DHAMMAAN WAALIDIINTA/WAKIILADDA: Inta aad saxeexdo dib ugu soo celi foomkan dugsiga ugu danbayn

Sebteember 20, 2019

Waxaa isoo gaadhay nuqul Buug Yarada Xuquuqda iyo Masuuliyada ah. Waxaan fahamsanahay inay buug-yaradan ku jiraan macluumaad aan u baahan karo inta lagu jiro sanad dugsiyeedka, iyo in ardayda oo idil lagula xisaabtami doono dabeecadooda sida ku qeexan siyaasadaha, nidaamyada, iyo cawaaqibta edbinta ee Buug-gacmeedkan.

Dugsiga Ardayga

Saxiixa Ardayga Taariikhda

Magaca la Daabacay ee Ardayga

Saxeexa Waalidka/Wakiilka Taariikhda

Magaca la Daabacay ee Waalidka/Wakiilka

FOOMKA FEPRA DUGSIYADA SHACABKA TUKWILA (TSD) – WARGELINTA XUQUUQDA EE SHARCIGA SIRTA IYO

XUQUUQDA WAXBARASHADA QOYSKA (FERPA) iyo FOOMKA KA BIXIDA

Sida uu dhigayo Sharciga Sirta iyo Xuquuqda Waxbarashada Qoyska (FERPA), waalidiinta/koriyaha ardayda ka yar 18 jirka, iyo ardayda ka waawayn 18 jirka (“ardayda u qalanta”) waxay leeyihiin xuquuqo gaar ah marka loo eego duwaanada waxbarashada ee ardayda. Hadii uu ardaygu uu ka yar yahay 18 sano jir, xataa hadii uu la nool yahay

waalidka/koriyaha, ardaygu waxa uu leeyahay dhamaan xuquuqda hoos imanaysa Sharcigan. Xuquuqahani waa:

(1) Xuquuqda baadhitaanka iyo qiimaynta duwaanada waxbarashada 45 maalmood gudahood oo ka bilaabanta maanta TSD ee la geley dalabka qoraalka.

(2) Xuquuqdaada inaad dalban karto wax ka badalka duwaanada waxbarasho ee ardayga kaas oo

waalidka ama ardayda u qalmaa uu aaminsan yahay in ay khaldan yahay ama macluumaad khaldan bixinayso. Hadii TSD ay go’aansato in aan waxba laga badalin duwaanka, TSD waxay waalidka/koriyaha ku wargelin doontaa ama ardayda u qalka go’aanka oo waxay u sheegi doontaa xuquuqdaado dalbashada dhagaysiga ee ku saabsan dalabka wax ka badalka. Macluumaad dheeraad ah oo ku saabsan nidaamka dhagaysiga yaa la bixin doonaa si waalidka/koriyaha ama

ardayga marka la wargelinayo xuquuqdooda dhagaysiga.

(3) Xuquuqda ogolaanshaha in la bixiyo macluumaadka shakhsi ahaaneed ee haybta qofka sheegaya waxaa uu ku jiraa duwaanada waxbarashada ee ardayga, marka laga tago bixinta ogolaanshaha

FERPA iyada oo aan u jirin ogolaanshe. Hal shay oo laga soo reebo oo ogol in macluumaadka la bixiyo iyada oo ayna jirin ogolaanshe waa in saraakiisha dugsigu ay jiraan dano wax ku ool ah oo ay leeyihiin. Sarkaalka dugsiga ayaa ah qofka ka masuulka ah TSD ee maamulida, horjooga, tilmaamaha, ama shaqaalaha taageerada (oo ay ku jiraan caafimaadka ama shaqaalaha caafimaadka iyo bilayska qaybta shakhsiyaadka); macalinka ardayda; qofka ku shaqeeya Gudida Dugsiga; qandaraasle (qofka ama shirkada kaas oo TSD ay siisay qandaraaska si ay u qabato shaqo, ama

daawayn); lataliyayaasha; dadka wakhtigooda ku deeqay’ ama waalidka ama ardayda ku jira gudida saraakiisha ama kaalmeynta saraaiikhda dugsi kale si ay u qabtaan masuuliyadooda. Sarkaalka dugsiga waxa uu leeyahay dano waxbarasho oo sax ah hadii sarkaalka waxbarasho uu u baahan yahay in dib u eegid lagu sameeyo duwaanka waxbarashada si loo buuxiyo masuuliyadiisa xirfadle. Marka la dalbado, TSD waxay siin doontaa macluumaadka duwaanada iyada oo bilaa ogolaansho ah dugsiga kale marka ardaygu uu doonayo inuu galo.

(4) Xuquuqda inaad xaraysato ka cabasho Waaxda Waxbarashada Maraykanka ('U.S. Department of Education) ee wixii tabasho ah ee la xidhiidha in TSD ay u hogaansami wayday shuruudaha FERPA. Wixii cabasho qoraal ah waa inaad ku hagaajisaa Family Policy Compliance Office, U.S. Department of Education, 400 Maryland Avenue S.W.; Washington, DC 20202.

Macluumaadka Hagaha : Sida uu dhigayo FERPA, TSD waxay siin kartaa macluumaadka ‘hagaha” qof kasta, oo ay ku jirto laakiin aan ku xadidnayn hay’adaha waxbarashada macalinka, saxaafada, kuuliyadaha iyo jaamacadaha, ciidanka, kooxda dhalinyarta, iyo cida bixiya deeqda waxbarashada, iyada oo TSD aad u sheegto in aanad doonaynin in macluumaadkaaga la bixiyo moojee. Macluumaadka soo socdaa waxaa loo arkaa macluumaadka hagaha: magaca waalidka iyo ardayga, cinwaanka guriga, lambarka taleefanka gruiga, cinwaanka iimeelka guriga, sawirada ama fiidyawga ardayda, taariikhda dhalashada ardayda, taariikhda ku biirida, heerka fasalka, waxa uu dhigto ardayda, ka qayb galka hawlaha sida rasmiga ah loo aqoonsaday iyo kooxaha isboortida, dhererka iyo miisaanka ciyaartoyda, dugsiga ugu danbeeyay ama barnaamijka ka qayb galka, iyo macluumaadka kale ee aan sida kale loogu arag inuu waxyeelo leeyahay ama aan jabinaynin nidaamka sirta ah hadii la bixiyo.

Bixinta Macluumaadka Hagaha ee Ardayda ee Fasalka Sagaal ilaa Laba iyo Toban (9-12)

Waalid ahaan/koriyaha ahana arday dhigta dugsiga sare ama ardayga u qalma (oo gaadhay 18 sano jir), waxaad xaq u leedahay inaad kala doorato sadex (3) ikhtiyaar hadii macluumaadka hagaha ah ee ku saabsan ardayda la bixiyo ama aan la bixin.

Dalabyada ciidanka Maraykanka iyo oo waxay xaq u leeyihiin magaca, lambarka taleefanka, iyo cinwaanka

“dugsiga sare ee ardayda,” iyada oo waalidka/koriyaha ama ardayda u qalmaa ay sadeen sanduuqa B ama C. Ciidanku caadiyan waxay dalbadaan macluumaadka Oktoobar sanad dugsiyeed kasta. Hadii aanad doonaynin macluumaadka in la siiyo ciidanka, waa inaad saxdaa sanduuqa B ama C oo aad soo celisaa foomkan ugu

danabyn Oktoobar 1 si loo xaqiijiyo in qaybtaada wakhtiga ku munaasabka ah lagu xareeyo. Hadii aad doonayso in macluumaadka loo diro kuuliyada, loo shaqeeyo, kooxaha waalidka, ama ciidanka waa inaad saxdaa

sanduuqa B.

Waalidka/koriyayaasha ardayda dugsiga sare iyo ardayda dugsiga sare ee u qalantaa waxaa lagu dhiiri

gelinayaa inay xasuustaan inay saxaan Sanduuqa B ama C oo ka dhigan in TSD ayna diin doonin macluumaadka hagaha ee ciidanka. Laakiin, kama dhigna in ciidanku aan lasiinaynin macluumaadka kale ee

ardayga, wixii aan laga helin waxbarashada degmada dugsiga. Sidoo kale, saxitaanka Sanduuqa B ama C kaama baajinayso in cida ciidanka wax ku shaqaalaysiisaa inay ka hadasho ardayda marka ay waxka shaqaalaysiinayaan xarunta.

Fadlan sax hal sanduuq oo ku soo celi foomkan dugsiga ardaydaagu dhigto mudo aan ka danbaynin Oktoobar 1. Hadii waalidka/koriyaha ama ardayda u qalmaa aanu sixin wax ka mid ah sanduuqyadan oo aanu soo celin foomka, ama sax saxduuq A sidoo kale sanduuqyada kale, TSD ay u aragto ogolaanshaha sanduuqan A .

