T.C.

MLL ETM BAKANLII

BRO YNETM

DKSYON 1 90KG00004

Ankara, 2011

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir.

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.

PARA LE SATILMAZ.

i

AIKLAMALAR .................................................................................................................... ii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3 1. DKSYON SANATININ NEM VE SES ........................................................................ 3

1.1. Diksiyon Sanatnn nemi ............................................................................................ 3 1.1.1. Dil ve Diksiyon ...................................................................................................... 4 1.1.2. Diksiyon ve Ses ..................................................................................................... 7

1.2. Ses ................................................................................................................................. 9 1.2.1. Ses Olay ................................................................................................................ 9 1.2.2. Solunum ............................................................................................................... 11 1.2.3. Selen .................................................................................................................... 17 1.2.4. Durak ................................................................................................................... 20 1.2.5. Ton ....................................................................................................................... 21 1.2.6. Ses Bkm ......................................................................................................... 22

UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 26 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 27

RENME FAALYET2 .................................................................................................. 30 2. KELME VE SZ NOKTALARI ...................................................................................... 30

2.1. Kelime ......................................................................................................................... 30 2.1.1. Kelimenin Elemanlar .......................................................................................... 30 2.1.2. Trkedeki Kaln nllerin ve Yabanc Kelimelerdeki nce nllerin karlmas..................................................................................................................... 31 2.1.3. Syleni ............................................................................................................... 31 2.1.4. Yaz Dili ile Konuma Dili Arasndaki Farklar ................................................... 41 2.1.5. Boumlanma ........................................................................................................ 43 2.1.6. Ulama................................................................................................................... 51 2.1.7. Sadeyi ................................................................................................................ 55

2.2. Sz Noktalar .............................................................................................................. 57 2.2.1. Ksa Sreli Duraklar ............................................................................................ 57 2.2.2. Normal Duraklar .................................................................................................. 57 2.2.3. Uzun Sreli Duraklar ........................................................................................... 58

UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 61 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 62

MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 65 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 67 KAYNAKA ......................................................................................................................... 68

NDEKLER

ii

AIKLAMALAR

KOD 90KG00004

ALAN Bro Ynetimi

DAL/MESLEK Tm Dallar

MODLN ADI Diksiyon 1

MODLN TANIMI rencinin dili kullanrken ses ve kelimeleri doru telaffuz edebilmesini salayan renme materyalidir.

SRE 40/32

N KOUL

YETERLK Szl iletiimde sesleri doru telaffuz etmek

MODLN AMACI

Genel Ama Dili kullanrken ses ve kelimeleri doru telaffuz edebileceksiniz.

Amalar 1. Dili kullanrken doru nefes alp sesleri doru telaffuz

edebileceksiniz.

2. Dili kullanrken kelimeleri doru telaffuz edebileceksiniz.

ETM RETM ORTAMLARI VE

DONANIMLARI

Ortam: Snf Donanm: Okuma metinleri, projeksion, CD, DVD

LME VE DEERLENDRME

Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz. retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test, doru-yanl testi, boluk doldurma vb.) kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek sizi deerlendirecektir.

AIKLAMALAR

1

GR

Sevgili renci,

Gerek gnlk hayatta gerek i hayatnda gzel ve etkileyici konuan insanlar, evrelerinde hayranlk uyandrmaktadrlar. Gzel ve etkileyici konuabilmenin yolu da iyi bir diksiyona sahip olmaktan geer.

Trk genci olarak grevlerinizden biri de gzel Trkemizi dzgn bir ekilde konumak olmaldr. Dilinizi gzel konuursanz hayatnzn da farkllatn grrsnz. nsanlarn hayranln ve saygsn kazanarak onlara kendilerini dinleten ayrcalkl kiilerden biri de siz olabilirsiniz.

Bu modln amac size hayatnz boyunca baar kazandracak olan gzel bir diksiyonla konumann anahtarn vermektir. Modllerde anlatlanlar dikkatli bir ekilde okuyup uygulayarak altrmalar tekrarlarsanz gzel bir diksiyon kazanabilirsiniz. Bylece insanlar etkileme gcne kavumanzn ne kadar kolay olduunu siz de fark edeceksiniz.

GR

2

3

RENME FAALYET1

Dili kullanrken doru nefes alp sesleri doru telaffuz edebileceksiniz.

Diksiyonu gzel ve etkili olan kiilerin konumalarna dikkat ediniz. Doru solunum yntemini aratrarak kendi solunum ynteminizin doruluunu

test ediniz.

Selen kusurlar nelerdir? Aratrnz.

1. DKSYON SANATININ NEM VE SES

1.1. Diksiyon Sanatnn nemi

yi, doru ve gzel konuma sanat

Bilgi, tecrbe ve yeteneklerinizi ne kadar etkili ve doru kullanabiliyorsunuz?

Mesleki ve zel yaamda kendini iyi ifade edebilmek, yaplan ii iyi ve doru anlatabilmek, roln doru oynayabilmek baary artrr.

Dinletebilmek, ikna edebilmek, kabul grmek, tercih edilmek ve baarmak isteriz. Baarmak iin ilk adm, doru ve etkili iletiim kurabilmektir. Bunu salayan

konuma becerisidir.

yle gzel konuanlar vardr ki bildikleri konu zerinde dndklerini, duyduklarn dzgn tmceler kurup etkili szckler bularak sylerler, dinleyenleri kendilerine hayran brakrlar. Belki de bu kiiler, bu konumalarn ayn gte yazamazlar ama onlar, Allah vergisi dzgn ve etkili konuma yeteneine sahiptirler.

Byle zel bir yetenek olmasa da diksiyon sanatn renerek gerekli altrmalar yaparak anlatma hazrlk yapmann tekniklerini edinerek iyi, doru ve gzel konuma baarlabilir.

"Herkes dnme ve konuma yeteneklerini gelitirebilir."

Bu almalara katlan birey, kiiliini ve konuma zelliklerini tanr ve eksikliklerini fark eder. Dil doalamalaryla kendini gelitirme ans bulur. Atlye almalarnda kendi

AMA

ARATIRMA

RENME FAALYET1

4

konuma zelliklerine uygun, kendine zg iletiim becerilerini profesyonel teknikler ve ipular ile gelitirir. Gnlk yaamnda kendini sz syleme sanatna hazrlayabilmek iin aba harcamay renir. Herhangi bir konuyu, bir olay, bir ii dnp zihninde planlayarak dzgn tmceler ile anlatmak iin altrmalar yapar. Anlatmdan zgveni gelitirmek iin kendi kendine hazrlklar yapmay renir.

Konumac, nce kendi fikirlerini dzenlememise dinleyicilerin zerinde egemen olup onlar arkasndan srkleyemez.

Bu modlle kendi fikirlerinizi dzenleyip toplum iinde saygn ve etkileyici bir konumac olmann yollarn reneceksiniz.

1.1.1. Dil ve Diksiyon

Latincede dictio ve distus szcklerinden Franszcaya diction olarak gemi olan bu kelime, Franszcadan da dilimize sylendii gibi diksiyon olarak alnmtr.

Bu kelimenin Latince anlam sz sylerken szcklerin seilip dzenlenerek dnceleri kolaylkla anlatma tarz dr.

nsanlar hayvanlardan ayran en yce nitelik dnerek dzgn ve anlaml konumaktr. nsan, sosyal bir varlktr ve hayatn devam ettirmesi iin dier insanlarla iletiim kurmak zorundadr. nsanlarla iletiim kurabilmek, duygu dnce ve isteklerini ifade etmek iin kullanabilecei en nemli ara ise dildir. te bu unsur konumann da dinamiini oluturmaktadr.

Herhangi bir dili konumak yalnzca o dil hakknda birtakm temel bilgilere sahip olmak, dilin kelime kadrosunu renmek ve iletiim kurmaktan ibaret deildir. Dilin doru ve gzel kullanlmas da nemlidir. Dilin seslerini doru telaffuz edebilmek ve kelimeleri doru seerek yerinde kullanabilmek de ayr bir sanattr.

te bu nedenle de sz syleme sanat ilk alardan beri toplumlar arasnda bir meslek hline gelmitir.

Kukusuz konumay oluturan ses, dilin domasnda temel elemandr. nsan dnce, duygu ve cokularn kendi vcudunda bulunan ses yardmyla sze dntrerek bakalarna anlatabilir. Ancak bu sze dntrme eylemi doal yollarla gereklemez. Nasl ki bir mzik aletini almak iin nota ile o aletin zerinde alp aba harcamak gerekirse toplum karsnda sz sylemeyi renmek iin de nce metinler zerinde alp emek vermek gerekir.

Toplum olarak daha gzel bir Trke konuabilmek iin gsterilen birbirinden gzel aba ve araylar, diksiyona olan ilgi ve ihtiyacn boyutlarn deitirmi ve gelitirmitir.

5

Topluluk karsnda baarl bir ekilde sz sylemek, glklerle hatta baarszlklarla karlaldnda bile mitsizlie dmemek takdir edilmesi gereken bir niteliktir. Profesyonel ve saygn olmak isteyen her meslek sahibinin diksiyon pratii yapmaya ihtiyac vardr. Onlar bu iin kolayna kaarlarsa hataya derler. Bylece vermek istedikleri mesajlarda yeterince baarl olamazlar.

Konuurken yaplan ifade yanllklar byk oranda diksiyon derslerine baladktan sonra fark edilir.

Bir sanat olan gzel konuma ya almay yani diksiyon egzersizleri yapmay, kimi insanlar bir zenti ya da bir fazlalk sayarlar. Diksiyon egzersizleri balangta size ve evrenizdekilere komik gelebilir fakat ylmadan sabrla bu egzersizlere devam ederseniz bu duruma alacak ve mkfatn alacaksnz. Hem dzgn ve gzel konuacak hem de topluluk karsnda rahat hareket edebilme becerisi kazanacaksnz.

Kekemeliini yenmek iin Ciceronun azna akl talar doldurarak ne kadar byk bir aba harcadn ve bu yolla baarya ulatn birok kii bilir. Diksiyon, meclis krssnde konuan milletvekilleri kadar sz sanatn meslek edinmi retmen, avukat, gazeteci gibi pek ok meslek sahibine de byk yarar salar.

Denilebilir ki hemen hemen herkes, bir toplulukta konuma ihtiyac duyduu iin diksiyonuna dikkat etmelidir. Diksiyon, gzel ve kusursuz konumay renmenizi hedefler. Bu hedef iin de aba harcamak gerekir.

Konuma

Konu ki seni grebileyim. Hamann

En ksa tanm ile konuma; duygu, dnce ve dilekleri grsel, iitsel geler aracl ile karmzdakine iletmektir, aklamaktr, da vurmaktr.

Konuma, hem varlnzn koulu hem de kiiliinizi oluturan ba etmenlerden biridir. Aile evresinde, okul, i ve ura alanlarnda ksaca bireysel ve toplumsal ilikilerin her ortamnda konuan ya da dinleyen hllerinden birinde bulunmaktasnz.

Konuma, sadece birtakm szckleri ses aracl ile bakalarnn kulaklarna iletme olmad gibi dinleme de sadece iitmek demek deildir. Gerekte tm benliimizle konumakta, kulamzla iitip zihnimizle dinlemekteyiz. te bu nedenledir ki bugn kimi yabanc lkede yalnz konuma deil, dinleme de bilimsel bir eitim konusu ve uygulamas hline gelmitir.

Hibir ey, konuma yolu ile konuandan dinleyene hibir zaman tam olarak eksiksiz iletilemez. Konumay bir insann duygu ve dncelerini, szcklerini kalba dkerek baka birinin zihnine aktarmas biiminde anlamak ok yanltr. Her ne kadar byle bir iletiim

6

taml son derece istenen bir eyse de gereklemesi tmyle olanakszdr. Konuma, konuann ve dinleyenin zihninde deneyimlerini anmsamasna yardm ederek anlamlar, duygu ve dnceler uyandrma amac gden bir uyarm biimidir. Hi kimse, bir bakasna bir yky olduu gibi tm gereklii ile anlatamaz. En usta yk anlatcs, anlatmak istedii ykyle dinleyicinin kendi kendisine anlatmasna olanak verecek yolda uyarlmasn salamaktan teye geemez. Konumac olarak yaplabilecek en iyi ey, dinleyicilerin zihinlerinde kendi deneyimlerine ilikin birtakm geleri uyandrp harekete geirebilecek grsel-iitsel simgeler kullanmaktr. Bu nedenle iyi bir konumac olmak zen ister.

yi bir konumacnn zellikleri u ekilde sralanabilir:

yi bir konumac, gzlem gcn gelitirmitir (evresine duyarl olmas gerekir.). Duyular uyank, canl ve gerek dnya ile sk skya ilikili olduu iin konumas anlamca zengindir.

yi bir konumac, setii konuma alanlarnda geni bir bilgi birikiminin desteinden yaralanr.

yi bir konumac, amacna uygun ynde ve mantki bir ak iinde dnme yeteneini gelitirir. Alanna ynelik yeterli bilgi birikimine sahip olsa da bunu dzenli bir biimde aktarmay bilmeyen konumac baarl olamaz.

yi bir konumac, hem kendi yeteneklerini hem de karsndaki kiinin yani dinleyicinin yeteneklerini ve ilgi alanlarn bilir. zellikle farkl dncelere sahipse bu grlerini yumuatmak iin bana yle geliyor ki, bana kalrsa, benim dnceme gre eklinde hitaplarda bulunabilir.

yi bir konumac dinleyicisini yakndan tanr. Neleri, nasl ve ne lde sylemesi gerektiini bilir.

yi bir konumac konumada kiiliin nemini bilir. Konumac ne derecede ekici bir kiilie sahipse dncelerini ve duygularn dinleyicileriyle paylama, onlar bu dorultuda etkileme gc de o oranda artar.

yi bir konumac, konuma eylemini oluturan fiziksel gelerin nemini bilir. Sesin tonlar ve dalgalanmalar, jestler, hareketler, durular, yz anlatmlar konuma eylemini oluturan gelerdir. Dinleyicileri etkilemek iin bu gelerin ustaca kullanlmas gerekir.

yi bir konumac, kendisinin titiz bir eletiricisidir. Konumac, kendi konumasn inceleyerek baarl ve baarsz olduu ynleri tespit eder. Bunlarn nedenlerini aratrp neleri yapmas ya da yapmamas gerektiini saptayarak iinde daha verimli bir yola gidebilir.

yi bir konumac, ahlaksal sorumluluklarnn bulunduunu hatrdan karmaz. nsani etkinliin hemen hemen her alannda benimsenen drstlk, doruluk konusundaki kurallar konuma eylemi iin de ayn lde geerlidir.

