HADS TERMLER SZL - MCTEBA UUR

Ab Ve Ebndbdbu Tlibi'l-Haddbu'l-Muhaddisdbu'-eyhdbu't-Tlibdddilfetfetuh Fulnfetuh Kezahdhrkilll Hadisl bdll snadAsarAbdileAdaletAdletu'r-RvAdletu's-SahbeA'delu'n-NsA'demu's-ShhaAdemu's-SubtAdlAdlur-RivyeAdlunAdlun DbitunAdlun HfizunAdlAhdsAhdsu'l-AhkmAhbrAhbrAhberanAhberan F KitbihAhberan Fuln Bi-Kr'at AleyhiAhberan Fulan Bi-Tebli FulnAhberan Fuln Bi'l-Kr'ati AleyhiAhberan Fulan Fm Kuri'e AleyhiAhberan Fulan Kr'aten AleyhiAhberan Fuln Kr'aten Aleyhi Ve Ene Esme'uAhberan czetenAhberan KitbetenAhberan MnveletenAhberan MufehetenAhberan RaculAhberanAhberan Fuln KitbetenAhberan Fuln MuktebetenAhberan RaculAhberan's-SkaAhfazAhkmAhkm HadsleriAhrece AnhuAhrece LehAhrecehAhrufAhsenu ey'in Fi'l-BbAhvlu'r-RuvtAhzAhz Ve TahammlArabe Bih FulnAk'idAklAkrnAkva'l-EsndAkvlAl Yedey AdlinAlmtul-VazAlmetu'd-DarbAle'l-AhrufAle'l-EbvbAlel-EtrafAle'l-Ma'n RivayetAle'l-MesndAle'r-RiclAnAn'aneAn'ane MunkataAn'ane MurseleAni's-SkaArzArz Ale'-eyhArz- Kr'atArz MnveleArz- SemArzu'l-MunveleAshbAshb- AhrufAshb- KiramAshb- ReslillhAshb- SuffeAshb- SnenAshbu'l-AertAshbu'l-Bd'aAshbu'l-ElfAshbu'l-ElfeynAshbu'l-HadsAshbu'l-KutubAshbu'l-MieAshbu'l-M'eteynAshbu'l-Mi'nAshbu'l-UlfAshbu's-SuffeAshabu's-SunenAshbu's-Suneni'l-Erba'aAslAsleynAslu's-SenedEl-AeraAera -yi MbeereAere-i Mbeere AshabAtfeAtf TedlisiAtrafAvlAzbatAzbatu'n-NsAzzAziz-i Mehur

BBbBtlBtlunBedelBedel-i lBedel-i NazilBelBela KaydBelaahBelaanBelaan Ani'n-NebBelaanBeltBeynBid'atBid'atu'r-RvBild TedlsiBuhrBuldniyyeBuldnu'r-Ruvt

CCaddeC'e An Fuln MevkfenC'e Ani'n-NebCami'El-Cmi'u's-SahhCmiu't-TirmizCrihCehletCehlet-i AyniyyeCehletu'l-AynCehletu'l-VasfCehletu'r-RvCehaletu't-Ta'ynCemCem'aCem'atCerhCerh LafzlarCerh MertebeleriCerh SebepleriCerh Ve Ta'dilCerh Ve Ta'dil lmiCerh Ve Ta'dil KaideleriCerh Ve Tadil LafzlarCerh-i Gayr MfesserCerh-i MbhemCerh-i MfesserCevmi'Cevmi'u'l-KelimCevdetCevvedeh FulanCeyyidCeyyidu'l-HadsCezm LafzlarCezm SasCz

DDa'afhu:DabbeDbtDabtDabtu'l-KitbD'Da'fDa'ful-HadisDa'ful-MetnDa'funDa'fun Bi-Hze'l-snadDa'fun CiddenDa'fun VahinD'ireDarbDrimDarrDru'l-HadsDayyiku'l-MahrecDerectu's-SahhDe-Se-NDe-Se-NDecclunDel'ilu'n-NubuvveDiryetu'l-Hads lmiDu'afDu'ife

EEbha LEbu DvudEcze LEczenEceztu Ehle ZemnEceztu Klle AhadinEceztu Leke Cem'a MerviyytEceztu Leke (Lekum) Cem'a Mesm'tEceztu Leke (Li Fuln) M Sahha Ve Ma Yesihhu Min Mesm'tEceztu Leke (Li-Fuln) Me'te-Melet Aleyhi Fihrist HzihEceztu Leke Kitbe'l-FulnEceztu Li-Kulli Vahidin (Ahadin)Eceztu Li-Men Edreke ZemnEceztu Li-Men Kale La lahe llallahEceztu Li-Men Ye'u FulnEceztu Li-Men Ye'u'l-czeEceztu Li-Men Yledu L-FulnEceztu Li'l-MevcdnEceztu Li'l-MuslimnEceztu Talebete'l-lmi Bi-Beled KezaEceztuke (Cem'a) M Ucze L RvyetuhEceztuke En Tervye Ann M Sahha ndeke Mimm Semi'tuh Ve M Se'esma'uhEceztuke n AhbabteEceztuke n EredteEceztuke n i'teEceztuke Kitbe's-SunenEceztuke MucztEceztuke Ve Li-Evldike Ve Li-AkbikeEcvedu'l-EsndEcz'u'l-HadsEcz-Y HadsiyeEdEd LafzlarEda SalarEd'afu'l-EsndEdebEf'lu'r-ReslEfrdEfrdu'l-BuldnEhlu'l-Bid'aEhlu'l-EserEhlu'l-HadsEhlu'l-HevEhlu's-SuffeE'imme HamseE'imme SitteEkbir Ve EsirEkseru's-Sahbe FetvenEkseru's-Sahbe HadisenEkzebu'n-NsElfz- CzimeElfzu'-CerhElfz- Cerh Ve Ta'dlElfzu'l-EdElfzu't-Ta'dilElfiyyeElkbElkbu'l-MuhaddsnEmlEmnetEmeraEmru'l-MunnnEmslu'l-HadsEnEnbe'enEnbe'en Fuln Bi-Kr'at AleyhiEnbe'en Fuln Kr'aten Aleyhi Ve Ene Esme'uEnbe'en czetenEnbe'en MuzkeretenEnbe'enEnkeru M Ravhu Fuln KezaEnneEnne Fulnen AhberahEnne Fulnen HaddesehuEnne Fulnen KaleEnsbEnedenEneden Fuln Bi-Kr'at AleyhiEneden Fuln Kr'aten AleyhiEl-Erba'aErba'nErcahu'l-EsndErc En L Be'se BihErseleh FulnEsahhEsahhu M C'e Fi'l-BbEsahhu ey'in Fi'l-BbEsahhul-AhdsEsahhu'l-EsndEsahhu'l-KutubEsnidEsbbu Vurdil-HadsEsbbu'l-CerhEsbbu'l-HadsEsbbu'l-VazEsbtEsbetu'l-EsndEsbetu'n-NsEserEserEsma Ve KunEsm'u'l-MuhaddisnEsma-Y MfredeEsn'u's-SenedEeddu'n-Nsi KizbenEl-EtbEtb'u't-Tbi'nEtkanEtrfEv Karben MinhuEv Kem KaleEv M Ebehe Haz Mine'l-ElfzEv NahvehEv ibhehEv'ilEvha'l-EsndEvhmEvldu's-SahbeEvsaku'n-NsEvtnu'r-Ruvt Ve BuldnihimEvvelEvvelu's-Sened

FFhiu'l-GalatFartu'l-GafleFaskFsku't-Te'vlFe'ale FulnFer'FerdFerd-i MuhlifFerd-i MutlakFerd-i NisbFev'idFkhu'l-HadsFkhu'r-RvFskFsk Bi'l-Bid'aFsk Bi'l-Ma'siyeFskur-RvF Hadsih Da'funF Hadsih ey'unFi's-SahhFhi CehleFhi Da'funFhi Edn MekalFhi HalfunFhi LnunFhi MekalunFhi NazarunFhi eyunFihrisFihristFiil SnnetFitenEl-fiten Ve Ertu's-S'aEl-Fiten Ve'l-MelhimFuhu'l-afleFuhu'l-alatFukah-Y Seb'aFuln L Yus'elu AnhuFuln Yus'elu Anhu

GGafletGalatGalattu'l-MuhaddisnGmzGarbetGar'ibGarbGarbi'l-MehrGarbi'l- MutlakGarb-i NisbGaribeynGarbu'l-HadsGarbu'l-sndGarbul-MetnGarbun Metnen Ve sndenGarbun Min Haze'l-VechiGayr- Mehur hadGayru DbtGayru Me'huz BihGayru MemnGayru MensbGayru SbitGayru SikaGayru Sika Ve La MemnGayruh Evsak Minhu

HHaHaberHabberenHaber-i hadHaber-i AzizHaber-i HssaHaber-i MehurHaber-i MtevtirHaber-i VhidHadaraHaddesenHaddesen Fuln Bi-Kr'at AleyhiHaddesen Fuln Kr'atenHaddesen Fuln Kra'aten AleyhiHaddesen Fuln Kr'aten Aleyhi Ve Ene Esme'uHaddesen cazetenHaddesen MuktebetenHaddesen MuzkeretenHaddesen Shibun LenHaddesenHaddesen Ba'du AshbinHaddesen Gayru Vhid Min AshbinHaddesen Men L EttehimuHaddesen's-SikaHadisHadis lmiHadis TarihiHads UsulHadis TedviniEl-HadseEl-Hadse Bi-TlihHadsi lhHadsi KudsHadsi MtevtirHads-i NebevHads-i RabbanHadsuh MunkerHafzHaf nktaHaf MurselHaftyu'l-rslHkimHakkHl-i RuvtHlikunHlu'r-RuvtHarmHas'isHasenHasen-GarbHasen Li-AynihHasen -GayrhHasen Li-ZtihHasen-SahihHasen-Sahh-GarbHasenu'l-HadsHasenul-sndHayrunHaz Min HadsiHaz Min Hads Fervih AnnHaz Sem'Haz Sem' Fe'rvih AnnHzih RivayetiHfzHfz KezHisnHiyrunHuddistu An FulnHuffzHumsHumasiyytHuve Ruknu'l-KizbHccetHkmen Merf

IIstlahIstlht- Hadsiye

bdlbdl-i lbdl-i Nazilbhmbn Mcebtid-y Sened'cmczecze mmecze mme Mukayyedecze mme Mutlakacze Lil-Ma'dmcze Li'l-Mechlcze Lil-Mechl B'l-Mu'ayyencaze Lil-Mtayyen Bl-Mechlcaze Li'l-Mu'ayyen F Gayr Mu'ayyencze Li'l Mu'ayyen Fi'l-Mu'ayyencze M Lem Yesmahu'l-Muczcze M Lem Yetehammelhu'l-Muczcze Mechulecze Mu'allakacze Mcerrede Ani'l-Munvelecze Mukterine Bi'l-Munvelecazetczetu'l-Mu'ayyen Li'l-Muayyen F'l-Mu'ayyenczetul-Muczdldrcfrdhlehbarhrchticchtilfu'l-Hadishtilthtisr- Hadishtisru'l-Hadshve Ve Ahavtkll-i Hadskrrksar- Hadislh Hadislhak'll'lmu'-eyhlhmlelu'l-Hadsle's-Sdk Ma Huveleyhi'l-Munteha Fi'l-Kizbleyhil-Munteha Fi'l-Vad'leyhil-Munteha Fi't-Tesebbutlle Gmdalletlmlm-i Ahbrlm-i srlm-i Hadslm-i Nazarlm-i Zarurlmu Diryeti'l-Hadslmu Mustalahi'l-Hadslmu'l-Hadslmu'l-Hads Diryetenlmu'l-Hads Rivyetenlmu'r-Rivyemmmln Sahha'l-Haberndennfiradnkta'nteha'l-Lahakntihnti'u's-Senedntikntikadntikd- Esnd'rbu'l-Hadsrmi Bihrsalrsl-i Celirsl-i Hafrsl-i Zahirrvi Haz Annsmsnadsnad Tedlisisnd- lisrailiyytstidrakstifada:stihrastimlastinbatstinbtu'l-Ahkmstihadkltibr'tiddtkanttefek Aleyhttefek Aleyhi'-eyhnttihm Bi'l-Kizbttihmu'r-Rv Bil-Kizbttisalztrab

KKa-SenKa-SenKad Du'ifeTarah HadsehKadhKdihKdihaKalbKalb Fi'l-MetnKalb Fi's-SenedKalb-i MrekkebKaleKale FulnKale Len FulnKale Len Fuln Bi-Kr'atKale Len Fuln Kr'aten AleyhiKale L FulnKale ReslullahKale Reslullah (s.a.s) Fm Yervhi An RabbihiKle'llhu Te'lKallu'l-HadsKallu't-TahdsKara'tu Al FulnKara'tu Al Fuln An FulnKaratu Bi-Hatti FulnKara'tu Bi-Kitbi FulnKariKarinKasKasssKat TedlisiKavKaviyyu'l-HadsKavl SnnetKavlu AbdileKe'enneh MushafunKesrul-GalatKesru'l-RhleKesret-i GalatKesretu'l-GalatKetKetebe Ileyye FulnKezaKezzbunKezzbun YekzibuKr'a Ale'-eyhKssaKibr- Tbi'nKitbKitbetKitbetul-HadsKitbu'l-arbeynKizbKizb Ale'r-ReslKizbu'r-RvKudsi HadisKunaKun MufredeKunna Nef'alu Ala Ahdi'n-Neb (s.a.s)Kure Ala Fulan Ve Ene Esme'uKurie Aleyhi Ve Huve Yesme'uKusssKutub-i MevduatKutub-i Sitteel-Kutubu'l-Erba'aEl-Kutubus-Sebael-Kutubu's-Selseel-Kutubu's-Sitte

LL Ahade Esbetu Minhu:L A'rifu Lehu AslenL A'rifu Lehu Nazrun Fid-DnyL A'rifuhuL A'rifuhu Bi-Hze'l-LafzL Asle LehuL Asle Lehu Bi-Haze'l-LafzL Bese BihL ... lL ey'L Tehillu Kitbet HadsihLa Tehillu'r-Rivye AnhuLa YesbutL Yesbut Fh eyL YeshhuL Yuhteccu BihL Yuktebu HadsuhL Yu'lemu Men Ahrecehu Ve La snaduhuL Yurafu Lehu AslunL Yusv ey'enL Yus'elu An MislihL Yus'elu AnhuL Yutb' Al HadsihL Yu'teberu BihiYu'teberu Bi-HadsihLafzen MtevtirLafzen RivayetLafz TevatrLahakLahnLakabLeh Ahds MenkrLeh BelyaLeh EvhamLeh M YunkerLeh MenkrLeh SuhbeLem A'rifhuLem Ecid Lehu AslenLem EcidhuLem Ecidhu HkezLem Ekf AleyhiLem Ekf Lehu Al AslLem Erahu B-Haze'l-LafzLem Yerid Fhi eyLem Yervihi ll Fulan An FulnLem YesbutLem YeshhLem Yuced Lehu AslLem Yutb AleyhiLeyse Bi-Ba'd Mine's-SavbLeyse Bi-HucceLeyse Bi-KaviyyLeyse Bi MemnLeyse Bi-MerdiyyLeyse Bi-SbitLeyse Bi-SahhLeyse Bi-SikaLeyse Bi-eyLeyse Bi-UmdeLeyse Bi-ZkeLeyse Bi-Zke'l-KavLeyse Bi-ZalikLeyse Bih Be'sunLeyse Bi'l-MetnLeyse Bi's-SikaLeyse Lehu AslunLeyyinu'l-HadsLeyyinunLi'd-Da'fi Ma HuveLika

