajcych si oczekiwa oraz modele polityki pieninej. Na ich przykadzie omawiamy przyczyny powstawania wielorakiej rwnowagi oraz ewentualne sposoby (cakowitej lub czciowej) neutralizacji jej negatyw-nych konsekwencji makroekonomicznych. Nastpnie prezentujemy symulacje wpywu szoku realnego na wzrost zmiennoci inflacji i produkcji, ilustrujc w ten sposb spadek dobrobytu spoecznego wywoany zjawiskiem wieloci stanw rwnowagi.

1. Skd si bior rwnowagi plam sonecznych i w jaki sposb

mona temu zaradzi? 1.1. Neokeynesowskie modele samospeniajcych si oczekiwa

Wspczesne keynesowskie badania nad bdami koordynacji generuj-

cymi wielorak rwnowag podaj w dwch zasadniczych kierunkach. Pierwszy koncentruje si na nieskoordynowanych pojedynczych dostoso-waniach cen nominalnych w warunkach niedoskonale konkurencyjnej gospo-darki9. W zalenoci od tego, jak wielu przedsibiorcw podejmie decyzj o usztywnieniu swej ceny nominalnej w reakcji na obserwowany szok oraz na jakim poziomie uksztatuje si sztywna cena zagregowana, system osignie rwnowag o okrelonym poziomie aktywnoci gospodarczej. Zgodnie z dru-gim kierunkiem bada, problemw z koordynacj dziaa poszukuje si po stronie realnej (produkcji i wymiany) wysoce zrnicowanej i zdecentralizo-wanej gospodarki rynkowej10. Stopie elastycznoci cen (i pac) nie ma tu ad-nego znaczenia dla powstawania i nasilania bdw koordynacji, a tym samym dla generowania wielorakiej rwnowagi.

8 M. Marzo, T. Lubik: An Inventory of Simple Monetary Policy Rules in a New Keynesian Macroeconomic

Model. International Review of Economics & Finance 2007, Vol. 16, No. 1. 9 G.A. Akerlof, J.L. Yellen: A Near-Rational Model of the Business Cycle, with Wage and Price Inertia. Quarterly

Journal of Economics 1985, Vol. 100, No. 4, Supplement; N.G. Mankiw: Small Menu Costs and Large Business Cycles: A Macroeconomic Model of Monopoly. Quarterly Journal of Economics 1985, Vol. 100, No. 2; O.J. Blanchard, N. Kiyotaki: Monopolistic Competition and the Effects of Aggregate Demand. American Economic Review 1987, Vol. 77, No. 4.

10 P.A. Diamond: Aggregate Demand Management in Search Equilibrium. Journal of Political Economy 1982, Vol. 90, No. 5; M. Weitzman: Increasing Returns and the Foundations of Unemployment Theory. Economic Journal 1982, Vol. 92, No. 368; G. Woglom: Underemployment Equilibrium with Rational Expectations. Quarterly Journal of Economics 1982, Vol. 97, No 1; J. Bryant: A Simple Rational Expecta-tions Keynes-Type Model. Quarterly Journal of Economics 1983, Vol. 98, No. 3; N. Kiyotaki: Multiple Expectational Equilibria under Monopolistic Competition. Quarterly Journal of Economics 1988, Vol. 103, No. 4.