7

Konumac dncelerini, duygularn ve bilgilerini kar tarafa aktarrken slup ad verilen deiik yollar kullanmaktadr. tr slup vardr. Bunlar:

Sade slup: Konumacnn doal ve ak anlatm zellii kullanmasdr. Bu slupta kolay ve anlalr bir tarz esastr. Kolay ve pratik retmek, elendirmek bu slubun zellikleri arasnda yer almaktadr.

Yksek slup: Konumacnn dnce ve duygularn aktarrken ok yksek, sanatl ve grkemli bir slup kullanmasdr. Bu slupta kelimeler sekin ve parlaktr. majlara ve sz sanatlarna dayal ifadeler kullanlr. Kltrl insanlar bu tarz konumalar anlayabilir.

Kark slup: Herkesin anlayaca nitelikteki anlatm zelliidir. Sade ve yksek slubun karm kullanlr. Bu slubu her snftaki insan anlayabilir.

Biliyoruz ki ailede ocuun konuma eitimi byk oranda gelenek, grenek ve alkanlklar snr ierisinde sregelir. Az var, dili yok. Sz gmse skt altndr. Byklerin yannda kklere sz dmez. gibi yerlemi toplum mantmz bizi konumaya deil, zellikle ve ncelikle hep susmaya hazrlamtr. Kiiliimizin olumasnda, insanlamamzda konumann ne derece nemli olduunun bilincinden uzak kalmamza yol amtr.

Ailede bulunmayan konuma eitimi ilkretimde, ortaretimde ve yksekretimde de yeterince bulunmamaktadr. Bu eksiklik, toplumsal ilikilerimizde ve i hayatmzda bize ciddi skntlar vermektedir.

Diksiyon dersi sadece bir ders deil, ayn zamanda nemli bir ihtiya olarak deerlendirilmelidir.

1.1.2. Diksiyon ve Ses

nsan dier birok canldan ayran en nemli zellik kartt ses ve bu sesle yapt iletiimdir. Ses ile hem mesaj gnderilir hem de ona duygular, sevgi, kzgnlk ve kayglar eklenir. Bir de bu ses ekillendirilerek kulaa daha ho hle getirilebilir ki bu da insann kendi sesli sanatn, mziini oluturur.

Kiiliiniz sesinizde gizlenmitir.

yi bir konuma sesinin zellikleri yle sralanabilir: itilebilirlik: Konuurken sesin btn dinleyiciler tarafndan rahatlkla

iitilebilmesidir. ok yava ya da yksek tonlarla konuulmamal; ses tonu konuulan yerin ve dinleyici kitlesinin byklne ve zelliine gre ayarlanmaldr.

Akclk: Sz ve dncelerin, dinleyicilerin alglama hzna denk dmesidir. Bu hz, her zaman ayn kalmamal; heyecen durumuna, dinleyicilere ve konuya gre yer yer deiiklikler gstermelidir.

8

Hoa giderlik: Ses tnsnn kat, tiz, kulak trmalayc, hrltl, madeni, burundan gelen, hrtl, bouk, ok yumuak, gevrek, biimden yoksun vb. olmamasdr. Genellikle doutan gelen bu zellikler, dzenli alma ile belli oranlarda dzeltilebilir.

Anlamllk: Sesin genel olarak dosta bir nitelik tamas ve gven duygusu telkin etmesidir. Ses, kelimelerdeki anlamn daha fazlasn ya da tam zttn yanstabilir. Sesiniz dengeli, kararl ve gven verici olmaldr. Ayrca sesinizde aklk, sadelik ve kiilik de bulunmaldr.

Bkmllk: Sesin ton, hz ve anlam bakmndan deiiklik gstermesidir. Bkmlln kart tekdzelik(monotonluk) tir. Deimeyen bir ses zamanla dinleyicileri skar.

Diksiyon; konuma ncesinde alnan nefes, nefesin oluturduu sesler ve bu seslerin artikle edilerek yani azda ekillendirilerek oluturulan kelimelerle ilgilenir. Ayrca konumanz sslediiniz ve daha anlaml hle getirmek iin yaptnz tonlamalar, vurgular da diksiyonun alma alandr.

Gzel ve etkili konumada diksiyon yani seslerin doru karlmas son derece nemlidir. Bir yandan kendi dilinizin fonetiini en doru ekilde renmeli dier yandan bunlar kullanmay yetenek hline getirmelisiniz. Durak, ulama ve vurgular doru kullanabilmelisiniz.

Fonetik bilgisi seslerin karln inceler. Diksiyon ise buna ek olarak daha geni bir kapsamda ses organlarnn doru sesleri karabilecek ekilde eitilmeleri zerinde odaklanr. Bu ynyle diksiyon nemli lde fonetie dayanr.

Fonetiin (ses bilgisi) genel bir tanm yaplacak olursa fonetik; bir dili seslerinin oluumlar, boumlanma zellikleri, kelimelerdeki sralanlar, yklendikleri grevler ve uradklar eitli deimeler asndan inceleyen gramer daldr.

Diksiyon, herhangi bir dilin ses yapsyla yakndan ilgilidir. Bu bakmdan bir dilin fonetii (ses bilgisi) o dilin doru ve gzel kullanlmas asndan son derece nemlidir.

Sesle ilgili dier bir unsur da artiklasyon (boumlanma)dur. Artiklasyon, konuma organlarnn boazdan kan sese biim vermek iin topluca almasdr. Kapnn nnden geen sokak satclar, bararak sattklarn herkese duyurmak isterler. Yine de ne dediklerini anlamak iin kp sorma ihtiyac duylur. nemli olan sylenenlerin anlalmasdr. Sylenen szlerin anlalmas iin temel sesler nller deil, nszlerdir. Seslerin azdan kna ve dilin konumuna dikkat etmek gerekir.

Diksiyon ve ses ayrlmaz bir btndr. Sesin anlam kazanabilmesi iin dzgn bir diksiyona, diksiyonun ortaya kabilmesi iin de sese ihtiya vardr. Burada bahsedilen ses ile ilgili kavramlara ilerleyen konularda yer verilecektir.

9

1.2. Ses

Cierlerden gelen havann ses yolunun herhangi bir noktasndaki boumlanmas ile oluan ve yaylarak kulaklarla alglanan titreime ses denir. Sesin saniyedeki titreim saysna frekans ya da perde denir. Sesler, ses yolu ad verilen akcierlerden balayp boaz, grtlak, damak, dil, di ve dudaklarn eitli hareketleri sonucunda oluur. Sesler olu biimlerine ve oluum yerlerine gre tasnif edilir.

1.2.1. Ses Olay

Sesin ortaya k: Grtlan iinde ikisi sada ikisi solda olmak zere drt adet ince kiri vardr. Seslenmeye yarayan kiriler iki tanedir. Ses karmak istenince bu bir ift kiri, gereine uygun biimde birbirine yaklaarak gerilir. Akcierlerden itilen hava, bu kirilerde istee gre ince, kaln, sert, yumuak vb. sesler biiminde perdelenir. Bu ses az iinde eitli deimelere urayp boumlanr ve konuma sesi biimine girer.

Ses yolu: Gs boluundan dudaklara kadar varan ksma denir.

Konuma aygt: Gs boluu-akcier-grtlak-kiriler-kk dil- dil- damak-di etleri diler- dudaklar- geniz-burun (bk. ekil 1.1) dur. Bunlarn hepsine birden konuma aygt denir. Bunlarn birinde hastalk veya sakatlk varsa seslerden bazlarnn veya tamamnn uygun biimde kmasna engel olur. Dileri dklm (s, , , t, j, l, n, r, z, c, d) veya nezle olan insanlarn syleyileri farkldr.

ekil 1.1: Konuma aygt ve ses organlar

10

1.2.1.1. Sesin Nitelikleri

iddet: Sesin yaratt etkinin gcdr. Ayn tondaki seslerin hafif ya da kuvvetli oluunu anlatr.

Ykseklik: Kaln sesleri ince seslerden ayran niteliktir. Pes ses ve tiz ses olarak blmlendirilir.

Tn: Sese katlan hafif yankya tn ya da dier ismiyle rezonans denir.

Tiz ses: nsan kulana ince ve keskin bir biimde yansyan seslerdir.

Pes ses: nsan kulana alak, aa, hafif, yava ve kaln bir biimde yansyan seslerdir.

1.2.1.2. Diksiyon Bakmndan Ses

Ses kirilerinin dzgn titreimi ile meydana gelen nller (selenler; a, e, , i, o, , u, )

Ses yolundan karken grtlak, damak, diler ve dudaklar gibi herhangi bir engelle karlamayan seslere "nl" ad verilir.

Trkede nller sylenilerine gre grupta incelenmektedir. Bunlar:

Dilin durumuna gre nller: "nl" ad verilen sesler az yolundan karlrken dil, ne ve arkaya doru hareket eder. Dilin arkaya doru hareket etmesi sonucunda kaln nller, ne doru hareket etmesi durumunda ise ince nller karlr. Kaln (art) nller; a, , o, u'dur. nce (n) nller ise e, i, ve 'dr.

Dudaklarn durumuna gre nller: nller karlrken dudaklar dz ve yuvarlak olmak zere iki ekle girer. Dudan dzlemesiyle kan nllere dz nller, yuvarlaklamasyla kan nllere ise "yuvarlak nller" ad verilir. Dz nller; a, e, , i'dir. Yuvarlak nller ise o, , u, 'dr.

enenin durumuna gre nller: nllerin kartlmasnda enenin de nemli bir ilevi bulunmaktadr. Kimi nllerde ene aaya doru alrken kimilerinde ene daralr. enenin genilemesiyle karlan nllere "geni nller", enenin daralmasyla karlan nllere "dar nller" denir. Dar nller; , i, u, 'dr. Geni nller ise a, e, o, 'dr.

DZ YUVARLAK

Geni Dar Geni Dar

KALIN a o u

NCE e i

Tablo 1.1: nller tablosu

11

Hava szmas, hrtyla meydana gelen nszler (, f, h, k, p, s, , t, b, c, d, g, j, l, m, n, r, v, y, z)

Ses yolundan karken grtlak, damak, dil, di ve dudaklar gibi baz engellere arparak kan seslere "nsz" ad verilir.

k yerlerine gre nszler: nszlerin her birinin oluumunda farkl organlarn grev ald grlmektedir.

Bu adan nszler u ekilde snflandrlmaktadr:

Dudak nszleri: p, m, Di nszleri : v, f Damak nszleri: k, g, , y Grtlak : h Di-damak nszleri: Dier nszler

Ses yolundan klarna gre nszler

Sert nszler: , f, h, k, p, s, , t Yumuak nszler: b, c, d, g, , j, l, m, n, r, v, y, z

SERT YUMUAK

Srekli Sreksiz Srekli Sreksiz

Dudak f p m, v b

Di , s , t j, l, n, r, z c, d

Damak k y g

Grtlak h

Tablo 1.2: nszler tablosu

1.2.2. Solunum

Solunum, canllarn yaamn srdrebilmeleri iin oksijenli havay akcierlere ekme ve karbondioksiti verilen havayla dar karma hareketedir. Solunumun ana ilevi budur. kinci ilevi ise konumay salamaktr.

Doru konumann temeli doru nefes almayla balar. Bir baka deyile doru konuma cierlerden balar. Herkesin her gn bilinsizce hi dnmeden yapt bu eylem, konuma sanat iin son derece nemlidir.

Trke nefes verirken konuulan bir dildir. Konumann etkili ve diksiyonun dzgn olabilmesi iin konuan kiilerin doru solunum tekniklerini biliyor ve kullanyor olmalar

12

gerekmektedir fakat oumuz doru nefes almyoruz. Bu da diksiyon sorunlarnn temelini oluturuyor.

1.2.2.1. Solunum Yntemi

Doru solunum yntemini kullanarak nefes almak ve vermek diksiyon asndan ok nemlidir. nk ses tellerini titreime geiren, sesin tnlamasn gerekletiren nefestir. Onun iin nefes doru ve dzenli alnp kullanlmaldr.

Nefes, ses retim merkezini harekete geiren bir gtr. Nefes olmadan sesten bahsetmek imknszdr. Sesin retim merkezi ise grtlak (hanere)tr. Doru nefes alnp kullanlmazsa nefes bu merkezi zorlayp ypratr ve sonu olarak retimin kalitesi der. Yani clz ve kalitesiz bir ses elde edilir.

yi bir solunum olmadan doru bir diksiyon tarz olmas mmkn deildir. Peki, iyi bir solunum ne demektir?

yi bir solunum, soluk alrken akcierlere yeterli lde havay alp sonra yorgunluk duymadan onu geri vermektir.

yi bir solunum elde edebilmek iin de diyafram kullanarak nefes almak gerekir.

