Dis ticaret acigi taslak makale - ref.sabanciuniv.edu · sonucunda Türkiye’ye büyük miktarda sermaye girii olmasıydı. Çünkü, bu tür programlar, dövizle borçlananlara

�

�

��

��

��

!"��#��$%&'$$%�

� � � �

�(�)��*+��

�

�

�

�

�

�

�

�

��,��)�'$$%�

�

��

��

��

�

��

��

� ��

�

��-(.��/(�0��-�� 0��"��)��

�� !�"�� #� �� $��!�� % &�� '(() ��*�"� �� ! �� !�� +�"��, �� $�� !�� -+� � �� "� ��.� /�� #� � �

�� !�� "� � �� .�� "� �� -+� ��-�� .�+�� .�� "� �"�� 0� $�� $�� 1� �-�� 0� �!�� .��, �� 0� �!�� 2 ��!�� $� �� !�� ! �� "� ��"��2

3�� $-��! �� 0� �� "�� $� �!�� 4� �� 444,��3,��,�"�� 5�� ! �� .�� !��"��,

1'$$%�� !"�

�� *�� "��, /� �� "� �� - �� 6%%( �� 7�� "�#�!�� 896: �� ;, �� +"� -�� *�� *��"� 8', &�""�� $� ��+� � �+� � ��"��0�� *�0�� !�� -�� ! �� 0�#� �� 0�#� �� ! ��*� �� -"�0 �� "� �� <�� + �� "� �!�� <��

�-�� +,

� ��

�

�Ç�NDEK�LER

�EK�LLER ........................................................................................................................................................... �V TABLOLAR .......................................................................................................................................................... V G�R�� ..................................................................................................................................................................... 1 1 . DÜNYADA MAL VE H�ZMETLER�N DI� DENGES� .............................................................................. 4 2 . CAR� HESAPLAR DENGES� VE DI� T�CARET B�LE�ENLER�..........................................................12 3 . TÜRK�YE �THALATININ YAPISI .............................................................................................................17 4 . SEKTÖR BAZINDA DI� T�CARET............................................................................................................25

OTOMOT�V SEKTÖRÜ .........................................................................................................................................25 METAL SEKTÖRÜ ...............................................................................................................................................28 K�MYA SEKTÖRÜ ...............................................................................................................................................32 TEKST�L SEKTÖRÜ .............................................................................................................................................37

SONUÇ .................................................................................................................................................................39 KAYNAKLAR .....................................................................................................................................................41

� ��

�

�EK�LLER

�ekil 1 1974–2006 Döneminde Türkiye’de GSY�H Artı�ı ve Cari Hesaplar Dengesinin GSY�H'ye Oranı (%).......................................................................................................2

�ekil 2 2007 Yılında AB’ye Katılan ve Müzakere Sürecindeki Bazı Ülkeler için Mal ve Hizmetlerin Dı� Dengesi.................................................................................................6

�ekil 3 2004 Yılında AB’ye Katılan Bazı Ülkeler için Mal ve Hizmetlerin Dı� Dengesi .........7 �ekil 4 Yunanistan, Portekiz ve �spanya için Mal ve Hizmetlerin Dı� Dengesi........................7 �ekil 5 AB Yakınsama Sürecindeki Ülkelere Net Do�rudan Yabancı Yatırım Giri�i...............9 �ekil 6 Türkiye’nin Cari Hesaplar Dengesinin Bile�enleri 1987–2006 (milyon dolar)...........12 �ekil 7 Yıllara Göre Türkiye’nin Dı� Ticareti 1987–2006.....................................................13 �ekil 8a Mal �hracatının Ekonomik Faaliyetlere Göre Da�ılımı, 2006 (%)............................14 �ekil 8b Mal �hracatının Ekonomik Faaliyetlere Göre Da�ılımı, 1996 (%)............................14 �ekil 9a Mal �thalatının Ekonomik Faaliyetlere Göre Da�ılımı, 2006 (%).............................15 �ekil 9b Mal �thalatının Ekonomik Faaliyetlere Göre Da�ılımı, 1996 (%) ............................15 �ekil 10 2-haneli Standart Ticaret Sınıflandırmasına göre Türkiye’nin �thalat Profili, 2005

(�thalat De�eri 1 milyar ABD Dolarını A�an Ürün Grupları için) ..................................18 �ekil 11 Geni� Ekonomik Grupların Sınıflamasına (BEC) Göre Mal �thalatı ........................20 �ekil 12 Geni� Ekonomik Grupların Sınıflamasına (BEC) Göre Aramalı �thalatı ..................21 �ekil 13 MOTORLU KARA TA�ITLARI �Ç�N AKSAM VE PARÇALAR Kaleminin Dı� Ticareti .....25 �ekil 14 MOTORLU KARA TA�ITLARI �Ç�N AKSAM VE PARÇALAR Kaleminin Dı�

Ticaret Endeksleri.........................................................................................................26 �ekil 15 KIVILCIM ATE�LEMEL�, SIKI�TIRMA ATE�LEMEL� MOTOR VE AKSAMI

Kaleminin Dı� Ticareti..................................................................................................26 �ekil 16 KIVILCIM ATE�LEMEL�, SIKI�TIRMA ATE�LEMEL� MOTOR VE AKSAMI Kaleminin Dı�

Ticaret Endeksleri.........................................................................................................27 �ekil 17 Otomotiv Sektörünün Toplam Dı� Ticareti .............................................................27 �ekil 18 DEM�R-ÇEL�K (DÖKÜNTÜ VE HURDA) Kaleminin Dı� Ticareti ..................................28 �ekil 19 DEM�R, ÇEL�K (YASSI HADDE) Kaleminin Dı� Ticareti .............................................28 �ekil 20 BAKIR, ALA�IMLARI (�LK MAMULLER�) Kaleminin Dı� Ticareti ...............................29 �ekil 21 ALUM�NYUM, ALA�IMLARI (�LK MAMULLER�) Kaleminin Dı� Ticareti.....................29 �ekil 22 PASLANMAZ, ALA�IMLI ÇEL�K (YASSI MAMULLER) Kaleminin Dı� Ticareti.............29 �ekil 23 KÜLÇE, �LK �EK�LLERDE ALA�IMSIZ DEM�R-ÇEL�K (YARI MAMULLER)

Kaleminin Dı� Ticareti..................................................................................................30 �ekil 24 DEM�R-ÇEL�K F�LMA��N (ÇUBUK-PROF�L) Kaleminin Dı� Ticareti............................30 �ekil 25 DEM�R, ALA�IMSIZ ÇEL�K (YASSI MAMULLER�-KAPLAMALI) Kaleminin Dı� Ticareti

.....................................................................................................................................31 �ekil 26 DEM�R VE ÇEL�K Kaleminin Toplam Dı� Ticareti ....................................................31 �ekil 27 �LK �EK�LLERDE D��ER PLAST�KLER Kaleminin Dı� Ticareti...................................32 �ekil 28 ET�LEN POL�MERLER� Kaleminin Dı� Ticareti..........................................................32 �ekil 29 ÇE��TL� K�MYASAL ÜRÜNLER Kaleminin Dı� Ticareti .............................................33 �ekil 30 ETERLER, ALDEH�TLER, KETONLAR, ORGAN�K AS�T VE B�LE��KLER�

Kaleminin Dı� Ticareti..................................................................................................33 �ekil 31 ALKOLLER, FENOLLER, FENOL-ALKOLLER VE BUNLARIN TÜREVLER�

Kaleminin Dı� Ticareti..................................................................................................33 �ekil 32 K�MYASAL GÜBRELER Kaleminin Dı� Ticareti ........................................................34 �ekil 33 D��ER BOYAYICI MADDELER, MACUNLAR, ÇÖZÜCÜLER, �NCELT�C�LER

Kaleminin Dı� Ticareti..................................................................................................34

� ��

�ekil 34 POL�SETAL, POL�KARBONAT Kaleminin Dı� Ticareti ...............................................34 �ekil 35 PLAST�KTEN LEVHA, PLAKA, BANT, �ER�T VB. Kaleminin Dı� Ticareti ....................35 �ekil 36 V�N�L KLORÜR POL�MERLER Kaleminin Dı� Ticareti ...............................................35 �ekil 37 ST�REN POL�MERLER�-�LK �EK�LLERDE Kaleminin Dı� Ticareti ...............................35 �ekil 38 Kimya Sektörünün Toplam Dı� Ticareti..................................................................36 �ekil 39 Kimya Sektörünün Dı� Ticaret Endeksleri ..............................................................36 �ekil 40 TEKST�L �PL�KLER� Kaleminin Dı� Ticareti..............................................................37 �ekil 41 PAMUKLU DOKUMALAR Kaleminin Dı� Ticareti .....................................................37 �ekil 42 PAMUK (HAM, DÖKÜNTÜ, TARANMI�), L�NTER PAMU�U Kaleminin Dı� Ticareti .....38 �ekil 43 SENTET�K-SUN� ELYAFTAN MENSUCAT Kaleminin Dı� Ticareti...............................38 �ekil 44 Tekstil Sektörünün Dı� Ticareti...............................................................................38 �

�

�

TABLOLAR

Tablo 1 Dünyanın Ba�lıca Ekonomilerinde Mal ve Hizmetlerin Dı� Dengesi, 2005 ................5 Tablo 2 Türkiye’nin Yakıt �thalatı ........................................................................................22 Tablo 3 3-Basamaklı Standart Ticaret Sınıflandırmasına Göre En Çok �thal Edilen Ara

Malları..........................................................................................................................23

�

�

��

G�R��

Son yıllarda Türkiye ekonomisi ile ilgili en önemli gündem maddelerinden birisini cari açık

olu�turuyor. Bunun ba�lıca nedeni, geçmi�te cari hesaplar dengesinde ya�anan her büyük

açı�ın yalnızca Türkiye’de de�il di�er yükselen piyasalarda da ekonomik krizle sonuçlanmı�

olması. Özellikle finansal liberalle�me sonrasında, büyük açıkların daha da büyük miktarda

sermaye giri�ine, buna ba�lı olarak yerli paranın de�er kazanması nedeniyle bozulan dı�

ticaret dengesinin bir süre sonra cari hesaplar açı�ını daha da büyütmesiyle birlikte

devalüasyon beklentisi içine girilmesine ve sonuçta ani ve toplu sermaye çıkı�ına neden

oldu�u sıklıkla belirtilmekte; son dönemde artan cari hesaplar açı�ının da benzer bir seyir

izleyerek, ekonomik bir krize yol açaca�ı yönünde kaygılar dile getirilmektedir

Gerçekten de, ister kapalı ekonomi, isterse dı�a açık bir ekonomi oldu�u dönemde,

Türkiye’nin bugüne kadar ya�adı�ı ekonomik krizlerin ba�lıca ön belirtisi yüksek cari

hesaplar açı�ı olmu�tur. Bir ülkenin beklenen ve gerçekle�en cari hesaplar açı�ı arasında

ikincisi lehine bir artı� söz konusuysa veya o ülke a�ır dı� borç servisini kar�ılayabilecek

kadar büyük cari hesaplar fazlası veremiyorsa, bir kriz ya�aması olasıdır. Cari hesapların açık

verme nedenleri o dönemde hüküm süren ekonomik yapıya, döviz kuru ve dı� ticaret rejimi ile

dı� ko�ullara ba�lı olmakla beraber, geçmi�te Türkiye’de de cari hesaplar dengesinin hemen

her ciddi ve/veya uzun süre devam eden bozulması, ödemeler dengesinde bir açıkla,

dolayısıyla bir ekonomik krizle sonuçlanmı�tır. 1989’da gerçekle�en finansal liberalle�me

öncesinde cari açı�ın nedenleri çok farklı olabiliyordu. Örne�in, Cumhuriyet döneminde

ya�anan ilk ekonomik kriz olan 1929 krizinin nedeni, Büyük Bunalım döneminde tarımsal

ürünlerin fiyatlarının dü�mesi sonucunda o dönemde tüm ihracatı tarım ürünlerinden olu�an

Türkiye’nin dı� ticaret hadlerinde görülen azalmanın etkisi ile Osmanlı borçlarının ödenmeye

ba�lamasının bir araya gelerek ödemeler dengesini bozmasıydı. 1953 krizi ise dı� ticaret

rejiminin serbestle�tirilmesi politikasının gere�i olarak kotaların kaldırılması sonucunda

ithalatta görülen a�ırı artı�tan kaynaklandı. 1989’da gerçekle�en finansal liberalle�me

öncesinde, 1970’lerin sonlarında ya�anan son krizin nedenleri ise petrol fiyatlarında görülen

artı� sonucunda ithalatın de�er olarak yükselmesi ve hükümetlerin enflasyonist ve

geni�lemeci politikalarının sabit kur rejimiyle birle�ince ihracatın yerinde saymasına yol

açmasıdır.

