DYANET LER BAKANLII Y A Y INLAR I

Btl nanlar Serisi. Nr. I

H U R A F E L E RV E

MENELER

Yazan AKlkulir NAN

N U R Matbaas Ankara - 1962.

G R Byk ve kitapl dinlerin hi biri eski cahilyet

devri dinlerinin braktklar kalntlardan kurtulam am lardr. Halk tabakasnn eski dinlerinin tren /e greneklerinden aynlam adklarm btn kitapl dinlerin tarihleri gstermektedir. Halk tabakas lh dini reten peygamberlerinden zaman bakm ndan uzaklatka eski m rik dinlerinden kalma hurafeleri., ha tt yinleri canlandrm lar, nihayet putperestlie kadar sukut etmilerdir. Bu kavim- lere Tanr tekrar peygamberler gndermi ve doru yola armtr. Tarih-i mukaddes batan ba-

ra peygamberlerin irk ve hurafelerle mcdelcle- rinin hikyesidir. Peygamberlerin rettikleri dnin esaslarna sadk olan din bilginleri her yerde bu hu- rfelerle mcadele etmiler, bunlarn mukaddes lh dinin talim atna aykr olduunu, bunlardan ounun m'm mleri kfre ve irke kadar gtrdn anlatm aa almlardr. Bu din adam larndan bazlar hurfelerle mcadelede zarf gstermile r, vazlar ile kaldram adklar baz hurf eleri, siyas veya ahs m enfaat dnceleriyle, kitaba uydurmak gafletini gstermilerdir. Binler tarihinde buna pek ok misller vardr. Hazret-i sa'nn rettii ilh dinin m 'minlerin peygamberlerinden

drt asr geer gemez mukaddes dinlerini esk i Roma ve Yunan paganizi ile doldurm ulardr. Hristiyan din bilginleri bu paganizm kalntlariyle mcadelede aciz gstererek bunlarn ounu Hristiyanlk bakmndan izah etmiler, itikad kitaplarna v e yinlerine sokmular ve bylece sa peygamberin rettii ilh dinden uzaklamlardr. Her milletten Hristiyan olmu halk tabakas da kilisenin kabul ettii hurafelerden baka daha birok yerli dinlerinin kahtlariyle Hristiyanl sslemilerdir.. Szde sa ve Meryem'in resim ve heykelleri esk i putlarn yerini tu tm utur....

Btn Hristiyan mezheplerinin kabul ettikleri; din bayram lardan sa nm doum gn bayram en? eski lemmul m rik bayram larndan biridir. Hristiyanln ilk asrnda byle bir din bayram yoktu. lk H nstiyanlar ikinci asra kadar ancak ruhulkuds'n zuhuru ve s a nm vaftizi hatrasna ocak aynn ilk haftasnda yin yaparlard^ Bu devirde Hristiyan din adamlar Romanm eski" Sanaturnalia bayram ve Mitra klt bayram iyle mcadele ediyorlard. Bu eski m rik bayramlar? gnein dnm olan 20-25 Aralk gnlerinde yaplrd. Bu Mitra klt Hind, ran ve Mitanlardan; Anadolu'ya gelmi ve birinci asrda btn Roma im paratorluunda yaylm ve devlet tarafndan himaye edilmiti. Hele m paratorlardan Commodus. (180 - 192) ve Diokletian (280 - 305) bu klt himaye ve m dafaa ettiler. Nihayet drdnc asrda

4

H ristiyanlk zafer kazandktan sonra Saturnalia d ay ram sa'nn doum gn bayram olarak kilise tarafndan kabul edildi. Bu Mevlid-i sa bayram ilk defa Rom ada tesd edildi. H ristiyanlkla beraber baka lkelere de yayld.

H ristiyanlarn Paskalya bayram da, menei 'bakmndan, es-ki insanlarn tabiata taptklar ad ak i cihanmul yaz bayramnn devamndan iba- 7rettir. M ilttan nceki nc bindeki gebe ve Ya- ludi kavmi bu bayrama Pesah adn verirdi. Tanrnn m erham etini celb iin davarlarnn ilk dln- -den kurban keserlerdi. Yahudiler Filistine yerleip .ziraat hayatna getiklerinden sonra bu kurban trenine ham ursuz ekmek de karm oldu. Daha sonralar bu tren Yahucfilerin M srdan ktklarnn kran olarak din bayram sfatn kazand. H albuki meneinde bu tren km lp ilkbaharda dirilen nev nema tanrs erefine yaplan mli- xik bayram idi.