MM Akrabe HadsehuM Al arti MuslimM Al artihimM Al arti'l-BuhrM A'lemu Bih Be'senMa'dinu'l-KizbMahalluhu's-SdkMahfuzMahrecMahrecuhu Ma'rfMahvMakbulMakbul hadMaklbMaklbu'l-sndMaklbu'l-MetnMakrnenMaktuMa'ksMa'llMaml BihMa'nen MtevtirMa'nen RivayetMa'nev TevatrMa'rufMasnMatrhMatrhu'l-HadsMat'nun FhiMebdeMebde'u's-SenedMeclisMechlMechlu'l-AdleMechlu'l-AynMechlu'l-HlMechlu'z-ZtMehulnMeclisMecruhMedhlMezMe'hz BihMemnMen Mislu FulnMenkib Ve MeslibMenba'ul-KizbMenferede Bih MslimMen'ferede Bihi'l-BuhrMenshMene'Mene'u's-SenedMerslu's-SahbeMertibu'l-CerhMeratibu's-SahhMertibu't-Ta'dlMerch AleyhMerddMerdd hadMerdd azMerddu'l-HadsMerfMerf' HkmenMerf' MrselMerf'anMervMerviyyatMerviyy AnhMesndMesm'tMesrkMestrMe'srMeayihMehurMehur hadMeihatMekkMeyehaMet'in-i AereMetinMetrukMetrku'l-HadsMetrkunMevlMevd'u'l-sndMevduul-MetnMevkufMevlMevlhumMevslMevzuEl-Mezd Fi Muttaslil-EsndMin BelyhuMin...lMine's-Sunne KezMisle Hadisin Kablehu Metnuh Kez Ve KezMislehMisleh Sev'enMuaddilMuallakMu'allelMu'allilMu'an'anMuan'inMu'saratMubhemMubhemtMubhemu't-Ta'dlMubtedMubtedi'Mubtedi'aMucleseMuczMucz LehMucztMu'cemMucevvedMuczMucma' Al Da'fhMucma' Al TerkihMuda'afMu'dalMudebbecMudellesMudelles AnhMudellisMudevvenMudevventMdihMudrecMudrecu'l-snadMudrecul-MetnMudricMuenenMu'ennenMufdMfredatMuhaddisMuhadramMuhalefetMuhlefetu's-SiktMuharrefMuharricMuhbirMuhkemMuhmelMuhtalakMuhtelefu'l-HadsMuhtelefun FhiMuhtelifu'l-HadsMuhtelitMukabeleMukarebu'l-HadsMukaribu'l-HadsMuktebeMuktebe Makrne Bi'l-czeMuktebe Mcerrede Ani'l-czeMukillMukilln-i SahabeMukillnMuksirn-i SahabeMuksirnMumlMunveleMunvele Makrne Bi'l-czeMunvele Mcerrede Ani'l-czeMunkatMunkerMunkeru'l-HadsMunteh-y SenedMuntezihu'l-snadMurselu's-SahbMursilMuretMrvvetMus LehMusfahaMusahhafMusannefMusannifMusvtMuselselMselsel Bi'l-EvveliyyeMselsel Bi'l-HilfMselsel Bi'l-KavlMsMusnedMusnidMustahrecMustahrectMustahricMustalahu'l-HadsMustedrekMustefzMustemlMuebbehMueddidMukilu'l-HadisMutebihMutebih MaklbMutbaMutba' AleyhMutba'a KasraMutaba'a NksaMutba'atMutba'at- KasraMutba'at- TmmeMutbiMutarrahu'l-HadsMutarrahMutekaribul-HadsMu'telif Ve MuhtelifMuteshilMutebhMutkinMuttaslMuttefekun AleyhMuttehemMuttehem Bi'l-KezibMuttehem Bi'l-VadMuttefekun Al TerkihMttefik Ve MufterikMuvfakatMuvfakati MukayyedeEl-MuvattaMuztaribMuztarbu'l-HadsMfesser CerhMlakatMrselMrsel-i HafMrsel-i SahbMrsel-i ZahirMslimMtevtirMtevatir-i LafzMtevatir-i Ma'nevMzkere

NNNahvehNakale-i HadsNakd-i RicalNakl-i HadsNsihNsihu'l-Hads Ve MenshuhNvelenNazar limNzilNazil snadNebbe'enNebbe'en Fuln Bi-Kr'at AleyhNebbe'en Fulan Kra'aten AleyhNebev HadisNehNekretNesebNese'NeshNisbeNuhin An KezaNushatu'l-AslNuzl

RRabbani HadisRcihRaff'Rfi'RakRavRav AnhuRav Ba'duhumRav LehuRava'n-Ns AnhuRavhuRavav AnhuRaviRece'aRedd HadsehRefRefe'ahReka'ikRemizRhleEr-Rhle F Talebi'l-HadsRicalRiclu'l-HadsRicluhu SiktRikakRivayetRivayet Bi'l-LafzRivayet Bi'l-Ma'naRivayet artlarRivayetenRvyetu'd-DarrRivyetu'l-b Anil-EbnRivyetu'l-AkrnRivyetu'l-Ebn Ani'l-bRivyetu'l-Ekbir Ani'l-EsrRubaRub'iyytRudde HadsuhRuknu'l-KizbRumiyeRumiye Bi'l-AhaveynRumiye Bi'l-KaderRumuzRuvnRuvye An FulnRuviye Ani'n-Neb

SEs-Sbk Ve'l-LhkSabitSadSad-HaSdkaSadrul-HadsSadkunSadkun n-'allahSadkun Lknneh Mubtedi'Sadkun Leh EvhmSadkun Seyyi'u'l-HfzSadkun Teayyera B-EharaSadkun YehimuSadkun Yuhti'uSahabeSahbSahb MrseliSahbiyeShbSahibu'l-Bid'aSahibu'l-HadsShibu'l-KitbSahibu'r-ResulSahfeSahfe CbirSahfe SemureEs-Sahfetu's-SdkaEs-Sahfetu's-SahhaSahihSahih-GaribSahh-Garib-HasenSahih Li-AynihSahih Li-GayrihSahh Li-ZtihiSahih Muhtelef FhiSahh Muttefak AleyhEs-SahhnSahih-i BuhrSahihi MslimSahhul-HadsSahhu'l-sndSahhun nde GayrihimSahhun na'allahSakmSktSalihSlih Li'l-hticcSlih Li'l-'tibrSlihu'l-HadisSmiSarkSarih MerfSe-NSe-NSebebu Vurdi'l-HadsSebebu'l-HadsSebtSebtunSebtun-HafizunSebtun-HuccetunSebtun-SebtunSebtun-SikatunSefehSeket AnhuSemSem'ul-MuzakereSem'u's-SarSemi'aSemi'tuSemi'tu FulnenSemi'tu Fulnen Bi-Kr'at AleyhSemi'tu Fulnen Kr'aten AleyhSemi'tu Fulnen YekluSenedSevkSevvSevvea LSeyyi'u'l-HfzSfatu Rivyeti'l-HadsShhShh- SelseShah- SittShhatShhat artlarSigr- TabiinSatu'l-CezmSatu't-TemrzSikaSiktSikatunSikatun-HfizunSikatun-HuccetunSikatun-MutkinunSikatun-SebtunSilsiletuz-ZehebSirkatu'l-HadsSohbetSub'Sub'iyytSubtSudsSudsiyytSuffe AshabSuffe EhliSulsSulsiyytSumnSumniyytSunSun'iyytEs-SunneEs-Sunnetu'l-FiiliyyeEs-Sunnetul-KavliyyeEs-Sunnetu'n-NebeviyyeEs-Sunnetu't-TakririyyeS'ul-HfzSuveylihSkt TedlsiSnenSnen DrimSnen Eb DvudSnen bni MaceSnen Nese'Snen TirmizSneni Erba'aSnnet

fehenfehen Bi'l-czehidakkartartu Mslimartul-Buhrartu'-eyhaynzz Bi-Merraz Merddehdeteddu'd-Da'fekke Fulnekkun Mine'r-Rvekkur-Rvem'ileyhE-eyhneyhuneyhun Vasatunibhu'l-Vad'urtu'l-Mutevtirurtur-Rivyeurtu's-Shhauyuh Tedlsiuzz

TTa'likTa'an FhiTabakaTabaktTabaktu'r-RuvtTabkutu's-SahbeTbi'TabiTabi'nTadbbTa'dlTa'dl Gayru SarhTa'dil LafzlarTa'dl MertebeleriTahammulTahammulu'l-HadsTahammulu'l-lmTahdsTahdis cretiTahrcTahrfTahsnTahvkTahvlTakrrTakrr SnnetTaktTakt'u'l-HadsTakvTakydTakydu'l-lmTakydu'l-KitbTalebu'l-HadsTalebul-lmTlbTa'lkTa'lk Bi-Sgati't-TashhTa'lk Bi-Sgati't-TemrzTa'lk Gayr-i MeczmTa'lk MeczmTa'lkanTa'lktTa'lku'l-czeTa'llTa'nTarah HadsehTarahhuTardiyeTa'rifu Ve TunkiruTarihTarkTashfTashhTashhu'l-KutubTasnfTasliyeTazbbTaz'fTebe'u't-Tbi'nTebliTecrhTecvdTedlsTedlsu'l-BildTedlsu'l-sndTedlsu'l-KatTedlsu's-SuktTedlsu's-uyhTedlsu't-TesviyeTedvinTedvnu'l-HadsTeferrede Bih Fuln An FulnTeferrudTefsirTeayyera Bi-hirihTeayyurTekaddum-u SemTekaddum-u VefatTekellem FhiTelakkubTelfkTelfku'l-HadsTelfku'r-RivytTelkbTelkinTemrzTemrz SigasTe'nnTercumTercemeTercihTerekhuTeshulTesebbutTesm'Tesmiyetu'r-RuvtTesviyeTesviye TedlisiTeddTevrih Ve VefeytTevtrTevtr- LafzTevtr- ManevTevhid Ve SfatTbb- NebevTirmizThmet-i KizbTunkiru Merre Ve Ta'rfu UhrTukullime FhiTurukTusTus'iyyt

UUdlUhbirtu An FulnUhdiraUhtulife FhiUlm-u HadsUlmu'l-HadsUluvvUluvv Bi-Kdemi'l-VeftUluvv Bi-Kdemi's-SemUluvv-u snadUluvv-u Ma'nevUluvv-u MutlakUluvv-u NisbUmirn Bi-KezUnvanUslUsl- HadisUslu'l-HadsUarUriyyt

VVcdVadVada'a HadisenVadd'unVadd'un Yeda'uVdi'VahidVahinVahin Bi-MerraVahiyVahy-i Gayr- MetluvVahy-i MetluvVakafehuVakfVkfVasalehuVasatunVasyyeVasiyye Bi'l-KitbVaslVavVaz'Ve haruVe BihiVe Bi'l-snadVe Haz Lafzu Fuln KaleVe Tekareb F'l-ManVe Zekera'l-HadseVecedtu An FulnVecedtu Bi-Hatti FulnVecedtu Bi-Hatti Fuln Ve Ecze LVecihVehenVehnVehimVe'l-Lafzu LehuVe'l-Lafzu Li-FulnVe'l-Lafzu Li-Fuln KaleVeredeVerede Ani'n-NebVicdeVuhdn

YYa'nYebluu BihiYeda'u'l-HadseYehimu F HadsihYekzibuYenmhiYerfa'uhYerfau'l-HadseYervi'l-MenkrYervhiYesrku'l-HadsYe'ti Bi'l-Ac'ibYuda'afuYuhkYukaluYuktebu HadsuhuYunkeru Merre Ve Yu'rafu UhrYurvYuzkeru

ZZabtZabtZabt- KitabZabt- SadrZhibu'l-HadsZhibunZahir nktaZarur limZayfZekeraZekera Len FulnZekera Len Fuln Bi-Kr'atZekera Len Fuln Kr'aten Aleyhi Ve Ene Esme'uZekera L FulnZenadkaZevidZndkZiydtu's-SiktZiydeZiyadetu's-Sika

A

b Ve Ebn:

ba, baba manasna gelen eb kelimesinin; ebn ise oul demek olan bn'in ouludur. Beraberce babalar ve oullar anlamn veren bu iki kelime, baba ile evlat arasnda rivayeti ifade eden bir tabir oluturur.Baba ile evlat arasnda hadis rivayeti, babalarn oullarndan ve oullarn babalarndan rivayeti olarak iki ekilde grlr. Babalarn oullarndan rivayetine u hadis misal verilebilir:Allah her ikisinden de raz olsun, Abbas b. Abdilmuttalib'in, olu el Fadl'dan rivayet ettiine gre Hz. Peygamber (s.a.s) Mzdelife'de (akam ve yats olmak zere) iki vakit namazn cem etti. 1Babann ouldan rivayeti isnadda an bnih lafzyla ifade edilir. Oullarn babalarndan rivayetleri ise iki ksmdr. Birincisi, oulun babasndan rivayetidir. Byle rivayetler isnadda an ebhi lafzyla gsterilir. u hadis de oulun babasndan rivayetinin pek ok misalinden biridir.... Ali b. Ebi Tlib, Yce Allah'n el-Hannn ve el-Mennn isimlerinden sorulduu zaman yle dedi: el-Hannn, kendisinden yz evireni bile reddetmeyen; el-Mennn ise istemeden verendir. 2Ayn zamanda mselsel hadise de gzel bir rnek tekil eden bu hadisin isnadnda dokuz oul vardr. Her biri babasndan iiterek rivayette bulunmutur. snadn bandaki ilk baba olan Ukeyne b. Abdillah et-Teymi, hadisi Ali b. Eb Tlib'den iitmitir.Oullarn babalarndan rivayetlerinin ikinci ksmna gelince bu, oulun babas vastasyla ceddinden, yani dedesinden rivayetidir. Bu ekilde rivayet edilen hadislerin isnadlarnda u eda sasna rastlanr: an ebhi, an ceddih. Ancak, iaret etmek gerekir ki byle bir siga ile nakledilen hadislerde bir mklle karlamak ihtimali vardr. Bu mkl, ceddin yani dedenin kim olduunun belirlenmesidir; nk oul, isnadnda kulland an ceddih lafzyla kendi ceddini, yani babasnn babas olan dedesini kasdetmi olabilecei gibi, babasnn ceddi olan byk dedesini de kasdetmi olabilir. Misal vermek gerekirse, u rnek zerinde durulabilir. Tannm sahblerden Abdullah b. Amr bni'l -As'n, es-Sahfetu's-Sdka adn verdii hadis sahifesi, torunlar tarafndan Amr b. u'ayb, an ebhi, an ceddih isnadyla rivayet edilmitir. Oul olarak Amr'n knyesi, Amr b. u'ayb b. Muhammed b. Abdillah b. Amr bni'l-As'dr. snaddaki an ebhi lafz Amr'n bu sahifedeki hadisleri babas u'ayb'dan rivayet ettiine aka delalet eder. Oysa an ceddih lafz dedesinden rivayete delalet etmez; zira bu lafzla kasdedilen, Amr'n dedesi Muhammed olabilecei gibi u'ayb'n dedesi, sahb Abdullah b. Amr da olabilir. Muhammed olduu takdirde isnad mrseldir; zira Muhammed sahb deildir. Abdullah olduu takdirde ise munkat'dr. nk u'ayb, dedesi Abdullah b. Amr'a yetimemitir. 3Buradan anlalmaktadr ki, an ebhi, an ceddini isnadiyle rivayet edilen hadislerde an ceddih lafziyle kimin kasdedildiini kestirmek, dolaysyla hadisin muttasl m, munkat' m olduunu anlamak bazen mklat arz etmektedir.Beinci hicr asrn byk muhaddislerinden el-Hatbu'l-Badadnin babalarn oullarndan rivayetlerine dair Rivyetul-b ani'1-Ebn isimli bir kitab vardr. Oullarn babalarndan rivayetleri konusunda ise Ubeydullah b. Sa'd es-Sicz'nin Rivyetu'1-Ebn an Ab'ihim isimli eserini kaydetmek yerinde olur. 4

db:

Szlkte edebin ouludur. Terim olarak edeb, umumiyetle terbiye manasna kullanlr. nsan ktlkten alkoyan, nefsini slah ederek gzel huylar kazanmasna sebep olan byk iyiliklere, ahlk meziyetlere ve hasletlere db denilmitir.Hadis ilminde db, cami veya musannef denilen ve belli konulardaki hadisleri ihtiva eden hadis kitaplarndaki ana konulardan biridir. db konusuna yeme, ime, konuma, uyuma gibi gnlk hayatn eitli safhalarnda yaplan ilerde uyulmas gereken ahlk kaidelere ait hadisler girer. Sahh-i Buhri de bu bahis, Kitbu'1-Edeb bal altnda yer alr. Mslim'de ise ayn blmn bal, Kitbu'1-Birr ve's-Sle ve'l-dbdr.db konusundaki hadisler bazen Buhr'nin el-Edebu'l-Mufred'i gibi ayr bir kitapta toplanr.

dbu Tlibi'l-Hads:

Bk. dbu't-Tlib.

dbu'l-Muhaddis:

Muhaddisin dab anlamn veren bir tabir olup Hz. Peygamber (s.a.s)'in hadislerini, bunlarn sahih olarak rivayetini ve sahih olmayanlardan ayrd edilmesini konu olarak alan hadis ilmiyle megul olan muhaddislerin riayet etmeleri ngrlen esaslara denir. Hadis Usl kaynaklarnda ayn balk altnda yer alan sz konusu esaslarn en nemlileri unlardr:a) Hadis rivayet edecek veya hadis ilimlerinden birini renmede grev alacak muhaddis, nce iyi niyetli ve ihlasl olmaldr. Kalbini dnya gailelerinden temizlemeli; mevki, an ve eref dertlerinden uzak kalmaldr.b) Tahdise, yani hadis rivayetine olgunluk ya denebilecek bir yaa gelmeden balamamal; ihtiyarlamaya baladnda ise rivayeti brakmaldr.Muhaddisin kendisine mracaat edenlere hadis rivayet etmeye balama zaman konusunda ayr grler vardr. Szgelii, er-Rmehurmuz'ye gre, rivayetin lykyla ed edilebilecei ya haddi, olgunluk ve beden glerin kemle erdii ya olan ellidir. Bununla birlikte muhaddisin krk yandan sonra tahdise balamas da yadrganamaz; zira bu ya da olgunluk yadr. yle olduu iin Hz. Peygamber, krk yanda peygamber olmutur. 5Kadi yad, er-Ramehurmuz'nin bu grne itiraz ederek, selef ve daha sonraki nesillerden pek ok muhaddisin henz olgunluk ya saylabilecek bir yaa gelmeden saysz hadis rivayet ederek ldklerine iaret eder. mer b. Abdilaziz'in krkna varmadan, Sa'id b. Cubeyr ile brahim en-Nehai'nin ellisine ermeden ldklerini de misal gsterir, daha sonra ise mam Mlik'in bir rivayete gre yirmi, bir dierine gre onyedi yalarnda iken hadis meclisleri akdetmeye baladn, Reb-'atur-Rey, bn ihb ez-Zuhr, bn Hurmuz, Muhammed bnu'l Munkedir ve dier baz eyhleri henz hayattalarken hadis taliplerinin kapsna yldklarn; mam afii'den gen yalarnda ilim alndn szlerine ekler. 6bnu's-Salh'a gre tahdise balama vakti konusunda er-Rmehurumuz'nin zikrettii ya snrna diyecek yoktur. Kad yad'n zikrettii, henz olgunluk ya denebilecek bir yaa gelmeden taliplerine hadis rivayet edenler ise bu ii hadis ilminde gen yata parladklar, yksek mevkiler elde ettikleri iin yapmlardr. Aka veya hal karinesiyle kendilerinden hadis rivayet etmeleri istenmi, onlar da kabul etmilerdir. O halde uygun olan, bir muhaddisin hangi yata olursa olsun, ihtiya halinde hadislerini rivayet ederek neretmesidir. 7Muhaddisin hadis rivayetini brakmas gereken ya haddi konusunda da alimler arasnda birlik yoktur. Rivayete balama vakti iin ya haddi ngren er-Rmehurmuz, talebelerine hadis rivayet etmeyi brakma vakti iin de ya snr izer. Ona gre muhaddis seksen yana gelince rivayeti brakmaldr; nk bu ya, ihtiyarln son haddidir. O yatan sonra artk tebih, zikir, Kur'n okumakla megul olmak daha doru olur. Ancak muhaddis, bu yaa geldii halde akl banda, gr kuvvetli, rivayet ettii hadisleri iyi bilen, onlar laykyla ed edebilen, zerlerine titreyen ve srf Allah rzas iin hasbi olarak rivayette bulunan birisi ise, bylesine hayr dilemekten baka yapacak ey yoktur. 8er-Rmehurmuznin, muhaddisin rivayeti brakmas iin izdii ya snn da isabetli bulunmamtr. Gerekten vcuta zayf dmenin ya da akli melekelerin salam olup olmamasnn kesin bir ya snr izilemez. Bu yatan nce ihtilata maruz kalan muhaddisler olduu gibi, daha yal olduklar halde akl melekeleri tam olarak rivayete devam edenler de olmutur. Sahabeden Enes b. Malik, Sehl b. Sa'd, Abdullah b. Ebi'1-Evf, daha sonraki tabakalardan mam Mlik, el-Leys b. Sa'd, Sufyan b. Uyeyne, Ali bnu'1-Ca'd gibi muhaddisler seksen yan getikleri halde rivayeti brakmamlardr. Hatta el-Hasen bnu'l-Arefe, Ebu'l-Kasm el-Beav, Ebu shak el-Huceym, Kd Ebu't-Tayyibi't-Taberi gibi yz yandan sonra bile rivayet faaliyetini baaryla yrtenler olmutur. u hale gre rivayetin braklaca ya haddinin tayini isabetli grlemez. Bu konuda sahih kabul edilen gr udur: Bir muhaddis, ihtiyarlk veya hastalkla gelen ihtilat ya da bunaklk yahut sonradan grme duygusunu yitirmek sonucu rivayet ettii hadisleri birbirine kartrmaktan korktuu; lafzlarn deitirmekten endie duyduu zaman rivayeti brakmaldr. Nitekim Abdurrezzak, Sa'id b. Eb Arbe ve daha pek ok sika muhaddisin bana bu hal gelmitir.c) Muhaddis, Hadis ilminde kendisinden stn, dolaysyla rivayete daha layk baka bir muhaddisin yannda rivayeti brakmaldr. Baz hadis alimleri, bir muhaddisin ya yahut hadis ilmindeki yeri itibariyle rivayete kendisinden daha layk bir dier muhaddisin memleketinde hadis rivayet etmesini mekruh grerek ayn konuya dahil etmilerdir. Rivayete gre brahim en-Neha'i ile e-a'b ayn hadis meclisinde bir araya geldiklerinde brahim susar; rivayette bulunmazm. Mehur cerh ve ta'dil limi Yahya b. Ma'n ise bir muhaddisin kendisinden daha liyakatli birinin bulunduu yerde hadis rivayet etmesini ahmaklkla nitelemitir. 9Bununla birlikte es-Suyt, Hz. Peygamber'in salnda fetva veren sahabilerin bulunuunu delil getirerek rivayete daha layk bir muhaddisin olduu yerde hadis rivayet etmenin hi de mekruh saylamayacan sylemitir. 10d) Bir muhaddisten, ayn yerde bulunan baka bir muhaddisin hadisi olarak bilinen veya kendi isnadndan daha l bir isnada sahip, yahutta herhangi bir cihetten kendisine tercih edilmesi gereken baka bir muhaddisin hadisini rivayet etmesi istenirse, br muhaddise haber vermesi gerekir.e) Muhaddis iyi niyetli olarak grmedii kimselere de rivayetten kanmamaldr. Bilinmez, iyi niyetli grnmeyen biri, ilerde ihlasl bir muhaddis olabilir.f) Muhaddis, ecrini Allah'tan umarak bildii hadislerin nerine gayret etmeli; rivayetten kanmamaldr. Bir hadiscinin herhangi bir art niyetle bildii hadisleri rivayet etmekten kanmas caiz grlmemitir. Aksine bildii hadislerin yaylmasna almas hadis aliminin olgunluuna delil saylmtr. Bu grte olanlar, Hz. Peygamber'in hadislerin yaylmas konusunda sylediklerine dayanrlar.g) Muhaddis, hadis meclisine gelirken mmknse boy abdesti, deilse normal abdest almal, gzel kokular srnmelidir. Meclisteki yerine vakar ve ciddiyetle oturmaldr. Talebelerinden biri hadisten baka bir eyle megul olur veya yksek sesle konuursa uyarmal, gerekirse meclisinden karmaldr. Rivayete gre mam Mlik byle yapar; meclisinde densizlik eden olursa Cenb- Hak (melen) Ey iman edenler! Sesinizi Allah Resul'nn sesi zerine ykseltmeyin buyuruyor.11 Hz. Peygamber'in hadisleri okunurken sesini ykseltmek, onun sesini bastrmak gibidir dermi.h) Muhaddis, hadis meclisine gelenlerin hepsini kabul etmeli, birini dierinden ayrmamaldr.i) Hadis meclisini Kur'n- Kerim okumakla balatmal, tahds sonunda okunacak Kur'n- Kerim, hamd, Hz. Peygambere salt ve selm, duruma gre yapaca dua ile bitirmelidir, el-Hkimu'n-Nisbr'nin Ebu Sa'idi'l-Hudri'den rivayet ettiine gre sahbler bir araya gelip aralarnda hads mzakere ettikten sonra Kur'n- Kerim'den bir sure okuyup dalrlard. 12k) Muhaddis, rivayet ettii hadisleri acele ve anlalmayacak ekilde serdetmemelidir. Hadislerin yanl imla edilmesi veya hatal olarak ezberlenmesinin nne geilebilmesi bakmndan bu hususa riayet edilmesi gerektiinde hadis alimlerinin gr birlii vardr. Bu konuda Hz. A'ie'nin bir hadisi delil getirilir. Bu hadiste Hz. Peygamber (s.a.s)'in konuurken szlerinin saylabilecei, ak ve anlalr bir ekilde konutuu belirtilmitir.1) Hz. Peygamber'in ismi getii yerde tasliyede bulunmal, sahb isminden sonra tardiye sylemelidir.m) Muhaddislerin hadis iml meclisleri akdetmeleri mstahab saylr. Ayrca hadis meclisinde talebenin kalabalk olmas halinde eyhin okuduu veya kendisine okunan hadisleri tekrar ederek uzaktakilere duyuran msteml denilen birinin grevlendirilmesi de muhaddisler arasnda adet olmutur.

dbu'-eyh:

eyh denilen ve kendisine mracaat edenlere hadis rivayet eden muhaddisin bilhassa hadis rivayetinde uyaca kaideler manasnadr. Genel anlamda eyh muhaddis olduundan hadis rivayetindeki adab muhaddisin adab dahilindedir. 13

dbu't-Tlib:

Hadis Usl kaynaklarnda dbu tlibi'l-hads eklinde de geer. Her ikisinin manas ayndr ve hadis talebine yeni balayan talebenin tamas gereken hasletlerle hadis rivayetinde dikkat etmesi gereken hususlara denir.Kendisine mracaat eden talebelerine hadis rivayet eden muhaddisin adab gibi, hadis meclisine yeni devam ederek hadis iitmeye balayan talibin de riayet etmesi gerekli grlen birtakm adab vardr. Rivayet disiplininin gerei olan adabn en nemli noktalan unlardr:a) Hadis talibinin niyeti halisane olmal; hadisi srf Allah rzasn gzeterek Resulnn hadislerini renmek, sonra da bakalarna retmek gayesiyle taleb etmelidir. Hadis vastasyla herhangi bir dnya menfaati elde etmeyi dnmemelidir. Bu konuda Hz. Peygamber (s.a.s)'den yle bir hadis rivayet edilmitir:Allah rzas umulan ilimlerden birini renen, onu srf dnyalk elde etmek iin renirse Kyamet gn Cennet kokusu duyamaz.14 Ayn konuda Hammd b. Seleme Allah rzasn kazanmaktan baka bir maksatla hadis renmeye kalkan aldanr demitir. Sfyanu's-Serv de unlar sylemitir: Allah rzasn umanlar iin hadis talebinden daha stn amel bilmiyorum.b) Hads talibi gzel ahlakl olmaldr. Ebu sim en-Nebil, bu konuda Hads talep eden kimse din ilerinin en ycesinin peinde demektir. Bunun iin de halk arasnda ahlakyla seilmelidir demitir.15c) Hadis tahamml iin elinden gelen gayreti gstermeli, bu uurda karlat glklere ve imknszlklara gs germelidir. Bu konuda da Hz. Peygamber (s.a.s), Sana gerekten fayda salayacak eyler zerinde srarla dur. Allah'tan yardm dile. Sakn acze dme buyurmutur.16Yahya b. Eb Kesr de yle demitir:Vcud rahatyla ilim elde edilemez. mam afi ise Bu ilmi kendini alim grerek yeterli saymakla arayanlar baarl olamazlar. Buna karlk kendisini yetersiz grenler, geim sknts ekerek ve ilme hizmet ederek elde etmek isteyenler bu ilimde baarl olurlar demitir.) Hads talebine kendi lkesinin isnad, ilim, hret, din inan itibariyle en deerli eyhlerinden balamal, nce onlarn teferrd ettikleri hadisleri rivayet etmelidir. Onlarn l hadislerini ve dier rivayetlerini iittikten sonradr ki, hadis talebi iin baka lkelere gitmelidir. Btn mehur muhaddislerin takip ettikleri yol budur.d) Hadis tahammlnde iin kolayna kamamal, rivayet artlarna riayet etmelidir.e) ittii hadislerle amel etmeyi prensip haline getirmelidir. Bu husus, renilen hadisin zekt saylmtr. Ayrca hadis ezberlemede en kolay ve salam bir yntem kabul edilmitir. Vek, Bir hadisi hfz etmek istersen onunla amel et demitir. 17Bilinen bir gerektir ki uygulama en iyi renim eklidir. Grerek veya nazar olarak renilen eylere nisbetle tatbik edilerek renilen eylerin unutulmad da ayr bir gerektir. Bu itibarla hadislerin renilmesi iin tatbik edilmesinin, hadis talibinin dabndan oluu bir yana pratik hayatta da nemli faydalar salayacana phe yoktur.f) Tlib eyhine ve ksa bir sre de olsa kendisinden hadis rivayet ettii muhaddise saygl olmaldr. Ayrca eyhine gven duymaldr. Gzel ahlakn iyi bir grnts olan hocaya sayg, aslnda ilme saygdr. Btn ilimlerde ilmi retene gsterilecek saygnn ilimden tam manasyla istifadeye yol aaca sylenmitir.g) Yallk, utanmak veya gurur yznden kendisinden daha kklerden ilim almaktan ekinmemelidir. Vek' bir muhaddisin kendisinden byklerden, kendi akranlarndan ve kendisinden kklerden hadis almadka mkemmel bir muhaddis olamayacan sylemitir. Buhari de gerek yaa, gerekse hadis ilmindeki yeri itibariyle kendisinden kklerden de rivayet etmeyen muhaddisin ilimle ilerleme kaydedemeyecei grndedir, ayrca Mcahid Utanan da kibirlenen de ilim renemez demitir.18 Hz. mer ise yz yumuak olann ilmi ok olur diyerek soru sormaktan kanmamay tlemitir. Hz. A'ie de ilim yolunda utanln amasn, edebi dahilinde her eyin sorulabileceini, Hz. Peygamber'e kadnlarn zel halleriyle ilgili baz sorulan ekinmeden soran Ensr kadnlarn verken syledii u szleriyle belirtmitir: Ensr kadnlar ne mbarek kadnlarm. Hayalar dinlerini renmelerine engel olmad!19h) Hadis talibi iittii hadislerin zayf olup olmadn, her birinin manasn, irabn, ricalinin, mkil taraflarn ve garib lafzlarnn anlamn iyice renmelidir.i) Mehur hadis kitaplarnn rivayetini tamamlamaldr. el-Kutubu's-Sitte, Sahih bn Huzeyme, Sahih bn Hibbn, Drimi'nin Sneni, el-Beyhakinin es-Sunenu'l-Kubrs Ahmed b. Hanbel'in Musnedi, el-Muvatta, ahkam hadislerine ayrlm bn Cureyc, bn Eb Arbe, Sa'd b. Mansr, Abdurrezzk, bn Eb eybe'nin Musannefleri, hadis talebesinin rivayet etmesi istenen kitaplar olarak gsterilir ve bu eserleri rivayet etmeyenin muhaddis saylamayaca sylenir. Hadis talebesi bundan sonra lel, Tarih, Cerh ve Ta'dil, Garbu'l-Hads konularndaki belli bal eserleri renmelidir.k) Rivayet ettii hadisleri devaml bir ekilde mzakere etmelidir.1) Tahsilini tamamladktan sonra ehil ise rivayetle ve tasnifle megul olmaldr.Tasniften maksat, hadislerin rivayetine, nerine, iyice anlalmasna yarayacak kalc eserler vermektir.m) Hadis talibi, zaman geldiinde kitap tasnif etmeye balarsa kitabn aceleye getirmemeli, kontrol etmeden neretmemelidir. Bilmedii hadis ilimlerinde kalem oynatmaktan ekinmelidir. Yazd kitabnda ak ifadeler, hadisciler arasnda bilinen terim ve tabirler kullanmaya zen gstermelidir. Bunlarn dnda tabirler kullanmas doru bulunmamtr. 20