�

�

��

1980’de liberal reformların uygulanmaya ba�lamasının ardından artan ihracata dayalı

büyümenin 80’lerin sonunda ivmesini kaybetmesi nedeniyle hükümet, büyük bütçe açıkları ve

ihracatta tıkanıklık gibi yapısal sorunlara odaklanmak yerine ekonomik büyümeyi

sürdürmenin temel yolu olarak yabancı sermayeye dayanmaya karar verdi. Büyük miktarda

yabancı sermaye çekmek için sermaye hesaplarının serbestle�tirilmesi ve Türk lirasının

konvertibilitesinin sa�lanması A�ustos 1989’da tamamlandı, öyle ki sermaye hareketleri o

tarihte geli�mi� finans piyasalarına sahip ekonomilerin standartlarına göre bile a�ırı serbest

hale geldi (Öni� ve Aysan, 2000). Bu tarihten itibaren yüksek cari hesaplar açı�ı her zaman

Türk lirasının a�ırı de�erlenmesinden kaynaklandı. 1994 krizine yol açan a�ırı de�erlenme

do�rudan do�ruya sıcak para �eklindeki yabancı sermaye giri�i nedeniyle olu�tu. 2001

krizinde ise Türk lirasında görülen a�ırı de�erlenmenin nedeni kronik enflasyon, yüksek reel

faiz oranları ve gittikçe bozulan borç dinamikleri nedeniyle sorunlar ya�anan ekonomiyi

istikrara kavu�turma amacıyla 1999 yılında ba�latılan döviz kuruna dayalı istikrar programı

sonucunda Türkiye’ye büyük miktarda sermaye giri�i olmasıydı. Çünkü, bu tür programlar,

dövizle borçlananlara döviz kuru riskinin azaldı�ı yolunda sinyaller vererek sermaye giri�ini

artırırlar. Büyük oranda bankaların ve özel sektörün dı�arıdan aldı�ı borçlardan olu�an bu

giri�ler yerli paraya talebi artırarak Türk lirasının de�erlenmesine, dolayısıyla mal ve

hizmetlerin dı� dengesinde bozulmaya yol açtı (Serdengeçti, 2002).

�ekil 1 1974–2006 Döneminde Türkiye’de GSY�H Artı�ı ve Cari Hesaplar Dengesinin GSY�H'ye Oranı

1994 Krizi2001 Krizi

1978 Krizi

-10-8-6-4-202468

1012

1974

1976

1978

1980

1982

1984

1986

1988

1990

1992

1994

1996

1998

2000

2002

2004

2006

Cari Hesaplar Dengesinin GSY�H'ya Oranı (%) GSY�H Artı�ı (%)

GSY�H Artı�ı ve Cari Hesaplar Dengesinin GSY�H'ya Oranı (%)

Kaynak: WDI Online

�

�

��

�ekil 1, 1974–2006 döneminde Türkiye’nin GSY�H artı�ını ve cari hesaplar dengesinin

GSY�H'ye oranını yüzde olarak veriyor. Bu dönemde, özellikle Türkiye’nin ithal ikameci

sistemi terk ederek, dı�a açık büyüme stratejisi uygulamaya ba�ladı�ı 1980 sonrası dönemde

ya�anan krizlerin, bir ba�ka deyi�le GSY�H küçüldü�ü yılların öncesinde cari hesaplar

açı�ının yüksek de�erler aldı�ı görülüyor: 1994 krizinden bir önceki yıl bu açı�ın GSY�H’ye

oranı -%3,6, 2001 krizinden önce ise -%4,9 olarak kaydedilmi�. Oysa 2004 ve 2005 yıllarında

cari hesaplar açı�ının GSY�H’ya oranının, sırasıyla -%5,2 ve -%6,4’e kadar dü�mesine kar�ın

ödemeler dengesinde bir açıkla, bir ba�ka deyi�le ekonomik krizle sonuçlanmamı� olması

Türkiye ekonomisinin, farklı dinamiklerin etkili olmaya ba�ladı�ı yeni bir döneme girmi�

olabilece�ine dair ipuçları veriyor. Bu yeni dinamikleri belirlemek için öncelikle Türkiye’nin

durumunun di�er ülkelerle kıyaslamalı olarak ele alınması yararlı olabilir.

�

�

�

1 . DÜNYADA MAL VE H�ZMETLER�N DI� DENGES�

Bir ülkenin ödemeler dengesi bilançosunun sermaye hesabı ile birlikte iki bölümünden birisi

olan cari hesaplar dengesi kendi içinde üç farklı dengeden meydana gelir:

• Mal ve hizmetlerin dı� dengesi: Mal ve hizmet ihracatı ile ithalatı arasındaki fark;

• Dı� yatırım gelirleri dengesi: Yurtdı�ına yapılan do�rudan yatırımlardan elde edilen

kârlar ve portföy yatırımlarından elde edilen faizler ile ülkeye yapılan yatırımlardan

yurtdı�ına aktarılan kâr ve faizlerin toplamı arasındaki fark;

• Cari transferler dengesi: Dı� yardım ve i�çi dövizleri gibi transferler arasındaki fark.

Ülke dı�ında çok fazla varlı�ı ya da dı�arıda yerle�iklerin o ülkede büyük miktarda yatırımı

olan birkaç küçük ekonomi dı�ında cari dı� dengede nicelik olarak en büyük pay mal ve

hizmetlerin dı� dengesine ait. Bu nedenle ülkeler arası kıyaslama yaparken cari hesaplar

dengesi yerine mal ve hizmetlerin dı� dengesine bakmak daha uygun.

Tablo 1, 2005 yılı için dünyanın dı� ticaret büyüklü�ü açısından önde gelen 45 ülkesindeki

mal ve hizmetlerin de�er ve GSY�H’ye oran olarak dı� dengesi yanında mal ve hizmet

ihracatı ve ithalatı ile bunların artı� hızını veriyor. Mal ve hizmetlerin dı� dengesinin

GSY�H’ye oranına göre yapılan sıralamada, açık veren 23 ülkenin 14’ünün AB üyesi ya da

AB üyelik sürecinde olan ülkelerden olu�ması dikkat çekici, özellikle ilk altıyı bu ülkeler

olu�turuyor. �lk iki sırayı, 2007 yılı ba�ında AB’ye katılan Romanya ve Bulgaristan alırken

dördüncü ve altıncılık müzakere sürecinde olan Hırvatistan ve Türkiye’ye ait.

2005 yılında GSY�H’sinin %6,37’si kadar cari hesaplar açı�ı veren Türkiye için mal ve

hizmetlerin dı� dengesinin GSY�H’ye oranı -%6,57 olarak hesaplanıyor. Bu iki de�erin

birbirine çok yakın olması dı� yatırım gelirleri dengesi açı�ı ile cari transferler dengesi

fazlasının birbirine yakın olmasından kaynaklanıyor. Aralarındaki fark mal ve hizmetlerin dı�

dengesini veren ihracat ve ithalat de�erleri ise 2005 yılı için, sırasıyla 99,62 ve 123,49 milyar

dolar olarak gerçekle�ti. Tablo 1’de yer alan tüm ülkeler için 2006 verileri olmamakla

beraber, bu veriler Türkiye için mevcut: 2006 yılında mal ve hizmetlerin dı� dengesi -%6,14

ile az da olsa düzelmi� görünüyor (WDI Online). �hracat ve ithalat de�erleri ise 2006 yılı için,

sırasıyla 112,56 ve 137,3 milyar dolar olarak gerçekle�ti ve artı� hızları yine sırasıyla %13 ve

%11 oldu. 2005 yılı ile kar�ıla�tırıldı�ında, bu de�erler bir miktar düzelmeye i�aret ediyor.

�

�

�

Tablo 1 Dünyanın Ba�lıca Ekonomilerinde Mal ve Hizmetlerin Dı� Dengesi, 2005

��

��

��

��

��

!�"��

#��

!"�#�� $%&'(� $)*&+(� ,,&%)� +&'%� -)*&.,� --&%.�

$�%&� �� '�(��

)��"��*��+� ��

,��(��

'��

�-��

$"��&� ��

.!�!��

/��-� � ��

.��

01��$2��

.�3��

#��4��-�&� � ��

,��

)��"��

��

'��

5��

6��*��+� ��

7�(��&� ��

��8��

0+�9��

,��-��

��

9��-�&� �� :-��

%��

$��

$"��

6��

$�;��

'�"�8��&� ��

'�"�8� ��

��-��

<��

'��-�&� ��

=��"�8� ��

.�� Kaynak: WDI Online (*) 2004

�

�

��

Mal ve hizmetlerin dı� dengesinin GSY�H’ye oranı en yüksek olan altı ülke içinde sırasıyla

1981 ve 1986 yılında AB’ye katılan Yunanistan ve Portekiz’in de yer alması yüksek dı�

ticaret açıklarının uzun süreli olabilece�ini gösteriyor. Bunu görebilmek için son 25 yılda

AB’ye katılan ülkelerin dı� ticaret açıklarının zaman içinde nasıl de�i�ti�ini incelemek

gerekiyor. Bu inceleme, aynı zamanda, AB üyelik müzakereleri sürecinde Türkiye dı�

ticaretinde ya�anması muhtemel geli�meleri benzer bir süreci ya�amı� ülkelerin

deneyimlerinden yola çıkarak öngörebilmeye de katkıda bulunacaktır.

�ekil 2 ve �ekil 3, sırasıyla 2007 yılında AB’ye katılan ya da henüz müzakere sürecinde olan

ve 2004 yılında AB üyesi olan bazı ülkeler için mal ve hizmetlerin dı� dengesini GSY�H’nin

yüzdesi olarak veriyor. Nüfusu 4 milyonu a�an Orta ve Do�u Avrupa ülkeleri ve Türkiye’den

olu�an bu ülkelerin 1994-2006 yılları arasında, dalgalı bir seyir izlemekle beraber, oldukça

yüksek dı� açık verdikleri görülüyor. Bu dönemde yalnızca Türkiye ve Bulgaristan, sırasıyla

1994/2001 ve 1996/1997 yıllarında dı� ticaret fazlası veriyor. Özellikle 1989 finansal

liberalle�mesinin ardından cari hesaplar dengesinde Türkiye’nin fazla verdi�i yıllar ekonomik

krizlerin ya�andı�ı yıllara denk geliyor (�ekil 1). Benzer bir durum Bulgaristan için de

geçerli: �ncelenen dönemde Bulgaristan’da GSY�H’nin küçüldü�ü (sırasıyla %-9,4 ve %-5,6)

yıllarla dı� fazla verilen yıllar birbiriyle örtü�üyor.

�ekil 2 2007 Yılında AB’ye Katılan ve Müzakere Sürecindeki Bazı Ülkeler için Mal ve Hizmetlerin Dı� Dengesi

-20

-15

-10

-5

0

5

10

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

Bulgaristan(2000-2007)

Hırvatistan(2003-….)

Romanya (2000-2007)

Türkiye (2005-….)

Mal ve Hizmetlerin Dı� Dengesinin GSY�H'ye Oranı (%)

Kaynak: WDI Online

�

�

��

�ekil 3 2004 Yılında AB’ye Katılan Bazı Ülkeler için Mal ve Hizmetlerin Dı� Dengesi

-20

-15

-10

-5

0

5

10

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

Çek Cum.(1998-2004)

Macaristan(1998-2004)

Polonya (1998-2004)

Slovak Cum.(2000-2004)


�Kaynak: WDI Online�

�ekil 3, 2004 yılında AB üyesi olan bazı ülkeler için mal ve hizmetlerin dı� dengesini

GSY�H’nin yüzdesi olarak veriyor. Nüfusu 4 milyonu a�an Orta ve Do�u Avrupa

ülkelerinden olu�an bu grubun tamamının AB üyelik müzakerelerini yürüttükleri 1998–20041

döneminde dı� açık verdikleri görülüyor.

�ekil 4 Yunanistan, Portekiz ve �spanya için Mal ve Hizmetlerin Dı� Dengesi

-20

-15

-10

-5

0

5

10

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

Yunanistan(1975-1981)

Portekiz(1977-1986)

�spanya(1977-1986)


�Kaynak: WDI Online�

�� 1 Bu dönem Slovakya için 2000-2004 yıllarını kapsıyor.