Dib u eegi lagu sameeyay Juulay 2019

Magaca sadexan ee Taariikhda Dhalashada Lambarka Aqoonsiga Ardayga

ardayga oo daabacan ee Dugsiga

Foomka Dugsiga Sare ee FERPA Ardayda ku jirta Sagaalaada ilaa Laba iyo Tobnaan (9-12): Fadlan calaamadi Kaliya hal sanduuq:

A. Waxaan ogolaaday in la bixiyo macluumaadka hagaha sare eek u saabsan ardayda magaciisa hoos lagu sheegey.

Ikhtiyaarka A ayaa ka sareeya wixii kale ee la doortay ee hoose.

B. Waxaan ogolaaday in la bixiyo macluumaadka sare macluumaadka hagaha oo ku saabsan ardayda magaciisa hoos lagu sheegey, marka laga tago macluumaadka ku saabsan ardaygan ee AAN la bixinaynin karin ee ciidanka ku saabsan.

C. MAAN ogolaan in la bixiyo macluumadaka hagaha ee sare oo ku saabsan magaca hoose ee ardayda, marka laga tago sharciga ogolaanshaha. Wax macluumaadka ah lama siin karo kuuliyadaha, kooxaha waalidka, ciidanka, ama shaqaalaha.

Qaybaha soo socda waxaa kaliya waxaa la diyaarin karaa hadii aad doorato Ikhtiyaarka C –

Aan La Bixinin Macluumaadka. Macluumaadka ilmahaaga waa in aan lagu darin wixii soo socda

iyada oo loo hogaasamo qaybta hoose moojee. Hadii aad doonayso in macluumaadka

ilmahaaga lala wadaago wax kamid ah goobaha hoose, fadlan muuji ogolaanshahaaga adiga oo

dooranaya ikhtiyaarka munaasabka ah.

Hagaha Dugsiga iyo Liiska Fasalada ayaa loo diyaarin doonaa qoysaskeena,

shaqaalaha iyo PTSA. HAA, waxaa kamid ah macluumaadkeena (taleefanka,

cinwaanka, iimeelka)

Sawirka/Fiidyawga Ardayda sawiradiisa iyo fiidyawdiisa waxaa lasoo dhigi karaa websaytka dugsiga iyo degmada ee shacabka, baraha bulshada iyo wargeysyada ay daabaceen degmadu. Wax magac ah lama soo dhigi doono. HAA, sawirada iyo fiidyawga ardaygayga waa in aan lasoo dhigin ciidanka degmada.

Buuqa Sanadka/Bixinta Sawirada FasalkaHAA, waxaan ogolaaday in sawirada

ardaydayga iyo magaca oo ay ku jiraan buuga sanadka ee sawirka fasalka

Wargelinta Xuquuqda Lafu Xaraynayo Dalabyada Duwaanada: Waxaa lagu doontay RCW

28A.320.160, dugsiyada degmada ayaa loogu baahan yahay in lagu wargeliyo/koriyaha inay u

leeyihiin xuquuq, sida uu dhigayo Sharciga Duwaanada Shacabka Washington (RCW 42.56), si loogu

dalbato duwaanada shacabka iyada oo ku saabsan nidaamka shaqaalaha. Si aad u xarayso duwaanada

Saxeexa magaca daabacan Saxeexa Taariikhda

dalabka TSD, u dir dalabka qoraalka, iyada oo qoraal ah: Office of the General Counsel: Attn: Dalabka

Duwaanada Shacabka; TSD: MS 32-151; PO Box 34165: Seattle, WA 98124

Farriimaha Taleefanka ee Duuban Degmo Dugsiyeedka Tukwila iyo dugsiyadooda waxay isticmaalaan nidaamka telefoonka ee farriinta duubana si ay ula xiriiriyaan qoysaska wixii ku saabsan xaaladaha deg-degta ah iyo xiritaanka iskuulka iyo sidoo kale ogaysiisyada ku saabsan dhacdooyinka muhiimka ah, wararka, digniinta caafimaad, iyo digniinaha kale ee gaarka ah. Markaad saxiixdo oo aad soo celiso foomkan, waxaad oggolaatay inaad doorato inaad hesho fariimaha telefoonka ah. FADLAN WAXAAD LA SOCOTAA IN AANAD WIXII INTAA KA DANBEEYA HELI DOONIN FARIIMO TALEEFANKA AH OO TOOS AH HADII AY DHACDO IN XAALAD DEGDEG AH AMA BIXINTA MACLUUMAADKA DUGSIGA hadii aad doorato in aanad saxeexin qaybtan.

Saxeexa Waalidka/Wakiilka Taariikhda

Magaca la Daabacay ee Waalidka/Wakiilka

FADLAN U SOO CELI FOOMKAN DUGSIGA ARDAYDA

KAAS OO AMA ADIGA OO WADA AH AMA BOOSTA MARAYKANKA KUSOO DIRA.

Hadii aad leedahay wax ka badan hal arday, waa inaad foom gaar ah u soo buuxisaa arday kasta. Foomkan waxaa lagu hayn doonaa fooldharka ardaygaaga ee dugsigiisa.

Dib u eegi lagu sameeyay Juulay 2019

2019-20 BUUG-GACMEEDKA

XUQUUQDA IYO WAAJIBAADKA

Ardayda iyo Waalidiinta

4640 South 144th Street, Tukwila, WA 98168

TALEEFANKA: (206) 901-8000 I FAKISKA: (206) 901-8016 www.tukwilaschools.org

Degmo Dugsiyeedka Tukwila No. 406 waxay u hoggaansamaan sharciyada iyo qawaaniinta federaalka oo ma sameeyaan kala takoorid ku saleysan jinsi, qolo, caqiido, diin, midab, asal qaran, da'da, sarkaal amase milatariga, jihada galmada, muujinta jinsiga ama aqoonsiga, naafonimada, iyo isticmaalka eeyaha hagaha ah ee tababaran ama xayawaanka u adeeg qof naafo ah. Barnaamijyada degmada waa inay ka madax bannaanaadaan dhibaateynta galmada iyo xaasidnimada, iyo degmada waxay siisaa sinnaan siman oo ku wajahan Boy Scouts of America iyo kooxaha kale ee dhalinyaradda loo qoondeeyay. Waxyaabaha ku saabsan habka u hoggaansamidda ama cabashooyinka waxaa lagu hagaajin karaa Degmo Dugsiyeedka Qodobka IX/Qeybta 504/RCW 28A.640 Sarkaalka Adeeca ama Waaxda Waxbarashada ee Mareykanka, Xafiiska Xuquuqda Madaniga.

Qodobka IX/RCW 28A.640 Sarkaalka u hoggaansannaata: Aaron Draganov, Maareeyaha Guud ee Shaqaalaha

Tukwila School District No. 406 4640 South 144th Street

Tukwila, WA 98168 Taleefanka: 206.901.8005

E-mail: draganova@tukwila.wednet.edu

Qaybta 504 Sarkaalka u hoggaansannaata: Richard Quesada Maamulaha Waxbarashada Gaarka ah

Tukwila School District No. 406 4640 South 144th Street

Tukwila, WA 98168 Taleefanka: 206.901.8035

E-mail: quesadar@tukwila.wednet.edu

Waxaad u soo sheegi kartaa takoorida iyo dhibaateynta kala-takoorka xubin kasta oo ka mid ah shaqaalaha dugsiga ama Iskuduwaha Xuquuqda Madaniga ee degmada, ee kor ku qoran. Waxaad sidoo kale xaq u leedahay inaad soo gudbiso cabasho. Nuqul ka mid ah nidaamka iyo sharuucda takoor la'aanta degmada, kala xiriir dugsigaaga ama xafiiska degmadaada. Nuqul ka mid ah siyaasadda iyo nidaamka degmada ayaa sidoo kale laga heli karaa bogga internetka ee Degmada Tukwila oo ah www.tukwilaschools.org.

Kusoo dhawar Sanad Dugsiyeedka 2019-20!

Waxaan aad ugu faraxsanahay in aan bilaabo sanad dugsiyeedka 2019-20 ee dhamaan inaka oo diirada saaraysa sanadka cajiibka ah

ee waxbarasho. Qaar inaga mid ah, maalin kasta si fudud ayaynu u siiban karnaa oo suuxayna. Dadka kale, daqiiqad, maalin, iyo

todobaad kasta waxa uu u noqon karaa go’aan aad u warwar badan oo wakhtigu wuxuu u muuqan karaa mid aayar socda. Iyada oo

aan la eegeynin xaaladaheena, wakhtigu waa waxa aanu wadaagno dhamaan, laakiin maxaynu ku samaynaysaa wakhtigeena?

Waxaanu ka helnay xasuusin sida uu wakhtigu u qaali yahay…qalin jabinta, guurka, dhalashooyinka, iyo u tegisda qoyska ama

asxaabta. Dareenkeena farxada bilawga iyo xasuusta xanuunka leh ama wakhtiga lasoo dhaafay. Urta cuntooyinka qaar, sawirada

wakhti lagu xasuusto dhalinyarnimadii, codadka ama heesada iyo amaanta dadka keena nafiska.

