Upload
hacong
View
262
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
DIAGNOZA ROZWOJU SPOŁECZNO – EMOCJONALNEGO
DZIECI DO SZÓSTEGO ROKU ŻYCIA
dr Magdalena Czub Zespół Wczesnej Edukacji
Poznań, 13.11.2014.
Program
1. Kompetencje społeczno – emocjonalne jako podstawa funkcjonowania w okresie nauki szkolnej i dorosłości
2. Projekt “Standaryzacja i normalizacja narzędzi do diagnozy rozwoju społeczno – emocjonalnego dzieci w wieku od 18 do 66 miesięcy”
3. Przesiewowe narzędzia do diagnozy rozwoju społeczno – emocjonalnego. (Kwestionariusz „Styl Adaptacji”, Skala „Reakcja na Nowość”, Skala „Koncentracja”)
4. Diagnoza kompetencji społeczno – emocjonalnych
Projekt “Standaryzacja i normalizacja
narzędzi do diagnozy rozwoju społeczno – emocjonalnego dzieci w wieku od 18 do 66
miesięcy”
Diagnoza społeczna 2013 (Czapiński, Panek, 2013): Polska nie spełnia ani jednego kryterium
społeczeństwa obywatelskiego, co wyraża się głównie w braku zaufania: 90% badanych deklaruje, iż nie można ufać
innym niska wiara w dobre intencje innych ludzi niska tolerancja dla mniejszości / inności niskie zaufanie do instytucji społecznych
Od 1992 r. stan ten nie ulega zmianie
Kontekst badania
Kontekst badania Diagnoza społeczna 2013 (Czapiński, Panek, 2013):
niski procent udziału w wolontariacie (26%) bardzo niski procent zrzeszania się i współpracy
(10%) bardzo niski procent pracy na rzecz społeczności
lokalnej (15%) brak utożsamiania się ze sceną polityczną (ponad
2/3 osób nie znajduje swojej reprezentacji) akceptacja dla naruszania prawa (powyżej 50%) akceptacja dla naruszania dóbr publicznych
• 40% młodzieży między 16 a 18 r.ż. (51% dziewcząt i 29% ch łopców) odczuwa podwyższony poziom st resu psychologicznego a zgłaszane trudności dotyczą min. zdolności do koncentracji uwagi, stawiania czoła problemom, podejmowania decyzji i wiary w siebie (ogólnopolska, reprezentatywna próba - Oblacińska, Woynarowska, 2006)
• samobójstwa stanowią jedną z głównych przyczyń zgonów młodzieży w Polsce, a wśród osób między 15 a 24 r.ż. była to przyczyna prawie co piątego zgonu (GUS, 2011)
Kontekst badania
Raport HBSC (Health Behaviour in School-Aged Children – badania prowadzone przez WHO)
w rankingu dzieci, które deklarują, iż mają troje i więcej przyjaciół tej samej płci, Polska znajduje się na 36 miejscu (na 39!).
Niemal najniższy w tym zestawieniu jest też odsetek naszych dzieci, które zgadzają się ze stwierdzeniem, że większość uczniów w ich klasach jest miła i pomocna.
Kontekst badania
Brak zrozumienia i wzajemnej akceptacji w relacjach nauczyciel – uczeń (Raport Młodzi 2011)
Wzrastający odsetek dzieci i młodzieży, z trudnościami w zakresie zdrowia psychicznego (Raport Młodzi 2011)
Wzrastający odsetek dzieci i m łodzieży stosujących przemoc i naruszających prawo (Raport Młodzi 2011)
Kontekst badania
Nieuwzględnianie tzw. kompetencji miękkich (np. empatia, zdolności komunikowania się, umiejętności rozwiązywania problemów w relacjach z innymi, zdolność do współpracy, zdolność do przyjęcia krytyki, respektowanie zasad, poczucie odpowiedzialności, poczucie własnej wartości) w programach kształcenia (Raport Młodzi 2011)
Niedopasowanie oferty edukacyjnej do wymogów wspó łczesności – przygotowanie do życia w społeczeństwie ponowoczesnym (Raport Młodzi 2011)
Kontekst badania
Podstawy teoretyczne projektu
Kontekst badania
ZDROWIE I ROZWÓJ FIZYCZNY
• higiena • wzrost • waga • odporność
na choroby • kontrola
ciała • sprawne
zmysły • motoryka
KOMPETENCJE POZNAWCZE
• wiedza o świecie
• wiedza o sobie
• rozumowanie (rozwiązyw. problemów, logiczne myślenie)
• język • umiejętności
„szkolne” na starcie szkolnym
ROZWÓJ W PIERWSZYCH SZEŚCIU LATACH ŻYCIA
KOMPETENCJE SPOŁECZNO – EMOCJONALNE
• efektywna regulacja emocji
• zdolność do poszukiwania pomocy
• przekonanie o własnej wartości
• pozytywna atrybucja zdarzeń i intencji innych
BAZOWE ZAUFANIE
• samodzielność i współpraca
• decentracja (ja-inni) • samoorganizacja • kończenie zadań • własne zdanie i
zdolność do kompromisu
AUTONOMIA
• aktywne podejście do rozwiązywania problemów
• potrzeba osiągnięć • pracowitość,
wytrwałość i poczucie dumy
• ciekawość
INICJATYWA
è è
è è
Kontekst badania
Zdolność do zaspokajania potrzeby pozytywnych relacji z innymi, czyli doświadczania autentycznej akceptacji w dużej mierze powstaje w pierwszych latach życia podczas kszta ł towania s ię relacji przywiązaniowej z głównym opiekunem.
