บทท 5

สารประกอบโคออรดเนชน

สารประกอบทเกดจากอะตอมหรอไอออนของโลหะทถกลอมรอบดวยโมเลกล หรอไอออนลบทมจำานวนตงแตสองขนไป เรยกวา สารประกอบเชงซอน (complex compounds) แตเนองจากอะตอมหรอไอออนทอยตรงกลางใชคอเลกตรอนจากโมเลกล หรอไอออนทมาลอมรอบ ทำาใหพนธะทเกดขนเปนชนดโคออรดเนตโคเวเลนต ดวยเหตน จงเรยกสารประกอบเชงซอนนวา สารประกอบโคออรดเนชน โมเลกลหรอไอออนทมาลอมรอบ เรยกวา ลแกนด (ligand)

นกวทยาศานตรไดรจกสารประกอบโคออรดเนชนมานานแลว พลวา ถาเตมสารละลาย NH3 ซงไมมสลงในสารละลาย NiCl2 ซงมสเขยว จะเกดการเปลยนสใหมเปนสมวงอยางถาวร และสามารถแยกเอาผลกของ NiCl2.6NH3 ออกมาได ในทำานองเดยวกน กสามารถเตรยม CuSO4.4NH3 และอะมน (amine) ของ COIIII, PtIV และ PtII ไดอกดวย

โดยเหตทสารประกอลโตออรดเนชนมสมบตตางๆ เปนทนาพอใจ จงมผทำาการศกษาคนควากนอยงกวางขวาง ในศตวรรษท 19 โซพส เมดส โจรเจนเซน (Sophus Mads Jorgensen) และ อลเฟรด เวรเนอร (Alfred Werner) ไดศกษาและทดลองเตรยมสารประกอบโคออรดเนชน ซงสวนใหญเปนจำาพวกอะมน ไดสงเกตการเปลยนแปลง การเกดไอโซเมอร การแตกตวและอนๆ อกกหลายประการ โดยเฉพาะเวรเนอร ไดศกษาคนควาเกยวกบเคมของสารประกอบประเภทนอยางจรงจง และเปนคนแรกทเสนอโครงสรางของไอออนเชงซอน และไดตงทฤษฎโคออรดเนชนขนเปนผลสำาเรจ เพอใชอธบายสมบตตางๆ ของสารประกอบ เหลาน ทำาใหเขาได

รางวลโนเบลสาขาเคม ในป ค.ศ . 1913 จากผลงานนจงอาจกลาวไดวาเขาเปนบดาของสารเคมโคออรดเนชน

สารประกอบโคออรดเนชนไมเพยงแตจะมบทบาทสำาคญในสาขาอนนทรยเคมเทานน แตยงมประโยชนตอการนำาไปใชงานแขนงอนๆ เชน เคมวเคราะห ชวเคม ขบวนการตางๆ ทางอตสาหกรรม และอนๆ อกมากมาย ในสงมชวตกพบวามสารประกอบประเภทนอยดวย เชน ฮโมโกลบนในเลอดมสารประกอบโออรดเนชนของเหลก และคลอโรฟลในพชมสารประกอบโคออรดเนชนของแมกนเซยม เปนตน

ตวอยางของสารประกอบโคออรดเนชน ไดแก

CoCl3.6NH3 หรอ [Co(NH3)6]Cl3 สเหลอง

CoCl3.5NH3 หรอ [Co(NH3)5Cl]Cl2 สมวง

CoCl3.4NH3 หรอ [Co(NH3)4Cl2]Cl2 สเขยว

K4Fe(CN)6 สเหลอง

K3Fe(CN)6 สแดง

การทเขยนสตรของ CoCl3.6NH3 , CoCl3.5NH3 , CoCl3.4NH3 เปน [Co(NH3)6]Cl3 , Co(NH3)5Cl]Cl2 , และ [Co(NH3)4Cl2]Cl2 ตามลำาดบ เกดจากเสนอของเวรเนอร โดยไดทดลองนำาสารประกอบเหลานมาอยางละ 1 โมล ทำาปฏกรยากบสารละลายซบเวอรไนเทรต แทนทจะไดตะกอนของซลเวอรคลอไรดออกมาเปนปรมาณเทากน เพราะแตละสารมคลอรน เปนองคประกอบเทากน กลบไดซลเวอร

คลอไรดเปนปรมาณไมเทากน แสดงวาสารเหลานมคลอไรดไอออนเทากน จากหลกฐานอนๆ กทำาใหทราบวาสารตางๆ เหลานมจำานวนไอออนทงหมดตางกนอกดวย แนวคดของเวรเนอรเปนทยอมรบมาจนถงปจจบน

จากสตร [Co(NH3)6]Cl3 แยกไดเปน 4 ไอออน คอ [Co(NH3)63+

1 ไอออน และ Cl- อก 3 ไอออน

สำาหรบ Co(NH3)5Cl]Cl2 แยกไดเปน 3 ไอออน คอ Co(NH3)5Cl]3+ 1 ไอออน และ Cl- อก 2 ไอออน

ในสารประกอบแรก Co3+ จดเปนไอออนกลาง (central ion) โดยม NH3 6 โมเลกล เปนลแกนด ม N ใน NH3 เปนอะตอมทใหอเลกตรอน

1 ค เพอสรางพนธะโคออรดเนตโคเวเลนตกบ Co3+ จงเรยก N ใน NH3 วาเปนอะตอมผใหอเลกตรอน (electron donor) และเรยก Co3+ วาเปนอะตอมผรบอเลกตรอน (electron acceptor)

5.1 ศพททควรทราบ

511. . อะตอมหรอไอออนทอยตรงกลาง เปนอะตอมหรอไอออนของโลหะ สวนมากเปนโลหะแทรนซชนทำาหนาทเปนผรบอเลกตรอน (electron pair) จากกลมอะตอมหรอไอออนทมาลอมรอบ

อะตอมหรอไอออนของโลหะ ถามขนาดเลกจำาทำาใหเกดสารประกอบโคออรดเนชนทมเสถยรภาพสงกวาอะตอมหรอไอออนของโลหะทมขนาดใหญ เพราะจะทำาใหเกดแรงดงดดของไฟฟาสถตกบลแกนดไดดหรอแรงกวา จง

ทำาใหสารประกอบทไดมเสถยรภาพด ดงนน ธาตแทรนซชนแถวทหนง เชน CO, Fe ซงมขนาดอะตอมเลกกวาธาตในกลม IA และ IIA เชน Na, Mg จงเกดสารประกอบโคออรดเนชนทมเสถยรภาพดกวา

อะตอมทอยตรงกลางของสารประกอบโคออรดเนชนมเลขออกซเดชนไดหลายคา เชน ใน [Co(NH2)6]3+ และ [Co(NH3)6]2+ มเลขออกซเดชน เปน 3 และ 2 ตามลำาดบ Fe ใน [Fe(CO)5] , [Fe(CN)6]4- และ [Fe(CN)6] -3 มเลขออกซเดชนเปน - 0 3, และ –2 ตามลำาดบ

