DoğaveNurtur:Genlerinçevreileetkileşimi

Dr.MahmutÇerkezErgören,PhDTıbbiBiyolojiAnabilimDalı

YDÜTıpFakültesimahmutcerkez@gmail.comTıpFakültesizeminkat

DavranışGene6ğiBireyselfarklılıklarıöngörür

Davranışgene6kçisiKalı2mınve

çevrenininsanfarklılıklarınaanasılkatkıkoyduğunu

inceler.differences.

GenlerGenlernedirveNasılÇalışırlar?

YapıBlokları

Genlernasilcalisir?!  Genlervucuduinsaetmek

icinproteinmontajiyapabilmeozelliginesahipmolekullerdir.

!  Bugene6kmontajcevre,genekspresyonuveyadigergenlerinetkisiyledegisebilir.

!  Gozlemledigimizherozellikbircokgenvemolekulunbirbiriyleetkilesimininbirersonucudurlar.

GenlerInsanGenomPojesi

•  İnsanGenomu

– Tambirinsanyapmakiçingene6kplanı

– DNAdizisi,tümdünyadainsanlarınçokbenzer.

GenlerGenlerDavranışınasıletkiler?

•  Genotip– BireyinkalıGğıDNAdizisi

•  Phenotype– Organizmanıngözlenenözellikleri,(fizikselvedavranışsal)

•  Genlerfizikselozelliklerepsikolojiközellikleregöredahadoğrudankatkısağlarlar.

Ikizveevlatedinmecalismalari:Genlerindogaileetkilesimianlamakicineniyicalismametodudurlar.

! KardeslerinveyaikizlerinozelliklerininarasRrilmasinda

! Kardesler,ikizlerdenneyondefarkliolduklari

Monozigo6kvedizigo6kikizler

DizigoRkikizlergeneRkyapiolarakfarklizamanlardadunyayagelenkardeslerebenzer.

Monozigo6kikizler:cinsiyetleriayni

Dizigo6kikizler:cinsiyetleriayniyadafarkli

Ikizveevlatedinmecalismalari

Aynigenlerfarklicevredenasilekspreseolur?SorusununyaniRbulmakicin

MonozigoRkikizlerinozelliklerininbuyuduklericevreilenasildegisRginicalisabiliriz.(orneginMinnesotaIkizAileCalismasi)

Monozigo6kvsdizigo6kikizler

CalismalargoseriyorkimonozigoRkikizlerdizigoRkikizleregoredahabenzerdirler.

! Kisilikozellikleriekstraversiyon(sosyallik)venoroRzm(duygusalkararsizlik)

! Davranis/disavurusorneginbosanmaorani

! ozelliklerornekolarakIQtestsonuclari

Farkliyerlerdebuyuyenmonozigo6kikizcalismalariFarkliyerlederbuyuyenmonozigoRkikizlerarasindabazibenzerliklerbulundu:! Kisilikvedusunmetarzi! Ozelliker/IQtestsonuclari! Davranis! Ilgivezevkler! Belirlikorkular! BeyindalgalarivekalpaRslari

GeneRketkininnasilbirinsanolacaginizasorusunucevapliyorpeki:

Ebeveynler/nurturherhangibirdegisiklikyapiyormu?

yasanilancevreninherhangibiretkisiolurmi?

Evlatedinmecalismalarisonucunda:

Bulgular:EvlatedinencocuklargeneRkakrabalarinadayayakinbenzerliklergosteriyor.

GeneRketkininyanisiraebeveynetkisiasagidakiozelliklerdegozlenmisRr:

!  Dinselinanclar!  Deger/yargi!  davranis!  poliRka!  aliskanliklar

Hicmiebeveynetkisiyok?Evlatedinmecalismalari:

!  Kendini-duzenleme:cevreselkosullaragoregenlerkendiregulasyonlarinikontrolederler.

!  Epigene6cs:theenvironmentactsonthesurfaceofgenestoaltertheiracRvity

Degisengunisigihayvanlarintuylerinindegismesinite6kler

Obezitegenlerdekigenregulasyonunudegis6rebilir,boylelikledoludegis6rir.

DogavenurturbirliktecalisirGenlerinvecevreninetkisi

EvrimDoğalSeleksiyon

–  Populasyonicindekibazigenlerindigerlerinegoredahafazlayayilmasiyla turlerinzamanicerisindedegisiminiicerenevrimsureci.