Wysoka jakość opieki nad małym dzieckiem prowadzi do:
swobodnej eksploracji dobrego kontaktu z otoczeniem zdolności do poszukiwania pomocy przekonania o własnej wartości pozytywnej atrybucji zdarzeń i intencji innych adekwatnej i skutecznej regulacji emocji
Rozwój w pierwszych latach życia: przywiązanie è bazowe zaufanie
Kontekst badania
Wczesne doświadczenia z opiekunem zostają uwewnętrznione i stają się umysłowymi, dynamicznymi i operacyjnymi modelami siebie (self) i figury przywiązania, które służą do regulacji, interpretacji i przewidywania zachowań, myśli i uczuć własnych i innych osób
Te umysłowe reprezentacje wpływają na: przekonania na własny temat è samoocena, poczucie własnej wartości sposób postrzegania innych è interpretacja intencji sposoby osiągania bliskości i akceptacji è zwracanie się
po pomoc, zdolność do współpracy
Mechanizm wpływu relacji przywiązaniowej
Kontekst badania
Kształtujące się w 2-3 roku życia poczucie autonomii wynikające z szanowania przez opiekunów odrębności oraz indywidualności dziecka przejawia się w jego zdolności do: rozróżniania swoich motywów od motywów innych ludzi samodzielnego podejmowania decyzji odmowy w sposób akceptowany społecznie samodzielnego działania lub działania w zespole kontynuowania raz podjętego działania i ukończenia go samodzielnego decydowania co jest dobre, a co złe decentracji i uwzględniania zdania oraz potrzeb innych samoorganizacji
Autonomia
Kontekst badania
Inicjatywa Okres przedszkolny to okres twórczości i inicjatywy i, co za tym idzie kształtowania się poczucia kompetencji dziecka. Możliwość swobodnego realizowania swoich pomysłów / inicjatyw to w efekcie:
wysoki poziom energii aktywne podejście do rozwiązywania problemów akceptacja dla zmienności okoliczności działania samodzielność w stawianiu sobie celów zdolność do podejmowania inicjatywy i roli lidera szybkie rozpoczynanie działania zdolność czerpania radości z działania zdolność czerpania radości z uczenia się i ciekawość wysoka potrzeba osiągnięć pracowitość, wytrwałość i poczucie dumy z osiągnięć
Kontekst badania
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
ZAUFANIE do innych ludzi, świata i siebie
AUTONOMIA, samostanowienie
INICJATYWA, poczucie kompetencji
Produktywność
OSIĄGNIĘCIA W ROZWOJU INDYWIDUALNYM
W PIERWSZYCH LATACH ŻYCIA
Kontekst badania
Misja • pierwsze lata życia jako podstawa funkcjonowania społeczno – emocjonalnego (bazowe zaufanie, zdolność do samoregulacji, autonomia, inicjatywa) • konieczność rozpoczęcie badań dotyczących podstaw funkcjonowania społeczno – emocjonalnego dzieci w Polsce
Cele • konstrukcja, adaptacja i normalizacja baterii narzędzi
diagnostycznych, w obszarze rozwoju społeczno – emocjonalnego małych dzieci
• eksploracyjna analiza wyników dotyczących funkcjonowania społeczno – emocjonalnego dzieci od 1,5 roku do 5,5 lat w Polsce
Misja i cele projektu
Narzędzia do diagnozy rozwoju społeczno-emocjonalnego małych dzieci
Podręcznik
„Diagnoza funkcjonowania społeczno-emocjonalnego dziecka w wieku od 1,5 do 5,5 lat.”