�

�

��

�

�ekil 2 ve �ekil 3’te görülebilece�i gibi, AB üyelik müzakereleri sürecinde olan bütün ülkeler

dı� ticaret açı�ı veriyor. Üstelik Yunanistan, �spanya ve Portekiz gibi müzakere sürecini 20-25

yıl önce tamamlamı� ancak henüz yakınsama2 sürecini tamamlamamı� ülkeler, yüksek dı�

hesaplar açı�ı vermeye devam edebiliyor (�ekil 4). Çünkü müzakerelerin bitmesine ve tam

üyeli�in gerçekle�mesine ra�men AB’nin mevcut üyelerinin ortalamasına, özellikle ki�i

ba�ına gelir açısından, yakınsama tamamlanmayabiliyor. Demek ki ba�langıçta geli�mekte

olan ülke statüsünde olan adaylar için, ki�i ba�ına gelir açısından AB ortalamasına yakınsama

uzun yıllar alan bir süreç ve bu süreçte cari açık verilme olasılı�ı yüksek. Bu durumda olan

ülkeler için cari açı�ın sürdürülebilir bir düzeyde tutulması önem kazanıyor. Aksi halde ülke,

döviz kurunun çökmesinden veya dı� borçlarını ödeyemez duruma gelmekten, dolayısıyla

gelir ve istihdamda dü�ü�ten ve uzun dönem büyüme patikasında sapmadan kaçınamıyor.

Togan ve Ersel (2005), ödemeler dengesi krizi ile sonuçlanmayacak düzeyde bir cari açık, bir

ba�ka deyi�le sürdürülebilir cari açık için ya faiz hariç cari hesaplar açı�ının GSY�H’ye

oranının dü�ük tutulması ya da do�rudan yabancı yatırımların GSY�H’ye oranının

yükseltilmesi gerekti�ini belirtiyor. �lki için gereken düzeyde bir reel döviz kuru dü�ü�ü, hem

sermaye hareketlerinin tamamen serbest oldu�u Türkiye ko�ullarında mümkün olamayaca�ı,

hem de gerektirdi�i %100’ün üzerinde de�er kaybı -2001 krizinde oldu�u gibi- enflasyon

artı�ı ve toplu iflaslar yoluyla yüksek sosyal maliyet yarataca�ı için tavsiye edilmiyor.

AB üyelik sürecinde olan ülkelerin çekti�i do�rudan yabancı yatırımlar dünya ortalamasını

hemen her yıl a�ıyor, hatta �spanya ve Portekiz örne�inde oldu�u gibi, üyeli�in ardından da

dünya ortalamasının üzerinde seyretmeye devam ediyor (Türkiye Küresel Rekabet Raporu:

2006, Bölüm 2). Bu durumda, AB yakınsama sürecindeki ülkelerin çok uzun yıllar boyunca

cari açık verebilmelerinin, çektikleri do�rudan yabancı yatırım miktarının yüksekli�ine ba�lı

oldu�unu söyleyebiliriz. AB yakınsama sürecindeki ülkelere net do�rudan yabancı yatırım

giri�lerinin GSY�H’lerine oranının 1996-2005 dönemi ortalamasını veren �ekil 5, bu oranın

%6’nın üzerine çıkabilece�ini gösteriyor. Türkiye için 1996-2005 ortalaması %1’in altında

olmakla beraber, net do�rudan yabancı yatırım giri�lerinin GSY�H’ye oranının 2005 yılında

%2,7’ye ula�mı� olması, 2004 yılının sonlarında AB ile üyelik müzakerelerinin ba�laması için

gün alınmasından itibaren Türkiye ekonomisinin, �ekil 5’te yer alan di�er ülkelere benzer,

farklı dinamiklerin etkili olmaya ba�ladı�ı yeni bir döneme girdi�ine dair ipuçlarından birisi

�� 2 Ki�i ba�ına gelirin AB ortalamasına yakınsaması.

�

�

�

olabilir. Togan ve Ersel (2005), do�rudan yabancı yatırım giri�lerinin GSY�H’ye oranının

%3,5 düzeyine ula�ması durumunda reel döviz kurunda bir devalüasyona gerek kalmaksızın

cari açı�ın sürdürülebilir olaca�ını belirtiyor. Gerçekten de 2004 yılından bu yana cari

hesaplar açı�ının GSY�H’ye oranının, 1994 ve 2001 krizleri öncesindeki de�erlerinin üstüne

çıkmasına kar�ın bir döviz kriziyle sonuçlanmamı� olması bunu destekliyor. Bunun yanında,

1994 ve 2001 krizleri sırasında Türkiye’nin yalnızca cari hesaplar dengesinin de�il bütçesinin

de yüksek açıklar verdi�ini, kamu borcunun GSY�H’ye oranının çok yüksek oldu�unu ve

enflasyonun da yüksek düzeylerde seyretti�ini göz önüne almak gerekiyor.

�ekil 5 AB Yakınsama Sürecindeki Ülkelere Net Do�rudan Yabancı Yatırım Giri�i

0 1 2 3 4 5 6 7 8

Yunanistan

Türkiye

Slovenya

Portekiz

�spanya

Polonya

Romanya

Hırvatistan

Slovak Cum.

Macaristan

Çek Cum.

BulgaristanNet Do�rudan Yabancı Yatırım Giri�lerinin GSY�H'ya Oranı: 1996-2005 Ortalaması (%)

Kaynak: WDI Online

AB üyelik sürecinin do�rudan yabancı yatırımları tetikleyerek cari açı�ın sürdürülebilirli�ini

kolayla�tırdı�ı göz önüne alınınca, mevcut e�ilimler korunursa, yani AB müzakere süreci

kesintiye u�ramaz ve bütçe açı�ı, kamu borcunun GSY�H’ye oranı ve enflasyon dü�meye

devam ederse, Türkiye’nin cari hesaplar açı�ının sürdürülebilirli�inin tehlikeye girmeyece�i

söylenebilir. Akçay ve Üçer (2006) de Türkiye’nin, tarihinde görülmedi�i kadar yüksek

düzeydeki cari açı�ını daha bir zaman sürdürebilece�i; 1994 ve 2001 krizlerindeki gibi yo�un

sermaye çıkı�ına ba�lı bir döviz krizi ve büyümede bir çökü� yerine endüstrile�mi�

ülkelerdekine benzer, büyüme hızının biraz azalaca�ı ve döviz kurunun bir miktar

�

�

��

zayıflayaca�ı yumu�ak bir uyum süreci ya�ayaca�ı sonucuna varıyorlar. AB ile müzakerelere

ba�lamasının ardından yakınsama sürecine girmi� olan Türkiye’nin, AB’ye yakınsama

sürecine daha önce girmi� olan ülkelerin o dönemdeki makroekonomik göstergeleri ile de

kıyaslayan bu çalı�ma, Türkiye’nin de�erlerinin oldukça iyi oldu�unu, en azından

di�erlerininkine benzer düzeyde oldu�unu gösteriyor. Türkiye’nin cari hesaplar açı�ı

dı�ındaki makroekonomik göstergeleri, yalnızca di�er yakınsama sürecindeki ülkelerle de�il,

1994 ve 2001 krizleri öncesindeki kendi göstergeleri ile de kar�ıla�tırılıyor. Döviz ve

bankacılık krizleri üzerine yapılmı� çalı�malarda öne çıkan yatırım-tasarruf dengesine;

büyüme ve iç talebe; ithalat-ihracat, verimlilik ve reel döviz kuru gibi dı� dengeye; dı�

geli�melere duyarlılı�a ve son olarak dı� ortama ait be� farklı de�i�ken grubu taranarak

yapılan incelemede, öncelikle krizle sonuçlanan di�er cari açık geni�lemelerinden farklı

olarak, son geni�lemenin tasarruf oranındaki dü�ü�ler ve büyük bütçe açıkları nedeniyle de�il

yatırımlar nedeniyle olu�tu�u bulunuyor. �kinci olarak, iç talep ve büyüme göstergeleri

birbirine yakın olmakla beraber, son geni�lemede kredi büyümesinin önceki dönemlerdeki

de�erinin çok üzerinde oldu�u saptanıyor. Üçüncü bulgu, ithalattaki artı�ın son geni�leme

döneminde öncekilere kıyasla daha fazla olması3. Farklı de�i�ken grupları taranarak yapılan

kıyaslamanın bir di�er sonucu da son dönemde övgüyle dile getirilen verimlilik artı�ının

önceki geni�leme dönemlerinde de görülmü� olması; be�incisi ise, Türkiye’nin dı� borç servis

oranındaki artı�a ra�men dı� geli�melere duyarlılı�ının son dönemde azalması. Son olarak,

örne�in 2000 geni�lemesine kıyasla, dı� ortam daha sakin olarak de�erlendiriliyor4.

Gerek AB yakınsama sürecinde olan di�er ülkelerin makro ekonomik göstergeleri, gerekse

Türkiye’nin daha önce ya�adı�ı krizler öncesindeki göstergeleri ile yapılan kıyaslamalar, son

yıllarda daha önce hiç ula�madı�ı kadar yüksek düzeylere ula�an cari hesaplar açı�ının

sürdürülebilir oldu�u ve bir ekonomik krizle noktalanmayaca�ı yolunda kanıtlar sunuyor.

Böylece finansal liberalle�me sonrasında , büyük cari hesaplar açı�ının daha da büyük

miktarda sermaye giri�ine, buna ba�lı olarak yerli paranın de�er kazanması nedeniyle bozulan

dı� ticaret dengesinin bir süre sonra cari hesaplar açı�ını daha da büyütmesiyle birlikte

devalüasyon beklentisi içine girilmesine ve sonuçta ani ve toplu sermaye çıkı�ına ba�lı

ekonomik krize neden olaca�ı yolundaki kaygıların artık geçerli olmadı�ı yolunda bulgular

var. Ancak sermaye giri�lerine ba�lı olarak yerli paranın de�er kazanması nedeniyle,

ekonominin ithalata ba�ımlı hale geldi�i, bunun sonucunda ihracatçı sektörlerin özellikle dı�a

�� 3 Bunda enerji maliyetlerindeki artı�ın rolü olabilir. 4 Bu bulgunun çalı�manın kapsadı�ı 2004-2005 dönemi için oldu�u göz önüne alınmalı.

�

�

��

açık bir sektör olan imalat sanayiinin uluslararası rekabet gücünün azaldı�ı yolundaki kaygılar

devam ediyor. Bu kaygıların ne ölçüde geçerli oldu�unu görebilmek için Türkiye’nin dı�

ticaretinin özellikle de ithalat kalemlerinin detaylı olarak incelenmesi, böylece ekonominin

ithalata ba�ımlılı�ının son dönemde artıp artmadı�ının saptanması gerekiyor.

�

�

��

2 . CAR� HESAPLAR DENGES� VE DI� T�CARET B�LE�ENLER�

Türkiye’nin dı� ticaret açı�ının hangi kalemlerden kaynaklandı�ının detaylı incelemesine

geçmeden önce bu açı�ın cari hesaplar dengesi içindeki yerinin saptanmasında yarar var.

Daha önce de belirtildi�i gibi bir ülkenin yurt dı�ında çok fazla varlı�ı ya da dı�arıda

yerle�iklerin o ülkede büyük miktarda yatırıma sahip oldu�u birkaç küçük ekonomi dı�ında

cari dı� dengede nicelik olarak en büyük pay mal ve hizmetlerin dı� dengesine ait. Son yirmi

yıllık dönemde Türkiye’nin cari hesaplar dengesini ve bunun alt dengelerini veren �ekil 6’ya

göre bu durum Türkiye için de geçerli: 2006 yılında 31,9 milyar dolar olan cari hesaplar

açı�ının 27 milyarı, yani %85’i mal ve hizmetlerin dı� dengesindeki açıktan kaynaklanıyor;

dı� yatırım gelirleri dengesi 6,5 milyar dolar açık verirken büyük ölçüde i�çi dövizleri

sayesinde 1,6 milyar dolar fazla veren cari transferler dengesi bu toplam açı�ın ancak %5

kadarını kapatabiliyor.

�ekil 6 Türkiye’nin Cari Hesaplar Dengesinin Bile�enleri 1987–2006 (milyon dolar)

-26961

-18258

-11081

-3506

596

5399

-10593

-2998

-758

-4491-3957-3630

-7456

2803

-2408

-2186

-4610

-270

1950

-1111

-30000

-25000

-20000

-15000

-10000

-5000

0

5000

10000

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

Cari transfer dengesi Mal ve hizmetlerin dı� dengesi Dı� yatırım gelirleri dengesi �

Kaynak: TÜ�K

Türkiye’nin cari hesaplar açı�ı vermesinde en büyük payın dı� ticaret açı�ına ait olması

nedeniyle bu çalı�mada cari açı�ın dı� ticaret boyutu üzerinde durulacak ve dı� ticaret açı�ının

hangi kalemlerden kaynaklandı�ı detaylı olarak incelenecektir.