Akcierler; arkadan omurga, nden gs kemii ve yanlarda bunlara birer birer kkrdaklarla balanan kaburga kemikleri tarafndan kemikten bir kafes iinde bulunmaktadr. Bu kafesin aa tarafnda diyafram ad verilen kastan yaplm geni bir perde ile rtlmektedir. Bu perde esnektir ve aa doru gerilebilir.

Akcierlerin sa tarafnda lop, sol tarafnda ise iki lop bulunmaktadr. Akcierin her iki tarafnda da bulunan alt loplar, yan taraflara doru da uzanr ve st loplardan ok daha byktr. Alt loplarn alabilecei oksijen kapasitesi st loplara gre daha fazladr.

ou kii akcierlerin st loplarn dolduracak kadar havay iine ektiinden sadece snrl st loplar kullanm olur ve vcutta yeteri miktarda kan temizlenemez. Hlbuki bebeklerin nefes allarna dikkat edilirse karndan gerekletii grlr. nsanlar doduklarnda doru nefes alma alkanlna sahip olarak doarlar. Fakat zamanla yaam koullarndan tr doru nefes alma alkanl bozulur.

Doru solunum yntemi, akcierlerin alt loplarn da oksijenle dolduracak ekilde nefes alp sonra vermektir.

1.2.2.1.1. Soluk Alma

Soluk alrken dikkat edilmesi gereken hususlar; derin bir ekilde, sk, abuk, dzenli, sinirlenmeden ve grltsz olarak soluk alnmasdr.

13

Soluk alma kusurlarnn banda grltl soluk alma gelmektedir. Bu durum dinleyiciyi rahatsz eder.

Doal solunumda burundan soluk alnmaldr ve az kapal tutulmaldr. Burundan soluk alnrken alnan hava snr ve temizlenir. nk burun iindeki kvrmlar ve kllar, szge grevini grmektedir.

Bazen diksiyonda azdan soluk almak da gerekebilir. Konuan kii sz sylerken gereken yerde soluk almak iin azn kapayacak zaman bulamayabilir.

Doru nefes alnp alnmadn anlayabilmek iin u ilem yaplabilir:

Bir el gsn bir el de karnn zerine konulur. Bu ekilde derin bir nefes alnr. Nefes alrken gs iiyor ve havaya kalkyorsa bu yanl bir nefestir. Bu, diyafram kasnn kullanlmad, akcierlerin ne ve arkaya doru geniledii yanl bir nefestir. Bu ekilde nefes alndnda nefes uzun sre ve istenen ekilde kullanlamaz.

Nefes alrken gs ok az hareket ediyor ama karn daha fazla iiyorsa bu doru nefestir. Bu ekilde nefes alndnda daha uzun sre ve daha kaliteli bir ses tonu ile konuulabilir.

1.2.2.1.2. Solunum Altrmalar

Altrma I

Diyaframdan doru soluma iin aada belirtilen hususlara dikkat ederek alkanlk edinene kadar iki hafta boyunca her gn bu almay gerekletiriniz. Baarl olabilmeniz iin her yemekte midenizin % 30unu bo braknz.

Srt st yatnz. Kendinizi rahat braknz. Bu ekilde diyaframdan doru nefes aldnz greceksiniz. Bu ekilde gsnz az hareket ediyor, nefesiniz karnnza doluyor gibi gelecek. Yani karnnz iip inecek. Doru nefes alyorsanz bunu uzun sre devam ettiriniz. Uzun sre bu egzersizi yaptnzda diyafram nefesi alma alkanl bnyenize yava yava oturacaktr. Balangta doru nefes yani diyafram nefesi almakta zorlanabilirsiniz. ok zorlanrsanz yine srt st uzanr pozisyondayken elinizi karnnzn zerine bastrnz ve nefes alrken elinizi itmeye alnz. Bu ekilde diyafram kasnzn esnekliini arttrabilirsiniz.

Altrma II

Dik oturur vaziyette ya da ayaktayken derin nefes alnz ve tutunuz. Nefesinizi brakmadan karn kaslarnz kullanarak karnnz ieri doru ekip braknz. Bu hareket, ergin olduu iin kullanmadnz diyafram kasnzn esnemesini salayacaktr.

Altrma III

Bu egzersizde de her zaman olduu gibi derin nefes alnz. Bu sefer nefesinizi tslayarak veriniz. Ayn egzersizi yani tslama egzersizini farkl ekillerde yapabilirsiniz.

14

rnein, kesik tslar ya da dalgal tslar eklinde yapabilirsiniz. Bu ekilde hem diyafram kaslarnz geniletmi hem de sesinizi stm olursunuz.

Altrma IV

Bu egzersizde sk sk ve seri bir ekilde nefes alarak diyafram kasnz gelitirmeye ve esnetmeye alnz. Kpek solumas ad verilen bu egzersiz balangta size komik gelse de diyafram amak iin olduka yararldr.

Altrma V

Bu egzersiz ise al, tut, brak egzersizidir. Normalden biraz daha yava nefes alnz. Aldnz nefesi bir sre tutunuz ve daha sonra yavaa braknz. Bu egzersizde nefesinizi bir saniyede alyorsanz drt saniye tutmal ve iki saniyede brakmalsnz.

Altma VI

Hazr olda durunuz. Soluk alrken ayaklarnzn ucuna basarak ykseliniz. Birka saniye byle bekleyiniz ve beklerken nefesinizi tutunuz. Sonra topuklarnza basarak birden soluunuzu sessizce braknz. Ayn hareketi birka kere tekrarlaynz.

Altrma VII

Burnunuzdan 6 sayyla nefes alnz ve nefesinizi 8 sayyla aznzdan veriniz. Nefesi burundan alma saysn sabit tutarak nefesinizi verme saysn iki iki arttrnz ve 22ye kadar ulanz. Nefes alrken omuzlarnz kaldrmamaya dikkat ediniz.

Altrma VIII

Aadaki paray sesi dalgalandrmadan bir solukta sylemeye alnz ve olabildiince yava sesle geni syleyerek okumaya alnz. Soluk alma yerleri I iareti ile belirtilmitir:

Bin atl aknlarda ocuklar gibi endik, I Bin atl o gn dev gibi bir orduyu yendik, I Ak tolgal beylerbeyi haykrd: I lerle! Bir yaz gn getik Tunadan kafilelerle. I

imek gibi bir semte atldk yedi koldan, I imek gibi Trk atlarnn getii yoldan. I Birden doludizgin boanan atlarmzla Yerden yedi kat ara kanatlandk o hzla.I

Cennette bu gn glleri am grrz de Hl o kzl hatra titrer gzmzde. I Bin atl aknlarda ocuklar gibi endik, I Bin atl o gn dev gibi bir orduyu yendik.

(Yahya Kemal BEYATLI, Aknclar)

15

Altrma IX

Derin soluk alarak aadaki cmleyi yava yava bir solukta syleyiniz. Bir peltek bykbaba peltek konuan peltek torununu pelteklikten kurtarabilir mi?

Altrma X

Yanan bir mumdan birka santimetre uzaklkta ak bir boumlanma ve iyi anlalabilen bir sesle konuunuz. Mum snerse soluk karma iddetlidir. Buna dikkat ederek soluu tutumlu harcamaya allmalsnz. Mumu sndrmeden konumay yava yava ykseltmeye alnz.

Ruhsal-bedensel geveme ve rahatlama

Dzgn konuabilmek, sesi etkili ve doru karmak, toplum nnde rahat davranabilmek iin solunum altrmalar yannda geveme egzersizleri de yapmaldr. Gnlk hayatta farknda olunmadan gerginleilir. Olaylar karsnda vcut rahatsz olduunu ak ekilde belli etmese de kendiliinden adrenalin salglamaya balar. Bu da gereksiz bir gerginlie ve kaslmaya sebep olur.

Vcudunuzu rahatlatmak iin u altrmalar yapabilirsiniz:

Altrma I Bedensel ve ruhsal rahatlama hareketleri nce doru nefes alma egzersizleri ile balar. Size yukarda verilen doru nefes alma egzersizlerini her gn en az on be dakika yapmalsnz. Bu almalar yapmak insanlarn hayatndaki kouturmann verdii gerginlikten syrlp kmas iin de ok yararl bir egzersizdir.

Altrma II Gzel bir hatranz, deniz kenarnda veya yeillikler iinde geirdiiniz unutulmaz bir gnnz, holandnz ve sizi gevetecek daarcnzdaki herhangi bir ge nefes egzersizleri esnasnda rahatlatacac etmenlerden biri olabilir. Egzersizleri bu ho hatra ve hayaller eliinde yapmaya alnz.

Altrma III Baparmanz katlayarak kemik noktasn iki kanzn arasna gelecek ekilde bastrnz. Bu noktadan itibaren akaklarnza doru ar ar iki dakika dairesel hareketler iziniz. Aryan noktalar daha fazla ovunuz. Srasyla sa ve sol baparmaklarnzla bu ilemi rahatlayncaya kadar tekrar ediniz. ene kaslarn rahatlatmak iin enenizi bir mddet ap kapaynz.

Altrma IV nce sa elinizi yumruk yapp iyice sknz ve bir sre sk tutunuz. Sonra yumruunuzu gevetiniz. Bunu aniden ve hzl bir biimde yapnz. Elinize yaylan gevemeyi, gevemenin kolunuza yaylmasn hissediniz.

16

Kolunuzdan omzunuza kadar gevemeyi hissediniz. Bir sre ara veriniz ve yava yava doru ekilde nefes alp veriniz. Daha sonra ayn ilemi sol elinizle yapnz.

Altrma V Omuzlarnz yukar kaldrnz ve ylece tutunuz. Omuzlarnza ve boynunuza yaylan skmay hissediniz. Bir sre byle kalnz ve geveme duygusunun omuzlarnza yaylmasna izin vererek birden geveyiniz. Yine bir sre yava ve dzenli bir biimde soluk alp vermeye devam ediniz. Ardndan boynunuzu geriye doru itiniz, bylece boyun kaslarnzn gerginletiini hissetmeye balayacaksnz. ounlukla gerginliklerin merkezi boyun olduu iin boynunuzu germek rahatszlk verebilir. Bu kaslar geriniz ve bir sre byle tutunuz. Sonra aniden gevetiniz. Boynunuza ve omuzlarnza yaylan gevemeyi hissediniz. Tekrar doru tekniklerle soluk alp veriniz.

Altrma VI Yz kaslarnz geriniz. Dilerinizi sknz ve kalarnz atnz. Bir sre byle kalnz. imdi geveyiniz. Boynunuzu, omuzlarnz ve kollarnz gevetiniz ve yava bir biimde soluk alp vererek rahatlaynz.

Altrma VII Karn kaslarnz sknz. Karnnz ieri ekiniz. Byle kalnz. imdi daha nceki gibi kaslarnz gevetiniz ve gevemeyi hissediniz. Daha sonra ar ar bacak kaslarnz geriniz. Topuklarnz yere doru bastrarak kaslarnz gerebilirsiniz. Ayaklarnza, baldrlarnza kan gerginlii hissediniz. Ksa bir sre bu gerginlii koruyunuz, bacanza kramp girmemesine dikkat ediniz. Kaslarnz gevetiniz ve btn bacanza yaylan geveme hissini fark ediniz.

Altrma VIII Bu egzersizlerle btn vcudunuzu gevetmi oldunuz. Dikkatinizi tekrar soluk alp veriinize ynlendiriniz. Bu konuda ok aba harcaynz. Soluk alp veriinizi yavalatnz, bu sreyi bir dakikada yaklak alt solua kadar drnz.

Altrma IX ok skntl bir hlden ok rahatlatc bir ortama kavutuunuzu hayal ediniz. Bir kbustan uyanmak gibi rahatlatc duyumsama almalar yapnz. Sonra kendinizi masmavi, gzel bir denizde yzerken dnnz. Parmak ularnza dek yaylan bir lklk hissi ile yzme duygusunu yakalaynz.

17

Altrma X imdi kendinizi gevetip soluk alp vermenizi yavalatarak altrmay bitirmek istediinizde belli bir saydan geriye doru sayarak geveme almalarn bitiriniz ve gerek dnyaya geri dnnz.

1.2.3. Selen

1.2.3.1. Tanm

Selen grlt niteliinde olmayan ses olarak tanmlanabilir. Trkede kullanlan selenler, nl harflerdir. Bunlar a, e, , i, u, , o, harfleridir.

1.2.3.2. Kusurlar

Selen kusurlar genel bir salk bozukluundan, bir veya birka ses organndaki hastalktan ileri gelebilir. Bazen de kt bir alkanlkla yerlemi olan baz ses ve boumlanma kusurlarndan kaynaklanabilir.

Salk sorunlar yznden oluan selen kusurlar dzeltilemese de kt alkanlktan kaynaklanan selen kusurlarn birtakm altrmalarla dzeltmek mmkndr.

Bu altrmalarn ounun etkili olabilmesi solunum altrmalarna dayanmaktadr. nk dzeltilmesi gereken kusurlar, doru soluk almamaktan kaynaklanmaktadr.

Selen kusurlarnn kuvvetsizlik, ses titreklii, tiz ve keskin ses olmak zere ekilde olduu grlr.