H rstiyanlar bu paganizm devrinin bayram n kitaba uydurup sa nn lp dirildii erefine yap lan muhteem din bayram olarak kabul ettiler, ran larm Mihrign ve Nevruz bayram lar da ayn kaynaktan gelen bayram lardr. Bizim T rklerin H zr lyas bayram lar da bu makuledendir. En eski inancn izi Hzr (yeil, yeillik) adnda muhafaza edilmitir. Trk folklorunda tesbit edilen Hzr-Iyas gelenek ve grenekleri de en eski Mit- ra kltnn izlerini tam aktadr.

nsan topluluu peygamberlerin rettikleri $- lm dnini kabul etmi grndkleri halde nesillerden nesillere gelen eski iptida m rik detlerinden,, irke gtren birok inanlardan ayrlamamlar ve- ruh sapklklarndan kurtulam am lardr. Gerek: din adamlar bunlara Bu yaptklarnz ve bu inan- lannz kfrdr. Peygamberlerin rettikleri lh dine aykrdr der. Gerek din adam larnn arasna sokulmaa muvaffak olan m enfaatperestler cahil halk tabakasnn det ve arzularna uyarak atalardan kalma hurfeleri srf karlarn dnerek, tervi etm ekten ekinmemilerdir.

Hazret-i sa'nn rettii ill dini szde kabul eden Hristiyan halk tabakas eski mrik R o m ahlarn ve Helenlerin putperestlik gelenek ve greneklerinden bir trl ayramadklar iin Hristiyan din adamlar, halkn arzularna uyarak, putlarn yerine sa, Meryem, havariler ve azizlerin resim ve heykellerini ve ha ikame ettiler. Hristiyanlk boylece putperestliin brakt birok hurafelerle bulam oldu. Hristiyanla bulaan bu rnrik- lik hurfesini, VII. asrda, slmiyetin yayd n- tesiri ile, baz Hristiyan din adamlarnn Bizansda atklar put kranlar hareketi bile ortadan kaldram ad (1). Bylece sa Peygamberin rettii"

(1) Put kranlar hareke'i VIII. asrm. k yansnda B i- lans'da meydana gelen, din bir harekettir. mparator . Leon (717~74il) .bu hareketi destekedi ve 726 da btn

6

temiz ve basit lh dinin ibdetleri Romahlarn ve Helenlerin muhteem ve m utantan putperestlik yinlerine benzetilmi oldu.

H er 3'erde ve her zamanda insan topluluklar birbirinin aa yukar aym olduu iin eski ka~ vimlerde olduu gibi Mslman kavimlerde de birok hurafeler slm dni'nin emirleri imi gibi yerlemitir. Muhtelif dinlere mensup olan kavimler Mslman olduktan sonra bu hurafeler oalmaa balamtr. nk her kavim slm cemaatine eski dinlerinden b ir eyler getirmilerdir. Bu putperestlik devrinin kalntlar olan hurafeler, d in ler tarihi aratrm alarndan anlaldna gre, ilh gerek din (slm ) iin her devirde bulac itima} hastalk olm utur. Gerek din bilginleri her devirde bu hurafelerle mcadele etm ilerdir. Gerek din bilginleri yerine cahiller getike hur- feler bulac hastalk gibi yaylmaa devam etm itir.

Szlerine inanlr slm limlerinin tetkiklerine gre hurfeler yalnz halk tabakasnn muhafaza ettii eski dinlerin kalnts deil asrmzn slm lim lerinden Abdlaziz avi H rt ve Mrt

iku-nlan krmay emreden ferm an neretti. Bu hareketini s- m iyetin tesiri ile olduunu Feofan, (Theophan) Choronog- raphja sna kaydetmitir. (Theophanis Ghronographda [Bonn v. I, S. 617 - 618] dan naklen Brockhaus - Bron An- sk. kono'borts maddesi)

hakkndaki yetler zerine m fessirlerin slm dini iin ok zararl m asallar anlattklarndan ikyet ederek diyor k i : Bil ki m fessirler bu konu zerine hadisler, rivayetler ve isnadlar getirdiler. Bunlarla K ur''a ve slm 'a ne kadar ok zarar getirdiklerini bilmi olsalard bunlardan b ir satr yazm adan kalemlerini krarlard.