Tukwila waa bulsho cajiib ah oo ka kooban dad cajiib ah oo meelo kala duwan kasoo jeeda. Waxaan la hadlay dadka badan dhawrkii

bilood ee lasoo dhaafay, waxaanan doonayaa inaan xaqiijiyo Tukwila inayna kaliya ahayn mid kala duwan, laakiin waxbarasho aad u

wanaagsan oo aanu siin karto ardaydeena oo aanu ku taageerada aanu siinayno qoysaskeena. Mid kamid ah shayada ugu muhiimsan

ee lagu gaadhayo heerka ugu sareeyaa, waa in la aqoonsado muhiimiyada wakhtiga… ama waxaa kasii daran, in aan la khasaarin.

Waa inaan yeelano dareen degdeg ah inaka oo aan sasin. Waxaynu u baahanahay inaynu wakhtigeena qaadano si ay go’aan

wanaagsan u gaadhno laakiin in aynaan qaadan wax ka badan wakhtigaas. Waxaynu u baahanahay inaynu jawaab celin ka bixino ku

haboon si aynu uga faa’idaysan karto waxbarashada iyo koriinta.

Waxaa la gaadhay sanad dugsiyeedkii 2019-20. Buug Yarada Xuquuqda iyo Masuuliyada waxay gacan ka gaystaan qeexida

muhiimiyada macluumaadka ee ku saabsan waxa la filanayo, natiijada iyo nidaamyada. Waxaanu doonaynaa inaynu xaqiijiyo in

waxbarashada deegaankeenu ay badbaado tahay oo dhamaan ardayda si ay u heli karaan wakhti waxbarashada murugsan iyo

caqabadaha bulsho.

Waxaanu dhamaan idiin rajaynaynaa sanad wanaasgan oo hormer leh!

Si daacadnimo leh,

Flip Herndon

Isuduwaha

Degmo Dugsiyeedka Tukwila

2019 – 2020 Hayaga Adeega Maamulka

• Guddiga Dugsiga Wakiilada beesha ee la doortay oo oggolaanaya miisaaniyadda, kormeerka isuduwaha, dejinta siyaasadaha iyo nidaamyada, iyo inay hubiyaan in dugsiyadu la kulmayaan ujeedooyinka barashada ardayda.

­ 206-901-8006 ama TSDBoard@tukwila.wednet.edu

• Isuduwaha: Dr. Flip Herndon Hogaanka Degmada Dugsiga Tukwila ee ka masuulka ah qorshaynta khidada, iyo dhamaan aaga muuqaalka guud.

­ 206-901-8006 ama herndonf@tukwila.wednet.edu

• Soo wac wixii macluumaad dheeraad ah oo la xidhiidh:

­ Baridda iyo Waxbarashada (Manhajka, manhajka waxbarashada, sare u qaadida,

horumarinta xirfadeed, Adeegyada Qaxootiga iyo Muhaajiriinta, adeegyada ardayda,): 206-901-8031

▪ Adeegyada Gaarka ah (waxbarashada gaarka ah, qorshooyinka 504, caafimaadka

ardayda): 206-901-8033

▪ ELL (caawinaada ELL): 206-901-8031

▪ Waxbarashada Hore iyo Dugsiyada Hoose: 206-901-8028

­ Macluumaadka/Qiimeynta iyo Tiknoolajiyada (qiimeynta ardayga iyo

tiknoolajiyadda) : 206-901-8081

­ Maaliyada iyo Shaqada (miisaaniyada, xarumaha iyo hagaajinta, adeegyada cuntada,

gaadiidka): 206-901-8010

­ Gaadiidka (adeega baska ee ardayda): 206-901-8050

­ Adeega Cuntada (cuntooyinka dugsiga, arjiyada cuntada bilaashka ah ama qiimaha jaban): 206-

901-8068

­ Shaqaalaha/Xeerka iyo Nidaamka (Dhagaysiga, gunooyinka shaqaalaha, anshaxa

shaqaalaha, gardarada/tacadiga/fursado shaqo oo loo siman yahay/Cinwaanka IX): 206-901-8005

­ Guri la'aan | Daryeelka Korinta (adeegyada taageeraya ardayda aan haysan guri joogto ah,

Daryeelka Korinta): Ardayda dugsiga hoose: 206-901-7625, Dugsiyada Sare 206-901-8065

Ma ogtahay meesha laga bilaabayo? Wac nambarka guud eeSarta Maamulka, 206-901-8000,

ama raadi diiwaanka internetka ee ah www.tukwilaschools.org.

SHAXDA MACLUUMAADKA

HORDHAC ............................................................................................................................................................................. 1

QEYBTA I: QEEXITAANKA .............................................................................................................................................. 2

QEYBTA II: ERYIDA HABDHAQANKA CIYAARAHA FUDUD/HAWLAHA .............................................................. 2

QEYBTA III: ISTICMAALKA TUBAAKADA/NIKOOTIINTA ALAABAADKA AH & AALADA BIXINTA (Xeeka

4215) ....................................................................................................................................................................................... 6

QEYBTA IV: ISGAADHSIINTA / ALAADAHA ELEKTOROONIGA AH (Xeerka 3245) ............................................... 7

QEYBTA V: LABISKA ARDAYGA (Xeerka 3224) ............................................................................................................ 7

QEYBTA VI: KHAYRAADKA ELEKTOROONIGA (Xeerka 2022 iyo Nidaamka 2022P) ............................................... 7

QEYBTA VII: ANSHAXA BASKA (Nidaamka 6605P) .................................................................................................... 10

QEYBTA VIII: WADAHA ARDAYGA (Xeerka 3243) ..................................................................................................... 11

QEYBTA IX: NIDAAMYADA: NOOCYADA KALE EE ANSHAXA (Nidaamka 3241P) ............................................. 11

QEYBTA X: KA HORJOOGSIGA MUDADA GAAGAN IYO DUGSIGA GUDIHIISA (Xeerka 3241P) ...................... 13

QAYBTA XI: KAHOR JOOGSIGA MUDADA DHEER IYO KA ERYITAANKA (Nidaamka 3241P).......................... 14

QEYBTA XII: AMBIILADA/ADEEGADA WAXBARASHO/DIB U GELID/DIB ULA SHAQAYN ............................ 16

QEYBTA XIII: DIIWAANYADA GUUD .......................................................................................................................... 21

QEYBTA XIV: SHURUUDAHA IMAANSHAHA ARDAYGA IYO KUWA LAGA FILAAYO .................................. 21

(Siyaasadda 3121, Siyaasadda 3122, iyo Hannaanka 3122P) ............................................................................................... 21

QEYBTA XV: TACADIGA, HANJABAADA IYO GARDARADA (Xeerka 3207) ......................................................... 23

QEYBTA XVI: TACADIGA GALMADA (Nidaamka 3205 iyo Nidaamka 3205P) .......................................................... 28

QEYBTA XVII: BILAA TAKOOR (Nidaamka 3210 iyo Nidaamka 3210P) ..................................................................... 29

QEYBTA XVIII: SIRTA ARDAYGA IYO BAADHITAANKA (Nidamka 3230P) .......................................................... 32

QEYBTA XIX: CAAFIMAADKA DUGSIGA (Xeerka iyo Nidaamka 3416) ................................................................... 33

QEYBTA XX: ARRIMAHA HAYNTA CARRUURTA .................................................................................................... 35

QEYBTA XXI: WARBIXINTA CPS .................................................................................................................................. 35

QEYBTA XXII: DIIWAANADA WAXBARASHADA ARDAYGA ................................................................................ 35

QEYBTA XXIII: XUQUUQDA WAALIDKA IYO ARAYDA EE XOG URUURINTA BIXINTA (Xeerka 3232) ........ 36

QAYBTA XXIV: HELITAANKA SHACABKA EE DUWAANADA DEGMADA (Xeerka 4040) ................................. 36

QEYBTA XXV: XORIYATU QAWLKA ARDAYGA (Xeerka iyo Nidaamka 3220)....................................................... 36