1.2.3.3. Kuvvetsizlik

Ses kuvvetsiz ve yetersiz olabilir. Bu da hafif sesle konuma alkanlndan ve altrma yapmamaktan meydana gelmektedir.

Konuurken seslerin kuvvetsiz, clz bir ekilde kmas konuan kiinin konumasnn anlalmamasna neden olmakta ve bunun sonucunda da iletiim sorunlar yaanmaktadr.

Sesin kuvvetsizliini bir takm altrmalar yaparak dzeltmek mmkndr.

Aznz aarak a seleni veriniz.

Soluk verirken gitgide artan bir iddetle a selenini karnz.

Birdenbire ve ayn iddeti srdrerek kartnz.

Sesinizin iddetini oaltp azaltnz.

Ayn ekilde fakat birok kere sesinizin iddetini oaltp azaltarak tekrarlaynz.

Ksa soluk vererek olduka gr sesler karnz.

Ses titreklii

Ses gr olabilir ya da clz kabilir ama her iki durumda da titreklik olabilir. Bu kusur, ark sylerken fark edilmeyebilir ama konuurken hemen kendini belli eder. Bu durum diksiyon asndan kusur saylr.

18

Ses titrekliini nleyebilmek iin sesi zorlamaktan kanarak aadaki altrmalar yapnz (Ses alayan bir nehir gibi akmaldr.):

ok ksa bir sre iinde ve ok az ses vererek bir selen karnz.

Bir seleni karrken biraz daha gr ve biraz daha uzun olmasna dikkat ediniz.

Durmadan gitgide biraz daha gr ve ncekinden biraz daha uzun sreli selenler karnz. yi bir sonu elde edinceye kadar bu altrmaya devam ediniz.

Tiz ve keskin ses

Tiz ve keskin ses insan kulan trmalad iin diksiyon asndan da bir kusur kabul edilmektedir. Tp doktorlar bu sese haremaas sesi demektedirler.

Tiz ve keskin ses kusurunun dzeltilebilmesi iin aadaki metodun uygulanmas yararl olmaktadr.

Aznz anz ve olabildiince derin ve dzgn bir soluk alnz. Soluk verirken grtlanzda bir kaslma olmamasna dikkat ederek solukla beraber ses kartmaya alnz.

Pes tonda temiz bir ses elde ettikten sonra hecelere geiniz. Bir heceyi sylerken solukla beraber ses de vererek heceyi tamamlaynz ve dierine getiiniz zaman ayn ekilde tekrarlaynz. Heceleri uzatarak syleyiniz.

Bu altrmalar yaplrken tiz tonlara kmamaya dikkat ediniz. Heceleri sylerken iyi sonu alndktan sonra elinize bir kitap alnz, ayn ekilde heceler zerinde durarak her hecede soluk alp pes tonda okumaya devam ediniz.

Birok defa kendi kendinize okuma altrmalar yapnz.

Bu metodu uygularken tiz ve keskin sesinizle konumaktan kanarak konuurken okurken yaptnz gibi heceleri pes tonlarla sylemeye alnz.

Ses ve konuma yetersizlikleri

Pek ok insanda konuma yetersizlikleri grlr. Hatta yksek eitim grm insanlar bile sesleri doru karmada ya da kelimeleri doru telaffuz etmede zorluklar yaayabilirler.

Konuma yetersizliklerini u maddeler altnda toplamak mmkndr:

Yresel azla konuma: Kelimeleri, kiinin yetitii evrenin azndaki seslerle sylemektir. rnekler: kaln: galn gidiyorum: gidiyom ya da gidim

yuvarlanmak: gndrmak ukur: kortik

19

Yaz diliyle konuma: Denilir ki Trke dnya dilleri arasnda yazld gibi konuulan tek dildir. Oysa bu inan yanltr. Trke de dnya dillerinde olduu gibi yazld gibi konuulmayan bir dildir. Yani yazld gibi konuulamaz, konuulduu gibi de yazlamaz. zellikle oyuncular yaz diliyle konutuklar zaman yapmackla der.

rnekler: Yaz dili Konuma dili gideceim gidicem deil diil konuuyorsunuz konuuyosunuz bir gn bi gn

Anlatmda yetersizlik: Konu zerinde yeterli derecede durulmamas, syleneceklerin tam olarak ifade edilememesi, cmlelerin yarm kalmas ya da bozuk braklmas da anlamdan kaynaklanan konuma yetersizliklerindendir.

rnekler: maiyet: mahiyet

ynetmelik: ynetmenlik porte: portre

madur: madur

ok yaygn dil hatalar

Gnlk hayatta ska kullanlmasna ramen baz kelimeler yanl telaffuz edilmektedir. Bunlardan en sk olanlar yanl ve doru hlleriyle yle sralanabilir:

proram deil program eemenlik deil egemenlik gine deil yine veye gene nki deil nk zndan deil zindan ah deil a ltimatom deil ultimatom mtevazi deil mtevaz resmi geit deil resm-i geit tetbir deil tedbir taktir deil takdir herkez deil herkes insiyatif deil inisiyatif hkmet deil hkumet meyva deil meyve sahlep deil salep arz deil arj eksoz deil egzoz

20

aferim deil aferin meydaana gelmek deil meydana gelmek yaarn deil yarn rakm deil ra(a)km (a uzun) liise deil lise e deil (okunurken) ge kaatil deil katil hastane deil (okunurken) hastane sarmsak deil sarmsak eki deil eki dkman deil dokman parlemento deil parlamento dinazor deil dinozor kiprik deil kirpik yaln deil yanl yanlz deil yalnz erezyon deil erozyon kpr deil kupr zdrap deil strap

1.2.4. Durak

Konuurken hava ihtiyacn karlayabilmek iin az veya ok duraklamalar yapmak gerekir. nk ses belirli bir sre uzatlabilir ama sonunda soluk tkenir, duraklayp yeniden soluk almak zorunda kalnr. Bazen de farknda olunmadan ok hzl konuulur. zellikle heyecanlanlan durumlarda duraklamalar unutulup hzl konuulur. Bu da konumann etkileyiciliini byk lde azaltr. Duraklamalar, konumay daha etkileyici bir hle getirir.

Ayrca konuurken duraklamalara genelde nem verilmez. Sk sk ve ksa duraklamalar yaplmazsa bol ve derin soluk alma ihtiyac duyulur. Bu durum da grltl soluk almaya neden olur. Grltl soluk alma diksiyon asndan nemli kusurlardan biridir.

Bunu iin soluk tkeninceye kadar beklemeyerek abuk, hissettirmeden soluk alnmaldr ama diksiyonda bu duraklar geliigzel yaplamaz. Duraklar cmlelerin anlamna gre dzenlenmelidir. nk noktalamann anlam ynnden ok byk nemi vardr. rnein, nemli bir bilgi vermeden nce veya verdikten sonra ksa bir sre duraklanrsa sylenecek, zerinde durulacak bilginin etkileyicilii artm olur. Aksi takdirde konumann genel havas iinde etkileyicilii kaybolur ve verilmek istenen mesaj tam olarak verilemeyebilir.

Durak, sylenen ya da okunan bir metnin solunum yerlerinin oluturduu, sz syleyenin yorulmasna engel olan beklemelerdir. Bu konu zerinde Sz Noktalar bal altnda tekrar durulacaktr.

21

1.2.5. Ton

Konuurken karlan seslerin titreim saysnn az ya da ok oluuna ton denir. Sesin dk, yksek ya da tiz ve pes karlmasdr. Titreim saysnn okluu sesi tizletirirken azl ise pesletirmektedir.

Ses tonu, sesin alalp ykselmesi ve azalp oalmasdr. Deiik ses tonlarn karmak konumay daha ilgi ekici ve anlaml yapar. Konumaya renk ve eit kazandrr. Bylece konuma tekdzelikten (monotonluktan) kurtulmakta ve dinleyicinin ilgisini ekmektedir.

Konuurken konumaya hkim olan ana nokta, eitli anlam kavramlar salayan deiikliklerdir. Konuann nem verdii, anlam katmak istedii kelimelerde bavurduu ton, kelime ve heceler arasnda ykseklik ve younluk bakmndan meydana getirdii farklara tonlama ad verilir.

Bir konumann baars doru tonlama ile mmkndr. yi tonlanm bir konuma insanlar etkiler. En gzel tonlama doal ekilde kan ses ile mmkndr.

Doru tonlama yapabilmek iin okuma ve konuma alkanl kazanmak gerekmektedir. Bunun iin de bir metin sesli okunarak tonlamann kulak ve zihinde gsterecei etki duyularak hissedilebilir.

Tonlama altrmalar

imdi kelimesini srasyla aadaki anlamlar ifade edecek ekilde syleyiniz: imdi (hemen) imdi (Gelelim asl konumuza.) imdi (Diyelim ki sen urdasn.) imdi (Ne desem bilmem ki)

Aadaki cmleleri uygun ekilde tonlamaya alnz. Bu arada imdi kelimesinin ald deiik tonlar izleyiniz: imdi geldim diyorum, anlamyor musun? Daha fazla bekleyemem ya imdi ya da hibir zaman! Anlamadm, imdi mi diyorsun? Sonra deil, imdi. Sen imdi onu brak da brnden sz et. imdi buradayd.

Evet kelimesini kendisinden sonra gelen kelimelerin anlamlarna gre sylemeye alnz: Evet, kabul ediyorum. Evet, yle diyelim. Evet, olsa da olur olmasa da.

22

Evet, kesinlikle yle. Evet, vay canna! Evet, ok iyi anlyorum. Evet, burama geldi. Evet, anlatsana sonra ne oldu? Evet, ka defa syleyeceim? Evet, ama baka trl de dnebiliriz. Evet, gerekten de sevimli ocuk. Evet, Allah cezasn versin. Evet, peki efendim hay hay!

Hayr kelimesini kendisinden sonra gelen kelimelerin anlamna uygun ekilde syleyiniz: Hayr, kabul etmiyorum. (normal sesle) Hayr, kabul etmiyorum. (fkeyle) Hayr, yle demedim. (zntl) Hayr, bir ey deil, banza dert aar. (kaygl) Hayr, yanlyorsunuz, iin asl u. (uzatarak ve kar karak) Hayr, izin vermiyorum. (ok kzgn) Hayr, sana gcenir miyim? (sevecenlikle)

Konuurken kullanlan ses tonlarna esas tonlar ad verilmektedir. Her trl insan sesi ykseklik bakmndan esas tonda sralanmaktadr. Bunlar:

Pes: Bu sese gs sesi ad da verilmektedir. Szlerin alalan bir tonla seslendirilmesidir.

Orta: Hem dinleyeni hem de konuan en az yoran tondur. Szlerin orta hlli bir tonla seslendirilmesidir.

Tiz: Bu sese kafa sesi de denilmektedir. Szlerin ince ve keskin bir tonla seslendirilmesidir.

Konuurken ayn tonu kullanarak dinleyenleri skmamak iin sesteki tonlar zaman zaman kullanmak gerekir. Konumalarn daha anlaml olmas iin konumalara tonlamalar katlmaldr.

Bunun iin aadaki altrmalar uygulamakta yarar vardr.

Pes tonda bir selen karp onu uzatnz.

Orta tonda bir selen karp onu uzatnz.

Tiz tonda bir selen karp onu uzatnz.

1.2.6. Ses Bkm

Konuurken ses perdelerinin deimesine bkm ad verilmektedir. Ses k monoton olmayp yksek alak tonda, hzl yava arasnda duraklamal-duraklamasz, vurgulu-vurgusuz arasnda deierek kmaldr. Sesin deiirliine yani bkmllne

23

sesin mziksellii de denilebilir. evrenize dikkat ediniz. Herkesin birbirinden farkl konuma biimi vardr nk bkmll farkldr.

Dilde bkm, doal bkm ve yapma bkm olmak zere ikiye ayrlmaktadr.

Doal bkm; dilin gerektirdii gibi histen ve dnceden ayrlmayan bkm eklidir. Yani konuma esnasnda konunun gerektirdii olaan bkmlerdir.

Yapma bkm; dilin gerektirdii bkm bozarak histen ve dnceden ayr, yapmack olarak uygulanan bir bkm eklidir. Konuma srasnda sze zel bir anlam katmak, duygusal gelere arlk ve nem vererek kitleleri etkilemek amacyla oluturulan bkmlerdir. Bu tarz konumalar zaman zaman inandrclktan uzak olaca iin bu tarzda konumaktan kanmak gerekir.

Ses bkmleri veya tonlamalar anlatlmak istenen fikir ve hislerden ayrlmamaldr. Sz syleyen kii giri ve bitirilerin iyice anlalmasn salayacak ekilde konumaldr.

Altrma-ses bkm Aadaki paray anlatlmak istenen fikir ve hisleri hissettirerek bklmeyiniz.

Sitem

nde zeytin aalar, arkasnda yr Sene 1946,

Mevsim

Sonbahar nde zeytin aalar neyleyim neyleyim? Dallar neyleyim? Yr yoluna dklmedik dilleri neyleyim? Yr yr... Seni karasapl bak gibi sineme sapladlar. Deirmen misali dner bam. Sevda deil bu bir hm. Gel gr beni darmadan, Tel tel zlp kalmm. Yr yr... Canmn ekirdeinde diken, Gzmn bebeinde sitem var

(Bedri Rahmi EYBOLU)

Aadaki paray istenilen etkiyi meydana getirecek ekilde ama sesi ll kullanarak okuyunuz.

Juliet: Elveda. Allah bilir bir daha ne zaman karlaacaz. imde, damarlarm rperten, kanm donduran, hafif souk bir korku var! Buraya gelip beni teselli etsinler; aracam: Stnine! Lakin onun burada ne ii var? Bu hazin sahneyi tek bama oynamam lazm.