Istot modeli bdw koordynacji jest to, e w gospodarce ustala si rwnowaga z niepenym wykorzystaniem czynnikw produkcji (Pareto- -podrzdna), pomimo e rwnowaga lepsza (Pareto-nadrzdna) istnieje i jest moliwa do osignicia. W zdecentralizowanym systemie, w ktrym nie ma wszechwiedzcego walrasowskiego licytatora ustalajcego ceny i iloci rw-nowagi, podmioty s zmuszone podejmowa decyzje suwerennie, nie majc penej wiedzy na temat zachowania pozostaych uczestnikw rynku. Jednostki, cho s racjonalne, dziaaj zatem w warunkach niedoskonaej informacji. W swoich wyborach ekonomicznych kieruj si wyobraeniami co do przy-szoci i biecego zachowania pozostaych podmiotw. Antycypujc interak-cje zachodzce midzy podmiotami, sektorami i okresami, jednostki wpywaj rwnoczenie na ich realizacj, co sprawia, e w rwnowadze prognozy nabie-raj charakteru samospeniajcego si. Innymi sowy, rwnowaga rynkowa jest funkcj oczekiwa, keynesowskich zwierzcych instynktw determinu-jcych sposb postpowania uczestnikw wymiany handlowej. Gospodarka o danym zasobie czynnikw produkcji moe wic wykazywa wiele rnych stopni ich faktycznego wykorzystania, w zalenoci od tego, jak ksztatuj si oczekiwania podmiotw co do najbliszej przyszoci. Kiedy ju dojdzie do ustalenia okrelonej rwnowagi, to z uwagi na oglny stan nastrojw spoecz-nych racjonalne podmioty nie bd wykazywa adnego bodca do zmiany swojego postpowania. Jeeli gospodarka utknie w rwnowadze z niskim stopniem wykorzystania czynnikw produkcji, moe w niej trwale pozostawa, nawet jeli rwnowaga lepsza (z penym zatrudnieniem) istnieje.

Kluczow kwesti w niecenowych modelach bdw koordynacji jest strategiczna komplementarno. Polega ona na tym, e okrelone zachowanie jednych podmiotw skania pozostae do podobnych dziaa, wywoujc w ten sposb mnonikowe wzmocnienie pocztkowego zakcenia (spadku lub wzrostu aktywnoci gospodarczej). W rezultacie nawet niewielki szok, jeeli pocignie za sob powszechn zmian oczekiwa i faktycznych zachowa, prowadzi do powanych trwaych waha koniunktury. Taki mnonikowy efekt moe mie swe rdo w dziaalnoci handlowej11, produkcyjnej12 czy inwes-tycyjnej13.

N. Kiyotaki14 zbudowa dwuokresowy model, w ktrym wieloraka rwno-waga jest wynikiem interakcji stanu dugookresowych racjonalnych oczekiwa monopolistycznie konkurencyjnych firm i ich decyzji inwestycyjnych. W mo-delu wszystkie firmy s takie same, poza tym, e wytwarzaj zrnicowane

11 P.A. Diamond: Op. cit. 12 J. Bryant: Op. cit. 13 N. Kiyotaki: Op. cit. 14 Ibid.


dobra. Funkcja produkcji typu Cobba-Douglasa, odzwierciedlajca rosnce korzyci skali, wyglda nastpujco:

(1) ( ) == LKKLFY , ,


Rys. 1. Wieloraka rwnowaga w modelu niedoskonaej konkurencji

przy racjonalnych oczekiwaniach

rdo: N. Kiyotaki: Multiple Expectational Equilibria Under Monopolistic Competition. Quarterly Journal of Economics 1988, Vol. 103, No. 4.

Jeeli gospodarka ma tendencj do pozostawania w rwnowadze pesy-

mistycznej, nawet jeli rwnowaga optymistyczna istnieje, to rzd moe oprcz subsydiw inwestycyjnych wprowadzi program ubezpieczeniowy. Polega on na tym, e w sytuacji, w ktrej pomimo dynamicznego inwestowa-nia przez firm i zwikszania zasobu kapitau do rozmiarw odpowiadajcych optymistycznej rwnowadze, w dugim okresie ustala si rwnowaga pesy-mistyczna, rzd przekazywaby przedsibiorstwu okrelony transfer. Byby on finansowany przez opodatkowanie albo pesymistycznie nastawionych firm, albo podmiotw otrzymujcych wynagrodzenia z pracy. Przy udanym progra-mie ubezpieczeniowym rzd nie musi ani wypaca subsydiw, ani nakada podatkw, gdy optymistyczna rwnowaga zostanie zrealizowana.