QEYBTA XXVI: XORIYADA INAY ISKU YIMAADAAN EE ARDAYDA (Xeerka 3223) .......................................... 37

QEYBTA XXVII: FURSADAHA LOO SIMAN YAHAY EE WAXBARASHADA ....................................................... 38

QEYBTA XXVIII: QODOBKA I DUGSIGA IYO DALBASHADA DIIWAANKA DADWEYNAHA ......................... 38

Bogga | 1

HORDHAC Degmada Tukwila waxay doonaysaa inay bixiso fursado iyo waayo-aragnimo ka caawiya ardayda inay noqdaan shakhsiyaad mas'uul ah, oo awood leh, oo diyaar u ah inay u gutaan kaalintooda sidii muwaadiniin kaqaybgalaya. Waxaana loogu talagalay ardayda inay bartaan inay ixtiraamaan shuruucda iyo xeerarka anshaxa. Degmo Dugsiyeedka Tukwila wuxuu aaminsan yahay in waalidiinta iyo masuulku ay yihiin lammaanayaal muhiim u ah habka waxqabadka saxitaanka. Taas macnaheedu waxa weeye, in maamulka dugsigu ay sameeyaan isku day kasta oo macquul ah oo ku lug yeelaya waalidka ama qofka ilmaha masuulka ah iyo ardayga xallinta dhibaatooyinka anshax xumada ardayga. Qawaaniinta waxqabadka saxitaanka ee Degmo Dugsiyeedka Tukwila waxay ku saleysan yihiin mabaa'diida bani'aadamnimada iyo fikradaha aqoonsanaya sharafta iyo qiimaha arday kasta. Siyaasadda degmada waxay taagyeertaa fikradda ah in anshaxa uu lagama maarmaan u yahay dayactirka barnaamijyada dugsiga iyo horumarka wanaagsan ee shaqsiga dhammaantii. Waxaa la filayaa in ardaydu ay u dhaqmaan sida muwaadiniin mas'uul ah. Buug-gacmeedkan waxaa la ansaxiyey oo loo qaybiyey iyadoo la raacayo sida waafaqsan RCW 28A.600.010 iyo WAC cutubka 392-400, kuwaas oo qeexaya habraaca nidaamka xuquuqda ee ardayda, waana in loo fasiraya si waafaqsan sharciyadaas. Nuqulada dhammaan sharciyada guddiga, nidaamyada, qawaaniinta iyo xeerarka lagu xusay halkan waxaa laga heli karaa Xafiiska Isuduwaha ama shabakada internetka ee www.tukwila.wednet.edu. Buug-gacmeedkan wuxuu sidoo kale u hoggaansamayaa Sharciga Dugsiyada Bilaa Muqaadaraadka iyo Jaaliyadda, P.L. 101-226. U hoggaansanaanta heerarka dhaqanka waa qasab.

HORUDHACA Buug-gacmeedkan wuxuu sharaxaya siyaasadaha iyo nidaamyada Degmo Dugsiyeedka Tukwila iyo shuruucda gobolka/federaalka, xeerarka iyo sharuucda macluumaadka ardayda iyo waalidiinta. Loolama jeedo in lagu bedelo dukumentiyada faahfaahsan oo laga yaabo in lagala tashado xafiis kasta oo dugsi marka laga codsado: sida Qorshaha Edbinta Dugsiga, Buug-gacmeedka Siyaasadda Degmada, Heshiisyada Gorgortanka, Wadarta Dugsiyada Guud ee Sharciga Dib loo Eegay ee Washington, iyo Xeer Maamuleedka Washington. Tilmaamaha guddiga dugsiga, buug-gacmeedkani waa daabacaada rasmiga ah ee degmada: Waxyaabaha ku qorana waa kuwo rasmi ah. Masuuliyadda koowaad ee Degmo Dugsiyeedka Tukwila iyo shaqaalaheedu waa inay horumariyaan fahamka iyo qadarinta qaabkayaga wakiilnimo ee dowladda, xuquuqda iyo masuuliyadaha shakhsiga, iyo hababka sharciga ah ee lagu sameyn karo isbedelada lagama maarmaanka ah. Dugsigu waa bulsho. Xeerarka iyo qawaaniinta dugsiguna waa shuruucda bulshadaas. Dhammaan kuwa ku raaxeysta xuquuqda muwaadinimada ee bulshada dugsiga waa inay sidoo kale aqbalaan masuuliyadaha muwaadinimada. Masuuliyaadka asaasiga ah ee kuwa ka hela xuquuqda muwaadinimada waa inay ixtiraamaan sharciyada beesha. Dadka dhallinta yar ee Degmo Dugsiyeedka Tukwila waxay xaq u leeyihiin inay helaan waxbarasho bilaash ah. Xayiraadda xuquuqdaas waxay dhici kartaa oo kaliya sababo qaas ah iyo ayadoo la raacayo nidaamka sharciga ah. Macallimiinta, maamulayaasha, iyo waalidiinta waxay leeyihiin xuquuq, mas'uuliyad, iyo waajibaad ku saabsan geedi socodkan. Macallimiinta ayaa looga baahan yahay sharci ahaan inay bixiyaan jawi ku habboon barashada. Maamulayaasha waxaa saaran mas'uuliyad ah inay sii wadaan oo ay fududeeyaan barnaamijka waxbarashada. Waalidiinta waxaa saaran mas'uuliyad ah inay ka caawiyaan ardayda inay la kulmaan waajibaadkooda sida ku cad sharciyada iyo xeerarka degmada. Macallin iyo maamule kasta oo dugsi, kadib iyadoo la raacayo qaabsocodyada loo qoondeeyay, wuxuu leeyahay awoodda ah in ardayga looga saaro si ku meel gaar ah fasalka ama in loo edbiyo ardayda sabab daraadeed. Dadkaas uu magacaabay Isuduwaha ayaa loo oggol yahay edbinta ardayda iyo in ay ku soo rogaan cayrin ama ka saarista dugsiga sabab daraadeed. Liis faahfaahsan oo ah xuquuqda, masuuliyadaha, iyo maamulka shaqaalaha dugsiga ee tixgelinaya anshaxa ardayda sida ku xusan sharciyada gobolka iyo nidaamka iyo xeerarka degmada ayaa laga heli karaa buug-gacmeedkan iyo lagu baran karaa dhisme kasta oo degmada. Xeerarka, nidaamyada, iyo hanaanka habraaca cadaaladeed ee soo socda ayaa waxaa loogu talagalay in lagu ilaaliyo dhammaan xubnaha bulshada waxbarashada ee ku lugta leh xuquuqda iyo waajibaadka, dhammaan dhinacyada khibrada dugsiga oo dhan, oo ay ka mid yihiin ka qaybgalka fasallada, raacitaanka basaska dugsiga, iyo ka qaybgalka tartanka ciyaaraha dugsiyadda dhexdooda. Waa in la ogaadaa in bulshada, shaqaalaha dugsiga, iyo ardayda naftooda ay ka filayaan inay sare u qaadaan dabeecadaha masuulka ah ee hogaamiyayaasha ardayda, ciyaartooyda, iyo kuwa kale ee ka matala degmada waxqabadyada ardayda. Wax kasta oo ku jira bayaankan xuquuqda iyo masuuliyaadka looma tixgelin karo in lagu xaddido habraaca xuquuqda ardayda, waalidiinta, ama

shaqaalaha dugsiga ama isticmaalka nidaamyada cabashooyinka degmada ee ku habboon .

Bogga | 2

QEYBTA I: QEEXITAANKA

Wixii ah ujeedada dhamaan xeererka anshaxa iyo nidaamyada waxaa lagu dabaqayaa sharaxaadaha soo socda:

• “Habdhaqanka tacadiga ah” kaas oo ka dhigan habdhaqanka ardayga ee xad gudubka ku ah xeerarka anshaxa nidaamka.

• “Fasalada wadajirka” waxa ay ka dhigan yahay wada jirta ardayda ee fasaxalada ama tilmaamaha ama aaga hawsha ee tacadiga habdhaqanka, kaas o uu ka waajibo WAC 392-400-330 and 392-400-335. Fasaxa wadajirka ah kuma jiro talaabada keeni karta in tilmaamo khaldan la bixiyo mudada kooban marka:

(a) macalinka ama shakhsiyaadka kale ee dugsiga uu isku dayo qaababka kale ee anshaxa ee taageerada ardayda inuu buuxiyo waxyaabaha habdhaqanka laga soo reebey; iyo (b) ardaydu inay ku jiraan ilaalinta macalinka ama shakhsiyaadka kale ee dugsiga mudadaa kooban.

• “Jawaab celinta dhaqanka” waxa uu leeyahay micno la mid ah sida “dhaqanka wax ku oolka ah” ee RCW 28A.410.270, kaas oo sheegaya “wax ku oolnimada dhaqanka” oo ay ku jiraan qiraalka taariikhda dhaqanka ardayga iyo macluumaadka, sidoo kale dhaqanka iyo qiimaya dhaqamada kala duwna; aqoonta iyo xirfadaha helitaanka khayraadka bulshada iyo wacyi gelinta bulshada iyo waalidka; iyo xirfadaha la qaadanayo ee tilmaamaha ardayda khibradooda iyo aqoonsiga macluumaadka dhaqanka ee ardayda gaarka ah.

• “Anshax” waxay ka dhigan tahay in talaabo kasta oo uu qaaday dugsiga ay ka jawaabayso ku xad gudubka habdhaqanka.

• “Khalkhalka nidaamka waxbarasho” waxa uu ka dhigan yahay khalkhalka fasalka, abuurista khalkhalka, ama ku xad gudubka xuquuqda ardayda ama kooxda ee ardayda.

• “Ka saarida degdeg ah” waxay ka dhigan tahay in ardayda laga saaray maadaama oo ardaygu isaga oo jooga dugsiga uu la yimid af xumo ama habdhaqan xun oo khayar dhakhso ah oo socota geliya ardayda kale ee agabka iyo khalkhalka joogtada ah ee nidaamka waxbarashada, kaas oo ay ka waajibto shuruudaha WAC 392-400-510 ilaa 392-400-530

• “Aryida” waxay ka dhigan tahay in la diido inuu gelo ardaygu dugsiga wakhtigan uu dhigto taas o jawaab celin u ah habdhaqan xubo, sida uu dhigayo xeerka WAC 392-400-430 ilaa 392-400-480

• “Dhererka mudada waxbarashada” waxay ka dhigan tahay wadarta lambarka ee maalmaha dugsiga ee sadexda bilood ee kowaad ama seemistarta, sida lagu sheegey gudida hagaha.