เมอเปรยบเทยบระหวางอะตอมของธาตชนดเดยวกน อะตอมทมเลขออกซเดชนสงทำาใหเกดสารประกอบโคออรดเนชนทมเสถยรภาพดกวาอะตอมทมเลขออกซเดชนตำา เพราะแรงดงดดทางไฟฟาสถตมมากกวา ดงนนสารประกอบโคออรดเนชนทม Pt4+ , Fe3+ และ Cr3+ จงมเสถยรภาพดกวาสารประกอบโคออรดเนชนทม Pt2+ , Fe2+ และ Cr2+

512. . ลแกนด หมายถง ไอออน หรออะตอมหรอโมเลกลทเกาะตดกบไอออนหรออะตอมกลาง โดยการสรางพนธะโคออรดเนตโคเวเลนต ลแกนดทำาหนาทเปนผใหคอเลกตรอนแกไอออนหรออะตอมกลาง ลแกนดสวนมากมกจะเปนไอออนทมอเลกโทรเนกาตวตสง ตวอยางของลแกนด ดงตารางท 51.

ตารางท 51. แสดงลแกนดอะตอมทใหอเลกตรอนและตวอยางของลแกนด

ลแกนด อะตอมทใหอเลกตรอน

ตวอยาง

CN-, CO C Co(CN)2-6

NH3 ,NO ,NO2- N CO(NO2)6

3-

H2O , OH- ,C2O42- O Cr(OH)3-

6

SCN- , S2O32- S Pt(SCN)2-

6

F-, Cl- , Br- , I- แฮโลเจน HgI2-4

5.1.3 ไอออนเชงซอน (complex ion) เปนไอออนทประกอบดวยอะตอมหรอไอออนทปยตรงกลาง และลแกนด ตวอยางเชน [Co(NH3)5Cl]2+ ซงม co เปนอะตอมกลาง และม NH3 5 โมเลกลกบ Cl- 1 ไอออนเปนลแกนด ไอออนเชงซอนแาจจะเปนไอออนทมประจบวก ประจ ลบ หรอไมมประจกได เชน [Co(NH3)4]2+ , [Pt(SCN)6]2- และ [Fe(CO)5] เปนตน

514. . โคออรดเนชน (coordination sphere) กลมอะตอมหรอไอออนททำาใหเกดพนธะโคออรดเนตโคเวเลนตกบอะตอมหรอไอออนกลางในไอออนเชงซอนเดยวกน ถอวาอยในโคออรดเนชนสเฟยรเดยวกน เชน [Co(NH3)4Cl2]Cl ซงมแอมโมเนย 4 โมเลกล และคลอไรดไอออน

2 ไอออนเปนลแกนด คอใหอเลกตรอนคแกโคบอลตไอออน เรยกกลมท

อยในเครองหมายวงเลบ [] วาอยในโคออรดเนชนสเฟยร สวนคลอไรดไอออนทอยนอกวงเลบถอวาอยนอกโคออรดเนชนสเฟยร

ไอออนทอยนอกโคออรดเนชนสเฟยรมเพยงเพอใหสารประกอบโคออรดเนชนมประจเปนกลางเทานน ในการเขยนถงสารประกอบโคออรดเนชน จงอาจเขยนเฉพาะไอออนเชงซอนเทานนเชน [Co(NH3)4Cl2]+ และการเขยนวงเลบกเพอปองกนการสบสนกบไอออนทอยนอกโคออรดเนชชนสเฟยร

515. . คเลต (chelate) หมายถง สารประกอบโคออรดเนชนทประกอบดวยลแกนทมอะตอมผใหคอเลกตรอนหลายอะตอม (polydentate ligand) กระบวนการเกดคเลตเรยกวาคเลชน (chelation) ตวอยางของคเลตไดแก คลอโรฟล (chlorophyll)

52. เลขโคออรดเนชนและรปทรงเรขาคณต

เลขโคออรดเนชน คอตวเลขทบอกจำานวนอะตอมทสามารสรางพนธะโคออรดเนตโคเวเลนต หรอจำานวนอะตอมผใหอเลกตรอนทใอยทงหมดในสารเชงซอน

ตวอยางสารเชงซอน 3 ชนด คอ [CoCl6]3- , [Co(en)2Cl2]+ , และ [Co(en)3]+ หาเลขโคออรดเนชนไดดงน

CO3+ ในสารเชงซอนทงสามตางกมเลขโคออรดเนชนเทากบ 6ทงนเพราะมอะตอมทสามารถสรางพนธะโคออรดเนตโคเวเลนต จำานวน 6

อะตอมลอมรอบ CO3+ กลาวคอ Cl- 1 ไอออน ม 1 อะตอมผใหคอเลกตรอน และ en (ethylenediamine, NH3-CH2-CH2-NH2) 1โมเลกลม 2 อะตอมผใหคอเลกตรอน ในการพจารณาโครงสรางของสารประกอบโคออรดเนชนไดแกการจดเรยงตวในทวาง ซงเกยวของอยางมากกบจำานวนกลมของลแกนด ดงน

เลขโคออรดเนชน 2 สารประกอบโคออรดเนชนทมเลขโคออรดเนชน 2 มไมมากนก มกจะเกดกบไอออนเชน Cu+, AG+, Au+ และ Hg2+ รปทรงเรขาคณตเปนแบบเสนตรง ตวอยางเชน [H3N-Ag-NH3]+ , [NC-Ag-CN]- , และ [Cl-Au-Cl]- เปนตน

เลขโคออรดเนชน 3 สารประกอบโคออรดเนชนทมรปทรงเรขาคณตเปนแผนราบ (planar) และพระมด ตวอยาง เชน HgI-3 (แผนราบ ) SnCl3- (พระมด)

เลขโคออรดเนชน 4 สารประกอบโคออรดเนชนทมเลขโคออรดเนชนเปน 4 เปนสารประกอบทสำาคญทสดชนดหนง มรปทรงเรขาคณตเปน 2 แบบ คอ ทรงสหนาและจตรสระนาบ โดยแบบแรกพบมากกวา

ตวอยางสารประกอบทมรปทรงเรขาคณตเปนทรงสหนา ไดแก Li(H2O)4

+ , BeF2-4 , BF4

- , AlCl-4 , CoBr42- และ ReO-

4 เปนตน

ตวอยางสารประกอบทมรปทรงเรขาคณตเปนจตรสระนาบ ไดแก [Cu(NH3)4]2+ และ ไอออนเชงซอนของ Ni2+ , Pd2+ , Cu2+, Au2- , Au3+ และ Ir+ เปนตน

เลขโคออรดเนชน 5 เปนโคออรดเนชนทพบนอยกวา 4 และ 6แตมความสำาคญชนดหนง มรปทรงเรขาคณต 2 แบบ คอ คพระมดรวมสามเหลยมและพระมดฐานสเหลยม ดงรปท 51.