•  Dogalseleksiyonunprensibleri:–  Turlericinde,ikisidebenzerdegil.–  Bireylercevrelerineuyumagorefarklilkgosterirler–  CevreyeeniyiuyanhayaYakalirveurer.–  ortama en iyi uyum saglayan bireylerin tasidigi genlerin

uremesidevameder.

EvrimDogalSeleksiyon

•  Adaptasyon– avantajlifizikselvepsikolojikozelliklerkali6lir.

•  Muta6ons– Rastgele gen kopyalama hatalari dogalseleksiyonlaevrimikivilcillandirabilirsiniz.

EvrimDogalSeleksiyon

GalapagosIspinozlarindaDogalSeleksiyon•  Dogalseleksiyonlarevrimeornek

•  Kurakliktan dolayi cevredegisir,ispinoz buyulugundebelirlibrarRsoldu

•  Buyuk kuslar haya\a kaldi veurediler cunku kalin gagalarikabuklarikirmalarinisagladi.

Doga-NurturTarRsmalariKaliRmTakibi

•  Gen-CevreTar6smasi– hangi insan davranisinin ne olcude genler vecevretarafindanbelirlendigiuzerinetar6smalar

•  Kali6m– Gene6k faktorlerin ilgilenilen grup icindekiozelliklerinin degiskenliginin yuzdeligininista6s6kselolarakolculmesi

•  AileCalismalari–  aileuyelerininbenzerliliklerinin(gene6kakrabalik

dereceleridegisken)gene6ketkilerinintahmincalismalari.

•  Ikiz-CalismaMetodu–  Dogavenurturtestlerinindeayniyumurtaveaynicinsiyete

sahipkardesci[lerininkarsilas6rilmasimetodu.

•  Evlatedinmecalismalari–  Dogavenurturuikizlerivedigerkardesleriberaber

ye6senlerleevlatedilenlerlekarsilas6rmatestleri

Doga-NurturTarRsmalariKaliRmTakibi

Doga-NurturTarRsmalariGeneRkEtki

MinnesotaKisiselCalismalaribazalinarak:

– Birliktebuyuduklerizaman,monozigoRkikizlerdizigoRkikizlerdendahabenzerdirler.

– Ayribuyuyenikizlerhemenhemenaynievdeyasayandigerkardeslerebenzerler.

Doga-NurturTarRsmalariGeneRkEtki

Ikizveevlatedinilendigercalismalar:– GeneRkfaktörlerzeka,sözelveuzamsalyetenekler,suçluluk,mesleki ilgialanları ve saldırganlıktabazıfarklılıklaroluşturmaktadır.

– Alkolizm, depresyon ve şizofreni gibi psikolojikbozukluklar,geneRkbirbileşenivardır.

–  konulara ve akRvitelere yonunden insandavranislarindageneRkbaglanRicinkanitlarvardir.

Doga-NurturTarRsmalariGeneRkEtki

Doga-NurturTar6smalariGene6kEtki

CesitliInsanOzelliklerininKali6mi

•  GeneRk faktorlerin rolugosteriyor ki ikizlerdiger kardeslere goredahacokbenzerler.

•  Bire yakin korelasyondaha cok benzerlikgosterir.

Doga-NurturTar6smalariGene6kEtki

DavranislarinKali6mi

•  672ikiziicerenbucalismadacesitlikonuveakRvitelerdedavranislardegerlendirildi.

•  Sonuc,geneRkfaktorlerbazidavranislarietkiliyor.

Doga-NurturTar6smalariCevreselEtkiler

•  Ikizlerveevlatedinencalismalariayricacevreseletkilerindeoneminidestekledi.

– Genellikle geneRk farklılıkların kişilik varyasyonunyüzde50'ninoluşturuyor.

–  Çevreselfaktörlervaryasyonkalaniniolusturur.

–  Paylaşılmayanortamlar kişiningelişimindehayaRbirrol oynarlar ve ayni veya daha fazla paylaşılanortamlardaonemitasirlar.

Doga-NurturTarRsmalariCevreselEtki

•  5,5423yascalismasindan–  Buyuk erkek kardesi olan

cocuklarda yuksekmaskuliniteskorugozlendi.

–  Buyuk kizkardesi olancocuklarda yuksek feminiteskorugozlendi

•  Busonucnurturhipotezinidogrular.