24

Gel, kk ie! Ya bu terkibin hibir tesiri olmazsa? O zaman yarn sabah evlenecek miyim? Hayr, hayr, bu mani olacak. Sen urada yat (Haneri yatan stne koyar.). Ya ienin iindeki mayi, rahibin beni Romeo ile gizlice evlendirdii meydana kp da haysiyeti, erefi sarslmasn diye iirmek istedii bir zehirse?

Galiba, zehir bu ama iim bu pheye kar isyan ediyor. Mukaddes bir adam, nasl yapar byle bir eyi? Ya mezara gmlnce Romeo beni kurtarmaya gelmeden evvel uyanrsam? Ah ne mthi ey, yarabbim! ine bir nefes, temiz can veren hava girmeden lahitte tkanarak boulmaz mym? Romeo geldii zaman beni orada boulmu bulacak.

Yaasam bile orann deheti; gece ve lm, o eski mahzen, yzlerce seneden beri ecdadmn kemiklerini iine alan bu tarihi makber beni ldrtmaz m? Tibaltin kefeninin iinde taafn etmeye balayan taptaze kanl cesedini grr de ldrmaz mym? Orada, gecenin baz saatlerinde ruhlar dolarm. Ah, erken uyanarak o fena kokular duyar, topraktan ekilen Mandragora feryatlar gibi insanlar ldrtan haykrlar iitirsem? Ben, ben! ldrrsam! Bu mthi korkularn tesiri ile deli olmaz mym? O zaman bir lgn gibi ecdadmn kemikleri ile oynayacak ve yaral Tibalti kanl kefeninden mi karacam? Bu cinnet hlindeyken bir akrabamn kemiini sopa gibi kullanarak kafatasm patlatacak, zavall beynimi dar frlatacam, yle mi? Ah! te yeenimin haylini gryorum.

Hortlak! Romeoyu aryor Bir hanerin sivri ucuyla cann alan Romeoyu! Dur Tilbalt, dur! Romeo, geliyorum! erefine iiyorum (er ve yataa der.).

(W.Shakespeare, Romeo ve Jlyet, eviren: lhan Siyami Tanar, Perde IV, Sahne III)

Aadaki parada bildirim cmleleri, soru cmleleri, heyecen cmleleri arasndaki ses bkm farklarn belirtiniz.

Keanl Ali Destan-Haldun Taner

Zilha:

-- Ne diyordum efendicazma syleyim. Beni bu eve evlad- maneviyatlk aldlar. Bir ocuu bir de amamay gezdiriyorum. im o kadar. amama, evin kpei. Burada medeniyet varm be! Eskiden ayaklarm aydan aya ykardm hem de orabm karmadan. Oldu olacak ikisi birden ykansn diye. imdi her gn banyo yapyom. Her Allahn gn ykanan deri ne kadar yumuak olurmu meer. Amonyak kokusuna yle almm ki burada temiz hava ilkin cierlerime dokand (Gider masann stnden bir resim alp gsterir.). Filizin babas Blent Bey, illetli fakir; kars evden kam. Adam da byle snm fenere dnm. hya Bey, doktora ne paralar yedirmi ama nafile Melankoli diyorlar, dman bana. Bana bazen tuhaf tuhaf, koyun gibi bakar. ok dokanyor iime. Hani birinci perdede iini bile unutan bunak profesr vard ya deli doktoruymu meer o. Kk beye imdi o bakyor. kide bir evde Benim klk kyafetime bile karyor. Yok, san byle tara, yok gzn byle boya. Deli mi ne? hya Bey buba adam. Tuttuu altn olsun, neme lazm. Beni kz gibi sever. Sen bizim ailenin maskotusun kz. diyor. Uur getiriyormuum diye arada bir makas da alr. Olacak artk o kadar. Madam Olgaya tembihat gemi. Bana oturup kalkma, konuma retsin diye. Kimbilir, belki de iyi bir ksmet karsa

25

sevabna verecekler. Dnyada hayr sahablar daha lmedi (Kap vurulur.) Madam galiba. Sen misin madamcm? Buyur

Aadaki paray ses bkmlerinin deiimine zen gstererek okuyunuz.

Hamlet-W.Shakespeare

Hamlet:

--Olmak ya da olmamak, ite btn sorun bu, Dncelerimizin katlanmas m gzel, Zalim kaderin yumruklarna, oklarna, Yoksa diretip bela denizlerine kar Dur, yeter! demesi mi? lmek, uyumak sadece! Dnn ki uyumakla Bitebilir btn aclar yrein, ektii btn kahrlar insanolunun, lmek uyumak, uyumak d grmek, O d grmez. nk o, lm uykularnda. Syrldmz zaman yaamak kaygsndan Ne dler grebilir insan, dnmeli bunu. Bu dncedir uzun yaamay cehennem eden. Kim dayanabilir zamann krbacna, Zorbann kahrna, grurun inenmesine, Sevginin kepaze edilmesine?

Kanunlarn bu kadar ar, Yzszln bu kadar abuk ilerlemesine, Ktlere kul olmasna insann? Bir bak saplayp gsne kurtulmak varken, Kim ister btn bunlara katlanmak?

26

Doru nefes alarak sesleri doru telaffuz ediniz ve tonlama almas yapnz.

lem Basamaklar neriler

neriler dorultusunda doru soluk alnz ve veriniz.

Doru soluk alma yntemlerini uygulaynz. Zorlamadan normal soluk alma hareketlerinizi izleyiniz.

Doru soluk alma yntemini uyguladktan sonra soluk verme ynteminin doru olmasna dikkat ediniz.

neriler dorultusunda tonlama almas yapnz.

Herhangi bir masaldaki karakterleri farkl ses tonlaryla seslendiriniz.

rnein masal anlatan kiinin sesini orta bir tonla okuyunuz.

Masaldaki kahramanlardan birine ok tiz, dierine ok pes ses tonlar veriniz

(Bu almalar konumalarnzda tonlamadan yararlanmanza, sesinize bkmler katmanza yardmc olacaktr.).

UYGULAMA FAALYET

27

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.

1. nsanlarn duygu, dnce ve isteklerini ifade etmek iin kullanabilecei en nemli ara aadakilerden hangisidir? A) letiim B) Diksiyon

C) Telefon

D) Telaffuz

2. Aadaki ifadelerden hangisi yanltr? A) Konuurken gideceim kelimesini gidicem olarak sylemeliyiz. B) Katil kelimesindeki a sesi ksadr. C) Yalnz kelimesinin kk yaln, yanl kelimesinin kk yanl-"

szcdr. D) Konuurken gideceim kelimesini gidiyom olarak sylemeliyiz.

3. Latince anlam sz sylerken szcklerin seilip dzenlenerek dnceleri kolaylkla anlatma tarz olan kelime aadakilerden hangisidir? A) Trke B) Konuma C) Diksiyon

D) Boumlama

4. Aadakilerden hangisi slup eitlerinden biri deildir? A) Alak slup B) Yksek slup C) Sade slup D) Kark slup

5. Kaln sesleri ince seslerden ayran nitelik aadakilerden hangisidir? A) iddet B) Ykseklik C) Tn D) Pes ses

6. Aadakilerden hangisi soluk alma ekillerinden biri deildir? A) Gsten B) Kaburga

C) Karndan D) Mideden

7. Grlt niteliinde olmayan ses aadakilerden hangisidir? A) Mzik B) Selen

C) Fonetik

D) Tn

LME VE DEERLENDRME GENEL

MDR

28

8. Aadakilerden hangisi bir selen kusuru deildir? A) Kuvvetsizlik

B) Ses titreklii C) Pes ses

D) Tiz ve keskin ses

9. Konuurken karlan seslerin titreim saysnn az ya da ok olmas aadakilerden hangisidir?

A) Kuvvetlilik

B) Ton

C) G D) Tiz ses

10. Konuurken ses perdelerinin deimesine ne ad verilir? A) Tonlama

B) Diksiyon

C) Selen

D) Bkm

11. Aadakilerden hangisi iyi bir konumacnn zelliklerinden biri deildir? A) Gzlem gcnn gelimi olmas B) Uzun cmleleri tercih etmesi C) Dinleyicisini iyi tanmas D) Ses tonu, jest, mimik gibi geleri kullanmay bilmesi

12. Aadakilerden hangisi iyi bir konuma sesinin zelliklerinden biri deildir? A) Tizlik B) Akclk C) Hoa giderlik D) Bkmllk

13. Aadakilerden hangisi ses ve konuma yetersizliklerinden biri deildir? A) Tizlik B) Akclk C) Hoa giderlik D) Bkmllk

14. Aadaki szcklerden hangisi ok yaygn dil hatalarndandr? A) Herkez B) arj C) Aferin D) Lise

29

15. Bir dili; seslerin oluumlar, boumlama zellikleri, kelimelerin sralan, yklendikleri grevler ve uradklar eitli deiimler asndan inceleyen gramer dal olarak tanmlanan bilim dal aadakilerden hangisidir? A) Diksiyon B) Morfoloji C) Etimoloji D) Fonetik

16. Aadakilerden hangisi tnnn tanmdr? A) Sesin yaratt etkinin gcdr. B) Kaln sesleri ince seslerden ayran niteliktir. C) nsan kulana ince ve keskin biimde yansyan sestir. D) Sese katlan hafif yankdr.

17. Aadakilerden hangisi sylenilerine gre nl eitlerinden biri deildir? A) Dilin durumuna gre nller B) Daman durumuna gre nller C) Dudaklarn durumuna gre nller D) enenin durumuna gre nller

18. Aadakilerden hangisi doru solunum tekniklerinden biri deildir? A) Azdan soluk alma B) Burundan soluk alma C) Diyafram nefesi alma D) Derin ve dzenli soluk alma

19. Aadakilerden hangisi bedensel geveme ve rahatlama egzersizlerinden biri deildir? A) akaklara baparmakla masaj yapmak B) Yumruklar skp gevetmek C) Rahatlatc bir ortamdan skntl bir ortama getiini dnmek D) Gzel bir hatra dnmek ya da hayal kurmak

20. Madur kelimesini madur olarak syleyen birinde ne tr bir konuma hatas vardr? A) Yresel azla konuma B) Anlatmda yetersizlik C) Yaz diliyle konuma D) Baz sesleri atlama

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

30

RENME FAALYET2

Dili kullanrken kelimeleri doru telaffuz edebileceksiniz.

Yaz dili ve konuma dili arasndaki farklar aratrnz.

Boumlanmay aratrnz ve evrenizdeki kiilerin kelimeleri boumlamasna dikkat ediniz.

Herhangi bir metni sz noktalarna dikkat ederek okuyunuz.

2. KELME VE SZ NOKTALARI

2.1. Kelime

2.1.1. Kelimenin Elemanlar

Kelimenin elemanlarna bakldnda bunlarn harfler ve heceler olduu grlr. Harfle heceler oluturulduundan dolay nce harfleri tanmak doru olacaktr.

Ses yolundan karken grtlak, damak, diler ve dudaklar gibi herhangi bir engelle karlamadan dorudan (direkt) kan seslere nl (sesli) sesler denir. Bir nlyle iyice uyumu bir boumlanma grltsyle meydana gelen seslere de nsz (sessiz) sesler denir.

Azmzdan bir kerede kan ses topluluuna ise hece denir. Heceler birleerek kelimeleri meydana getirmektedir.

AMA

ARATIRMA

RENME FAALYET2

31

Btn nller selenin kendisidir ama aralarndaki ayrm yapan nitelik tndr. Selenin bu nitelii, eitli mzik aletlerinden kan notalar da ayrt etmeye yaramaktadr.

2.1.2. Trkedeki Kaln nllerin ve Yabanc Kelimelerdeki nce nllerin karlmas

Dilimizde esas olarak sekiz nl bulunmaktadr. Yalnz yabanc dillerden geen kelimeler nedeniyle nl eitleri on ikiye kadar ykselmektedir.

A (kaln), (ince), e (ak), (kapal), , i, o (kaln), (ince), , u (kaln), (ince),

Bu nl eitleri birbirinden tn farkyla ayrlmaktadr.

Dilimizde yirmi bir nsz vardr. Bunlar; b, c, , d, f, g, , h, j, k, l, m, n, p, r, s, , t, v, y, zdir.

2.1.3. Syleni

Syleni (fonetik) diksiyon iin ok nemlidir. Ses aletinin hareketleriyle birok hecenin farklar belirtilir ve bylelikle dinleyenlere iittirilmeye allr. Sylenite nller konuma organnn hareketiyle kartlr.

Diksiyonda esas alnan syleni ekli stanbul syleniidir. Syleni blmnde sesli ve sessiz harfler ayr ayr incelenecektir. Trkede 8 adet sesli ve 21 adet sessiz harf vardr. Sesli harfler nl, sessiz harfler de nsz kelimesiyle tanmlanacaktr. Trkedeki nller a, e, ,, i, o, , u, den oluur. nszler ise b, c, , d, f, g, , h, j, k, l, m, n, p, r, s, , t, v, y, z den oluur. Syleni blmnde nl ve nsz harflerin fonetii anlatlacaktr.

Aada konular hem anlatlm hem de gerekli altrmalar birlikte verilmitir.

Altrma-fonetik

nller

A

Konuma dilinde birbirinden ayr sylenen iki a vardr. Bunlardan biri kaln a dieri de ince adr. Her iki a bazen uzun bazen ksa okunabilir. Bu iki ay sylerken birbirinden ayrt etmek iin ince ann zerine u ^ iareti koyarak gsteriniz.