รปท 51. แสดงรปรางของสารประกอบโคออรดเนชน(ก) รปรางแบบคพระมดรวมฐานสามเหลยม(ข) รปรางแบบพระมดฐานสเหลยม

ถงแมวาทงสองแบบจะแตกตางกนในดานรปทรงเรขาคณต แตในเรองพลงงานแลวไมไดแตกตางกนมากนก จงสามารถเปลยนจากรปหนงไปเปนอกรปหนงได โดยทำาใหมมพนธะเปลยนเพยงเลกนอย ดงนนสารประกอบประเภทนจงไมมโครงสรางทแนนอนเปนรปใดรปหนงอยาง

ชดเจนแตอาจจะเปนรปหนงทใกลเคยงกบรปคพระมดรวมฐานสามเหลยม หรอพระมดฐานสเหลยมกไดดงรปท 52.

รปท 52. การเปลยนรปทรงเรขาคณตของสารประกอบซงมเลขโคออรดเนชน 5

โดย E/ อาจจะเปลยนตำาแหนงกบ E หรอ A

เลขโคออรดเนชน 6 เปนโคออรดเนชนทพบมากทสด มรปทรงเรขาคณตเปนรปทรงแปดหนา แตมสารประกอบบางชนดทมโครงสรางบดเบยวไปจากรปทรงแปดหนาบาง

รปทรงแปดหนาเปนรปทมสมมาตร (symmetry) อยในสมดล ลแกนดทงหมดจะเหมอนกนความยาวของพนธะ M-L จะเทากนหมด ดงรปท 53.

รปท 53. แสดงรปทรงแบบทรงแปดหนา

ถาหาดลแกนดไมเปนชนดเดยวกน แมวาสมบตทางเคมเหมอนกน กทำาใหรปทรงแปดหนาเสยสมมาตรไป ทงน อาจเปนเพราะอทธพลของอเลกตรอนหรออทธพลจากสงแวดลอม ถายดหรอบบแกน L-M-L แกนใดแกนหนงใหแตกตางไปจากอก 2 แกน ความบดเบยวของรปทรงแปดหนาทเกดขนเรยกวาเททระโกนลดสทอรทชน (tetragonal distortion) ดงรปท 54. แตถาแกน L-M-L ทง 3 ไมเทากนเลย ความบดเบยวทเกดขนเรยกวา รอมบกดสทอรทชน (thombic distortion) ดงรปท 5

.5

รปท 54. แสดงเททระโกนลดสทอรทชน รปท 55.แสดงรอมบกดสทอรทชน

ถายดหรอบบตามแนวเสนตรงทตอระหวางจดศนยกลางของรปสาทเหลยมทตรงขามกนความบดเบยวทเกดขนในลกษณะนเรยกวา ไตรโกนลดสทอรทชน (trigonal distortion) ดงรปท 56.

อกแบบหนงทพบมากกคอลแกนดทง 6 ไปอยตรงตำาแหนงทเปนมมของรปปรซม ดงรปท 57. รปปรซมมความสมพนธกบรปทรงแปดหนา กลาวคอ ถาหมนหนาทรปสามเหลยมหนาหนงของทรงแปดหนาไปเปนมม 60 0 กนหนาทอยตรงขาม กจะไดรปปรซม

รปท 56. แสดงไตรโกนลดสทอรทชน รปท 57. แสดงลแกนดอยทมมของรปปรซม

เลขโคออรดเนชน 7 มรปทรงเรขาคณตได 3 แบบ แตแบบทพบมากทสด คอคพระมดรวมฐานหาเหลยม (pentagonal bipyramidal) ซงพบใน [UO2F5]3- (ดงรปท 58. ) [UF7]3- , [ZrF7]3- และ [HfF7]3- แบบท 2 อะตอมทง 7 ของลแกนดอยตรงจดกงกลางของหนาหนงของทรงแปดหนาพบใน [NbOF6]3- แบบสดทาย อะตอมท 7 ของลแกนดอยเหนอจดศนยกลางของหนาทตงไดฉากกบหนาใดหนาหนงของสามเหลยม

ปรซม (trigonal prism) ดงรปท 59. ซงพบใน [NbOF6]2- และ [TaF7]2-

รปท 58. แสดงโครงสรางของ [UO2F5]3+ รปท 59.แสดงโครงสรางของ [TaF7]2-

เปนคพระมดรวมฐานหาเหลยม

เลขโคออรดเนชน 8 มรปทรงเรขาคณตได 3 แบบ โดยเปลยนแปลงมาจากรปลกบาศกดงรปท 510.

รปท 510. การเปลยนรปโครงสรางจากรปลกบาศกไปเปนรปตางๆ

(ก) เปนรปปรซมสลบรวมฐานจตรส (squate anti-prism)

(ข) เปนรปทรงสบหนา (dodecahedral)

เลขโคออรดเนชน 9 เทาทพบมเพยงแบบเดยว คอคลายสามเหลยมปรซมเพยงแต 3 อะตอมทเพมขนไปอยนอกจดศนยกลางของหนาสเหลยมทง 3 หนา ดงรปท 511. ตวอยางสารและไอออนทมโครงสรางแบบนไดแก Nd(BrO3)3 . 9H2O และ ReHg2-

รปท 511. โครงสรางของสารประกอบทมเลขโคออรดเนชนเทากบ 9

นอกจากนยงมโคออรดเนชนทมคาสงๆ ซงมกจะไมคอยพบ สวนใหญจะเกดกบไอออนบวกทมขนาดใหญมากๆ เชน ไอออนของธาตแอลคาไล และแอลคาไลนเอรท ซงรปทรงเรขาคณตกจะเปลยนแปลงและสลบซบซอนมากขน

53. ชนดของลแกนด

ชนดของลแกนดแบงตามจำานวนของอะตอมทใหคอเลกตรอนในลแกนดแกไอออนหรออะตอมกลางตวเดยวกน แบงไดดงน

531. . ลแกนดมอโนเดนแตตหรอยนเดนเตต (nibidebtate or unidentate ligand) หมายถง ลแกนดทมอะตอมทใหคอเลกตรอนเพยง 1 อะตอมแกไอออน หรออะตอมกลางตวเดยวกน

เชน F- , Cl- ,Br-, I-, CN-,SCN-, NO-3, N3

-RCOO-, CO, H2O, NH3,R3N, R3P และ R2S เปนตน

ในกรณทลแกนดนนมอะตอมทใหคอเลกตรอน 1 อะตอมเหมอนกรณแรกแตใหคอเลกตรอนแกไอออนหรออะตอมมากกวา 1 ตว กถอวาลแกนดนนยงคงเปนมอโนเดนเตตลแกนด ดงตวอยางโครงสราง 1 ,

