İLLER BANKASI ANONİM ŞİRKETİ

BETONARME BİNA YIKIM TEKNİKLERİ SEÇİMİNDE ETKİLİ OLAN PARAMETRELERİN İNCELENMESİ: KONYA BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ LOJMAN BİNASI ÖRNEĞİ

Doğan TEZCAN

UZMANLIK TEZİ

NİSAN 2017

İLLER BANKASI ANONİM ŞİRKETİ

BETONARME BİNA YIKIM TEKNİKLERİ SEÇİMİNDE ETKİLİ OLAN PARAMETRELERİN İNCELENMESİ: KONYA BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ LOJMAN BİNASI ÖRNEĞİ

Doğan TEZCAN

UZMANLIK TEZİ

Tez Danışmanı (Kurum) Tez Danışmanı (Üniversite)

Mustafa İLHAN Prof. Dr. Özgür ANIL

ETİK BEYAN

İLLER BANKASI ANONİM ŞİRKETİ Uzmanlık Tezi Yazım Kurallarına uygun olarak

hazırladığım bu tez çalışmasında; tez içinde sunduğum verileri, bilgileri ve dokümanları

akademik ve etik kurallar çerçevesinde elde ettiğimi, tüm bilgi, belge, değerlendirme ve

sonuçları bilimsel etik ve ahlak kurallarına uygun olarak sunduğumu, tez çalışmasında

yararlandığım eserlerin tümüne uygun atıfta bulunarak kaynak gösterdiğimi, kullanılan

verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı, bu tezde sunduğum çalışmanın özgün

olduğunu, bildirir, aksi bir durumda aleyhime doğabilecek tüm hak kayıplarını

kabullendiğimi beyan ederim.

Doğan TEZCAN

03 Nisan 2017

i

Betonarme Bina Yıkım Teknikleri Seçiminde Etkili Olan Parametrelerin İncelenmesi: Konya Bölge Müdürlüğü Lojman Binası Örneği

(Uzmanlık Tezi)

Doğan TEZCAN

İLLER BANKASI ANONİM ŞİRKETİ Nisan 2017

ÖZET

Ülkemizde yaşanan 17 Ağustos 1999 depremi sonrasında özellikle inşaat sektöründe kullanılan yönetmelikler yenilenmiş olup, eskiye oranla çok daha iyi kalite ve standartlarda yüksek katlı betonarme binalar inşa edilmektedir. Yeni standartların kullanılması ve nüfus artışıyla beraber düşey yapılaşma olarak tabir edilen yüksek katlı binaların yapımı bazı kentlerde zorunlu hale gelmiştir. Yeni yapılaşmalara alan açmak için de ekonomik ömrünü doldurmuş, hasarlı eski binaların yıkılması öngörülmüş ve çalışmalar 2012 yılında Kentsel Dönüşüm adı altında hızla başlamıştır. Ancak ülkemizde profesyonel anlamda yıkım sektörü henüz çok yeni olduğundan uygulamada plan, yöntem, maliyet, güvenlik gibi konularda birtakım sorunlar yaşanmaktadır. Bu çalışma toplam dört bölümden oluşmakta olup; yıkımın tanımı ve önemi, dünyada ve ülkemizde yaygın olarak kullanılan yıkım teknikleri, bu tekniklerin seçimine direkt etkisi olan çeşitli parametrelerin incelenmesi, yıkım sırasında ve sonrası alınması gereken önlemler, yıkım işi için gerekli yasal belgeler, örnek olarak seçilen İlbank A.Ş. Konya Bölge Müdürlüğü lojman binası için kullanılabilecek yıkım türünün belirlenmesi konuları ile hazırlanmakta olan, yapıların yıktırılmasına ilişkin yönetmelik taslağına tavsiye niteliğindeki notlardan oluşmaktadır.

Anahtar Kelimeler : Betonarme Bina, Yıkım Teknikleri, Parametreler.

Sayfa Adedi : 124

Tez Danışmanı (Kurum) : Mustafa İLHAN

Tez Danışmanı (Üniversite) : Prof. Dr. Özgür ANIL

ii

Investigation Of Effective Parameters In The Selection Of Reinforced Concrete Building Demolition Techniques: Model Of Konya Regional Directorate Housing Building

(ILBANK Expertise Thesis)

Doğan TEZCAN

İLLER BANKASI ANONİM ŞİRKETİ April 2017

ABSTRACT

After 1999 earthquake in our country, regulations that are used especially in the construction industry renewed than high-rise buildings are now being built in the former compared to much more quality and standards. Together with population growth and the use of the new standards, vertical construction as the construction of high rise buildings which are known, in some cities it has become a requirement. For opening space for new buildings, it has foreseen the demolition of buildings which have completed their economic life and have damaged and studies of Urban Regeneration started under the name in 2012. However, in our country, in a professional capacity since the demolition industry is still very new, there are some problems like planing, method, cost and safety topics in practice. This study is divided in four parts, contains the following topics; the definition and importance of destruction, the demolition techniques commonly used in our country and in the world, examination of the various parameters which directly affect the choice of these techniques, the measures to be taken during and after demolition, the necessary legal documents for the demolition, as an example the selected Ilbank Inc. Konya Regional Directorate Housing Building that can be used for the determination of the type of destruction. Finally it has some advisory notes for being prepared, building demolition ordinance draft.

Key Words : Reinforced Concrete Building, Demolition Techniques.

Page Number : 124 Supervisor (Corporate) : Mustafa İLHAN Supervisor (University) : Prof. Özgür ANIL

iii

TEŞEKKÜR

Tez çalışmamın her aşamasında yardımlarını ve kaynaklarını esirgemeyen, “Gazi

Üniversitesi”nden danışman hocam Sayın Prof. Dr. Özgür ANIL’a; yakın ilgisi ve

katkılarından dolayı birlikte çalışma fırsatı bulduğuma memnun olduğum, “İller Bankası

Anonim Şirketi”nden kurum danışmanım Sayın Mustafa İLHAN’a; her konuda bana destek

olan sevgili eşim Arzu TEZCAN’a; tez yazım aşamasında hayatımıza katılan ve motivasyon

kaynağım olan kızım Doğa’ya; benimle bu çalışma boyunca dayanışma içinde olan değerli

arkadaşlarıma sonsuz teşekkürlerimi sunarım.

iv

İÇİNDEKİLER

Sayfa

ÖZET ................................................................................................................................ i

ABSTRACT ........................................................................................................................ ii

TEŞEKKÜR ........................................................................................................................ iii

İÇİNDEKİLER .................................................................................................................... iv

ÇİZELGELERİN LİSTESİ ...................................................................................................... vi

ŞEKİLLERİN LİSTESİ .......................................................................................................... vii

RESİMLERİN LİSTESİ ......................................................................................................... viii

SİMGELER VE KISALTMALAR ........................................................................................... xi

GİRİŞ ................................................................................................................................ 1

1. LİTERATÜR ÇALIŞMALARI ............................................................................................ 5

2. YIKIM ........................................................................................................................... 9 2.1. Yıkım Nedir .......................................................................................................... 9 2.2. Yıkımın Nedenleri ................................................................................................ 9 2.3. Yıkım Teknikleri ................................................................................................... 12

2.3.1. Makine ile yıkım ........................................................................................ 16 2.3.2. El ile yıkım.................................................................................................. 23 2.3.3. Patlayıcı ile yıkım ....................................................................................... 28

2.4. Türkiye’de Yapı Yıkım Tekniklerinin Mevcut Durumu ve Mevzuat Çalışmaları .. 35

3. YIKIM TEKNİKLERİ SEÇİMİNDE ETKİLİ OLAN FAKTÖRLER ............................................ 41 3.1. Arham Abdullah ve Koca’ya Göre Yıkım Tekniğini Etkileyecek Parametreler ..... 41 3.2. K. Kasai’ye Göre Yıkım Tekniğinin Belirlenmesine Etki Edebilecek Faktörler ..... 44 3.3. Yıkım Tekniğinin Belirlenmesinde Takip Edilecek Yaklaşım Tarzı ........................ 51 3.4. Yapının Değerlendirilmesi ve Yıkım Planı ............................................................ 56

3.4.1. Binanın değerlendirilmesi ......................................................................... 56 3.4.2. Yapısal değerlendirme............................................................................... 57 3.4.3. Hesapları içeren yıkım planı ve stabilite raporu ........................................ 59 3.4.4. Hizmetler ................................................................................................... 60 3.4.5. Zararlı maddeler ........................................................................................ 61

3.5. Yıkım Ruhsatı Ve Yıkım için Gereken Diğer Belgeler ........................................... 62 3.5.1. Yıkım durumu ile ilgili evrak bilgileri ve belgeler ...................................... 64 3.5.2. Yetkili sorumlulara ait bilgiler ................................................................... 64 3.5.3. Tehlikeli maddelerin tanımlanması, kaldırması, taşınması ve bertarafı ... 64

v

3.5.4. Atık yönetimi planı: inşaat yıkıntı atıklarının / molozunun geçici biriktirilmesi, kaldırılması, geri kazanılması (seçici yıkım), taşınması ve dökümü/ bertarafı için gerekli evraklar ve planlama ............................... 65

3.5.5. Potansiyel ve tanımlı tarihi yapılar ............................................................ 66 3.5.6. Bina yıkım planı ......................................................................................... 66 3.5.7. İş sağlığı ve güvenlik planı ......................................................................... 67 3.5.8. Yıkım sorumlusu fenni mesul evrakları ..................................................... 69 3.5.9. Onay .......................................................................................................... 70

3.6. Önlemler .............................................................................................................. 70 3.6.1. Ahşap perdeleme ve örtülü yol ................................................................. 70 3.6.2. Yapı iskelesi ve elek muhafazaları ............................................................. 73 3.6.3. Koruyucu örtüler ....................................................................................... 74 3.6.4. Yakalama tablası ........................................................................................ 74 3.6.5. Geçici mesnetler ........................................................................................ 75 3.6.6. Geçici payandalama sistemi ...................................................................... 76 3.6.7. Mülklerin korunması ................................................................................. 76 3.6.8. Trafiğin korunması .................................................................................... 77 3.6.9. Şantiye erişimi ........................................................................................... 77 3.6.10. Özel güvenlik önlemleri ........................................................................... 77 3.6.11. Çevre ile ilgili önlemler ............................................................................ 79 3.6.12. Moloz ve atık idaresi ............................................................................... 79 3.6.13. İnceleme ve bakım .................................................................................. 81 3.6.14. Yıkım sonrası önlemler ............................................................................ 81

4. İLBANK A.Ş. KONYA BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ LOJMAN BİNASI İÇİN UYGUN YIKIM TEKNİĞİNİN BELİRLENMESİ ........................................................................................ 83

4.1. Lojman Binasının Genel Özellikleri ve Konumu ................................................... 84 4.2. Lojman Binası İçin Uygun Yıkım Tekniğinin Belirlenmesi .................................... 89 4.3. Seçici Yıkım ve Önlemler ..................................................................................... 94 4.4. Yıkım Çalışması .................................................................................................... 104

SONUÇ VE ÖNERİLER ....................................................................................................... 107

KAYNAKLAR ................................................................................................................... 1111 EKLER ............................................................................................................................. 1155 EK-1 Yıkım Ruhsatı Taslağı: Form-YR1 ........................................................................... 1156 EK-2 Tehlikeli Maddeler Tebliğ Formu Taslağı: Form-YR2 .......................................... 11519 EK-3 Yıkım Atıkları Yönetim Formu Taslağı: Form-YR3 ............................................... 11521 ÖZGEÇMİŞ ..................................................................................................................... 1244

vi

ÇİZELGELERİN LİSTESİ

Çizelge Sayfa

Çizelge 2.1. Yıkım tekniklerinin kıyaslanması .................................................................. 15

Çizelge 2.2. Yıkım teknikleri ............................................................................................ 15

Çizelge 3.1. Yapı yüksekliğine göre tercih edilmesi gereken yıkım teknikleri ................. 48

Çizelge 3.2. Yapı yıkım tekniği belirleme veri formu örneği ........................................... 55

Çizelge 3.3. Örtülü yürüme yolunun genişliği ................................................................. 73

Çizelge 4.1. Lojman binasının yıkım tekniği seçimi için kullanılacak bazı bilgiler ........... 87

vii

ŞEKİLLERİN LİSTESİ

Şekil Sayfa

Şekil 3.1. Yıkım sürecinin aşamaları ................................................................................ 52

viii

RESİMLERİN LİSTESİ

Resim Sayfa Resim 2.1. 17 Ağustos 1999 depremi sonrası İzmit’ten bir kare .................................... 10

Resim 2.2. Terör saldırıları sonucu Cizre ilçesinde hasar gören binalar ......................... 14

Resim 2.3. Uzaktan kontrol edilebilen yıkım makineleri ................................................ 16

Resim 2.4. Yükseğe erişebilen makineler ile yıkım ......................................................... 17

Resim 2.5. Kule tip vinçler ............................................................................................... 17

Resim 2.6. Yıkım için kullanılan itici kollar ...................................................................... 18

Resim 2.7. Hidrolik darbeli çekiçler ................................................................................. 18

Resim 2.8. Hidrolik kesiciler ............................................................................................ 19

Resim 2.9. Yıkım direkleri ile yıkım yapılması ................................................................. 19

Resim 2.10. Kıskaç çeşitleri ............................................................................................. 20

Resim 2.11. Yıkım kırıcıları .............................................................................................. 20

Resim 2.12. Gülle kullanarak yıkım örneği ...................................................................... 21

Resim 2.13. Tedbir alınmadan yapılan yıkım sırasında güllenin otomobile çarpması .... 21

Resim 2.14. Elmas uçlu bıçak ile keserek yıkım örnekleri ............................................... 22

Resim 2.15. Küçük iş makinelerinin bina üzerine taşınması... ........................................ 23

Resim 2.16. Ülkemizde yapılan el ile yıkım işlerine ait kötü bir örnek ........................... 24

Resim 2.17. El ile yıkımda kullanılan çeşitli araçlar ......................................................... 25

Resim 2.18. Çeşitli sıcak kesme ekipmanları ................................................................... 27

Resim 2.19. Avustralya’da özel su jeti makineleri ile eski bir binanın yıkılması. ............ 27

Resim 2.20. Patlayıcı kullanarak baca yıkımı................................................................... 28

Resim 2.21. Yana yıkılması istenilen bir binada patlatma sırası ..................................... 29

Resim 2.22. Kendi içine çökmesi istenilen bir binada patlatma sırası ............................ 30

Resim 2.23. Plastik patlayıcı, dinamit ve jel patlayıcı görselleri ..................................... 31

ix

Resim 2.24. Test patlaması sonucu kolanda oluşan hasar ............................................. 31

Resim 2.25. Patlayıcıların taşıyıcı elemanlara konulması ............................................... 32

Resim 2.26. Çelik köprünün patlayıcılar ile kontrollü bir şekilde yıkılması ..................... 33

Resim 2.27. Patlatma simülasyonu örneği ...................................................................... 34

Resim 2.28. Yapı elemanlarının koruyucu bantlarla kaplanması .................................... 35

Resim 2.29. Yıkım sonrası sökülüp ikinci el depolarında satılan bazı malzemelere ait fotoğraf ....................................................................................................... 36

Resim 2.30. Ülkemizde yapılan yıkım işlerine ait görseller ............................................. 37

Resim 3.1. Sel felaketlerinin yerleşim yerleri üzerine etkilerine ait görseller... ............. 42

Resim 3.2. Bakersfield, Kaliforniya’da enerji santrallerinin patlayıcılar ile kontrollü yıkımı sırasında patlamanın, yıkımı izleyenlerden üç kişiye verdiği ağır ve kalıcı sakatlık haberine ait görsel .................................................................. 45

Resim 3.3. Emniyet tedbirleri alınmadan yapılan tehlikeli yıkım işi örneği .................... 46

Resim 3.4. İstanbul Maltepe’de kentsel dönüşüm için yıkım öncesi asbest malzemelerin temizlenmesi .......................................................................... 53

Resim 3.5. Nevşehir Kalesi ve çevresinde kentsel dönüşüm için yıkılan on bir mahallenin yıkım artıklarından temizlenmesi... ............................................ 54

Resim 3.6. Asbestli çatı söküm çalışmalarına ait görsel .................................................. 62

Resim 3.7. Güvenlik önlemlerinin hayat kurtarmasına dair bir örnek ............................ 71

Resim 3.8. Perdeleme ve örtülü yürüme yolu kriterleri ................................................. 72

Resim 4.1. Konya Bölge Müdürlüğü’ne ait C-D blok lojman binası ve nizamiye. ........... 83

Resim 4.2. Lojman binalarının uydu görüntüsü. ............................................................. 84

Resim 4.3. Konya Bölge Müdürlüğü lojman binaları vaziyet planına ait fotoğraf .......... 85

Resim 4.4. C-D blok kalıp planı ........................................................................................ 88

Resim 4.5. C-D blok dış görünüş planı ............................................................................. 89

Resim 4.6. Lojman yerleşkesi girişi (soldaki C-D blok, sağdaki A-B blok). ....................... 90

Resim 4.7. C-D ve A-B bloklar için kullanılan mevcut giriş yolu ...................................... 91

Resim 4.8. C-D blok önünde yer alan otopark alanı ....................................................... 92

x

Resim 4.9. Şantiyenin kurulabileceği otopark alanı ........................................................ 94

Resim 4.10. Çalışanların muayene formlarının doldurulmasına ait görsel ..................... 95

Resim 4.11. İSG uzmanı tarafından çalışanlara eğitim verilmesine ait örnek görsel. ..... 95

Resim 4.12. Seçici yıkım yöntemi ile lojman binasından sökülebilecek bazı yapı malzemeleri ................................................................................................. 96

Resim 4.13. Uzman kişilerce asansör söküm işine ait örnek görsel................................ 98

Resim 4.14. C-D blok lojman binası bodrumundan yer alan ve taşınması gereken oda ve malzemelere ait görsel ........................................................................... 99

Resim 4.15. Çevre yolu ve lojman girişine ait görsel ...................................................... 101

Resim 4.16. Yıkımı gerçekleştirecek iş makineleri için tavsiye edilen çalışma yönleri, kurulması gereken bariyerler ve lojman yerleşkesine açılabilecek geçici giriş-çıkışlar .................................................................................................. 104

Resim 4.17. C-D blok girişleri .......................................................................................... 105

xi

SİMGELER VE KISALTMALAR

Bu çalışmada kullanılmış simgeler ve kısaltmalar, açıklamaları ile birlikte aşağıda

sunulmuştur.

Simgeler Açıklamalar

CM Santimetre

M Metre

M² Metrekare

M³ Metreküp

Kısaltmalar Açıklamalar

BSI British Standards Institution

KOK Kalıcı Organik Kirletici

OSGB Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimi

PCB Poliklorlu Bifenil

PVC Polivinil Klorür

RG Resmi Gazete

SAYP Saha Atık Yönetim Planı

TL Türk Lirası

TSE Türk Standartları Enstitüsü

YÖK Yükseköğretim Kurulu

1

GİRİŞ

Yaşam alanı olarak kullandığımız yapılar zamanla yıpranmakta ve ekonomik

ömürlerini tamamlamaktadırlar. Bununla birlikte yaşadığımız dönemde dünya nüfusunun

hızla artması sebebiyle eski yapıların yerine, aynı alanda daha fazla insanın yaşamını

sürdürebileceği, hacim ve kapasite olarak daha büyük yapıların inşa edilmesi zorunlu hale

gelmiştir. Ayrıca, yaşanan ve büyük kitleleri etkileyen afet ve terör olaylarının gerçekleştiği

bölgelerdeki, çeşitli seviyelerde hasar almış yapıların yıkılarak yenilenmesi durumları da

göz ardı edilmemelidir. Eski yapıların yıkılması zorunluluğunun yanında yerlerine yapılacak

olan yeni yapıların çok daha modern ve hızla gelişen teknolojiden yararlanılarak

tasarlanması günümüz mühendislerinin gayeleri arasında yer almaktadır.

Ülkemizde de heyelan, sel, deprem gibi büyük alanları etkileyebilecek doğal

afetlere maalesef zaman zaman tanık olunmakta, Anadolu ve Trakya’nın çeşitli deprem

fayları üzerinde yer aldığı bilinmektedir. Yapılarımızın zarar görmesinde etkili olan bir

başka faktör de maalesef terör olaylarıdır. 2015 yılının sonlarından itibaren Güneydoğu’da

birçok mahalle ve ilçede vatandaşlarımızın yaşadığı konutlar teröristlerin kullandığı

patlayıcılar yüzünden ya tamamen yıkılmış ya da kullanılamaz hale gelmiştir.

Bu etkenlere maruz kalan çok sayıda yapının mühendislik ilkeleri ve yöntemleri

dâhilinde projelendirilerek, bilinçli bir şekilde yıkılması kaçınılmaz bir ihtiyaç olarak

karşımıza çıkmaktadır. Yapı inşasında mühendislik ölçütleri ile nasıl bir projelendirme

yapılıyorsa, yapıların ömürlerini tamamladıktan sonra yıkılması işlemi de bir mühendislik

çalışması olarak farz edilmeli ve itinalı bir şekilde projelendirilmelidir.

Aslında herhangi bir yapının henüz yapım aşamasında iken bu yapının ilerde

yıkılacak olması da göz önde bulundurulmalıdır. Günümüzde mühendisler bu düşüncenin

üzerine daha çok durmaktadırlar. Ayrıca dünya üzerinde inşaat malzemeleri olarak

kullanılan materyallerin de geri dönüşümü daima düşünülmeli ve sınırsız oldukları

yanılgısına düşmeden, kontrollü bir şekilde tüketilmesi gerekmektedir. Çünkü hızlı nüfus

artışı yüzünden gezegenimizdeki tüm kaynakların hızla tükendiği gibi, bir gün inşaat

sektöründe kullanılan malzemeler de azalacaktır.

2

Sürekli gelişen teknoloji ve bilim sayesinde yenilenen yönetmelikler ile bir önceki

yönetmelikle inşa edilen yapılar incelendiğinde bunların birçok eksiğe ya da hataya sahip

olduğu, yeni standartları sağlamadığı görülmektedir. Ülkemize bakıldığında 2007 deprem

yönetmeliği öncekilere göre çok daha detaylı ve gelişmiş bir çalışma olduğundan, 1975 ve

1997 deprem yönetmelikleri ile yapılan binaların 2007 yönetmeliğine göre incelendiğinde

çok yetersiz durumda oldukları ve tehlike sınırları içerisinde kaldıkları görülmektedir.

Eskiyen, mevcut yönetmelik ve şartnamelerin gerisinde kalan, ekonomik ömrünü

tamamlamış çok sayıda yapının yıkılarak yenilenmesi gereği kaçınılmazdır. İşte bu yüzden

ülkemizin öncelikli ihtiyaçları arasına, kentsel dönüşüm gerçeği kendine yer edinmiştir.

2011 yılında meydana gelen depremin ardından hükümet, riskli ve kaçak yapıların

yıkılması ve mevcut eski yapıların yenilenmesi çalışmalarına yoğunlaşmıştır. Bu hedeflerin

gerçekleştirilebilmesi için de 2012’nin Mayıs ayında "Afet Riski Altındaki Alanların

Dönüştürülmesi (6306 numaralı kanun)" yasası hazırlanmış, yeni yasalarla beraber ülke

genelinde yeni bir kentsel dönüşüm politikası başlatılmıştır.

Sonuç olarak, hızlı nüfus artışı, göçler, hali hazırdaki konutların kalitesi ile deprem

vb. afetlerin riskleri ülkemizi kentsel dönüşüm projelerine sürüklemiş; kentsel dönüşüm

projeleri de milyonlarca yapının yıkılması ve profesyonel yıkım çalışmaları ihtiyacını

doğurmuştur.

Daha detaylı bir şekilde bkz. Literatür Çalışmaları bölümünde anlatıldığı üzere,

ülkemizde 6,7 milyon konutun yenilenmesi planlanırken maalesef yapıların yıkımı

hakkında geniş kapsamlı bir kanun ya da yönetmelik bulunmamaktadır. Var olanlar da ya

eski tarihli ya da detaylara inilmeden hazırlanan yüzeysel çalışmalardır.

Hal böyle olunca Türkiye’de yıkım işlerini hurda alıp satan firmaların dahi yaptığı

bilinmektedir. Bu firmalardan bazıları yıkılacak binanın kolonlarına halat bağlayıp iş

makineleri ile çekerek, binanın ani çökmesini sağlamak gibi son derece tehlikeli ve bilinçsiz

şekillerde yıkım işleri yapmaktadır. Bu sayede plan yapmadan, gerekli iş makinelerini ve

personeli kullanmadan, (kabaca örnek verilecek olursa) 15-20 bin TL civarında tutabilecek

3

yıkım maliyetini 1-2 bin TL ye düşürüp insan ve çevre sağılığını hiçe saymaktadırlar. Son

yıllarda kurulan Yıkım Müteahhitleri Derneğine göre, ülkemizde son iki yılda 50 civarında

olan yıkım firmalarının sayısı 300’e yükselmiş, ancak bunlardan çok azının yeterli alt yapı

ve tecrübeye sahip olduğu belirtilmiştir [1].

Herhangi bir kanun, yönetmelik, standart yahut sıkı bir denetim mekanizması

olmadığı için ülkemizde birçok kez amatörce ve ucuza mal edilerek yapılmak istenilen yapı

yıkımları sırasında can ve mal kaybı yaşanmıştır.

Bu kötü gidişata bir son vermek için bazı mühendis odaları ile üniversiteler ilgili

bakanlığa tavsiye niteliğinde görüşler göndermektedir. Özellikle Gazi Üniversitesi Deprem

Mühendisliği Uygulama ve Araştırma Merkezi, ülkemizde yıkımın profesyonelleştirilmesi

konusunda oldukça detaylı çalışmalar yapmaktadır.

Kısaca yukarıdaki bilgiler ışığında bu çalışmanın amacı; ülkemiz için geliştirilmekte

olan yıkım mevzuatına, yapı yıkım teknikleri, yıkım planları hazırlanırken dikkat edilmesi

gereken hususlar, seçici yıkım / geri dönüşüm, yıkım sırasında ve sonrasında alınacak

önlemler, tedarik edilmesi gereken bazı resmi evraklar ve örnek bir bina yıkımının

anlatılması konularında tavsiye niteliğinde notlar sunabilmektir.

Ülkemizde profesyonel yıkım gibi doğrudan insan hayatını etkileyen önemli bir

konuda, daha önce çok az sayıda çalışmanın yapılması sebebi ile bu çalışmanın örnek

niteliğinde olduğu düşünülmektedir.

4

5

1. LİTERATÜR ÇALIŞMALARI

Giriş bölümünde de bahsedildiği üzere, ülkemizde yapıların yıkılması hakkında

geniş kapsamlı bir kanun ya da yönetmelik maalesef bulunmamaktadır. Var olanlar da ya

eski tarihli ya da detaylara inilmeden hazırlanan yüzeysel çalışmalardır. Mevzuatlar

tarandığında, yıkım konusu ile doğrudan veya dolaylı olarak ilgili aşağıdaki kanunlara

ulaşılabilir:

Türk Standartları Enstitüsü tarafından yayımlanan, TS 13633, “Yapıların Tam Ve

Kısmi Yıkımı İçin Uygulama Kuralları” hakkında yönetmelik (Ekim 2014),

Çevre ve Şehircilik Bakanlığınca hazırlanan, “Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı

Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği” (Resmi Gazete [RG]: 18.03.2004 – 25406)

Çevre ve Şehircilik Bakanlığınca hazırlanan “Atık Yönetimi Yönetmeliği” (R.G:

02.04.2015 - 29314)

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca hazırlanan “Yapı İşlerinde İş Sağlığı ve

Güvenliği Yönetmeliği” (RG: 05.10.2013 - 28786)

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca hazırlanan “Asbestle Çalışmalarda Sağlık

ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik” (R.G: 25.01.2013 – 28539 ve

Değişiklik 16.01.2014 – 28884)

Çevre ve Orman Bakanlığınca hazırlanan “Çevresel Gürültünün Değerlendirmesi ve

Yönetimi Yönetmeliği” (R.G: 04.06.2010 - 27601 ve Değişiklik 18.11.2015 - 29536)

Çevre ve Şehircilik Bakanlığınca hazırlanan “Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair

Yönetmelik” (RG: 26.03.2010 – 27533).

Yıkım sektöründeki belirsizlikleri gidermek isteyen Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın

2013 yılında, yıkım konusunda tecrübeli yerli ve yabancı firma temsilcileri ile kamu kurum

ve kuruluş personelinin de katılımlarıyla düzenlemiş olduğu Yıkım ve Geri Dönüşüm

Konferansına katılım bir hayli yüksek olmuş; ülkemizdeki yönetmelik ve uygulamalardaki

yetersizlikler ve öneriler hakkında sunumlar yapılmıştır.