Rozwizaniem problemu ustalania si rwnowagi gorszej od najlepszej moliwej, wskazywanym m.in. przez J. Silvestrea15, jest te wykorzystanie polityki monetarnej jako sygnau informujcego o zbliajcej si zmianie wa-runkw gospodarowania. W rwnowadze Pareto-podrzdnej adnemu z pod- 15 J. Silvestre: The Market-Power Foundations of Macroeconomic Policy. Journal of Economic Literature

1993, Vol. 31, No. 1.

real

na s

topa

pro

cent

owa

LL

Y

GG

GG

rp

ro

ro

produkcja

Ep

Eo

Eo


miotw nie opaca si wydatkowa wysiku, ale rwnoczenie kady z nich zmieniby swoje postpowanie, gdyby tylko poziom zagregowanej aktywnoci wzrs. Ekspansywna polityka monetarna mogaby posuy jako zapowied oywienia, wpywajc pozytywnie na oczekiwania jednostek. 1.2. Modele polityki pieninej

Drug klas modeli, w ktrych pojawiaj si samospeniajce si ocze-

kiwania, tworz modele polityki pieninej16. Typowy model zoony jest z trzech rwna wspartej oczekiwaniami krzywej IS, funkcji inflacji oraz funkcji stopy procentowej17:

(3) ( ) ( )[ ]111 ~~~ ++ = tttttt EryEy ,

(4) ( )1~~~ ++= ttftt Ey ,

(5) ( ) 1,0,1;1,0,1;~~ ,32 ==++= ++ trtttt Eyr ,

gdzie: ty~ produkcja realna, tE operator oczekiwa (racjonalnych) for-mowanych w okresie t, t~ inflacja, tr nominalna stopa procentowa, tr , szok monetarny18.

Pierwsze rwnanie uzalenia produkcj realn ty~ od oczekiwanego po-ziomu produkcji ( )1~ +tt yE oraz realnej stopy procentowej ( )[ ]1~ + ttt Er . Jako drugie rwnanie najczciej adaptuje si neokeynesowsk krzyw Philipsa (NKPC). Model uzupenia funkcja reakcji wadz monetarnych na zmiany in-flacji oraz zmiany popytu jest to tak zwana regua Taylora.

Operacje algebraiczne prowadz do opisania gospodarki rwnaniami pro-dukcji i inflacji. Gdy wykorzystujemy zapis macierzowy, najbardziej interesuj nas wartoci wasne macierzy parametrw. Zgodnie z warunkami Blancharda i Kahna19, liczba wartoci wasnych lecych poza koem jednostkowym musi by rwna liczbie zmiennych skaczcych20. Liczba zmiennych skaczcych w tym przypadku rwna jest liczbie zmiennych, wobec ktrych formuujemy

16 Nie oznacza to bynajmniej, e w poprzednio opisanej grupie modeli polityka pienina nie wystpowaa

bd te bya nieistotna. 17 Zob. m.in. B. Bernanke, M. Woodford: Inflation Forecast and Monetary Policy. Journal of Money, Credit

and Banking 1997, Vol. 29, No. 4; R. Clarida, J. Gal, M. Gertler: Op. cit.; T. Lubik, F. Schorfheide: Op. cit.; M. Marzo, T. Lubik: Op. cit.

18 Zmienne oznaczone tyld ~ to log-liniowe odchylenia od stanu ustalonego. 19 O. Blanchard, Ch.M. Kahn: Op. cit. 20 Zmienne skaczce (ang. jump variables) przeciwstawiane zmiennym z gry ustalonym zmienne, ktre

przechodz (w literaturze anglojzycznej skacz, std nazwa) do nowego poziomu rwnowagi. Wicej na ten temat pisze np. S.J. Turnovsky: Methods of Macroeconomic Dynamics. Wyd. 2., MIT Press 2000.


oczekiwania racjonalne, a bd to: oczekiwany poziom produkcji oraz oczeki-wana inflacja. Istnieje wiele sposobw rozwizywania tego problemu, jak choby metoda Ch. Simsa21, ktra znacznie uatwia przedstawienie zarwno postaci kanonicznej ukadu rwna, jak i samych warunkw okrelonoci. Warto zauway, e badania te s bardzo podobne do standardowej procedury okrelania stabilnoci rozwiza22.