2 และ 3 ซงเรยกลกษณะแบบนวาบรด๗ (bridge)

โครงสราง 4 5, และ 6 กเปนมอโนเดนเตตลแกนดอกลกษณะหนง ซงลแกนดมอะตอมทใหคอเลกตรอนมากกวา 1 อะตอม แตอะตอมใหอเลกตรอนแกไอออนหรออะตอมกลางอะตอมละ 1 อเลกตรอน

532. . ลแกนไบเดนเตต (bidentae ligand) หมายถง ลแกนดทมอะตอมทใหคอเลกตรอนอย 2 อะตอมแกไออนหรออะตอมกลางตวเดยวกน ดงตวอยาง

H2NCH2CH2NH2 ethylenediamine (en)(C2H5)2PCH2CH2P(C2H5)2 diphosCH3ÖCH2CH2 ÖCH3 glyme

ในทำานองเดยวกน ถาลแกนดมอะตอมทใหคอเลกตรอน 345, ,และ 6 แกไอออนหรออะตอมกลาง กเรยกลแกนดเหลานวา ไตรเดนเตตหรอเทอรเดนเตต (tridentate or terdentate) เททระเดนเตตหรอควอดรเดนเตต (tetradentate 9r quadirdentate) เพนตะเดนเตต (pentadentate) และ เฮกซะเดนเตต (hexadentate) ลแกนดทมอะตอมทใหคอเลกตรอนตงวแต 2 อะตอมขนไปแกไอออนหรออะตอมกลางเรยกลแกนดนวา ลแกนดพอลเดนเตต (polydentate ligand)

533. . ลแกนดคเลต หรอพอลเดนเตตคเลตลแกนด (chelate ligand or polydentate chelate ligand) หมายถง ลแกนดทมอะตอมทใหคอเลกตรอนมากกวา 1 อะตอม แกไอออนหรอ

อะตอมกลางแลวทำาใหเกดวงแหวน (ring) ขนตงแต 1 วงขนไป ดงตวอยางตอไปน

ลแกนดไบเดนเตต

mitrareลแกนดไตรเดนเตต

Diethylenetriamine (dien)

Imnodiacetic acid anion

Terpyridy (terpy)

ลแกนดเททระเดนเตต

Triehylenetertraamine (trine)

Anion of nitrilotriaceticacid

ลแกนดเพนตะเดนเตต

Anion of ethylenediaminetriacetic acid

ลแกนดเฮกซะเดนเตต

Anion of ethylenediaminetetraacetic acid (EDTA)

54. การเรยกชอสารประกอบโคออรดเนชน

เนองจากสารประกอบโคออรดเนชนประกอบดวยไอออนหรออะตอมกลางและลแกนด สารบางชนดมไอออนธรรมดาดวย สารประกอบโคออรดเนชนอาจจะเปนแบบใดแบบหนงตามลกษณะขององคประกอบ ดงตอไปน

1. เปนโมเลกลทประกอบดวยอะตอมกลางกบลแกนดทเปนโมเลกล เชน Fe(CO)5

2. เปนโมเลกลทประกอบดวย ไอออนบวกทเปนไอออนธรรมดากบไอออนลบทเปนไอออนเชงซอน เชน K3[Fe(CN)6]3- โดยม K+ เปนไอออนบวกธรรมดา และไอออนเชงซอน [Fe(CN)6]3- ทำาหนาทเปนไอออนลบ

3. เปนโมเลกลทประกอบดวย ไอออนบวกทเปนไอออนเชงซอน กบไอออนลบทเปนไอออนธรรมดา เชน [Cr(H2O)6]Cl3 โดยมไอออนเชงซอน [Cr(H2O)6]3+ ทำาหนาทเปนไอออนบวก และ Cl- เปนไอออนลบธรรมดา

4. เปนโมเลกลทประกอบดวยไอออนบวกและไอออนลบทเปนไอออนเชงซอนทงค เชน [Pt(NH3)4Cl]2+ , [PtCl4]2-

หลกเกณฑในการเรยกชอสารประกอบโคออรดเนชน มดงน

1. หลกเกณฑอยางกวางๆ เรยกตามลำาดบดงน จำานวนของลแกนด – ชอของลแกนด - ชอของโลหะ - เลขออกซเดชนของโลหะ

2. หลกเกณฑอยางละเอยด ของระบบ IUPAC มดงน

ก. การระบจำานวนลแกนดและการเรยกชอลแกนด

1. ระบจำานวนลแกนดกลมเลกๆ เปนภาษากรก เชน di , tri, tetra, penta และ hexa เปนตน เมอมจำานวนกลมของลแกนดเปน 2,

345, , และ 6 ตามลำาดบ

2. ระบจำานวนลแกนดกลมใหญ เปนลแกนดพอลเดนเตต เปน bis, tris และ tetrakis เปนตน เมอมจำานวนกลมของลแกนดเปน 23, และ

4 ตามลำาดบ ตามดวยชอของลแกนดโดยเขยนไวในวงเลบ เชน bis(....)

3. เรยกชอลแกนดททำาหนาทเปนไอออนลบทลงทายดวย – ide เปน- o, -ate และ –ite เปน –ito เชน

Cl- chloro CO3= carbonato OH- hydroxo

SO3= sulfito

ตวอยางอนๆ ดงตารางท 51.

ตารางท 52. ชอของลแกนดบางชนด

ลแกนด ชอ ลแกนด ชอ

H- Hydrido SCN- (S-bond)

Thiocyanatao

F- Fluoro NCS-

(Nbond)Isothiocyan

atoCl- Chloro SO=

3 SulfitoBr- Bromo SO=

4 SulfatoI- Iodo S2O3 Thiosulfato

O= Oxo CN- CyanatoO=

2 Peroxo CO=3 Carbonato

S= Thio C2O4 OxalatoOH- Hydroxo CO CarbonylNO-

3 Nitrato NO NitrosylNO-

2 (หรอ N-bond หรอ O-

bond) Nitrito

H2OEn

Aquoethylenedia

mineCH3 Methyl Dine Diethylene

diamineC6H5 Phenyl PF3 Trifluoroph

osphineCH3COO- Acetato C5H5N Pyridine

หรอ PY

(CH3)2SO Dimethylsulfoxide

(C6H5)3P Triphenylphosphine

(NH2)2CO Urea O2 DioxygenN2 Dinitrogen4. เรยกชอลแกนดทไมมประจ (neutral ligand) ตามแบบชอ

สามญ (connon name)