6

Konferansta sunumu yapılan “Yıkım İşlemleri ve Hafriyat Toprağı İle İnşaat ve

Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği Taslağı” çalışmaları için ilgili bakanlığa halen bazı

mühendis odaları ile üniversitelerden görüşler gönderilmektedir.

Yıkım konusunda diğer ülkelerin mevzuatları taranıp İngiltere örneğine

bakıldığında, yıkım ile ilgili standartların yıllar önce belirlendiği ve zamanla daha da

mükemmelleştirilmeye gidildiği görünmektedir. 2000 yılında British Standards Institution

(İngiliz Standartları Enstitüsü) tarafından yayımlanan ve 120 sayfadan oluşan “BS 6187:

Code of practice for demolition” ve 2011 yılında güncellenen “BS 6187: Code of practice

for full and partial demolition” isimli standartlar İngiltere’de yapı yıkım işlerinde (tam ve

kısmi yıkımda) dikkat edilmesi gereken kuralları anlatmaktadır.

Maalesef devlet kurumlarımızca günümüze kadar ihmal edilmiş bir konu olan yıkım

konusu hakkında Yükseköğretim Kurulu Başkanlığının Ulusal Tez Merkezi sitesi

araştırıldığında üniversite akademisyenlerimizin hazırladığı tez çalışmalarının da sayılarının

bir hayli az olduğu görülmektedir. YÖK’ün Tez Merkezi sayfası tarandığında aşağıdaki

tezlere ulaşılabilmektedir:

Mehmet Hüseyin Ertaş’ın 2016 yılında Fırat Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü,

İnşaat Mühendisliği Anabilim Dalı, Yapı Bilim Dalı için hazırladığı yüksek lisans tezi: Yıkım

işlerinde risk analizi ve risk değerlendirmesi için yeni bir yöntem önerisi.

Mustafa Barış Fazilet’in 2014 yılında İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri

Enstitüsü, İnşaat Mühendisliği Anabilim Dalı için hazırladığı yüksek lisans tezi: Yıkım projesi

yönetimi kapsamında metot seçimi.

Mehmet Tahir Onal’ın 2009 yılında Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü, Mühendislik

ve Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı için hazırladığı yüksek lisans tezi: Yapısal

atıkları azaltma yönünde Türkiye koşullarına uygun yapı yıkım yönetim sisteminin

belirlenmesi.

7

Onur Koca’nın 2006 yılında İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü,

İnşaat Mühendisliği Anabilim Dalı, Yapı Bilim Dalı için hazırladığı yüksek lisans tezi:

Patlayıcı maddelerle kontrollü yapı yıkım.

Birol Yılmaz’ın 2006 yılında Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Fen Bilimleri

Enstitüsü, İnşaat Mühendisliği Anabilim Dalı için hazırladığı yüksek lisans tezi: Betonarme

yapıların onarımı ve güçlendirilmesi/güçlendirmenin ekonomik olmaması durumunda

patlayıcı madde kullanılarak kontrollü yıkımı.

Filiz Abanuz ’un 2005 yılında İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü,

Mimarlık Anabilim Dalı, Çevre Kontrolü ve Yapı Teknoloji Bilim Dalı için hazırladığı yüksek

lisans tezi: Eskimiş betonarme yapılarda yıkımın planlanması.

Adem Durmuş’un 2004 yılında Erciyes Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İnşaat

Mühendisliği Anabilim Dalı için hazırladığı yüksek lisans tezi: Tahrip yöntemiyle

betonarme binaların emniyetli yıkımı.

Fatih Bahadır’ın 2002 yılında Selçuk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü için

hazırladığı yüksek lisans tezi: Betonarme yapıların patlayıcılar ile kontrollü yıkımı.

Kıvanç Atasay’ın 2000 yılında İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü

için hazırladığı yüksek lisans tezi: Betonarme binaların kontrollü patlamalarla yıkımı.

Yine patlayıcı ile yıkım konusu üzerine Uludağ Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi

dergisinde M. C. Özyurt, Ü. Özer, A. Karadoğan ve Ü. Kalaycı’nın 2016 tarihli araştırmaları

ve makaleleri bulunmaktadır.

Sonuç olarak ülkemizdeki tez ve araştırma konularında daha çok; yıkım tekniğinin

belirlenmesi ve patlayıcı ile yıkım konularının üzerine çalışıldığı görülmektedir.

Yabancı yayınlar tarandığında bu konuya yıllar önce el atmış akademisyenlerin

hazırlamış olduğu bazı çalışmalar aşağıda sıralanmıştır:

8

K. Fujikake ve P. Aemlaor’un 2013 yılında “Damage of reinforced concrete columns

under demolition blasting” adlı çalışmalarında, patlayıcı kullanarak yıkımı hedeflenen

kolonlarda meydana gelen hasarları anlatmışlardır.

A. Abdullah’ın 2003 yılında Loughborough Üniversitesi’nde hazırladığı “Yıkım

tekniklerinin akıllıca seçilmesi” adlı doktora tezi: “Doctoral thesis, Intelligent selection of

demolition techniques, Loughborough University, Manchester, United Kingdom”.

A. Abdullah ve C.J. Anumba’nın “Yıkım teknikleri seçiminde etkili kriterler” başlığı

altında ve Salford Üniversitesi, İngiltere’de düzenlenen konferansta konu hakkındaki

çalışmaları: “Abdullah, A. and Anumba, C.J. Decision Criteria for the Selection of

Demolition Techniques. Proceeding of the Second International Postgraduate Research

Conference In The Built and Human Environment, University of Salford, April 11-12,

2002”.

Y. Kasai’nin “Yıkım teknikleri ve uygulamaları” başlığı altında, 1988 yılında Tokyo,

Japonya’da katılmış olduğu sempozyum: “Demolition and reuse of concrete and masonry:

Demolition methods and practice: Proceedings of the Second International Symposium

held by RILEM (the International Union of Testing and Research Laboratories for Materials

and Structures), Nihon Daigaku Kaikan, Tokyo, November 7-11, 1988”.

Lewis Oriard’ın 2002 yılında Cleveland, ABD ‘de Uluslararası Patlayıcı Mühendisliği

Topluluğunun düzenlemiş olduğu, “Patlayıcı mühendisliği, inşaat titreşimleri ve

jeoteknoloji” konulu toplantılarındaki çalışmaları: “Oriard, L. (2002) Explosives

Engineering, Construction Vibraitons and Geotechnology, International Society of

Explosives Engineers, Cleveland, USA”.

Bahsedilen eserler, yıkım konusuna yön verici çalışmalar olarak önem arz

etmektedirler.

9

2. YIKIM

2.1. Yıkım Nedir

Yıkım; ekonomik ömrünü doldurmuş veya doğal afetler sebebiyle farklı düzeylerde

hasar almış yapıların mühendislik ölçütleri doğrultusunda projelendirilip belirli araçlar

kullanılarak ortadan kaldırılması işlemi olarak tanımlanabilir.

Bununla birlikte yıkım sözcüğü günümüzde, sadece yok etme kavramından ziyade;

yapıların yıkımı öncesinde ve sırasında içindeki yabancı maddelerden ayıklanması,

ayıklanan malzemelerin geçici olarak biriktirilmesi ya da geri kazanımı ile yıkımın kontrollü

bir şekilde yapılması anlamına gelen “seçici yıkım” olarak da nitelendirilmektedir.

Türkiye’de betonarme yapılaşmanın 1950’li yıllar ve sonrasında arttığı

düşünüldüğünde, birçok yapının günümüzde eskimiş olduğu gözlem yoluyla bile kabul

edilebilir. Sadece bu durum bile, planlı bina yıkımı faaliyetlerine başlanılması ihtiyacını

ortaya çıkarmaktadır. Maalesef ülkemizde yapılan yıkım çalışmaları halen eski yöntemlerle

ve yetersiz bir şekilde süregelmektedir. Betonarme yapıların kullanımının ülkemize kıyasla

daha erken başlanılan ülkelerde ise yıkım konusundaki yöntem ve planlama çalışmaları

üzerine bir hayli mesafe kat edilmiştir [2].

2.2. Yıkımın Nedenleri

Bir yapının yıkım sebepleri araştırıldığında;

1) Yapının ortalama ekonomik ömrünü doldurması,

2) Yapının mevcut amacına hizmet edemeyecek şekilde yetersiz kalması,

3) Yapının kullanım amaçlarının değişmesi/yenilenmesi ile istenilen yeni amaca uygun

hizmet verememesi,

4) Yapının doğal afetlerden (heyelan, hortum, sel, fırtına, deprem vb.) dolayı ciddi

biçimde hasar görerek kullanılamayacak hale gelmesi veya yapıyı kurtarmak için

yapılması gereken onarım maliyetinin yüksek olması,

10

5) Yapının yangın, patlama, terör saldırısı gibi dış etkilerden dolayı hasar görmesi

durumları ana etkenler olarak sıralanabilir.

Resim 2.1. 17 Ağustos 1999 depremi sonrası İzmit’ten bir kare [3]

Ülkemizde yukarıda bahsedilen yıkım sebepleri arasında en büyük dilimi kapsayan

etken afet gerçeğidir. Özellikle Marmara Bölgesi’nde sürekli büyük şiddetli depremler

beklenilmektedir. Bu yüzden özensiz bir şekilde inşa edilip, olası bir afet sırasında göçme

ihtimali bulunan ya da daha önce meydana gelmiş afetlerden ağır hasar görüp, halen

içerisinde yaşayan insanların hayatlarını tehdit edecek eski yapıların bir an önce yıkılarak

yenilenmesi gerekmektedir. Bilim dallarının çoğunda olduğu gibi inşaat mühendisliği ve

deprem mühendisliği alanlarında da dikkate değer gelişmeler ve yenilikler olmuş, yapıların

performansa dayalı depreme analiz edilmesi yaklaşımı kabul görerek deprem

yönetmeliklerinde yerini almıştır. 1975 ve 1997 deprem yönetmeliklerinden sonra şu an

kullanmakta olduğumuz yönetmelik 2007 yılında güncellenmiş olup yeni bir revizyona

uğraması beklenilmektedir.

Kentsel dönüşüm ihtiyacını gerektiren sebepler arasında deprem vb. afetlerin

meydana gelmesinin yanında nüfusun artması ve hızlı gelişen kentleşme faktörleri de göz

11

ardı edilmemelidir. İnsanların artık yeni konutlara daha çok rağbet ettikleri görülmekte;

dolayısıyla eski yapıların, ihtiyaçların karşılanması için eski stokun yenilenmesi

gerekmektedir.

Gelecek 20 yıl içerisinde Türkiye’de yaklaşık 6,7 milyon konutun yıkılıp yeniden

yapılacağı öngörülmekte olup, bu tahmin yıl bazında ortalama 335.000 konut anlamına

gelmektedir. Sadece mevcut binaların yıkımı ve yenilerinin inşası için gerekli maliyet her

yıl yaklaşık 44 milyar TL’lik bir bütçe olacaktır [4].

Ülkemizdeki mevcut yapı stoku irdelendiğinde; yapıların çoğunun mühendislik

görüş ve hizmetleri olmaksızın inşa edildiği, yalıtım ve enerji verimliliği konusunda oldukça

yetersiz olduğu, sadece ilçelerin değil kent merkezleri alt yapılarında da büyük sıkıntıların

yaşandığı ve yapılaşmanın mevcut imar planlarına aykırı (kaçak) olduğu görülmektedir.

Türkiye dünyada örnekleri olduğu gibi, hızla nüfus değişimi ve gelişimi gösteren

ülkelerden biridir. Özellikle son 20 yılda kentsel yapıların farklılaştığı görülmektedir.

Sanayileşme ile artan iş imkânları, kırsaldan kent merkezlerine göçü bir hayli artırmış,

bununla orantılı bir şekilde kentsel yapılaşma da önemli oranda artmıştır. 1950’lerin

başlarında %25 civarlarında olan kentleşme oranı, 1980’lere gelindiğinde %40, 2000

yılında ise %65’e kadar artmıştır. 1980-2000 yılları arasında yükselen bu oran, diğer

ülkelerle kıyaslandığında üçüncü sıraya kadar çıkmıştır. 2012 yılına gelindiğinde ise

ülkemizdeki kentleşme oranı %77’lere kadar ulaşmıştır [4].

Yukarıda da bahsedildiği üzere konut talebin artışındaki tek faktörün nüfus artışı

olmadığı, kırsaldan kente doğru yapılan göç akımlarının da etkenler arasında yer aldığı

bilinmektedir. Göçün sonucunda oluşan hızlı kentleşmenin; gecekondu yapılaşması,

çevresel bozulma, alt yapının yetersiz kalması gibi sorunları beraberinde getirmesi

kaçınılmazdır.

Ama ülkemizde kentsel dönüşüm çalışmalarının başlamasını tetikleyen en önemli

sebep deprem gerçeğidir. Türkiye konumu itibari ile aktif fay hatlarının bulunduğu bir

coğrafyada yer almakta olup, ülkenin neredeyse tamamında büyük şiddette ve yıkıcı

hasarlar verebilen depremlerin olması zamana bağlı olmaksızın yüksek bir olasılıktır. Yakın

12

tarihe bakıldığında 1999 ve 2011 yıllarında yaşanan büyük depremler oldukça endişe

vericidir. Maalesef bu depremler sonucunda ülkemizdeki yapıların depreme karşı ne kadar

dayanıksız olduğu gerçeği görülmüştür.

“Afet Riski Altındaki Alanların Dönüşümü” kanunu (namı diğer Kentsel Dönüşüm

Yasası), doğal afetler ile can ve mal kaybına sebep olabilecek alanlar olarak

değerlendirilen riskli bölgeler üzerinde durmaktadır. Risk altındaki binaların tanımı ise

kanunda “risk bölgesi içinde veya dışında ekonomik ömrünü tamamlamış binalar veya

bilimsel ve teknik olarak yıkılma veya yüksek hasar altında olduğu kanıtlanmış binalar”

şeklinde yapılmıştır [5].

Kentsel dönüşüm ülkemiz için sadece ek bir masraf yükü olarak görülmemeli,

aksine diğer ülkelere olan enerji bağımlılığımızın azaltılmasına yönelik yeşil binaların

çoğalmasına vesile olabilecek yakalanmış bir şans olarak da düşünülmelidir. Türkiye’nin

konut ihtiyacının artmasının yanı sıra, var olan stokun yenilenmesi ve yeşil binaların inşası

konusunda sahip olduğu potansiyel hafife alınamayacak seviyededir. TÜİK verilerine göre

ülkemizde yaklaşık 6,7 milyon konutun deprem riski altında bulunduğu bkz. Giriş

bölümünde bahsedilmiştir. Riskli konutların yıkılıp yeniden yapılacağı düşünüldüğünde,

yeni yapılacak olan binaların yeşil bina olarak inşa edilmesinin ülkemize büyük bir tasarruf

sağlayacağı beklenilmektedir [4].

2.3. Yıkım Teknikleri

Bu bölümde belli başlı yıkım tekniklerinin tanım ve özet bilgileri kısaca

anlatılacaktır. Sadece ülkemizde değil, dünya üzerindeki çeşitli ülkelerde yapıların

tamamen ya da kısmen yıkılması için kullanılan teknikleri üç başlık altında toplanabilir.

Bunlar:

El ile yıkım

Makine ile yıkım

Patlayıcı ile yıkım olarak çeşitlendirilebilir.

13

Bahsedilen yapı yıkım teknikleri, mühendislik ve teknoloji alanlarındaki ilerlemeyle

orantılı olarak çok daha gelişmiş ve çeşitlenmiştir. Yeni gelişen teknikler de çeşitli el

araçları, makineler ya da patlayıcılar ile yapıldığı için bu başlıklar altında toplanıp

incelenmeleri uygundur.

Makine ile yıkım metotları içerisinde sayılan, bir hidrolik çekiç ya da bir gülle ile

darbe oluşturup yapıyı kırarak yıkımın yapıldığı özenden ve estetikten yoksun, tehlikeli

yıkım teknikleri dünyada pek çok ülkede halen tercih edilmektedir. Farklı tekniklere ihtiyaç

duyulma sebeplerinden biri de bu kaba ve eskimiş tekniklerin kaçınılmaz bir şekilde insan

ve çevre sağlığı üzerinde oluşturabileceği olumsuz etkilerden kurtulma isteğidir. Mini

patlatma yöntemi, bahsedilen olumsuz etkilerden sıyrılmak için geliştirilen ve titiz bir

hazırlık aşaması ile başarı oranı oldukça yüksek olan yeni yöntemlerden biridir. Mini

patlatma tekniğinin kullanım alanı sadece yıkımla kalmamakta, yapılar üzerinde kısmi

onarım veya tekrar inşa çalışmaları için de tercih edilmektedir [6].

Yapı yıkım teknikleri, yapıların yıkılmasında uygulanan yaklaşım türlerine göre de

çeşitlendirilebilir. Yukarda da bahsedildiği üzere yapının, değişen ihtiyaçlara göre kısmen

ya da tamamen yıkılması istenebilir. Ya da herhangi bir afet sonrasında hasar görmüş

binaların yıkılması zorunlu olabilir. Yapıların ihtiyaç durumlarına göre seçilen yıkım

teknikleri, uygulama türüne göre üç ana başlıkta gruplandırılabilir:

Yapıların tamamen yıkılması

Yapıların kısmen yıkılması (kat eksiltme tekniği ile yıkım)

Hasarlı yapıların yıkılması (acil)

Yakın geçmişte gerek ekonomik gerek teknik sebeplerden ötürü yapıların kısmen

ya da tamamen yıkılması için yapılan yıkım çalışmaları artmıştır. Ayrıca artık kentlerde eski

yapılar estetik açısından da istenilmemekte ve yenilenmektedirler. Ticari yapılar kent

merkezleri dışına taşınmakta, gelişen alt yapının da etkisiyle tekrar inşa, onarım ve

kullanılan binaların hacimlerinin artırılması ihtiyaçları ortaya çıkmaktadır. Daha önce

bahsedildiği üzere; afet, yangın, terör saldırıları da yapıların ciddi hasarlar görüp, kısmen

ya da tamamen yıkılmasına sebep olmaktadır.

14

Resim 2.2. Terör saldırıları sonucu Cizre ilçesinde hasar gören binalar [7]

Yapıların kısmi olarak ya da tümden yıkılması arasında önemli farklılıklar

bulunmaktadır. Kısmi yıkımlarda, yapıyı oluşturan mevcut betonarme elemanlarının (kiriş,

kolon, perde ve bunların donatılarının) zarar görmemesi ve çevredeki yapıların ya da

araçların zarar görmemesi hedeflenir. Bu nedenle kısmi yıkım uygulanırken çok dikkatli

çalışılmalıdır. Ayrıca yıkım öncesi uygun metodun seçilmesinde detaylı bir planlama

yapılması gerekmekte olup bu çalışmalar da maliyeti artırmaktadır.

Daha çok karşılaşılan yıkım türü, yapının tamamen yıkılması şeklinde olanıdır. Daha

modern ve yeni ihtiyaçlara cevap verebilecek yapıların inşası için; ekonomik ömrünü

tamamlamış, kullanım amaçlarını yerine getiremeyecek şekilde teknik özellikleri ve

boyutları yetersiz kalmış binaların tümden yıkılması ile mümkün olabilmektedir. Yukarda

bahsedilen kısmi yıkım sebepleri de (afet, yangın, terör vb.) yine yapının tümden yıkılması

için yeterli sebepler olabilir.

15

Çizelge 2.1. Yıkım tekniklerinin kıyaslanması [6]

Koca (2006), belirli yıkım tekniklerinin zaman ve maliyet bakımından

karşılaştırılmasını yorumlarken yukarıda verilen Çizelge 2.1’i kullanmıştır. Tabloya göre,

patlayıcı ile yıkımın proje süreci ve maliyetinin diğer geleneksel yıkım tekniklerine göre

avantajlı olduğu ancak çevreye verdiği negatif etkilerin ve oluşturabileceği risk derecesinin

ise yüksek olduğu yorumlanmaktadır.

Yukarıda ifade edilen yıkım yöntemleri detaylı bir şekilde alt başlıkları ile anlatılmış

olup Çizelge 2.2’de bu tekniklere ait bir tablo verilmiştir.

Çizelge 2.2. Yıkım teknikleri

Yıkı

m T

ekn

ikle

ri M

akin

e ile

yık

ım

1. Uzaktan kumandalı ve

robotik cihazlarla

yıkım

2. Küçük makinelerin kullanımı ve kaldırma ile

erişim

3. Keserek ve delerek

4. Yükseğe erişebilen makineler

5. Kule ve diğer yükseğe

erişebilen makineler

6. Mekanik (hidrolik olmayan) eklentiler

(Gülle, halat çekme)

7. Hidrolik eklenti (İtici kol, kesme, kıskaç, yıkıcı

direk vs.)

El il

e yı

kım

1. Yüksek basınçlı su jeti

ile yıkım

2. İnfilak (Genleşen

gaz, hidrolik, genleşen

katkı)

3. Çeşitli el araçları

kullanılarak yıkım

4. Sıcak kesme

(Silindir, alevli kesici, termal

boru)

Pat

layı

cı

ile y

ıkım

Jel, granül, ip, sıvı, plastik

patlayıcılar ve dinamit.

16

2.3.1. Makine ile yıkım

Günümüzde sadece yıkım için tasarlanmış birçok makine tipi kullanılmaktadır. İleri

teknoloji ürünü olan uzaktan kumandalı robotlarının da yıkım işlerinde kullanımı gün

geçtikçe yaygınlaşmaktadır. En çok kullanılan makineler ise ekskavatörlerdir. Ekskavatörler

çeşitli amaçlar için tasarlanmışlardır. Kazı yapmak, delmek, kırmak, yıkım yapmak

bunlardan birkaçı olarak sayılabilir. Bir yıkım ekskavatörü, iki parça boma sahip standart

olanlardan farklı olarak üç parça boma sahiptir. Bu ekstra bom, ekskavatörün daha yüksek

yapıların yıkımı için kolaylık sağlamaktadır [8].

Uzaktan kumanda edilen makineler ve robotik cihazlar

Uzaktan kumandalı makine ve robotlar genelde potansiyel tehlike ve zarar içeren

durumlarda tercih edilir. Makine operatörlerinin, tehlikeli alanlardan uzakta ve güvende

kalan alanlarda çalışabilmesi için bu robotlar kullanılır. Bu yıkım yönteminin geleneksel

yıkım yöntemlerine kıyasla, emniyet açısından çok ciddi avantajları vardır. Kontrollü yıkım

projelerinin çoğunda bu makineler kullanılabilir. Resim 2.3’de bu makinelerin örnekleri

görülmektedir.

Resim 2.3. Uzaktan kontrol edilebilen yıkım makineleri [9]

17

Yükseğe erişebilen makineler

Yapıyı yukarıdan aşağıya doğru taşınabilir parçalar halinde yıkmak için kullanılan

makinelerdir. Genellikle yüksek binaların yıkımında tercih edilen bu ekskavatörler, uzun

kollara sahip olup çok parçalı bomların birleştirilmesinden oluşmaktadır.

Resim 2.4. Yükseğe erişebilen makineler ile yıkım [10]

Kule tip ve diğer uzun menzilli vinçler

Yükseğe erişebilen ekskavatörlerin yetersiz kaldığı, çok yüksek yapıların

yıkılmasında kullanılan kule vinç ya da uzun menzilli vinçlerdir. Yüzlerce tonluk kule vinçler

ile devasa enerji santralleri ve benzin rafinerileri gibi yapıların yıkılması mümkündür.

Resim 2.5. Kule tip vinçler [11]

18

Hidrolik eklentiler

Doğrudan iş makinelerinin bomuna ya da makinenin bir başka kısmına entegre

edilmesiyle oluşan, çeliği kesebilen ve betonu kırabilen çeşitli hidrolik ekipmanlardır.

İtici kol ile yıkım: İtici kollar, yapıya yatay bir kuvvet uygulamak için kullanılan ve çelikten

üretilen ekipman türüdür (Bkz. Resim 2.6)

Resim 2.6. Yıkım için kullanılan itici kollar [10]

Darbeli çekiç ile yıkım: Pnömatik (gaz basıncı ile çalışan) ya da hidrolik çalışma prensibine

sahip, betonarme yapıları yıkmak için kullanılan, istenilen noktaya tekrar tekrar ve artarak

kuvvet uygulayan ekipman türüdür. Çelik yapıların yıkımında tercih edilmez.

Resim 2.7. Hidrolik darbeli çekiçler [12]

19

Hidrolik kesiciler ile yıkım: Bkz. Resim 2.8’de gösterilen hidrolik kesiciler, iş makinelerine

doğrudan monte edilmiş ve dönebilme yeteneğine sahip, metalleri ya da betonu soğuk

halde iken kesme becerisine sahip ekipmanlardır.

Resim 2.8. Hidrolik kesiciler [13]

Pülverizatör ile yıkım: İş makinelerine bağlanmış pülverizatörler, yığma ya da betonarme

yapıların yıkımı için kullanılabilir. Bu ekipmanlara ait parçalar ve dişler yıkım alanında

kolayca değiştirilebilir.

Yıkıcı direk (kazık) kullanarak yıkım: Resim 2.9’da görüleceği üzere, iş makinelerine

bağlanan (kanca, kıskaç vb. başlıklı) yıkım direkleri ile yapının elemanlarının sökülerek

yapılan yıkım türüdür. Yüksekliği fazla olan yapı yıkımlarında kullanılabilir.

Resim 2.9. Yıkım direkleri ile yıkım yapılması [12]

Kıskaç kullanılarak yıkım: Bkz. Resim 2.10, Betonarme ve çelik yapı elamanlarının (kiriş,

kolon, döşeme ve çatı gibi) yıkımı ve yeniden kullanılabilmesi için dizayn edilmiş kıskaç

20

şeklindeki ekipmanlar ile yapılan yıkım türüdür. Kıskaçlar kavrayarak söktükleri parçaları

kolay ve düzgün bir şekilde taşıma yeteneğine de sahiptirler.

Resim 2.10. Kıskaç çeşitleri [14]

Kırıcı ile yıkım: Beton kırıcı ekipmanlar ekskavatörlere monte edilerek, devasa yapıları

küçük parçalar haline getirebilecek güçtedirler. Hidrolik sistemle kontrol edilen çeneler,

farklı kesici ekipmanlar ile değiştirilebilmekte ve çeşitli amaçlarda kullanılabilmektedirler.

Diğerlerinden farklı olarak, bu makineler yıkım sonrası oluşan molozlardan agrega

üretiminde kullanılabilirler.

Resim 2.11. Yıkım kırıcıları [12]

Çok amaçlı hidrolik ekipmanlar kullanılarak yıkım: Daha çok, özel yapıların (kimyasal

tanklar gibi) yıkılmasında kullanılan hidrolik yıkım ekipmanlarıdır. Bu çok amaçlı parçalar

ekskavatörün bomuna ya da başka bir başkasına bağlanabilirler.

21

Mekanik (hidrolik olmayan) ekipmanlar

Resim 2.12. Gülle kullanarak yıkım örneği [15]

Gülle (çelik top) ile yıkım: Ağırlığı 500 kg ile 5 ton arasında değişen dökme demir veya ağır

çelik güllelerin, bir vincin ucuna bağlanıp sallandırılarak veya serbest düşme hareketi ile

betonarme binaya çarptırılmasıyla yapılan yıkım tekniğidir. Bu yöntemde önemli nokta

güllenin yapının doğru yerine vurmasını sağlamaktır. Bir diğer önemli nokta ise, yapıyı

yıkacak en hafif güllenin seçilmesi gereğidir. Vinci kullanan operatörün işinde uzman

olması gerekmektedir. Aksi takdirde sallanan gülle, etraftaki diğer binalara çarpabilir

yahut sallama hızı iyi ayarlanamazsa savrulma hareketi ile bağlı olduğu vinci devirebilir.

Eskiden en çok tercih edilen yıkım tekniği olan gülle ile yıkım, günümüzde bitişik ya da

birbirine yakın yapıların çokluğu ve yıkıma imkân tanıyan boş alanların olamaması

nedeniyle popülerliğini yitirmiştir.

Resim 2.13. Tedbir alınmadan yapılan yıkım sırasında güllenin otomobile çarpması [16]

22

Halat çekerek yıkım: Önlem alınmadığı takdirde tehlike seviyesi yüksek olan bir yıkım

tekniğidir. Çalışanların kendi çabalarıyla ya da bir araca bağlayıp çektikleri halatların,

yapının düşey elemanlarına uyguladığı yatay kuvvetten faydalanılarak yapılan yöntemdir.