• “Qaabka kale ee anshaxa” waxa uu ka dhigan yahay ficilka loo adeegsaday si looga jawaabo habdhaqanka xumada iyo ku xad gudubka habdhaqanka, kala saarida kale ee fasalka, kormeerka, eryida, ama eriyada degdega ah, kaas oo ku xad gudub noqonaya nidaamka wanaagsan iyo khidada oo ay ku jiraan xaalada muujinta habdhaqanka ee lagu sameeyay RCW 28A.165.035.

• “Waalidka” waxa ay leeyihiin qaab lamid ah WAC 392-172A-01125, iyo qaababka (a) ee bayloojiyada ama la qabsiga qaalidka ee ilmahah; (b) waalidka korinta; (c) ogolaanshaha guud ee waalidka ee ficilka waalidka ilmaha, ama ogolaanshaha go’aanka waxbarasho ee ardayda, laakiin aan ahayn dalka, hadii waalidka la siiyo xaalada; (d) ee sharciga shakhsi ahaaneed ee korinta ee baylooji ahaan ama la qabsiga waalidka, oo ay ku jiraan waalidka, aayada iyo adeerka, ama qaraabada kale ee ardayda noloshiisa qayb ka ah, ama shakhsiyaadka sharci ahaan ka masuulka ah badqabka ardayda; ama waalidka uurka qaaday kuwaas oo lagu sheegey sida uu dhigayo WAC 392-172A.05130. Hadii waalidka dhalay ama korsaday ay isku dayayaan inay u dhaqmaan waalid ahaan ama wax ka badan hal dhinac uu buuxiyo shuruudaha u qalanka ee sharciga waalidka, waalidka dhalay ama koriyay waa in loo aqoonsadaa waalidka isaga ama iyada oo aan lahayn ogolaansho sharci ah si ay u gaadhaan go’aamada waxbarashada ardayda. Hadii heerka xukunka ama aqoonsiyada kale ee shakhsiga ama qofka matalaya “waalidka” ee ilmaha ama gaadhaya go’aanka waxbarashada isaga oo ilmaha matalaya, markaa qofka ama dadka waa inay go’aamiyaan ujeedada waalidka ee xeerka iyo nidaamka.

• “Gudida dugsigu” waxa uu ka dhigan yahay gudida maamusha hagayaasha degmada maamulka degmada.

• “Maalinta uu dugsigu shaqaynayo” waxa uu ka dhigan yahay taariikhda kaalandarka marka laga tago Sabtiyada, Axadaha, iyo wixii kale ee ciidaha federalka iyo dugsiga kaas oo uu xafiiska Maamulka uu u furan yahay shacabka. Maalinta shaqada dugsiga waxaa lagu gunaanaday ama meesha laga saaray xidhitaanka Maamulka ee xafiiska ee maalinta taariikhda.

• “Maalin waxbarasho” waxay ka dhigan tahay maalin kasta ama gelin maalinta ah oo ardaydu ay u qorshaysan tahay in la tago dusiga oo waxbarashada la dhigayo.

• “Joojin” waxay ka dhigan tahay diidmo in tago dugsiga taas oo jawaab u ah xad gudub habdhaqan ah ee mawduuca ama fasalka, ama jadwalka dhamayska tiran ee mawduuca ama fasalada, laakiin aanu ku jirin ka saarida, eryida, ama erjiyada degdeg ah. Joojinta waxaa kamid ah in loo diido soo gelida, hantida habdha ah ee sida gaarka ah loo leeyahay, kirada, la kireeyay, ama ay maamusho degmadu.

o Ka joojinta dugsigu waxay ka dhigan tahay joojinta taas oo ardayda laga reebey waxbarashada caadiga ah ardayda habdhismeedkeeda kaas oo ardaydu uu wakhtigan dhigto ee tobanka natiijo ee maalinta waxbarasho, kaas oo ay ka waajibto WAC 392-400-430 ilaa 392-400-475.

o Joojinta mudada gaaban waxay ka dhigan tahay in ardayga mudo kooban laga joojiyo dugsiga ilaa toban maalmood oo wada socda oo waxbarasho, taas oo ay ka waajibto shuruudo WAC 392-400-430 ilaa 392-400-475.Ka Joojinta mudada dheer waxayna ka dhigan tahay in ardayda dugsiga laga joojiyo wax ka badan toban maalmood oo xidhiidh ah, taas oo ay ka waajibto WAC 392-400-430 ilaa 392-400-475

QEYBTA II: ERYIDA HABDHAQANKA CIYAARAHA FUDUD/HAWLAHA

Shuruucda soo socdaa waxa ay ka waajibaan dhamaan ardayda kuwaas oo ka qayb galay dugsiga sare ka reebidiisa hawlaha ama barnaamijka ciyaarada fudud. Ardayda ku lugta leh hawlaha ama ciyaaraha fudud waxaa ka waajiba anshaxa sanadka oo dhan oo bilaabmaya maalinta kowaad ee xiliga kowaad ee ka qayb galka iyo sii socodka ilaa maalinta ugu danbaysa ee sanad dugsiyeedka.

Dhamaan wixii ku saabsan dugsiga, ka qalin jabinta dugsiga degmada iyo inta maamulka deegaanku ka taliyao ee wax qabadka kaas oo loogu arko manhaj waxbarasho waxaana lagu maamulaa Xeerarkan Hawlaha Dheeraadka ah ee ujeedadiisu yahay in lagu eego ka wayb galka aanay u qalmin ardaydu. U qalanka ka qayb galka dhacdada noocan ah, iyo xeerka anshahxa ee la xidhiidha ka qayb galka dhacdada noocan ah, waxaa lagu go’aamiyaa sharciga guud (wixii aan hawlaha waxbarashada ka baxsan ahayn) ee dugsiga ama shuruudah Degmada iyo nidaamka.

Bogga | 3

I. HABDHAQANKA RASMIGA AH EE CIYAARAHA FUDUD IYO HAWLAHA KA QAYB GALKA Maadaama oo ardayda ay ka qayb galaan ciyaaraha fudud iyo hawlaha wax qabadka iyo wakaalada ee dugsiyadooda munaasabada shacabka ah, waxaa looga fadhiyaa inay mar kasta anshax wanaagsan muujiyaan taas oo ah qaab ka turjumaysa heerka iyo macquuliyada hawlahooda, kooxda, dugsiga, iyo bulshada oo lagu soo bandhigayo in aan loo dulqaaday oo aanay isticmaalin waxyaabaha waxyeelada leh. Dugsiyada Degmeda Dugsiga Tukwila waxaa ka go’an inay kor u qaado badqabka, hormarka shakhsi ahaaneed iyo guusha dhamaan ardayda ka qayb gasha.

Arday kasta oo ka qayb galaya kaas oo ikhtiyaarkiisa ku samaynaya talaabada ay shayadu ka dhax galayaan iyada oo ay jirto ama ayna jirin amarka shaqada ee hawlaha dugsiga ama ciyaaraha fudud ee barnaamijka (oo ay ku jirto, laakiin ayna ku xadidnayn, dhamaan anshaxa wixii sharci daro ah ama tacadiga) waa in ay ka waajibtaa ka saarida hawlaha anshaxa ee gaarka ah. Anshaxa gaarka ah waxaa kamid noqon kara dugsiga ama wixii aan dugsiga ahayn ee wax qabadka taas oo noqon karta xarunta waxbarashada ama meel ka baxsan oo anshaxa ah oo ay ku jiraan in si rasmi ah meesha looga saaro ka qayb galka hawlaha/barnaamijka hawlaha. Ka qayb galayaashu waa inay dhamaystiraan xiliga kaas oo ah heer wanaagsan sida uu dhigayo kooxda, dugsiga iyo sharciga degmada dugsiga oo ay ku jiraan wakiilada dugsiga ee muwaadinka wanaagsan ee xarunta iyo bulshada, iyo oo ayna jirin wax xad gudub ah oo xidhiidhka hawlaha ka baxsan manhajka waxbarasho, oo ay ku jiraan u qalanka shakhsi ahaaneed iyo abaal marinta kooxda.

II. XEERARKA AAS AASIGA AH EE DUGSIGA/SHURUUCDA

A. Wixii ku xad gudub ah ee shuruucda dugsiga, ardayga ku lug leh hawlaha/barnaamijka ciyaaraha fudud waxaa loola dhaqmi doonaa sida ardayda kale oo waxaa loo dheereyn doonaa ciqaabka sida ay dhigayaan Xeerarka Hawlaha Waxbarashada Caadiga ah Ka Baxsan ee Ardayga. Ardayda looga shakiyo ama laga eryo dugsigu waxay ka qayb geli karaan hawlaha ka baxsan manhajka caadiga ah inta lagu jiro mudada ka eeryida.