เชน CO carbonyl

NO mitrosylสำาหรบ H2O และ NH3 มชอเรยกเฉพาะเปน aquo และ ammine ตามลำาดบ

5. ลแกนดทมประจลบและลแกนดทไมมประจถาอยรวมกนใหเรยกลแกนดทมประจลบกอน

6. ลแกนดตางชนดกนแตมประจชนดเดยวกน ใหเรยกลแกนดทนำาดวยอกษรแรกกอนลแกนดทนำาดวยอกษรหลงๆ ตามลำาดบ หรอใหเรยกลแกนดกลมเลกกอนลแกนดกลมใหญ

ข. การเรยอไอออนหรออะตอมทอยตรงกลาง

1. ไอออนเชงซอนทเปนไอออนบวก ใหเรยกชอโลหะทเปนไอออนหรออะตอมกลางตามดวยเลขออกซเดชนของโลหะโดยเขยนเปนเลขโรมน เชน

[Ag(NH3)2]+ diamminesilver(I) ion[CoCl2(NH3)4]+ dichlortetraammine cobalt

(III) ion

[Fe(CO5)] pentacabonyliron (O)2. ไอออนเชงซอนทเปนไอออนลบ การเรยกชอโลหะทเปฯไอออน

หรออะตอมกลางใหตดอกษรหรอสระของชอปกตชองโลหะตามความเหมาะสม เตม suffix “__ ate” เขาทายชอโลหะ

เชน

ธาต ชอโลหะในไอออนเชงซอนทเปนไอออนลบ

Al aluminium aluminateCo cobalt cobaltateCr chromateMn manganese manganateMo molybidinum molybdateW tungsten tungstateZn zinc zincateสำาหรบโลหะบางชนดทมชอเดมเปนภาษาละตนหรอกรก กให

เปลยนแปลงกบชอเดมนนเชน

Silver มาจากชอเดมวา argentum เปลยนเปน argentate

Gold มาจากชอเดมวา aurum เปลยนเปน aurate

Copper มาจากชอเดมวา cuprum เปลยนเปน cuprate

iron มาจากชอเดมวา ferrum เปลยนเปนferrate

lead มาจากชอเดมวา plumbum เปลยนเปนplumbate

tin มาจากชอเดมวา stannum เปลยนเปนstannate

ตารางท 53. การเรยกชอไอออนเชงซอนทเปนไอออนบวก

ไอออนเชงซอน ชอ[Co(NH3)6]3+ Hexaamminecobalt

(III)ion[Cr(H2O)4Cl2]+ Dichlorotetraaquochromi

um (III) ion[Co(NH3)4(NO)2Cl]+ Chloronitrotetraamminec

obalt (III) ion[Co(H2NCH2CH2NHCH2CH2NH2)2]3+

Bis (diethylenetriamine) – cobalt (III) ion

ตารางท 54. การเรยกชอไอออนเชงซอนทเปนไอออนลบ

ไอออนเชงซอน ชอ[Pb(OH)3]- Trihydroxoplumbate (II)

ion[Co(CN)5NO]3- Pentacyanonitrosylcobal

tate (II) ion[Co(NCS)4]2- Tetrathiocyanatocobalta

te (II) ion[Cr(C2O4)3]3- Tris (oxalato) chromate

(III) ion

ค. การเรยกชอลแกนดแบบบรดจ (bridging ligand)

ลแกนตแบบบรดจเปนลแกนดทมอะตอมใดอะตอมหนงเปนผใหคอเลกตรอนแกไอออนหรออะตอมกลางมากกวา 1 ไอออน หรอ 1อะตอม ในการเรยกชอใหใช นำาหนา แลวตามดวยชอของลแกนด และจะตองใช ซำาเมอตองการเรยกชอลแกนดแบบบรดจอน ทแตกตางออกไปทกครงถามลแกนดทเหมอนกน 2 ลแกนด ใชคำาวา di - - เปลยนเปน ตวอยางเชน

H 3+N

(en)2Co C0(en)2 bis (ethylenediamine) c0balt (III)

O - - imidio - - hyderoxoH bis(ethylenediamine)

cobalt (III) ion

ง . ถาในลแกนดนนมไอโซเมอรแบบเรขาคณต (geometrical isomer) ใหใชคำานำาหนาวา cis- กบ ไอโซเมอรทมลแกนดเหมอนกนอยตดกน และใหคำานำาหนา trans- กบไอโซเมอรทมลแกนดเหมอนกนแตอยตรงกนขาม เชน

I NH3 I NH3

Pt ptI NH3 NH3 I

CIS-DIAMINEDIIODOPLATINUM (II) TRAMS-DIAMINEDIIODOPLATINUM (II)

จ . ถาในลแกนดเกดออพตกลไอโซเมอร (optical isomer) ใหใชคำาวา D (dextro) หรอ L (lebo) นำาหนา แลวตามดวยเครองหมายขด - ( ) สำาหรบไอโซเมอรทเบนแสงโพลาไรสไปทางขวาหรอทางซายตามลำาดบ

และใชอกษร d หรอ l นำาหนา แลวตามดวยเครองหมายขด - ( ) เพอบอกโครงแบบ (configuration) ของลแกนดแตละลแกนด เชน D-[Co(1-pn)2 )d-pn)]3+ ตวยอ pn มาจากคำาวา propylenediamine

ฉ . ถามไอออนธรรมดา ซงหมายถงไอออนทอยนอกโคออรดเนชนสเฟยร ใหใชชอเดมของไอออนนนๆ ไมวาจะเปนไอออนบวกหรอไอออนลบ

ช . การเรยงลำาดบไอออน ใหเรยกชอไอออนบวกกอนไอออนลบ เชน K3[Fe(CN)6] ซงม K+ เปนไอออนบวก และ [Fe(CN)6]3+

[Co(NH3)6]Cl3 ซงม [Co(NH3)6]3+ เปนไอออนบวก และ Cl- เปนไอออนลบ จงเรยกชอวา hexaamminecobalt (III) chloride

[Pt(NH3)4]Cl2[PtCl4) ซงม [PtIV(NH3)4]Cl2]2+ เปนไอออนบวก และ (PtIICl4]2- เปนไอออนลบ จงเรยกชอวา dichlorotetraammineplatinum (IV) tetrachloroplatinate (II)

5.5 ปฏกรยาของสารประกอบโคออรดเนชน

ปฏกรยาของสารประกอบโคออรดเนชนมขอบเขตกวางมาก เพราะสารตางชนดกนหรอสารทมรปรางเรขาคณตตางกนกมปฏกรยาทตางกนออกไป หรออาจกลาวไดวาเปนปฏกรยาเฉพาะถาแบงอยางกวางๆ ปฏกรยาของสารประกอบโคออรดเนชนเปนปฏกรยาทเกยวกบการเปลยนแปลงภายในโคออรกดเนชนสเฟยร และการเปลยนแปลงของเลขออกซเดชน