Kaln A u ekilde sylenir: Dil doal duruunu deitirerek ortaya doru biraz ykselir,

dudaklar hareketsiz, yanaklar gevek ve eneler ak aaa aaaa aaaa

El lem ala dana ald ala danaland da biz bir ala dana alp aladanalanamadk. Akrabann akrabaya akrep etmez ettiini. Alarsa anam alar, kalan yalan alar.

32

nce A Kaln aya oranla daha ileriden sylenen bir nldr. Dilimize geen yabanc

kelimelerden gelmitir. Bu kelimelerin banda, ortasnda ve sonunda bulunur.

rnek: lla, lstik, hl, hlbuki, lf, lkrd, lle, ll, kse, lle, lnet, lzm, kzm, ktip...

Lla ltif lleli lmbasn lcivert lke lvabodan nzik, ndide efkte verdi.

Uzun A

Bunu da eklinde gsteriniz.

rnek: nne, ndir, nme, chil, chit, seyaht, sdk, sbit, ktil, nzik trih, mvi, htt, hrf, dikkt, efkt, kabaht, shht, nmus, nne, nsihat

E

Konuma dilinde birbirinden ayr sylenen iki e vardr. Bunlardan biri ak e dieri de kapal edir. Bu iki eyi sylerken birbirinden ayrt etmek iin kapal enin zerine u (') iareti koyarak ak eden ayrnz. eee eeee eeee

Ak E Ak e u ekilde sylenir: eneler a nlsnde olduu gibi dil ileri doru

ykselir. Kelime banda, ortasnda ve sonunda bulunur.

rnek: e, sen, sene Edebi edepsizden ren. Ekmei ekmekiye ver, bir ekmek de ste ver. Evlinin bir

evi, evsizin bin evi var. Bir elin nesi var, iki elin sesi var. Sen dede ben dede bu at kim tmar ede?

Kapal E Kapal e u ekilde sylenir: Dudak kenarlar kulaklara doru biraz yaklap eneler

hafife sklr.

Gece penceredeki benekli tekir kedi tenceresindeki eti yedi.

I

u ekilde sylenir: k noktas daman arka ksmndadr. Dudaklarn kesi kulaklara doru alr. Dil daman arkasna doru toplanarak dar bir geitten havay brakr. Dilimizde nls kelime banda, ortasnda ve sonunda bulunur.

rnek: s, slk, lcal, Ihlamuru st, tkr tkr, mrl mrl, kr kr, yn yn, kpr kpr, gcr gcr, slak

slak, prl prl, frl frl, zrl zrl

u ekilde sylenir: k noktas daman n ksmndadr. Dudaklarn kesi

kulaklara doru alr, dil daman iki yanna dayanarak dar bir geitten havay brakr. Kelime banda, ortasnda ve sonunda bulunur.

33

rnek: iz, dil, izci, iii iiiii iiiii ki dinle bir syle, iki el bir ba iindir.

Dilimizde sresi uzun olan iye rastlanr:

icat, biare, bitap, bitaraf, veli, fenni, fiziki, cani, hayati, nihai, fuzuli, deruni

O

Konuma dilinde kaln ve ince olmak zere iki ayr o vardr.

Kaln O eneler ak, dudaklar birbirine yakndr ve az ii yuvarlaktr. Kelime balarnda sk

rastlanr.

rnek: ot, ova, ocak, olmak, ordu, oda, orman, ortak, bando, banyo, biblo, bono, fiyasko, tango, solo, fono, foto, radyo, stdyo, ato, tempo, vazo

Olmaz olmaz deme, olmaz olmaz. oooo oooo ooo

nce O Biraz daha ileriden daha az yuvarlak yaplarak sylenir.

Lobutlar lo locasnda notalayan normal lort losyoncusunun lokantasnda nohutlar lokumlarla kartrd.

eneler ve dil ak e nlsnde olduu gibidir. Dudaklarn alt ve st keleri

birbirine yaklap az kk bir yuvarlak gibi olur. nls ounlukla kelime banda bulunur.

rnek: bek, c, denek, dn, demek, dev, fke, renmek, renim, retim, nmek, t, ke, ksrk, rs

lenle lnmez. lm kalm bizim iin. nce dn, sonra syle. fkeyle kalkan zararla oturur.

U

Konuma dilinde birbirinden ayr sylenen iki u vardr. Bunlardan biri kaln u dieri de ince u dur.

Kaln U eneler ak, dudaklar birbirine iyice yaklak ve az tam bir kk yuvarlak olur.

rnek: u, ucuz, uak, uurum, uykucu, ulu, uuu uuu uuu Unkapan urad uursuzluktan upuzun uzand.

34

nce U Kaln uya oranla daha ileriden sylenir. nls ounlukla yazda nls ile

gsterilir.

rnek: rya, rzgr, hlya, gya, lzm, ltfen, lgat, nr, nmara, Nri

Gya Hlya ryasnda Ltfi'ye nmaral ntuk syleyerek ltfetmi.

eneler ve dil ak e nlsnde olduu gibidir. Dudaklarn alt ve st keleri

birbirine iyice yaklar ve bzlr. nlsne dilimizde kelime banda, ortasnda ve sonunda sk rastlanr.

rnek: , gen, l, z, flemek, lker, lk, n, nlem, nl, reme, rkek, rpermek, zm, stn, enmek, t,

zm zme baka baka kararr. lker zntden zm zm zld. rmesini bilmeyen kpek, srye kurt getirir.

nszler

B

Dudaklarn birleip almasyla meydana gelir. Kelimenin banda veya ortasnda bulunur.

Kelime banda rnek: ba, bo, bak, biber (Kelime sonunda pye dnr.)

rnek: kitap, kap, hesap, orap.

Ancak kelime sonunda nl bulunursa eski konumuna dner.

rnek: kitab, dolab, kab, hesab

Gerekte p ile biten kelimeler ise deimez.

rnek: sap-sap, p-p, top-topu, tp-tp, kp-kp, kulp-kulpu, hap-hap

Bi Be Ba Bo Bu B B B Bip Bep Bap Bop Bup Bp Bp Bp

Bil Bel Bal Bol Bul Bl Bl Bl Bir Ber Bar Bor Bur Br Br Br

Bit Bet Bat Bot But Bt Bt Bt Bis Bes Bas Bos Bus Bs Bs Bs

Babasnn benekli bldrcn bitiik bostanda bceklerden bunalarak bzld.

35

C

Diler birbirine yaklak; dil ucu dizlerin n kenarna yaylm, alt ene aa derek kar.

rnek: cam, caba, cack, Cokun, cmert, cce, cmle (Kelime sonunda olur.)

Ci Ce Ca Co Cu C C C Cip Cep Cap Cop Cup Cp Cp Cp

Cik Cek Cak Cok Cuk Ck Ck Ck Cit Cet Cat Cot Cut Ct Ct Ct

Cambaz Cevat clz cimri Cokunla cmertlie cumbada cret ettiler.

C harfinden biraz daha sert olarak kar. k biimi ayndr.

i e a o u E A O U I

ip ep ap op up p p p Ti Te Ta To Tu T T T

Pi Pe Pa Po Pu P Pu P P i e a o u u

ardakl emedeki rak iekleri, orbann reini ve uvallar rtt.

D

Dilin daman n ksmna, st di kklerine dokunmasyla karlr. rnek: dam, dal, dar, d, di, dad, dede, deney, demir

Kelime sonunda t olur. Yalnz anlamlan ayr olup sylenileri benzeyen birka kelimeyi birbirinden ayrmak iin d olarak yazlr.

rnek: ad (isim), at (hayvan), od (ate), ot (bitki), had (derece), hat (izgi)

Di De Da Do Du D D D Dip Dep Dap Dop Dup Dp Dp Dp

Dik Dek Dak Dok Duk Dk Dk Dk Dit Det Dat Dot Dut Dt Dt Dt

Dir Der Dar Dor Dur Dr Dr Dr Diz Dez Daz Doz Duz Dz Dz Dz

Davulcu dede darlkl dikiiyi dolandrrken dnemecin duvarndan dt.

F

st kesici dilerin alt dudan stne dokunup almasyla karlr. Dilimizde ounlukla kelime banda, pek seyrek olarak da ortasnda ve sonunda bulunur.

36

rnek: fal, fil, fakat, falaka, falanca, fara, felek, ferman, fasa fiso, federasyon, felket, fel, fevkalde, frak, fitre, film, fayans, ftr, fonojenik, futbol, fze

Fil Fel Fal Fol Ful Fl Fl Fl Fit Fet Fat Fot Fut Ft Ft Ft

Fip Fep Fap Fop Fup Fp Fp Fp Fif Fef Faf Fof Fuf Ff Ff Ff

G

Dil srtnn daman gerisini, bir de daman daha n ksmn kapatmasyla meydana gelir.

rnek: gaga, gagalamak, gam, galiba, gar, garaj, gargara, gazete, gelincik, gmen, glge, gnye, grev, gzellik

G nsznn iki k noktas vardr. nce nllerle daman n ksmndan kar.

rnek: gh, gel, gr, git, gya, g

Kaln nllerle daman gerisinden kar.

rnek: gar, gck, gocuk, guguk vb.

Gi Ge Ga Go Gu G G G Gik Gek Gak Gok Guk Gk Gk Gk

Gip Gep Gap Gop Gup Gp Gp Gp Gif Gef Gaf Gof Guf Gf Gf Gf

Gil Gel Gal Gol Gul Gl Gl Gl Gir Ger Gar Gor Gur Gr Gr Gr

Galip Geyvede gr gr giden gocuklu gmen gururluya gld.

Dilimizde varln ancak kendinden evvel gelen nlnn sresini uzatmakla

hissettirir. Kelime banda bulunmaz, iki nl arasnda ise ikili nl meydana getirir.

rnek: boaz - boaz, doal - doal, yourt - yourt

Konuma dilinde bazan y ve v seslerine dner.

rnek: eer-eyer, dier-diyer, souk-sovuk

i e a o u ir er ar or ur r r r

ip ep ap op up p p p il el al ol ul l l l

37

H

Bir soluk harfi olup azn kaln a nlsn kard durumla meydana gelir. rnek: habbe, haberci, haber, hacamat, hac, hacyatmaz, hadde, hademe, hafz, hafif,

hafta, hakiki, hakir, hlbuki, hallac, hasss, hece, hmhm, hipnotizma, hokkabaz, hulsa, hulyal, hner, hcum, hcre, hviyet

Hi He Ha Ho Hu H H H Hih Heh Hah Hoh Huh Hh Hh Hh

Hip Hep Hap Hop Hup Hp Hp Hp Hit Het Hat Hot Hut Ht Ht Ht

Hil Hel Hal Hol Hul Hl Hl Hl Hir Her Har Hor Hur Hr Hr Hr

Habe hemire hrkal hizmeti hoppa hde hurmalar hrmetle sundu.

J

Diler birbirine, dil srt da kat damaa yaklar, havann dil ortasndan szmasndan meydana gelir.

rnek: Jale, Japon, jandarma, jambon, jelatin, jeoloji, jeolog, jest, jilet, jbile, jri Halk arasnda j nsznn c olduu grlr.

rnek: Japon- Capon, jandarma - candarma, panjur - pancur, jurnalc - curnalc

Ji Je Ja Jo Ju J J Ji Jij Jej Jaj Joj Juj Jj Jj Jj

Jir Jer Jar Jor Jur Jr Jr Jr Jil Jel Jal Jol Jul Jl Jl Jl

Jip Jep Jap Jop Jup Jp Jp Jp Jis Jes Jas Jos Jus Js Js Js

Japon jeolog jiletini jurnalyle jriye verdi.

K

Dil srtnn daman gerisini, bir de daman daha n ksmn kapatmasyla meydana gelir. nce nllerle daman n ksmndan kaln nszlerle ise arka ksmndan kar.

rnek 1: kel, kir, kr, ktip, khya rnek 2: kaba, kaya, kaak, kadastro, kadn kadife, kalp, kal

Ki Ke Ka Ko Ku K K K Kik Kek Kak Kok Kuk Kk Kk kk

Kil Kel Kal Kol Kul Kl Kl Kl Kir Ker Kar Kor Kur Kr Kr Kr

Kip Kep Kap Kop Kup Kp Kp Kp Kit Ket Kat Kot Kut Kt Kt Kt

Kara ketenlik klahl ku kara kediyi yedi.

38

L

Dil ucu daman n ksmna (lale), bir de daha gerisine (olay) dayanr, hava dilin yanlarn titreterek szar.

rnek: labirent, laboratuar, lacivert, laka, lades, laf, lakap, lahana, leylak, leziz, limon, lise, litografya, liyakat, loca, lodos, lokanta, lokma, lokomotif, losyon, lo

Li Le La Lo Lu L L L Lil Lel Lal Lol Lul Ll Ll Ll

Lir Ler Lar Lor Lur Lr Lr Lr Lip Lep Lap Lop Lup Lp Lp Lp

Lit Let Lat Lot Lut Lt Lt Lt Lin Len Lan Lon Lun Ln Ln Ln

L nsz baz kelime ortalarnda ve sonlarnda kaybolur.

rnek: nas ey- nasl ey, kak ordan - kalk ordan Adi konumada r nsznn l olduuna sk rastlanr. Buna leleme denir.

nek: birader - bilader, berber - belber, servi - selvi, serbest - selbes, bri - bli, diye - diyelek, kerli ferli - kelli felli, zemberek - zembelek, merhem - melhem, terlik - tellik,

Amerikan - Amelikan

M

Dudaklarn birleip almas ve daman hafif alalmasyla meydana gelir. Dilimizde kelime banda, ortasnda ve sonunda bulunur.

rnek: maalesef, macera, ma, madalya, maalmemnuniye, maarif, modern, mcevher, maden, manzume, mzakere, mtemmim

Mi Me Ma Mo Mu M M M Mip Mep Map Mop Mup Mp Mp Mp

Mir Mer Mar Mor Mur Mr Mr Mr Mil Mel Mal Mol Mul Ml Ml Ml

Min Men Man Mon Mun Mn Mn Mn Mim Mem Mam Mom Mum Mm Mm Mm

Muhallebici melankolik Msrl Mirza modern msyyle Muradiyede mzik dinledi.