dd:

Szlkte srmak, srarak koparmak manasna gelen adda kk fiilinin ism-i failidir. Ayn fiil mecaz olarak takviye etmek, desteklemek, smsk sarlmak manalarna da kullanlr. Nitekim mam afi'nin mrsel hadisle ancak bir mrsel veya baka tarkdan msned yahut da sahb sz gibi bir rivayetle desteklenmesi halinde amel edilebilecei gr ile bu konudaki tartmalarda desteklemek, kuvvetlendirmek manasna kullanld dikkati eker.21Hadis ilminde dd, hasen li-gayrih bahsinde geer. Yerinde grlecei gibi irsal, tedls veya cehalet, yahutta isnadnda mestur bir ravi bulunmas yznden zayf duruma den bir hadis, gvenilir bir ravinin rivayetiyle desteklenirse zayflktan kurtulur ve hasen derecesine ykselir. Bu duruma gre dd, zayf hadisi destekleyen, ona kuvvet kazandrarak zayflktan kurtarp hasen derecesine ykselten gvenilir ravinin ayn manaya gelen hadisidir.

dil:

Bk.Adl.

fet:

Szlkte saknlacak ey, bel ve felket anlamna gelen bir isimdir. Hadis ilminde, hadisin zayf veya mevzu addedilmesine neden olan sebebe denir. Sz gelimi, bir mevzu hadis hakknda mevzu olduu sylendikten sonra fetuh fuln denilmise bu ifade o hadisin o kimse tarafndan uydurulduunu veya mevzu saylmasna sebebin o kimse olduu belirtilmi olur. Ayn ekilde bir zayf hadis hakknda fetuh keza denilmise zayf saylmasna sebep tekil eden illet gibi bir hale iaret edilmitir.

fetuh Fuln:

Bk. fet.

fetuh Keza:

Bk. fet.

hd:

Bir, bir tek manalarna gelen ehad ya da vahidin ouludur. Umumiyetle mtevtir derecesine ykselemeyen haberlere denir. Buna gre, bir nesilde bir tek ravi tarafndan rivayet edilen habere haber-i vhid ad verilir. Birka nesilde birer ravi tarafndan rivayet edilmi olan haberlere ise haber-i hd veya ksaca hd denilmitir.mam afii, hade haber-i hssa demi ve onu Hz. Peygamber (s.a.s)e kadar tek ravinin tek raviden rivayet ettii haber olarak tarif etmitir.22 Daha sonraki devirlerde ise hd tabiri daha ziyde, saylan her tabakada mtevtir haberin art olan kalabalk saysna ulamam raviler tarafndan rivayet edilen haberler iin kullanlan bir terim halini almtr. Buna gre had, yalnz bir ravinin bir baka raviden rivayet ettii haberler hakknda deil, iki ravinin iki raviden, kiinin, hatta saylar n stndeki ravilerin veya daha fazla saydaki ravilerden rivayet ettikleri haberler hakknda da kullanlmtr. u artla ki, saysnn zerindeki ravilerin her tabakada mtevtirin art olan kalabalktan daha az olmamas gerekir. Baz tabakalarda az olmasa bile, dier baz tabakalarda mtevtirin art olan kalabalk saysna erimemi olmas dolayisiyle haber yine had saylr. Nitekim baz hadis usul kaynaklarnda haberler, ravilerinin saysna gre nce iki ksma ayrlmtr. Birinci ksmna mtevtir, tekine ise had denilmitir. had haberler daha sonra garb, azz ve mehur olmak zere ksmda mtalaa edilmitir. Bunlardan garib, bir kiinin, azz, en ok iki; mehur ise ve n stnde fakat mtevtirin art olan kalabaln altndaki saydaki ravilerin rivayet ettikleri haberlere denilmitir.23 bn Haceri'l-Askaln hadi, bir ravinin tek basma rivayet ettii ve mtevtirin artlarn tamayan haberler olarak tarif etmi; makbul ve merdd olarak iki ksma ayrmtr. Bunlardan makbul had, amel edilebilecek lde olanlardr. Merdud had ise mat'n veya adaleti tesbit edilememi ravinin tek bana rivayet ettii haberdir.had haber, rivayet tariklan mtevtir derecesinde olmamak artyla oalrsa mehur olur. Bu takdirde had, mehur olanlar ve olmayanlar olmak zere iki ksma ayrlr. Mehur had, isnad isler bir, ister birden fazla olsun, dillerde dolaan haberlerdir. Yukarda zl bir ekilde bahis konusu edilen azz ve garb haberler mehur olmayan had grubuna girerler.slam alimlerinin ouna gre had haberler zaruri ilim deil, zann ilim ifade ederler. Hanefler, afii'ler, mliklerin bir ksm bu grtedirler. Ahmed b. Hanbel, mam Mlik ve muhaddislerin byk ounluu, had haberlerin zarur ilim ifade edebilmesi iin shhatinin sabit olmas artn ileri srmlerdir. Hriciler ve Mutezileye gre ise had, ister shhati sabit olsun, ister olmasn, zarur ilim ifade etmez.had haberlerin zaruri ifade edip etmemesi ihtilafna bal olarak bu eit haberlerin din konularda delil olmas, bir baka deyile had haberlerle amel edilip edilmeyecei konusunda da gr ayrl vardr. slm alimlerinin ounluuna gre her eit had haberle amel edilebilir. mam afii, hadn hccet olduu grnde olanlardandr. Ancak ona gre mtevtr olmayan haberlerin din konularda hccet olabilmesi iin baz artlar gereklidir. Bu artlar ravi ile ilgilidir. Belli ballar unlardr: Ravinin din meselelerde gvenilir olmas; doru szl olarak tannmas; rivayet ettii hadisleri iyi bilmesi; lafz ynnden manasn deitirecek hususlar bilmesi; iittii ekilde rivayet etmesi; ezberinden rivayet ediyorsa haberi tam olarak ezberlemi olmas; yazl olarak rivayet ediyorsa kitabn yannda bulundurmas; tedlis yapanlardan olmamas. Bunlarn yan sra amel edilecek hadin isnadnn munkat' olmamas da arttr. zetle tekrarlayacak olursak slm alimleri ounlukla, ravileri adalet sahibi, isnadnda inkta' olmayan had haberle amel edilebilecei grndedirler. Bununla birlikte ahadle amel edilebilecei grnde olanlar ayrca onlarn dinde hccet saylan haberlerin tadklar zellikleri tamalarn; bir de konu veya dellet itibariyle itikad meelerle ilgili olmamalarn art komulardr.Bir ksm Zahiri alimleri. Kaderiye mensuplar. Rfizler ve Ehl-i Snnet kelmclarndan bazlarna gre had haberler din meselelerde hccet olamazlar. Ayn grte olan Mutezile, had haberlerin her eidinin hccet olamayacan ileri srer. Mu'tezile, ahad haberlerin her eidiyle amel edilemeyeceini ileri srerken, Bilmediin eyin peine dme24; Zan, gerekten hibir ey ifade etmez 25mealindeki ayetlere dayanmtr. Ayrca onlara gre kimi sahbler tek kiinin haberini kabul etmemiler, teyidi iin ahit istemilerdir.

hr:

Bk. Aslu's-Sened.

kil:

Akl banda karl ism-i faildir. Rivayetlerinin kabul edilebilmesi iin ravide bulunmas gerekli artlardan akl melekelerinin noksansz olmasn ifade eden bir tabirdir.

l:

Kelime olarak yksek olan nesneye denir. erif kelimesiyle e manal olarak mevki, hret, an ve eref sahibi kimse manasna da kullanlr.Hadis stlah olarak al, isnadn ravi saysnn azlndan ibaret bir zelliini ifade eder. Buna gre l isnad, herhangi bir hadisin ravisi ile kayna olan Hz. Peygamber (s.a.s) veya o hadisi rivayet etmi bulunan mehur hadis imamlarndan birisi arasnda en az sayda ravinin bulunduu, veyahut da tannm hadis kitaplarndan birinin musannfna arada en az ravi ile ulalabilen isnaddr. Bir dier ifadeyle, herhangi bir ravi ile Hz. Peygamber veya mehur bir hadis alimi arasndaki rivayet zincirini tekil eden ravi saysnn en az olduu, yahutta muhaddisler arasnda mehur olmu bir hadis kitabnn rivayetinde ravi ile o kitabn musannifi arasndaki ravi adedinin en az seviyede olduu isnad, l isnaddr. Buna gre isnadn l oluunun esasn, ravi ile Hz. Peygamber veya hadis alimi arasndaki yaknlk tekil eder. Bu yaknla uluvv ad verilir. Buradan da anlalaca gibi l isnad, ayn zamanda uluvv zellii tayan isnaddr.mam Mlik'in en l isnad sun'dir ki kendisi ile Hz. Peygamber arasnda bir tabi, bir de sahbi olmak zere iki ravi vardr. Buharnin en l isnad ise sulsdir, yani onunla Hz. Peygamber arasnda tbi'ut-tbi', tbi' ve sahb olmak zere ravi vardr.l terimi, daha ok isnad iin kullanlmakla birlikte, tarifindeki zellie sahip isnadla rivayet edilen hadisler iin de kullanlmtr. Buna gre l hadis, ksaca l isnadla rivayet edilen hadise denir. Bu manada oulu avl gelir. Bununla beraber bu terim esas itibariyle isnada ait bir zellii ifade ettiinden daha ok isnad iin kullanlmtr.Hadis alimleri li isnada byk nem vermilerdir. Kimi muhaddislere gre isnadda uluvv aramak snnettir. Kimi muhaddisler ise isnadn dinden olduu grn l isnadn dinden olduu eklinde kabul etmilerdir. Bylelerinin says hayli fazladr. 26Buna karlk l isnadn pek de lzumlu olmad grnde olanlar da vardr ve saylar hi de az deildir, er-Rmehurmuz, konuyla ilgili olarak, baz son devir Fkh limlerinin srf l isnad peinde diyar diyar gezenler hakknda unlar sylediklerini kaydeder:... Talebi (her mslmana) vacip olan ilmi, esasl bir faydas olmayan haberler elde etmek uruna diyar diyar gezip dolamak haline getirdiler. Geceleri uykusuz, gndzleri (a ve) susuz kaldlar. Bindikleri hayvanlar yordular. Yurtlarndan ayr dtler. Geride braktklarnn haklarn ziyan ettiler. Ana babalarna asi oldular. Onlara kar zerlerine den vazife ve haklar yerine getirmemekle gnaha girmede pek acele ettiler. Aile iinde oluk ocuklaryla diledikleri gibi yaamann zevkinden kendilerini mahrum braktlar. Bylece dnya zevklerinden ayr kaldlar. Bunun sonucu olarak, ahirette ikab celbettiler.27

l Hadis:

Bk. l.

l bdl:

Uluvv vasfna sahip ibdle denir.bdl bal altnda grlebilecei gibi, bir ravi, el-Kutubu's-Sitte'nin birinde veya bir baka hadis kitabnda bulunan bir hadisi, o kitabn tarkndan deil de baka tarktan musannifin eyhinde musannfla bulumak zere onun isnadnda olduundan daha az a raviden oluan bir isnatla rivayet buna muvafakat ad verilir. ayet bu muvafakat, ayn ekilde az sayda raviden oluan bir isnadla kitap sahibinin eyhinin eyhinde meydana gelirse buna ibdl veya bedel denir.bdle, uluvv-u nisb'nin ksmlarndan biri olduu ve uluvv vasf tad iin l ibdl da denilmitir.28

l snad:

Bk. l.

Asar:

Bk. Eser.

Abdile:

Abdullahlar manasna gelen bu deyim, fkh ilmine hakkyla vakf Abdullah isminde drt sahabiyi ifade eder. Abdullah isimli yzlerce sahab arasnda ayr yerleri olan bu drt Abdullah adl sahab, Abdullah b. Abbs, Abdullah b. mer, Abdullah bnu'z-Zubeyr ve Abdullah b. Amr bni'l-s'dir. Abdullah b. Mes'ud, abdileden deildir.29Abdullah isimli 220 sahb iinde, anlanlardan baka Abdile denilen kimse yoktur. Herhangi bir fkh meselesinde bu drt Abdullah'n grleri birleirse kavlu abdile adn alr.