551. . ปฏกรยาทเกยวของกบการเปลยนแปลงภายในโคออรเนชนสเฟยร ปฏกรยาทสำาคญ คอ ปฏกรยาการแทนท (substiute reaction) ซงจะครอบคลมไปถงปฏกรยายอยๆ อนไดแก ปฏกรยาการแทนทของลแกนดอนๆ ปฏกรยาแทนทของไอออนโลหะไอออนโลหะอน ปฏกรยากบสารประกอบแฮโลเจน ปฏกรยาการจดเรยงตว (rearrabgement reaction)

ปฏกรยาแทนทของลแกนดโดยลแกนดอน (substitutional nucleophilic,SN) เขยนเปนรปสมการทวๆ ไปไดดงน

MLn + Y MLn-1 Y + Lเมอ M หมายถงอะตอมกลางทเปนโลหะ หรอไอออนโลหะ

L หมายถง ลแกนด

Y หมายถง ไอออนอะตอมหรอโมเลกลทจะเปนลแกนดใหม

ตวอยางเชน

[Cu(H2O)4]2+ + 4NH3 [Cu(NH3)4]2+ + 4H2Oถา Y เปน H2O จะเรยกปฏกรยาเฉพาะนวา aquation

[Co(en)2NO2Cl]+ + H2O [Co(en)2NO2H2O]2+ + Cl-

ถา Y เปนไอออนลบเรยกปฏกรยาเฉพาะนวา anation เชน

[Co(en)2NO2H2O]2+ + SCN [Co(en)2NO2NCS]+ + H2O

ปฏกรยาการแทนทแบงเปน SN1 (subtitutional

nucleophilic unimolecular) และ SN2 (substitutional

nucleophilic bimolecular)

SN1 เปนปฏกรยาทลแกนดถกแทนทโดยลแกนดอนมการบวนการ

ดงน คอ ขนแรกไอออนเชงซอนจะแตกตวใหลแกนดออกไปกอนอหลงจากนนลแกนดใหมจะเขามาแทนทในขนทสอง เชน ปฏกรยา SN

1 ของไอออนเชงซอนทมเลขโคออรดเนชนเทากบ 6 ดงน

[ML5X]n+1 [ML5](n+1)+ + X (ขนท 1)

[ML5](n+1)+ + Y- เรว [ML5Y]n+ (ขนท 2)

[ML5](n+1)+ ทเกดขนชวคราว เรยกวา อนเทอรมเดยตไอออน (intermedeate ion) ซงมเลขโคออรดเนชนนอยกวาเดม แต [ML5Y]n+ ทเกดขนใหมมเลขโคออรดเนชนเทากบสารเรมตน

SN2 เปนปฏกรยาทลแกนดถกแทนทโดยลแกนดอน โดยไอออน

เชงซอนจะรวมกบลแกนดใหมกอน แลวจงแยกลแกนดเกาออกตอนหลง ดงน

ชา X

[ML5X]n+ + Y- L5M [ML5Y]n+ + X-

Y (intermediate ion)

อนเทอรมเดยตไอออนมเลขโคออณดเนชนนอยกวาเดม เชนเดยวกบ SN1

ปฏกรยาการแทนทของไอออนโลหะโดยไอออนโลหะอน มรปแบบการเกดเชนเดยวกบปฏกรยา SE (substitutional electrophilic) เขยนเปนรปสมการทวๆไปไดดงน

ML + M/ M/Ln + M (SE)

เมอ M หมายถง ไอออนโลหะใหมทจะเขามาแทนท

ปฏกรยากบสารประกอบแฮโลเจน เปนปฏกรยาทสารประกอบโคออรดเนชนทำาปฏกรยากบสารประกอบแฮโลเจน จากตวอยางเปนปฏกรยาระหวางไอออนลบทม CO เปนลแกนดกบสารประกอบแฮโลเจน

[Mn(CO)5]- + ClCH2CH = CH2 (CO)5MnCH2CH = CH2 + Cl-

ปฏกรยาการจดเรยงตว เปนปฏกรยาทเกยวของกบการจดเรยงตวของอะตอมหรอไออนและลแกนด มดงน

ปฏกรยาทเกดการเปลยนแปลงตำาแหนงทอยของลแกนด แตไมไดทำาใหเลขโคออรดเนชนเปลยนแปลงไป เชน เปลยนจาก cis-form เปน trans-form ดงน

Y XY X Y Y

M MY X Y Y

Y X Cis-form trans-form

ปฏกรยาทมอะตอมหรอหมอะตอมเขามาแทรกอยระหวาง 2อะตอม ทเคยอยตดกน ( insertion reaction) เขยนสมการทวไปดงน

Ln M – X + YZ Ln M – YZ – X

เมอ X เปนอะตอมทเกาะตดอยกบอะตอมของโลหะซงเปนอะตอมกลาง YZ เปนหมอะตอมทเขามาแทรกระหวาง M และ X ตวอยางดงน

(CO)5MnCH3 + CO (CO)5MnCOCH3

[(NH3)5RhH]2+ + O2 [(NH3)5RhOOH]2+

ปฏกรยาททำาใหรปทรงเรขาคณตเปลยนไป ปฏกรยานไมไดทำาใหเลขโคออรดเนชนเปลยนแปลง เชน ไอออนเชงซอนบางชนดทมเลจโคออรดเนชนเทากบ 4 อาจจะมรปรางเปนจตรสระนาบ แลวเปลยนเปนทรงสหนากได แตสมบตแมเหลกจะเปลยนไป กลาวคอ เมออยในรปจตรสระนาบมสมบตเปนไดอะแมกเนตก สวนรปทรงสหนามสมบตเปนพาราแมกเนตก

552. . ปฏกรยาทมการเปลยนแปลงเลขออกซเดชน หรอปฏกรยารดอกซ (redox reaction) มดงน

ปฏกรยาการรวมตว (oxidative addition) เปนปฏกรยาทเกดขนโดยอะตอมกลางซงเปนโลหะจะรวมกบไอออนลบ ตวอยาง เชน

PF5 + F- PF6-

PdCl42- + Cl- PdCl53-

ปฏกรยาทอเลกตรอนเขาไปรวมโดยไมมการเปลยนแปลงภายในโคออรดเนชนสเฟยร เกดขนโดยไอออนเชงซอนสองชนดเขามาอยใกลกน อเลกตรอนจะยายจากไอออนหนงไปยงอกไอออนหนงตวอยาง เชน

[FeII(CN)6]4- +[IrIV Cl6]2- [FeIII(CN)6]3- +[IrIIICl6]3-

ปฏกรยาทมการเคลอนยายอเลกตรอนแลงเกดการเปลยนแปลงภายในโคออรดเนชนสเฟยร ตวอยางเชน

[CrII(H2O6)]2+ + [CoIII(NH3)5Cl]2+

[CrIII(H2O)5Cl]2+

[CoII(NH3)5(H2O)]2+

อตราการเกดปฏกรยาเคมของไอออนเชงซอนขนอยกบปจจยหลายอยางดงน

1. ชนดของลแกนด ในระหวางไอออนเชงซอน 3 ชนด คอ [Co(NH3)5Cl]2+ , [Co(NH3)5l]2+ และ [Co(NH3)5NO2]2+ ถาใหนำาเขาแทนท Cl- , I- และ NO-