Yüksek binaların yıkımında tercih edilmemesi gerekir.

Delerek ya da keserek yıkım

Delerek ya da keserek yapılan yıkım yöntemleri, genel manada hassasiyet

gerektiren, dar ve kapalı alanlarda toz, duman, titreşim gibi çevreyi olumsuz etkileyen

faktörlerin oluşmaması için tercih edilen yıkım yöntemleridir. Bu yöntemler ile yapılar ya

kısmen zayıflatılır ya da tamamen yıkılabilirler. Bu yöntemin de kendi arasında çeşitleri

vardır.

Resim 2.14. Elmas uçlu bıçak ile keserek yıkım örnekleri [17]

Küçük makinelerin kullanımı ve kaldırma ile erişim

Uzun erişimli ekskavatörlerin kullanılamayacağı kadar dar ve sıkışık alanlarda, kat

eksiltme tekniği ile yapıların yıkılması yöntemidir. Standart ekskavatör ve yükleyici

kamyonların yerine daha küçük boyutta ve hafif olanlarının (yaklaşık 4-5 ton), uzun

erişimli vinçlere bağlanarak kaldırılması, yıkımı yapılacak yapı üzerine çıkarılması ve

23

yapının yukardan aşağıya doğru kat eksilterek yıkılması tekniği olarak özetlenebilir. Yıkım

ekskavatörlere monte edilen kırıcı ekipmanlar ile yapılmaktadır.

Dar alanlarda tercih edilen bu yöntemde dikkat edilmesi gereken husus; yapının,

üzerinde hareket edecek iş makinelerini taşıyıp taşıyamaması riskinin var olmasıdır. Yıkım

başlamadan önce muhakkak hesaplama ve kontrolleri yapılmalıdır.

Resim 2.15. Küçük iş makinelerinin bina üzerine taşınmasına örnek fotoğraf

Resim 2.15 ’de soldaki görselde küçük makinelerin vinçle yapının üzerine doğru

kaldırılmasına ait bir örnek görülürken, sağdaki görselde ise operatörün iş güvenliği

kurallarından uzak ve tehlikeli bir şekilde çalıştığı göze çarpmaktadır.

2.3.2. El ile yıkım

El ile yıkım yöntemi, kullanılan işçi ve ekipman olarak diğer yöntemlere kıyasla en

ekonomik olan yöntem olmasına rağmen yapıların tümden yıkılması için

kullanılamamaktadır. Ayrıca süre olarak da en uzun süreyi gerektiren yıkım yöntemidir.

Yapılar ister yığma, ister betonarme yahut çelik taşıyıcı sitemlere sahip olsunlar, bir

yapının tamamen yıkılmasında el ile yıkım bir aşamaya kadar kullanılır. Daha sonra yerini

makine ile yıkım yöntemine bırakmak zorundadır. Bu yöntem çok küçük çaplı yıkımlarda,

bina içi tadilatlarda veya kısmi yıkımlarda tercih edilir. Yıkılacak yapının en üst katından

başlanarak, aşama aşama kat eksiltme yöntemi ile birkaç katı yıkılabilir. Daha sonra uzun

24

erişimli makineler devreye girer ve kalan yıkım işini üstlenirler. El ile yıkım metodu, bitişik

nizamlı yapılarda yahut küçük iş makinelerinin dahi giremeyeceği tehlikeye sahip

binalarda uygulanmaktadır.

Yıkım esnasında çalışanlar büyük sorunlarla karşılaşmamak için, yıkıma

başlamadan önce yıkılacak döşeme ve duvarlar kontrol edilmeli, üzerinde işçiler varken

çökme tehlikesi olan alanlara kesinlikle girilmemelidir. Yine yıkım esnasında oluşan yıkım

atıkları, zemin üzerinde uzun süre bırakılıp, çökmeye sebebiyet vermeden, döşemelerde

açılan boşluklar kullanılarak veya vinç gibi makineler aracılığıyla aşağıya taşınmalıdır.

İşçiler yıkılacak alanların üzerinde çalışmamalı, güvenliği sağlanmış bir platform üzerinde

durmalıdırlar. Resim 2.16 ‘da ülkemizde yapılan tehlikeli yıkım işlerine ait örnekler

görülmektedir. Yine çalışanlara tehlike arz edebilecek doğal gaz, su, elektrik tesisatlarının

da muhakkak kapatılmış olması şefler tarafından kontrol edilmeli ve yıkıma önlemler

alınmışken başlanılmalıdır.

Resim 2.16. Ülkemizde yapılan el ile yıkım işlerine ait kötü bir örnek [18]

“Sonuç olarak; elle yıkım yönteminin yıkım projesi hedefleri (süre ve maliyet) ve

yapının bu yıkım yöntemine uygun olmasına bağlı olarak seçilebileceğini ve günümüzde

çok yaygın olarak kullanılmakta olduğunu söyleyebiliriz” [2].

25

Çeşitli el araçları kullanılarak yıkım

Günümüzde teknolojinin gelişmesiyle birlikte ortaya çıkan ve sürekli yenilenen

makineler arasında yıkım için kullanılanlar da bir hayli çeşitli hale gelmişlerdir. Bir veya iki

kişinin kullanabileceği matkap, delgeç, hızar vb. gibi el araçları genel manada küçük işlerde

kullanılmaktadırlar. Bir kişinin kullanabileceği ağırlıkta ve kolay taşınabilir olmaları, bu

aletlerin tercih sebeplerindendir. Resim 2.17’de yıkım işlerinde kullanılan çeşitli el araçları

görülmektedir.

Resim 2.17. El ile yıkımda kullanılan çeşitli araçlar [12]

İnfilak ettirme ile yıkım

Patlayıcıların doğrudan kullanılmasına imkân vermeyen durumlarda bu yöntem

tercih edilebilir. İnfilak ettirme; bir kütlenin içine boşluk açılarak, bir gaz veya başka bir

mekanik alet kütlesinin yerleştirilmesi ve genişletilmesi ile patlamaya benzer şekilde elde

edilen etki ile olur. Üç infilak ettirme yöntemi vardır; gaz ile infilak, hidrolik infilak, yıkım

katkılarının genleşmesi.

26

1. Gaz ile infilak: Gaz basıncını artırarak, gazın içinde bulunduğu yapının yıkılması

prensibine dayanır. İnfilak edilecek yapının içerisine konan gazın infilakı ile yıkım

gerçekleşir.

2. Hidrolik infilak: Gaz ile infilak prensibine benzer şekilde çalışır. Yıkılacak yapıların

uygun yerlerine konulan hidrolik aletlerinde meydana gelen hacim artışı sayesinde

yıkım gerçekleşir. Gaz ile infilak yöntemine göre yıkım daha yavaş olur.

3. Yıkım katkılarının genleşmesi: Yıkılması istenen yapının içine açılan deliklere, su ile

temas etiğinde genleşen kimyasalların konulması ve bu kimyasalların istenilen

genişliğe ulaştırılması ile yıkım sağlanır.

Sıcak kesme

Çevre önlemleri alınmadığı takdirde tehlikeli bir yöntem olan sıcak kesme yıkım

yönteminde yıkım, etraftaki diğer yapılarla ilişiği kesilebilen yıkım alanında kullanılan

araçlarla gerçekleştirilir. Bu araçlardan bazıları:

a. Silindir

b. Alevli kesici araçlar

c. Termal borular olarak sayılabilir.

Gelişen teknoloji ile kullanıma sunulan çeşitli ekipmanlar arasına yanıcı gazlar

kullanarak çelik veya benzer nitelikte malzemeleri kesmeye yarayan ekipmanlar da

girmiştir. Temel prensip; sürtünme veya kıvılcım şeklinde yeterli ısıyı sağlayacak termal

reaksiyonların oluşturulması ile bu malzemelerin eritilerek kesilmesi mantığıdır. Çelik

yapılarda kullanılan araçlar silindir ve alevli kesici olanlardır. Betonarme yapılarda ise

termal boru ekipmanları tercih edilir. Kesilecek olan yapı elemanına, çok yüksek sıcaklığa

ulaşmış çelik yönlendirici boru başlığı değdirilerek kesim yapılır. Yüksek sıcaklara

ulaşabilmek için çelik borular, içerisinde birbirine bağlı kimyasallar olan tanklara

bağlıdırlar. Bu kimyasalların birbirine teması ile istenilen yüksek sıcaklıklara

ulaşılabilmektedir.

27

Genel olarak sıcak kesme yönteminin patlama ve yangın risklerini barındıran bir

uygulama olduğu söylenebilir. Bu ekipmanları kullanacak ekibin sertifika sahibi, işinde

uzman yetkili kişilerden oluşması ve her türlü güvenlik tedbirlerini alarak kesim işlerini

yapmaları gerekir.

Resim 2.18. Çeşitli sıcak kesme ekipmanları [19]

Yüksek basınçlı su jeti ile yıkım

Yapılması tehlikeler içerdiği için uzman kişiler tarafından gerçekleştirilmesi gereken

bir yöntem de yüksek basınçlı su jeti ile yıkım yöntemidir. Yıkım sırasında su jeti uyguladığı

tazyik ile betonun donatıdan ayrılmasını sağlar. Bu da çeşitli araçlarla suyun basıncını

artırarak, betonun çok küçük parçalara ayrılması ve demirlerden sıyrılması ile gerçekleşir.

Resim 2.19. Avustralya’da özel su jeti makineleri ile eski bir binanın yıkılması [20]

28

2.3.3. Patlayıcı ile yıkım

Yapıların kısmen ya da tümden yıkılması için kullanılan tekniklerinden birisi de

patlayıcılar ile yıkım tekniğidir. Patlayıcılar ile yıkım tekniği, 2. Dünya Savaşının meydana

getirdiği yıkıcı etkilerinden dolayı Avrupa’da birçok şehrin yeniden inşası için geliştirilmiş

bir metottur. Bu metot tüm Avrupa’da daha sonra da Amerika’da yaygın bir şekilde

kullanılmış ve büyük gelişmeler göstermiştir. Çok büyük kütleli ve yüksek binaların

yıkımlarında tercih edilen bu yöntem, çeşitli bina, köprü, baca, stadyum gibi yapıların

ortadan kaldırılmasında tek başına veya diğer mekanik tekniklerle beraber tamamlayıcı

yöntem olarak kullanılmaktadır [6].

Resim 2.20. Patlayıcı kullanarak baca yıkımı [21]

Patlayıcı kullanarak yıkımda ana hedef yapıların (yığma ya da daha çok betonarme

ve çelik yapıların) bir plan doğrultusunda yıkılmasının sağlanmasıdır. Ortam koşulları

müsait olursa yıkım, çabuk ve çok düşük maliyette gerçekleşebilir. Bu yüzden bu yöntem,

el ile yıkım metoduna göre artıları olan bir yöntemdir. Çünkü:

Patlayıcı ile yıkım yöntemi genel olarak ekonomik bir uygulamadır,

Yıkım alanına ulaşılması sıkıntılı olan yerlerde kolaylıkla kullanılabilirler,

Diğer yöntemlerle yapılan yıkımlar günlerce sürebilirken patlayıcılar ile çok daha

kısa sürede tamamlanabilirler,

Büyük kütleli araçların kullanmasına gerek kalmayabilir.

29

Patlayıcılar ile yıkım yöntemi yapılaşmanın az olduğu bölgelerde çok etkin olarak

kullanılabilir. Yukarda da bahsedildiği üzere, yüksek baca gibi yapıların yıkımı diğer

yöntemler ile çok zahmetli bir iş iken patlayıcılar ile çok hızlı ve iş gücünden tasarruf

edilerek kolayca gerçekleştirilebilir.

Ancak bu kadar avantajlı bir yıkım yönteminin bir takım tehlike ve zorlukları da

mevcuttur. Bu tehlikelere mahal vermemek için, planlama ve patlatma işlemi, yine ön

zayıflatma aşaması dâhil muhakkak işin uzmanı kişilerce yapılmalıdır. Bu uzman kişi, daha

büyük kütleli yapılar için deneyimli bir patlayıcı mühendisi olmalıdır.

Patlayıcılar ile yıkım yönteminin temel prensibi, yapıyı ayakta tutan kolonların

(düşey elemanlar) belirli bir sırayla ve istenilen yöne doğru patlatılmasını sağlamak olarak

özetlenebilir. İlgili mesnetlerin yıkılması ile düşme yönü belirlenebilmektedir. Patlayıcılar,

yıkımdan sonra kendi üzerine ya da yana düşmesini sağlayacak şekilde belirli bir sıra ile

ateşlenir. Aşağıdaki resimlerde Koca (2006) iki farklı durum için de örnek göstermiştir.

Resim 2.21. Yana yıkılması istenilen bir binada patlatma sırası [6]

30

Resim 2.22. Kendi içine çökmesi istenilen bir binada patlatma sırası [6]

Patlayıcı kullanarak yıkım metodundaki ana başlıklar şu şekilde özetlenebilir:

1. Planlama: Yıkım planının başarılı olabilmesi için planlamanın eksiksiz olması ve

aşağıdaki adımların izlenmesi gerekir:

Düşey taşıyıcı elamanlar olan kolonların yapısı ve şekline dikkate alınmalı,

Analiz yapabilmek için yıkılacak yapıdan örnekler/numuneler almak,

Yapının mimari ve statik projelerini incelemek,

Hesaplamaların kontrolünü sağlamak için en az bir test patlatması yapmak.

Patlayıcı elemanların etkili olabilmesi için, konulmaları gereken yerlere çok düzgün

bir şekilde yerleştirilmeleri gerekir. Öyle ki, patlayıcılarla yapılan yıkımdaki amacın,

genelde patlamaların alt kolonlardan başlayarak belirlenmiş bir sıra ile yukarı doğru

çıkması şeklinde olduğu bkz. bir önceki sayfada anlatılmıştı. Yani yapı, çok kısa bir süre

içerisinde taşıyıcı elemanlarının patlamalar sonucu kesilmesi ile zayıflatılmalı ve istenilen

yöne doğru düşürülmelidir. Bu süre, çoğu zaman 10 saniye olarak hesaplanmaktadır.

Yıkım sanatının başarısı, bu 10 saniyenin etkili ve doğru kullanılmasından geçer.

2. Patlayıcılar: Çeşitli patlayıcılar kullanılmakta olup bazıları; jel, sıvı, toz, granül,

plastik patlayıcılar ve dinamitlerdir. Farklı durumlarda farklı patlayıcı çeşitleri tercih

edilmektedir. Zaman ayarlı patlatıcılar ile daha önceden hesaplanıp dizilmiş patlayıcılar,

31

çok kısa bir süre içerisinde istenilen sıra takip edilerek patlatılırlar. Bu şekilde yıkıma yön

verilir.

Resim 2.23. Plastik patlayıcı, dinamit ve jel patlayıcı görselleri [22]

3. Test patlatması: Test patlatması kısaca yapının durumunu anlamak için kullanılır.

Yapının alt kısımlarında henüz yıkım tasarım aşamasındaki iken belirlenen bir kolona, daha

önce yapılan numune analizlerinin sonuçları doğrultusunda, patlayıcıların yerleştirileceği

yerlere işaretler konulur. Gerekli makamlardan izinler alındıktan sonra patlayıcılar

belirlenen yerlere yerleştirilir ve patlayıcı ateşlenir. Resim 2.24 ’te örnekleri verilen test

patlamaları sonrasında, kolonlardaki hasar durumları incelenir. Verilen hasar yeterli

görülmemiş ise ilave patlayıcı noktaları belirlenir ve kolona eklenir. Hasar yeterli ise

yapının durumu çözüldüğünden diğer patlayıcı delikleri açılır ve dikkat çeken renkte

boyalar ile yerleri işaretlenir.

Resim 2.24. Test patlaması sonucu kolanda oluşan hasar [6]

32

4. Macunlama ve yükleme: Dinamitin çok tehlikeli ve hassas bir malzeme olduğu

bilinmektedir. Bu yüzden macunlama ve yükleme işlemleri sırasında çok dikkatli

olunmalıdır. Patlatma kabloları bağlı olan alüminyumdan yapılmış patlatma tüpü, keskin

bir alet ile delinir. Çubuk dinamit, tellerin açılması ve çubuğun etrafına düğüm atılmasıyla

açılan deliğe sokulur. Dinamit deliğin sonuna kadar itilir. Bir ateşleme devresi

oluşturabilmek için açıkta kalan teller birleştirilerek bükülür. Deliğin ağzının sıkıca

kapatılması patlamanın gücünü artıracaktır. Patlayıcıların tamamı yerleştirildiğinde, teller

aracılığıyla elektrik devresine bağlantısı yapılır.

Patlayıcıların konulmasından ve ateşleme sisteminin (fitiller ve kapsüller)

bağlantısının yapılmasının ardından kontroller dikkatlice yapılmalıdır. Çünkü bu sırada

gözden kaçan en ufak bir hata, büyük ölçekli sorunlar doğurabilir. Patlayıcıların

denetimleri de yapıldıktan sonra sırada sıkılama işlemi vardır. Sıkılama işlemi yapılırken

patlayıcıların ve ateşleme elemanlarının hasar almaması için azami dikkat ile çalışılmalıdır

[6].

Resim 2.25. Patlayıcıların taşıyıcı elemanlara konulması [6]

5. Patlatma anı: Yapıdaki birbirlerine bağlı olan bütün patlayıcılara, patlamayı

tetikleyecek elektrik bir düğmeye basılarak gönderilir.

33

Daha çok betonarme ve çelik yapıların yıkımlarında kullanılan patlayıcılar ile yıkım

tekniği, ahşap ve yığma yapılarda çok tercih edilmez. Betonarme yapılarda da belirli

yükseklikteki yapılarda kullanılması uygun olup bu yükseklik mühendislik çalışmaları

sonucu yaklaşık 30 metre yani 10 kat olarak uygun görülmüştür. 4-5 katlı betonarme

binaların yıkımında patlayıcılar kullanarak yıkım yapmak hem uygulama açısından hem de

çalışmanın maliyeti açısından sıkıntılıdır.

Resim 2.26. Çelik köprünün patlayıcılar ile kontrollü bir şekilde yıkılması [23]

Patlayıcı kullanarak yapılan yıkım tekniğinde izlenen bir diğer uygulama ise

bilgisayar ortamında, ilgili yazılımlar ile yapılan yıkım simülasyon çalışmalarıdır. Yıkılacak

yapının statik projesinden elde edilen veriler ışığında yıkım programları üzerinde çalışılıp,

yapının istenmeyen yönlere düşmesini engellemek için test patlamaları yapılabilmektedir.

Daha önce de bahsedildiği üzere yapının istenilen yıkılma yönüne bağlı olarak, düşey

taşıyıcı elamanlara (kolon ve perdeler) belirli yoğunluklarda patlayıcılar yerleştirilmelidir.

Bu aşamada yapının malzeme kalitesi de önemli olup seçilecek patlayıcıların üzerinde

etkili bir faktördür. Günümüzde ileri mühendislik çalışmaları sonucunda, çoğu büyük

kütleli yapıların yıkılmasından önce, yıkım aşamalarını ayrı ayrı gösterebilecek detayda

yıkım programları mevcut olup bunlardan sıklıkla yararlanılmaktadır.

34

Resim 2.27. Patlatma simülasyonu örneği [24]

Yıkım planı çalışmalarının ardından gerekli patlayıcılar sahaya muntazam bir

şekilde getirilmeli ve güvenlik önlemleri beraberinde depolanmalıdır. Depo olarak

genellikle özel çelik malzemelerden yapılmış konteynırlar kullanılır. Daha sonra belirlenen

yerlere konulmak üzere, yapının içindeki deliklere yerleştirilirler. Patlayıcıları sahada uzun

süre bırakmak tehlikeli olduğundan bu işlemler kısa zaman aralıklarında bitirilmelidir.

Yıkılacak yapının içerisine yerleştirilen patlayıcıların kablolama ve zamanlama aşamalarına

geçilir ve patlayıcılar hem birbirleriyle hem de patlatıcı (tetikleme) mekanizması ile

bağlanır. Her yapıya kendine has kablolama işlemleri düzenlenir ve uygulanır. Çünkü

yapının istenilen şekilde patlatılması, patlayıcıların olduğu kadar kabloların ve patlama

süresinin başarısı ile de orantılıdır. Ayrıca bütün patlayıcıların tek seferde patlaması,

çevreye hava şoku ve zemin titreşimi gibi olağanüstü, anlık negatif etkiler oluşturabilir

[25].

Patlayıcıların döşenmesi, kablolama ve zamanlama işlemlerinin

tamamlanmasından sonra, patlama sırasında, patlamanın bir kısmını sönümlemek (ve

etrafa parçalar fırlamasını önlemek) için kullanılan bir takım teknikler vardır. Patlayacak

kolonların ya da binanın tamamının uygun malzemelerle sarılması bu teknikler

arasındadır.

35

Resim 2.28. Yapı elemanlarının koruyucu bantlarla kaplanması [26]

Gerekli izinler alındıktan sonra yapılması gereken patlama ile yıkım tekniğinde,

yıkım sahası etrafındaki alanın boşaltılması, varsa trafiğin kapatılması ve çevre sakinlerinin

uyarılması unutulmaması gereken önlemlerdendir. İzin alınan kurumlar ve güvenlik

kuvvetleri ile sürekli koordineli çalışılmalı, patlama yapılmadan önce siren gibi sesli uyarı

sistemleri kullanılarak son ikaz yapılmalıdır. Son patlama gerçekleşip yıkım

tamamlandıktan sonra patlayıcı uzmanlarınca, patlama sahasında hala patlamayan bir

patlayıcı olup olmadığı da muhakkak kontrol edilmelidir ki yıkım artıkları taşınırken

istenmeyen felaketler ile karşılaşılmasın.

2.4. Türkiye’de Yapı Yıkım Tekniklerinin Mevcut Durumu ve Mevzuat Çalışmaları

Ülkemizde inşaat ve yıkıma dair çalışmalar ve bu çalışmalar ile ilgili standartlar;

başta Çevre ve Şehircilik Bakanlığı olmak üzere, Kültür Bakanlığı, Çalışma Bakanlığı,

belediyeler, Devlet İstatistik Enstitüsü ve Türk Standartları Enstitüsü gibi kurumlarca

hazırlanan kanun, yönetmelik oluşturulmaktadır. Ancak mevcut düzenlemelerin kaynak ve

denetim yetersizliklerinden ötürü faal olarak uygulanamadığı göze çarpmaktadır. Yıkım

sonrasında çıkan yapı atıklarının değerlendirilmesi hususunda düzenli bir tablo

oluşturulamamasının nedenlerinden biri de maalesef Devlet İstatistik Enstitüsünün belirli

aralıklarda bilgi toplamak için yeterli kaynağa sahip olamaması gerçeğidir [27].

36

Resim 2.29. Yıkım sonrası sökülüp 2. el depolarında satılan bazı malzemelere ait fotoğraf

Ülkemizde yapılan yıkım işleri genellikle yıkım müteahhitleri olarak

adlandırılabilecek yapı yıkım şirketleri, ikinci el malzeme tedariki ve hurda işleri ile

uğraşanlar vasıtasıyla yürütülmektedir. Yapıya ait kolon - kiriş gibi taşıyıcı elemanları

yıkılmadan, tekrar kullanım amacıyla satılabilecek yapı malzemeleri seçilerek toplanmakta

ve ikinci el ürün satan mekânlarda satılmaktadır. Yapının yıkımı sonrası oluşan ve tekrar

kullanılamayacak kısımları ise (moloz haline dönüştürülerek) belediyelerin belirlediği atık

döküm sahalarına taşınmaktadırlar [27].

Yukarda da kısaca bahsedildiği üzere ülkemizde maalesef geniş kapsamda, yapı

yıkımları konusunu ele alan, yıkım tekniklerini detaylıca inceleyen, uygulanması gereken

kural ve yöntemleri net bir şekilde belirten bir standart yahut yönetmelik

bulunmamaktadır. Ancak, yapılarda kullanılan yıkım metotları ile alakalı olarak sınırlı

içeriğe sahip (henüz özet bilgiler şeklinde denilebilecek) yönetmelikler mevcuttur.

Giderek önemi artan yapıların yıkımı konusu hakkında ülkemizde de son yıllarda

ciddi çalışmalar yapılmaktadır. Bu çalışmaların başında Türk Standartları Enstitüsü

tarafından Ekim 2014 tarihinde yayımlanan TS 13633 numaralı yönetmelik gelmektedir

[28]. “Yapıların Tam ve Kısmi Yıkımı İçin Uygulama Kuralları” başlığını taşıyan TS 13633

numaralı yönetmelikte, yapı yıkım metotlarından bahsedilmiştir.

37

Yönetmeliğin 17. bölümünde değinilen, 13 farklı yapı yıkım metodu yaklaşık on

sayfa içerisinde özet bilgi niteliğinde anlatılmıştır. TS 13633’e göre yıkım yöntemleri:

1. El ile yıkım

2. Makinelerle yıkım

3. Uzaktan kontrolü sağlanan robotik cihazlar ile yıkım

4. Kompakt makineler ile yıkım

5. Yüksek erişimli makineler ile yıkım

6. Kule ve diğer yüksek erişimli vinçler ile yıkım

7. İp kullanarak (çekerek) yıkım

8. Testere ile kesme ve delme

9. Kimyasal maddeler ile yıkım

10. Patlayıcılar ile yıkım

11. Sıcak kesme

12. Basınçlı su jeti kullanarak yıkım

13. Metal tozu kullanarak kesim

Maalesef detaylı bilgiye ulaşılmak istenildiğinde TS 13633’de yer alan bu on

sayfalık özet bilgiler de yetersiz kalmakta; yıkım metotlarının uygulama esasları, dikkat

edilmesi gereken kurallar, alınması gereken önlemler, gerekli mühendislik hazırlıkları ve

çalışmaları gibi (yol gösterici) önemli hususlar yer almamaktadır.

Resim 2.30. Ülkemizde yapılan yıkım işlerine ait görseller [29]

38

Yapıların yıkımı ve uygulanan yıkım teknikleri hakkında yine sınırlı da olsa

yararlanılabilecek diğer bir mevzuat ise Çevre ve Şehircilik Bakanlığınca 2004 yılında

yayımlanan ve daha sonra 19.11.2014 tarihinde güncellenen “Yıkım İşleri ve Hafriyat

Toprağı ile İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği’dir” [30]. Yıkım tekniklerinden

yine kısaca bahsedilen bu yönetmeliğin 18 numaralı maddesinde özet halinde aşağıdaki

bilgiler yazmaktadır:

MADDE 18:

(1) Yıkım süreçleri, yapının oturduğu zemin, yapının tasarımı ve inşaat esasları hakkında

yeterli bilgi edinilmesinden sonra başlar. İnsan sağlığına etki edebilecek asbest gibi zararlı

kimyevî maddelerin varlığı ihtimaline karşı risk değerlendirmesi yapılır. Yıkım sırasında

geriye kalan yapının stabilitesinin bozulmaması ve olabilecek plansız göçmelerin

önlenmesi için geçici güçlendirme yapılır.

(2) Yapıların yıkımında;

a) Kontrollü patlatmalı yıkım tekniği,

b) Uzun erişimli yıkım makinesi ile yıkım tekniği,

c) Ekskavatörle yıkım tekniği,

d) Kat eksiltme suretiyle yıkım tekniği ile teknolojik gelişmeye paralel olarak

geliştirilecek başkaca teknikler uygulanabilir.

(3) Yıkım faaliyetine ilişkin diğer usul ve esaslar Bakanlıkça belirlenir.

Son olarak, yıkım yöntemleri ile ilgili enformasyon içeren bir diğer çalışma ise yine

Çevre ve Şehircilik Bakanlığınca, 2012 yılında çalışmaları yürütülen 6306 sayılı kanunun

(Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun) uygulanması sırasında

hazırlanan “Yapıların Yıktırılmasına İlişkin Yönetmelik Taslağı” başlıklı çalışmadır.

Yönetmelik taslağının içerisinde yer alan Madde 15’te yapı yıkım teknikleri hakkında

bilgiler verilmiştir. Madde 16, 17, 18, 19 ve 20’de ise bu teknikler hakkında bazı uygulama

esasları bahsedilmiştir. Madde 15’te yer alan ve aşağıda verilen yapı yıkım teknikleri

39

incelendiğinde, Hafriyat Toprağı ile İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği’nde

verilen madde 18 ile oldukça benzer olduğu göze çarpmaktadır.