j U M ^ ^ (jt yi) \ 1 1-4 \ 1 I \

Gerekten m fessirlerin bazs isriliyat ile, yan i Yahudilerin Tevrat, Talmud ve benzeri kitaplarndan ve Sm kavimlerin folklor malzemelerinden faydalanmak suretiyle yaptklar tefsirlere bilmeyerek b ir takm hikyelerin ve Kur'n- Kermin esas talim atna aykr hurafelerin girmesine sebep olm ulardr. Mesel H rt ve M rt'un, iki melek olduklar halde, gnah iledikleri, ha tt pu ta taptk lar bundan dolay ikindi ve akam nam azlar arasnda ikence edildikleri hakkndaki masal sl- m iyetin melekler hakkndaki talim atna aykrdr. Bu, binlerce misallerden biridir. Bu gibi birok hurafeleri cahil hocalar slm dininin hakikatleri imi gibi halka anlatrlar.

(2 ) Esrr'kKur'an s. 298

8

1, Eski Trklerde dn

(Trk 'lerin chiliyet devri)

Trk'ler Mslman olduktan sonra m ukaddes -dinlerine eski dinlerinden ne gibi hurfeler kattklarn ve bu eski dinlerinin braktklar m eum miraslardan hangilerini imdiye kadar muhafaza ettiklerini renmek iin Trk'lerin eski dinleri hakknda baz bilgilere sahip olmamz faydal olur. Bununla beraber eski Trk'lerin dinleri hakknda pek az ey biliyoruz. Btn bildiklerimizin en eskileri in yllklarnda verilen m alm attan ibarettir. VI. asra it olduklar tahmin edilen Yenisey ve V II-V III. asrlara ait Gk Trk yaztlarnda da o devirdeki Trk'lerin din inanlar hakknda pek az bilgi vardr.

in kaynaklar Hunlarm kltrnden bahsederken tapnaklar bulunduunu zikrederler. Bu haberlere gre Hun Hakannn kararghnda bulunan tapm akta her ylm banda yin ve tren yaplrd. Bu yine Hunlarm yirmi drt boyunun babular itirak ederlerdi. Yln beinci aynda Lung- eng denilen ehirde toplanp atalarna Gk Tanrya, yer - su ruhlarna kurban sunarlard. Sonbaharda atlarn iyi beslendii zaman orm an yannda toplanp orm an evresinde dolarlard. Hkan her sa

9

bah adrndan kp gnee, geceleri de aya secde ederdi.

Milddan nce 121. ylda cereyan eden Hun ~ in savanda inliler bu Hun beinin kararghn ellerine geirm ilerdi; aldklar ganimetler arasnda b ir altn pu t bulunuyordu. in yllnn verdii m alm ata gre Hun bei bu putun karsnda Gk Tanrya kurban sunard (Hyacenth, Sobrani- yesvedeniy... 1, 15, 16, 32; Eberhart, in'in im al komular 76 - 77).

H unlardan sonra Orta Asyada devlet kuran trl sllelerden ve uluslardan bahseden in kaynaklar bunlarn dinleri ve detleri arasnda fark grmyorlar.

Milddan nce II. asrda I-Iunlara tbi olan ve sonralar m stakil devlet kuran Wu - Huan ulusunun dini hakknda verilen m alm at Hnlarm dini hakknda verilen m alm attan farkszdr. (Hyacenth*I. 154, Eberhart, 48).

Milddan sonraki XII. asrda devlet kuran To- ba sllesi devrinde de Hunlar devrindeki din devam etmitir. in kaynana gre Toba'lar ilk baharn ilk aynda Gk Tanrya, dou tarafnda bulunan tapnaklarnda, atalarna kurban keserlerdi... Son baharn ilk aynda yine Gk Tanrya yin yaparlar ve kurban sunarlard. Atalarn tapma olarak b ir ta oyarlard. Kuzeydeki yurtlarndan gneye

10

g ederken bu ta zerinde Gk Tanrya, yere, Hakann atalarna kurban sunarlar ve yinden sonra, kayn aac dikerlerdi. Bu kayn aalarndan Tanrsal, kutsal bir orm an meydana gelirdi.

VI. yzylda byk Tr