Adalet:

Szlkte dorultmak, ayn seviyeye getirmek, insafl ve drst hareket etmek, hakk gzetip yerine getirmek, doru hkm vermek gibi geni ve mull manalara gelir. Hadis usul ilminde, hadisleri nakleden ravilerin rivayetlerinin kabul edilebilmesi iin tamalar art olan zelliklerden biri ve en nemlisidir. Adletu'r-Rvi eklinde de kullanlr. ster ksaca adalet denilsin, isterse adletu'r-rv, rivayet ettikleri hadislerin makbul saylabilmesi iin ravide aranan artlarn banda gelir.slm alimlerinin bir ksmna gre adalet, genel manada, insan keb'ir denilen byk gnahlar ilemekten, bir demet bakla almak gibi nemsenmeyen kk gnahlarda srar etmekten alkoyan bir melekedir. Bazlarna gre de, insana ahitliinin ve rivayetinin kabul edilmesini gerektirecek ekilde ta'at ve mrvvetin hakim olmasdr; zira ilerinde daha ok ta'at ve mrvvet grlenlerin ahitlii de rivayeti de makbuldr. lerinde ta'atsizlik ve gnah ilemek daha ok grlenin ise ne ahitlii kabul edilir, ne de rivayeti.30el-Hatbu'1-Badd'nin naklettiine gre ahit ve ravide aranan adalet, kiinin dininde istikameti, mezhebinde selameti, adaleti iptal ettiinde ittifak edilen fsk ile fsk yerine geen kalp ve organlarn men edilmi ilerden uzak durmalarn gerektiren adalettir. Buna gre adalet, Allah'n emirlerine uymak adaleti yok eden men edilmi ilerden kanmaktan ibarettir. Bununla birlikte bilinen bir gerektir ki, mkellef insanlar eitli gnahlardan, emrolunduklar eylerin bir ksmn terk etmekten kurtulamazlar. yle olunca da zerlerine den her eyi Allah iin yapp kamazlar. Bu, olduka zordur. Buna gre adalet sahibi insan, zerine farz olan vazifelerini yerine getiren, emrolunduu eylere smsk sanlar, men edilenlerden kanan, kendisini adeletten drecek ktlklerden uzak kalan, davranlarnda hak ve vacip olan aratran, nihayet dinine ve mrvvetine ters- den szlerden dilini korumakla tannan kimsedir. Byle birinin adaletli olabilmesi iin ileyenlere fsk denmesine yol aan byk gnahlardan saknmas yetmez. Bunun yannda byk gnah olduu pheli olan, hatta bir buday tanesi kadar bile olsa yanl tartmak, deersiz de olsa bir ey almak byk gnah olmayan bir eyle mslmanlar kandrmak gibi kk gnah olduu sylenebilecek hususlardan da kanmas gerekir. 31Gazali'ye gre rivayet ve ehadette adalet, kiinin din gidiatnn (siretinin) doruluundan ibarettir. Bu, ksaca ruh metanetine racidir ve ruhun, btnyle takva ve mrvvete ayrlmaz bir ekilde balanmasn salar. Sonunda byle bir insann doruluu hakknda nefislerde gven duygusu uyanr. Byle olduu iindir ki, yalan sylemesine mani olacak ekilde Allah'tan korkmayann szne gvenilmez. u da var ki, bir kimsenin adaletli olabilmesi iin sadece gnahlardan kanmas art deildir. Byle birinin byk gnahlardan saknmas yetmez. Bir soan tanesi almak veya bir buday tanesi kadar bile olsa, kastl olarak noksan tartmak gibi ksaca dnya menfaati iin yalan syleyecek kadar din duygusunun gevekliine delalet eden kk gnahlardan uzak durmas gerekir. Bunda gr birlii vardr. Kald ki, yolda bir eyler yemek, sokaklarda su dkmek, rezillerle sohbet etmek ve ar akalar yapmak gibi mrvveti zedeleyen az mubah ilerden kanmak da adaletin artdr.32 Grld gibi slm alimlerinin anlayna gre bir kimsenin adaleti, onun dininde drst olmasyla, nemsiz bile olsa adaleti yok eden hallerden, zellikle byk veya kk, btn gnahlardan kanmasyla gerekleir. Adil veya adi denilen ve adalet sahibi olduuna hkmedilen kii ise Allah'n kendisine farz kld vazifeleri eksiksiz yerine getiren, emrolunduklanna sk skya bal, gnahlardan ve ktlklerden uzak kalan, kendisini adaletten dren her trl gnahtan saknan, i ve davranlarnda zerine deni aratran ve yerine getiren, nihayet mrvvetini yok eden kt szlerden ve yakksz hareketlerden uzak duran kimsedir.Bir haberin doru oluu, nce onu nakledenin doruluuna baldr. Hadislerin shhati ise ncelikle ravilerinin adalet sahibi olmalaryla mmkndr, Ravilerin adaleti, onlarn gerek din hayatlarnn, gerekse dnya ilerindeki tutumlarnn inceden inceye takip edilip aratrlmasyla bilinir. Byle bir aratrma sonunda ravinin adalet vasfna sahip olup olmadna dair galip zandan ibaret bir bilgi hasl olur. 33mam afi, Ahmed b. Hanbel ve teki baz slm alimlerinin byk ounluu adaleti bilinmeyen ravilerin rivayetlerinin makbul saylamayaca grndedirler, mam- A'zam Ebu Hanfe ve ona tabi olanlar ise rivayetin kabul konusunda ravisinin slm oluunun aa kmasn yeterli grmlerdir. Bunlara gre kiinin adaleti, slm olduunun bilinmesi ile grnr bir fsktan uzak olmasndan ibarettir. Bu gr savunanlarn delili, bir Arabn Hz. Peygamber (s.a.s)'in huzurunda Ramazan aynn girdiine dair ahitlik edii hakkndaki hadistir. bn Abbas'dan rivayet edildiine gre lden gelen bir Arap, Ramazan hilalini grdn sylemitir. Hz. Peygamber ona Allah'tan baka hak ilah olmadna ehadet eder misin? sorusunu sormutur. Adam: Evet, ederim cevabn verince Muhammed'in O'nun Resul olduuna ahitlik eder misin? diye sormu, Evet cevabn alnca orada bulunan Bilal'e, Halka duyur Bilal, yarn oruca balasnlar emrini vermitir.34 Kiinin adaletinin gereklemesi iin mslman olduunu aklamas ile ak bir fsk halinin grlmemesini yeterli grenler bu hadisi yle yorumlamlardr: Hz. Peygamber (s.a.s) lden gelen Arabn haberini, mslmanln sylemesi zerine kabul etmitir. Bu ise dorudan doruya onun adaletli olduuna hkmetmesinden ibarettir. Bu grte olanlar ayrca sahabilerin, kadnlarn, klelerin, kk yata hadis renip erginlik ama erdikten sonra rivayet edenlerin haberleriyle amel ettiklerini, bunda da sadece islmiyet'in aa karlmasna dayandklarn delil olarak almlardr.Bu delillere itiraz eden el-Hatbu'l-Badd unlar sylemitir: Ramazan hillini grdn syleyen kiinin lden gelen bir Arap oluu adaletine mani tekil etmez. Ayn ekilde Hz. Peygamber (s.a.s)'in onun adaletine vakf olmasna yahut halkn bu Arabn halini Allah Resulne arz etmi olmalarna, yahut da bu adamn sylediklerinin tasdik edilmesine dair o anda belki de bir vahiy gelmi olmasna da mani deildir. Ksacas Hz. Peygamber (s.a.s) 'in o Arabn haberini sadece mslmanln aklamasyla yetinerek kabul ettiini bilmiyoruz. Sahabilerin kadnlarn, klelerin, kk yata hadis renip erginlik ana girdikten sonra rivayet edenlerin haberleriyle amel ettiklerine gelince bu, sahih deildir. Ayrca biliyoruz ki sahabe, bir kimsenin haberini ancak onun halini aratrdktan ve gvenilir olduuna, hal ve gidiatnn doruluuna kesin kanaat getirdikten sonra kabul etmilerdir. 35Bir hadis ravisinde adaletin sabit olmas iin baz delillere ihtiya vardr. Bu deliller, ya iki limin o ravinin adaleti hakknda ehadette bulunmasdr ki, sonradan bu ehadet hadisciler arasnda ayi olur; ya da ravinini adaleti, hadiciler ve sair ilim ehli arasnda hibir pheye mahal brakmayacak surette hret kazanr. Mesela, Mlik b. Enes. Sufyan es-Sevri, Sufyn b. Uyeyne, el-Evz', e-afi, Ahmed b. Hanbel ve teki baz alimler adaletlerine ahitlik edecek herhangi bir mu'addile muhta deillerdir. Ayn ekilde muhaddislerden el-Leys b. Sa'd, u'be bnu'l-Haccc, Abdullah bnul-Mubrek, Vekf bnu'l-Cerrah, Yahya b. Ma'n, Ali bnu'l-Medn gibileri, ilim ehli arasnda adaletleriyle hret kazanm kimseler olup hi kimse, bunlar adalet ynnden incelemeye tabi tutmaz. Mesel, Ahmed b. Hanbel'e shak b. Rhye hakknda soru sorulduu zaman shak gibisi sorulur mu? demi; Ebu Ubeyd'i soranlara da Yahya b. Ma'n, Benim gibisine Ebu Ubeyd sorulur mu? Ebu Ubeyd'e bakalar sorulur, cevabn vermitir.36Hadis ravilerinin adaleti, dier mhim bir art olan zabtla birlikte hem gvenilir olmalarnn hem de rivayet ettikleri hadislerin shhatinin adeta gstergesidir.

Adletu'r-Rv:

Bk. Adalet.

Adletu's-Sahbe:

Hz. Peygamber (s.a.s)'le Mmin olarak grme erefine nail olan, ebed hayata Mmin olarak gen kimselerin gerek hads rivayetinde, gerekse teki hususlarda tam manasyla adaletli ve gvenilir kimseler olmalar demektir. slm Tarihinde nemli bir konudur. Ehl-i Snnet alimlerine gre, Hz. Peygamber'in lmnden ksa bir sre sonra kan olaylara karm olsun veya olmasn, sahablerin hepsi adaletlidir. Sahabilerin adalet sahibi olduklarna Kur'n- Kerim ve hadislerde hayli deliller vardr. En nemli bir ka unlardr:a) Ayetinde 37 bulunan vasatan kelimesi adlen yani adaletli manasnadr. Bu duruma gre bu ayetin manas sizi bylece en adaletli mmet kldk demektir.b) Ayetinin 38muhatab, bu ayet indii sralarda Hz. Peygamberin evresinde bulunan sahablerdir. Dikkat edilirse insanlar iin karlm en hayrl mmet olarak vlmlerdir. Ayn ayette sahablerin iyilii emrettiklerine, ktlkten men ettiklerine ve Allah'a iman ettiklerine iaret edilmitir. Byle stn vasflara sahip olmakla nitelenen insanlarn adaletli olduklarna phe yoktur. Kald ki, Enfal: 8/64; Tevbe: 9/100; Fetih: 48/18 ve 29 ayetleri, Har: 59/8 ayeti de sahablerin faziletlerine dellet etmektedir.Hz. Peygamber (s.a.s) bir hadislerinde nsanlarn en hayrls benim asrmda yaayan insanlardr. Sonra, onlar takip edenler gelir. Sonra da onlardan sonrakiler... buyurarak39 sahablerin hayrl insanlar olduklarna iaret etmitir.Sahabenin adaletine akl deliller de getirilir. Bir defa bu nesil, Hz. Peygamber'in sohbetinde bulunmak, onun terbiyesi altnda yetimek gibi sair mslmanlarn eriemeyecekleri ulv bir erefe kavumulardr. Bunun yan sra slmiyet ve Hz. Peygamber uruna insan gcnn gsterebilecei fedakrl en st seviyede gstermilerdir. Hepsi de iman sahibi, Hz. Peygamber'i seven, yoluna hibir fedakarlktan kanmayan, gerektiinde canlarn feda etmekte tereddt gstermemi kimselerdir. Dinleri uruna mallarndan, mlklerinden, ilerinden glerinden, yurtlarndan ayrlmaktan; gerektii zaman en yakn akrabalarna bile kar koymaktan ekinmemilerdir. Bunca fedakrlk ancak onlarn imanlarnn ve Hz. Peygamber'e ballklarnn, bir de ihlas ve samimiyetlerinin ak belgesini tekil eder. ounun olaanst fedakrl ancak iman ile aklanabilir. Bir ksm insanlk gerei baz hatalar yapmlarsa da affedildikleri bir gerektir. lerinde daha sa iken bir Mminin alabilecei en gzel mjde ile Cennet'le mjdelenenler olmutur.Hz. Peygamber'in ebed hayata g etmesinden sonra sahabe arasnda kan baz anlamazlklar hibir ekilde mevki, an-eref, dnya menfaati gibi sebeplere balanamaz; zira onlar, eer bunlar isteselerdi, dinleri uruna bunca skntya gs germelerine lzum kalmadan kolayca elde edebilirlerdi. Kald ki, uruna lm bile gze aldklar Peygamberleri, kendisine vadedilen dnya menfaatlerine bir an bile olsun kulak asmamt. O byle yapnca ona gnlden bal sahablerin de yapmas tabi idi. Dahas bir ksm sahabler, fetihler sonucu slm lkesine katlan yerlere gitmiler; orada itibarn her trlsn grmlerdi. Bu durumda Hz. Peygamber'i grm olma, onunla bir arada bulunma, szlerini duyma erefini her eyin stnde tutmular; baka bir eye ihtiya hissetmemilerdi.Bu ve teki nakl ve akl deliller gz nnde tutan Ehli Snnet limleri sahabenin tmnn adaletli olduklarna hkmederek onlar cerh dnda tutarak adaletlerini aratrma ynne gitmemilerdir. mmu'l-Haremeyn el-Cuveyni'ye gre sahabenin adalet ynnden aratrmaya tabi tutulmaynn sebebi, onlarn slm eriatnn ilk hamilleri olulardr. Eer onlar Hz. peygamber'den grp iittiklerini, rendiklerini rivayet etmeselerdi slm Din o devre mahsus bir din olarak kalr; sonraki devirlere intikal etmezdi.Bununla birlikte baz slm limleri sahablerin mutlak olarak adaletli olup olmadklarnn aratrlmas gerektiini ileri srmlerdir. Bir ksm alimler ise sahabenin adaletinin aratrlmasnn fitneden sonra gerekli hale geldii grndedirler. Mu'tezile'ye gre Hz. Ali ile savaanlar hari btn sahabe adaletlidir. Mu'tezile'nin bu grn pek ok slm limi doru bulmamtr.el-Mzir ise sahabenin adaletli olduklar hkmne btn Hz. Peygamber'i grenlerin, yahut ziyaretine gelenlerin, yahut da bir maksatla onunla bir an iin bir araya gelip sonra ayrlanlarn dahil edilemeyecei, bu hkmn sadece devaml bir arada bulunan, ona destek olup yardmna koanlar iin geerli olaca grndedir. Ne var ki, el-Al'i bu gr garip bulur. Ona gre bu gr kabul edildii takdirde V'il b. Hucr, Mlik b. Huveyris, Osman b. Eb'l-As gibi Hz. Peygamberle sohbetiyle ve ondan hadis rivayet etmekle tannm ancak huzuruna gelip grt halde yannda ok az kalp geri gitmi; ondan yalnzca tek bir hadis rivayet etmi, bir de Hz. Peygamber'in yannda ne kadar kald bilinmeyen eitli Arap kabilelerinden yzlerce sahabnin adalet hkmnden hari kalmas gerekir. O halde sahabenin adaleti konusundaki doru hkm cumhurun aklad umumi adalet hkmdr. Geerli olan da budur. 40te yandan bata i'a ve Rfiziler olmak zere kimi mezhep mensuplar ile onlarn tesirinde kalanlar sahablerin adil olmadklarn ileri srmlerdir. Ancak bu iddia ind bir gr olmaktan te gitmemitir. u da var ki. bu grn, mslmanlarn byk ounluunun sahablerin adaletli olduklar gr karsnda ilm, akl ve mantk bir taraf da yoktur.

A'delu'n-Ns:

Bk. Evsaku'n nas.