�

�

��

2001 yılında ya�anan ekonomik krizle birlikte %24 oranında daralan ithalat hacmi, 2002

yılından itibaren yüksek artı�lar kaydetti. 2002–2004 döneminde yıllık ortalama %33 olan

büyük artı� hızından sonra, ithalat 2005 ve 2006 yıllarında, sırasıyla, %20 ve %18 artarak

daha ılımlı bir çizgiye oturmu� görünüyor. 2002–2004 döneminde mal ihracatının da yıllık

ortalama %26 gibi yüksek bir artı� kaydetmesine kar�ın, bu artı�ın ithalattaki artı�ın gerisinde

kalması sonucunda, mal ihracatının ithalatı kar�ılama oranı 2001 yılından bu yana sürekli

dü�erek %76’dan %62’ye gerilemi� durumda. Toplam mal ve hizmet ihracatının ithalatı

kar�ılama oranına bakıldı�ında 2001 yılında %108 ile Türkiye’nin mal ve hizmetler dı�

dengesi fazla vermekteyken, 2005 yılına kadar bu oranın sürekli olarak gerileyerek %80,7’ye

dü�tü�ünü görüyoruz. 2006 yılında görülen bir miktar iyile�me sonucunda ihracatının ithalatı

kar�ılama oranı %82 olarak gerçekle�ti.

�ekil 7, son 20 yılda Türkiye’nin mal ve hizmet toplamı ile birlikte yalnızca mal ihracatı ve

ithalatını da veriyor. �ekilde, son on yılda mal ihracatının sürekli arttı�ı, buna kar�ın hizmet

ihracatında önemli bir geli�me olmadı�ı görülüyor. Mal ithalatı -ihracattan farklı olarak

dalgalı bir seyir izlemekle beraber- önemli artı�lar kaydederek 1987 yılında 14 milyar

dolarken, 2006 yılında 137 milyar dolar olarak gerçekle�irken, hizmet ithalatı zaman içinde

fazla bir de�i�im göstermiyor. Bu nedenle daha sonraki analizler mal ticaretini kapsayacaktır.

�ekil 7 Yıllara Göre Türkiye’nin Dı� Ticareti 1987–2006

0102030405060708090

100110120130140150

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

Mal �hracatı Mal �thalatı Mal ve Hizmet �hracatı Mal ve Hizmet �thalatı

Dı� Ticaret (milyar dolar)

Kaynak: WDI Online, TÜ�K

�

�

��

2006 yılı verilerine göre Türkiye’nin ba�lıca ihraç ürünleri, Motorlu Kara Ta�ıtı ve

Römorklar, Giyim E�yası, Ana Metal Sanayi, Tekstil Ürünleri, Ba�ka Yerde

Sınıflandırılmamı� Makine ve Teçhizat ile Gıda Ürünleri ve �çecek olarak sıralanıyor. Bu

ürünler toplam ihracatın %62’sini olu�turuyor. 2006 yılında Türkiye’nin ihracatının sektörel

da�ılımı �ekil 8a’da, son on yıllık dönemdeki de�i�imi görmek için, aynı sektörlerin 1996

yılına ait ihracat payları ise �ekil 8b’de veriliyor.

�ekil 8a Mal �hracatının Ekonomik Faaliyetlere Göre Da�ılımı, 2006 (%)

Ana Metal Sanayi11%

Kok Kömürü ve Rafine Petrol Ürünleri 4%

Radyo, Televizyon, Haberle�me Teçhizatı

ve Cihazları 4%

Metal E�ya 4%

Kimyasal Madde ve

Ürünler4%

Tarım ve Hayvancılık

4%

Tekstil Ürünleri9%

Plastik ve Kauçuk Ürünleri 4%

Ba�ka Yerde Sınıflandırılmamı�

Makine ve Teçhizat7%

Gıda Ürünleri ve �çecek

6%

Motorlu Kara Ta�ıtı ve Römorklar

15%

Giyim E�yası14%

Metalik Olmayan Mineral Ürünler

3%

Di�erleri4%

Di�er Ula�ım Araçları

2%Mobilya

3%Elektrikli Mekina ve

Cihazlar 3%

Kaynak: TÜ�K

�ekil 8b Mal �hracatının Ekonomik Faaliyetlere Göre Da�ılımı, 1996 (%)

Ana Metal Sanayi10%

Kok Kömürü ve Rafine Petrol Ürünleri, 1%


ve Cihazları, 1%

Metal E�ya 2%

Kimyasal Madde ve Ürünler, 5%

Tarım ve Hayvancılık

9%Tekstil Ürünleri

16%

Plastik ve Kauçuk

Ürünleri, 2%



Gıda Ürünleri ve �çecek

11%

Motorlu Kara Ta�ıtı ve Römorklar, 4%

Giyim E�yası21%

Metalik Olmayan Mineral Ürünler

3%

Di�erleri5%

Di�er Ula�ım Araçları, 2%

Mobilya 1%

Elektrikli Makine ve

Cihazlar, 3%

Kaynak: TÜ�K�

�

�

��

�hracatın ekonomik faaliyetlere göre da�ılımında 1996 ve 2006 yılları arasında görülen en

büyük fark, toplam ihracat içindeki payını %4’ten %15’de çıkaran Motorlu Kara Ta�ıtı ve

Römorklar alanında görülüyor. Daha sonra payı %21’den %14’e inen Giyim E�yası,

%16’dan %9’a inen Tekstil Ürünleri, %9’dan %4’e inen Tarım ve Hayvancılık ile %1’den

%4’e çıkan Radyo, Televizyon, Haberle�me Teçhizatı ve Cihazları geliyor.

�ekil 9a Mal �thalatının Ekonomik Faaliyetlere Göre Da�ılımı, 2006 (%)

Tarım ve Hayvancılık 2%

Plastik ve Kauçuk Ürünleri

2%

Di�erleri13%

Kimyasal Madde ve Ürünler, 14%

Kok Kömürü ve Rafine Petrol Ürünleri, 5%


10%

Büro Makineleri, 2%


Makine ve Teçhizat 10%

Di�er Elektrikli Makine ve Cihazlar

4%


ve Cihazları, 4%

Atık ve Hurdalar, 3%

Tıbbi, Optik Aletler ve Saat, 2%

Tekstil Ürünleri, 3%

Ham Petrol ve Do�algaz

14%

Ana Metal Sanayi12%

Kaynak: TÜ�K�

�

�ekil 9b Mal �thalatının Ekonomik Faaliyete Göre Da�ılımı, 1996 (%)

Tarım ve Hayvancılık 6%

Plastik ve Kauçuk Ürünleri

5%

Di�erleri11%

Kimyasal Madde ve Ürünler

15%

Kok Kömürü ve Rafine Petrol

Ürünleri 2%


7%

Büro Makineleri, 6%



Di�er Elektrikli Makina

ve Cihazlar 3%

Radyo, Televizyon, Haberle�me

Teçhizatı ve Cihazları3%

Atık ve Hurdalar, 3%

Tıbbi, Optik Aletler ve Saat, 2%

Tekstil Ürünleri, 4%

Ham Petrol ve Do�algaz

10%

Ana Metal Sanayi

6%

Kaynak: TÜ�K�

�

�

��

Türkiye’nin ithalat yapısında en önemli yeri ara mallar ve enerji olu�turuyor. 2006 yılında

Kimyasal Madde ve Ürünler ile Ham Petrol ve Do�algaz %14’er payla ilk sırada yer

alırken, bunları %12 ile Ana Metal Sanayi izliyor. Daha sonra %10’ar payla Ba�ka Yerde

Sınıflandırılmamı� Makine ve Teçhizat ile Motorlu Kara Ta�ıtları geliyor. Bu be� sektör

toplam ithalatın %60’ını olu�turuyor (�ekil 9a). �thalatın ekonomik faaliyetlere göre

da�ılımında 1996 ve 2006 yılları arasında çok büyük bir fark gözlenmiyor. Ana Metal

Sanayi ithalatı %6’dan %12’ye Motorlu Kara Ta�ıtı ve Römorkların toplam ithalat

içindeki payı %7’den %10’a çıkarken Ba�ka Yerde Sınıflandırılmamı� Makine ve

Teçhizatın payı %17’den %10’a dü�üyor. Ham Petrol ve Do�algaz ithalatının toplam ithalat

içindeki payı ise %10’dan %14’e çıkmı� durumda.

�

�

��

3 . TÜRK�YE �THALATININ YAPISI

2001–2006 yıllarını kapsayan be� yıllık dönemde ithalat artı� hızı sırasıyla %25, %35, %41,

%20 ve %18; yıllık ortalama artı� hızı ise %27 oldu. 2001–2006 döneminde görülen yüksek

ithalat artı� hızı bir ölçüde 2000 yılına göre %14 (OECD, 2006) de�erlenen reel efektif döviz

kurundan kaynaklandı. Bu de�erlenme nedeniyle ekonominin ithalata ba�ımlı hale geldi�i,

bunun sonucunda ihracatçı sektörlerin özellikle dı�a açık bir sektör olan imalat sanayiinin

uluslararası rekabet gücünün azaldı�ı yolundaki kaygılar dile getiriliyor. Bu kaygıların ne

ölçüde geçerli oldu�unu görebilmek için Türkiye’nin dı� ticaretinin özellikle de ithalat

kalemlerinin detaylı olarak incelenmesi, böylece ekonominin ithalata ba�ımlılı�ının son

dönemde artıp artmadı�ının saptanması gerekiyor. Bunun için, Uluslararası Ticaret Merkezi

(International Trade Center- ITC) tarafından da uygulanan Ulusal �thalat Profilinden

yararlanılabilir. Ulusal �thalat Profili, ithalatın bile�imini ve ba�lıca ithalat kalemlerinin

büyüme performansını benzer ülkelerle kar�ıla�tırmalı olarak bir grafik üzerine aktarmaktır.

Bu grafik,

• bir ülkenin ithal etti�i ba�lıca ürünleri ve bu ürünlerin belli bazı kalemlerde yo�unla�mı� olup

olmadı�ını;

• bu ürünlere benzer ülkelere kıyasla daha yüksek bir talep görülüp görülmedi�ini;

• ithal edilen ba�lıca ürünlerin de�er olarak büyüklü�ünü;

• ba�lıca ithal ürünlerinin hangi piyasa kesiminde yer aldı�ını;

• bu ürünlerin ithalatında ya�anan yıllık ortalama büyüme hızını verir (ITC, 2006).

�

�ekil 10, Birle�mi� Milletler �statistik Bölümünün derledi�i COMTRADE veri tabanını

kullanarak Türkiye’nin ithalat profilini gösteriyor. Bu profil, 2-haneli Standart Ticaret

Sınıflandırmasına (SITC) göre Türkiye’nin 2005 yılında ithalat de�eri 1 milyar doları a�an 28

ürün grubu için 2000–2005 arasındaki yıllık ortalama ithalat artı�ını (dü�ey eksen), ithalat

e�ilimi (yatay eksen) ile kar�ıla�tırmalı olarak vermektedir. Bir ürün grubu için bir ülkenin

ithalat e�ilimi, o ürün grubunda ki�i ba�ına dü�en ithalat, kalkınmanın benzer a�amasında

�

�

��

bulunan ülkelerin5 ortalama ki�i ba�ına ithalatıyla kar�ıla�tırılarak hesaplanır. �thalat e�ilimini

gösteren yatay eksen Türkiye için, -100 (çok dü�ük ithalat e�ilimi) ile +50 (çok yüksek ithalat

e�ilimi) arasında de�i�en bir de�er almaktadır. Dü�ey eksen ise incelenen ülkeye ait ürün

gruplarında 2000–2005 döneminde görülen yıllık ithalat artı� hızına ba�lı olarak farklı en

yüksek ve en dü�ük de�erler alabilir. Türkiye için bu de�erler -10 ile +50 arasında

de�i�mektedir. Ayrıca ilgili mal grubunun ihracat de�eri balonun büyüklü�ü ile orantılı olarak

görülebilir.