Uzyskiwane wyniki uzalenione s od dwch czynnikw. Pierwszym jest agresywno reakcji banku centralnego na zmian inflacji. Warunki Blan-charda i Kahna spenione s wic dla konkretnych wartoci parametru mierz-cego elastyczno nominalnej stopy procentowej tr na zmiany inflacji ~ . Drugim czynnikiem jest okres, z ktrego informacje o inflacji wpywaj na reakcj banku centralnego. Warunek okrelonoci moe by speniony dla reakcji na opnion inflacj 132

~~+= ttt yr , biec inflacj

ttt yr ~~ 32 += i wyprzedzajc inflacj23 ( )132 ~~ ++= tttt Eyr , jednak

przeksztacenia mog prowadzi do sytuacji, w ktrej trzeba bdzie przyjmowa inne wartoci parametru 3 , aby unikn pojawienia si samospeniajcych si oczekiwa. Dla rnych zbiorw informacji wykorzystywanych przez wadze monetarne w procesie podejmowania decyzji o zmianach stopy procentowej moliwe jest wic uzyskanie innych wartoci parametru reakcji 3 koniecznego do spenienia warunku Blancharda i Kahna. 2. W jaki sposb wielorakie rwnowagi redukuj dobrobyt?

Najczciej omawianym problemem wynikajcym z wystpienia wielo-

rakich rwnowag jest wzrost zmiennoci inflacji, zatrudnienia i produkcji. Rnic midzy stanem okrelonoci a nieokrelonoci zobrazujemy przyka-dem wpywu szoku realnego na produkcj i inflacj24.

Prosty model prowadzenia polityki pieninej przy mechanizmie ceno-wym opartym na opnionych wielkociach cen (ang. backward-looking pricing) daje rozwizania zgodne z podejciem neokeynesowskim agresywna reakcja wadz monetarnych w odpowiedzi na biece zmiany inflacji zapobie-ga wystpieniu wielorakiej rwnowagi. W odpowiedzi na szok fundamental-

21 Ch. Sims: Solving Linear Rational Expectations Models. Computational Economics 2002, Vol. 20, No. 1-2. 22 Szerokie omwienie metod badania i warunkw stabilnoci rozwizywania ukadw rwna przedstawia na

przykad E. Panek: Ekonomia matematyczna. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Pozna 2000 (zwaszcza w dodatku H).

23 E oznacza operator oczekiwa (racjonalnych), za tylda nad inflacj odnosi si do kategorii procentowych odchyle od stanu ustalonego (ang. steady state).

24 J. Wallusch: Szoki podaowe i nieokrelono rwnowagi przy niestacjonarnej inflacji. W: Ekonomia wczoraj, dzi i jutro. Red. I. Bludnik, M. Ratajczak, J. Wallusch. Zeszyty Naukowe UEP, Pozna 2011, nr 190.


ny25 produkcja i inflacja rosn. Odpowiedzi uzalenione s od wielkoci wszystkich parametrw, jednak najwaniejsze s parametry reakcji nominalnej stopy procentowej na inflacj. Na rys. 2 pokazane s odpowiedzi produkcji i inflacji przy = 1,01 (pogrubiona linia ciga), = 1,5 (linia kropkowana) oraz = 2 (linia ciga)26. Po osigniciu maksymalnej wartoci funkcji odpo-wiedzi obie zmienne wracaj do pierwotnego poziomu rwnowagi.