B. Shuruuda soo socda ayaa ka waajiba ardayda ku jira hawlaha ka baxsan waxbarashada:

1. Ardayga aan iman dugsiga maalinta oo dhan ee waxbarasho looma ogolaan doono inuu ka qayb galo alamiitada ama uu ciyaaro ciyaar/hawlaha maalintaas. Waxaa laga soo reebayaa balamaha caafimaadka iyo daryeelka ilmaha, tagitaanka maxkamada, xaalada degdega qoyska, iyo hawla uu dugsiga kafaalo qaaday ama kuwa lamid ah ee marka hore ay sii ansixiyeen maamulka dhismuhu. Ardayda maqnaanshohoodu leeyahay cudurdaar waxaa weli looga baahan yahay inuu yimaado 50% fasalada si uu uga qayb galo tartan.

2. Ka qayb galka hawlaha waxbarashada ka baxsan waa in ay u hogaasantaa WIAA rasmiga ah iyo Sharciga Degmada oo ay ku jiraan laakiin ayna ku xadidnayn kuwa soo socda:

• Dadka ka qayb galayaashu waa inay la degan yihiin waalidka ama koriyaha maxkamadu ay ansixitay kuwaas oo degan Degmada Dugsiga Tukwila kuwaas oo bixiya korinta awoodan ku shaqaynayay ee mudada sanadka ah.

• Ardayda Running Start. Ardayda Running Start waa inay la degan yihiin waalidka ama koriyaha ay maxkamadu ansixisay ee degmada dugsiga, marka ay cadeeyaan in koriyuhu shaqadaa hayay mudo hal sano ah, oo waa loosoo gudbiyaa Heeshiiska WIAA Running Start maamulaha ciyaaraha fudud ee dhismaha.

• Ardayda Waxbarashada Guriga Loogu Dhigo. Ka qayb galayaasha guriga wax loogu dhigo waa inuu la degan yahay degmada dugsiga waalidkii ama koriyaha maxkamadu ansixisay, kaas oo mudo hal sano ah gacanta ku yaya, oo uu u gubdiyaa Heshiiska Ardayda Waxbarashada Guriga Loogu Dhigo ee WIAA maamulaha ciyaaraha fudud ee dhismaha.

• Ardayda Waxbarashada Kale. Arayda waxbarashada kale ee la degan Degmada Dugsiga Tukwila waalidka ama koriyaha maxkamadu ansixisay, ee bixinaya korinta oo ka masuul ahaa mudo sanad ah, waa inuu soo gudbiyaa heshiiska Waxbarashada Kale ee WIAA maamulaha ciyaaraha fudud ee dhismaha.

• Ardayda GED. Kaqabgalayaashu waa inay ku jiraan barnaamij waxbarasho oo horseedaya in la helo dibloomada dugsiga sare. Ardayda ku jira barnaamijka GED uma qalmaan hawlaha deeqada waxbarashada/ciyaaraha fudud.

• Gudbinta Ardayga Wixii Ka Baxsan Degmada. Ardayda lasoo gudbiyay waa inay keenaan cadayn deganaanshaha ah oo ay keenaan qoraalka dugsi kasrta oo ay ku jiraan kahor inta aan loo ogolaan inay ka qayb galaan. Ardayda lasoo gudbiyaa waxay ka qayb geli karaan hawlaha xagaaga kahor inta aan la bilaabin sanad dugsiyeedka la ansixiyay ee ka bixitaanka rasmiga ah ee dugsiga hore ee kala duwan, hadii degmada dugsigu ay ansixiso, warbixinta dhibcaha nasoo gaadhay, ardayda si rasmi ah loo aqbalo Dugsiga Degmada Tukwila iyo maamulaha ciyaaradaha fudud ee sharciyan loo ansixiyay. Ardayda la gudbiyay waxaa laga dalban karaa inay gudbiyaan Heshiiska Degganaanshaha Ardayga WIAA.

3. Ka Maqnaanshaha Ka Qayb Galka. Si looga maqnaado maqnaansho cudur daar leh alamiitada ama hawlaha, ka qayb galuhu waa inuu kala hadlaa tobobaraha kooxdiisa marka hore inta aanu ka maqnaanin, marka laga tago marka ay timaado xaalad degdeg ahi. Ardayda waxaa looga baahan yahay inay joogaan wakhtiga uu bilaabmayo alamiitadu si ay ugu dhamaystiraan wakhtiga hore ee la ansixiyay.

4. Shuruucda Kooxda/Hawlaha. Ka qayb galayaashuw aa inay u hogaansamaan shuruuda kooxda/hawsha oo waa inay adeecaan wixii tilmaam ah ee macquul ah ee sharci ah ee tobobaraha. Kooxda iyo shuruucda hawsha waa inay ansixiyo maamulaha ciyaaraha fudud oo uu qaybiyo tabobaraha bilawga xili kasta.

5. Shuruudaha Ka Qaybgalka Kahor. Si aad ugu qalanto waxaad isku daydaa kooxda/hawsha, ardaydu waa inay si joogto ah u tagaan dugsiga labada gelinba inta lagu jirin seemistarka ee ka danbeeya xiliga marka lasoo dhamaystiro. Ardayga labada gelinta waa arday ku jira lix fasal (3.0 oo kiridka saamistarka dugsiga sare ama u dhigma). Ardayda fasalka ugu danbeeya ee ku socda dhabada inay qalin jabiyaan waxay qaadan karaan fasalo yar (shan fasal/2.5 kidhidka seemistarka dugsigas are). Dhamaan shuruudaha, oo ay ku jiraan u qalanka foomamka degmada dugsiga iyo heshiiska habdhaqanka ee uu la socdo u hogaasanka deganaanshaha iyo WIAA kale iyo shuruucda dugsiga, waa in la buuxiyaa.

6. Shuruudaha Caafimaadka iyo Kusoo Noqodka Alamiitada. Ka qayb gale kastaa waa inuu ka gudbaa shaybaadhka caafimaadka oo uu siiyo xirfadle caafimaad oo liisan ka haysta maamulka si ay u qabtaan shaybaadhka jidhka ee degmada ee qaababka. Shaybaadhka jidhka waa in uu shaqeeyaa ilaa

Bogga | 4

24 bilood oo waa inaanu ka danbaynin inta lagu jiro xiliga. Ka qayb galayaasha ku dhaawacmay ama uu ku dhacay xanuun aan u daray oo u baahan daryeelka caafimaadka waa inay u keenaan saraakiisha dugsiga warqad kusoo noqosho ka qayb gal oo uu saxeexay dhakhtarka baadhay oo waa in markaa la tijaabiyaa oo ay u ogolaataa Tobobaraha Ciyaaqaha Fudud ee Degmadu si ay ugu noqoto alamiitada.

7. Shuruudaha Waxbarashado. Si loogu qalmo in la tartamo/lasoo bandhigo, ardaygu waa inuu:

• Marka hore u duwaan gashan yahay oo uu dhigtaa ugu yaraan lix fasal halkaas oo isku darka wadarta dhibuhu uu yahay fasalada kuwaas oo loo baahan yahay waxaan ka yarayn 3.0 oo ah kiridhka seemistarka dugsiga sare ama wax ku dhigma. Ardayda fasalka ugu danbeeya ee ku socda dhabada inay qalin jabiyaan waxay qaadan karaan fasalo yar (shan fasal/2.5 kidhidka seemistarka dugsigas are).

• In la joogteeyo 2.0 ama wax ka sareeya celcelis ahaan.

• Hadii ardaygu uu ku jiro ugu yaraan lix fasax, waa in isaga/iyadu ay ugu yaraan ka gudubtaa shan fasal. Wax dhibco lagu baasayo looma baahna halka dhibahca lagu bixiyay.

• Dhibcaha la heley intii lagu jiray dugsiga xagaaga ee loo qaadan karaan u qalanka dayrta.

• Wixii dhibco semistar aan la dhammaystirin waxaa la buuxin doonaa shanta usbuuc ee hore ee semistarka xiga. Ardayda aan u qalmin tartanka deeqaha waxbarasho ilaa inta aanu dhamaystiran oo aan la cadaynin.

• Fasalada seemistarka ugu danbeeyay, sadexda bilood ama warbixinta hormarka dugsigu bixiyo waa in lagu go’aamiyaa u qalanka waxbarashada.

• Fasalada NC waxaa loo adeegsanayaa in lagu ogaado ku jiritaanka dhan. Waxaan loo adeegsan karin in lagu buuxiyo shuruudaha dhibcaha ka gudbida ee fasalka lix oo waxaa loo qaataa eber dhibcood oo ka gudbid ah marka la xisaabinayo dhibcaha celceliska ah.

• Marka la galo fasalka sagaalaad, u qalanka hore ee waxbarasho ee ardayda waxaa lagu go’aaminayaa in la duwaan geliyo ee saamirtayka hore/sadexda bilood.

• Ardayda ku jira qorshaha 504 ama IEP eek u guul daraystay hormarka waxbarashada lagu qanco in halkaa lagu hayo waxaa loo ogolaan doonaan in laga qayb galo laakiin inaanu u tartamin sida uu dhigayo WIAA iyo heerka degmada dugsigu.