�ekil 10 2-haneli Standart Ticaret Sınıflandırmasına göre Türkiye’nin �thalat Profili, 2005 (�thalat De�eri 1 milyar ABD Dolarını A�an Ürün Grupları için)

Petrol ve ÜrünleriKara ta�ıtları

Do�algaz

Demir ve çelikElektrik

makineleri

Belirli sanayi makineleriGenel endüstri

makineleri

�lk �ekillerde plastikler

Tekstil iplikleri

Parasal olmayan altın (Yıllık büyüme>50)

Güç üreten makineler

Metal cevherleri, döküntü ve hurdaları

Tıp ve eczacılık ürünleri

Organik kimyasal ürünler

Demir dı�ı metaller

Haberle�me cihazları

Büro makineleriÇe�itli mamul e�ya

Ka�ıt

Kömür

Kontrol cihazları

Sınıflandırılmamı� i�lemler

Metal e�ya Deri ve kürk

Deniz, hava, demiryolu ta�ıtları

Metal i�leme makineleri

Boyacılık ürünleri

1 milyar dolar

-10

0

10

20

30

40

50

-100 -90 -80 -70 -60 -50 -40 -30 -20 -10 0 10 20 30 40 50

Türkiye'nin ithalat e�ilimi (%) 2005

Türk

iye'

nin

ithal

atın

da y

ıllık

ort

alam

a bü

yüm

e (%

) 200

0-20

05

�Kaynak: UN Comtrade, REF Hesaplamaları�

�� 5 Dünya Ekonomik Forumu’nun yayımladı�ı The Global Competitiveness Report 2006-2007’ya göre Türkiye ile aynı ki�i ba�ına gelir grubunda (3000-9000 ABD Doları arası) bulunan ülkelerden Bulgaristan, Cezayir, Hırvatistan, Malezya, Meksika, Polonya, Romanya, Rusya ve Slovak Cumhuriyeti analize dâhil edilmi�tir.

��

��

�

�

� �

�thalat e�iliminin kalkınmanın benzer a�amasında bulunan ülkelerin ortalama ki�i ba�ına

ithalatıyla aynı oldu�u dü�ey çizgi ile ürün bazında yıllık ortalama ithalat artı�ının sıfır oldu�u

yatay çizgi, tabloyu dört parçaya bölüyor. Bu dört piyasa kesimi özelliklerine göre

adlandırılıyor:

• Dinamik Ürünler (sa� üst bölüm) ki�i ba�ına dü�en ithalatın benzer geli�mi�lik

düzeyindeki ülkelere kıyasla yüksek olmakla kalmadı�ı, aynı zamanda artı� hızının

pozitif oldu�u ürünleri gösterir. Türkiye’de talebin hem güçlü oldu�u hem de ithalat

artı�ının sürdürmekte oldu�u bu ürünler arasında Plastikler (ilk �ekillerde), Metal

cevherleri, döküntü ve hurdaları, Altın ile Do�algaz sayılabilir.

• Yükselen Ürünler (sol üst bölüm) ki�i ba�ına dü�en ithalat benzer geli�mi�lik

düzeyindeki ülkelere kıyasla dü�ük olmakla beraber, artı� hızının pozitif oldu�u

ürünlerdir. Benzer ülkeler ortalamasını yakalama potansiyeli ta�ıyan bu ürünlerden ara

malı olanlar ülkede yeni endüstrilerin geli�mekte oldu�unu gösterir. Türkiye’nin 2-

haneli Standart Ticaret Sınıflandırmasına göre ithalat de�eri 1 milyar ABD Dolarını

a�an ba�lıca ürün gruplarının Dinamik Ürünler bölümünde yer alan be�i

dı�ındakilerin tamamı Yükselen Ürünler bölümünde yer almaktadır.

• Gerileyen Ürünler (sol alt bölüm) ki�i ba�ına dü�en ithalatın benzer geli�mi�lik

düzeyindeki ülkelere kıyasla dü�ük olmakla kalmayıp, aynı zamanda artı� hızının

azaldı�ı ürünleri gösterir. 2-basamaklı Standart Ticaret Sınıflandırmasına (SITC) göre

Türkiye’nin 2005 yılında ithalat de�eri 1 milyar ABD Dolarını a�an 28 ürün grubunun

hiçbirinde yurtiçi talep azalma e�ilimi göstermiyor.

• Geleneksel Ürünler (sa� alt bölüm) tüketici tercihlerine ve/veya sanayiin yapısına

ba�lı olarak, bir ülkenin geleneksel olarak benzer ülkelere kıyasla daha çok ithal etti�i

fakat yıllık ortalama ithalat artı�ı görülmeyen ürün gruplarını kapsar. 2-basamaklı

Standart Ticaret Sınıflandırmasına (SITC) göre Türkiye’nin 2005 yılında ithalat de�eri

1 milyar ABD Dolarını a�an 28 ürün grubundan hiçbiri bu kategoriye girmiyor.

Türkiye’nin ithalatında görülen dinamizm, gerek Geleneksel Ürünler gerekse Gerileyen

Ürünler bölümlerinde herhangi bir ürün grubunun yer almamasından da anla�ılıyor. �thal

�

�

��

edilen ba�lıca ürün gruplarının Dinamik Ürünler bölümünde yer alan be�i dı�ındakilerin

tamamının Yükselen Ürünler bölümünde yer alması ise önümüzdeki dönemde bu ürünlerin

ithalatındaki artı�ın sürmesinin beklenebilece�ini gösteriyor, çünkü bu ürün gruplarının

ithalatı benzer geli�mi�lik düzeyindeki ülkelere kıyasla dü�ük kalıyor. Bunlardan ba�ka �thalat

Profili grafi�i, bir ülkenin ithalatının bazı ürünlerde yo�unla�ıp yo�unla�madı�ını da verir:

�ekil 10’da ithalat de�eri 5 milyar dolardan fazla olan altı dairenin varlı�ıyla kar�ıla�ıyoruz:

PETROL VE PETROLDEN ELDE ED�LEN ÜRÜNLER; KARA TA�ITLARI; DO�ALGAZ; DEM�R-ÇEL�K;

ELEKTR�K MAK�NE, C�HAZ VE ALET, VB. AKSAM VE PARÇALARI ile BEL�RL� SANAY�LER �Ç�N

ÖZELL�� OLAN MAK�NE VE C�HAZLAR. Bunlar arasında hem ki�i ba�ına dü�en ithalatın,

benzer geli�mi�lik düzeyindeki ülkelere kıyasla yüksek, hem de artı� hızının yüksek olması

nedeniyle Türkiye’de DO�ALGAZ tüketiminin, büyük ölçüde elektrik üretiminde kullanılması

nedeniyle, çok yüksek olması alternatif enerji kaynaklarına yönelmek gerekti�ini ortaya

koyuyor.

Türkiye’nin ithalat yapısını ortaya çıkarmak için ikinci adım olarak Geni� Ekonomik

Grupların Sınıflaması’na (BEC) göre ithalata bakıldı�ında, Türkiye’nin a�ırlıklı olarak ara

mallar ve hammadde ithalat etti�i ve 1996–2006 yılları arasını kapsayan dönemde bu yapıda

önemli bir de�i�im ya�anmadı�ı görülüyor (�ekil 11).

�ekil 11 Geni� Ekonomik Grupların Sınıflamasına (BEC) Göre Mal �thalatı

0%

20%

40%

60%

80%

100%

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

YATIRIM (SERMAYE) MALLARI HAMMADDE (ARA MALLAR)

TÜKET�M MALLARI D��ERLER�

Geni� ekonomik grupların sınıflamasına (BEC) göre ithalat (%)

Kaynak: TÜ�K

�

�

��

Tüketim malları ithalatının toplam ithalat içindeki payında önemli bir artı� olmaması yüksek

ithalat artı� hızının tek ba�ına Türk lirasındaki de�erlenme nedeniyle artan tüketim malları

ithalatından kaynaklanmadı�ını gösteriyor; nelerden kaynaklandı�ını anlamak için ise 2006

yılında toplam ithalatın %72’sini olu�turan hammadde (aramalı) kaleminin alt gruplarını

incelemek gerekiyor.

�ekil 12, ham madde (aramalı) kalemi ithalatının asıl olarak sanayi için i�lem görmü� ham

maddeler ve i�lem görmemi� ham maddelerden olu�tu�unu gösteriyor. �ekil 12’de ��lem

görmemi� hammadde, gıda, yakıt ve ya�lar ithalatının 1996–2002 döneminde 6-8 milyar

dolar arasında seyretmekte iken, 2003-2006 döneminde hızla artarak 28 milyar dolara ula�tı�ı

görülüyor. ��lem görmemi� ham madde sınıfına giren ham petrol ithalatının 2000-2006

dönemi de�erlerini veren Tablo 2’ye göre yakla�ık 20 milyar dolar tutarındaki bu ek ithalatın

yakla�ık 6 milyar doları tek ba�ına ham petrol ithalatındaki artı�tan kaynaklanıyor. Üstelik

ham petrol ithalatının, miktar olarak önemli bir de�i�iklik göstermezken dolar cinsinden

neredeyse üç katına çıkması, 2001–2006 döneminde görülen yüksek ithalat artı� hızında ham

petrol maliyetindeki artı�ın etkili oldu�unu gösteriyor. Gerçekten de güçlü talep ve üretim

kapasitesindeki azalma nedeniyle 2003 yılından itibaren dünya petrol fiyatları sert bir çıkı�

gösterdi. Ayrıca, Dünya Bankası (2006) bu fiyat artı�ının ham petrolle sınırlı kalmayıp, bunun

dı�ında kalan hammaddelere de yansıdı�ını belirtiyor.

�ekil 12 Geni� Ekonomik Grupların Sınıflamasına (BEC) Göre Aramalı �thalatı

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

Sanayi için i�lem görmü�hammaddeler

Yatırım mallarının aksam veparçaları

Ta�ımacılık araçlarınınaksam ve parçaları

Esası yiyecek ve içecekolan i�lenmi� hammaddeler

��lem görmü� di�er yakıtve ya�lar

��lem görmemi�hammadde, gıda, yakıt veya�lar

Geni� Ekonomik Grupların Sınıflamasına (BEC) Göre Aramalı �thalatının Alt Grupları (milyar ABD Doları)

Kaynak: TÜ�K

�

�

�

��

Tablo 2 Türkiye’nin Yakıt �thalatı

Yıllar Ham Petrol

(Milyon Ton)

Ham Petrol

(Milyar Dolar)

Toplam Mineral Yakıt ve Ya�lar (Milyar Dolar)

2000 21,1 4,2 9,5 2001 23,1 3,9 8,3 2002 23,7 4,1 9,2 2003 24,0 4,8 11,6 2004 23,9 6,1 14,3 2005 23,4 8,7 21,3 2006 23,8 10,7 28,6

Kaynak: TÜ�K

Sonuç olarak, Tablo 2’de yer alan Toplam Mineral Yakıt ve Ya�lar ithalatının 9,5

milyardan 28,6 milyar dolara çıkmı� olması, �ekil 12’de ��lem görmemi� hammadde, gıda,

yakıt ve ya�lar kaleminde gözlenen 20 milyar dolarlık artı�ın büyük ölçüde 2003-2006

döneminde ham petrol ba�ta olmak üzere tüm mineral yakıt fiyatlarında ya�anan sert çıkı�tan

kaynaklandı�ını gösteriyor.

Türkiye’de 2002 yılından itibaren ithalatta gözlenen artı�ın di�er nedeni ise Sanayi için i�lem

görmü� hammaddeler ithalatının 15 milyar dolar civarında seyretti�i 1996–2001 döneminin

ardından sürekli artarak 2006 yılında 46 milyar dolara çıkmı� olması (�ekil 12). Türk lirasının

de�er kazanması nedeniyle, ekonominin ithalata ba�ımlı hale geldi�i, bunun sonucunda

ihracatçı sektörlerin özellikle dı�a açık bir sektör olan imalat sanayiinin uluslararası rekabet

gücünün azaldı�ı yolundaki kaygıların ne ölçüde geçerli oldu�unu görebilmek için özellikle

bu kalemin detaylı olarak incelenmesi gerekiyor. Ayrıca, Türkiye’nin ithal ikameci sistemi

terk ederek, dı�a açık büyüme stratejisi uygulamaya ba�ladı�ı 1980 sonrası dönemde, cari

fazla verdi�i yılların üretimde durgunlu�un, hatta azalmanın ya�andı�ı kriz yılları olması,

büyüme dönemlerinde ise ihracatının ithalatı kar�ılama oranının dü�me e�ilimi göstermesi,

Türkiye imalat sanayii yapısının ithalata dayandı�ını izlenimi veriyor. Sektör bazında ithal

girdilerin yapısını detaylı olarak incelenmesi, bu izlenimin ne ölçüde do�ru oldu�unu bulmak

için de yararlı olacaktır. Tablo 3’te 3-Basamaklı Standart Ticaret Sınıflandırmasına göre

ithalat de�eri 500 milyon dolardan fazla olan 32 ara malı grubunun 2005 yılına ait ithalat

de�erinin ve dünya toplam ithalatı içindeki payının yanında, 2000–2005 döneminde ithalat

de�erinin yıllık ortalama büyümesi veriliyor. Ürün grubu bazında kıyaslamaya imkân tanımak

için ihracata ait bilgiler de Tablo 3’te yer alıyor.