2 พบวานำาเขาแทนท Cl- ไดงายทสด เรยกวาไอออนเชงซอนทเกดปฏกรยาไดอยางรวดเรว (labile complex ion)

สวน NO2- ถกแทนทโดยนำาไดยากทสด ดงนน [Co(NH3)5NO2]2+ จง

จดเปนไอออนเชงซอนเฉอย (inertcomplex ion )

2. ชนดของโลหะททำาหนาทเปนอะตอมกลางหรอไอออนกลาง ตวอยางเชน [Mn(CN6]3-กบ [Cr(CN)6]3- ซงม Mn3- และ Cr3- เปนอะตอมกลางตามลำาดบ แตมลแกนดเหมอนกน คอ (CN)6 เมอนำาไอออนเชงซอนทง 2 ชนด ไปทำาปฏกรยากบธาตกมมนตรงส 14CN- อตราการเกดปฏกรยาของไอออนเชงซอนชนดแรกจะเรวกวาชนดทสอง ดงน

[Mn(CN)6]3- + 614CN- [Mn(14CN)6]3- + 6CN- t1/2 = 1 ชวโมง

[Cr(CN)6]3- + 614CN- [Cr( 614CN)6]3- + 6CN- t1/2 = 24 ชวโมง

3. ความเขมขนของไอออนเชงซอนทเปนสารตงตน ถาไอออนเชงซอนาความเขมขนสงอตราการเกดปฏกรยาจะเรว ทงนเพราะโมเลกลของสารมโอกาสชนกนมากขน แตหากเขมขนมากเกนไปอตราการเกดปฏกรยาจะชาลงหรอไมเกดปฏกรยาเลย ทงนเพราะโมเลกลของสารไมมโอกาสชนกน

4. ความยากงายของการแทนทและการถกแทนทของลแกนด ซงขนอยกบชนดของปฏกรยาทเกดในไอออนเชงซอน ไดแก SN1, SN2 , หรอ SE เปนตน

56. สมดลเคมของไอออนเชงซอน

การเกดสารประกอบโคออรดเนชนและไอออนเชงซอนในสารละลายของนำามความสำาคญไมเฉพาะในเคมอนนทรยเทานน แตยงมความสำาคญในทางชวเคม เคมวเคราะห และการประยกตในเคมอนๆ ดวย การทนำาหรออะตอมหรอไอออนตางๆ เขามารวมกบอะตอมกลางของโลหะเกดเปนสารประกอบโคออรดเนชนหรอไอออนเชงซอนไดดมากนอยอยางไรนน ตองอาศยหลกเกณฑทางเทอรโมไดนามกส (themodeynamics) ซงตองพจารณาจากคาคงทของสมดล (equilibrium constant)

สมมตใสโลหะ (M) และลแกนดมอโนเดนเตต (L) ลงไปในสารละลายและเกดไอออนโลหะเพยงอยางเดยวโดยไมมสารตกตะกอนและสารอนใดทงสน สามารถเขยนสมการ ไดดงน

M + L ML K1 = [ML][M][L]

ML + L ML2 K2 =[ML2][ML][L]

ML2 + L ML3 K3 = [ML3][ML2][L]

MLN-1 + L MLN KN = [MLN][MLN-1][L]

เมอ N แทนคาของโคออรดเนชนสงสดของโลหะ (M) ทม L เปนลแกนดและ N มคาตงแต 1 ขนไป

จากคา K ซงเปนคาคงทของสมดล จะทำาใหทราบไดวาทเกดขนเปนปฏกรยาขนไหนเกดไดดหรอไม ถาคา K สงหมายความวา ปฏกรยาเกดจากทางซายไปทางขวาไดด ตรงกนขาม ถาคา K ตำา จะทำาใหปฏกรยาเกดไดไมด คา k1 , k2 , k3 และ kN เรยกวา คาคงทของสมดลในการเกดไอออนเชวซอน

57. การเตรยมสารประกอบโคออรดเนชน

มวธเตรยมทสำาคญๆจากปฏกรยาตอไปน

1. ปฏกรยาแทนทในสารละลายทมนำาเปนตวทำาละลาย (substitution reactions in aqueous solution)

เปนวธสงเคราะหทนยมใชกนมากทสด วธนโมเลกลของนำาทลอมรอบอะตอมโลหะจะถกแทนทโดยลแกนดอน ตวอยางไดแกการเตรยม [Cu(NH3)4]SO4 จากปฏกรยาระหวางสารละลาย CuSO4 ในนำากบ NH3

[Cu(H2O)4SO4 + 4NH3 [Cu(NH3)4]SO4 +4H2O

นำา [Cu(NH3)4]SO4 ไปตกผลกใน C2H5OH จะไดเผลกสนำาเงนเขม ในบางกรณ การเตมไอออนลบชนดทสองลงไปในสารละลายทมร ำาเปนตวทำาละลายจะชวยใหสารประกอบโคออรดเนชนตกตะกอนแยกออกมาได ตวอยางเชน แยก [Nipy4](NO2)2 (tetrapuridinenickel (II) nitrite) ซงเปนผลกสนำาเงนเขมออกจากสารละลายของนำาไดโดยการเตมไพรดนลงในสารละลายของ NiSO4 ในนำาแลวเตมสารละลาย NaNO2 ตามไปอยางชาๆ

[Ni(H2O)6]SO4 pyridine [Nipy4]SO4 NO2- [Nipy4]

(NO2)2

ถาผลผลตไมใชสารไอออนก สวนมากนกจะตกตะกอนเมอเตมไอออนลบหรอลแกนดชนดทสองลงไปจงสามารถแยกออกมา ไดเลย เชน

K2[PtCl4] + en PtCl2 en + 2 KCl

2. ปฏกรยาการแทนทในตวทำาละลายทไมใชนำา (substitution reaction in non-aqueous solvents)

ถาสารเชงซอนทมนำาเปนองคประกอบดวย และเปนชนด ทมเสถยรภาพสงมากๆ เปนการยากตอการใหลแกนดอนเขาไปแทนท หรอลแกนดทตองการจะใหเขาไปแทนทเปนชนดทไมละลายนำา ตองเลอกใชวธใชตวทำาละลายชนดทไมใชนำา เชน ไดเอทลอเทอร (diethyl ether) และไดเอทลฟอรมามายด (diethylformamide) ตวอยางเชน การเตรยมสาร