A'demu's-Shha:

Hadsin sahih olmamas anlamna gelen bir deyimdir. Bir hadisin gerekli shhat artlarn tamamas sebebiyle hakknda sahih hkm verilemediini ifade eder. u var ki muhaddisler, bu tabiri kullanmakla hadisin mutlaka zayf olduunu ifade etmi olmazlar. Hakknda bu tabir kullanlan hadis, sadece hakknda sahih hkm verilemeyendir. Tabiatiyle byle bir hadis zayf olabilecei gibi, hasen de olabilir.

Ademu's-Subt:

Bir hadisin sahih olmadn ifade etmek zere kullanlan bu deyim, sabit olmamak manasnadr. Daha ok adem'us-sihha ile ayn manada kullanlmtr.

Adl:

Szlkte Adele kk fiilinin masdardr. Adalet kelimesiyle e manaldr ve adalet, adaletli, adil ve mutedil karl olarak ok ynl manalara gelir. Yerine gre sfat olarak da kullanlr. O takdirde adaletli anlamn verir.Hadis Usul ilminde adi, adaletine hkmedilmi ravinin bu vasfn belirten bir tabir olarak geer ve Hz. Peygamber (s.a.s) den hadis rivayet eden bir ravinin rivayetinin kabul edilmesini gerekli klan ehliyeti ifade eder. Ravi hakknda adlun denilmise bu onun rivayetleri makbul bir kimse olduunu gsterir.

Adlur-Rivye:

Hadis rivayeti veya rivayetin kabul edilebilir olmas iin aranan adalet demektir. Byle bir adalet, tabiatiyle ravide olacandan Adlu'r-Rivye, bir anlamda ravinin adaleti olmaktadr.

Adlun:

Bk. Adl.

Adlun Dbitun:

Adaletli ve zabt tam manasna ta'dilin ikinci, baz cerh ve ta'dil alimlerine gre nc mertebesine delalet eden lafzlardandr. Bunun gibi iki ta'dil lafz bir araya getirilerek kullanldnda te'kid ifade eder. Bu itibarla hakknda adlun dbitun denilmi olan ravi, bunlardan yalnz birisiyle ta'dil edilen raviden daha st mertebede ta'dil edilmi demektir.

Adlun Hfizun:

Adaletli ve hfz tam manasna gelen bu tabir de ta'dilin ikinci- baz cerh ve ta'dil alimlerine gre nc- mertebesinde kullanlan ta'dil lafzlarndandr. Bu gibi iki ta'dil lafz bir arada kullanlrsa te'kid ifade eder. Bunun iin hakknda adlun hfizun denilerek adaletli olduuna hkmedilmi olan ravi, yalnz birisiyle adaletine hkmedilen raviden daha st mertebede demektir.

Adl:

Adale kk fiilinden mbalaa ile ism-i fail olan adl lafz adaletli anlamna gelir ve adalet vasfn hakkyla haiz olan raviler hakknda kullanlr bir tabirdir.

Ahds:

Bk. Hads.

Ahdsu'l-Ahkm:

Bk. Ahkm Hadisleri.

Ahbr:

Bk. Haber.

Ahbr:

Habere mensup, haberci manasnda daha ok kssa, tarih, hikye ve benzeri konularda haber nakledenlere denir. Muhaddisler, Hz. Peygamber (s.a.s)'le ilgili haberler naklettiklerinden genel anlamda ahbr saylmlardr.

Ahberan:

Szlkte bize haber verdi demektir. Hads rivayet metotlarndan birisiyle alnan hadislerin bakalarna rivayeti srasnda isnatta kullanlan eda lafzlarndan biridir. Ravinin hadsi hangi rivayet metoduyla aldn gstermekte ve onu eyhine nisbet etmekte kullanlr. Ahberan lafz daha ok, hadis rivayet metotlarnn en salam olan ve eyh ile talibin bir araya gelmesiyle rivayeti ifade eden sem' yoluyla rivayette kullanlan nc afzdr. Nitekim el-Hatbu'l-Badd, tekil zamiriyle ahberan lafzn sem'a dellet eden lafzlarn ncsrasnda vermitir.41 Buhrinin, eyhi el-Humeyd'den naklettii bir habere baklrsa Sufyn b. Uyeyne'ye gre ahberan, haddesen, enbe'en ve semi'tu tabirleri birdir ve sem'a delalet eden lafzlardandr.42 Yine el-Hatbu'.-Badd'ye gre ravi, eyhten iitmek suretiyle ald hadislerin rivayetinde semi'tu, haddesen, ahberan ve enbe'en tabirlerinden birini kullanmakta serbesttir. Kad yad ise sem' yoluyla rivayeti iml ve tahds olarak ayrdktan sonra eyhin ezberinden veya yazl kitabndan yaplabileceini kaydederek bu yolla hadis rivayet edenlerin haddesen, ahberan, enbe'en, semi'tu fulnen yeklu, kale len fulnun, zekera len fulnun lafzlarnn herhangi birini kullanmasnn caiz olduunu syler. 43Bu misaller ahberan tabirinin genelde sem'a delalet eden eda lafzlar arasnda kullanldn gsterecek niteliktedir. Bununla birlikte ayn tabir, zamanla sem' yoluyla hadis rivayetinde kullanlmakla kalmam, dier hadis rivayet metotlarnn hemen hepsiyle rivayette de kullanlan bir eda lafz haline gelmitir. Nitekim bnu's-Salh'a gre ahberan, nceleri eyhten iitilen hadislerin rivayetinde yaygn olarak kullanld halde sonralar kra'at veya arz denilen metotla rivayet edilen hadislere tahsis edilmitir.44Abdullah bnu'l-Mbarek, Yahya b. Yahya et-Temmi, Ahmed b. Hanbel, Nese' ve dier baz limler, ahberan tabirinin mutlak olarak arz metoduyla hadis rivayetine balanmasn caiz grmemilerdir. Buna karlk Hicaz ve Kfe limlerinin byk ounluu, sz gelii ez-Zuhr, Mlik, Sufyn b. Uyeyne, Yahya b. Sa'id el-Kattn, Buhr gibi hadis limleri bunu caiz grrler. mam f' de ahberan lafznn sadece arz metoduyla hadis rivayetine ait bir tabir kabul edilmesini caiz grenlerdendir. Buradan anlalmaktadr ki, hadis stlahlarnn olumaya, muhaddisler ve raviler arasnda hadis rivayetiyle ilgili eitli tabirler kullanlmaya balad sralarda ahberan tabiri, nce sem' denilen rivayet eklinde dier baz lafzlarla birlikte kullanlm, ancak daha sonralar ayn tabir eyhe arz veya kraati ifade eden bir tabir haline gelmitir. u da var ki ahberan lafz, haddesen ile ayn manada olarak hadisi eyhden dorudan doruya vastasz olarak rivayette de kullanlm, bu iki tabir arasnda fark grlmemitir. Marib alimleri de ikisi arasnda fark gzetmemilerdir. Ancak ahberan tabirinin arz yoluyla rivayete tahsisi yaygn hale geldikten sonra muhaddisler tarafndan bu iki tabir arasnda fark gzetilmeye balanmtr. mam Evz', bn Cureyc, mam fi', Mslim, Abdullah b. Vehbi'l-Misr, Nese gibi lim muhaddisler de iki tabirin ayr mtalaa edilmesine taraftardrlar. Bunun iindir ki ahberan lafz, haddesen gibi zellikle eyhten sem' deil, eyhin huzurunda okumay da ifade etmeye baladnda artk aralarnda umum-husus ilgisi hasl olmu ve her hadis rivayeti iin ahberan ise de her haber nakletmeye tahdis denilememeye balanmtr. Bundan dolay Ahmed b. Salih, ahberan ile enbee'n, haddesen nn altndadr demitir. 45Baz hadisciler ahberan ve benzeri tabirlerin icazet ve mnvele yoluyla alnan hadislerin rivayetinde de kullanlmasn caiz grmlerdir. Bazlar ise bu tabirle birlikte hadisi tahamml yolunu belirtecek bir lafzn zikredilmesini uygun bulmulardr. Mlik b. Enes, bn Cureyc, Ahmed b. Hanbel ve dier baz hadisciler, ahberan ve benzeri eda lafzlarnn icazet ve mnvelede kullanlmasn ho karlamamlardr. Mesel Mlik b. Enes, Bu senin el-Muvatta adl kitabn. Onu yazdm ve karlatrdm. Bunun rivayeti iin bana icazet ver. Yalnz rivayet ederken ahberan Mlik mi diyeyim; yoksa haddesen Mlik mi? diyen bir ahsa Hangisini istersen onu syle cevabn vermitir. Ahmed b. Hanbel ise, u'ayb'n hadislerini, bir ksmn ona okuyarak, bir ksmn ondan dinleyerek, bir ksmn da icazet ve mnvele ile alan el-Hakem b. Nfi'e, hepsini deil, bir ksmn icazet ve mnvele ile ald iin, Btn bu hadislerin rivayetinde ahberan de demitir. Bu haberler icazet ve mnvele yolu ile alnan hadislerin de ahberan ve benzeri tabirler kullanlarak rivayet edildiini gstermektedir. Bununla beraber bnu's-Salh ve ona tbi olanlar, bu eit rivayetlerde tahamml yolunun aklanmasn daha doru bulmular ve hadiscilerin ekseriyetle bu gr zerinde birletiklerini ifade etmilerdir. Bu aklama ii de ravinin mesel ahberan iczeten veya haddesen munveleten gibi ibareler kullanmasyla olur.Ahberan lafznn muktebe yolu ile alnan hadislerin rivayetinde kullanlmas ise baz alimlere gre caiz olmakla beraber, baz hadisciler bunu doru bulmamlardr. 46

Ahberan F Kitbih:

Bize falanca kitabnda rivayet etti manasna eda sgalarndandr. Daha ok son devirlerde yaam hadisciler tarafndan eyhin asl nshasndan rivayetini belirtmek zere kullanlmtr.

Ahberan Fuln Bi-Kr'at Aleyhi:

Bk. Ahberan fuln kr'aten aleyhi.

Ahberan Fulan Bi-Tebli Fuln:

Bk. Tebli.

Ahberan Fuln Bi'l-Kr'ati Aleyhi:

Bk. Ahberan fuln kr'aten aleyhi.

Ahberan Fulan Fm Kuri'e Aleyhi:

Bk. Arz.

Ahberan Fulan Kr'aten Aleyhi:

Bize falanca kimse kendisine okumak suretiyle haber verdi manasna arz veya kr'at ale'-eyh denilen hads alma metoduyla rivayet edilen hadslerin bakalarna rivayeti srasnda isnadda kullanlan eda lafzlarndandr.Yeri geldiinde de grlecei gibi arz veya kr'at ale'-eyh denilen metotla hadis rivayeti, ravinin elindeki hadisleri eyhe ezberinden veya yazl metinden okumas, eyhin dinlemesiyle olur. Ravinin, bakas tarafndan eyhe okunan hadisleri dinlemesi de arz saylr. eyh kendisine okunan hadisleri dinler. Dinlemesi, ezberinden veya hadislerinin yazl olduu kitabndan takip etmesi demektir. Okunan hadislerde yanllk olursa dzeltir. Hadislerin bylece eyhe okunmas ii bitince rivayet tamamlanm olur. te ahberan fulnun kr'aten aleyhi tabiri eyhe okunarak, daha dorusu onun tasvibine sunularak rivayet edilen hadislerin bakalarna rivayet edilmesi annda eyhin isnadnda yer alan lafzlardan biridir.Hadisciler arasnda arz veya kira'at denilen yolla rivayet edilen hadislerin bakalarna rivayet edilii srasnda kullanlan lafzlarda birlik yoktur. Bazlar bu yolla rivayette semi'tu, haddesen ve ahberan lafzlarnn kullanlmasn caiz grrlerse de bazlar grmezler. Ahberan (veya haddesen) fulnun kr'aten aleyhi tabirini arz usulyle alnan hadislerin rivayetinde eda lafz olarak kullanmay tercih edenler, bu tabirin eyhin ravi tarafndan okunan hadisleri dinleyip tasvip ettiini ve hadisin bu yolla alnm olduunu belirttiine kani olanlardr. Onlara gre dier tabirler bu hususu ifade etmezler. Sz gelimi semi'tu, hadisin eyh tarafndan okunup ravi tarafndan dinlenerek rivayet edildiini gsterir. Oysa arz metoduyla rivayette durum tam aksinedir ve hadis ravi tarafndan okunup eyh tarafndan dinlenerek alnmaktadr. Bu itibarla sem' ile arz arasnda fark vardr. Bu fark belirtmek isteyen hadisciler rivayetlerinde ahberan (veya haddesen) fulnun kr'aten aleyhi eda lafzn kullanmlardr.Ahberan fulnun bi'1-kr'ati aleyhi veya ahberan fulnun bi-krat aleyhi lafzlar da ayn yerde ayn manaya kullanlr. Ahberan yerine tekil zamiriyle ahberan denildii de olur. Eer ravi, hadisi bakas tarafndan eyhe okunurken dinleyerek rivayet etmise bu eda lafzna ve ene esme'u lafzlarn ekler.

Ahberan Fuln Kr'aten Aleyhi Ve Ene Esme'u:

Bk. Ahberan fulnun kr'aten aleyhi.

Ahberan czeten:

Bize icazet yoluyla rivayet etti demektir. Baz muhaddisler tarafndan icazet metoduyla alnm hadislerin rivayetinde kullanlm eda sgalarndandr. 47

Ahberan Kitbeten:

Bize kitabet yoluyla rivayet etti manasnda eda lafzlarndandr. Kimi muhaddislerce muktebe yoluyla alnm hadisleri eda ederken kullanlmtr. Ayn sga baz mteahhir (son devir ) hadis limleri arasnda yazl icazetle rivayet edilmi bulunan hadisleri eda ederken kullanlmtr.

Ahberan Mnveleten:

Bk. Nvelen.

Ahberan Mufeheten:

Bk. fehen.

Ahberan Racul:

Bk. Ahberani Racul.

Ahberan:

Szlkte bana haber verdi demektir. Daha ok arz veya kr'at ale'-eyh denilen rivayet metoduyla alnan hadislerin bakalarna rivayeti srasnda isnadda kullanlan eda lafzlarndandr.Ahberan eda lafznn aklanmas srasnda da sylendii gibi, bu lafz sonralar zellikle arz yoluyla alman hadislerin rivayetinde kullanlan bir eda lafz haline gelmitir. Ahberan lafz da nceleri haddesen ile ayn manada ve eyhten arada vasta olmakszn sem' belirtmek zere kullanlmtr. Hatta sem yoluyla alnan hadislerin rivayetinde bu lafz kullanmay adet haline getirenler vardr. Bunlarn en mehurlar Abdullah bnu'l-Mubrek, Hueym b. Ber, Ubeydullah b. Musa, Abdurrezzak, Yezid b. Harun, Amr b. Avn, Yahya b. Yahya et-Temm ve shak b. Rhyedir.48 Ancak daha sonralar ahberan gibi ahberan lafz da ayn ekilde eyhe okuyarak rivayet etme metoduyla hadis almaya has bir lafz haline gelmitir.Ahberan ile ahberan arasnda kk bir fark vardr. Bu fark ahberan lafznn daha ok bir topluluk huzurunda eyhe okunan hadislerini rivayetinde, ahberan ise ravinin yalnzca kendisinin eyhe okuduu hadislerin nakledilmesinde kullanlmasndan ileri gelmektedir.49 Nitekim Abdullah b. Vehb, rivayetinde haddesen dediim hadisler bakalaryla birlikte eyhten iittiklerimdir. Haddesen diyerek rivayet ettiklerim eyhten yalnz bana duyduklarmdr. Ahberan dediklerim, eyhe okunurken benim de hazr olduklarm, ahberan dediklerim ise eyhe bizzat kendi okuduklarmdr diyerek haddesen ile haddesen, ahberan ile ahberan arasndaki bu kk farka iaret etmitir.50 el-Hkimu'n-Nsbr de ayn konuda unlar sylemitir: Rivayette ihtiyar ettiim, eyhlerimin ve zamanmn hadis imamlarndan ouna katldm husus, muhaddisten yannda kimse olmadan lafzan hadis alann haddesen fuln; bakalaryla birlikte yine lafzan rivayette bulunann haddesen fuln; muhaddise kendisi okuyan ahsn ahberan fuln; muhaddise okunurken hazr bulunan kimsenin ise ahberan fuln demesidir. 51Demek oluyor ki ahberan lafz ayn manada kullanlan dier lafzlardan, bilhassa ahberandan farkl olarak ravinin eyhe bizzat kendisinin okuduu hadislerin rivayetinde kullanlmtr.