Monografia „Rozwój społeczno-emocjonalny dziecka przed szóstym rokiem życia.”
Rezultaty projektu
Spis treści 1. Rozwój kompetencji społeczno-emocjonalnych dziecka (M. Czub)
2. Diagnoza rozwoju społeczno-emocjonalnego (M. Czub)
3. Charakterystyka projektu badawczego (K. Piotrowski)
4. Narzędzia do diagnozy rozwoju społeczno-emocjonalnego dziecka (K. Piotrowski)
• „Styl Adaptacji” • „Reakcja na Nowość” • „Koncentracja” 5. Diagnoza rozwoju społeczno – emocjonalnego. Analiza przypadku. (K. Piotrowski, M. Czub)
Spis treści 1. Problematyka analizy zjawisk
rozwojowych – ramy teoretyczne
2. Obszary rozwoju społeczno – emocjonalnego
3. Konsekwencje rozwoju społeczno – emocjonalnego w pierwszych latach życia
4. Środowisko wczesnego rozwoju społeczno – emocjonalnego
5. Rozwój społeczno – emocjonalny małych dzieci w Polsce. Wyniki badań.
6. Rozwój społeczno-emocjonalny w niemowlęctwie, wczesnym dzieciństwie i w wieku przedszkolnym
7. Współczesne zagrożenia dla rozwoju społeczno-emocjonalnego
Magdalena Czub
Joanna Matejczuk
Rozwój społeczno-emocjonalny
w pierwszych sześciu latach życia.
Perspektywa jednostki, rodziny i społeczeństwa.
• Skonst ruowane w pro jekc ie metody mają charakter przesiewowy – dają jedynie możliwość określenia obszarów rozwoju, w których mogą już występować lub pojawić się w przyszłości, trudności w funkcjonowaniu dziecka.
• Wyniki uzyskane za ich pomocą winny stanowić jedynie przyczynek do dalszych, pogłębionych badań umożliwiających weryfikację wstępnych hipotez na temat przebiegu rozwoju społeczno – emocjonalnego dziecka.
• Normy (skala staninowa) – grupy dużego i małego ryzyka trudności rozwojowych – w grupie mogą się znaleźć dzieci o bardzo zróżnicowanych wynikach è konieczność analizy jakościowej odpowiedzi i dalszej, pogłębionej diagnozy
Narzędzia badawcze / diagnostyczne
• Skala „uspołecznienie” (8 pozycji) kompetencje umożliwiające angażowanie się dziecka w nawiązywanie i podtrzymywanie kontaktów społecznych
• Chętnie bawi się z innymi dziećmi • Potrafi wyrażać swoje upodobania • Spontanicznie zwraca się o pomoc do dorosłego
rzetelność: 0,72 – 0,78 • Skala „eksternalizacja” (7 pozycji) zachowania buntownicze, negatywizm i agresja
• Zdarza się, że rzuca zabawkami, gdy mu się czegoś odmówi • Szybko się niecierpliwi i denerwuje • Stawia silny opór, gdy mu się coś nie podoba
rzetelność: alfa Cronbacha 0,81 – 0,83 • 18 pozycji (3 nieuwzględniane w obliczaniu wyników: 1, 9, 14)
KWESTIONARIUSZ STYL ADAPTACJI
SKALA REAKCJA NA NOWOŚĆ
Skala służy do oceny tempa adaptacji dziecka do nowych warunków oraz sposobu reagowania przez dziecko na nowe bodźce: osoby, miejsca, przedmioty. • rzetelność: alfa Cronbacha 0,72 – 0,76 • konieczność interpretacji w zależności od wieku
dziecka • 1,5 – 3 lat (większa potrzeba poszukiwania
bliskości z opiekunem) • 3 – 5,5 lat
SKALA REAKCJA NA NOWOŚĆ
SKALA KONCENTRACJA
Skala służy do oceny zdolności dziecka do wykonywania zadań wymagających skupienia uwagi i wytrwałości oraz utrzymania uwagi w obecności dystraktorów. • rzetelność: alfa Cronbacha 0,71 – 0,75 • zdolność do koncentracji to kompetencja z