Doga-NurturTarRsmalariDogavenurturunetkilesimi

r  GeneRkvecevreseletkilerbagimsizdegildirler.– Tek yumurta ikizleri, ayrik ikizlerlekarsilasRrildiklarinda ebeveynlerinden daha benzerbirdavranisgorurler.

•  Insanlarin geneRk yapisi baskalari tarafindannasil davranisina gore etkilenir, yasadiklaricevrede, ve algiladiklari yol ve cevrenindetaylarinihaRrlarlar

DogaveNurtur...Cinsiyet:BuyukBolunme?

– Puberteye ulasildigindayas,boy,kilo,yagorani,veterleme

– Ayrica, kadinlarerkeklerden uzunyasamasibeklenir

r Cinsiyet farkliliklar asagidaki alanlardagozlendi:

DogaveNurtur...Cinsiyet:BuyukBolunme?

ErkekveKadinnasilayrilir?

•  Cinsellik alani icinde, erkek ve kadin farkli davranis vetutumlargosterir,erkeklerde,genelolarak,seksedahacokilgilerivardir.

•  Fiziksel agresyon alaninda, erkekler kadinlara gore dahaagresifir.

•  Kavramsal ozellikler alaninda, matemaRk ve uzaysalozelliklerde erkeklerden daha iyi sonuc aliniyor ve sozlubecerilerdekadinlardandahaiyisonucaliniyor.

•  BiyolojikPersfekRf Bu persfekRf farkliseviyelerdeki sekshormonlarina odaklanir,ostrojenvetestesteron,buhormonlarin hamilelikgelisiminde ve ergenlikteetkilericokbuyutur.

DogaveNurtur...Cinsiyet:BuyukBolunme?

ErkekveKadinnasilayrilir?

•  CevreselPersfekRf–  KadinlarveerkeklerbaskalarininonlaranasildavrandiklariklariicinfarkliyasamdeneyimlerinesahipRrler,budasosyallesmelerinigosterir.

–  Cinsiyetrolleri•  Seks-6pidavranislarisosyalogrenmetarafindandesteklerler.

–  CinsiyetSemasi•  insanlarkendilerinivebaskalarinialgilamaseklinietkileyenerkeklervekadinlarhakkindainanclar

DogaveNurtur...Cinsiyet:BuyukBolunme?

ErkekveKadinnasilayrilir?

•  BiyososyalTeori– Doga(biyoloji)venurtur(cevre)araindakierkilesimdenseksfarkliliklarigelisir.

– Ornegin,biyolojikyatkinliklarIsbolumunuonculuketmesineragmen,bugunkulturerkekvekadinrollerindebuyuketkisivardir.

DogaveNurtur...Cinsiyet:BuyukBolunme?

ErkekveKadinnasilayrilir?

DogaveNurtur…SeksuelOryantasyon

•  SeksuelOryantasyon– Kisinin kendi cinsiye, karsi cinse ya da her ikicinsekarsiistegi

– 10% homoseksuel erkek and about 4-5%homoseksuelkadin.

•  Homoseksuelliginorijini– HemcevreselhemdebiyolojikfaktorlerseksueloryantasyonunorijinianlatmayacalismisRr.

–  IkizcalismalarhomeseksuelliginbiyolojikkokenlioldugunugostermisRr.•  Gay erkek ve onlarin ikiz ve evlat edinenkardeslerindenyapilancalismalardayuzde52oranindatekyumurtaikizleriningay,yuzde22ikiz olmayan kardeslerin ve yuzde 11 evlatedilenkardesleringayoldugunugostermisRr.

DogaveNurtur…SeksuelOryantasyon

•  Diger teoriler seksueloryantasyonun hem dogadanhem nurturdan etkilendiginigostermektedirler

•  Bem’in gelisim teorisi,homoseksuelligin gelisimsurecindeki genlerin etkiledigisavunulmustur ve bu genlerdaha sonra ergenlikatraksiyonlarinietkilemislerdir.

DogaveNurtur…SeksuelOryantasyonBem’inGelisimTeorisi

DogaveNurtur…EpigeneRk:GAYpuzzle

•  37 erkek diskortant tek yumutya ikizi (biri gay biriheteroseksuel)

•  10cifherikisidegay

•  140.000bolgedemeRlasyoncalisildi

•  5 bolge demeRlasyon paternleri belirlendi ve bu bolgelerinseksueloryantasyonlarilgiliolduklarionesuruldu.

•  Bugenlerdenbirisinirkonduksuyonuicinonemlidirdigeriiseimmunislevlerdeonemlidir.