8. Waxyaabaha Mamnuuca ah. Ardaydu ma haysan karaan, kontorobaanin karaan, iyo/ama isticmaalin karaa dawooyinka aan la qorin ama mukhaadaraadka, khamrida ama nooc kasta oo tubaakada ah, oo uma joogi karaan ama ma joogi karaan meel lagu isticmaalayo, taas oo isticmaalkaa shaygaas uu mamnuucay sharcigu, ama ma samayn karaan habdhaqanka u sahlaya dadka kale inay si sharci daro ah u isticmaalaan shaygan.

9. Sharci Darada iyo Habdhaqanka Xun ee Kale. Ardayda kama qayb geli karaan habdhaqano kale oo xad gudub ku ah sharciga ama keenaya sharaf dhaca kooxda ama hawsha, sida, xad gudubka danbe, tacadi, gar daro, ka ruwaayadaysi, dagaal, khiyaamo, fooljariyay, isticmaal khaldan oo baraha bulshada ah.

III. CIQAABTA MARKA LAGU XAD GUDBO SHURUUCDA

A. Kahor inta madaxa todobararaha/lataliya eek a masuulka ah hawl aanu ka saarin arday hawsha manhajka ma baxsan ee tacadiga ee xeerka degmadan, tobobaraha/lataliya waa in lagala tashado hagaha ciyaaraha fudud.

B. Ardaydu waxay cadeeyeen u qalan la’aan tartanka kaas oo kaliya laga qayb geliyo alamiitadiisa oo aanu la socdaalaynin kooxda, fadhiisto kursiga fadhiga, xidho dirays, uu ka qayb galo soo dhawaynta diiran ama ka qaybgale kale oo kooxda ah kahor, inta lagu jiro, ama kadib tartanka.

C. Ciqaabka ku xad gudubka Sharciga II.B.4, shuruucda hawlaha kooxda, waxaa soo rogi kora tobobarayaasha iyada oo kala tashanaya maamulka ciyaaraha fudud. Ka reebitaanka kooxda ama hawsha ee xiliga inta ka hadhsan waa in marka hore ay sii ansixiyaan hagaha ciyaaraha fudud.

D. Ciqaabka ku xad gudubka Sharciga II.B.5, shuruudaha ka qayb galka kahor, waa in loo raacaa sida soo socota:

Ardayguma uma qalmo inuu isku dayo, alamiiteeyo, tartamo, wax qabto ama sida kale uu uga qayb galo hawlaha barnaamijka waxbarashada caadiga ah ka baxsan. Ogsoonoow: Si ay ugu qalmaan xiliyada mustaqbalka ardayga waa inuu marka hore buuxiyaa shuruudah ka qayb galka kahor ee lagu sheegey Sharciga II.B.5. Kiisaska adkaanshaha waa in la tixraacaa si loogu hago ciyaaraha fudud ee nidaamka ambiilka. Ambiilada u qalan la’aanta ee lagu buuxin waayay Shuruudaha iyo/ama shuruudaha kaqayb galka kahor ee WIAA waa in uu noqdaa ku qayb galka Degmada ama nidaamka ambiilka WIAA.

E. Ciqaabka ku xad gudubka Sharciga II.B.7, shuruudaha waxbarasho, waa in loo raacaa sida soo socota:

Wakhti Ka Joojinta Waxbarashada ee WIAA:

Ardayga dugsiga sare ee buuxin waaya shuruudaha dhibcaha WIAA dhamaadka seemistarka waa in la geliyaa wakhti kahor joogsi waxbarashada ah. Mudada ka joojinta ardayda dugsiga sare waa inay ka bilaabantaa dhamaadka seemistarka hore oo ay ku dhamaataa Sabtida ugu danbaysa Sebteember ee dayrta ama shanta todobaad ee ugu horeeya seemistarka xiga (gugu). Ardaydu aan u qalmin inay tartamaan (shakhsiyaadka loo ogol yahay inay ka qayb galaan) inta lagu jiro mudada ka joojinta. Hadii ay sidaa tahay, dhamaadka mudada ka joojinta, ka qayb galuhu waxa uu ka gudbay shuruudaha tirada duruusta oo waxa uu buuxiyay shuruudaha degmada ee 2.0 dhibcood celcelis ahaan, markaa isaga ama iyada waxaa dib loogu celin karaa tartanka. Ardaygu waxa uu u qalmayaa Isniinta kowaad ee ku xigta mudada ka joojinta.

Ka Joojinta Waxbarashada TSD ee Seemistarka iyo/ama Sadex Bilood ee Kowaad/Sadex Bilood ee Sadexaad ee Fasalka:

Bogga | 5

Ka qayb galayaasha ka gudbay shan ama wax ka badan oo fasal dhamaanta seemistarta, may buuxinin dhibcaha 2.0 ee ugu yare e degmada waana in la geliyaa sadex todobaad oo ka joojin ah. Ciyaaraha fudud ee isboortiga ee aan buuxinin dhibcaha ugu yar maadaama oo uu yahay seemistarta dayrta waa in uu u bilaabmaa sadex todobaad eek a joogsigu maalinta kowaad ee dugsiga oo uma qalmo inuu tartamo sadex todobaad taas oo lagu sheegey todobaadka buuxia sadex ama wax ka badan oo maalmood oo waxbarasho. Ciyaaraha isboortiga jiilaalka ee aan buuxinin heerka dhibcaha ugu hooseeya maadaama oo ay jiraan dhibcaha fasalka kowaad waa inuu u bilaabmaa mudada ka joojin ah oo xiliga jiilaalka ee xili ciyaareedka. Ciyaartoyda ciyaaraha fudud ee aan buuxinin dhibcaha ugu yar maadaama oo seemistarka daryta ay tahay inuu ku bilaabo sadex todobaad oo ka bilaabma maalinta kowaad ee xili ciyaareedka dayrta. Hadii ka qayb galuhu uu buuxiyo shuruudaha degmada ee dhibcaha 2.0 celcelis ahaan dhamaan mudada todobaadka sadexaad isaga ama iyadu waxaa markaa lagu soo celin karaa tartanka. Ardaygu waxa uu u qalmayaa Isniinta kowaad ee ku xigta mudada ka joojinta.

Joojinta Waxbarashada TSD ee Warbixinaha Hormarka Dugsigu Bixiyanayo:

Ka qayb galayaasha aan buuxinin Sharciga 11.B.7 taas oo ah natiijada warbixinaha hormarka dugsigu bixiyay ee u baahan ugu yaraan 2.0 dhibco ah celcelis ahaan waa in la geliyaa ka joojin taariikhda dhibcaha lasoo dhigay. Ka qayb galuhu waxa uu ahaan doonaa mid aan u qalmin ilaa wakhtiga uu buuxinayo shuruudaha heerka waxbarashada ugu yar. Si loogu ansixiyo xaalada u qalanka, waxaad qortaa cadayn dhamaan fasalada waa in la diyaariyaa si loogu soo bandhigo maamulaka ciyaaraha fudud ee dhismaha si uu u saxeexo oo uu u ansixiyo oo si rasmi ah dib ugu soo celiyo. Eegitaanka dhibcaha todobaadka waxaa la isku dhiiri geliyaa wixii intaa ka danbeeya si loo xaqiijiyo in lasii wado dhibcaha wanaagsan.

Ambiiladaha u qalan la’aanta ee hadii la buuxin waayo shuruuaha Degmada iyo/ama WIAA ee waxbarashada waa inay soo arkaa nidaamka ambiilka Degmada ama WIAA.

F. Ciqaabka ku xad gudubka Sharciga II.B.8, waxyaabaha sharciga darada ah, waa in markaaba uu ka baxayaa u qalanka hawlaha waxbarashada caadiga ah ka baxsan ama inuu tartamo galo shan iyo afartan maalmood. U qalan la’aantan waa in sidoo kale loo wareejiyaa hawlaha/xiliga xiga (sida hore loogu sheegey) kaas oo ardaygu uu ka qayb gali jiray.

Ciqaabtan waxaa hoos loogu dhigi karaa sadex iyo labaatan maalmood oo u qalan la’aan ah, markaas oo ardayga la mariyo qiimayn xirfadle dhamaystiran inta lagu jiro hay’ada munaasabka ah (talooyinka hay’ada waxaa lasiin doonaa waalidka oo lagula wadaago maamulka dugsiga). Talooyinkaas waa in la raacaa si hore la iskugu soo celiya dhamaanka mudada sadex iyo labaatanka maalmood. Ambiilka hoos u dhigu waxa uu dhici karaa wakhti ka horeeya maalinta 15aad ee mudada ka joojinta.

Ardaygu waxa uu kusoo noqon karaa nidaamka alamiitada kadib ugu yaraan todoba maalmo oo waxbarasho kadib marka lagu sameeyo qiimaynta xirfadalah ee lagu dhamaystirayo ee lagula wadaagayo maamulka dugsiga. Hagahani waxa uu u ogolaanayaa shakhsiya inuu kaliya alamiiyada ka qayb galo. Shakhsigu kama qayb gali karo tartanka lagu qabanayo garoonka dugsiga ama meel kale wixii isboorti ah oo dhana ama hawlaha inta uu u ku jiro mudada ka joojinta.