0

0.1

0.2

0.3

0.4

0.5

0.6

0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30 32 34 36 38 40 42 44 46 48

0

0.1

0.2

0.3

0.4

0.5

0.6

0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30 32 34 36 38 40 42 44 46 48

Rys. 2. Reakcja produkcji (panel grny) i inflacji (panel dolny) na szok fundamentalny

rdo: J. Wallusch: Szoki podaowe i nieokrelono rwnowagi przy niestacjonarnej inflacji. W: Ekonomia wczoraj, dzi i jutro. Red. I. Bludnik, M. Ratajczak, J. Wallusch. Zeszyty Nau-kowe UEP, Pozna 2011, nr 190.

Jeli parametr reakcji banku centralnego jest mniejszy od jednoci, to

pojawi si rwnowagi plam sonecznych. Ich skutkiem jest naoenie si szoku fundamentalnego i sonecznego, co prowadzi do znacznie mocniejszej

25 Szok fundamentalny generowany jest przez zmienne opisujce system wynikajcy ze zmian fundamentw

gospodarki. Szok soneczny to szok wynikajcy z samospeniajcych si oczekiwa. 26 Wszystkie wartoci parametru 3 gwarantuj okrelono rwnowagi, gdy wskazuj, e reakcja wadz

monetarnych na inflacj jest agresywna (bardziej ni wprost proporcjonalna).


odpowiedzi inflacji i produkcji. Mogoby si wydawa, e silniejszy wpyw szokw na produkcj ni na inflacj uzasadnia prowadzenie polityki pieninej generujcej szoki soneczne. Przyjrzymy si rys. 3, na ktrym przedstawiona jest funkcja odpowiedzi produkcji przy = 0,5 (pogrubiona linia ciga), = 0,75 (linia kropkowana) oraz = 0,99 (linia ciga). at- wo mona zauway najwaniejszy spord skutkw wystpienia zjawiska wielorakiej rwnowagi wzrost zmiennoci produkcji. Produkcja ronie co dwa okresy, jednak co dwa okresy wraca te do wyjciowego poziomu rwno-wagi.

0

5

10

15

20

25

30

35

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Rys. 3. Reakcja produkcji na kombinacj szoku fundamentalnego i sonecznego

rdo: Ibid.

0.0E+00

5.0E+10

1.0E+11

1.5E+11

2.0E+11

2.5E+11

15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45 470.0E+002.0E-034.0E-036.0E-038.0E-031.0E-021.2E-021.4E-021.6E-021.8E-02

Rys. 4. Wariancja odpowiedzi produkcji na kombinacj szoku fundamentalnego

(linia ciga, o prawa) i sonecznego (linia kropkowana, o lewa)

rdo: Ibid.


Porwnujc wariancje odpowiedzi inflacji przy okrelonoci i nie-okrelonoci rwnowagi (rys. 4), widzimy, e dla kolejnych iteracji wariancja ronie w przypadku samospeniajcych si oczekiwa (linia kropkowana), za w przypadku okrelonoci rwnowagi (linia ciga) wariancja utrzymuje si na poziomie zblionym do 0. Podsumowanie

Moliwo wystpienia stochastycznej nieokrelonoci rwnowagi jest

charakterystyczna dla caego gwnego nurtu ekonomii27. Cho przyczyny pojawiania si rwnowag plam sonecznych mog by odmienne, to zarwno paradygmat keynesowski, jak i klasyczny wskazuj na takie same ujemne konsekwencje tego zjawiska, a mianowicie wzrost niepewnoci i zmiennoci, doprowadzajcy do redukcji dobrobytu spoecznego.