pogranicza rozwoju poznawczego i społeczno-emocjonalnego (wspiera rozwój poznawczy, u w a r u n k o w a n a r o z w o j e m s p o łe c z n o -emocjonalnym)
SKALA KONCENTRACJA
POZOSTAŁE NARZĘDZIA W PROJEKCIE
Kwestionariusz Rozwoju Dziecka w Rodzinie (KRDR)
• status społeczno-ekonomiczny rodziny dziecka, • rozwój w okresie prenatalnym • rozwój w okresie perinatalnym, • środowisko rozwoju dziecka, • rozwój w okresie dzieciństwa
• rozwój fizyczny: zdrowie, motoryka duża i mała • rozwój emocjonalny: autonomia, samoregulacja (sen, jedzenie,
reguły)
POZOSTAŁE NARZĘDZIA W PROJEKCIE Kwestionariusz
Ocena Zachowania i Kompetencji Społecznych (polska adaptacja – Social Competence and Behavior Evaluation Inventory; LaFreniere, Dumas, 1996)
3 skale: Kompetencje społeczne: współpraca, pomoc dla innych, dostosowanie zachowania do sytuacji społecznej, elastyczność w zachowaniu i przekonaniach; Lęk-wycofanie: wstyd, lęk, obawy, zakłopotanie, skłonność do pozostawania na marginesie grupy rówieśniczej, wycofywanie się z relacji społecznych; Złość-agresja: trudności z tolerowaniem frustracji, krzyk, bicie, rzucanie przedmiotami, konflikty z dziećmi i dorosłymi.
1. Badanie pilotażowe • wrzesień – grudzień 2013
• reprezentatywna dla całego kraju, losowa próba rodziców dzieci między 18 a 66 miesiącem życia
• osoba, która spędza najwięcej czasu z dzieckiem – 90% kobiety
• 784 osoby badane 2. MODYFIKACJA NARZĘDZI 3. Badanie główne • styczeń – czerwiec 2014
BADANIE
Grupa badana
• reprezentatywna dla całego kraju, losowa próba dzieci w wieku 18-66 miesięcy (od 1,5 do 5,5 roku życia) wylosowanych z operatu PESEL
• 4156 osób (rodzice lub opiekunowie prawni wylosowanych dzieci)
• 90% (3744) respondentów stanowiły kobiety, czyli matki lub opiekunki prawne
953
933 927
931
Chłopcy (18-‐42 m. ż.)
Dziewczynki (18-‐42 m. ż.)
Chłopcy (43-‐66 m. ż.)
Dziewczynki (43-‐66 m. ż.)
AUTONOMIA
Czy dziecko chce robić wiele rzeczy samodzielnie?
3%
33%
64%
Nigdy | prawie nigdy Czasem Zawsze | prawie zawsze
1%
23%
76%
18-42 msce 43-66 mscy
Czy dziecko wymaga, żeby ciągle nim kierować?
57% 38%
5%
Nigdy | prawie nigdy Czasem Zawsze | prawie zawsze
64%
32%
4%
18-42 msce 43-66 mscy
Czy dziecko „walczy o swoje”, chce robić różne rzeczy „po swojemu”?
3%
48% 49%
Nigdy | prawie nigdy Czasem Zawsze | prawie zawsze
3%
49% 48%
18-42 msce 43-66 mscy
SAMOREGULACJA
Czy dziecko używa zrozumiałych określeń, aby wyrazić to, czego chce lub potrzebuje?
6% 19%
75%
Nigdy | prawie nigdy Czasem Zawsze | prawie zawsze
1% 5%
94%
18-42 msce 43-66 mscy
Czy dziecko używa zrozumiałych określeń, aby powiedzieć co czuje?
18-42 msce 43-66 mscy
13%
23%
64%
Nigdy | prawie nigdy Czasem Zawsze | prawie zawsze
2% 9%
89%
Czy dziecko, kiedy jest zdenerwowane, potrafi wyciszyć się w ciągu 10-15 minut?
28%
16% 56%
Nigdy / prawie nigdy Czasem Zawsze / prawie zawsze
14% 15%
71%
18-42 msce 43-66 mscy
Czy dziecko podporządkowuje się podstawowym zasadom domowym?