MADDE 15:

(1) Yıkım süreçleri, yapının oturduğu zemin hakkında yeterli bilgi edinildiği ve yapının

tasarımı ile inşaat esasları hakkında yeterli bilgi sahibi olunduktan sonra başlar. İnsan

sağlığına etki edebilecek asbest gibi zararlı kimyevi maddelerin varlığı ihtimaline karşı risk

değerlendirmesi yapılır ve yıkımın yapılacağı bölgeler için çalışmalar başlatılır. Yıkım

sırasında geriye kalan yapının stabilitesinin bozulmaması ve olabilecek plansız göçmelerin

önlenmesi için geçici güçlendirme yapılır. Gerektiğinde yeniden kullanım ve geri dönüşüm

potansiyeli olan yıkım malzemeleri çeşitlerine göre ayrılır ve toplanır.

(2) Yapıların yıkımında;

a) Patlayıcı kullanılarak yıkım tekniği,

b) Uzun erişimli yıkım makinesi ile yıkım tekniği,

c) Ekskavatörle yıkım tekniği,

d) Kat eksiltme suretiyle yıkım tekniği,

e) Çekme halatı ile yıkım tekniği kullanılabilir.

(3) Bakanlık gerekli gördüğü hallerde yıkım teknikleri ile ilgili ayrıntılı tebliğ yayımlayabilir

[31].

Bu yönetmeliğin diğerlerinden farkı; 16-20 maddeleri arasında, bahsedilen yapı

yıkım yöntemlerinin uygulama esasları hakkında kısıtlı da olsa bilgiler vermesidir.

Sonuç olarak, ülkemizde yapı yıkım yöntemleri hakkında, yukarıda kısaca

bahsedilen üç farklı mevzuat dışında, detaylı bir araştırma süreci sonucu kazanılan bilgiler

ışığında hazırlanan bir çalışma henüz bulunmamaktadır.

40

41

3. YIKIM TEKNİKLERİ SEÇİMİNDE ETKİLİ OLAN FAKTÖRLER

3.1. Arham Abdullah ve Koca’ya Göre Yıkım Tekniğini Etkileyecek Parametreler

Bir önceki bölümde detaylarıyla anlatılan yıkım teknikleri arasından yıkılacak

yapıya en uygun yıkım tekniği seçilmelidir. Arham Abdullah’a göre yıkım tekniklerinin

seçimini etkileyen altı ana parametre ve birçok alt parametre bulunmaktadır. Ana

belirleyiciler: yapısal karakteristikler, ortam koşulları, maliyet, yıkım tecrübesi, zaman,

tekrar kullanılabilme ve geri dönüşüm parametreleridir [2].

Koca (2006) ise bir yıkım türünün belirlenmesinde etkili olan faktörleri aşağıdaki

şekilde sıralamıştır:

Toplam maliyet

Yıkım için hedeflenen zaman aralığı

Yıkılması gereken yapının (malzeme) betonarme kalitesi

Yıkılması gereken yapının şekli (geometrik özellikleri)

Yıkılması gereken yapının konumu, boyutu

Yıkılması gereken yapının çevre durumu

Yapının konumu ve türü ile alakalı olabilecek özel riskler

Yapının yıkılması sonrasında oluşacak atıların değerlendirilmesi

Trafik ve çıkan atık maddelerin depolanabilme durumu

Yapılması gereken birtakım ayarlamalar

Koca (2006) yıkıma etki eden faktörleri anlatırken, bu unsurların arasında en

önemli olanlarının toplam maliyetin ve yıkılması gereken yapının boyutları olduğunu,

diğer unsurların bu iki ana etkene göre şekillendiği belirtmektedir. Ayrıca onarım ya da

güçlendirme işleri sırasında yapılacak küçük çaplı kısmi yıkımlarda seçilecek tekniğin ise

daha çok yıkılacak elemanların beton kalitesine göre değiştiğini düşünmektedir [6].

Bu düşüncelerin biraz daha öncesine gidilirse, belki de yıkım metodunun seçiminde

en etkili değişkenin “hangi yıkım türüne ihtiyaç olunduğu” fikrine ulaşılabilir. Daha önce

42

bkz. ikinci bölümde anlatıldığı üzere, yıkım türlerini üç ana başlığa ayırmak mümkündür.

Tamamen ihtiyaca göre yıkım türleri:

1. Yapının tamamen yıkılması

2. Yapının belirli bir bölümünün yıkılması (kısmi yıkım)

3. Herhangi bir nedenden ötürü (doğal afetler, yangınlar yahut terör saldırıları gibi)

zarar görmüş bir yapının acil yıkılması şeklinde maddelere ayrılabilirler.

Resim 3.1. Sel felaketlerinin yerleşim yerleri üzerine etkilerine ait görseller [32]

İkinci bölümde detaylarıyla birlikte anlatılan üç temel yıkım tekniğinin tamamı

(makine, el, patlayıcı ile yıkım), yapıların tümden yıkılması için kullanılabilir. Bu metotlar

arasında tercih yapılırken dikkat edilmesi gereken noktalar konunun devamında

anlatılacaktır.

Yapıların kısmi yıkımları istenildiği zaman el ve makine ile yıkım teknikleri

kullanılmalı, patlayıcılar asla tercih edilmemelidir. Çünkü patlayıcılar sadece yapının

tamamının yıkılması gerektiği durumlar ile yıkım sahasının ve çevresinin de müsait olduğu

alanlarda kullanılabilir. Kısmi yıkımlarda kullanılan makineler tümden yıkım için

kullanılanlardan farklılıklar göstermektedirler. Çalışma prensipleri onlarla aynı doğrultuda

olmakla birlikte, boyut ve ağırlıkları daha küçüktürler. Çünkü kısmi yıkım işlerinde

kullanılacak makineler yapıların üzerinde çalışmak (ve hareket etmek) zorunda

olduğundan daha hafif ağırlıkta ve daha küçük boyutlarda olmak zorundadırlar. Bu

43

özelleştirilmiş makineler, uzun erişimli vinçler aracılığı ile yıkımı gerçekleşecek yapının

yukarısına çıkarılırlar. Yıkım en üst kottan başlanır. Bu yüzden kısmi yıkımın diğer adına kat

eksiltme yöntemi de denilebilir. Ancak kat eksiltme yöntemi sadece kısmi yıkımlar olarak

sınırlandırılmamalı, tümden yıkımlarda kullanılan yardımcı bir yöntem olarak da

düşünülmelidir. Çünkü yüksek katlı binaların yıkımlarında belirli bir yüksekliğe indirilinceye

dek kat eksiltme yöntemi uygulanır. Daha sonra istenilen yüksekliğe ulaşılınca, yüksek

erişimli iş makineleri devreye girer. Yapının kalan kısmı ekskavatörler ile kolaylıkla yıkılır.

Bu şekilde iki yöntem birden kullanılarak yıkım gerçekleştirilmiş olur. Yüksek katlı binaların

yıkımında kullanılan bu yaklaşım oldukça yaygın bir hal almıştır.

Hasar almış, acil yıkım gerektiren yapılarda seçilecek yıkım türünü ise hasar

seviyesi belirler. Hasarları; hafif, orta ve ağır hasar olarak çeşitlendirirsek, orta ve ağır

hasarlı yapılarda el ve patlayıcı ile yıkım türlerinin kullanılması hiç de uygun olmayan bir

seçim olur. Çünkü el ve patlayıcı ile yıkım teknikleri kullanılır iken, yıkımı gerçekleştirecek

olan ekibin hasarlı binaya girmeleri ve çalışmaları yahut planlama yapmaları

gerekmektedir. İçerde çalışanlar var iken yıkılma riskinin olduğu durumlarda, bu riskin

alınması mümkün değildir. Sonuç olarak bu gibi durumlarda makine ile yıkımın tercih

edilmesi en uygun seçim olarak görülmektedir. Acil yıkımlarda da yapının yüksekliğine

bağlı olarak standart ekskavatör veya uzun erişimli makineler kullanılır.

Yapının hasar derecesini belirlemek için bu konuda deneyimli bir inşaat

mühendisinin (ülkemizde henüz yıkım mühendisliği kavramı oluşmadığı için) yıkım

öncesinde binaya girerek bir takım tespitlerde bulunması gerekir. İnşaat mühendisinin

gözlemsel birtakım incelemeleri sonucunda oluşturacağı bu ön inceleme işlemi için

ülkemizde kullanılan bazı standart formlar mevcuttur. Afetlere maruz kalan yapıların

hasar derecesini tespit etmek için Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı tarafından

kullanılan standart formların, acil yıkımlar öncesi tespitleri için de kullanılması

mümkündür. İlgili mühendisin vereceği rapor doğrultusunda hasarın derecesi ve ona bağlı

olarak da yıkım tekniği belirlenir.

Ancak bazen yıkılacak yapının hasarı orta ve ağır derecede olmasına rağmen bazı

sebeplerden (yıkım alanının olumsuz koşulları) ötürü yıkım sadece makinelerle

44

gerçekleştiremeyebilir. Bu gibi durumlarda yapının içinde, insanların güvenle çalışabilmesi

için binaya güçlendirme çalışmaları yapılması zaruridir. Patlayıcı ile yıkımlarda yıkım alanı

içinde ön çalışmaların yapılması gerektiği yukarıda bahsedilmişti. El ile yıkımın ise

tamamen yapının içerisinde gerçekleştiği zaten bilinmektedir. Yıkımda çalışacak olan

ekibin güvenliğinin sağlanabilmesi için zaruri olan onarım ve güçlendirme çalışmaları da

yine işinde deneyimli inşaat firmaları tarafından gerçekleştirilmelidir.

Acil olarak yıkılması gereken yapının hasar derecesinin hafif olması durumunda ise

tamamen yıkımda kullanılan üç temel yıkım tekniğinden (makine, el ve patlayıcı ile yıkım)

uygun olanı seçilebilir.

3.2. K. Kasai’ye Göre Yıkım Tekniğinin Belirlenmesine Etki Edebilecek Faktörler

Bu bölümün giriş kısmında hatırlanacağı üzere, yapı yıkım metotlarının seçiminde

öncelikli faktörün yapının tümden mi yoksa tamamen mi yıkılacağına göre değişeceği

düşüncesi anlatılmıştı. Buna ek olarak da terör, afet vb. etkenlerden hasar görmüş

yapılardaki hasar durumunun yine belirleyici ana etkenler arasında olduğu belirtilmişti. Bu

bölümün devamında ise, yapı yıkım ihtiyaç türü ve hasar durumları haricinde seçilmesi

gereken yıkım tekniğine etki eden diğer parametrelerin neler olduğu detaylı bir şekilde

incelenecektir.

Yıkılması gereken bir yapının üzerinde kullanılacak olan yıkım metodunun

belirlenmesi son derece önemli bir işlemdir. Ne yazık ki yıkım tekniğinin belirlenmesinde

uygulanacak standart bir işlem sırası ülkemizde henüz mevcut değildir. Konu hakkında

yapılan literatür ve saha taramalarında böyle bir bilgiye ulaşılamamıştır.

Yıkım tekniğinin belirlenebilmesi için, uygulanacak tekniğe direkt etki edebilecek

bir takım verilerin toplanması gerekmektedir. Yıkılacak yapıda ve çevresinde yapılması

gereken titiz bir ön çalışma ile bu verilere ulaşılabilir. Kaydedilen veriler, yıkım ekibi

tarafından incelenmeli ve plan aşamasında hiçbir detay gözden kaçırılmadan

kullanılmalıdır. Aksi takdirde yıkım sırasında istenilmeyen sorunlar ile karşılaşılabilir.

Ancak yine ne yazık ki, ülkemize bakıldığında yıkım öncesi yapılacak araştırma ve planlama

45

çalışmaları ile ilgili resmi bir işlem sırası (prosedür) ve uygulanması gereken kurallar listesi

gibi yardımcı kaynaklar bulunmamaktadır. Yıkım öncesi yapılması gereken mühendislik

çalışmaları (yıkılacak yapı ve çevresi hakkında edinilen bilgiler), yıkım tekniğinin

belirlenmesinde oldukça etkili ve yararlı olacaktır.

Uygulanacak yıkım metodunun seçiminde etkili, yapılması gereken saha çalışmaları

haricinde çeşitli yönetmelik çalışmaları ile akademik makaleler ışığında birçok önemli

parametrenin var olduğundan ve uygulanabilecek yaklaşım yollarından bahsedildiği

görülmüştür. Bu yaklaşım yollarında bahsetmeden önce, yıkım metodu seçiminde etkili

olan parametreler arasında yer alan üç temel başlık aşağıda açıklanmıştır:

a) Güvenlik: Yıkım işinin başarılı olabilmesi için, sonunda kötü neticelerle bitmemiş

olması yani en başından güvenli bir yıkım olması gerekmektedir. Yıkımı yapılacak yapının

içerisinde ve çevresinde muhakkak birtakım önlemlerin alınması gerekmektedir. Örneğin;

yıkılacak yapı bir konut ise binanın su, elektrik, doğalgaz ve kanalizasyon bağlantıları

kesilmeli, yine binanın içinde patlayıcı, yanıcı herhangi bir madde var ise dışarda emniyetli

bir yere taşınmalıdır.

Resim 3.2. Bakersfield, Kaliforniya’da enerji santrallerinin patlayıcılar ile kontrollü yıkımı

sırasında patlamanın, yıkımı izleyenlerden üç kişiye verdiği ağır ve kalıcı sakatlık haberine ait görsel [33]

46

Uygulanacak yıkım tekniğine karar verildikten sonra, tekniğe bağlı olarak

uygulanması gereken emniyet önlemlerinde farklılıklar ortaya çıkabilir. Yani, yıkım

alanında alınması gereken genel tedbirlerden hariç, seçilmiş yıkım metoduna göre ekstra

tedbirler alınması gerebilir.

Resim 3.3. Emniyet tedbirleri alınmadan yapılan tehlikeli yıkım işi örneği [34]

b) Zaman: Yıkım metodunun seçimini belirleyici etkenlerden birisi de yıkımın ne kadar

süre içerisinde yapılması gerektiğidir. Örneğin; uzun erişimli iş makineleri ile şehir

merkezinde yıkılması gereken bir binanın çok süre kaybedilmeden yıkımının

tamamlanması gerekebilir. Ancak, uzun erişimli makineler büyük hacimli araçlar

olduğundan, rahat hareket edebilmeleri için bölgedeki trafiğin geçici olarak diğer araçlara

kapatılması gerekebilir. Gerekli kurumlardan alınacak bu izin süresi içerisinde yıkımın

tamamlanması da büyük önem arz etmektedir.

Bazı yıkım işlerinde, istenen yapıların yıkımının hemen ardından yıkım alanı, yıkılan

yapıların yerine yapılacak olan yeni yapılar için şantiye sahasına dönüşmektedir. Bu gibi

durumlarda ise planlanan yıkımın gecikmesi, iş programındaki diğer işleri de

aksatacağından yıkımın zamanında yapılması bir zorunluluk halini almaktadır.

c) Maliyet: Yıkım işinin maliyeti de yıkım tekniğinin belirlenmesi açısından belirleyici

faktörlerden biridir. Stadyum, gökdelen, köprü gibi yapılarda gerçekleştirilecek büyük

çaplı yıkımlarda güvenlik tedbirleri daha kolay alınacağından bu gibi çalışmalarda

patlayıcıların tercih edilmesi maliyet açısından avantajlı bir seçim olacaktır. Tersi

47

düşünüldüğünde, şehir merkezinde ve dar alanlarda gerçekleştirilecek yıkımlara ise

patlayıcıların kullanılması çok tehlikeli sonuçlar doğurabileceğinden, iş makineleri tercih

edilmesi gerekir.

Yıkım sonrası ortaya çıkan yıkım atıklarının ne kadarının geri dönüşüm ile

kurtarılabileceği ise yine maliyete etkileyeceğinden seçilmesi gereken yıkım tekniği

hakkında titizlikle düşünülmelidir. Çünkü bazı teknikler ile yapılan yıkımlarda bu

kaynaklara yıkım sonunda ulaşılamayabilir. Bu duruma örnek olarak; yıkılacak binanın

donatılarında kullanılan demirler, seramik ve mermer gibi kıymetli madenler ile birtakım

tarihi eserler var ise böyle durumlarda seçici yıkım yapılabilecek yöntemler seçilmelidir.

Daha önce detaylı bir şekilde bkz. Bölüm 2’de anlatılan yapı yıkım teknikleri

teknolojinin de katkısıyla sürekli gelişmekte ve çeşitlenmektedir. Ancak, yıkılması istenilen

yapı için kullanılacak yıkım tekniğinin belirlenmesinde, bu yöntemin en uygun şartları

sağlayan yöntem olması zorunluluğu vardır. Japon bilim adamı, inşaat ve deprem

mühendisi Kasai’ye göre [35] bir yıkım işinde kullanılacak yıkım tekniğinin seçiminde etkili

olan en önemli parametreler aşağıda maddeler halinde sunulmuştur:

1. Yıkım işinin kapsamı (Tümden veya kısmi)

2. Yapının hasarlı olup olmadığı (Acil yapı yıkımı)

3. Yıkım işinin maliyeti

4. Yıkım işinin zaman sınırlamaları

5. Yıkım işinin güvenliği

6. Yıkılacak olan yapının boyutları (Maksimum yüksekliği, yapının oturma alanı vb.)

a. Yıkılacak yapının veya yapısal elemanların geometrisi

b. Yıkılacak yapının veya yapısal elemanların boyutu ve konumu

c. Yapının taşıyıcı sistemini oluşturan malzeme türü (Beton, yığma, çelik,

ahşap vb.)

7. Yıkımı yapılacak yapının konumu

a. Yıkılacak olan yapının çevresindeki diğer yapılara mesafesi (Bitişik nizam ya

da ayrık olması)

48

b. Yıkılacak yapıya yakın okul, hastane, ibadethane vb. önemli yapıların

bulunması

c. Yıkılacak yapıya yakın tarihi yapıların bulunması

d. Yıkılacak yapıya yakın önemli alt yapı hatları (su, doğalgaz, elektrik, iletişim

vb.) veya metro gibi alt yapıların bulunması

e. Yıkım şantiyesine erişim durumu

8. Özel riskler (Yapının türü, konumuyla ve kullanım amacıyla ilgili)

a. Patlayıcı veya parlayıcı maddelerin depolandığı depolar

b. Kimyasal maddelerin üretildiği üretim yapıları

c. Radyoaktif maddelerin kullanıldığı yapılar

9. İzin verilen rahatsızlık düzeyi (Gürültü, toz ve titreşim düzeyleri)

10. Yıkım sonrasında oluşan inşaat yıkıntı atıklarının tekrar kullanımı

11. Ulaşım ve katı atığın depolanması

11 maddeden oluşan bu parametreler yıkım metodu belirlemede büyük önem arz

etmektedirler. İlgili parametrelerin ilk beşinden yukarda bahsedilmiştir. Madde 6 ve 7

(yıkılacak yapının boyutu ve konumu) yıkım tekniği seçiminde dikkat edilmesi gereken en

önemli belirleyici unsurladır. Geri kalan parametreler bu iki temel unsura göre

şekillenmektedir. Özetle, yapı yıkım metodu seçiminde dikkat edilmesi gereken en önemli

iki faktör; yapının boyutları ve konumudur.

Yapının boyutları kendi arasında değerlendirildiğinde ise yapı yüksekliği değişkeni

birinci derece önemli parametredir. Örneğin; yıkılacak yapı bir bina olarak

düşünüldüğünde, bina yüksekliği yaklaşık 12 metre ise (ortalama 4 katlı bir bina

yüksekliği) seçilebilecek en etkili yıkım yöntemi, iş makineleri ile yıkım başlığı altında yer

alan standart ekskavatör ile yıkım tekniğidir. 12 metreden 27 metreye kadar yüksekliğe (4

- 9 katlı bina) sahip binaların yıkımında standart ekskavatör yerine uzun erişimli iş

makineleri kullanılması uygun olacaktır. 27 metreden daha yüksek binalarda (9 katlı bina)

ise kat eksiltme yöntemi ile yüksekliğin 27 metreye indirilmesi gerekir. Kat eksiltme

uygulaması el ile yahut makine yıkım teknikleri ile yapılabilir. Uzunluğu 36 metre veya

daha fazla binalarda ise yıkımın en etkili ve en uygun maliyetli olabilmesi için yıkımın

patlayıcılar ile yapılması mantıklı olacaktır.

49

Görüldüğü üzere bir yapının yıkılması için gereken uygun tekniğin seçiminde

yapının boyutunun yapılacak seçime direkt etkisi olduğu görülmektedir.

Çizelge 3.1. Yapı yüksekliğine göre tercih edilmesi gereken yıkım teknikleri

Yapı yüksekliği Yıkım tekniği Kullanılacak ekipman

<12 metre İş makineleri ile yıkım Standart ekskavatör

12 – 27 metre İş makineleri ile yıkım Uzun erişimli iş makinesi

27 – 32 metre İş makineleri ile yıkım

El veya makine ile kat

eksiltme + uzun erişimli iş

makinesi

>32 metre Patlayıcılar ile yıkım Plastik patlayıcı vs.

Yıkım tekniğinin belirlenmesinde yapının boyutundan sonra en etkili parametre

yapının bulunduğu konumdur. Yapının konumu, yani yapının etrafında bulunan diğer alt

ve üst yapılar ile mesafesinden doğan etkileşimi yıkım tekniği seçiminde direkt etkili

olduğu gibi yıkım sahasında alınacak tedbirlere karar verme aşamasında da önemli bir

yere sahiptir. Örnekler vermek gerekirse; yıkımı gereken yapı ayrık nizamda inşa edilmiş

ve çevresinde (yakınında) bir yapılaşma olmayıp yeterli boş alana sahip ise bu tip bir

binanın yıkımında makine ile ya da patlayıcı ile yıkım metotları tercih edilmesi uygun

olacaktır.

Etrafında yeterli boş alana sahip olmayıp tek doğrultuda bitişik nizamda yapılmış

veya trafiğin yoğun olduğu ana yollar üzerinde yer alan yapıların yıkımında patlayıcıların

kullanılması oldukça tehlikeli sonuçlar doğurabilir. Ancak gerekli bilgi ve tecrübeye sahip

patlayıcı mühendislerinin çalıştığı profesyonel yıkım firmaları ile gerekli ön çalışmaların da

yapılmasıyla bitişik nizam binalarının bile patlayıcı ile yıkılması mümkündür. Maalesef

ülkemizde patlayıcı ile yıkım çok yeni olduğundan dolayı, bu bilgi birikimi ve tecrübeye

sahip yıkım firmaları henüz mevcut değildir. Bu yüzden bitişik nizam yapıların patlayıcı ile

yıkımı ülkemiz şartlarında oldukça riskli olduğundan dolayı yapılmamaktadır.

50

Eğer yıkımı gerçekleştirilecek yapı çift doğrultuda bitişik nizam ile inşa edilmiş ise

patlayıcılarla yıkımı kesinlikle tercih edilmemelidir. Bu gibi durumlarda el ile veya makine

ile yıkım yahut her ikisinin ortak kullanıldığı bir yıkım tekniği kullanılabilir.

Yıkımı gerçekleştirilecek olan yapının yakınlarında okul, hastane, cami gibi kalabalık

insan nüfusu barındıran sosyal yapılar ya da tarihi değeri olan yapılar mevcut ise patlayıcı

ile yıkım tekniğinin kullanılması oldukça tehlikeli olacağından tercih edilmemektedir.

Hastane veya tarihi yapıların yakınlarında patlayıcı kullanılamamasının bir diğer sebebi de

patlama sonrasında oluşan ani ve çok yoğun tozun çevreye verebileceği zararlardır. Yine

patlayıcı ile yıkım metodunda, yıkım sırasında meydana gelebilecek yüksek titreşimler de

etraftaki okul, hastane, sanayi tesisleri ve tarihi binalar gibi yapılara oldukça zarar verebilir

nitelikte olduğundan, her ne kadar yıkım öncesi mühendislik çalışmaları ile belirlense dahi,

tehlikeli bir teknik olduğundan tercih edilmemelidir.

Görüldüğü üzere yıkım tekniği belirlemede en önemli iki parametre; yapının

yüksekliği ve konumudur. Diğer etkenler bu iki parametreye göre şekillenebilmektedir. Bir

diğer parametre olan ve 8. Maddede belirtilen özel riskli yapıların yıkımında ise standart

ekskavatörler ile geçekleştirilen makineler ile yıkım ve patlayıcılar kullanarak yapılan

yıkımın tercih edilmemesi gerekir. Son derece hassas çalışılması gereken bu tür yapıların

yıkımları kontrollü ve yavaş bir şekilde gerçekleştirilmelidir. Özel risk taşıyan yapıların

yıkımı için yine özel tasarlanmış el makineleri kullanılabilir.

Bu tarz yapıların yıkımında öncelikle bina içerisinde yer alan her türlü tehlikeli

maddenin (parlayıcı, patlayıcı, yanıcı, kimyasal, radyoaktif vs.) uygun şekillerde bertaraf

edilmesi gerekir. Yıkım sonrasında geride kalan artık ve kalıntılardan dolayı oluşabilecek

kirlenmelere mahal verilmemelidir. Özel risk taşıyan yapıların yıkımında kesinlikle bu işte

tecrübesi olan, daha önce bu tür yıkımlarda çalışmış, gerekli ekip ve materyale sahip

firmaların çalışması gerekli olup, tecrübesiz firmalara bu tür özel yıkımlar

yaptırılmamalıdır. Yıkımda kullanılacak olan özel tasarlanmış çeşitli ölçüm aletleri,

profesyonel kişilerce kullanılmalı, personelin eğitimleri ile ölçüm cihazlarının periyodik

bakımları muhakkak takip edilmelidir.

51

Yapıların yıkılması sırasında meydana gelen toz, ses ve gürültü gibi olumsuz

unsurların da yıkım tekniği belirlenmesi üzerinde etkileri vardır. Yıkım sahasının konumu

gereğince, yıkım sırasında meydana gelen titreşim, gürültü gibi unsurlar sınırlandırılmaz

ise çevreye büyük sorunlar oluşturabilir. Karlı bir yamaçta yıkılacak yapı, yanlış yıkım

tekniği uygulandığında oluşabilecek yüksek ses ile çevrede çığ düşmesine sebep olabilir.

Benzer bir örnek olarak, aynı eğimli arazi şartları düşünüldüğünde, oluşacak gürültü ile

yıkım bölgesinde heyelan oluşturabilmesi verilebilir. Yüksek toz ve gürültü seviyelerinin

kamu binalarına ve insanların yoğun olarak kullandıkları sosyal tesislere verebileceği

zararlar da yukarda anlatılmıştı. Özetle, yıkım tekniği belirlerken etrafta oluşabilecek toz,

gürültü, titreşim gibi unsurların limitleri için bölgenin izin verebileceği derecede çalışmalar

planlanmalı ve seçim o yönde yapılmalıdır.

Yıkım sonrasında meydana gelen yıkım artıklarının geri dönüşümü de henüz yıkım

metodu belirlenirken planlanması gereken konulardan biridir. Eğer yıkım artığı

malzemelerin tekrar kullanımı (geri dönüşümü) sağlanamıyor ise bu maddelerin civardaki

katı atık depolama sahalarına taşınması gerekecektir. Yıkım sonrasında oluşan artıkların

kullanılması isteniliyor ise yıkım sırasında bu malzemelere zarar vermeyecek bir tekniğin

seçilmesi de gerekmektedir. Patlayıcı kullanarak yapılan bir yıkım ile el araçları ile yapılan

yıkımın binayı oluşturan materyallere verecekleri zararlar farklılıklar gösterir.

3.3. Yıkım Tekniğinin Belirlenmesinde Takip Edilecek Yaklaşım Tarzı

Yıkım konusunda tecrübeli mühendislerin yürütmesi gereken bir çalışma olan yıkım

tekniğinin belirlenmesi işine direkt etkisi olan parametreler bkz. bölüm 3.1 ve 3.2 ’de

anlatılmıştı. Bahsedilen parametreler de dikkate alınarak, yıkım tekniğinin belirlenmesinde

izlenmesi gereken bir yaklaşım tarzı oluşturulmalıdır.

Yıkım çalışmaları dört aşamaya ayrılabilir:

1. Teklif aşaması

2. Yıkım öncesi aşama

3. Yıkım aşaması

52

4. Yıkım sonrası aşama

Şekil 3.1. Yıkım sürecinin aşamaları [36]

Teklif aşaması:

Yıkılacak yapının sahibi yani müşteri, aldığı karar ile yıkım müteahhidine

başvurarak yıkım sürecini başlatmış olur. Müteahhidin yapması gereken ilk adım, yıkılacak

yapı ile çevresindeki alanı görmesi ve gerekli risk analizini yapması işlemidir. Risk analizi

yaparken çevreden gelebilecek veya çevreye verilebilecek olumsuz etkilerin de

düşünülmesi gereklidir. İkinci adımda yüklenici, alınması gereken her türlü güvenlik

önlemlerini belirlemelidir. Risk analizi ve emniyet tedbirlerinde işe bağlı olan değişkenler

direkt olarak yıkım maliyetine etki edecektir.