Przez wystpienie samospeniajcych si oczekiwa system gospodarczy moe znale si w rwnowadze Pareto-podrzdnej. Wzrost oczekiwa in-flacyjnych moe przy braku adekwatnej reakcji ze strony wadz monetarnych doprowadzi do spadku rzeczywistej realnej stopy procentowej, a przez to wzmocni tendencje inflacyjne. Rwnie ciekawe wnioski wypywaj na przykad z obserwacji oczekiwa pacowych studentw. Okazuje si, e przez samospeniajce si oczekiwania mona te tumaczy dysproporcje w wy-nagrodzeniach kobiet i mczyzn (ang. gender gap). Z bada ankietowych L. Rzdkowskiej28, prowadzonych wrd studentw Politechniki Poznaskiej i Politechniki Wrocawskiej wynika, e oczekiwania pacowe studentek s nisze od oczekiwa studentw. Nisze oczekiwania prowadzi mog do ni-szej akceptowanej pacy, co wywoa dysproporcje w faktycznych zarobkach.

Z bada nad rwnowagami plam sonecznych wypywaj wnioski doty-czce prowadzenia polityki gospodarczej. Jak to czsto w przypadku wsp-czesnej makroekonomii bywa, nie zawsze tworz one spjny program prak-tycznych dziaa. Zapobiegajca wystpieniu wielorakich rwnowag polityka pienina moe by agresywna lub pasywna, moe te by uzaleniona od prognoz inflacyjnych lub przeszej inflacji. Nawet termin zapobieganie jest dyskusyjny: zdaniem wielu neokeynesistw29 nie sposb cakowicie wyelimi-nowa tego zjawiska, gdy wynika ono z defektu koordynacji charakterystycz-

27 Roman Frydman w prywatnej rozmowie uzna, e jest to zwizane z wykorzystywaniem hipotezy racjonal-

nych oczekiwa. Cho nie chcemy w tym miejscu odnosi si do tego stwierdzenia, to warto mie je na uwadze.

28 L. Rzdkowska: Rnice w wynagrodzeniach kobiet i mczyzn inynierw w Polsce na podstawie oczekiwa pacowych studentw budownictwa. UEP 2011, niepublikowana praca magisterska.

29 Zob. m.in. P. Howitt: The Keynesian Recovery. Canadian Journal of Economics 1986, Vol. 19, No. 4; D. Colander: The New, the Neo, and New-Neo. Methodus 1992, Vol. 4, No. 1; H. van Ees, H. Garretsen: On the Contribution of New Keynesian Economics. Eastern Economic Journal 1992, Vol. 18, No. 4.


nego dla kadej zdecentralizowanej gospodarki rynkowej. W takim przypadku polityka gospodarcza suy jedynie neutralizowaniu skutkw wystpowania rwnowag plam sonecznych.

Literatura przedmiotu z roku na rok staje si coraz bogatsza. Cho moe si wydawa, e rwnowagi plam sonecznych s kolejn fanaberi ekonomis-tw o matematycznym zaciciu, to waga omawianego zjawiska w odniesieniu do sfery realnej sprawia, e naley spodziewa si dalszego dynamicznego rozwoju tego obszaru badawczego. Wszystko to powinno pomc w lepszym zrozumieniu wpywu inflacji, czy te bardziej oglnie oczekiwa, na obnienie poziomu dobrobytu spoecznego.

CHANGES IN WELFARE IN THE MULTIPLE EQUILIBRIA MODELS

Summary

Extrinsic uncertainty, multiple equilibria and sunspot shocks have changed the standards of economic modelling. An equilibrium may exist even if a market is equilibrated by more than one price and more than one quantity. Real indeterminacy, however, is not a desired feature. In this paper we present the reason why authorities of any kind act in a way that ensures determinacy and uniqueness of equilibrium. We describe two groups of models explaining the origins and effects of the multiple equilibria. The first group consists of New Keynesian models dealing with the co-ordination failures, whilst the second one consists of monetary models. The latter

Documents

DOKONANIA WSPÓŁCZESNEJ MYŚLI EKONOMICZNEJ. … · – ekonomia dobrobytu a efektywność, sprawiedliwość, wolność i demokracja, – modele państwa dobrobytu. Jak wynika z