N

Dilin daman n ksmna, di kklerine dayanp almasyla meydana gelir. Dilimizde kelime banda, ortasnda ve sonunda bulunur.

rnek: nasr, nadan, nadide, nafaka, nafile, naftalin, nakil, nakit, nal nalbant, namaz, namus, nankr, narin, narkoz, nasihat, nzm, nazik, nesir, nezaket, nilfer, nisan

39

Ni Ne Na No Nu N N N Nip Nep Nap Nop Nup Np Np Np

Nil Nel Nal Nol Nul Nl Nl Nl Nir Ner Nar Nor Nur Nr Nr Nr

Nim Nem Nam Nom Num Nm Nm Nm Nin Nen Nan Non Nun Nn Nn Nn

Naml nane nini nini naneleri numaralad.

P

Dudaklarn birleip almasyla ve alma srasnda darya hava frlamasyla meydana gelir. Dilimizde kelime banda, ortasnda ve sonunda bulunur.

rnek: paa, paavra, paket, pala, palamut, panorama, pansiyon, pantolon, papatya, paragraf, parampara, parat, paratoner, parazit, patinaj, pedagoji, plak, plaka, plan, planr, politika, porselen, porsiyon, program, projeksiyon, protesto, psikoloji

Pi Pe Pa Po Pu P P P Pip Pep Pap Pop Pup Pp Pp Pp

Pil Pel Pal Pol Pul Pl Pl Pl Pir Per Par Por Pur Pr Pr Pr

Pit Pet Pat Pot Put Pt Pt Pt Pis Pas Pos Pus Ps Ps Ps

Palavrac peltek psrk pikin poturlu porsuk pulcu pskrd.

R

Dil ucunun yukardaki kesici dilere yakn noktayla meydana getirdii kapan birok defa alp kapanmasyla meydana gelir. Kelime banda bulunan R kolay sylenir fakat kelime sonlarndaki R nszlerine nem verilmezse anlalmas g olur.

rnek: rabta, radyatr, radyografi, rahat, roket, raket, ramazan, randevu raptiye, rol, reete, rehber, rehin, rejisr, rakip, reklam, rekor, repertuvar, reverans, rezonans, riyakr, romatizma, rota, rozet, rportaj, rya, rzgr

Ri Re Ra Ro Ru R R R r Er Ar Or Ur r r Ir

Rir Rer Rar Ror Rur Rr Rr Rr Tir Ter Tar Tor Tur Tr Tr Tr

Fri Fre Fra Fro Fru Fr Fr Fr Gri Gre Gra Gro Gru Gr Gr Gr

Radyolu ressam Ramis Rasimin romanyla rportaj yapt.

S

Dudaklar aktr, dilin ucu alt di kklerine yaklar ve hava dilin arasndan tonsuz olarak szar. Dilimizde kelime banda, ortasnda ve sonunda bulunur.

40

rnek: sap, saat, sabah, sabotaj, saman, servis sska, seksek senaryo, stdyo, spiker, smokin, hassas, kasa vb.

Si Se Sa So Su S S S Sil Sel Sal Sol Sul Sl Sl sl

Sir Ser Sar Sor Sur Sr Sr Sr Sis Ses Sas Sos Sus Ss Ss Ss

Si Se Sa So Su S Su S si Ese Asa Oso Usu s s Is

Sandklda sepetleri sral simiti sofrada sklen sucuklar sprd. Diler birbirine, dil srt da kat damaa yaklar; hava dilin ortasndan kar.

rnek: antaj, antiye, afak, ahin, akak, imendifer, imek, arapnel, arjr, ifre, vale, phe, len

i e a o u il el al ol ul l l l

ir er ar or ur r r r is es as os us s s s

i e a o u iz ez az oz uz z z z

aml emsek imir afak akakland.

T

Dilin daman n ksmna di kklerine dayanp almasyla meydana gelir. Dilimizde kelime banda, ortasnda ve sonunda bulunur.

rnek: tabak, taban, tabela, tablet, tablo, talih, tarih, tapu, tatil, teklif, tekzip, telefon, teleskop, televizyon, telgraf, temenni, tempo, temsil, tentene, tepki, terlik, termos, testere,

transatlantik, transformatr, trapez, titiz, tiyatro, tren, tribn, turp, turnike, tnel

Ti Te Ta To Tu T T T Tik Tek Tak Tok Tuk Tk Tk Tk

Tir Ter Tar Tor Tur Tr Tr Tr Tit Tet Tat Tot Tut Tt Tt Tt

Tis Tes Tas Tos Tus Ts Ts Ts Ti Te Ta To Tu T T T

Tatar tepsici tknaz titiz tosun tmbekici tulumbacyla ttn tttrd.

V

st kesici diler alt dudan stne dokunur. Dilimizde kelime banda, ortasnda ve sonunda bulunur.

rnek: vade, vadi, vagon, vahi, vakit, vantilatr, vapur, varil, varis, vasiyet, velvele, vergi, vestiyer, vesvese

41

Vi Ve Va Vo Vu V V V Viv Vev Vav Vov Vuv Vv Vv Vv

Vil Vel Val Vol Vul Vl Vl Vl Vir Ver Var Vor Vur Vr Vr Vr

Vis Ves Vas Vos Vus Vs Vs Vs Vi Ve Va Vo Vu V V V

Velveleli vasi vesvese vadide vagon verdi.

Y

Dil ortasyla n damak arasndan kar. Dilimizde kelime banda, ortasnda ve sonunda bulunur.

rnek: yaba, yaban, yamur, yalan, yamyam, yank, yan, yar, yaz, ya, yangn, yayan, toy, ay

Yi Ye Ya Yo Yu Y Y Y Yiy Yey Yay Yoy Yuy Yy Yy Yy

Yil Yel Yal Yol Yul Yl Yl Yl Yir Yer Yar Yor Yur Yr Yr Yr

Yis Yes Yas Yos Yus Ys Ys Ys Yiz Yez Yaz Yoz Yuz Yz Yz Yz

Yalval yelpazeli Yldz yirmi yoksul yrkle yumurtalarn ykledi.

Z

Dilin ucu alt di kklerine yaklar, hava dilin arasndan tonlu olarak kar. Kelimelerin banda, ortasnda ve sonunda bulunur.

Zi Ze Za Zo Zu Z Z Z Zip Zep Zap Zop Zup Zp Zp Zp

Zil Zel Zal Zol Zul Zl Zl Zl Zir Zer Zar Zor Zur Zr Zr Zr

zi Eze Aza Ozo Uzu z z Iz Zi Ze za Zo Zu Z Z Z

rnek: zafer, zahire, zahmet, zakkum, zalim, zaman, zambak, zemzem, zenci, zerdali

2.1.4. Yaz Dili ile Konuma Dili Arasndaki Farklar

Bir dil konuma dili ve yaz dili olmak zere ikiye ayrlr. Konuma dili, gnlk hayatnzda konuurken kullandnz dildir. Yaz dilini besleyen en nemli kaynak da szl kltr ve konuma dilidir.

Bir lkenin hemen her blgesinde birbirinden farkl telaffuzlara ve kelime ayrlklarna dayanan azlar bulunabilir. Bu durumda konuma dili, o dili konuan toplumlarn her blgesinin kendi az yapsna dayanan gnlk, doal dilidir. Erzurumda konuan kii Erzurum azn, Trabzonda konuan kii Trabzon azn kullanr.

42

Hibir dilde yaz, konumay tmyle yanstamaz. Bugn Trkede konuma ve yaznn pek ok dile gre birbirine ok yakn olmasnn nedeni Latin kkenli Trk alfabesine geiin yeni olmasdr. Yine de geen sre iinde konuma dili yazdan biraz uzaklamtr. Oluan farkllklarn bir blm zamanla yazy etkilese bile ou konuma dzeyinde kalmtr. Bunlar bilmek ve yazya yanstmamak gerekir.

Yaz dili ise kltr dilidir. Yazl eserlerde kullanlr. Yaz dili, o dili konuan insanlarn lehe ya da azlarndan birisinin temel alnmas sonucu standart bir hle getirilmesiyle oluur. Yaz dili olma niteliini tayan azn bir lkenin kltr merkezi olarak gelien blgesinin az olmas ve konuma dillerinin de en gelimi olan arasndan seilmi bulunmas zorunluluu bulunmaktadr. Daha ncede belirtildii gibi Trkenin yaz dili, stanbul azna dayanmaktadr.

Bir lkenin eitli konuma dilleri ve azlar bulunmasna karn bir tek yaz dili bulunmaktadr. O lkede yaayan insanlar, okuyup yazarken bu ortak dili kullanmaktadr. Konuma diline gre ayrt edici en nemli zellii muhafazakr olmasdr. Normal artlarda dardan zorlama olmakszn dile ait zelliklerini kolay kolay kaybetmemesidir. Ayn lke iinde konuulan lehe ve azlarn alabildiine farkllamasn nlemesidir.

Diksiyon asndan konuma dili, yaz diline gre incelenmektedir. Tarihi gemie baktmzda konuma dilinin yaz dilinden nce olduunu grmekteyiz. nsanlar dncelerini, duygularn yazya dkmeden nce szle anlatmaya almlardr.

Yaz dilindeki basit alfabe sistemi btn sesleri gstermeye yetmez; bu yzden fonetik, fonetik konumadaki sesleri btn incelikleriyle kayt eder. Konuma dilinde dzen ve kurallara balar. Fonetik diksiyonun esasl bir yardmcsdr. Fonetik kurallarna bir sonraki Syleni konusunda yer verilmitir.

Bir dilin konuma ve yaz diline gre gsterdii deiikler ve ayrld kollar da u balklar altnda incelenebilir:

Lehe

Bir dilin, tarihi geliim srecinde bilinen dnemlerden nce o dilden ayrlm ve farkl biimde gelimi kollardr. Genellikle lehe, ive ve az terimleri birbirine kartrlmaktadr. Lehelerdeki deiik zellikler, ayrl dnemleri bilinemedii iin aklanamamaktadr. rnein, Trk dilinden bilinmeyen bir dnemde ayrlan Yakuta ve uvaa iki ayr lehedir.

ive

Bir dilin kltr dzeylerine gre gsterdii deiikliktir. Genellikle lehe, ive, az terimleri birbirine kartrlmaktadr. iveler arasndaki deiiklikler temelde ses zellikleridir. Buna gre bilinen iveler, belirli koullarda ve dilin herhangi bir dneminde ana dilden ayrlarak dilin geneldeki geliimiyle birlikte bir de kendi iinde zel bir geliim izgisi izlemitir. Bunlarn balca ayrmlarn oluturan ses, ek ve szck zellikleri o dnemin dil malzemeleri ile

43

aklanabilir. Trkenin aatay lehesine bal olarak Azerice, Kpaka, Trkiye Trkesi gibi iveleri vardr.

Az

Bir lkede geerli olan genel bir ive iinde o lkenin eitli blge ve kentlerindeki konuma dilinde grlen syleyi farklardr. Gnlk kullanmda ive ile az birbirine kartrlmaktadr. Oysa az, tanmda da grld gibi ive iinde ele alnmaktadr. Somut bir rnek vermek gerekirse Trkiye Trkesi bir ivenin, Konya az ise bu Trke iinde bir blgede grlen syleyi farklarnn addr. Syleyi farklar da sadece blgeler ya da kentler arasnda grlmez. Kyler arasnda bile bu tr ayrlklara rastlanabilir. Sz konusu olan biimsel bir bakalk deil, bir ses deiimidir. Sz gelimi, Karadeniz aznda g sesinin c gibi karld grlr: "Celdum, cittum." Ayn azda ekteki dz seslinin , yuvarlak sesli u olmas da bir az zelliidir. Az dediimiz bu syleyi farklarnn oluumunda kiilerin konuma ve iitme organlarndan coraf zelliklere ve toplumsal yaaya dek eitli etmenler sz konusudur. Belli ve ortak bir eitimden geen kiilerin konumalarndaki blgesel syleyi ayrmlarn dzeltmeseler bile ayn yaz dilini kullandklar grlr. Trk edebiyatnda da genellikle tiyatro, roman ve ykde kiileri konutururken aza bavurulmaktadr. Bu, konularn toplumsal olaylardan alan ve belli bir blgede geen yaptlarda yaygn bir biimsel zelliktir.

2.1.5. Boumlanma

Boumlanma, ses organlar tarafndan seslerin doru yerden ve doru zamanlamayla kmasdr. yi bir boumlama iin tm konuma organlarnn iyi bir ekilde kullanlmas ve nl, nsz btn harflerin net bir ekilde karlmas gerekir. Az amak, dudaklar kmldatmak ve insanlarn anlayaca kelimeleri oluturmak iin ses organlarn kullanabilme yeteneine sahip olmak gerekir. Ses organlarndan biri ya da birka salksz ya da noksan ise etkili konuma yaplamaz. Artiklasyon yani boumlama srasnda kelimeler ak ve net bir ekilde mrldanmadan yutmadan karlmaldr.