�

�

��

Tablo 3 3-Basamaklı Standart Ticaret Sınıflandırmasına Göre En Çok �thal Edilen Ara Malları

ÜRÜN

�thalat (2005)

(milyon dolar)

�hracat (2005)

(milyon dolar)

Net �hracat (2005)

(milyon dolar)

Yıllık Ortalama �thalat

Artı� Hızı (2000-05)

Yıllık Ortalama �hracat

Artı� Hızı (2000-05)

Dünya �thalat Payı,

%

Dünya �hracat Payı,

% 971-ALTIN,ALTIN KAPLAMA GÜMÜ� VE ALTIN KAPLAMA DÖKÜNTÜ VE ARTI�I 3895 137 -3758 1821 39 9.73 0.43 784-MOTORLU KARA TA�ITLARI �Ç�N AKSAM VE PARÇALAR 3399 1508 -1892 17 27 1.51 0.65

282-DEM�R-ÇEL�K (DÖKÜNTÜ VE HURDA) 3143 69 -3074 35 30 12.46 0.30

673-DEM�R,ÇEL�K (YASSI HADDE) 2909 443 -2466 28 15 4.48 0.71 713-KIVILCIM ATE�LEMEL�,SIKI�TIRMA ATE�LEMEL� MOTOR VE AKSAMI 2564 876 -1689 27 27 2.31 0.77

575-�LK �EK�LLERDE D��ER PLAST�KLER 1889 133 -1756 23 28 3.08 0.21

641-KA�IT VE KARTONLAR 1558 165 -1392 16 27 1.63 0.17 776-ELEKTRON�K LAMBALAR, KATOD VALFLER�,TRANS�STÖR,M�KRO DEVRE VB. 1541 25 -1516 10 18 0.39 0.01

651-TEKST�L �PL�KLER� 1530 1010 -520 14 6 4.21 2.69

682-BAKIR,ALA�IMLARI;�LK MAMULLER� 1405 291 -1113 26 12 2.45 0.48 684-ALUM�NYUM, ALA�IMLARI, �LK MAMULLER� 1133 612 -521 20 24 1.52 0.84

652-PAMUKLU DOKUMALAR 1014 871 -143 27 16 4.57 3.13 263-PAMUK (HAM,DÖKÜNTÜ,TARANMI�) 911 105 -806 6 8 9.71 1.27 772- BASKILI DEVRELER, ELEKTR�K TEÇH�ZATI AKSAM, PARÇASI 910 411 -499 16 30 0.67 0.30 675-PASLANMAZ,ALA�IMLI ÇEL�K YASSI MAMULLER 875 90 -784 28 100 2.09 0.22

571-ET�LEN POL�MERLER� 863 20 -843 27 17 2.25 0.06 598-ÇE��TL� K�MYASAL ÜRÜNLER 835 103 -732 20 26 1.34 0.17 541-TIBB� MALZEME 827 53 -774 9 -1 1.28 0.08 515-ETERLER,ALDEH�TLER,KETONLAR, ORGAN�K AS�T VE B�LE��KLER� 800 14 -786 11 10 0.95 0.02 672-KÜLÇE,�LK �EK�LLERDE ALA�IMSIZ DEM�R-ÇEL�K;YARI MAMULLER 797 819 22 17 30 3.09 2.91

513-ALKOLLER,FENOLLER VE TÜREVLER� 786 30 -756 16 11 2.21 0.10

562-K�MYASAL GÜBRELER 751 37 -714 15 44 2.47 0.16 533-D��ER BOYAYICI MADDELER, MACUNLAR, ÇÖZÜCÜLER, �NCELT�C�LER 738 187 -551 17 23 2.07 0.49

699-D��ER METAL E�YA 734 699 -35 22 35 0.86 0.80 676-DEM�R-ÇEL�K F�LMA��N (ÇUBUK-PROF�L 658 3198 2540 33 26 1.39 6.35 653-SENTET�K-SUN� ELYAFTAN MENSUCAT 611 1097 485 6 14 2.59 3.81

574-POL�ASETAL, POL�KARBONAT 598 84 -515 21 15 1.72 0.25 582-PLAST�KTEN LEVHA, PLAKA, BANT, �ER�T VB. 592 398 -194 18 22 1.10 0.72

893-PLAST�KTEN MAMUL E�YALAR 590 677 87 15 28 0.70 0.82 573-V�N�L KLORÜR POL�MERLER 570 8 -563 21 8 4.80 0.07 572-ST�REN POL�MERLER�-�LK �EK�LLERDE 542 3 -539 25 18 2.99 0.02 674-DEM�R,ALA�IMSIZ ÇEL�K YASSI MAMULLER�-KAPLAMALI 531 260 -271 17 41 1.55 0.81 Kaynak: COMTRADE, REF Hesaplamaları

�

�

��

2005 yılında ithalat de�eri en yüksek olmakla kalmayıp, 2000–2005 yılları arasında ithalatı en

hızlı artı�ı gösteren ara malı ALTIN, ALTIN KAPLAMA, GÜMÜ� VE ALTIN KAPLAMA

DÖKÜNTÜ VE ARTI�I. Net ithalatın 2005 yılında 3,8 milyar dolara ula�tı�ı bu ara malı

kullanılarak yapılan ALTIN, GÜMÜ�, PIRLANTA VB. E�YA ürün grubunun net ihracatı son 5

yılda 4 kat artarak 1 milyar dolar civarında gerçekle�mi�.

Tablo 3’e göre 2005 yılında ithalat de�eri en yüksek 32 ara malı grubu, ba�lıca dört sektörde

yo�unla�maktadır: Otomotiv, Metal, Kimya ve Tekstil. Bu 32 ara malı kaleminin 25’inin bu

dört sektör tarafından kullanılması nedeniyle, ithal girdilerin yapısının sektör bazında ele

alınması yararlı olacaktır.

�

�

�

�

��

4 . SEKTÖR BAZINDA DI� T�CARET

Otomotiv Sektörü Tablo 3’e göre Otomotiv sektörünün ithalat etti�i ba�lıca ara malları MOTORLU KARA

TA�ITLARI �Ç�N AKSAM VE PARÇALAR ile KIVILCIM ATE�LEMEL�, SIKI�TIRMA

ATE�LEMEL� MOTOR VE AKSAMI. Bunlardan ilki için ithalat, ihracat ve dı� ticaret açı�ını

veren �ekil 13’te, 1995–2005 döneminde bu kalemin ithalatının 4 kattan fazla arttı�ı

görülüyor. Ancak aynı dönemde ihracatın 8 kat artması ve dı� ticaret açı�ının 2005 yılında

2004’e göre de�er olarak aynı kalmı� olması, yakın gelecekte bu ürün grubunda dı� ticaret

dengesinin sa�lanabilece�i yolunda umut vaat ediyor.

�ekil 13 MOTORLU KARA TA�ITLARI �Ç�N AKSAM VE PARÇALAR Kaleminin Dı� Ticareti

0500

100015002000

2500300035004000

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

�thalat �hracat Dı� Ticaret Açı�ı

784-MOTORLU KARA TA�ITLARI �Ç�N AKSAM VE PARÇALARI Kaleminin Dı� Ticareti (milyon dolar)

Kaynak: COMTRADE�

Bir sektörün ithalat profilini ortaya koymak için belli bir yılda, belli bir sektörün, dünya

toplam ithalatı içindeki payına göre hesaplanan bir endeks olan Göreli �thalat Nüfuz

Endeksi’nden yararlanılabilir. Belli bir sektörde yapılan ithalatın ülke ithalatı içindeki payının,

o sektörün dünyadaki ithalatının dünya toplam ithalatındaki payına oranını veren Göreli

�thalat Nüfuz Endeksi’nin de�eri 1'den büyük ise rekabetçi dezavantajın, 1'den küçük ise

rekabetçi avantajın göstergesidir. �ekil 14’e göre Türkiye, MOTORLU KARA TA�ITLARI �Ç�N

AKSAM VE PARÇALAR kaleminde rekabetçi dezavantaja sahip görünüyor. �ekil 14,

kar�ıla�tırma yapmayı mümkün kılmak için, Göreli �thalat Nüfuz Endeksi’nin yanında Göreli

�hracat Avantajı Endeksi’ni de veriyor. Belli bir sektörün ihracatının ülkenin ihracatı içindeki

payının, o sektörün dünyadaki ihracatının dünya toplam ihracatındaki payına oranını veren bu

endeksin de�eri 1'den büyük ise rekabetçi avantajın, 1'den küçük ise rekabetçi dezavantajın

�

�

��

göstergesidir. Buna göre Türkiye MOTORLU KARA TA�ITLARI �Ç�N AKSAM VE PARÇALAR

ihracatında rekabet avantajına sahip de�ilse de 1995–2005 döneminde sürekli artan endeks

de�eri, yakın bir gelecekte otomotiv sektörüne ait bu ara malı grubunda rekabetçi avantaja

sahip olunaca�ı izlenimi veriyor.

�ekil 14 MOTORLU KARA TA�ITLARI �Ç�N AKSAM VE PARÇALAR Kaleminin Dı� Ticaret Endeksleri

0.0

0.5

1.0

1.5

2.0

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

Göreli �hracat Avantajı Endeksi Göreli �thalat Nüfuz Endeksi

784-MOTORLU KARA TA�ITLARI �Ç�N AKSAM VE PARÇALAR Kaleminin Dı� Ticaret Endeksleri

��

Kaynak: REF, �hracatta Rekabet Kıyaslaması

Otomotiv sektörünün ithalat etti�i ikinci ara malı kalemi olan KIVILCIM ATE�LEMEL�,

SIKI�TIRMA ATE�LEMEL� MOTOR VE AKSAMI için ithalat, ihracat ve dı� ticaret açı�ı �ekil

15’te, Göreli �thalat Nüfuz Endeksi ve Göreli �hracat Avantajı Endeksi ise �ekil 16’da

veriliyor.

�ekil 15 KIVILCIM ATE�LEMEL�, SIKI�TIRMA ATE�LEMEL� MOTOR VE AKSAMI Kaleminin Dı� Ticareti

0500

1000150020002500300035004000

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005


713-KIVILCIM ATE�LEMEL�, SIKI�TIRMA ATE�LEMEL� MOTOR VE AKSAMI Kaleminin Dı� Ticareti (milyon dolar)

�� Kaynak: COMTRADE

�

�

��

�ekil 16 KIVILCIM ATE�LEMEL�, SIKI�TIRMA ATE�LEMEL� MOTOR VE AKSAMI Kaleminin Dı� Ticaret Endeksleri

0.0

0.5

1.0

1.5

2.0

2.5

3.019

95

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005


713-KIVILCIM ATE�LEMEL�, SIKI�TIRMA ATE�LEMEL� MOTOR VE AKSAMI Kaleminin Dı� Ticaret Endeksleri

��

Kaynak: REF, �hracatta Rekabet Kıyaslaması

�ekil 15’te KIVILCIM ATE�LEMEL�, SIKI�TIRMA ATE�LEMEL� MOTOR VE AKSAMI

kaleminin ithalatının ve dı� ticaret açı�ının artmakta oldu�u, ancak ihracatın da 1995 yılından

2005’e kadar düzenli olarak arttı�ı görülüyor. Örne�in, Oyak Renault’nun, Bursa'da binek

otomobiller için Türkiye'nin ihraç da edilecek ilk yerli dizel motorunu üretmeye hazırlandı�ı

da göz önüne alındı�ında, önümüzdeki yıllarda bu kalemin ihracatındaki artı�ın sürece�i

öngörülebilir. �ekil 16 bu kalemin 2001 yılından beri ihracatta rekabet gücüne sahip oldu�unu

gösteriyor. Otomotiv sektörünün toplam dı� ticaretini veren �ekil 17’de, bu sektörde dı�

ticaret dengesinin sa�lanmakta oldu�u görülüyor. Sonuç olarak, ekonominin ithalata ba�ımlı

hale geldi�i yolundaki kaygıların otomotiv sektörü için çok da geçerli olmadı�ı söylenebilir.