Teklif aşamasında ve genel olarak yıkım sürecinde asıl bölüm yıkım tekniğinin

belirlenmesidir. Müteahhit gerekli mühendislik çalışmalarını tamamladıktan sonra, uygun

olan yıkım tekniğini teklifinde müşterisine gerekli bilgiler (yıkım süreci ve maliyet bilgileri

gibi) eşliğinde sunmalıdır.

53

Yıkım öncesi aşama:

Yıkım öncesi aşamada yapılması gereken ilk adım alan hazırlık çalışmalarının

yapılmasıdır. Daha sonra şantiyenin kurulması ve belirlenmiş olan güvenlik önlemlerinin

uygulanması adımları gelir. Güvenlik önlemleri bkz. Bölüm 3.6 ‘da anlatılacaktır. Yıkım

çalışmalarına başlamadan önce yapıdaki bütün tesisatlar (doğalgaz, elektrik, su, telefon)

kapatılmalı, yine yapının alt yapı ve kanalizasyon bağlantıları kesilmelidir.

Yapı içerisindeki yer alan patlayıcı, parlayıcı ve her türlü tehlikeli maddeler yıkım

alanının dışına taşınmalıdır. Buhar kazanı gibi tehlikeli ekipmanlar, uzmanlar tarafından

dikkatli bir şekilde parçalarına ayrılıp yapıdan uzaklaştırılmalıdır. Yine yapının bazı

kısımlarını oluşturan malzemelerin hammaddesi olarak kullanılan asbest, kurşun gibi

tehlikeli maddeler var ise yönetmelikleri uygun bir şekilde bertaraf edilmelidir. Yapıda yer

alan geri dönüşümü mümkün malzemeler, tekrar kullanmak için seçici yıkım yöntemi ile

sökülmeli ve yıkım alanı dışına taşınmalıdır.

Resim 3.4. İstanbul Maltepe’de kentsel dönüşüm için yıkım öncesi asbest malzemelerin

temizlenmesi [37]

Yıkım aşaması:

Bir önceki başlıkta anlatıldığı üzere yıkım aşamasına geçilmeden önce seçici yıkım

uygulamalarında söküm çalışmaları tamamlanmalıdır. Yani yapıda yer alan tekrar

kullanılması yahut geri dönüşümü mümkün materyallerin yapıdan ayıklanarak dışarıya

taşınması gerekir. Seçici yıkım teknikleri ile söküm işlemleri uygun bir şekilde tamamlanır

54

ise geriye sadece yapının iskeleti diye tabir edilen yapının taşıyıcı elemanları kalır. Asıl

yıkım aşaması yapının iskeletinin yıkılması sürecidir.

Yıkım sonrası aşaması:

Yıkım tamamlandıktan sonra geriye kalan adım yıkım alanın temizlenmesi

işlemidir. Temizleme çalışmaları bittikten sonra yıkım alanında insan ve çevre sağlığı

açısından tehlike oluşturabilecek durumlara mahal verilmemelidir. Geride çukur alanlar

bırakılmadan üstü kapatılmalı, yıkım artıkları titizlikle taşınmalı, kısaca müteahhit iş

verene işini teslim ederken tüm sağlık ve güvenlik tedbirlerini sağlamış olmalıdır.

Resim 3.5. Nevşehir Kalesi ve çevresinde kentsel dönüşüm için yıkılan on bir mahallenin

yıkım artıklarından temizlenmesi [38]

Yukarıda anlatılan yıkım süreci aşamalarının ilk sırasında yer alan teklif evresinde

müteahhit, uygun yıkım tekniğini belirlerken yıkımı istenen yapı ve çevresi etrafında

gerekli mühendislik çalışmalarını yapmalı ve gerekli verileri toplamalıdır. Bu veriler altı ana

başlıkta toplanabilir; yapı özellikleri (yükseklik, tip, stabilite, yıkım seviyesi, yapının

kullanımı), saha koşulları (saha içi ve dışındaki inşaların sağlığı ve güvenliği, kabul edilebilir

rahatsızlık seviyesi, komşu yapılara yakınlık, sahanın erişilebilirliği), maliyet (makine, insan

gücü), deneyim (seçilen yönteme yatkınlık, kaynak ve ekipmana ulaşılabilirlik, uzmanlık),

geri dönüşüm ve süre (saha hazırlığı, yıkım süreci) olarak sayılabilir. Yapı özellikleri ve saha

koşulları başlıkları, yıkımı gerçekleşecek yapı ve çevresi ile ilgili bilgilerdir. Geride kalan

dört başlık konusunda verilmesi gereken kararları yıkımı gerçekleştirecek yüklenici ve

müşteri birlikte alacaklardır.

55

Çizelge 3.2. Yapı yıkım tekniği belirleme veri formu örneği [36]

Çizelge 3.2. ‘de uygun yıkım tekniğinin belirlenmesinde kullanılacak bilgilerin yer

aldığı veri formu verilmiştir. Bu tabloda yer alan boşlukların, çalışmalar neticesinde elde

56

edilen veriler ile doğru bir şekilde doldurulması büyük önem taşımaktadır. Bir diğer

önemli konu da ilk iki başlık olan yapı özellikleri ve saha koşulları hakkında gerekli

bilgilerin, yüklenici tarafından muhakkak iş mahallinde yapacağı incelemeler sonucunda

doldurulmasıdır. Yıkılacak yapının ve çevresinin lokasyon bilgilerinin uygun formattaki

formlara girilmesi önem arz etmektedir.

3.4. Yapının Değerlendirilmesi ve Yıkım Planı

Bkz. Bölüm 3.2. ‘ de anlatıldığı üzere yıkım aşamalarının ilki teklif aşamasıdır. Teklif

aşamasında yıkımı gerçekleştirecek yüklenici, yıkım tekniğini belirlemeli ve yıkım

planlamasını hazırlamalıdır. Ancak bu sayede yıkım maliyeti hakkında doğru sonuçlar

alınabilir. Yıkımı gerçekleşecek yapıya ait fotoğraflar veya video kayıtlarını da içeren

değerlendirmeler müteahhit tarafından hazırlanmalı ve yapılan detaylı incelemeler

sonucunda elde edilecek yıkım planı yetkili mercilere sunulmalıdır. Yıkım planın içerisinde,

yıkımdan etkilenebilecek komşu yapılar ve caddelerin stabilitesi hakkında ayrıntılı bir

rapor da yer almalıdır.

3.4.1. Binanın değerlendirilmesi

(A) Kayıtlar: Yıkılacak bina incelenmeye başlanmadan önce, bitişik yapılar, yaya

kaldırımları ve caddeler hakkındaki kayıtlar elde edilmelidir.

(B) Değerlendirilecek Özellikler: Bina değerlendirilmesi yapılırken aşağıdaki hususlara

dikkat edilmelidir:

i. Binanın yapımında kullanılan malzemeler

ii. Kullanım amacı, ulaşılabiliyorsa geçmişteki kullanım amacı

iii. Atık su, zararlı maddeler, zehirli kimyasal atıklar, kolayca alev alabilen maddeler ya

da patlayıcılar, radyoaktif malzemeler ve hava ya da toprak kirliliği yapabilecek

maddeler

iv. Potansiyel tehlike içeren bölgeler, normal olmayan düzenlemeler, çevrelenmiş

çukurlar, havalandırması olmadığı için zehirli gaz bulundurma ihtimali olan

kuyular

57

v. Bitişik binalarla olan ilgi ve zemin koşulları, şev ya da istinat duvarı mevcudiyeti,

kaçak yapılar, köprüler, yer altı metro hatları vb.

vi. Suyun drenaj durumu, su kirliliği, taşkın ve erozyon oluşturabilecek problemler

(özellikle şev ve su tutan bölgeler olması durumunda)

vii. Bitişik binalarla ortak kullanılan yapılar, merdivenler, duvarlar ve yıkımın bunlar

üzerindeki etkileri

viii. Reklam panoları ve kaldırım ihtiyacı

ix. Yaya ve araç trafiği

x. Yıkım sırasında oluşacak molozların yüklenmesi ve taşınması için gereken alanın

mevcudiyeti

xi. Çevrenin gürültüye, toza, titreşime olan duyarlılığı

xii. Taşınan molozları ayrıştırmak için gereken alanın mevcudiyeti

xiii. Cadde üzerinde bulunan, yangın söndürücü, parkmetre, sokak ışığı, işaret

levhalarının varlığı

(C) Zararlı Malzemeler:

Zararlı madde mevcudiyeti bina değerlendirme raporunda açıkça belirtilmemişse,

yetkin bir kişi tarafından uygun şekilde incelemelidir.

Asbest, kurşun, petrol, vb. gibi zararlı maddeler var ise ilgili mevzuata uyularak

bertaraf edilmelidir.

Yapının kimyasal ve benzeri zararlı maddeleri depolamak için kullanıldığı

biliniyorsa, yıkım öncesi ve sonrasında toprak kirliliği ile değerlendirmeler

yapılmalıdır.

Yapının daha önce patlayıcı deposu olarak kullanıldığı biliniyorsa, patlayıcılara ait

kalıntıların olmadığı özel yöntemler uygulanarak belirlenmelidir.

3.4.2. Yapısal değerlendirme

(A) Kayıtlar: Yapısal değerlendirmeden önce, yapının kalıp planı ve benzeri detayları

değerlendirilmelidir. Yetkin bir inşaat mühendisi, yıkım esnasında beklenmeyen

sonuçlar doğurabilecek, normale uygun olmayan durumların varlığını kontrol

58

etmelidir. Eğer yapısal durumla ilgili kayıtlar mevcutsa yapısal değerlendirme bu

kayıtlarda göz önüne alınarak yapılmalıdır.

(B) Değerlendirilecek Özellikler: Yapısal değerlendirme yapılırken aşağıdaki hususlara

dikkat edilmelidir:

Kullanılan yapı malzemeleri

Yapının tasarımında kullanılan yapısal sistem

İmalat metodu

Yapısal elemanlardaki hasarlar

Bitişik yapıların durumu

Yıkım nedeniyle kesilebilecek sürekli yapılar

Bodrum katları, yer altı depoları ve yer altı kilerlerinin yapısal durumu

Çelik çaprazların varlığı

Yapı içindeki duvarların durumu ve tipi

Balkon ve benzeri konsolların bulunması

Binaya eklenmiş tabela vb. bulunması

(C) Özel Yapılar: Özel yapılarda yapısal değerlendirme yapılırken aşağıdaki hususlara

dikkat edilmelidir:

Eldeki yapısal bilginin doğrulu

Özel dikkat gerektiren ve yaygın olarak kullanılmayan yapısal elemanların varlığı

Yıkımı kolaylaştırabilmek için yapılabilecek olan yapısal değişiklikler

Geçici mesnetlerden kaynaklanan kısıtlar

(D) İnceleme ve Deney: Yapısal sisteme ait bilgilere ulaşılamaz ise, yapının üzerinde

yapılan testler yapının durumu hakkındaki bilgi verecektir. Bu testler

gerçekleştirildiğinde, yıkımın herhangi bir zamanında yapının stabil olmasını (sabit,

değişken olmayan) sağlayan çözümler geliştirilebilir.

59

3.4.3. Hesapları içeren yıkım planı ve stabilite raporu

(A) Yıkım planı: Bir yıkım planı aşağıdaki maddeleri içermelidir:

1. Aşağıdakileri gösteren bir plan

Yıkılacak binanın konumu

Alanın ve çevresinin detaylı topoğrafyası

Zemindeki yarma ve dolguların detayları

Yıkılacak binanın, komşu binalara, sokaklara, yapılara ve sokaklardaki önemli

malzemelere olan uzaklığı

2. Yıkılacak “binanın planı” aşağıdakileri içermelidir:

Katların kullanım amacı

Yapısal sistem

Yapı malzemeleri

Binanın durumu

Yıkılacak binanın yıkımdan etkilenebilecek mülklerle olan ilişkisi

3. Ön-germeli beton yapılar, ön-dökümlü beton elemanlar, çelik çerçeveli yapılar,

derin kirişler, uzun kirişler, kemerler ve benzeri gibi yaygın olarak kullanılmayan

bütün yapısal düzenlemelerin detaylarını içeren bir plan

4. Yıkım prosedürünü gösteren detaylı bir plan.

5. Makine kullanımı söz konusu ise, makinelerin çalışacağı güzergâhı gösteren bir

plan. Makinelerin katlar arası nasıl taşınacağını gösteren bir plan. Geçici

mesnetlerin konumlandırılacağı yerleri gösteren bir plan.

6. Halkı doğabilecek zararlardan korumak için alınan tedbirleri gösteren bir plan

7. Komşu binaları ve yapıları korumak için alınan önlemleri gösteren bir plan

8. Yıkılacak binanda kullanılacak geçici mesnetleri gösteren bir plan

9. Molozların nasıl taşınacağını gösteren bir plan aşağıdakileri içermelidir;

a. Molozların izin verilen yığılma miktarı

b. Yıkılan binanın molozlarının nasıl yerleştirileceği

60

c. Alanı boşaltmadan önce molozların her katta nasıl taşınacağı

d. Molozların alandan nasıl uzaklaştırılacağı

e. Molozların ne zaman ve ne sıklıkta uzaklaştırılacağı

f. Her bir kamyonun tonajını, sürücüsünün ehliyetini, ismini ve atık alanının yerini

gösteren kayıtlar

g. Moloz yönetiminden sorumlu personel

h. Mobil makineler ve kamyonlar için geçici park alanı

(B) Hesapları gösteren stabilite raporu: Stabilite raporu aşağıdakileri içermelidir:

1. Yıkımın her aşamasında binanın stabilite durumunu gösteren rapor

2. Mobil makineler kullanıldığında binanın stabilitesinin bozulmayacağını ve

güvenliğin riske atılmayacağını gösteren hesaplar

3. Mobil makineler kullanıldığında yerleştirilecek olan geçici mesnetler ve çelik

çaprazlar

4. Yıkımdan etkilenecek komşu yapıların stabilitesini gösteren bir rapor

5. Komşu yapılar için geçici ya da kalıcı mesnetler gerekip gerekmediği

6. Yıkım işlerinin hiçbir yapının, sokağın ve benzeri imalatların güvenliğine zarar

vermeyeceğini gösteren bir rapor.

3.4.4. Hizmetler

Yıkım işlemi başlamadan önce, yetkili şahıs bütün uygulamaları yapacak olan

firmalarla koordinasyon içerisinde olup, binaya giren bütün hizmetlerin kayıtlarını almalı

ve bütün hizmetleri kesmesi gerekmektedir.

Burada amaçlanan; yıkım planı sayesinde yıkım sırasında ve sonrasında yıkım alanı

ile çevresinde yer alan hiçbir hizmetin zarar görmemesinin sağlanmasıdır.

Yıkım başlamadan önce irtibata geçilmesi gereken firmaların sağladığı ortak

hizmetler:

61

Su

Elektrik

Telekomünikasyon

Doğalgaz

Alt ve üstte yer alan kablolar

Drenajlar

Kanalizasyon tünelleri

Tren tünelleri

Kullanılmayan tüneller olarak sayılabilir.

Ayrıca yıkım işlemi devam ederken bazı ana hizmetlerin sağlanması, sağlıklı ve

güvenilir bir ortam oluşturulabilmesi açısından büyük önem arz eder. Bu hizmetler:

Çevrede toz oluşmasını önlemek için su hizmeti,

İletişim ihtiyaçları için telekomünikasyon hizmeti,

Aydınlatma için elektrik hizmetleridir.

Bahsedilen bu hizmetlerin olumsuz hava koşullarından korunması için birtakım

önlemlerin alınması gereği de unutulmamalıdır.

3.4.5. Zararlı maddeler

Yıkım alanında asbest, kurşun, cıva, PCB (Poliklorlu bifeniller; Birleşmiş Milletler

Çevre Programı Kimyasallar Birimi tarafından hazırlanan ve Stockholm Sözleşmesi’nde

çevre ve insan sağlığına olumsuz etkilerinden dolayı kullanılmasına yasaklama ve sınırlama

getirilen 12 adet kalıcı organik kirleticiden biri [39]) gibi zararlı maddelerin bulunması

veya radyoaktif kirlilik olması ihtimaline karşı, ayrıntılı değerlendirmeler yapılmalı ve bu

maddeler uzmanlar tarafından bölgeden uygun şekilde uzaklaştırılmalıdır.

Eski yapıların yıkımında karşılaşılan yaygın zararlı maddelerden birisi asbesttir.

Yıkım alanı içerisindeki maddelerden yetkili kişilerce numuneler alınarak asbest tespitinin

yapılması gerekmektedir. Eğer numunelerden çıkan sonuçlara göre asbest zararlısının

62

mevcudiyeti görülür ise, bu işlerde deneyimli bir yüklenici firma ile anlaşılıp derhal

uzaklaştırılması sağlanmalıdır.

Resim 3.6. Asbestli çatı söküm çalışmalarına ait görsel [40]

Yıkım sırasında insan sağlığı ile birlikte toprak kirliliğine de neden olabilecek

maddeler bulunabilir. Bu ihtimale karşı yine uzman kişilerce numuneler alınarak, bunların

incelenmesi için ilgili birime (Çevre Koruma ve Kontrol Bölümü) gönderilmelidir. İlgili

birimden çıkacak sonuçlara göre de iyileştirme çalışmaları (alınacak izinlerin de takibiyle)

başlatılmalıdır.

3.5. Yıkım Ruhsatı Ve Yıkım için Gereken Diğer Belgeler

Tıpkı yıkım planı gibi yıkım işlemine başlanılmadan önce yapılması gereken bir

diğer çalışma da yıkım ruhsatının hazırlanma aşamasıdır. Bu bölümde yıkım ruhsatı

içerisinde yer alması gereken bilgiler ve bunlara ait kısa açıklamalar yer alacaktır.

İlgili mevzuat yönetmeliği olan 6306 Sayılı Kanunun Uygulama Yönetmeliği;

15.12.2012 - Riskli yapıların yıktırılması, Madde 8’de yıkım ruhsatı; “Yapı maliklerinden biri

veya birkaçının veya bunların vekillerinin müracaatı üzerine, yıkılacak yapının tahliye

edildiğine ve elektrik, su ve doğalgaz hizmetlerinin kapatıldığına dair ilgili kurum ve

63

kuruluşlardan alınmış belgelerin sunulmasına ve yıkım sorumlusu olarak statik fenni

mesulün belirlenmesine istinaden, maliklerin muvafakati aranmaksızın altı iş günü

içerisinde düzenlenir” ibaresi yer almaktadır [5].

Ancak, bahsedilen yönetmelikteki tanımına rağmen maalesef ülkemizde ihtiyaçlara

tam olarak cevap verebilen ve pratikte uygulanması kolay bir mevzuat oluşturulamamıştır.

Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa Birliğine üye ve bazı diğer gelişmiş ülkelerin yıkım

işleri için yıllar önce hazırladığı ve uyguladığı standartlara ülkemiz halen sahip değildir. Bu

durumun sonucu olarak; yıkım öncesi, yıkım esnası ve sonrasında birçok aksaklığın ortaya

çıktığı görülmektedir.

Bu durumla ilgili bir örnek verilmek gerekirse; Japonya’da Yapı Bakanlığının ilgili

kuruluşunda yapılan çalışmalarda, ahşap yapıların kalıplarının kolayca sökülmesi konusu

2000-2002 yılları arasında irdelenmiş ve hatta yine aynı bakanlığın; atık maddelerin

azaltılması ve yıkım sonrası oluşan molozlarının tekrar kullanılabilmesi için 1981-1985

yıllarında “atık projesi”, ikincil ürünlerde atık maddelerin indirgenmesi ve tekrar

yararlanmak sağlamak amacıyla kullanılan teknolojinin geliştirilmesi için de 1990-1994

yılları arasında “ikincil ürünler projesi” adlı çalışmalar yapılmıştır [2].

Yukarda bahsedilen sorunların ülkemizde yaşanmamasını hedefleyen, yıkım

çalışmaları için uygulamada kullanılmak üzere hazırlanan Yıkım Ruhsatı Formu taslağı

(Form-YR1) EK-1’de verilmiştir.

Yıkım ruhsatının içerisinde, yıkım işlemleri için ilgili kurumlarca alınan izinler ile

yine bu kurumlarca belirlenen yıkımın şekli ve muhtevası bilgileri yer alır. Yıkım planında

ise hangi yıkım tekniğinin kullanılacağı, hangi güvenlik tedbirlerinin alınacağı ve kimlerin

sorumlu olduğu, yıkım sonrası ortaya çıkacak inşaat atıklarının nasıl taşınacağı veya

değerlendirileceği gibi konuların detaylarına dair belgeler yer almakta olup, bu belgeler

yıkım ruhsatının ekine konur.

Tapu sahibi veya vekâleten yıkım firmalarınca, yıkımı gerçekleşecek yapılar için;

büyükşehir belediyesi sınırları dâhilinde ilçe belediyesi, ibelediye ve imücavir ialan

64

sınırların kiçerisinde belediyesi, bu alanlar dışında ise il özel idaresince yıkım ruhsatı ve

onun ekinde düzenlenecek olan yıkım planı hazırlanması gereklidir.

Bina yüksekliği en fazla 6 metre olan iki katlı binaların ve hacmi 50 m³’ten küçük

olan yapıların yıkımında yıkım ruhsatı eki olan yıkım planının hazırlanmasına gerek yoktur.

Ancak özel durumu olan yapılar için istisnai durumlar olabilir; riskli, afet geçirmiş, tarihi

yapı olması sebebiyle vb. Yetkili makamlar yıkım öncesinde yıkılacak binanın durumu fark

etmeksizin mutlaka bilgilendirilmelidir.

3.5.1. Yıkım durumu ile ilgili evrak bilgileri ve belgeler

Yıkımın amacı, durumu, belirlenen yıkılma tarihi, proje onayı, yapı ruhsatı, yıkım

izin belgeleri vb. belgelerin istendiği bölümdür. Ayrıca yıkım nedeni ilgili genel başvuru

formunda belirtilen gerekli evrakların yıkım ruhsatının ekine ilave edilmesi gereklidir.

3.5.2. Yetkili sorumlulara ait bilgiler

Bu bölümde yıkılacak yapının sahibinin (veya vekili), yıkımı gerçekleştirecek olan

yıkım firmasının ve yıkımdan sorumlu kişilerin (statik fenni mesul) kimlik, adres, mesleki

bilgileri belirtilmelidir. Beyan edilen bilgilerin eksiksiz olması ve imzalanması

gerekmektedir. Yine genel başvuru formunda belirtilen gerekli evrakların da yıkım

ruhsatının ekine ilave edilmesi gereklidir.

3.5.3. Tehlikeli maddelerin tanımlanması, kaldırması, taşınması ve bertarafı

EK-2’de verilen Tehlikeli Maddeler Tebliğ Formu taslağının (Form-YR2), 2010

yılından önce inşa edilmiş bütün yapıların yıkım izin işlemleri için hazırlanması gerektiği

düşünülmektedir. Cıva, asbest, kurşun gibi tehlikeli maddelerin bulunduğu yapıların

yıkımlarının tamamı için bu bilgiler, ilgili kuruma yıkım ruhsatının ekinde tebliğ edilmelidir.

Bahsedilen tehlikeli maddeler yıkım alanında mevcut değil ise bu durum tehlikeli

maddeler konusunda sertifikalı uzmanlar tarafından tespit edilmeli ve Form-YR1 ile

YR2’de işaretlenmeli ve yine yıkım ruhsatı ekinde sunulmalıdır.

65

Yıkım alanında, bkz. Form-YR2 Bölüm 4’te belirtilen patlayıcı malzemeler,

sıkıştırılmış gazlar, alev alabilir yanıcı sıvılar ve kimyasallar, radyoaktif maddeler vb. gibi

tehlikeli maddelerden herhangi biri kullanılacak veya depolanacak ise bu formda

işaretlenmesi gerekmektedir.

3.5.4. Atık yönetimi planı: inşaat yıkıntı atıklarının / molozunun geçici biriktirilmesi,

kaldırılması, geri kazanılması (seçici yıkım), taşınması ve dökümü / bertarafı için

gerekli evraklar ve planlama

Bir yıkım gerçekleştirilmeden önce planlaması yapılması gereken diğer bir konuda

inşaat atıkları konusudur. Yıkımla beraber oluşacak yıkım atıklarının biriktirilmesi, geri

dönüşümü (seçici yıkım), taşınması, dökümü safhaları için izlenecek yollar da önceden

hazırlanmalıdır. Yıkımın yüklenicisi tarafından hazırlanması gereken bu plana Saha Atık

Yönetim Planı (SAYP) adı verilir.

Saha atık yönetim planı, yıkım atıklarını minimuma indirecek ve atık türleri ile

miktarını belirtecek şekilde, atığın nasıl idare edileceği konularını kapsamalıdır. Bu plan

yıkım çalışmaları başladığında düzenli olarak güncellenmeli ve oluşacak atıklar ile geri

kazanım konularında bilgi içermelidir. Proje sonunda atık tahmini miktarı ile gerçekleşen

miktar arasındaki karşılaştırma yapılmalıdır. Plan dâhilinde çalışanlara bu konularda bir

eğitim verilmelidir. Yapılan tüm çalışmalar Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, bina atık

mevzuatlarına uygun olarak gerçekleştirilmelidir.

Yıkım ruhsatı ekinde, bu kapsamda yapılacak tüm hazırlıklar ayrıntılı olarak

açıklanmalı ve Yıkım Atıkları Yönetimi Formu taslağında (Form-YR3) doldurulmalıdır (EK-

3). SAYP bu formda belirtilmelidir. Form-YR3’ e göre hazırlanması gereken Atık Yönetim

Planında aşağıdaki bilgiler verilmelidir:

Yıkımdan sonra ortaya çıkan atık maddeler hakkında bilgiler,

Seçici yıkım amacıyla ayrıştırılan atık maddeler hakkında bilgiler,

Atık maddelerin çalışma sahasında nasıl korunacağı,

Atık maddelerin çalışma alanı sahanın dışına taşınması hakkında bilgi,

66

Atık yönetim sistemi ile ilgilenecek personel,

Atık maddelerin bertaraf işlemleri ile ilgilenecek personel,

Atık yöntemi planının ayrıntısı (SAYP).

Yıkımı gerçekleştirilecek olan yapıdan meydana gelecek olan yıkım atıklarının

taşınması ve dökümünün gerçekleştirilebilmesi için de belediyelerden hafriyat izni ve

döküm izinlerinin alınmış olması, gerekli ücretlerinin de yatırılması gerekmektedir.

3.5.5. Potansiyel ve tanımlı tarihi yapılar

Yıkımı yapılacak olan yapının yakınında (50 metreye kadar çapta) tarihi yapılar

(1960 yılından önce inşa edilmiş yapılar) yahut tescilli ve jeolojik öneme sahip yerler var

ise, bu yerlerin korunması için, yıkım müteahhidi tarafından hazırlanması gereken bir

taahhütname vardır. Bu taahhütname içerisine, yıkım planı sonrasında fark edilen bahse

konu yapıların mevcudiyeti durumunda bunların korunması için gerekli maliyetin de dâhil

edilmesi gerekir.

Potansiyel ve tarihi yapıların varlığı durumu söz konu ise, gerçekleştirilecek yıkım

planlamasını ve yönteminin bu duruma göre düzenlendiğine dair Kültür ve Tabiat

Varlıkları Koruma Kurulundan yıkımın uygunluğuna dair bir yazı düzenlenmesi gereklidir.

3.5.6. Bina yıkım planı

Yıkımın planlanması aşamalarından en önemlisi bina yıkım planının

hazırlanmasıdır. Aşağıda bina yıkım planının oluşturulabilmesi için gerekli plan çeşitleri ve

bunlara ait kontrol listeleri anlatılmıştır.

Lokasyon planı: 1/1250 veya 1/2500 ölçekli, yıkım alanı ve çevresini içeren yerleşim planı.

Bu plan içerisinde; yıkımı istenilen binanın konumu ve boyutları, kat şeması, binanın diğer

binalarla olan mevcut durumu, varsa çevredeki tarihi yapılar, sokaklar ve yolların trafik

akış bilgileri yer almalıdır.