Ahberan Fuln Kitbeten:

Bk. Ahberan fuln muktebeten.

Ahberan Fuln Muktebeten:

Fulan kimse bana yazma yoluyla haber verdi manasnadr. Rivayet metotlarndan muktebe (veya kitbe) yoluyla alman hadislerin rivayetinde eda lafz olarak kullanlan bir tabirdir.lerde zel bal altnda geni apta ele alnaca gibi muktebe, eyhin kendi el yazsyla yazlm ve iinde rivayet hakkn elde ettii hadislerin bulunduu bir kitap ya da yazl metni birine gndermesi eklinde gerekleir. eyhin bylece yazarak yollad hadisleri, gnderdii kimse rivayet etmi olur. Byle bir ravi o yolla ald hadisleri baka bir raviye rivayet ederken isnadnda genellikle bu lafz kullanr.Muktebe yoluyla rivayette ahberan ve haddesen lafzlarnn kullanlmasn caiz grmeyenler onlarn yerine hadis alma eklini de gsteren ahberan fulnun muktebeten gibi tabirlerin kullanlmasn zaruri grmlerdir. Bu tabirin yerine ayn manada ahberan fulnun kitbeten veya ketebe ileyye fulnun eda lafzlar da kullanlmtr.

Ahberan Racul:

Ahberan raculun eklinde oul zamiriyle de kullanlr. Sika bir ravinn kendisi gibi sika olan eyhini isnadnda ismiyle anmayarak ibhm etmesinde kullanlan eda lafzlarndandr. Bana adamn biri syledi manasndan da anlalaca gibi, isnadnda byle diyen ravi, eyhini mbhem brakm demektir. 52

Ahberan's-Ska:

Bk. Haddesen's-Sika.

Ahfaz:

Hfz daha stn anlamna ism-i tafdildir. Tabir olarak, adalet sahibi iki raviden birinin dierinden hadis belleme ve ezberleme ynnden daha stn olduunu ifade etmekte kullanlr.

Ahkm:

Szlkte hkmler manasna gelir. Hadis lminde cm ya da musannef denilen ve belli konulardaki hadisleri ihtiva eden kitaplardaki ana konulardan birinin addr, ahkm konusuna din hkmleri ihtiva eden hadisler girer. zellikle ahkm hadislerinden meydana gelen kitaplara snen ad verilir. Snen Eb Dvud gibi.

Ahkm Hadsleri:

Ahkm, hkmn ouludur. Buna gre ahkm hadisleri, er' hkmlerin kaynan oluturan hadislere denir. Bir baka deyile taharet (temizlik), ibdet, t'at, mu'melat, ceza hukuku ve benzeri konulardaki fkh hkmlerin karld hadislerdir.Ahkm hadisleri, genelde cm, musannef ve snen tr kitaplarda belli blmlerde bulunur. Bununla birlikte zellikle ahkm hadislerine ayrlm eserler de vardr. nemli birka unlardr:1. erhu Me'ni'1-sr: Ebu Ca'fer Ahmed b. Muhammed et-Tahv,2. Me'limu's-Sunen: Ebu Sleyman Hamd b. Muhammed el-Hattb. Snen Ebi Dvud'dan seme ahkm hadislerine ve erhlerine dairdir.3. Umdetu'l-Ahkm: Abdulan el- Makdis,4. el-Muntek min Ahdisi'l-Ahkm: Abdusselm b. Abdillah b. Teymiye,5. el-lmm f Ahdsi'l-Ahkm: Muhammed b. Ali, bn Dakki'1-yd.6. Bulu'l-Merm min Edilleti'l-Ahkm: Ahmed b. Ali, bn Haceri'l-Askaln.

Ahrece Anhu:

(Hadisi) ondan rivayet etti anlamna gelen bir deyim olup Hadis Edebiyat iinde bir musannifin eyhlerinden birinin hadisi, ondan arada vasta olmakszn alarak kendi kitabnda nakletmesini ifade eder tabir olarak kullanlmtr.

Ahrece Leh:

(Hadsini) kitabna ald manasn veren bu tabir hadis kitaplarnda bir musannifin eyhinin hadisini, ondan gelen senediyle rivayet ederek kitabna almasn ifade eden deyim olarak kullanlmtr.

Ahreceh:

Bu hadisi (falanca) rivayet etti manasna gelir. Hadis kitaplarnda bir hadis metnini naklettikten sonra kullanlan tabirlerdendir. Tamamen ravhu karldr ve eitli hadis kitaplarndan nakledilen hadislerin kaynan belirtmeye yarar. Sz gelimi deiik hadis kitaplarndan derledii hadislerden meydana gelen bir kitapta bir hadisi verdikten sonra ahreceh Mslim diyen musannif, bu tabiriyle verdii hadisin Mslim Sahihinde yer aldn belirtmi olur.

Ahruf:

Harf kelimesinin ouludur. Hadis kitaplarnda hadis metnini oluturan lafzlar manasna kullanlmtr. Sz gelimi bir hadis nakledildikten sonra ravhu fulnun bi-nzihi'l-ahruf denilmise bu, o hadisin o hadisci tarafndan verilen lafzlarla rivayet edilmi olduunu ifade eder.

Ahsenu ey'in Fi'l-Bb:

konusunda en gzel hadis manasn verir. Esahhu ey'in fi'l-Bb gibi bir hadisin herhangi bir konuda rivayet edilen hadisler iinde en iyi kabul edilen olduunu ifade eder. u da var ki, hakknda byle denilmi olan hadisin mutlaka hasen olmas art deildir. Konusunda rivayet edilmi olan hadisler iinde en iyi grlm olan bu hadis, sahih veya hasen olabilecei gibi, zayf da olabilir.

Ahvlu'r-Ruvt:

Bk. Hlu'r-ruvt.

Ahz:

Almak manasna ehaze kk fiilinin masdar olan ahz, Hadis lminde genellikle hadisi rivayet etmek manasna kullanlr. Ravinin hadisi eyh denilen muhaddisten rivayet metotlarndan birisiyle almasn ifade eder.

Ahz Ve Tahamml:

Bk. Tahammulu'l-Hads.

Arabe Bih Fuln:

Falanca ravi bu hadisin rivayetinde tek kald manasna gelen bir tabir olup bir hadisin, ravisinin rivayette tek kalmas yznden ferd veya arb olduunu ifade eder. Ayn manada teferrede bih fulnun an fulnin (falanca bu hadisi falandan rivayette teferrd etti) tabiri de kullanlr.

Ak'id:

Szlk bakmndan akde kelimesinin oulu olan ak'id genelde inan sistemi, inan esaslar manasnda kullanlan bir slm terimdir.Hadis ilminde ak'id, cami' veya musannef denilen ve belli bal konulardaki hadisleri ihtiva eden hadis kitaplarndaki ana konulardan biri ve birincisidir. Ak'id konusu, man ve iman esaslaryla ilgili hadisleri ihtiva eder.Ak'id konusundaki hadisler bazen ayr bir kitapta toplanr. bn Huzeyine'nin Kitbu't-Tevhdi el-Beyhak'nin Kitbu'l-Esm ve's-Sfat' gibi. Bu blmn ad baz hadis kitaplarnda Tevhd ve Sfat bal altnda grlr.

Akl:

nsanolunun sahip olduu en kymetli cevherin addr. Hadis lminde akl, ravide aranan artlardan biridir. Rivayetlerinin kabul edilebilmesi iin akl ynnden tam oluunu ifade eden terimdir.

Akrn:

Szlk ynnden karinin oulu olup birbirine yakn kiiler demektir. Hadis Usul lminde ya veya hadis rivayetindeki kdem itibariyle birbirine yakn olan raviler iin kullanlmtr. Rivyetul-Akrn veya Mudebbec bahisleriyle ilgilidir.

Akva'l-Esnd:

snadlarn en kuvvetlisi manasna gelen bu terim iin bk. Esahhu'l-esand.

Akvl:

Kavi kelimesinin ouludur. Terim olarak grler manasna kullanlmtr. Hadis Usul eserlerinde bir konudaki deiik grleri ifade etmekte kullanlmtr.

Al Yedey Adlin:

Baz cerh ve ta'dil alimlerince cerhte kullanlm lafzlardandr. Cerhin nc mertebesinde yer alr. Hkm o mertebedeki lafzlarn hkmne tabidir.

Almtul-Vaz:

Bk. vaz'.

Almetu'd-Darb:

Darb iareti gibi bir manaya alnabilecek terkiptir. Hadislerin yazl srasnda yanl yazlan kelime veya cmlelerin iaretlenerek dzeltilmesinden ibaret darb ileminde ve dzeltilen ksm gstermek zere kullanlan deiik iaretlere denir. En ok kullanlan darb alameti izgidir. 53

Ale'l-Ahruf:

Harflerine gre demek olup hadis tasnif metotlarndandr. Bu metoda gre yazlan kitaplarda hadisler, ilk kelimelerinin bandaki harflere gre sralanr. Es-Su'yut'nin el-Cmi'u's-Sar isimli birka kelime veya cmleden oluan ksa hadislere ayrlm eseri bu metotla yazlm hadis kitaplarndandr. Aliyyu'l-Kri'nin el-Masn' isimli mevzuat kitab da ayn metotla tasnif edilmitir.Hadisler alfabetik tertibe konulduundan ale'l-ahruf metoduyla yazlm eserler nisbeten kullanldrlar.

Ale'l-Ebvb:

Bablarna gre anlamn verir. Muhaddislerin hadis tasnifinde genellikle takip ettikleri iki metottan birincisi ve en ok kullanlandr.Bu mototla tasnifte hadisler, fkh konularna gre ayrlr ve ayn konudaki hadisler kitb bal altnda ayr bir blm halinde bir araya getirilir. Bylece bir araya getirilen hadislerin her biri de bb balyla ayr bir blm halinde sralanr. Sahih-i Buhrde ilim konusundaki hadislerin Kitbu'1-lm ana bal altnda ve birer ikier hadisten meydana gelen 53 babda toplanmas ale'l-ebvb metoduyla tasnifin misalini oluturur.Kitb bal altnda birka ana konuda toplanan hadislerden meydana gelen kitaplara cami veya musannef ad verilir. Kaydetmek gerekir ki, musannefler daha ok ahkm hadislerini ihtiva ederler.

Alel-Etraf:

Az kullanlm olmakla birlikte muhaddislerin hadis tasnif metotlarndandr. Bu metoda gre yaplan tasnifte hadislerin belli bir blm zikredilir. Zikredilen blm, kalan ksma da dellet eder. Ayrca bu hadisin isnadlar etrafl bir ekilde veya ksmen ayr bir blmde toplanr. 54Hadislerin belli bir blmn isnadlaryla birlikte tasnif etmek usulyle tertip edilen hadis kitaplarna etraf kitaplar denir. 55

Ale'l-Ma'n Rivayet:

Bk. Rivayet bi'1-Ma'n.

Ale'l-Mesnd:

Msnedlere gre anlamna gelen bir tabir olup muhaddislerin hadislerin tasnifinde genellikle takip ettikleri iki metottan ikincisidir.Bu metotla tasnifde hadisler, konularna baklmakszn rivayet eden sahab ismine gre tertip edilirler. 56Sz gelii konular ne olursa olsun, Hz. Ebu Bekir'den rivayet edilen hadisler Ebu Bekr Msnedi bal altnda bir yerde; Hz. mer'den rivayet edilenler mer Msnedi bal altnda bir baka yerde toplanr. Bylece tasnif edilen hadis kitaplarna Msned denir. Ahmed b. Han-bel'in msnedi bu konuda misaldir.

Ale'r-Ricl:

Ricaline gre anlamna gelir. Hadis tasnif metotlarndan biridir. Bu metotla yazlan eserlerde hadisler, konularna baklmakszn rivayet edenin ismine gre bir arada toplanr. Sahab ismi esas olmak zere dzenlenerek ayn sahabden rivayet edilen hadislerin bir arada verildii hadis kitaplarna msned ad verilir, et-Tabern'nin Mu'cemlerinden olduu gibi. musannifin eyhlerinin isimlerine gre dzenlenen hadis kitaplar ise mu'cem adiyle bilinir.

An:

..., den, dan manas veren harf-i erdir. Hadis Usl lminde eda salar arasnda sz konusu edilmitir.An lafzyla hadis rivayet eden raviye mu'an'in; rivayet ettii hadise ise mu'an'an ad verilir.Bu lafzla rivayet edilen hadis, lafz cezm sas saylmad, dolaysiyle ravi ile eyhi arasnda mlakata delalet etmedii iin muttasl addedilmez. Buna gre eyhinden an fulnin diyerek rivayette bulunan ravi, gerekte ondan hadis iitmemi biri olabilir. O yzden isnadnda intka bulunmak ihtimali o duu gibi tedlis ihtimali de vardr. yle olunca hadisi munkati' veya mudelles saylmak ve zayf grubuna girmek gerekir.eyhinden an lafzyla hadis rivayet eden ravinin isnadnn muttasl saylabilmesi iin baz artlar ileri srlmtr. Bunlardan ilki adaletli olmaktr. kincisi rivayetinde tedlis yapmamas; ncs ise eyhine mlki olduunun bilinmesidir. Her artn bulunmas halinde rivayeti muttasl hkmndedir. Deilse munkati veya mrsel, yahut da mudelles eitlerinden birine girer.57

An'ane:

An'ane rub'i mcerred fiilinin masdardr. Bir hadisi nakleden ravinin, isnadnda sem, ihbar ve tahdise delalet eden haddesen, ahberan ve benzeri lafzlar kullanmayp sadece an fulnin diyerek hadis rivayet etmesine denir. An'ane yoluyla rivayet edilen hadise ise mu'an'an ad verilir.An'ane, ravi ile eyhinin bir araya geldiine kesinlikle dellet etmez. Bu itibarla an fulnin diyerek birinden hadis rivayet eden ravi, gerekte o hadisi ondan almad gibi onunla hi grmemi de olabilir. Buna gre ya isnad munkat'dr; ya da tedlis yapyordur. Bu yzden an'ane ile rivayet daha ok munkat saylmtr. Bununla birlikte her an'ane yoluyla rivayet munkat deildir. Baz artlarn sz konusu olmas halinde an'ane ile rivayet muttasl saylr. Bu artlar an maddesinde aklanmtr. Ayrca mu'an'an maddesinde de yer verilecektir.

An'ane Munkata:

An ve an'ane bahislerinde sz konusu edildii zere, eyhinden an fulnin diyerek rivayette bulunan ravinin isnad, bu lafz eyhi ile mlakata delalet etmedii iin muttasl saylmaz. Byle rivayette bulunan ravi, ayet tbi'undan sonraki tabakalardan birinden ise rivayetine, eyhine mlki olduu kesinlik kazanmad srece anane munkat'a ad verilir. Ayn ekilde rivayette bulunan ravi tbi'ndan birisi ise rivayetine an'ane mursele denilmitir.