เชงซอนรปทรงสหนา (tetrahedral complex) ไดแก VCl4- มกนยมเตรยมในอะซโตไนไตรล (acetonitrile)

3. ปฏกรยาโดยตรงระหวางเกลอทเปนของแขงกบลแกนดทเปนของเหลว (direct reaction between solid salt and liquid ligand)

เปนกรยาทเกดขนโดยตรงระหวางเกลอทมสถานะเปนของแขงกบลแกนดทมสถานะเปนของเหลวเชน ในสารเชงซอนทมหม NH3 เปนองคประกอบ (metal ammine) อาจเตรยมไดจากการใหสารละลายของเกลอของโลหะละลายในสารละลายแอมโมเนยแลวระเหยจนแหง ตวอยางเชน เตรยม [Ni(NH3)6]Cl2 จากปฏกรยาระหวางสารละลาย NiCl2 กบสารละลายแอมโมเนย

NiCl2 + 6NH3 [Ni(NH3)6]Cl2

ในทำานองเดยวกน ถาเตมสารละลาย PtCl2 ลงในเอทลนไดอะมน (ethylenediamine , en) ทเปนของเหลวจะได [Pt(en)2]Cl2

4. การสลายตวดวยความรอนของสารประกอบโคออรดเนชน (tyermaldeconposition of complexes)

เปนปฏกรยาทผานความรอนไปยงสารประกอบโคออรดเนชน ตวอยางเชน [Co(H2O)6]Cl2 ซงมสชมพออนๆ เมอทำาใหรอนจะเปลยนเปน CoCl2 ซงมสนำาเงน ปฏกรยานบางทเรยกวาปฏกรยานำาหมกทมองไมเหน (invisible ink reaction)

ความรอนทใชในการละลายตวของสารประกอบโคออรดเนชนจะแตกตางกนไปในแตละปฏกรยา บางปฏกรยาสารอาจจะสญเสยโมเลกลของนำาไดทอณหภมหอง บางปฏกรยาอาจจะตองใหอณหภมสงมากขนจนถงเปนพนองศากได

ทำานองเดยวกนอาศยความรอนทำาใหสามารถเตรยม PtCl2(NH3)2 ไดโดยใหความรอนแก [Pt(NH3)4]Cl2

[Pt(NH3)4]Cl2 2500 PtCl2(NH3)2 + 2NH3

5. ปฏกรยาการแทนทเกดดวยปฏกรยาออกซเดชน (substituion reactions acconpanied by oxidation)

เปนปฏกรยาทเกดการแทนทของลแกนดและเปนปฏกรยาออกซเดชนดวย

ตวอยางเชน

ปฏกรยาการเตรยมสารประกอบของ Co(III) จากเกลอของ Co(II) , NH3

(aq) , NH4NO3 และ H2O2 ดงน

2[Co(H2O)6][(NO3)2] + 8NH4NO3 + H2O22[Co(NO3)(NH3)5](NO3)2 + 14H2O

6. ปฏกรยารดกชน (reduction reactions) ในการเตรยมสารประกอบของโลหะทมคาออกซเดชนสเตตนอยๆ จะตองเตยมในททไมม

O2 ในสภาพแบบนควรใชโลหะแอลคาไลในแอมโมเนยเหลวเปนสารรดวซ (reducing agent) ตวอยางเชน การเตรยม K4[Ni(CN)4] ดงน

K4[Ni(CN)4] + 2K NH3 K4[Ni(CN)4]

7. เตรยมดวยวธเฉพาะ ในการเตรยมสารประกอบเฉพาะไอโซเมอรใดไอโซเมอรหนง หรอใชในการแยกไอโซเมอรออกจากสารผสมของไอโซเมอรตองใชวธเฉพาะทงนตองอาศยการใชเทคนคทางโครมาโทการฟชวยดวย

58. ประโยชนของสารประกอบโคออรดเนชน

สารประกอบโคออรดเนชนมประโยชนทวไปในหารคนควาทดลองทางเคมและในอตสาหกรรมดงน

1. ใชในหองปฏบตการเคมทงงานคณภาพวเคราะหและปรมาณวเคราะห

2.แกความกระดางของนำา โดยจะรวมตวกบ Ca2+ , Mg2+ และ Fe2+ ซงเปนไอออนทเปนสาเหตทำาใหเกดความกระดางของนำา

3. ปองกนการเกดสนมของเหลก ถาใหเหลกอยในทชน และสมผสกบออกซเจน จะทำาใหเหลกขนสนมได คอ เกด Fe2 O3.xH2O ซงเปนสารทมสนำาตาลออกแดง แตถาใหเหลกทำาปฏกรยากบสารทเปนลแกนดจนเกดเปนสารประกอบโคออรดเนชนขนแลว กจะปองกนไมใหเหลกนนมโอกาสอยในรปของ Fe2 O3.xH2O ได

ในกรณทเหลกขนสนมอยแลว กเปลยนใหเปนไอออนเชงซอนทละลายนำาได แลวจงชะลางออกจากผวเหลก ซงเปนวธทนยมใชในอตสาหกรรมในปจจบน

4. เปนสวนประกอบทสำาคญของพช ไดแกคลอโรฟล ซงเปนสารประกอบโคออรดเนชนของแมกนเซยม มสตรโครงสรางดงน

5. เปนองคประกอบในเมกโลหตแดงของสตวเลยงลกดวยนม คอฮโมโกลบน สวนหนงของฮโมโกลบนทเรยกวา ฮม (heme) เปนสวนประกอบโคออรดเนชนของเหลก ฮมมโครงสรางโมเลกลดงน

6. ใชในอตสาหกรรมการชบโลหะดวยไฟฟา เชน ใชสารละลาย [Ag(CN)2]- และ [Au(CN)2]- ชบโลหะใหมสเงนหรอทอง ทำาใหผลตภณฑสวยงาม ผวเรยบ และมนวาวนาใช

7. ใชในการแพทย เชน วตามนย 12 ซงมสแดงเขมกเปนสารประกอบโคออรดเนชนของโคบอลท

8. ใชในการเกษตร ถาใชสารทเปนลแกนดรวมตวกบโลหะบางชนดจะเกดสารประกอบโคออรดเนชนทพชสามารถนำาไปใชประโยชนได

9. ลดอนตรายจากกมมนตภาพรงส การทเปนลแกนดหลายชนดเมอรวมกบโลหะเกดเปนสารประกอบโคออรดเนชนแลว สารทเกดขนสามารถลดอนตรายจากกมมนตภาพรงสทเกดจากปฏกรยานวเคลยรได

10. ในงานวจยจำานวนมาก ไดนำาผลการวจยในดานการคนควาทำาใหการพฒนาสารอนนทรยทอยในรปโพลเมอร เสถยรไดในอณหภมสงๆ และใชเปนตวตานทานตอสารเคมบางชนดได