�ekil 17 Otomotiv Sektörünün Toplam Dı� Ticareti

-4000

-2000

0

2000

4000

6000

8000

10000

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005


Otomotiv Sektörünün Dı� Ticareti (milyon dolar)

��

Kaynak: COMTRADE�

�

�

��

Metal Sektörü Tablo 3’te yer alan Türkiye’nin ithal etti�i ba�lıca 32 ara mal kaleminin 8’i Metal Sektörüne

ait: 282-DEM�R-ÇEL�K (DÖKÜNTÜ VE HURDA); 673-DEM�R, ÇEL�K (YASSI HADDE); 682-

BAKIR, ALA�IMLARI (�LK MAMULLER�), 684-ALUM�NYUM, ALA�IMLARI (�LK

MAMULLER�); 675-PASLANMAZ, ALA�IMLI ÇEL�K (YASSI MAMULLER); 672-KÜLÇE, �LK

�EK�LLERDE ALA�IMSIZ DEM�R-ÇEL�K (YARI MAMULLER); 676-DEM�R-ÇEL�K F�LMA��N

(ÇUBUK-PROF�L); 674-DEM�R, ALA�IMSIZ ÇEL�K (YASSI MAMULLER�-KAPLAMALI). �ekil

18–25, 3-Basamaklı Standart Ticaret Sınıflandırmasına göre bu ara malların ithalat, ihracat ve

dı� ticaret açı�ını veriyor.

�ekil 18 DEM�R-ÇEL�K (DÖKÜNTÜ VE HURDA) Kaleminin Dı� Ticareti

0500

100015002000

2500300035004000

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005


282-DEM�R-ÇEL�K DÖKÜNTÜ VE HURDALARI Kaleminin Dı� Ticareti (milyon dolar)

��Kaynak: COMTRADE�

�ekil 19 DEM�R, ÇEL�K (YASSI HADDE) Kaleminin Dı� Ticareti

0500

1000

1500200025003000

35004000

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005


673-DEM�R, ÇEL�K YASSI HADDE MAMULLER� Kaleminin Dı� Ticareti (milyon dolar)

��

Kaynak: COMTRADE

�

�

� �

�ekil 20 BAKIR, ALA�IMLARI (�LK MAMULLER�) Kaleminin Dı� Ticareti

0

500

1000

1500

2000

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005


682-BAKIR, ALA�IMLARI, �LK MAMULLER� Kaleminin Dı� Ticareti (milyon dolar)

��

Kaynak: COMTRADE

�ekil 21 ALUM�NYUM, ALA�IMLARI (�LK MAMULLER�) Kaleminin Dı� Ticareti

�

0

500

1000

1500

2000

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005


684-ALUM�NYUM, ALA�IMLARI, �LK MAMULLER� Kaleminin Dı� Ticareti (milyon dolar)

�

Kaynak: COMTRADE�

�ekil 22 PASLANMAZ, ALA�IMLI ÇEL�K (YASSI MAMULLER) Kaleminin Dı� Ticareti

0

500

1000

1500

2000

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005


675-PASLANMAZ, ALA�IMLI ÇEL�K YASSI MAMULLER Kaleminin Dı� Ticareti (milyon dolar)

�

Kaynak: COMTRADE��

�

�

��

�ekil 23 KÜLÇE, �LK �EK�LLERDE ALA�IMSIZ DEM�R-ÇEL�K (YARI MAMULLER) Kaleminin Dı� Ticareti

-1000

-500

0

500

1000

1500

2000

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005


672-KÜLÇE, �LK �EK�LLERDE ALA�IMSIZ DEM�R-ÇEL�K (YARI MAMULLER) Kaleminin Dı� Ticareti (milyon dolar)

Kaynak: COMTRADE

�ekil 24 DEM�R-ÇEL�K F�LMA��N (ÇUBUK-PROF�L) Kaleminin Dı� Ticareti

-3000-2500-2000-1500-1000

-5000

5001000150020002500300035004000

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005


676-DEM�R-ÇEL�K F�LMA��N, ÇUBUK,PROF�L, PALPLAN�LAR Kaleminin Dı� Ticareti (milyon dolar)

��

Kaynak: COMTRADE

3-Basamaklı Standart Ticaret Sınıflandırmasına göre metal sektörü için gerekli ba�lıca ara

mallar 3 grupta toplanabilir. Bunlardan ilki olan 282-DEM�R-ÇEL�K (DÖKÜNTÜ VE HURDA)

ara maldan çok hammadde olarak ele alınabilir. Türkiye’nin demir kaynaklarının metal

sanayiinin ihtiyaçlarını kar�ılamaktan uzak oldu�u göz önüne alındı�ında6, bu kalemde dı�

ticaret dengesi beklemek mümkün görünmüyor. �kinci grup, 2-Basamaklı Standart Ticaret

Sınıflandırmasına göre 67-DEM�R DI�I METALLER ba�lı�ı altında toplanan 682-BAKIR,

ALA�IMLARI (�LK MAMULLER�) ve 684-ALUM�NYUM, ALA�IMLARI (�LK MAMULLER�)’nden �� Demir-çelik tesislerindeki kapasite artı�ları sonrasında bu tesislerin hammadde gereksinimleri yerli kaynaklardan kalite, miktar ve fiyat olarak kar�ılanamayacak duruma gelmi�tir (DPT, 2001).

�

�

��

olu�uyor. Son olarak, metal sektörü için gerekli di�er ara mallardan olu�an üçüncü grup, 2-

Basamaklı Standart Ticaret Sınıflandırmasına göre 67-DEM�R VE ÇEL�K ba�lı�ı altında ele

alınan kalemlerden olu�uyor. DEM�R VE ÇEL�K grubuna ait toplam ithalat, ihracat ve dı�

ticaret açı�ını veren �ekil 26’ya göre, bu sektörde dı� ticaret dengesinin sa�landı�ı

söylenebilir.

�ekil 25 DEM�R, ALA�IMSIZ ÇEL�K (YASSI MAMULLER�-KAPLAMALI) Kaleminin Dı� Ticareti

-3000-2500-2000-1500-1000

-5000

5001000150020002500300035004000

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005


674-DEM�R, ALA�IMSIZ ÇEL�K YASSI MAMULLER�-KAPLAMALI Kaleminin Dı� Ticareti (milyon dolar)

Kaynak: COMTRADE

�ekil 26 DEM�R VE ÇEL�K Kaleminin Toplam Dı� Ticareti

-2000-1500-1000

-5000

5001000150020002500300035004000450050005500600065007000

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005


67-DEM�R VE ÇEL�K Kaleminin Dı� Ticareti (milyon dolar)

Kaynak: COMTRADE

�

�

�

��

Kimya Sektörü Tablo 3’te yer alan Türkiye’nin ithalat etti�i ba�lıca ara malları arasında kimya sektörünün

girdisi olan 11 ürün grubu bulunuyor. �ekil 27–37, bu ürün gruplarının her biri için ithalat ve

ihracat de�erleri ile dı� ticaret açı�ını veriyor. Buna göre otomotiv ve metal sektörlerinden

farklı olarak, belli ba�lı hiçbir kalemde, Türkiye’nin belirgin düzeyde bir ihracatı bulunmuyor

ve hepsinde dı� ticaret açı�ı veriliyor. Ancak bu, son birkaç yılda Türk lirasının

de�erlenmesine ba�lı bir olgu de�il, çünkü dı� ticaret açı�ı miktar olarak son yıllarda artmı�

olmakla birlikte, ihracatın ithalatı kar�ılama oranı 1995 yılından bu yana önemli bir farklılık

göstermiyor.

�ekil 27 �LK �EK�LLERDE D��ER PLAST�KLER Kaleminin Dı� Ticareti

0

500

1000

1500

2000

2500

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005


575-�LK �EK�LLERDE D��ER PLAST�KLER Kaleminin Dı� Ticareti (milyon dolar)

Kaynak: COMTRADE

�ekil 28 ET�LEN POL�MERLER� Kaleminin Dı� Ticareti

0

500

1000

1500

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005


571-ET�LEN POL�MERLER� Kaleminin Dı� Ticareti (milyon dolar)

Kaynak: COMTRADE

�

�

��

�ekil 29 ÇE��TL� K�MYASAL ÜRÜNLER Kaleminin Dı� Ticareti

0

500

1000

1500

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005


598-ÇE��TL� K�MYASAL ÜRÜNLER Kaleminin Dı� Ticareti (milyon dolar)

Kaynak: COMTRADE

�ekil 30 ETERLER, ALDEH�TLER, KETONLAR, ORGAN�K AS�T VE B�LE��KLER� Kaleminin Dı� Ticareti

0

500

1000

1500

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005


515-ETERLER, ALDEH�TLER, KETONLAR, ORGAN�K AS�T VE B�LE��KLER� Kaleminin Dı� Ticareti (milyon dolar)

Kaynak: COMTRADE

�ekil 31 ALKOLLER, FENOLLER, FENOL-ALKOLLER VE BUNLARIN TÜREVLER� Kaleminin Dı� Ticareti

0

500

1000

1500

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005


513-ALKOLLER, FENOLLER, FENOL-ALKOLLER VE BUNLARIN TÜREVLER� Kaleminin Dı� Ticareti (milyon dolar)

Kaynak: COMTRADE

�

�

��

�ekil 32 K�MYASAL GÜBRELER Kaleminin Dı� Ticareti

0

500

1000

1500

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005


562-K�MYASAL GÜBRELER Kaleminin Dı� Ticareti (milyon dolar)

Kaynak: COMTRADE

�ekil 33 D��ER BOYAYICI MADDELER, MACUNLAR, ÇÖZÜCÜLER, �NCELT�C�LER Kaleminin Dı� Ticareti

0

500

1000

1500

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005


533-D��ER BOYAYICI MADDELER, MACUNLAR, ÇÖZÜCÜLER, �NCELT�C�LER Kaleminin Dı� Ticareti (milyon dolar)

Kaynak: COMTRADE

�ekil 34 POL�SETAL, POL�KARBONAT Kaleminin Dı� Ticareti

0

500

1000

1500

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005


574-POL�SETAL, POL�KARBONAT Kaleminin Dı� Ticareti (milyon dolar)

Kaynak: COMTRADE

�

�

��

�ekil 35 PLAST�KTEN LEVHA, PLAKA, BANT, �ER�T VB. Kaleminin Dı� Ticareti

0

500

1000

1500

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005


582-PLAST�KTEN LEVHA, PLAKA, BANT, �ER�T VB. Kaleminin Dı� Ticareti (milyon dolar)

Kaynak: COMTRADE

�ekil 36 V�N�L KLORÜR POL�MERLER Kaleminin Dı� Ticareti

0

500

1000

1500

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005


573-V�N�L KLORÜR POL�MERLER Kaleminin Dı� Ticareti (milyon dolar)

Kaynak: COMTRADE

�ekil 37 ST�REN POL�MERLER�-�LK �EK�LLERDE Kaleminin Dı� Ticareti

0

500

1000

1500

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005


572-ST�REN POL�MERLER�-�LK �EK�LLERDE Kaleminin Dı� Ticareti (milyon dolar)

Kaynak: COMTRADE

�

�

��

Kimya sektörünün ba�lıca ara malları olan 11 ürün grubunun tamamında, incelenen dönem

boyunca Türkiye’nin dı� ticaret açı�ı verdi�i �ekil 27-37’de görülüyor. �ekil 38, daha

bütüncül bir fikir vermek amacıyla kimya sektörünün toplam dı� ticaretini veriyor. Buna göre

2005 yılında kimya sektörü 10 milyar doların üzerinde dı� ticaret açı�ı veriyor. Ancak bu, son

birkaç yılda Türk lirasının de�erlenmesine ba�lı bir olgu de�il, çünkü dı� ticaret açı�ı miktar

olarak son yıllarda artmı� olmakla birlikte, ihracatın ithalatı kar�ılama oranı 1995 yılından bu

yana %19 civarında seyrediyor. �ekil 39, kimya sektörünün ihracatta rekabet gücüne sahip

olmadı�ını gösteriyor Sonuçta, kimya sektörünün yapısal olarak ithalata ba�ımlı oldu�u,

bunun nedenlerini ortaya çıkarmak için sektörün yapısının incelenmesi gerekti�i söylenebilir.

�ekil 38 Kimya Sektörünün Toplam Dı� Ticareti

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005


Kimya Sektörünün Dı� Ticareti (milyon dolar)

��

Kaynak: COMTRADE, REF Hesaplamaları

�ekil 39 Kimya Sektörünün Dı� Ticaret Endeksleri

0.0

0.5

1.0

1.5

2.0

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005


Kimya Sektörünün Dı� Ticaret Endeksleri

�� Kaynak: COMTRADE, REF Hesaplamaları

�

�

��

�

Tekstil Sektörü Tablo 3’te yer alan Türkiye’nin ithal etti�i ba�lıca 32 ara mal kaleminin 4’ü tekstil sektörüne

ait: Bunlara ait 1995–2005 dönemi ithalat ve ihracat de�erleri ve dı� ticaret açı�ını veren

�ekil 40–43 bu kalemlerde dı� ticaret dengesizli�i olmadı�ını gösteriyor. Tekstil sektörüne ait

toplam ithalat, ihracat ve dı� ticaret açı�ını veren �ekil 44 de, bu sektörde dı� ticaret açı�ı

sorununun olmadı�ına i�aret ediyor.