An'ane Mursele:

Bk. An'ane Munkat'a.

Ani's-Ska:

Sikadan rivayet edilmitir manasna gelir. Baz byk hadiscilerin, kendilerine sahih olarak ulaan hadisleri rivayet ederken eyhlerinin ismini sylemeyip ibhm etmekte kullandklar lafzlardandr. Mesel, mam Mlikten, o, kendisine gre sika olan eyhinden, Amr b. u'aybdan, babasndan, dedesinden rivayet edilmitir. Hz. Peygamber (s.a.s) urban denilen (kaparo verilerek yaplan) alveriten men etti. 58Hadis ilminde yksek derecelere ulam bir muhaddisin adeti hep sika ravilerden rivayet olduundan ani's-sika diyerek eyhini ibhm etmesinde herhangi bir mahzur olmadm syleyenler olmutur. Ancak Hadis usul kaidelerinin yerlemesinden sonra byle lafzlarla eyhin ismini mbhem brakmak ho karlanmamtr.

Arz:

Szlkte sunmak, ortaya koymak, bir nesneyi gstermek, arzetmek gibi deiik manalara gelir. Terim olarak arz ale'-eyh eklinde de kullanlr ve hadis rivayet metotlarndan birine denir. Ksaca ravinin elinde bulunan hadisleri eyhe okumasndan ibarettir. Uygulamas yledir: Adna tlib de denilen ravi, eyhin rivayet hakkn elinde bulundurduu hadisleri ezberinden veya ok kere eyhe ait olan kitaptan okur.eyh, ya ezberinden ya da yazl metninden kendisine okunan hadisleri dinler, takip eder. Hata olursa dzeltir. Bylece uygulanan okuma ii tamamlannca okunan hadisler tlib tarafndan rivayet edilmi olur.Arz metoduyla rivayete baz alimler kr'at ale'-eyh (eyhe okuma) demilerdir. Ayn manada arz- kr'at, arz- sem tabirleri de kullanlmtr. Bununla beraber bn Haceri'l-Askaln kra'atle arz arasnda umum-husus fark olduunu ileri srerek arz kra'atten daha zeldir. Kr'atsiz arz olamazsa da arz kasd olmakszn da kraat olabilir demitir.Arz yoluyla hadis rivayetinde ister talib bizzat okumu, ister hadis meclisinde bir bakas okumu da o dinlemi; hadisler ister kitaptan isterse ezberden okunmu; eyh ister o hadisleri ezberlemi olsun, ister ezberden deil, hadislerinin yazl olduu nshasndan kendisi veya o nshay elinde tutan dier bir sika kimse takip etsin, farketmez.el-Irki, arzn bir baka eklini haber vererek kimsenin elinde kitap olmakszn dinleyenlerden sika biri eyhin asl nshasn ezbere bilir; eyh de okunan gaflete dmeden dinlerse kfidir der.59 Btn bu durumlara gre arz yolu ile rivayette alt ihtimal sz konusudur:1. eyh, okunan hadisleri ezbere bilir ve asl olan nshasn elinde bulundurur. Bu ekilde rivayetin sahih olduunda phe yoktur.2. eyh, nshasndaki hadisleri ezbere bilmekle beraber, nshas sika ve okuduuna dikkat eden kar denilen bir okuyann elinde bulunur. Byle rivayetin sahih olduunda da phe yoktur. Hatta her iki zat dikkatli okuma konusunda birbirlerine yardm ettiklerinden denilebilir ki bu ekil arz, bir ncekinden daha sahihtir.3. eyh, okunan hadisleri ezberine almamtr. Ancak asl nshas kendi elinde bulunur. Byle arzn sahih olduunda gr ayrl sz konusu deildir.4. eyh, okunan hadisleri ezberlememitir. Asl olan nshas sika ve dikkatle okuyan birinin elinde bulunur. Bu takdirde de rivayet sahihtir. Bu ekilde rivayeti ho grmeyen iddet taraftan hadiscilerin itirazlar ise geerli saylmamtr.5. eyhin hfz yoktur. Hadisleri okuyan, eyhin asl nshasndan baka bir nshadan okur. Dinleyenler arasnda bulunan dikkatli ve sika biri asl nshay elinde tutar. Byle rivayetin sahih olup olmadnda ihtilaf vardr. mmu'l-Haremeyn'e gre bu ekildeki bir arz sahih deildir. Ebu Bekr Baklln de byle rivayetin sahih olduunda tereddt gstermi ve daha ok sahih olmadna meyletmitir. Buna karlk kimi limler bu ekil arz caiz grmlerdir. Nitekim bnu's-Salh, byle arzn muhtar olan sahih gre gre caiz olduunu sylemitir. Ayn konuda el-Irki, btn eyhlerin yaptklar bu minval zeredir, es-Silefi ise btn alimlerimizi bunu kabulde ittifak halinde bulduk demilerdir.6. eyh hadislerim ezberlememi olduu gibi asl nshasn elinde bulunduran kimse, ister okuyan kii olsun; isterse dinleyenlerden biri olsun, sika deilse byle rivayet sahih saylmaz. 60Grlyor ki arz yoluyla rivayet eyh ile talibin eitli durumlanna gre daha ok sahih olmakta, baz hallerde ise olmamaktadr. Bununla birlikte bu yolla hadis rivayetinin salam bir ekilde gerekleebilmesi iin baz durumlarn gz nnde bulundurulmas faydal grlmtr. Bu durumlarn belli ballarn yle sralayabiliriz.a) eyhe okuyan kimse, hadisleri eyhin huzurunda okuduu srada eyh dikkatle dinledii halde susar ve herhangi bir ekilde tasdik etmeyecek olursa bu ekilde sem caiz olduu gibi rivayet de caiz olur; zira bu ekilde rivayette rivayet esnasndaki durum eyhin tasdikine karine saylr. Bu konuda hadisciler, fkhclar ve kelmclar arasnda gr birlii vardr. Ancak baz zahiri limleri byle durumlarda eyhin herhangi bir ekilde okunan hadisleri tasdik etmesinin art olduu grndedirler. afi'lerden Ebu shak e-irz ile Ebu Nasr bni's-Sabb ve Ebu'1-Feth Suleym er-Rz de bu meselede zahiri alimlere uymulardr. Hatta bnu's-Sabb. Bu suretle hadis alan kimsenin iittiiyle amel etmesi caiz ise de haddesen yahut ahberan diyerek rivayet etmesi caiz deildir. Olsa olsa kara'tu aleyh yahut kuri'e aleyhi ve huve yesme'u diyebilir der. 61mam Gazl de sahih olan grn bu olduunu sylemitir.b) Hadislerin eyhe okunuu srasnda gerek okunan hadisleri dikkatle dinlemesi gereken eyhin, gerekse dinleyenlerden birinin sem halinde baka bir eyle megul olmas, sz gelimi bir kilap kopya etmeleri halinde rivayetin sahih olup olmad konusunda gr ayrl vardr. Ebu shak sfer'in ile brahim b. shak el-Harb, Ebu Ahmed b. Adi ve daha birok hadis liminin grne gre byle bir rivayet sahih deildir. Buna karlk Musa b. Harun el-Hamml ve dier baz muhaddisler sahih olduu grndedirler. Nitekim Ebu Hatim er-Rzi'nin, stad Arim'in huzurunda hadis okunmas annda yaz ile megul olduu, Abdullah bnu'l-Mubrek'in ise yannda hadis okunurken baka birey yazd sabittir.bnu's-Salh'a gre hadis okunurken bir kitap kopya etmekle megul olan kimsenin megul olduu ey okunan eyleri anlayp hfztetmesine mani olacak gibiyse rivayeti sahih deildir. Buna karlk okunanlar anlayp hfzetmesine engel olacak kadar deilse rivayet sahihtir. bnu's-Salh buna dair ed-Drekutn'den bir misal nakleder. Tannm muhaddisimiz genliinde sma'il b. Saffr'n hadis meclisinde bulunur. Bir gn smail, talebelerine hadis yazdrrken o yazmay brakp beraberinde getirdii hadis czn istinsah etmeye balar. Orada hazr olanlardan biri Byle istinsah ile megul olursan semain sahih olmaz der. ed-Darekutn Benim kavraym seninkine benzemez dedikten sonra eyhin imdiye kadar ka hadis yazdrdn biliyormusun? diye sorar. Hayr cevabn alnca da o ana kadar on sekiz hadisin iml edildiini syler. Yazdrlan hadisleri sayarlar o kadar kar. Bir de Birinci hadis falandan, o da flandan; ikincisi falancadan... diyerek on sekiz hadisin senetlerini de metinlerini de birer birer sonuna kadar okur. Hazr olanlar arakalrlar. 62Ayn konuda yine er-Drekutn'ye dair ilgin iki misali de es-Suyt nakletmitir. Buna gre bir gn kendisine hadis okunurken namaza durur. Kra'at esnasnda kari, bir hadisin isnadndaki Nuseyr b. Zu'lk ismine rastlaynca Nuseyri Ber okur. ed-Drekutni yaplan yanl ihtar etmek zere namazda olduu halde subhnallh der. Okuyan hatasn anlaynca bu sefer Bueyr okur. Yine subhnallh deyince Yesr eklinde okur. Bunun zerine ed-Drekutn nn ve'1-kalemi... ayetini okumaya balar. Bylece yanl okunan ilk harfin nn ismin de Nuseyr olduunu ihtar etmi olur.Hamza b. Muhammad b. Tahir anlatmtr: Bir kere ed-Drekutn'nin hadis meclisinde bulundum. Hadisleri ona arzetmek iin okuyan kimse okumakla megulken o nafile namaza durdu. Okuma esnasnda kari, bir hadisin isnadndaki Amr b. u'ayb ismini Amr b. Sa'id diye okudu. ed-Drekutn, subhnallh dedi; okuyann yanln ihtar etti. O ise yanln tekrarlad ve durdu. Bunun zerine ed-Drekutn, Y u'aybu e saltuke tenuruke... ayetini okuyarak hatay dzeltti. 63Kraat esnasnda gerek eyh, gerekse eyhin hadislerini dinleyen kimse konuur veya okuyan acele eder yahut alak sesle okur. yahutta okuyanla dinleyen arasndaki mesafe fazla olur da dinleyen okunan hadisleri laykyla anlamayacak olursa byle durumlarda rivayetin sahih olup olmamasnda az nceki aklama geerlidir. Yani dinleyen okunan hadisleri anlayp zabtedebilirse sahih olur. Edemezse olmaz. Hadisin siyakndan karlabilecek bir iki kelime yanl nemli deildir. Ancak bu takdirde okunan kitap veya czden iitilmemi tek-tk kelimelerin rivayetinin sahih olabilmesi iin eyhin dinleyene icazet vermesi mustehab grlmtr. 64c) Hads limi ile talib arasnda perde veya duvar gibi bir engel olduu takdirde hadisleri dinleyen, eyhin sesini tanr, yahut eyhi tanyan sika bir kimsenin haber vermesiyle konuann o olduunu, yahut da eyhin mecliste olup okuyan dinlediini renirse hadis alimlerinin tmne gre rivayet sahihtir. Ancak u'be Dinleyenin eyhi grmesi arttr. Bir muhaddisin yzn grmedike ondan rivayet etme; zira ne bilirsin, belki de eyhin suretinde grnp ahberan, haddesen diyen eytandr demitir. u'benin bu gr ifrattan ok tefrittir. Nitekim Ahmed Naim Merhum da yzn grd muhaddisin eytan olmadna nasl gveneceini sorarz diyerek u'be'nin tefride katna dikkat ekmitir.Hadis alimi ile onun okunan hadislerini dinleyen arasnda perde olduu takdirde eyhi sesinden tanyorsa rivayetin sahih olduu grnde olanlar bn mer'in bir hadisine dayanrlar. Bu hadise gre Hz. Peygamber bn Umrai Mektm ezan okuyuncaya kadar imsakin geciktirilmesini emretmitir. O ezan okurken herkes evinde bulunuyor; onu grmyordu. Demek oluyor ki sesin tannmas yeterli grlmtr. Ayn ekilde Mminlerin Annesi Hz. A'ie ve dier peygamber ailelerinin perde arkasndan syledii hadisler rivayet edilmi, hepsinin rivayeti sahih saylmtr.d) Ravi eyhten bir hadisi dinledikten sonra eyh bunu benden rivayet etme veya bunu benden rivayet etmene iznim yoktur diyerek rivayetten men edecek olsa hibir hkm olmaz. zellikle eyh, baz kimselerin rivayetini kasdettii halde hadisleri okunurken kendisinden habersiz baz kimseler de dinlemi olsalar durum ayndr. eyh, ben yalnz size ihbar ediyorum, falancaya etmiyorum demekle o falancann rivayetinede mani olamaz. Bir hata veya pheden dolay eyh rivayetten rcu etse, iitenlerin o hadisi rivayet etmeleri sahih olmaz. Byle bir hata veya phe yoksa eyhin sznn hkm yoktur. 65Arz metoduyla hadis rivayet eden hadiscilerin isnadlannda kullandklar eda salarnn balcalan unlardr:Ahberan fulnun kr'aten aleyhi; hadisi, bizzat kendisi eyhe okumak suretiyle rivayet etmise, kara'tu al fuln; bakas okumu, kendisi dinlemise kuri'e aleyhi ve ene esme'u. Ahberan fulnun fn kuri'e aleyhi eda sgas da ayn yerde kullanlr.Sem' yoluyla rivayette kullanlan semi'tu dndaki lafzlar, kr'at tasrih edilmek suretiyle arzda da kullanlabilirler:Haddesen (enbe'en, nebbe'en) fulnun bi-kr'at aleyh; haddesen (ahberan, enbe'en, nebbe'en) fulnun kr'aten aleyhi ve ene esme'u; kale (zekera) len fulnun bi-kr'at aleyh; Kale (zekera) len fulnun kr'aten aleyhi ve ene esme'u.,. gibi.Buradan anlalmaktadr ki, arz yoluyla rivayette kullanlmas caiz grlmeyen lafz sadece semi'tudur. Kad yad, mam Mlik ile Sufynu's-Sevri ve Sufyn b. Uyeynenin semi'tu lafznn arzda da kullanlmasn caiz grdklerini syler.66 Sahih olan, caiz olmaddr.Arz yoluyla alnan hadislerin kr'at lafzyla kaytlamadan semda olduu gibi yalnzca ahberan, haddesen lafzlaryla eda etmenin sahih olup olmad konusunda hadisciler arasnda gr ayrl vardr. Abdullah bnu'l-Mubrek, Yahya b. Yahya et-Temim, mehur olan grlerine gre Ahmed b. Hanbel ve Nese', bu iki eda lafznn kraat lafzyla kaytlanmadan arz metoduyla rivayette kullanlmasn caiz grmemilerdir. Hatta Kd Ebubekr, sahih olan grn bu olduunu sylemitir. el-Hatbu'l-Badd, bunlara bn Cureyc'i kattktan sonra hadiscilerden ok kimsenin gr budur demitir. 67Buna karlk Hicaz ve Kfe alimlerinin ou, her iki lafzn birbiri yerine kullanlmasn caiz grmlerdir. bn ihb ez-Zuhri, Mlik. Sufyn b. Uyeyne, Yahya b. Sa'd el-Kattn, Buhr, Sufyn es-Sevri ile Ebu Hanfe, Ebu Yusuf, Muhammed bnu'l-Hasen e-eybn, Yezd b.