67

Yıkım sahası planı (Blok planı): Lokasyon planına göre daha büyük ölçekli olan blok planı,

1/100 veya 1/500 ölçekli olup binaların boyutlarını, sınırlarını ve yıkım çalışma sınırlarını

daha detaylı görmek için kullanılır.

Bu planda; yıkılacak binada yer alan geleneksel olmayan (boşluklu-dişli döşemeler

vb.) tüm yapısal elemanlar hakkında bilgiler, yıkım alanı içerisinde kalan ağaçlar ve istinat

duvarları, elektrik direkleri, yangın muslukları, park alanları, tabelalar ve büfeler gibi yıkım

çalışmalarından etkilenebilecek sokak yapıları ve komşu binalar ile çıkan yıkım atıklarının

bekletileceği alanlar detaylı olarak gösterilmelidir.

Yıkım Tekniği ve Uygunluğu: Gerçekleştirilecek yıkım tekniğinin planlanması ve

uygunluğuna dair açıklamaların yanı sıra yıkım tekniğinin prosedürleri, yıkımı istenilen

yapının yapısal elemanlarının detaylı yıkım safhaları, yıkımda kullanılacak olan

ekipmanların anlatılması yahut kullanılamayacak ekipmanların belirtilmesi bu kısımda yer

alır.

Yine bu kısımda yıkım sırasında kullanılması gereken mekanik ekipmanların yukarı

katlara çıkarılması için izlenmesi gereken yolu gösteren planları, yıkım için (gerekli ise)

geçici güçlendirme çalışmaları planları ile kontrollü patlatma ile gerçekleştirilecek

yıkımlarda da patlayıcı maddelerin türü, özellikleri, uygulama yöntemleri ve planları

ruhsat ekinde yer almalıdır.

3.5.7. İş sağlığı ve güvenlik planı

Yıkım sırasında karşılaşılabilecek risklerin değerlendirilmesi, alınması gereken

sağlık ve emniyet tedbirleri ile bunların uygulamasının anlatılması, aynı sahadaki farklı

ekiplerin birbirileri ile sağlık ve güvenlik koordinasyonunun sağlanması için gerekli

planların yer aldığı kısımdır. Bu planları yıkım işlerinden sorumlu işveren yahut proje

sorumlusu hazırlamalı ve bütün içeriği yıkım ruhsatı ekine koymalıdır.

Çalışma Koşulları: Yıkımın başlangıç tarihini, (aşama aşama) süresini, prosedürleri içeren iş

programı çalışması ruhsat ekine konulmalıdır. Projenin büyüklüğüne göre yıkım işlerinde

en az B sınıfı sertifikaya sahip iş güvenliği uzmanı yer almalıdır. Bu konu Çalışma ve Sosyal

68

Güvenlik Bakanlığı’nın ilgili mevzuatına uygun olarak belirlenmektedir. Yüklenici firma ve

İSG uzmanı tarafından yıkım için hazırlanması ve Yıkım Ruhsatı ekinde verilmesi gereken

evraklardan bazıları şunlardır:

Detaylı risk değerlendirme raporu, Detaylı Acil Durum Planı, İş sağlığı ve

güvenliğine ilişkin tespit ve öneri defteri, Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimi (OSGB) ile hizmet

alan işyeri arasındaki diğer sağlık personeli sözleşmeleri, Sözleşme kapsamında yüklenici

tarafından çalıştırılacak tüm personelin sağlık taramalarının ilgili mevzuat gereğince yerine

getirildiğinin belgelenmesi, Şantiye iş güvenliği talimatı ve çalışanların bu talimatları

okuduğuna dair imzalı evraklar, Yıllık eğitim planı hazırlanması, İş sağlığı ve güvenliği yıllık

çalışma planı (mevcut durum tespiti, çalışan temsilcisi seçilmesi, destek elemanları

belirlenmesi, risk değerlendirmesi ekibinin oluşturulması, eğitilmesi, çalışması, takibi ve

izlenmesi).

Çevresel koşullar: Bu kısımda genel olarak verilmesi gerekli planlar; çalışma alanlarının

giriş-çıkışlarının kontrolüne ait tedbir ve yöntemler, çalışma alanlarının içerisinde yer alan

ilgili araç yahut kamu geçiş hakkı olan araçların idaresi, çalışma alanına komşu mülklerde

giriş-çıkış yapan kişilerin idaresine ait planlarıdır.

Güvenlik koşulları: Yıkım işleminin başlamasından bitimine kadar karşılaşabilecek her türlü

kaza ihtimaline karşı alınması gereken önlemler burada anlatılmalıdır. Örnek olarak; yıkım

başlamadan önce yayalar için uyarı tabelaları, yıkım işleri için yeterli donanımı olmayan

personelin çalıştırılmaması, iş güvenliği uzmanının iş güvenliği ekipmanlarının kullanılıp

kullanılmadığı kontrolünün yapılması, kontrollü patlatmalarda tahliye işlemleri, yine

kontrollü patlatmalarda etrafa fırlayabilecek maddelerin kontrollü bir şekilde önlenmesi,

su ve yangın söndürme ekipmanlarına erişilebilirlik gibi konular gösterilebilir.

Yine bütün bu planların yer aldığı güvenlik planı yıkım ruhsatı ekinde verilmelidir.

Trafik koşulları: Çevresel koşullarda da bahsedilen, kamu geçiş hakkı olan alanlarda ağır iş

makinesi manevrası, malzemeler, nakliye, engellerin akış kontrolünü sağlamak amacıyla

69

trafik geçiş hakkı izinlerinin alınması gerekli olup bu belgeler yıkım ruhsatı ekinde yer

almalıdır.

Yasal koşullar: Yıkılacak yapıların yer aldığı alanın gürültü, titreşim, toz ve trafiğe olan

etkisinin mevzuatta belirtilen sınır değerleri aşıp aşmadığının kontrolü yapılması, kontrollü

patlatma faaliyeti var ise bu işlerin sertifikalı uzman kişilerce yapılması ve ilgili mercilerden

(ilgili emniyet müdürlüğü) gerekli izinlerin alınması, süreç boyunca yıkım müteahhidinin,

yıkım sorumlusu ve diğer personelle iş başında bulunması ve yıkım esnasında meydana

gelebilecek her türlü iş kazasından ve yapıların ruhsata aykırı olmayan kısımlarına

verebilecek zararlardan yüklenicinin direkt sorumlu olması bu koşullar içerisinde yer alır.

3.5.8. Yıkım sorumlusu fenni mesul evrakları

İşveren yıkım işleri için sorumluluğu kendi üstlenebileceği gibi, 2013 yılında

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın Yapı İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği

Yönetmeliği’ne göre kendi adınan hareket etmek üzeren gerekli fenni yeterliliğeğ sahip

olan bir veya idaha fazla projej sorumlusu atayabilir [41]. Fenni mesul olarak inşaat

mühendisleri görev alabilir. Aşağıda belirtilen evraklar yıkım ruhsatı ekinde verilmelidir:

İMO’ dan (İnşaat Mühendisleri Odası) fenni mesuliyet belgesi (TUS),

Serbest inşaat mühendisi belgesi (SİM),

Fenni mesul teknik rapor ve yıkım projesi taahhütü (Noterden),

Fenni mesulün yasaklı olmadığını gösteren taahhütname,

Vergi levhası.

Fenni mesuliyet (TUS) belgesi için ihtiyaç duyulan evraklar ise:

İMO’ dan o yıla ait İşyeri Tescil Belgesi (İTB),

T.U.S. Taahhütnamesi (Noterden),

Proje sorumluluk beyanı (Noterden),

İkametgâh Senedi,

İmza beyannamesi,

İlgili belediye başkanlığından o yıla ait Sicil Kaydı,

Mal sahibinin tüm proje sorumlularına verdiği vekâlet (Noterden).

70

3.5.9. Onay

Yıkım Ruhsat Formunu hazırlayan teknik yetkilinin, bu formu tetkik eden yetkilinin,

ilgili belediye tarafından onaylayan yetkililere ait bilgiler ve imzaları bu kısımda

verilecektir.

3.6. Önlemler

Yıkım planlamasının hazırlanması ve yıkım ruhsatının alınması için gerekenlerin

yapılmasını müteakiben yıkım şantiyesinin kurulması sırasında birtakım güvenlik önlemleri

çalışmalarına önem verilmelidir.

Yetkili kişi (oda kayıtlı inşaat mühendisi) güvenlik tedbirlerini tasarlarken, yıkım

alanı çevresinde yaşayanların, yaya ve araç trafiğinin ve komşu mülklerin yıkımdan

olumsuz yönde etkilenmemesi için gerekli planları yapmalı ve işin başından sonuna kadar

uzman müteahhit firma da emniyet planlarına sadık kalmalıdır.

3.6.1. Ahşap perdeleme ve örtülü yol

Ahşap perdeleme ve örtülü yolun temel amacı imalat ve yıkım çalışmalarında

çalışanların ve halkın korunmasını sağlamaktır. Bkz. Resim 3.7.’de bu amaca dair bir örnek

gösterilmiştir. Genellikle, ahşap perdeleme yıkım şantiyesini halktan izole ederek

şantiyeye izinsiz giriş yapılmasını engeller. Örtülü yol ise koruma ağı ile birlikte kullanılarak

yayaları düşebilecek molozlara karşı korur. Yetkili kişi/kayıtlı inşaat mühendisi bu

önlemleri sahanın durumunu dikkate alarak tasarlamalıdır.

71

Resim 3.7. Güvenlik önlemlerinin hayat kurtarmasına dair bir örnek [42]

Örtülü yol kullanımı için temel kıstas, yıkılacak binanın yüksekliği ve araç ve/veya

yaya trafiğine olan yakınlığıdır. Ahşap perdeleme, örtülü yol ve yakalama platformu için

gereklilikler aşağıda sıralanmıştır.

Arsa sınırı ile bina çizgisi arasında en az bina yüksekliği kadar açık alan bulunan

binalar için sadece ahşap perdeleme kullanılması yeterlidir.

Örtülü yürüme yolu ise açık alanın bina yüksekliğinden az olduğu durumlarda

kullanılmalıdır.

Yakalama platformu içeren örtülü yürüme yolu ise açık alanın bina yüksekliğinin

yarısından az olduğu durumlarda kullanılmalıdır. Eğer bina yüksekliği 4 m’den az

ise yakalama platformu kullanılmasına gerek yoktur.

Ahşap perdeleme ve örtülü yol, halkın erişimi olan şantiye sınırı boyunca

sağlanmalıdır.

Bkz. Resim 3.8.’de bina yüksekliğine bağlı olarak değişen ahşap perdeleme, örtülü

yol ve yakalama platformu kriterleri gösterilmiştir.

72

Resim 3.8. Perdeleme ve örtülü yürüme yolu kriterleri [36]

Örtülü yürüme yolu için en az 2,3 m yüksekliğinde bir düşey mesafe sağlanması

gerekir. Bir taşıt yolu üzerinde bulunan ahşap perdeleme/örtülü yürüme yolu için ise en az

1,1 m’lik bir genişlik sağlanmalıdır. Yaya yolu üzerinde bulunan ahşap perdeleme/örtülü

73

yürüme yolu için ise genişlik değerleri Çizelge 3.3.’de gösterildiği şekilde olmalıdır.

Gereken genişlik trafik levhaları, geçici mesnetler ve benzeri şeylerle azaltılmamalıdır.

Çizelge 3.3. Örtülü yürüme yolunun genişliği [36]

Örtülü yürüme yolunun çatısında moloz yığılmamalıdır. Malzeme veya ekipman

depolama amacıyla kullanılmamalıdır. Eğer örtülü yürüme yolu yakınında bir baraka imal

edilecekse, bu baraka yapısal olarak yürüme yolundan ayrı olmalıdır. Aynı zamanda

barakanın çatısı yakalama platformu veya örtülü yürüme yolu için belirlenen yükleri

taşıyabilecek kapasitede olmalıdır.

Yakalama platformu ve örtülü yürüme yolunun parçaları imkânlar çerçevesinde

prefabrik olarak üretilmeli ve inşaat sahasında sadece civatalama işlemleri yapılmalıdır.

Yaya ve araç trafiğine gelebilecek zararları önlemek için saha içinde en az miktarda kaynak

çalışması yapılmalıdır.

3.6.2. Yapı iskelesi ve elek muhafazaları

İş platformları ve yapı iskelelerinin imalatı, sökülmesi ve güvenlik önlemleri

şantiyeden sorumlu inşaat mühendisinin gözetiminde yapılmalı ve güvenlik önlemleri ise

şantiyede görevli iş güvenliği uzmanı tarafından kontrol edilmelidir. İmalat işleri

şantiyeden sorumlu inşaat mühendisinin denetimi altında, tecrübeli işçiler tarafından

yapılmalıdır. İskeleleri destekleyen mesnetler düşey ve yatay yükleri taşıyabilecek

derecede dayanıklı olmalıdır. Eğer yükseltilmiş mesnet sistemi kullanılması gerekiyorsa, bu

sistem kayıtlı bir inşaat mühendisi tarafından mevcut binalara veya başka taşıyıcı

sistemlere ankrajlanarak tasarlanmalıdır. Çalışmayı kolaylaştırmak için çalışma

platformları kullanılacaksa, bu platformlar yıkılacak katın hemen altında ve dış kenarında

74

levhalar üzerine konumlandırılmış üç ardışık ayak üzerinde imal edilmelidir. Düşen

molozların birikmesini önlemek için periyodik olarak bakım yapılmalıdır.

Ahşap iskeleler yatayda ve düşeyde 4 m’den fazla aralığa sahip olmayan bağlantı

elemanları kullanılarak yapıya ankrajlanmalıdır. Eğer iskele 15 m’den yüksek ise iskele,

yapıya aralığı 15 m’den fazla olmayan çelik elemanlar kullanılarak bağlanmalıdır.

Metal iskeleler ise en azından üç kat çalışma platformu üzerindeki hareketli yük ve

öz ağırlığını taşıyabilecek dayanımda olmalıdır.

3.6.3. Koruyucu örtüler

Yıkım sırasında oluşacak tozların ve küçük molozların çevreye zarar vermemesi

yani dışarıya çıkmaması için kullanılması gereken koruyucu örtü iki katlı olmalıdır.

Koruyucu örtüler hususunda dikkat edilecek bir diğer nokta ise kullanılacak örtülerin

malzeme kalitesidir. Örtüler ağır şartlara dayanıklı malzemelerden yapılmalıdır.

Koruyucu örtülerde bindirme boyu minimum 0,30 metre olmalıdır. Örtüler

iskelelere bağlanırken, düşeyde ve yatayda koyulabilecek maksimum aralık mesafesi 2

metreyi aşmayacak şekilde olmalıdır.

Koruyucu ağlar da aynı şekilde, örtüler gibi küçük moloz parçalarını taşıyabilecek

kadar dayanıklı malzemeden yapılmalıdır. Ağların yapımında kullanılan malzemenin

ultraviyole ışınlardan zarar görmemesi gerekir.

Kullanılacak brandaların da ateşe dayanaklı ve ağır olmayan malzemeden

üretilmesi gerekir.

3.6.4. Yakalama tablası

Koruyucu ağ veya koruyucu örtüden geçebilecek kadar küçük moloz ihtimaline

karşı, yakalama tablası kullanımı gerekmektedir. Molozların yukarı katlardan düşerken,

yükseklikle doğru orantılı olarak kazanacağı kinetik enerji ile küçük ebattakilerinin bile

75

tehlike arz edebileceği durumu göz ardı edilmemelidir. Bu yüzden işçilerin çalıştığı

platformdan 10 m’yi geçmeyecek şekilde yakalama tablaları kurulmalıdır. Tablalar 1,5 m

dış tarafa doğru uzanacak biçimde iskelelere dizayn edilmiş olmalıdır. Yatay açıları

optimum 20-45 derece olacak şekilde yerleştirilmelidir.

Yakalama tablalarının sanki geçici mesnetlermiş gibi yük taşımasında kullanılması

son derece yanlış ve tehlikeli bir düşüncedir.

Yakalama tablaları ahşap veya metal malzemelerden imal edilebilir. Ancak dikkat

edilmesi gereken husus, ahşap tablaların metal ve ahşap iskelelerde kullanılabilmesi,

metal tablaların ise sadece metal iskelelerde kullanılabilmesi durumudur.

3.6.5. Geçici mesnetler

Geçici mesnetler, yapısal çelik, ağır ahşap ya da amaca uygun diğer malzemeler

kullanılarak imal edilmelidir.

Yıkım işlemlerinden dolayı yapının herhangi bir bölümü ya da tamamı aşırı yüke

maruz kalacaksa, mekanik ekipmanlar ya da yığılan molozlar hareket ettirilecekse;

yıkılacak yapının herhangi bir bölümü ya da elemanı kendini destekleyecek konumda

değilse ve yıkım işlemleri sonucunda yapının stabilitesi zarar görme ihtimalleri varsa

yapıda geçici mesnet kullanılması gerekir.

Geçici mesnetlerin taşıdıkları yükler tamamen kaldırılıncaya kadar geçici mesnetler

sökülmemelidir. Öte yandan, geçici mesnetler yıkımdan sonra mümkün oldukça

sökülmelidir. Geçici mesnetlerin kalması gerektiği durumlarda, yıkım müteahhidi yada

onun görevlendirdiği yetkili personel bu mesnetler sökülene kadar onların kontrolünü

yapmakla yükümlüdür.

Eğer bir yıkım projesine uzun süreli ara verilecekse ve ayakta kalan yapı varsa bu

yapılara uygun geçici mesnetler sağlanmalıdır.

76

3.6.6. Geçici payandalama sistemi

Asma katların yıkımı sırasında herhangi bir yükün taşınması için prefabrik payanda

sistemleri kullanılabilir. Mühendislik yaklaşımı kullanılarak alternatif çelik payanda

yerleşimleri ve farklı kapasitedeki çelik payandaların kullanımı sağlanabilir.

Payandalama gereklilikleri özel ve yaygın olmayan yapılar için uygulanabilir

değildir. Eğer mühendislik hesaplaması kullanarak bir moloz yığılma planı yapılmadıysa

moloz yığılmasına izin verilmemelidir. Payandalar en az iki yönde yanal ötelenme

yapmayacak şekilde mesnetlenmiş olmalıdır. Zemin üzerine yerleştirilen payandaların

altında yükü dağıtmak için gerekli ekipman kullanılarak istenmeyen oturmaların önüne

geçilmelidir.

3.6.7. Mülklerin korunması

Yıkılacak binayı komşu binadan ayıran duvarlar yıkım öncesi süresi ve sonrasında

sağlam kalmalıdır. Gereksiz iç duvarlar mümkün olduğunca kaldırılmalıdır. İç duvara ve

bitişik binanın dış duvarına bağlı yapısal elemanlar el ile azami dikkat gösterilerek

yıkılmalıdır.

Su geçirmezlik: Açık havaya maruz kaldığı zaman bitişik binaya ait ortak iç ya da dış

duvarların su sızıntısına karşı korunması gerekecektir. Çatılar ve duvar birleşimleri su

sızıntısına karşı daha savunmasızdır ve kontrol edilmeleri gerekir. Bütün gevşek tuğla ve

dolgu malzemeleri sökülmelidir. Bütün boşluklar ve delikler beton ile doldurulmalıdır.

Yapısal mesnetler: Açığa çıkan ortak iç ya da dış duvarlar yetkili inşaat mühendisi

tarafından tasarlanan şekilde ahşap veya çelik ve beton kaplama içeren sistemlerle geçici

olarak desteklenebilirler. Eğer durum müsaitse, bu duvarların stabilitesini korumak için

onlara bağlı olan yapısal elemanların bazı bölümleri yıkılmayabilir.

Temel mesnetler: Yıkım işlemi detaylı olarak değerlendirilmelidir. Bu değerlendirmede

bitişik yapıların temellerini etkileyebilecek yer altı yapılarının yıkılması da olmalıdır. Bitişik

yapıların temellerine zarar gelmesini önlemek için gerekli koruyucu önlemler alınmalıdır.

77

3.6.8. Trafiğin korunması

Araç ve yaya yollarının kapanması araç ve yaya akışını ciddi olarak etkileyerek

halka rahatsızlık verebilir. Bu yüzden imkânlar elverdiği ölçüde trafiği aksatacak

işlemlerden kaçınmak gerekir. Eğer trafiği aksatmadan işlem yapmak mümkün değilse

önceden yetkililere bir plan sunulup, izin alınması gerekir. Gece çalışmaları için bir şeridin

geçici olarak kapatılması uygun olabilir. Aynı zamanda, balkon, kanopi ve veranda gibi

yapıların yıkımı için başka alternatif yoksa trafik şeridi geçici olarak kapatılabilir.

3.6.9. Şantiye erişimi

Bir yıkım projesinde şantiyeye giriş ve çıkış için emniyet önlemleri alınması gerekir.

İnşaat araçlarının şantiyeye giriş çıkışlarında yayalara ve araç trafiğine bir rahatsızlık

verilmemesi için gerekli önlemler alınmalıdır.

3.6.10. Özel güvenlik önlemleri

Eğitim ve iletişim: Yıkım çalışanları ilgili eğitimlere katılarak olası tehlikeler hakkında bilgi

sahibi olmalıdırlar. Çalışanlar yetkin kişiler tarafından şu konularda eğitilmelidirler: yüksek

ve dar alanlarda çalışmak, kaldırma ekipmanları ile çalışmak, kişisel koruyucu ekipman

kullanımı, sıcak ortamda çalışma, kimyasallarla çalışma, yıkım işlerinde sağlığa gelebilecek

zararlar, emniyetli çalışma bölgeleri konuları.

Ekipmanların bakımı: Kullanımdan önce bütün ekipmanlar kontrol edilmelidir. Ekipmanlar

günlük olarak kontrol edilmeli ve sonuçlar kayıt altına alınmalıdır.

Elektrik güvenliği: Yıkım şantiyesinde kullanılacak elektrik, civardaki uygun bir elektrik

direğinden, trafodan veya güçlü bir mobil jeneratör ile sağlanabilir. Elektrik ile alakalı işler

yürütülürken, diğer çalışmalarda olduğu gibi 6331 sayılı “İş Sağlığı ve Güvenliği

Kanununda” bulunan mevzuatlar takip edilmeli ve güvenlik kurallarına uyulmalıdır [43].

Yangın güvenliği: Öncelikle yıkım şantiyesinde yanabilir maddeler kullanılmadığı sürece

uzak bir yerde bekletilmelidir. Kullanılması gereken yanıcı maddeler var ise, bunlar da

78

uygun koşullarda korunmalıdır. Mobilya, kapı, pencere gibi ahşap malzemelerden yapılmış

yapı elemanları ise kaynak çalışmalarına başlanılmadan sökülmeli ve yine şantiyeden

uzaklaştırılmalıdır.

Yangın söndürücü ekipmanlar kolay erişilebilecek mesafelerde tutulmalı, özetle

şantiyede yangınla mücadele için gerekli bütün ekipmanlar 2015 senesinde güncellenen

“Binaların Yangından Korunması Hakkındaki Yönetmelik” mevzuatına göre yıkım

yüklenicisi sorumluluğunda temin edilmelidir [49].

Çalışan sağlığı: Çalışanlar 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Mevzuatı hükümlerine uygun

şekilde korunmalı ve şu hususlara dikkat edilmelidir: Toza, kimyasallara, gürültüye maruz

kalma, ısı gerilimi ve havalandırma, tıbbi ve ilk yardım hizmetleri, temizlik, mesleki

hastalıklar.

Yıkım şantiyelerindeki acil çıkış gereklilikleri: Binanın yıkımı süresince acil durum çıkışları

sağlanmalıdır. Herhangi bir acil durum tahliyesi sırasında, acil durum çıkışları yaralı

işçilerin tahliyesi için hayati öneme sahiptir. Yıkım işleri boyunca en az bir acil çıkış rotası

bulundurulması gerekir.

Titreşim güvenliği: Yıkım işleri sırasında, yakınlardaki binalara kullanılan yönteme bağlı

olarak değişen seviyelerde titreşim iletilir. En çok titreşim patlayıcı kullanımı sırasında

ortaya çıkar. Patlayıcı kullanımı sonrasında; patlama tarafından oluşturulan gaz basıcı

sonucu ortaya çıkan kalıcı zemin deformasyonları, titreşime bağlı olarak temellerde

meydana gelen oturmalar, fırlayan cisimlerin çarpması sonucu yaralanmalar, hava şoku ya

da yer titreşimi sonucu meydana gelen çatlamalar görülebilir.

Patlayıcıların kullanıldığı tekniklerin dışındaki diğer mekanik yöntemlerde daha az

titreşim ortaya çıkar. Titreşimin etkilerini izleyebilmek için yetkili ve bilgili kişiler

tarafından yıkım çalışması boyunca izleme yapılmalıdır.

79

3.6.11. Çevre ile ilgili önlemler

Hava kirliliği: Betonun kırılması ve molozların taşınması, yıkım işlerinde sırasında ortaya

çıkan tozun temel sebebidir. Ortaya çıkan toz miktarını en aza indirmek için ilgili mevzuata

uygun şekilde toz azaltma önlemleri alınmalıdır. Atıkların yakılmasına izin verilmemelidir.

Makinelerden çıkan dizel dumanları kontrol edilmelidir.

Gürültü: Yıkım işlerinden çeşitli makinelerden yükselen gürültü işçileri ve çevrede yaşayan

insanları rahatsız eder. Bu sebep ile mümkün olduğu kadar az ses çıkaran elektrikli

mekanik ekipmanların kullanılması gerekir. Yıkım işleri yasaklı saatlerde yapılmamalıdır.

Su: Yıkım şantiyelerinde tozun engellenmesi için kullanılan ve diğer kullanım suyunun

şantiye sağasından uzaklaştırılması için gerekli alt yapı çalışması yapılmalı ve kanalizasyon

sistemi ile su kaynaklarının bağlantıları yıkım müteahhiti tarafından tasarlanıp imal

edilmelidir.

Zararlı maddeler: Eğer asbest içeren maddelerin uzaklaştırılması gerekiyorsa, bir asbest

değerlendirme raporu sunulmalıdır. Bu konuda yapılan çalışmalar ve mevzuatlar hakkında

bölüm 3.5.3 ‘te daha fazla bilgi verilmiştir.

LPG silindirleri, toksik ve kimyasal maddeler gibi diğer zararlı maddeler belirlenmeli

ve yıkım çalışmaları başlamadan önce uygun şekilde uzaklaştırılmalıdır.

3.6.12. Moloz ve atık idaresi

Molozlar ve diğer atık malzemeler insanlara ve çevreye zarar verme ihtimalinden

dolayı yüksekten atılmamalıdır.

Mevcut asansör boşlukları, ışıklıklar ve döşemelerdeki açıklıklar molozları aşağı

doğru transfer etmek için oluk olarak kullanılabilir. Bu tip boşlukların çevresindeki

bölgeler, kullanılmadıkları zaman bariyerlerle çevrilmelidirler. İşçilerin bu alanlara

girmesini engellemek için uyarı levhaları kullanılmalıdır. Plastik oluklar gürültüyü azaltmak

için tercihen kullanılabilir

80

Moloz geri dönüşümü: Şantiye yönetimi başarılı olur ise yıkım sonrası oluşan atıklar

sahada iken ayrıştırılabilir. Seçici yıkım tekniği her yıkım işinde (eğer uygun ise)

kullanılmalıdır. Çünkü seçici yıkım tekniği, yapının yıkımı ile çıkan atıkların ayrıştırılma

işlemlerinin aynı anda yapılmasını sağlar. Daha önce de bahsedildiği üzere bu tekniğin

kullanım amacı çıkan atıkların parçalanıp ziyan olmasını engellemek ve tekrar kullanarak

ekonomiye bir nebze olsa katkıda bulunulmasını sağlamaktır. Yapının yıkımına, yapıdan

sökülebilecek bütün malzemelerin sökülmesi sonrasında başlanılmalıdır. Mobilyalar,

pencereler, tesisat boruları, kapılar, ahşap ve seramik döşemeler gibi malzemelerin çoğu

sökülüp tekrar kullanılabilir nitelik taşımaktadırlar.

İyi bir şantiye yönetimi atıkların sahada ayrıştırılmasını sağlayabilmelidir. Uygun olduğu

sürece seçici yıkım tekniği kullanılmalıdır. Bu teknikte, yıkım işlemi ve atıkların

ayrıştırılması eş zamanlı olarak yapılabilir. Bu yöntemde amaç atıkların kolayca

ayrıştırılarak tekrar kullanıma kazandırılmasıdır. Genel olarak öncelikle, mobilyalar ve

benzeri evsel atıklar, borular, pencere çerçeveleri gibi metal bileşenler, kapı ve ahşap

döşemeler gibi ahşap ile seramik ve asfalt malzemeler sökülmelidir. Bu malzemelerin

birçoğu geri dönüştürülebilir veya tekrar kullanılabilir. Yapının yıkımı ise bütün yapısal

olmayan malzemeler söküldükten sonra başlamalıdır.