Hzl konuan, yuvarlayan ya da tane tane konumayan insanlarla zaman zaman herkes karlamaktadr. Bu kiilerde boumlanma sorunu yaanyor demektir. Yani boumlama bozuksa anlalamama durumu ortaya kabilir. Anlalamama nedeniyle konumann da bir anlam kalmaz.

Boumlanmay gerekletiren organlar iki gruba ayrlr:

Hareket eden boumlanma organlar: Bunlar ene, dudaklar, dil ve yumuak damaktr. Dil, daman gerisine doru gtrldnde orda yumuak bir blge hissedilecektir. Bu blgeye yumuak damak ad verilir.

Hareket etmeyen boumlanma organlar: Bunlar diler, di etleri ve damaktr.

44

Boumlanmay bu organlarn eitli hareketleriyle elde etmek mmkndr. Bu organlar kaslarla ilgili olduklar iin bu kaslarn eitilmeleri boumlanmann dzgn bir ekilde gerekletirilebilmesini salamaktadr.

Boumlama kusurlar

R sesi yerine sesi karmak

R sesini titretmek

Kekemelik

Baz harfleri yutmak

Son harfleri belli belirsiz sylemek

Baz kelimelerin ortasna ve sonuna gereksiz harf eklemek

Sesi titretmek

Yapmackl konumak

Hzl konumak

Az iinde konumak

Diyalekt kusurlar (yresel az)

Asalak sesler (srekli eee, h, ah, ey vb. sesli susmalar kullanmak)

ok yava konumak

Szckleri yaya yaya, uzata uzata, kesik kesik sylemek

Yanl ve yersiz duraklar yapmak

Bu tr kusurlar olan insanlar, metodlu ve dzenli bir alma ile bu kusurlardan kurtulabilirler. rnein r sesi yerine sesi karmay nlemek iin ncelikle r den nce farkl sesler ekleyerek yksek sesle tekrar etmelidirler.

Kekemelik problemi olanlar ise u almalar yapabilirler: Yksek sesle bol bol okuma yapmak

Bol bol tekerleme almak

Kkeninde yatan sebebi bulmak iin psikolojik yardm almak

Toplumun her snfnda ok yaygn olan syleyi bozukluklarndan biri de atlama yapmaktr. ounlukla aceleci ve konumasna nem vermeyen kiilerde rastlanr. rnein kendisi yerine kensi, naslsnz yerine nassnz, Galatasaray yerine Gassay, kilitledim yerine kitledim vb. Harflerin karlna zen gsterip balangta ar konuarak bu bozukluun nne geilebilir.

Geveklik olarak adlandrlan dier bir boumlama kusuru da kelimeleri yaya yaya sylemektir. Bunun nne gemenin en etkili yolu, diler arasna bir kurun kalem sktrp heceleri sylerken iyice anlalmas iin uralr. Diler arasndan kurun kalem ekildii zaman boumlama daha ak olan bir biim alp dil, yanaklar ve dudaklar grevini daha iyi yapmaya balar.

R nsznn kk dilin titremesiyle boazda meydana gelmesine glama denir. Bu boumlama bozukluu ya kklkte r nsznn iyi boumlandrlmamasndan ya da

45

zentili bir konumadan ileri gelir. Bu bozukluu gidermek iin nce r nszn doru boumlandrmaya alnz. R nsz, dilin ucunu damaa kadar kaldrarak verilir. yle ki dil, iddetle kan havaya dokununca geri ekilir ve bir eit titreme yaparak yerine gelir. Bylece dilin ucunu uzun zaman titretmeye aba harcamakla iyi bir sonu alnabilir.

Islklama, s nsznn iddetini abartmaktan kaynaklanr. Dil, st dilerin i tarafna dayanp hava dilerin arasndan szarsa bu boumlama kusuru oluur. S nszyle ilgili tekerleme almalar olumlu sonu verecektir.

Deitirme en sk yaplan kusurlardan birisidir. Bir nszn yerine baka bir nsz syleme alkanldr. Sert nszlerde daha sk rastlanr.

rnein jaluzi yerine zaluzi, apka yerine sapka, kucak yerine kujak, sana yerine ana, birader yerine bilader , gnlm yerine gynm, leblebi yerine leplebi vb.

Bunun yannda nl seslerin deitirilmesinden kaynaklanan boumlama kusurlar da vardr.

nce a yerine kaln a sylemek

kemal, lastik, cemal kelimelerinin telaffuzlarndaki gibi

e yerine a sylemek

haves, alektrik, bilat vb.

nce o yerine kaln o sylemek

lo, lokma, lokum kelimelerinin telaffuzlarndaki gibi

Btn bu bozukluklar doru syleniin bilinmemesinden yahut da syleniteki savsamadan ileri gelir. Bunlarn dzeltilmesi iin de nl ve nszlerin k yerlerinin iyi bilinip bunlarn zerinde durarak allmas gerekir.

Aadaki altrmalar her trl boumlama kusurunu nlemek iin dzenli ve srekli yaplmaldr.

Boumlama altrmalar

Aadaki altrmalar dilinizi yneten az ii kaslarnz iyice yoracak kadar uzun sre ve abartl olarak tekrar ediniz.

Dilinizi aznzda sakz iner gibi hzla ineyiniz.

Dilinizi aznzn iinde, enelerinizin dnda, dudaklarnzn altnda dairesel hareketlerle hzla dolatrnz.

Dil ucunu n alt dilere dayandrarak az iinde kklerden ileri geri hareket ettiriniz.

46

Dilinizi iyice dar karnz. terek uzun sre dayannz.

Dilinizi yuvarlayp daralttnz dudaklarnz ve eneleriniz arasndan ieri-dar hareket ettiriniz.

Dilinizin ucunu n alt dilerinize dayandrnz ve dilinizi kknden ieri-dar hzla hareket ettiriniz.

Aadaki altrmalarla ene akln salama ve enenin her hareketi rahatlkla yapmas amalanmtr. Tm egzersizleri abartl bir ekilde yapnz.

Elinizi alt enenize dayayarak ak ak diye barnz. Aaya itilen enenizin yukarya itilmesini salaynz. Bylece enenizi aaya iten kaslarnzn glenmesini salaynz.

ki elinizin iiyle yanak kemiklerinize masaj yapnz.

Yumruk yaplm ellerinizle enenizin altndan bastrnz. Alt enenizi anz, banz geri itiniz ve alt enenizi kapatnz. Tekrar anz ve banz daha geriye itiniz. Tekrarlaynz.

enenizi hzla iyice ap kapatnz. Hzlannz.

enenizi hzla ileri geri hareket ettiriniz.

enenizi dairesel hareketlerle hzla dndrnz.

Aadaki altrmalar dudak tembelliini giderecektir.

Nefesinizi aznzdan kuvvetle verirken pofff deyiniz. Hava dudaklarnz basnla itsin. Basncn dudak kaslarnz iddetle zorlamasn salaynz.

Sk sk kapal ve dilerinize yakn tuttuunuz dudaklarnzdan flediiniz havann dudaklarnz kuvvetle frerek kmasn salaynz.

Dudaklarnz kapatp ileri uzatnz ve dairesel hareketlerle hzla dndrnz. Aa yukar, saa sola hareket ettiriniz.

enenizi kapatnz ve hzla m, mi, mu, m deyiniz. Ardndan ayn ekilde u sesleri tekrar ediniz: fe, ve, pe, be, u, , o, Abart yapmanz ve dudak kaslarnz yoruncaya kadar almay srdrmeniz nemlidir.

Bir kalemi yatay olarak dudaklarnzda tutup Benim memleketim Bir ben vardr bende benden ierideyiniz. Dudaklarnz iyice yorulduunda dudaklarnz gevetiniz ve kapal tutarak havay dar itiniz. Hava pfrdeyerek dudaklarnz titretirerek dar ksn.

Aadaki altrmalar tn altrmalardr. Sesinize kendi vcudunuzun iinde tn katabilirsiniz. Yani kendi organlarnz kullanarak sesinize hafif bir yank katabilirsiniz. Ses ve nefes cierlerden geldii gibi dorudan (direkt) boazdan karlarak kullanlrsa hem grtlak yorulur hem de gzel bir ses tonuna sahip olunamaz.

Vcutta rezonans (tnlam) boluklar denilen baz boluklar vardr. Bunlar boazn st ksmnda ve yz blgesinde bulunur. Yz maskesi de

47

denilen bu boluklar konuurken sesi doldurmak iin kullanlmaldr. Yani cierlerden gelen havay sese dntrdkten sonra dorudan (direkt) boazdan kararak konumak yerine bu boluklar doldurularak konuulmaldr. imdi tn egzersizlerine geiniz:

Aznz kapal bir ekilde grtlanz fazla yormadan mmmm sesi karmaya alnz.

Bu sesi karrken aln blgenize dokunarak aln blgesindeki titreimleri hissetmeye alnz.

Elinize bir metin alnz. nce bu metni grtlanz skarak fsltl, esrarengiz bir sesle okuyunuz. Daha sonra ayn metni genizden, burundan gelen bir sesle okuyunuz. Ardndan da ayn metni rahat bir ekilde kendinizi skmadan kaslarnz gevek brakarak okuyunuz.

Yz maskenizi kullanabilme yeteneinizi gelitirebilmek iin farkl tonlarnz kullanarak arklar syleyiniz. zellikle ok kaln ve ok ince ses tonlarnz kullanmaya alnz.

Sanatlarn ve sunucularn uzun sre gzel bir ekilde konumalarnn srr gl bir diyafram ve iyi bir rezonans (tnlam) almasdr.

Boumlanmada alkanlk edinebilmek iin sylenii g cmleleri syleyerek zerinde altrma yapmak olumlu sonu vermektedir. Bu cmleleri ilk etapta ar ar, daha sonra gittike hzlanarak tekrarlamak gerekmektedir. Bu altrmalar sayesinde tembel ve gevek boumlanmann nne geilebilir.

Ak, anlalr bir konuma ancak iyi bir boumlanma ile elde edilebilir.

Aadaki altrmalarda baz kelimeler, cmleler sizlere anlamsz gelebilir. nemli olann anlamlarnn ne olduunun bilinmesi deil, boumlanmanz gelitirmesi olduunu unutmaynz.

nller

(A) Abana'dan Adana'ya abarta abarta apar topar ahlatla adal avuntucu ahmak Ahmet'in avandanlklarn aparanlardan acar Abdullah ile akll Abdi akam akam bize geldi.

Al, bu takatukalar takatukacya takatukalatmaya gtr. Takatukac takatukalar takatukalamam derse takatukacdan takatukalar takatukalatmadan al getir.

(I) Idr'n l l akan lman rmann kylar klm tklm lgn kapldr.

(O) Okmeydan'ndan Ouzeli'ne otostop yap; Oltu'da volta at, olta al; Orhangazi'de Orhanelili Orhan'a otostopluk ret; sonra da Osmanckl Osman'a otoydu, totoydu, fotoydu, dk!

48

(U) Uluborlulu utanga Ulviye ile Urlal uursuz Ulvi uraa uraa Urfa'daki urganclara uzun uzun, ulam ulam urgan sattlar.

() bibiklerin ibiklerini iyice iyiletirmek iin stinyeli istifi bi'in istif istiridyeleri mi yoksa skilipli ispinoz iportac shak'n iliindeki ibriimleri mi daha iyi? Bilemiyorum.

bile Memi mahkemeye gitmi, mahkemelemi mi mahkemelememi mi?

(E) Eer Elekirtli eletirmen Eref ile Edremitli Bedri'yi Ee'nin en iyi eercisi biliyorlarsa ben de Ermenekli Erdem Ergene'nin en iyi elektrikcisidir derim.

() zbezn'n zbez demili ngrl retmeni zgraslan ile zgluslan zellikle zerk n retimde ylesine zverili, vn verici ve vgye deer kiiler ki hani tm retim rgtleri iinde en zgn rnek onlardr diyebilirim.

() rdnl nl frk ryani, nye, skdar, rgp zerinden lkdelerine stp, stbe, vez, zm, zengita ve zn gtrrken veyik'ten ryerek vendirelerini sryerek yryen kt tclerin rknt reten n batasca nlemleriyle rkverdi.

nszler

(F) Farfarac Fikriye ile favorili fasa fiso Fahri Fatsal Fatma'y grnce fesleenci feylesoy Feyyaz', fndk Ferhunde'yi anmsayarak feveran ettiler. Felemenkte Felemenklerin Felemenke mi konutuklarn dne dne fertlii ektiler.

(P) Pohpohu pinti profesr pofur pofur pofurdayarak hnla tun anak iinde pun iip plverizatr prospektsn papazbal biblosunun berisindeki papatya buketinin bu yanna braktktan sonra plas pandras Plmrle Ptrgeden getirdii prsk ptikare pstekiyi palulularn ptrck pazarnda partenogenes pasaparolas ile pertavsz pervasz pervaz peysajn ve peronospora pestenkerani pestilini pos bykl pisboaz Pedegoga pnar banda be etti.

(M) Marmara'daki Karmarisli mermerciler mermercilii meslek edinmiler ama Mamak'taki mamaclar manyetizmaclkla marmelatl meslek edinememiler.

(V) Vrvrc Vedia ile vd vdc Veli velinimeti vatman Vahite vilayette veda edip Vefya doru vaveylsz, velevasz velespitle volta vururlarken voleybolcu Vatran virtz Vicdan ve Viranehirli vatansever viyolo