18-42 msce 43-66 mscy
3%
37%
60%
Nigdy / prawie nigdy Czasem Zawsze / prawie zawsze
1%
29%
70%
Koncentracja
Zdolność dziecka do utrzymania uwagi na zadaniu mimo występujących w otoczeniu dystraktorów oraz kontynuowanie działania mimo
pojawiających się trudności
18 – 42 msce 42 – 66 mscy
Duże ryzyko trudności
22%
19%
Małe ryzyko trudności
78%
81%
USPOŁECZNIENIE 18 – 42 msce
43 – 66 mscy
DUŻE RYZYKO
15%
17%
MAŁE RYZYKO
85%
83%
EKSTERNALIZACJA 18 – 42 msce
43 – 66 mscy
DUŻE RYZYKO
16%
14%
MAŁE RYZYKO
84%
86%
Adaptacja (KSA)
Podsumowanie / Pytania 1. AUTNONOMIA
„Chce robić wiele rzeczy samodzielnie” – przyrost z wiekiem „Walczy o swoje” – brak różnic między grupami wiekowymi
2. SAMOREGULACJA
„Wyciszenie powyżej 15 min.” – 15% czasem i 14% nigdy „Podporządkowanie zasadom” – 30% czasem i nigdy
3. KONCENTRACJA – 20% trudności 4. USPOŁECZNIENIE – 17% trudności (rosną z wiekiem)
èproblem „cichych dzieci” 5. EKSTERNALIZACJA – 14% trudności (spada z wiekiem) è
efekt interwencji / dojrzewania?
20% è 5 dzieci w 25-osobowej klasie
Adaptacja (KSA) Uspołecznienie - Eksternalizacja
Związki z innymi zmiennymi:
• chłopcy uzyskują wyższe wyniki w skali Eksternalizacji
• dzieci z rodzin o trudnej sytuacji finansowej uzyskują niższe wyniki na skali Uspołecznienie od dzieci z rodzin o dobrej sytuacji finansowej
• dzieci, które potrafią się szybko uspokoić uzyskują wyższe wyniki na skali Uspołecznienie
• dzieci, które mają trudności z zasypianiem uzyskują niższe wyniki na skali Uspołecznienie oraz wyższe na skali Eksternalizacja
• dzieci, których matki po porodzie odczuwały przygnębienie i wątpliwości co do swoich możliwości rodzicielskich, uzyskują wyższe wyniki na skali Eksternalizacji
Związki z innymi zmiennymi:
• Dzieci wychowujące się w rodzinach o lepszej sytuacji finansowej odznaczają się bardziej pozytywną reakcją na nowość niż dzieci z rodzin mających trudności finansowe
• Dzieci, które często doświadczają trudności z zasypianiem odznaczają się mniej pozytywną reakcją na nowość
• Dzieci, które potrafią szybko się uspokoić gdy są zdenerwowane odznaczają się bardziej pozytywną reakcją na nowość niż dzieci z trudnościami w uspokajaniu się
• Dzieci pozytywnie reagujące na nowość odczuwają mniejszy lęk w relacjach społecznych niż dzieci z trudnościami w tym zakresie
Reakcja na Nowość
Koncentracja
Związki z innymi zmiennymi:
• dziewczynki uzyskują wyższe wyniki niż chłopcy
• dzieci, które mają trudności z zasypianiem uzyskują niższe wyniki na skali Koncentracji niż dzieci bez takich trudności
• dzieci zdolne do podporządkowania się zasadom oraz do szybkiego uspokajania się uzyskują wyższe wyniki
• dzieci, których matki po porodzie odczuwały przygnębienie i wątpliwości co do swoich możliwości rodzicielskich, uzyskują niższe wyniki
• dzieci o wyższych wynikach na skali Koncentracji uzyskują wyższe wyniki na skali Uspołecznienie
Wiedza o przebiegu i efektach rozwoju we
wczesnym dzieciństwie oraz o roli otoczenia społecznego
to PODSTAWA trafnej diagnozy
Teorie psychologiczne Wyniki badań Doświadczenie
„Techniki”
pracy
DIAGNOZA
SZEŚCIOLATEK
RODZINA zasoby vs potrzeby
PRZEDSZKOLE wyniesione zasoby vs trudności
ŚRODOWISKO LOKALNE
zasoby vs obciążenia
ZDROWIE I ROZWÓJ FIZYCZNY
KOMPETENCJE SPOŁECZNO -
EMOCJONALNE
KOMPETENCJE POZNAWCZE
DIAGNOZA
WARUNKI SZKOLNE ŚRODOWISKO
ZASOBY DZIECKA
ZASOBY RODZINY
ZASOBY PRZEDSZKOLA
NOWE WYZWANIA
ROZWÓJ DZIECKA W
PIERWSZYCH LATACH ŻYCIA
DIAGNOZA
Dziękuję za uwagę