Tozun minimize edilmesi: Molozların taşınması esnasında toz kalkmasını önlemek için su

püskürtme yöntemi uygulanabilir. Ancak yüklenici tarafından su kaynağının ve drenaj

sisteminin uygun olması sağlanmalıdır.

Moloz yığılması: Mühendislik hesaplamaları ile emniyetli olduğu belirlenmediği sürece

katlar üzerinde moloz yığılmasına izin verilmez. Molozlar perdeleme sistemine yada dış

duvarlara da yaslanmamalıdır. Aşırı moloz yığılması duvarlar üzerinde yatay yük

oluşturabileceğinden aşırı yığılmalara izin verilmemelidir. Payanda tasarımı yapılırken

moloz yükleri de hesaba katılmalıdır.

Atık yönetimi: Atıkların yıkım sahasında sınıflandırılması tavsiye edilmektedir. Çünkü

boşaltım sahalarına ve doldurma alanlarına sadece toprak, bina molozu ve parçalanmış

81

kaya ile beton dökme izni verilmesi gerekmektedir. Bu tip malzemeler diğer tip atıkları

barındırmamalıdır.

3.6.13. İnceleme ve bakım

Sıklık: Şantiyede bulunan geçici yapılar, yakalama tablaları, yakalama platformları ve diğer

güvenlik önlemlerinin iyi durumda olduğunu kontrol etmek için, sorumlu inşaat mühendisi

ya da onların görevlendirdiği kişiler tarafından şantiye denetimi yapılmalıdır. Geçici

yapılardaki herhangi bir hareket, hasar ya da bozukluk tespit edilmeli ve gerekiyorsa tamir

edilmelidir.

Emniyetsiz durum: Eğer herhangi bir emniyetsiz durum varsa, bu durum düzeltilene kadar

bütün yıkım işlerine ara verilmelidir. Bütün emniyetsiz durumlar yetkili inşaat

mühendisine haber verilmelidir.

İskele: İskeleler kullanılmadan önce yetkin bir kişi tarafından incelenmeli, 14 günü

aşmayan düzenli aralıklarla yetkin bir kişi tarafından kontrol edilmelidir. Kontrolleri yapan

kişi tarafından bir rapor hazırlanıp imzalanmalıdır.

3.6.14. Yıkım sonrası önlemler

Yıkım tamamlandıktan sonra, çevrede yaşayan insanlara herhangi bir zarar

gelmemesi için şantiye eski haline getirilmeli ve aşağıdaki önlemler alınmalıdır [36]:

Şantiye düzleştirilmeli ve molozdan arındırılmalıdır.

Eğer yeni imalat hemen başlamayacaksa, insan geçişini engellemek için saha

kapatılmalıdır.

Bitişik yapılar için kullanılan mesnetler, hava şartlarına karşı yalıtım ve açığa çıkan

ara duvarların stabilizasyonu tamamlanmalıdır. Sahayı terk etmeden önce yetkili

kişiler tarafından son kontroller yapılmalıdır. Eğer sahada geçici mesnetlerin

kalması gerekiyorsa, geçici mesnetlerin kontrolü ve bakımı yapılmalıdır.

Herhangi bir kazı alanı varsa desteklenmeli ve stabil hale getirilmelidir.

82

Eğimli bölgelerde ve/veya alanın istinat duvarı tarafından mesnetlendiği

bölgelerde; su sızıntılarını önlemek için yüzey iyice kapatılmalı, stabil olmayan

herhangi bir yapı varsa stabil hale getirilmeli, yıkım planları sağlanarak yıkım

esnasında hazırlanan geçici mesnetlerin yeni imalat aşamasında değerlendirilmesi

sağlanmalıdır.

83

4. İLBANK A.Ş. KONYA BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ LOJMAN BİNASI İÇİN UYGUN

YIKIM TEKNİĞİNİN BELİRLENMESİ

Bu bölümde İller Bankası Konya Bölge Müdürlüğüne ait lojman binalarından C-D

bloklarının yıkım işleminin nasıl olabileceğine, en uygun yıkım tekniğinin nasıl seçilmesi

gerektiğine ve yıkım sırasında dikkat edilmesi gereken işlem basamaklarına ve alınması

gereken önlemlere dair tavsiye niteliğinde bilgiler anlatılacaktır.

Yıkım amacı: Mevcut C-D blok lojman binasının yıkılması ile yerine yeni Bölge

Müdürlüğü binasının inşası kararlaştırılmış olup, lojmanlar 2015 yılında boşaltılmıştır. Şu

an yıkım ve yapım işi için ihaleye çıkma süreci beklenilmektedir.

Resim 4.1. Konya Bölge Müdürlüğü’ne ait C-D blok lojman binası ve nizamiye

84

4.1. Lojman Binasının Genel Özellikleri ve Konumu

Yıkım işlerini etkileyen faktörler arasında yapının konumu, bulunduğu bölgedeki

yolların trafik yoğunluğu, yapımında kullanılan malzemeleri ve statik bilgileri gibi çeşitli

değişkenlerin olduğu daha önceki bölümlerde anlatılmıştı.

Yıkılması istenilen C-D blok lojman binası sahasında, bkz. Resim 4.3 ‘te verilen

vaziyet planı ve çeşitli fotoğraflardan da görüleceği üzere, halen Konya Bölge Müdürlüğü

personeli tarafından kullanılmakta olan A-B blok lojman binası, çocuk parkı, otopark ve

nizamiye (güvenlik kulübesi) bulunmakta olup lojman yerleşkesi, mülkiyeti İller Bankası

Konya Bölge Müdürlüğüne ait yaklaşık 11 000 m² alanın içerisinde yer almaktadır.

A-B ve C-D bloklar tip proje olup; projeleri 1984 yılında onaylanmış, inşaatlarının

yapılması ise 1986 - 1989 yılları arasında geçekleşmiştir. Bu bilgilerden yapının yaklaşık 30

yıllık bir bina olduğu anlaşılmaktadır.

Resim 4.2. Lojman binalarının uydu görüntüsü [45]

85

Resim 4.3. Konya Bölge Müdürlüğü lojman binaları vaziyet planına ait fotoğraf

Yıkılacak olan C-D bloğun konumu hakkında daha detaylı bilgiler verilmek

gerekirse; kuzeyinde 30 metrelik bir yeşil alan ve sonrasında Yurtkur Lojman Binası, güney

doğusunda 17 metre mesafede A-B blok lojman binası ile güneybatısında çocuk parkı ve

otopark, doğusunda yaklaşık 23 metrelik bir otopark alanı sonrasında Zafer Oto Sanayisi

86

ve batısında da bir miktar yeşil alandan sonra toplamda 36 metrelik mesafede Konya -

İstanbul Çevre Yolu Caddesi yer almaktadır. (Resim 4.2) Şantiyeye erişim oldukça kolaydır.

Etrafı duvarlarla çevrili Konya Bölge Müdürlüğüne ait alanda, Resim 4.2 ’den de

görüleceği üzere şantiye alanı kurmak ve yıkım atıklarını ayrıştırmak için kullanılabilecek

boş alanlar mevcuttur.

C ve D bloklar birbirine simetrik ve yapışık 2 bloktan meydana gelmekte olup

blokların her biri 1 bodrum ve 5 normal kattan oluşmaktadır. Binanın yüksekliği çatıda

19,38 metreye ulaşmaktadır. Binada 2 adet giriş ve 2 adet asansör bulunmaktadır.

Blokların her birinde bir katta 2’şer daire yer almaktadır. Özetle, toplamda 10’ardan 20

dairelik bir binanın yıkımı söz konusudur.

Yapının statik projeleri incelendiğinde yığma yapı olmadığı; kolon, kiriş ve

perdelerden oluştuğu görülmekte olup ayrıca döşeme yapımında nervürlü (asmolen=dişli)

döşeme uygulamasının tercih edildiği anlaşılmaktadır. Her daireye 3 adet balkon

tasarlanmıştır.

Yıkımı etkileyecek faktörlerden biri; bodrum katta yer alan arşiv odası, elektrik

panolarının yer aldığı oda ve diğer A-B blok bodrumundaki kalorifer kazanından gelen

borularının bulunduğu odalarının halen kullanılıyor olmasıdır.

Daha önce Bölüm 3.3’ te anlatılan ve yıkım tekniğinin belirlenmesinde yardımcı

olan, yapı yıkım tekniği belirleme veri formunun (Bkz. Çizelge 3.2) örnek binaya

uygulanmış hali çizelge 4.1’ de gösterilmiştir.

87

Çizelge 4.1 Lojman binasının yıkım tekniği seçimi için kullanılacak bazı bilgiler

Yapı

Özellikleri

Yapı yüksekliği (metre) 19,38 metre

Yapı taşıyıcı sistem türü (Betonarme, yığma, çelik,

ahşap, mühendislik hizmeti almamış gecekondu,

karma)

Betonarme

Yıkımın kapsamı (Tümden, kısmi yıkım, acil yıkım) Tümden

Yapının kullanım şekli (Konut, üretim tesisi,

hastane, ibadethane, okul, kütüphane, tehlikeli

madde deposu, nükleer tesis)

Konut (Lojman binası)

Yapının stabilitesi ve hasar durum (Stabil, yapı

hasarlı [ağır, orta, az]) Hasarsız, stabil

Saha

Özellikleri

Yapının konumu (Tek ayrık, köşede bitişik nizam,

her iki tarafından bitişik nizam) Tek ayrık

Yapının komşu yapılara uzaklığı (metre) Resim 4.2’de gösterilmiştir.

Yapının yakınında hastane, ibadethane, okul gibi

çok sayıda insanın kullandığı bir tesis olup olmadığı

Güneyinde 17 metre mesafede A-B

blok lojman binası yer almaktadır.

Yapı yakınında alt yapı (su, doğalgaz, iletişim hattı)

veya metro tüneli bulunup bulunmadığı

Su, doğalgaz, kanalizasyon, internet

alt yapıları mevcuttur.

Yıkım sahasına erişim durumu Uydu görüntüsü ve vaziyet planında

görülmektedir.

Süre Yıkım projesinin hedeflenen süresi 20 gün

88

C-D blok lojman binasının kolon, kiriş, perde gibi taşıyıcı elemanlarının yerlerinin

tespiti için binanın kalıp planı Resim 4.4 ‘te verilmiştir.

Resim 4.4. C-D blok kalıp planı

89

C-D bloğun kat yükseklikleri ve toplam bina yüksekliği Resim 4.5 ‘te verilen dış

görünüş planı ile tespit edilmiştir.

Resim 4.5. C-D blok dış görünüş planı

90

4.2. Lojman Binası İçin Uygun Yıkım Tekniğinin Belirlenmesi

Bkz. Bölüm 2.3 ‘te yapı yıkım tekniklerinin belirlenmesinde en önemli etkenin

yapının tümden mi yoksa kısmen mi yıkılacağı yani yıkım talebinin türünün olduğu

anlatılmış buna ilave olarak ek olarak afet durumlarında acil yapı yıkımında yapı hasar

durumunun en önemli parametre olduğu belirtilmiştir.

Bkz. Bölüm 3.1 ve 3.2 de ise yıkım tekniğini etkileyen faktörler daha detaylı bir

şekilde bahsedilmiştir. Bunlardan en önemlilerinin; güvenlik, zaman, emniyet etkenlerinin

ve daha özelde ise yapının yüksekliği ile konumu parametreleri olduğu vurgulanmıştır.

Yıkım öncesi çalışmaları kapsamında yapı ve çevresi hakkında önemli bilgiler bir

önceki bölümde (Bkz. Bölüm 4.1) verilmiştir.

Resim 4.6. Lojman yerleşkesi girişi (soldaki C-D Blok, sağdaki A-B Blok)

Güvenlik: Güvenli olmayan bir yıkımın; doğuracağı kötü sonuçlar göz önünde

bulundurulduğunda, başarılı olması düşünülemeyecektir. Bu nedenle yıkımdan önce

yıkımı yapılacak binada ve çevresinde bir takım güvenlik önlemleri alınmalıdır.

91

Bkz. Resim 4.6 ‘da görüleceği üzere lojman yerleşkesinin etrafının duvarlarla çevrili

olmasından ve girişinde de nizamiye binası yer almasından dolayı, yıkım alanının dış çevre

ile bağlantısı zaten kesiktir. Oldukça tehlikeli olan yıkım alanına dışardan araç veya taşıt

girişi güvenlik görevlileri ile engellenebilir. Ancak yıkım çalışmaları başlamadan, C-D blok

ile A-B bloklar arasına bir emniyet şeridi çekilebilir ve geçici bir süreliğine giriş-çıkışlar,

yerleşkenin güney doğusundan (Efsane Sokak’tan) açılacak bir kapı ile sağlanabilir.

Yıkım sırasında alınması gerek güvenlik tedbirleri Bkz. Bölüm 4.3’ te daha detaylı

anlatılacaktır.

Zaman: Yıkımın ne kadar sürede yapılması gerektiği, yöntemi belirlerken bir diğer

etkendir. İş makineleri ile yıkım yapılmasını gerektirecek bir durumda, uzun erişimli yıkım

makinesinin kullanılması gerekiyorsa, geniş çalışma alanı gerektiren bu makineler için

yıkımın gerçekleştirildiği sokaktaki trafiğin kapatılması gerekecektir.

Resim 4.7. C-D ve A-B bloklar için kullanılan mevcut giriş yolu

92

Resim 4.8. C-D blok önünde yer alan otopark alanı

Resim 4.6, 4.7 ve 4.8 ‘e bakıldığında; lojman yerleşkesinin konumunun yol üzerinde

olmadığı, yoldan içerde bulunduğu, iş makinelerinin girebileceği geniş bir giriş yoluna

sahip olduğu ve C-D bloğun yıkımı sırasında iş makinelerinin rahatça manevra yapabileceği

bir açık otopark alanı bulunduğu görülmektedir.

Bu bilgiler ışığında trafiğin aksatılmayacağı düşünülmektedir.

Yıkım işinin tamamlanması gereken zaman konusunda 20 günlük bir sürenin (seçici

yıkım dâhil) yeterli olacağı ön görülmektedir. Bu konudaki süre ihale aşamasında idare

tarafından belirlenecektir.

Maliyet: Uygulanacak yıkım yönteminin belirlenmesinde oluşacak maliyet önemli

bir unsurdur. Çevresel güvenlik endişelerinin yaşanmadığı, uzun zaman alacak, stadyum,

gökdelen, köprü gibi yapıların yıkılmasında patlayıcı ile yıkım metodunda iyi sonuçlar

alınırken, konumu itibari ile güvenlik sakıncalarının bulunduğu, nispeten küçük yıkımlarda

birim maliyetlerde kötü sonuçlar vermektedir.

Yapının Konumu: C-D blok lojman binasının ayrık nizamda şeklinde inşa edildiği,

yanında halen kullanılmakta olan A-B blok lojmanlarının olduğu, yapıya yakın mesafede

93

tarihi yapıların bulunmadığı; elektrik, doğalgaz, su, internet alt yapılarının bulunduğu,

yıkım şantiyesine erişim durumunun ise oldukça kolay olduğu, bulunduğu yerleşkede iş

makinelerine hareket kabiliyeti sağlayacak alanlara sahip olduğu daha önce anlatılmıştı.

Yapının Boyutları: Yapının yüksekliği yıkım seçimini etkileyecek parametrelerden

en önemlisidir. Yapı yüksekliği konusunda daha önce verilen bilgiler hatırlanacak olursa;

Yıkımı gerçekleştirilecek binanın yüksekliği yaklaşık 12 metre ise (ortalama 4 katlı

bir bina yüksekliği) seçilebilecek en etkili yıkım yöntemi, iş makineleri ile yıkım başlığı

altında yer alan standart ekskavatör ile yıkım tekniğidir. 12 metreden 27 metreye kadar

yüksekliğe (4 - 9 katlı bina) sahip binaların yıkımında standart ekskavatör yerine uzun

erişimli iş makineleri kullanılması uygun olacaktır. 27 metreden daha yüksek binalarda (9

katlı bina) ise kat eksiltme yöntemi ile yüksekliğin 27 metreye indirilmesi gerekir. Kat

eksiltme uygulaması el ile yahut makine yıkım teknikleri ile yapılabilir. Uzunluğu 36 metre

veya daha fazla binalarda ise yıkımın en etkili ve en uygun maliyetli olabilmesi için yıkımın

patlayıcılar ile yapılması mantıklı olacaktır.

Sonuç:

El ile yıkım yöntemi; 5 katlı betonarme bir bina için fazla zahmetli, çok sayıda

işçinin çalışması gerekeceği için yüksek maliyetli ve uzun zaman gerektiren bir yıkım

yöntemi olacağı için tercih edilmesi uygun değildir.

Patlayıcı ile yıkım yöntemi; C-D lojman binalarının hemen yanında halen

kullanılmakta olan A-B blok lojman binalarının yer alması ve sanayi bölgesine de yakın

konumda olunması, dolayısıyla çevre güvenliği açısından tehlikeli sonuçlar doğurabilecek

bir yıkım yöntemi olabileceği için tercih edilmesi uygun değildir.

Makine ile yıkım yöntemi; 19,38 metre yüksekliğe sahip C-D blok lojman binasının

yaklaşık 12 metre yüksekliğe tekabül eden 4. Katından yukarısına standart ekskavatör ile

erişilemeyeceği için binanın son bir buçuk katının (çatı katı ve 4. katların) uzun erişimli iş

makinesiyle, geriye kalan zemin, 1, 2 ve 3. katların da standart ekskavatör yıkımının uygun

olduğu düşünülmektedir. Bina daha fazla yüksekliğe sahip olsaydı, önce kat eksiltme

94

yöntemi ile (el ile veya makine ile kat eksiltme) en üst kattan başlanıp kat yüksekliği birkaç

kat düşürülebilirdi.

4.3. Seçici Yıkım ve Önlemler

Yıkım çalışmaları başlamadan önce şantiye binasının konuşlandırılacağı yer tayin

edilmelidir. Şantiye binası ile yıkılacak bina arasına uygun bir mesafe bırakılmalıdır. Yıkım

işi uzun süreli bir çalışma olmadığı için konteyner tipi şantiye binaları tercih edilebilir.

Resim 4.9 ‘ da gösterilen nizamiye karşısında yer alan otopark alanı, gerekli emniyet

şeritleri çekildikten sonra şantiye alanı olarak kullanılabilir.

Resim 4.9. Şantiyenin kurulabileceği otopark alanı

Seçici yıkım çalışmasından önce şantiyede gerçekleştirilmesi gereken faaliyetler

Seçici yıkım başlamadan önce yıkım firması ile işinde uzman bir Ortak Sağlık

Güvenlik Birimi (OSGB) arasında, iş sağlığı ve güvenliği, eğitim, iş ortamının kontrol ve

gözetimi, danışmanlık, ilk yardım, istatistiki kayıtlar gibi konuların yerine getirilmesi için

anlaşma (sözleşme şeklinde) yapılmalıdır. 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununa göre

yıkım işi için bir risk değerlendirme raporu hazırlanmalıdır. Çalışmalar sırasında şantiye

95

içerisinde acil durumu gerektirebilecek haller ve bu hallerde izlenecek adımlar, çevreye

zarar verilememesi için yıkımın durdurulması gerektiren durumlar gibi öngörülen tehlikeli

olaylar, hazırlanacak Acil Durum Planında anlatılmalıdır.

Resim 4.10. Çalışanların muayene formlarının doldurulmasına ait örnek görsel [46]

Yine yıkım çalışmaları başlamadan evvel, OSGB firmasında görevli doktor ve

hemşireler tarafından yıkım işinde çalışacak bütün personelin sağlık taraması yapılmalı,

gereken kayıtları tutulmalı ve iş süresince periyodik muayenelerine devam edilmelidir.

İş sağlığı ve güvenliği uzmanı tarafından çalışanlara, yıkım işinde karşılaşabilecek

tehlikeli durumlar ve iş güvenliği ile ilgili eğitimlerin verilmesi de ihmal edilmemelidir.

Resim 4.11. İSG uzmanı tarafından çalışanlara eğitim verilmesine ait örnek görsel [47]

96

Seçici yıkımın uygulanması

Lojman binası üzerinde bulunan ve halen ikinci el olarak kullanılabilir durumda

olan her türlü malzemenin, asansör de dâhil olmak üzere bütün elektrik ve mekanik

tesisat parçalarının, çıkacak bütün yıkım atıklarının ve hafriyat toprağının kayıtları (her atık

türü için ayrı ayrı) tutulmalıdır (Bkz. Resim 4.12).

Resim 4.12. Seçici yıkım yöntemi ile lojman binasından sökülebilecek bazı yapı malzemeleri

97

Zararlı maddeler: Lojman binasında asbest, kurşun, cıva, PCB, kobalt 69 gibi zararlı

maddelerin bulunması veya radyoaktif kirlilik olması ihtimaline karşı, ayrıntılı

değerlendirmeler yapılmalı ve bu maddeler uzmanlar tarafından bölgeden uygun şekilde

uzaklaştırılmalıdır.

Eski yapıların yıkımında karşılaşılan yaygın zararlı maddelerden birisi asbesttir.

Asbest; bazı tavan kaplamalarında, ısı yalıtımında kullanılan malzemelerde, kazan ve

borularda, çatı kaplama malzemelerinde ve zemin döşemelerinde kullanılan madensel bir

maddedir.

Lojman binasından sorumlu, yetkili kişiler ile görüşülmüş olup binanın hiçbir

yerinde asbest malzemesinin kullanılmadığı bilgisi alınmıştır. Binanın yaşı ve geçirdiği

tadilatlar ile çok eski malzemelerin kalmadığı görülmüştür. Ancak yine de lojman

binasında şüpheli alanlar var ise buralardan konusunda uzman kişilerce numuneler

alınmalı ve laboratuvar ortamından gelecek sonuçlar beklenilmelidir. Asbest sökümü gibi

işler için konusunda tecrübeli profesyonel firmalardan hizmet alınmalıdır.

Kobalt 69 kimyasalının ise eski tip paratonerlerde kullanıldığı bilinmektedir. Ancak

lojman binalarında paratonerin mevcut olmadığı görülmüştür.

Ahşap malzemelerin sökülmesi: Lojman binasındaki daireler içerisinde mevcut ve

tekrar kullanılabilir halde bulunan mutfak dolabı, masa, yer döşemesi (parke), gömülü

gardırop gibi ahşap ev malzemeleri, zarar verilmeyecek şekilde söküldükten sonra

toplanıp şantiye düzenli olarak istif edilmeli, orada da çok bekletilmeden ikinci el ürünleri

satan depolara taşınmalıdır. Kullanılamayacak kadar kötü malzeme var ise bunlar da

hurdacılara verilmeli, yıkım sahasında bekletilmemelidir.

Kapılar, pencereler ve demir malzemelerin sökülmesi: Lojman binasında yer alan

çelik kapılar, daire içerisinde bulunan ahşap kapılar ile PVC pencerelerin kullanılabilirlik

durumlarının gayet iyi olduğu görülmüştür. Yine diğer malzemelerde olduğu gibi pencere

korkulukları, merdiven korkulukları, kapı ve pencerelerin de sökümleri dikkatlice yapılmalı,

zarar verilmeden istiflenmeli ve ikinci el satış yapan firmalara nakliyesi yapılmalıdır.

98

Asansör sistemlerinin sökülmesi: C-D blok lojman binasında kullanılan iki adet

asansör sistemi bulunmaktadır. Asansörlerin sökülmesi uzman bir teknik ekip tarafından

yapılmalıdır. Asansörlerin kabinleri, motorları ve diğer aksamları yine ikinci el malzeme

olarak değerlendirilebilir.

Resim 4.13. Uzman kişilerce asansör söküm işine ait örnek görsel [48]

Elektrik aksamı ve kabloların sökülmesi: Lojman binasında kullanılmış olan telefon,

internet, sigorta ve elektrik kablolarının sökümleri dikkatli bir şekilde gerçekleştirilmeli,

istiflenmeleri malzemenin türüne göre yapılmalıdır. Kablo ve kanalların ikinci el

pazarından çok hurda pazarına satılabilir olması bilinmektedir. Çıkan malzemeler hurda

fiyatına satılmak yerine ilgili geri dönüşüm merkezlerine gönderilmek üzere de

değerlendirilebilir.

C-D blok bodrum katında yer alan elektrik panoları daha önceden hazırlanması

gereken projeler uygun şekilde A-B bloğa taşınmalı yahut kullanılmayacaksa ikince el

malzeme satan firmalara satılmalıdır (Bkz. Resim 4.14).

99

Resim 4.14. C-D blok lojman binası bodrumundan yer alan ve taşınması gereken oda ve

malzemelere ait görsel

Isıtmada kullanılan kazan ve kalorifer peteklerinin sökülmesi: C-D blok daireleri

içerisinde ve dairelere giriş koridorlarında bulunan kalorifer petekleri ile borularının

sökümü dikkatlice yapılmalı; ikinci el yahut hurda malzemeciler için istiflendikten sonra

sahada fazla bekletilmemelidir.

*A-B ve C-D blok lojman binalarının ortak ısıtma sistemi, yıkımı istenilen C-D

bloğun bodrum katında yer aldığı için yıkım başlamadan önce, mevcut kazan dairesinin

iptali ve A-B bloğun bodrumuna taşınması ile ilgili projeler hazırlanmalıdır. Bu çalışmaların

seçici yıkım çalışmalarından çok daha önce yapılması gerekmektedir.

100

Yine C-D blok bodrum katında yer alan Arşiv odası da seçici yıkım çalışmalarına

başlanılmadan, daha önce belirlenmiş olan konuma taşınmalıdır (bkz. Resim 4.14).

Önlemler

Yıkım planları ve yıkım ruhsatının alınması sonrasında sıra şantiye sahası ve

çevresinde alınması gerekenler önlemlere gelmektedir. Yıkım ruhsatının 6306 sayılı

kanunun [5] uygulama yönetmeliğine göre; yapı sahipleri veya vekillerinin müracaatı

üzerine, yıkımı istenilen yapının boşaltıldığı ve elektrik, su, doğalgaz hatlarının kesildiğine

dair ilgili kurumlardan alınan evrakların sunulması ve yıkım sorumlusunun belirlenmesi ile

6 iş günü içerisinde düzenlendiği daha önce anlatılmıştı.

Lojman binasının elektrik, su, doğalgaz hatlarının kesildiği farz edilerek sıra diğer

önlemlerin alınmasına geçilir.

Lojman binasının içinde herhangi bir yanıcı, parlayıcı madde unutulmaması için

tekrar kontrol edilmelidir. Bu malzemeler şantiyede uygun bir yere kaldırılmalıdır.

Yıkım uygulaması sırasında yıkılacak lojman binasının, kendisine yakın mesafede

bulunan lojman bloğu üzerine devrilmemesi, binadan kopan parçaların fırlayıp çevredeki

insanlara (sanayi bölgesindeki insanlara ve lojman sakinlerine) zarar vermemesi için azami

çalışma gayreti gösterilmelidir.

Yıkım başlamadan önce yayalar için uyarı tabelaları, yıkım işleri için yeterli

donanımı olmayan personelin çalıştırılmaması, iş güvenliği uzmanının iş güvenliği

ekipmanlarının kullanılıp kullanılmadığı kontrolünün yapılması, su ve yangın söndürme

ekipmanlarına kolay erişilebilirlik gibi konular asla ihmal edilmemelidir.

101

Resim 4.15. Çevre yolu ve lojman girişine ait görsel

Bkz. Bölüm 4.2 ’de lojman yerleşkesinin etrafının duvarlarla çevrili olduğu ve

girişinde de güvenlik görevlilerin bulunduğu, dolayısıyla yıkım alanının dış çevre ile

bağlantısının zaten kesik olduğu, oldukça tehlikeli olan yıkım alanına dışardan araç veya

taşıt girişi güvenlik görevlileri ile engellenebileceği bahsedilmişti. Ancak şantiye alanında

alınması gereken bazı önlemler şunlardır:

Ahşap perdeleme ve örtülü yol:

Ahşap perdeleme önlemi yıkım şantiyesine halkın girmesini önlemek, örtülü yol ise

koruma ağı ile beraber kullanılıp insanları yukardan düşmesi muhtemel molozlara karşı

korumak için kullanılır.