�ekil 40 TEKST�L �PL�KLER� Kaleminin Dı� Ticareti

0

500

1000

1500

2000

2500

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005


651-TEKST�L �PL�KLER� Kaleminin Dı� Ticareti (milyon dolar)

�� Kaynak: COMTRADE

�ekil 41 PAMUKLU DOKUMALAR Kaleminin Dı� Ticareti

0

500

1000

1500

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005


652-PAMUKLU DOKUMALAR Kaleminin Dı� Ticareti (milyon dolar)

��

Kaynak: COMTRADE

�

�

�

��

�ekil 42 PAMUK (HAM, DÖKÜNTÜ, TARANMI�), L�NTER PAMU�U Kaleminin Dı� Ticareti

-1000

-500

0

500

1000

1500

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005


263-PAMUK (HAM, DÖKÜNTÜ, TARANMI�), L�NTER PAMU�U Kaleminin Dı� Ticareti (milyon dolar)

�

Kaynak: COMTRADE

�ekil 43 SENTET�K-SUN� ELYAFTAN MENSUCAT Kaleminin Dı� Ticareti

-1000

-500

0

500

1000

1500

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005


653-SENTET�K-SUN� ELYAFTAN MENSUCAT Kaleminin Dı� Ticareti (milyon dolar)

Kaynak: COMTRADE

�ekil 44 Tekstil Sektörünün Dı� Ticareti

-2000

0

2000

4000

6000

8000

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005


Tekstil Sektörünün Dı� Ticareti (milyon dolar)

��

Kaynak: COMTRADE

�

�

� �

�

SONUÇ

Son yıllarda Türkiye ekonomisi ile ilgili en önemli kaygılar cari hesaplar dengesindeki açı�ın

büyümekte olması üzerinde yo�unla�ıyor. Bu kaygılar iki ba�lıkta toplanabilir. �lki, özellikle

finansal liberalle�me sonrasında, Türkiye’nin cari hesaplar dengesindeki büyük açıkların daha

da büyük miktarda sermaye giri�ine, buna ba�lı olarak yerli paranın de�er kazanması

nedeniyle bozulan dı� ticaret dengesinin bir süre sonra cari hesaplar açı�ını daha da

büyütmesiyle birlikte devalüasyon beklentisi içine girilmesine ve sonuçta ani ve toplu

sermaye çıkı�ına ba�lı ekonomik bir krize yol açaca�ı yolunda. Oysa, gerek AB yakınsama

sürecinde olan di�er ülkelerin makro ekonomik göstergeleri, gerekse Türkiye’nin daha önce

ya�adı�ı krizler öncesindeki göstergeleri ile yapılan kıyaslamalar, son yıllarda daha önce hiç

ula�madı�ı kadar yüksek düzeylere ula�an cari hesaplar açı�ının sürdürülebilir oldu�u ve bir

ekonomik krizle noktalanmayaca�ı yolunda kanıtlar sunuyor. Özellikle sermaye giri�lerinin

giderek daha yüksek oranda do�rudan yabancı sermayeden olu�ması cari hesaplar açı�ının

sürdürülebilirli�ini destekliyor.

Cari hesaplar açı�ı ile ilgili ikinci kaygı, sermaye giri�lerine ba�lı olarak yerli paranın de�er

kazanması nedeniyle, ekonominin ithalata ba�ımlı hale geldi�i, bunun sonucunda ihracatçı

sektörlerin özellikle dı�a açık bir sektör olan imalat sanayiinin uluslararası rekabet gücünün

azaldı�ı �eklinde tanımlanabilir. Türkiye’nin dı� ticareti özellikle de ithalat kalemleri detaylı

olarak incelendi�inde, 2002–2006 döneminde ��lem görmemi� hammadde, gıda, yakıt ve

ya�lar ithalatında ya�anan 20 milyar dolarlık artı�, 2006 yılında 27 milyar dolara ula�an

Türkiye’nin dı� ticaret açı�ının büyük ölçüde, 2003–2006 döneminde ham petrol ba�ta olmak

üzere tüm enerji fiyatlarında ya�anan çıkı�tan kaynaklandı�ını gösteriyor. Bundan ba�ka,

Türkiye’de do�algaz tüketiminin, benzer geli�me düzeyindeki ülkelere kıyasla -büyük ölçüde

elektrik üretiminde kullanılması nedeniyle-, yüksek olması alternatif enerji kaynaklarına

yönelmek gerekti�ini ortaya koyuyor. Bu açıdan Enerji Piyasası Düzenleme Kurumunun

(EPDK) rüzgâr enerjisine dayalı üretim tesisi kurmak için Türkiye'nin mevcut toplam elektrik

enerjisi kurulu gücünün iki katına yakın lisans ba�vurusu almı� olması, bunların tamamı

yatırıma dönü�mese bile, gelecekte Türkiye’nin dı� ticaret açı�ında bir azalma olabilece�ine

i�aret ediyor.

�

�

��

Türkiye’de 2002 yılından itibaren dı� ticaret açı�ında gözlenen artı�ın di�er nedeni ise Sanayi

için i�lem görmü� hammaddeler ithalatının 15 milyar dolar civarında seyretti�i 1996-2001

döneminin ardından sürekli artarak 2006 yılında 46 milyar dolara çıkmı� olmasıdır. 2005

yılında Sanayi için i�lem görmü� hammaddeler sınıfına giren ba�lıca 32 ara malı grubunun

yo�unla�tı�ı dört sektör incelendi�inde, dı� ticaret dengesi açısından en sorunlu sektör kimya

sektörü olarak beliriyor. Eczacılık ürünleri hariç tutuldu�unda, bu sektörde, 2005 yılı ithalatı

13 milyar dolar olurken, ihracatı yalnızca 2,5 milyar dolar olarak gerçekle�mi�tir.

Türkiye’nin, endüstri içi ticaret oranı açısından en geride oldu�u sektör de kimyasallardır.

Kimya sektörü özelinde, bu oranın dü�ük olması, Türkiye’nin kimya sektörü tüketiminin dı�a

ba�ımlı oldu�unu ifade etmektedir (Ertekin, 2005). Ancak bu, son birkaç yılda Türk lirasının

de�erlenmesine ba�lı bir olgu de�il, çünkü dı� ticaret açı�ı miktar olarak son yıllarda artmı�

olmakla birlikte, ihracatın ithalatı kar�ılama oranında 1995 yılından bu yana bir de�i�im

ya�anmıyor. Sonuçta, Türkiye’de kimya sektörünün Türk lirasında son dönemde görülen

de�erlenmeye ba�lı olarak de�il, yapısal olarak ithalata ba�ımlı oldu�u söylenebilir. Bunun

ba�lıca nedeni kimya sanayiinin önemli bir bölümünün petrol ve türevlerinden olu�ması ve

Türkiye’deki tek petrokimyasal madde üreticisi konumunda olan Petkim’in talebi

kar�ılayamamasıdır (DPT, 2001).

Sonuç olarak, Türkiye ekonomisinin ithalata ba�ımlı hale geldi�i yolundaki savı tek ba�ına

2003 yılından bu yana Türk lirasında ya�anan de�erlenmeye ba�lamak gerçekçi görünmüyor.

Sektör bazında ithal girdilerin yapısının detaylı olarak incelenmesi sonucunda, Türkiye

ekonomisinde bazı sektörlerin ithalata ba�ımlı oldu�u yadsınamasa da bunun son yıllarda

Türk lirasında ya�anan de�erlenmeden çok bu sektörlerdeki yapısal sorunlardan

kaynaklandı�ı görülüyor. Çözüm ise parasal düzenlemelerden çok yatırımların önünün

açılmasını sa�lamaktan geçiyor.

�

�

��

KAYNAKLAR

Akçay, C. ve M. Üçer, “Will History Repeat Itself? An Assessment of Turkish Current

Account Trends and Prospects”, 2006, TÜS�AD-Koç Üniversitesi Ekonomik Ara�tırma

Forumu.

Baldwin, R.E., J. f. Francois ve R. Portes (1997) “The Costs and Benefits of Eastern

Enlargement: The Impact on the EU and Central Europe”, Economic Policy, V.24, 125-170.

Barrel, R. ve N. Pain, 1999, “Domestic Institutions, Agglomerations and Foreign Direct

Investment in Europe”, European Economic Review, V.43, 925-934.

Bevan, A., S. Estrin ve H. Grabbe, 2001, “The Impact of EU Accession Prospects on FDI

Inflows to Central and Eastern Europe”, Center for Economic Policy Research Discussion

Paper.

Brenton, P., F. Di Mauro ve M. Lucke, 1999, “Economic Integration and FDI: An Empirical

Analysis of Foreign Investment in the EU and in Central and Eastern Europe”, Empirica,

V.26, 95-105.

Celasun O., Denizer C., ve He Dong, 1999, “Capital Flows, Macroeconomic Management,

and the Financial System Turkey, 1989-97”, The World Bank, Washington D.C.

COMTRADE, UN Commodity Trade Statistics Database, UN Statistics Division,

http://unstats.un.org/unsd/comtrade

Dı� Ticaret Müste�arlı�ı, http://www.hazine.gov.tr.

DPT, 2001, “Madencilik Özel �htisas Komisyonu Raporu-Metal Madenler Alt Komisyonu

Demir Çalı�ma Grubu Raporu”, Devlet Planlama Te�kilatı, http://www.maden.org.tr

DPT, 2001, “Plastik Ürünleri Sanayii Özel �htisas Komisyonu Raporu”, Devlet Planlama

Te�kilatı, http://ekutup.dpt.gov.tr/imalatsa/plastik/oik563.pdf

Ertekin, M., 2005, “Sektörler �tibariyle Üretim-Dı� Ticaret �li�kisi ve Rekabet Ko�ulları”,

http://www.dtm.gov.tr/dtmadmin/upload/EAD/DisTicaretDegerelendirmeDb/DT-UR.doc

�

�

��

Fischer, S., 1993, ”The Role of Macroeconomic Factors in Growth”, Journal of Monetary

Economics, V.32, 1176-1196.

�hracatta Rekabet Kıyaslaması, REF (TÜS�AD-Sabancı Üniversitesi Rekabet Forumu)

Uygulaması, http://www.ref.sabanciuniv.edu

International Trade Statistics, 2005, WTO.

OECD, 2006, “Main Economic Indicators”.

Öni�, Z. ve Aysan, A.F., 2000, “Neoliberal Globalization, the Nation-state and Financial

Crises in the Semi-periphery: A Comparative Analysis”, Third World Quarterly, Vol. 21.

Öni�, Z. ve Riedel J., 1993, “Economic Crises and Long-term Growth in Turkey”, The World

Bank, Washington D.C.

Özatay, F., 2006, “Cari Açık Sorunu �çin Çözümler (1): Yatırım Ortamını �yile�tirici

Önlemler”, Radikal-20 A�ustos 2006.

Rodrik, D., 1997, “Baldwin, R.E., J. F. Francois ve R. Portes (1997)’ye Yorum”, Economic

Policy, V.24, 170-174.

Serdengeçti, S., 2002, “�ubat 2001 Krizi Üzerine Dü�ünceler: Merkez Bankası Bakı�

Açısından Çıkarılacak Dersler”, ODTÜ VI. Uluslararası Ekonomi Konferansı, Ankara.

Togan, S. ve H. Ersel, 2005, “Foreign Exchange Regime, the Real Exchange Rate and Current

Account Sustainability: The Case of Turkey”, ZEI (Center for European Integration Studies)

Working Paper.

TÜ�K, 2006, http://www.tuik.gov.tr

Türkiye Küresel Rekabet Raporu: 2006, TÜS�AD-Sabancı Üniversitesi Rekabet Forumu.

World Bank, 2006, “Prospects for Global Economy: Commodity Markets”, World Bank

Group http://web.worldbank.org.

World Bank, 2006, World Development Indicators Database, World Bank Group.

WTO, 2006, International Trade Statistics, World Trade Organization.

Documents

Dis ticaret acigi taslak makale - ref.sabanciuniv.edu · sonucunda Türkiye’ye büyük miktarda sermaye girii olmasıydı. Çünkü, bu tür programlar, dövizle borçlananlara