C-D blok lojman binasın kuzeyindeki en yakın binaya 30 metrelik, doğusundaki

sokağa 23 metrelik, batısındaki çevre yoluna da 36 metrelik mesafeleri mevcuttur. Bu

mesafeler bina yüksekliği olan 19,38 metreden büyük olduğu için bu cephelerde sadece

ahşap perdeleme sistemi (2,5 metre yüksekliğinde bariyer) ile önlem alınması yeterlidir.

102

Ancak binanın güneydoğusunda yer alan A-B blok lojman binası ile arasındaki

mesafe yaklaşık 17 metre olduğundan, bu mesafe “bina yüksekliğinin yarısı< şantiye sınırı

< bina yüksekliği” (yani 9,69 m < 17 m < 19,38 m) kriterleri arasına girmekte, dolayısıyla bu

cephede ahşap perdeleme önlemine ilave olarak örtülü yürüme yolu da yapılmalıdır. Konu

ile ilgili kriterlerin verildiği bilgiler Bkz. Resim 3.8 ve Çizelge 3.3’te verilmiştir.

Lojman binasının yıkımında patlayıcılar ile yıkım yöntemi tercih edilseydi;

oluşabilecek toz ve moloz parçalarının çevreye sıçramasını önlemek için binanın etrafına

ekstra koruyucu örtüler kullanmak gerekecektir.

Yıkımda küçük iş makineleri ile kat eksiltme yöntemi kullanılsaydı, geçici mesnetler

ile bu makinelerin durduğu döşemelerin altlarından güçlendirilmesi gerekecektir.

Lojman binası bitişik bina konumunda olsaydı, geçici mesnetlerin kullanılması yine

zorunlu olacaktır.

Binada herhangi bir asma kat bulunmadığından ve yıkım sırasında asma kat

üzerine iş makinesi çıkmayacağı için, payandalama önlemine de gerek yoktur.

Trafiğin korunması (aksatılmaması) yönünden, lojman binasının konumu

düşünüldüğünde ekstra bir önlem alınması gerekli görülmemektedir. Ancak nizamiyeye

giriş-çıkış yapan ağır iş makine sürücüleri dikkatli manevralar yapmalıdır. Çevre yolu

üzerinde, bayrakçı diye tabir edilen en az bir çalışan, makinelerinin giriş-çıkış zamanlarında

trafikteki şoförleri uyarabilir.

Yıkım işinde çalışan işçilerin 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği kanununun içeriğine

göre korunması gerekir.

Yıkım sırasında herhangi bir acil durum olması durumunda, lojman yerleşkesinin

girişi acil çıkış kapısı olarak da kullanılabilir. Acil durumlarda B planı olarak, A-B bloğun

yanına açılması tavsiye edilen geçici giriş-çıkış kapısı tahliye için düşünülebilir.

103

Hava kirliliği: Yıkım sırasında betonun kırılması ve parçalanması ile meydana

gelecek toz miktarına, oluşan atıkların yakılmamasına ve iş makinelerinin çıkaracağı egzoz

dumanlarına dikkat edilmelidir.

Gürültü: İş makinelerinin bakımı düzenli olarak yapılmalı ve yıkım işi mümkün

olduğunca kısa sürede planlı bir şekilde bitirilmeli, çevrenin gürültü ile rahatsız edilme

derecesi minimuma indirilmelidir. Ülkemizde bazı mahallelerde yıkım çalışmaları, hafta

sonları tamamen ve hafta içi günlerde de akşam belirli saatlerden kanunlarca sonra

yasaklandığından çalışma saatlerine de dikkat edilmesi gerekir.

Moloz konusu: Yıkım sonrası çıkan molozlar sahada fazla bekletilmemelidir. Beton

ve tuğla molozlar ufak parçalar haline getirilip donatıdan ayrıştırabilirler. Beton ve tuğla

molozları farklı alanlarda, donatılar farklı alanlarda yeninden değerlendirilebilir.

Molozların sahadan taşınması esnasında uygun bir su kaynağından su püskürtme

ile fazla toz oluşumunun önüne geçilebilir.

Molozlar kamyonlarla yıkılmış binadan, yükleyiciler ile alınırken perdeleme ve

örtülü yola zarar verilmeden çalışılmalıdır.

Yıkım sahasında genel olarak ciddi bir emniyetsiz durum fark edilirse, yıkım bu

durum düzeltilip giderilinceye kadar duraklatılmalıdır.

Yıkım sonrası şantiye düzleştirilmeli ve bütün molozlardan temizlenmelidir. Yeni

Bölge Müdürlüğü Binası inşaatına hemen başlanılacaksa, alana insan girmemesi için

emniyet şeridi çekilmeli ve gerekli uyarı levhaları, yeterli ışıklandırma ile konulmalıdır.

104

4.4. Yıkım Çalışması

Bkz. Bölüm 4.2’ de bahsedildiği üzere, lojman binasının yıkımına uzun erişimli iş

makinesi kullanarak başlanılmalıdır. Yaklaşık 20 metre olan bina yüksekliği, uzun erişimli

makinenin bomuna monte edilmiş kesici ya da kırıcı ekipmanlar ile 12 metreye (4 kata)

kadar düşürülebilir. 4 kattan sonra da standart ekskavatör ile yıkıma devam edilebilir.

Tekrar kullanılabilecek malzemelerin seçici yıkımla sökülüp çatı temizlendikten ve

güvenlik önlemleri alındıktan sonra Resim 4.16’da oklarla gösterilen yönlerde lojman

binasının yıkımına başlanılır. İş makinelerinin giriş çıkışları için açılabilecek 2. geçici giriş

kapısı da kullanılabilir ki (nizamiye kapısı yerine alternatif olarak) bu sayede diğer yıkım

alanının diğer üç cephesinde kurulacak bariyerle tedbir alınabilir ve A-B blok ile tamamen

bağlantı kesilebilir.

Resim 4.16. Yıkımı gerçekleştirecek iş makineleri için tavsiye edilen çalışma yönleri,

kurulması gereken bariyerler ve lojman yerleşkesine açılabilecek geçici giriş-çıkışlar [45]

105

Resim 4.17. C-D blok girişleri

Lojman binasının yıkımına uzun erişimli iş makinesi ile binanın çatı katından ve

Resim 4.17’de gösterilen giriş cephesinden başlanılması gerekmektedir. Uzun erişimli

makine ile bina arasında uygun mesafe bırakılmalıdır. Yıkım alanı çevresinde park halinde

bulunan araçların, alandan güvenli bölgelere uzaklaştırılmasına dikkat edilmelidir.

Yıkım işlemi belirli bir sırayı takip etmelidir. Yıkıma kesinlikle aşağı katlardan

başlanılmamalıdır yahut 5. kattan başlanıp 2. kata geçilmemelidir. Aksi takdirde bina, iş

makinesi üzerine çökebilir ki ülkemizde maalesef örnek kazalar yaşanmıştır. Dikkat

edilmesi gereken bir diğer nokta da lojman binasının, makine ile uygun dokunuşlarla

yıkılarak kendi içine doğru çökmesinin sağlanması; yani istenmeyen yönlere yatarak

yıkılmasının engellenmesidir.

Yıkıma lojman binasının girişlerinin üstündeki konsol giriş döşemeleri ve balkonlar

ile başlanır. Çünkü yıkılacak yapıda öncelikli risk oluşturabilecek kısım konsollardır. Daha

sonra çatı döşemesinden başlanarak döşemeler, tali kirişler ve ana kirişler yıkılmalıdır. Bir

alt kata inilince dış duvarlar, kolonlar, perdeler yıkılmalıdır. Aynı sıra ile devam edilir.

106

Yapını yıkımı sırasında yıkım için kullanılan makinenin konumunun doğru

ayarlanabilmesi için belirli aşamalarda yapının çevresindeki molozların temizlenmesi

gerekir. Yani uzun erişimli makinenin çalışması bittikten sonra bina etrafının temizlenmesi

ile ekskavatör kalan kütleyi yıkmak için yapıya daha rahat yaklaşabilir.

Lojman binasının zemin, 1, 2 ve 3. katlarına gelindiğine aynı işlemler standart

ekskavatör iş makinesi ile gerçekleştirilir.

Yıkım sırasında, sabit veya seyyar bir sulama aracından lojman binasına su sıkılarak

oluşacak toz miktarının düşürülmesi sağlanabilir.

Molozlar bkz. bölüm 4.2’de anlatıldığı üzere donatısında ayrıştırılıp, sahada fazla

bekletilmeden uzaklaştırılmalıdır.

107

SONUÇ VE ÖNERİLER

Betonarme binaların yıkım teknikleri seçiminde etkili olan parametreleri incelemek

amacıyla yazılmış bu çalışmada; yıkımın tanımı ve nedenleri, Türkiye’de kullanımı henüz

yaygın olmayan ancak diğer ülkelerde yıllardır kullanılan modern yıkım teknikleri ve yıkım

planları, ülkemizde yıkım işlerinin nasıl yürüdüğü ve yıkım konusunda çıkmış olan kanun

ve yönetmelikler, yıkım tekniği belirlenmesinde takip edilmesi gereken yaklaşım tarzı,

yıkım için gerekli yasal belgeler (yıkım ruhsatı), yıkım öncesi ve sonrasında alınması

gereken önlemler, çağımızın zorunluluklarından biri olduğu düşünülen seçici yıkım

kavramı ile İller Bankası A.Ş. Konya Bölge Müdürlüğü Lojman Binasının yıkımı için

uygulanabilecek yıkım tekniği ve çalışmaları konuları anlatılmıştır.

Tez çalışması boyunca, ülkemizdeki yıkım sektörü ile ilgili aşağıdaki

sonuçlara/sorunlara ulaşılmıştır:

Maalesef yıkım konusu hakkında; çağa ayak uydurabilen, ihtiyaçları tümden

karşılayabilen, bazı Avrupa ülkelerinde yıllardır kullanılan, geniş kapsamlı ve detaylı

bir mevzuatımız bulunmadığı,

Yine yıkım konusunda hazırlanan akademik çalışmaların da çok az sayıda olduğu ve

daha çok patlayıcılar ile yıkım konusu üzerine yoğunlaşıldığı,

Günümüzde ve yakın gelecek zamanda da çok yüksek bir iş potansiyeline sahip

olan yıkım sektöründe çalışan tecrübeli yıkım firmalarımızın sayısının oldukça

yetersiz olduğu; yıkımın, herkesin yapabileceği alelade bir iş olarak görüldüğü,

Bina yıkımlarının çoğu zaman (hurda malzeme satan veya hafriyat işiyle uğraşan

firmalarca) ucuza gerçekleştirilmesi hedefi ile amatörce ve kazalara sebebiyet

verilecek şekilde gerçekleştirilmesine devam edildiği,

Yıkım işinin bir denetçi ile (başından sonuna kadar) kontrol edilmediği,

Yıkım öncesi şantiyede ve çevrede alınması gereken güvenlik önlemlerinin

alınmadığı,

Seçici yıkım ve geri dönüşüm çalışmalarının gereken özen ve önemle yapılmadığı,

bu yüzden de ülke ekonomisinin sürekli kaybettiği,

108

Atık madde bertarafı, titreşim ve gürültü ölçümleri gibi konularda, uygulamaların

bölgelere göre değişiklik gösterdiği,

Kısacası ülkemizde uygulamada “standart bir yıkım işi prosedürünün” bulunmadığı

görülmüştür.

Konu ile ilgili çalışmaları yürüten kurum olan Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’na

tavsiye niteliğinde sayılabilecek bu tez çalışmasının bir nevi özeti mahiyetinde olan

öneriler aşağıda sıralanmıştır:

Yıkım işleri, ilgili bakanlıktan alınacak yetki belgesi ile profesyonel yıkım firmaları

ile gerçekleştirilmelidir.

Yıkım için gerekli resmi evraklar yıkım öncesinde sorumlu yıkım firmalarınca

eksiksiz hazırlanmalıdır.

Hazırlanacak yıkım planı; yıkımın hangi teknikle ve nasıl gerçekleştirileceği, iş

programı, yıkım sonrasında oluşacak molozların ve atık maddelerin nerede

bekletileceği, ayrıştırılacağı ve nereye taşınacağını anlatan atık yönetim planı,

patlatmalı yıkım tekniği kullanılacak ise risk değerlendirme planı, sahada ve

çevrede alınması gereken güvenlik önlemleri ve acil kaçış planları konularını

içermelidir.

Tez çalışmasında belirtilen parametreler doğrultusunda, yıkılacak yapıya en uygun

yıkım tekniği belirlenmelidir.

Yıkım şantiyesinde ve çevresinde alınması gereken önlemler eksiksiz uygulanmalı,

çalışanların kişisel koruyu ekipmanlarını ihmal etmemeleri sağlanmalıdır.

Yıkım işlerinde mümkün olduğunca seçici yıkım çalışmalarına yer verilmelidir.

Yıkılacak yapılardan sökülebilen malzemeler, ikinci el ürün yahut geri dönüşüm

sektöründe değerlendirilmelidir.

Seçici yıkım çalışmalarına başlanılmadan önce, yapıda bulunabilecek kimyasal

madde içerikli malzemeler için ön çalışmalar yetkili kişilerce yapılmalı,

malzemelerin bulunması halinde güvenlik tedbirleri alınarak yine uzman kişilerce

yapıdan uzaklaştırılmaları sağlanmalıdır.

Yıkım şantiyesinde çalışacak bütün personele iş sağlığı ve güvenliği konuları

hakkında eğitim iş öncesinde anlaşılacak OSGB firmalarınca verilmelidir.

109

Yıkım şantiyesinde acil durumlar için gerekli her türlü tıbbi malzeme ve ekipman

bulundurulmalıdır.

Yıkım öncesi yapının elektrik, doğalgaz, su, telefon hatları kesilmelidir.

Yıkım sırasında oluşabilecek toz, titreşim ve gürültü değerleri ilgili mevzuatlarca

belirlenmiş sınır değerleri aşmaması sağlanmalıdır.

Yıkım sırasında ve sonrasında çevrenin kirletilmemesine ve trafiğin

aksatılmamasına dikkat edilmelidir.

Yapıların proje ve yapım sürecinde sorumlu mühendislerin bulundurulması nasıl bir

mecburiyet ise yıkımında da sorumlu mühendislerin çalışması zorunlu hale

getirilmelidir.

Yapıların yıktırılmasına dair hazırlanacak yeni kanun ve yönetmeliklere uymayan

gerçek ve tüzel kişilere her türlü cezai yaptırım uygulanmalıdır.

Bkz. Giriş bölümünde de bahsedildiği üzere, ülkemizde gelecek 20 yıl içerisinde

yaklaşık 6,7 milyon konutun kentsel dönüşüm programı kapsamında yıkılıp yeniden inşa

edilecek olması profesyonel yıkım konusunun önemini ortaya koymaktadır.

İlgili bakanlığa sunulacak önerilerden ve diğer gelişmiş ülkelerin kullandıkları

mevzuatlardan da faydalanılarak, milyonlarca insanımızı ilgilendiren bu konuda en kısa

sürede kapsamlı bir mevzuatın hazırlanmasının, ilgili kanunların yürürlüğe girmesi ile de

pratikte uygulanmasının sıkı şekilde denetiminin sağlanması gerektiği düşünülmektedir.

İlbank A.Ş. Konya Bölge Müdürlüğü’ne ait Lojman Binasının (C-D Bloğun) yıkımında

dikkat edilmesi gereken hususlar özetlenirse:

Lojman binasının konumu, boyutları ve projeleri incelenip en uygun yıkım tekniği

belirlenmelidir,

Yıkım işi profesyonel bir yıkım firmasına yaptırılmalı, yıkım firması gerekli bütün

resmi belgeleri temin etmeli ve idareye sunmalıdır,

Yıkıma başlanılmadan önce C-D Bloğun bodrum katında yer alan elektrik panoları,

tesisat boruları ve arşiv odasının A-B Bloğa (veya uygun bir yere) taşınması için

projeler hazırlanmalıdır,

110

C-D Blok Lojman binası geçmişte çeşitli tadilatlar geçirdiği için seçici yıkım

çalışmaları ile kurtarılabilecek ve ikinci elde değerlendirilebilecek malzemelerin

olduğu unutulmamalıdır,

C-D Blok yanında halen banka personeli tarafından kullanılmakta olan A-B Blok yer

aldığından dolayı güvenlik önlemlerine büyük önem verilmelidir,

C-D Bloğun üç cephesi açık bir konuma sahip olsa da bina yana devrilerek değil de

kendi içine çökertilerek yıkılmalıdır,

Yıkım işinde çalışacak ekibe verilmesi gereken eğitimlerin yanı sıra, A-B Blokta

ikamet eden banka personelinin de yeterince uyarılması ve konu hakkında

bilgilendirilmesi gerekmektedir,

İş makinelerinin lojman yerleşkesi girişini kullanmalarının trafiği aksatmayacağı

düşünülmektedir, aksi takdirde doğu cephesinden (sanayi cephesinden) giriş-

çıkışların sağlanabileceği geçici kapılar yapılmalıdır,

Yıkımdan sorumlu firmanın teknik elemanlarının, yıkım işi süresince sahada olması

ve idare ile iletişim halinde olması gerekir,

Yıkım sırasında oluşan atıklar ve molozlar lojman sahasında bekletilmemeli,

ayrıştırılıp derhal gitmesi gereken lokasyonlara (atık döküm sahalarına, ikinci el

malzeme depolarına, geri dönüşüm tesislerine vs.) taşınmalıdır.

Bahsedilenler maddeler, Konya Bölge Müdürlüğü lojman binası C-D bloklarının

yıkımı için tavsiye niteliğindeki düşüncelerden oluşmaktadır.

111

KAYNAKLAR

1. Alagöz, G. (2014). Yıkım Var Kural Yok, Hürriyet Gazetesi internet sitesi, Web:

http://www.hurriyet.com.tr/yikim-var-kural-yok-25738354, 02 Kasım 2016’da

alınmıştır.

2. Abanuz, F. (2005). Eskimiş Betonarme Yapılarda Yıkımın Planlanması, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, 1, 22, 64, 149.

3. İnternet, URL: http://www.marmaragazetesi.com/17-agustos-buyuk-golcuk-depremi-34959h.htm, Son Erişim Tarihi: 02 Kasım 2016.

4. Cushman & Wakefield (2014) Araştırma Raporu Kentsel Dönüşüm Türkiye, İstanbul, 1, 2.

5. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (2012). 6306 sayılı, Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun, Türkiye.

6. Koca, O. (2006). Patlayıcı Maddelerle Kontrollü Yapı Yıkımı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, 1, 6, 8, 43, 111, 114.

7. İnternet, URL: http://www.aksahaber.org/bbcnin-haberine-bak-sanki-terorun-sorumlusu-devlet-herkes-kendi-teroristini-masum-gosterme-cabasinda.html, Son Erişim Tarihi: 02 Kasım 2016.

8. Çetin, B. (2007). Design Of A Demolition Boom, Yüksek Lisans Tezi (İngilizce), Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Makine Mühendisliği Ana Bilim Dalı, Ankara.

9. İnternet, URL: http://www.maskinnet.se/entreprenorer/maskinnytt_rep.php?rid=1929, Son Erişim Tarihi: 02 Kasım 2016.

10. İnternet, URL: http://www.mertyikim.com/galeri, Son Erişim Tarihi: 02 Kasım 2016.

11. İnternet, URL: http://news.nationalgeographic.com/news/energy/2013/07/130716-florida-power-plant-demolition, Son Erişim Tarihi: 02 Kasım 2016.

12. İnternet, URL: http://www.yikimmevzuati.com/yikim_teknikleri/makine-ile-yikim/5,

Son Erişim Tarihi: 14 Mart 2017.

13. İnternet, URL: http://www.cat.com/tr_TR/products/new/attachments/multi-processors/multi-processor-with-demolition-jaws/18565492.html, Son Erişim Tarihi: 02 Kasım 2016.

112

14. İnternet, URL: http://www.cat.com/tr_TR/news/machine-press-releases/new-demolition-sortinggrapplelineg300gcseriesdesignedforhighprod.html, Son Erişim Tarihi: 02 Kasım 2016.

15. İnternet, URL: http://qctimes.com/news/local/hotel-eyesore-falling-to-wrecking-ball/article_1261de15-db13-5b22-a97b-d478d814b439.html, Son Erişim Tarihi: 02 Kasım 2016.

16. İnternet, URL: http://www.haberturk.com/dunya/haber/547972-vinc-yoldan-gecen-araci-firlatti-video, Son Erişim Tarihi: 02 Kasım 2016.

17. İnternet, URL: http://www.teknikyapilab.com/beton-delme-kesme, Son Erişim Tarihi: 02 Kasım 2016.

18. İnternet, URL: http://www.konyahaberler.com/ilceler/elle-yikim-tehlike-saciyor-h19775.html, Son Erişim Tarihi: 02 Kasım 2016.

19. İnternet, URL: http://www.rimutaka-incline-railway.org.nz/member-pages/newsletter-23.html, Son Erişim Tarihi: 02 Kasım 2016.

20. İnternet, URL: http://www.123rf.com/stock-photo/arm_demolition.html?mediapopup=60879530, Son Erişim Tarihi: 02 Kasım 2016.

21. İnternet, URL: https://en.wikipedia.org/wiki/Building_implosion#/media/File:Blasting_of_a_chimney_at_the_former_Henninger_Brewery_in_Frankfurt_am_Main,_Germany.jpg, Son Erişim Tarihi: 02 Kasım 2016.

22. İnternet, URL: http://www.thespecialistsltd.com/dynamite, Son Erişim Tarihi: 02 Kasım 2016.

23. İnternet, URL: http://www.implosionworld.com/18thstreet.htm, Son Erişim Tarihi: 02 Kasım 2016.

24. İnternet, URL: http://www.mining-technology.com/contractors/project/asi-australia-

liberty-industrial2/ , Son Erişim Tarihi: 14 Mart 2017.

25. İnternet, URL: http://www.yikimmevzuati.com/yikim_teknikleri/patlayici-ile-yikim/7 ,

Son Erişim Tarihi: 14 Mart 2017.

26. İnternet, URL: http://science.howstuffworks.com/engineering/structural/building-implosion1.htm, Son Erişim Tarihi: 02 Kasım 2016.

113

27. Onal, M.T. (2009). Yapısal Atıkları Azaltma Yönünde Türkiye Koşullarını Uygun Yapı Yıkım Yönetim Sisteminin Belirlenmesi, Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü, Gebze, 65, 66.

28. Türk Standartları Enstitüsü (2014). TS13633, Yapıların Tam Ve Kısmi Yıkımı İçin Uygulama Kuralları, Türkiye.

29. İnternet, URL: http://makina-market.com.tr/icerik/7683/corluda-yikimlar-suruyor, Son Erişim Tarihi: 02 Kasım 2016.

30. Çevre ve Orman Bakanlığı (2004). Hafriyat Toprağı, İnşaat Ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği, Türkiye.

31. İnternet, URL: https://mehmetsaatci.wordpress.com/2012/11/24/yapilarin-yiktirilmasina-iliskin-yonetmelik-taslagi, Son Erişim Tarihi: 02 Kasım 2016.

32. İnternet, URL: http://www.afaqs.com/news/story/37952_Viewership-floods-news-genre, Son Erişim Tarihi: 02 Kasım 2016.

33. İnternet, URL: http://www.hometowndemolitioncontractors.com/blog/demolition-safety-plan-failure-leads-serious-injury, Son Erişim Tarihi: 02 Kasım 2016.

34. İnternet, URL: http://www.haberler.com/tehlikeli-yikim-yurekleri-agza-getirdi-7572886-haberi/, Son Erişim Tarihi: 15 Mart 2017.

35. Kasai, Y. (1988). Demolition And Reuse Of Concrete And Masonry: Demolition Methods And Practice: Proceedings Of The Second International Symposium, Tokyo.

36. Şahmaran, M., Anıl, Ö., Gürbüz A., Koçkar, M.K. (2016). Yıkım Tekniği Seçim ve

Önlemler Kitapçığı, Proje No:2013K080040, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Ankara, 46,

50, 74, 75.

37. İnternet, URL: http://www.maltepe.bel.tr/de/haber/maltepede-asbest-alarmi--/1013/42776, Son Erişim Tarihi: 02 Kasım 2016.

38. İnternet, URL: http://www.fibhaber.com/nevsehir/nevsehir-kale-civarinda-temizlik-calismalari-suruyor-h14506.html, Son Erişim Tarihi: 02 Kasım 2016.

39. Serçe, T. (2010). PCB nedir? İnsanlar Üzerinde Etkileri Nelerdir, genccevremuhendisleri.com internet sitesi, Web: http://www.genccevremuhendisleri.com/index.php?option=com_content&view=article&id=92:pcb-nedir-nsanlar-uezerinde-etkileri-nelerdir&catid=35:cm-ile-ilgili-makaleler&Itemid=54, 02 Kasım 2016’da alınmıştır.

114

40. İnternet, URL: http://www.utkuonen.com/galery.html, Son Erişim Tarihi: 02 Kasım 2016.

41. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (2013). RG 28786, Yapı İşlerinde İş Sağlığı Ve Güvenliği Yönetmeliği, Türkiye.

42. İnternet, URL: http://guvencosgb.com/guvenlik-filesi-insaat-iscisinin-hayatini-kurtardi, Son Erişim Tarihi: 02 Kasım 2016.

43. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (2012). 6331 sayılı, İş Sağlığı Ve Güvenliği Kanunu, Türkiye.

44. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (2015). Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik, Türkiye.

45. İnternet, URL: http://www.netkayit.com/turkiye-haritasi.php, Son Erişim Tarihi: 02 Kasım 2016.

46. İnternet, URL: http://www.kutahyavizyon.com/gundem/belediye-calisanlarina-saglik-taramasi-h16619.html, Son Erişim Tarihi: 14 Mart 2017.

47. İnternet, URL: http://www.eforosgb.com/is-sagligi-ve-guvenligi-egitimi-sart, Son Erişim Tarihi: 14 Mart 2017.

48. İnternet, URL: http://www.yikimmevzuati.com/sayfa/secici-yikim/3, Son Erişim Tarihi: 14 Mart 2017.

115

EKLER

116

EK-1 Yıkım Ruhsatı Taslağı: Form-YR1

Çizelge 1.1. Yıkım ruhsatı taslağı

117

EK-1 (devam) Yıkım Ruhsatı Taslağı: Form-YR1

Çizelge 1.1. (devam) Yıkım ruhsatı taslağı

118

EK-1 (devam) Yıkım Ruhsatı Taslağı: Form-YR1

Çizelge 1.1. (devam) Yıkım ruhsatı taslağı

119

EK-2 Tehlikeli Maddeler Tebliğ Formu Taslağı: Form-YR2

Çizelge 2.1. Tehlikeli maddeler tebliğ formu taslağı

120

EK-2 (devam) Tehlikeli Maddeler Tebliğ Formu Taslağı: Form-YR2

Çizelge 2.1. (devam) Tehlikeli maddeler tebliğ formu taslağı

121

EK-3 Yıkım Atıkları Yönetim Formu Taslağı: Form-YR3

Çizelge 3.1. Yıkım atıkları yönetim formu taslağı

122

EK-3 (devam) Yıkım Atıkları Yönetim Formu Taslağı: Form-YR3

Çizelge 3.1. (devam) Yıkım atıkları yönetim formu taslağı

123

EK-3 (devam) Yıkım Atıkları Yönetim Formu Taslağı: Form-YR3

Çizelge 3.1. (devam) Yıkım atıkları yönetim formu taslağı

124

ÖZGEÇMİŞ

Kişisel Bilgiler

Soyadı, adı : TEZCAN, Doğan

Uyruğu : T.C.

Doğum tarihi ve yeri : 28.04.1984 KONYA

Medeni hali : Evli

Telefon : 322 238 82 00

Faks : 322 325 40 94

e-mail : dtezcan@ilbank.gov.tr

Eğitim

Derece

Eğitim Birimi

Mezuniyet tarihi

Yüksek lisans Selçuk Üniversitesi – İnşaat Müh. 2007-Donduruldu

Lisans Selçuk Üniversitesi – İnşaat Müh.

BölümüMühendisli

2006

Lise Konya Meram Anadolu Lisesi

2002

İş Deneyimi

Yıl Yer Görev

2013-… İller Bankası Konya Bölge Müdürlüğü Tek. Uzm. Yrd.

2012-2013 United City Gayrimenkul Danışmanlığı İnş. Müh.

2010-2012 Uğur-Kon Konut Yapı Koop. Saha Müh.

2007-2009 Siterm Isı Sistemleri, Konya Şeker Fabrikası Saha Müh.

Yabancı Dil

İngilizce

Hobiler

Sinema, tiyatro, spor.