Si loogu qalmo tartan dheeraad ah/bandhig barnaamijka ka baxsan waxbarashada, ardaygu waa inuu la kulmaa maamulaha ciyaaraha fudud ee dhismaha. Maamulaha ciyaaraha fudud ee dhismuhu waxa uu ku xisaabtami doonaa warbixinta qofka, runta, wada shaqaynta, iyo ikhtiyaarka qiimaynta lagu maray iyo daawaynta. Hagaha ciyaaraha fudud waa in ugu danbayntii la ansixiyaa si uu ardaygu uga qayb gali karo hawsha barnaamijka.

G. Ciqaabta ku xad gudubka Sharciga II.B.8, waxyaabaha mamnuuca ah, waa in la iskaga saaraa tartanka/bandhiga mudo hal sano ah. Ardaygu waxa uu ambiil ka qaadan karaa in hore loosoo celiyo iyada oo ku hagaajinaya maamulaha ciyaaraha fudud, kaas oo ku xisaabtamaya war warbixinta qofka, runta, wada shaqaynta, iyo ikhtiyaarka qiimaynta lagu maray iyo daawaynta si uu go’aankiisa kama danbaysata ah uu usoo saaro.

H. Ciqaabka ku xad gudubka sadexaad ee Sharciga II.B.8: Ardayga ciyaaryahanka ah waa in aanu u qalmin deeqda waxbarashada tartanka ah ee wixii xubin ka ah WIAA ee barnaamijka hawlaha dugsiga.

I. Tixraaca Shakhsi ahaaneed: Ardayda ka qayb galaya kaas oo doonaya oo hela kaalmo mushkilada ah oo isticmaalka mukhaadaraadka iyo/ama khamtida kahor inta aanay iman ku xad gududbka mukhaadaraadka ama khamrida arrinaka ah waa in lasiinaa fursad si aanu iskaga ciyaarin u qalankiisa kaalmada uu ka helo dugsiga iyo hay’ada bulshada. Marna waa in aanu ka qayb galaha dugsiga ku jiraa iyo/ama bulshada la asnixiyay ee barnaamijka kaalmada laga reebin ardayga u hogaansanka joogtada ah ee xeerkan.

J. Kala soo wareejiga Dugsiga Dhexe ilaa Dugsigs Sare. Ku Xad Gudubka Sharciga II.B.8 waa in loogu uruuriyaa laga bilaabo fasalka todobaad ilaa laba iyo tobnaad.

K. Anshax Xumada Fal Danbiyeedka iyo Kuwa Kale ee Adag. Ardayda ku xad gudbay Sharciga II.B.9 ee sameeyo fal danbuyeed aan mukhaadaraad aahyn ama la yimaada habdhaqan aad u daran oo kale (sida, tacadi, gardaro, ka ruwaayadaysi, dagaal, khiyaamo, fooljariyayn, isticmaal khaldan oo baraha bulshada ah) waxaa laga joojin karaa inuu ka qayb galo mudo iyada oo loo eegayo inta ay le’eg tahay danbigu. Wixii habdhaqan daran ee faldanbi waxa uu noqon karaa asalka ka reebida ugu danbaysa ee inta ka hadhsan mihnada ardayga. Ka horjoogsiga waxaa lagu dhaqan gelin doonaa heer dhisme waxaana ambiil looga qaadan karaa Maamulaha.

IV. ANSHAXA CIYAARAHA FUDUD Wixii arday, waalid, ama koriye, ee ka xumaada anshax marinta heerka dhisme ee lagu soo rogay, oo ay ku jiraan ka saarida ka qayb galka hawlaha waxbarashada ka baxsan, waa inuu xaq u yeeshaa inuu ambiil u dirto Maamulaha. Ambiilka waa in lagu dalbadaa mudo sadex maalmood gudaheed ah oo ka bilaabanta saacada waalidka uu soo gaadhay wargelinta iyada oo boosta ah ama af ah. Inta lagu jiro mudada ambiilka ardayga, waalidka ama koriyaha waxa uu xaq u leeyahay in la waraysto oo uu waraysto shaqaalaha dugsiga ee ku lug leh arrinkan dacwada keenay. Waxaa ka danbeeya ambiilkan, ardayda, waalidka ama koriyaha, marka lasiiyo wargelin laba maalmood oo shaqo oo ka horeysa wargelinta (am aka horeysa, laakiin hadii ay kaliya ay u munaasab tahay dhamaan cida ay khusayso), waa inay xaq u yeeshaan inay ugu soo bandhigaan qoraal ama hadal dacwada gudida

Bogga | 6

maamulka inta lagu jiro kulanka xiga. Gudidu waa inay wargeliyaan ardayga, waalidka ama koriyaha masuuliyadeeda cabashada ee ah toban maalmood oo shaqo oo ka danbeeya taariikhda kulanka. Talaabada anshaxa waa inay sii socotaa iyada oo aan laga horjoogsan hirgelinta nidaamka dacwada ee lagu sheegey qaybta hadii maamulaha ciyaaraha fudud uu doorto inuu dib u dhigo ficilka.

V. HESHIISKA HAWLAHA WAXBARASHADA KA BAXSAN EE ARDAYGA Kahor maalinta kowaad ee xiliga ka qayb galka, arday kasta oo ka qayb galaya hawlaha waxbarashada ka baxsan, taas oo ah xaalad ka qayb gal, waa inuu ogolaadaan mudada sanadaka Heshiiska Hawlaha Waxbarashada Ka Baxsan ee Ardayga.

QEYBTA III: ISTICMAALKA TUBAAKADA/NIKOOTIINTA ALAABAADKA AH & AALADA BIXINTA (Xeeka 4215)

Guddiga maamulku wuxuu aqoonsan yahay si looga ilaaliyo ardayda inay la kulmaan walxaha adeegsiga nicotin, shaqaalaha iyo saraakiisha degmo dugsiyeedka, iyo dhammaan xubnaha beesha, waxaa saaran waajibaad ah inay noqdaan tusiyayaal si looga fogeeyo isticmaalka alaabta tubaakada iyo aaladaha gudbinta hantida dugsiga waqti kasta. Alaabaadka tubaakada iyo aalabada lagu isticmaalo waxaa kamid ah, laakiin aan ku xadidnayn, sigaarka, sigaarka waawayn, waxa sanka laga qaado, qiijinta tubaakada, tukaabada bilaa qiiqa ah, nikootiinta, sigaarka elektorooniga ah/vapor aaladaha ah, alaabaadka vapor ee aan lagu sheegin in la nuugo, aalada nikootiinka laga qaato ama kiimikaalada ee aanu ansixin FDA ee dadka ka caawisa inay joojiyaan tubaakada, aalada laga helo dhadhaqanka ama saamaynta jidhka ee lamidka ah nikootiinta iyo wixii aadalo ah ee cabitaanka ah, aalado, agab, ama ikhtiraac. Isticmaal kasta oo qalabka iyo qalabka wax soo-saarka sida shaqaalaha, ardayda, booqdayaasha iyo xubnaha bulshada ayaa ka mamnuucaya hantida dugsiga. Haysashada, ama qaybinta alaabta tubaakada ee caruurta yar ayaa la mamnuucay. Tani waxay ku jiri doontaa dhammaan dhismayaasha degmada, dhulka iyo gawaarida degmada. Isticmaalka Dawada Federaalka ay oggolaatay (FDA) ee daaweynta nikotiinka ee la oggolaaday ee qaabka nikotiinta, xanjada ama lozenge ayaa loo oggol yahay. Si kastaba ha noqotee, ardayda iyo shaqaalaha waa in ay raacaan sharciyada khuseeya isticmaalka daawada dugsiga. Ogeysiisyo ku talinaya ardayda, shaqaalaha degmada iyo xubnaha bulshada ee siyaasaddan ayaa lagu dhejin doonaa meelo ku haboon dhammaan dhismayaasha degmada iyo xarumaha kale ee degmada sida uu go'aamiyay isuduwaha waxana lagu dari doonaa buug-gacmeedka shaqaalaha iyo buugga ardayga. Shaqaalaha iyo ardaydu waxay u hoggaansamayaan anshaxa xad-gudubka siyaasaddan, iyo shaqaalaha degmo dugsiyeedka ayaa mas'uul ka ah hirgelinta siyaasadda. TILMAAMAHA LOOGU TALAGALAY DUGSIYADA BILAA TUBAAKADDA (Siyaasadda 4215P) I. Kahortagga. Ujeedada barnaamijka ka-hortagga ee Degmo Dugsiyeedka Tukwila waa inay ardayda siiyaan macluumaad iyo hawlo, kuwaas oo kahortagi doona isticmaalka tubaakada. Barnaamijka ka-hortagga ayaa diiradda saaraya ka-qaybqaadashada shaqaalaha, waxbarida ardayda, ka-qaybqaadashada waalidka iyo bulshada, jawiga dugsiga iyo wacyigelinta bulshada. Ka qayb qaadashada waalidiinta iyo xubnaha kale ee beesha ayaa muhiim u ah guusha Hawlaha Kahortagga Degmada.

A. Kaqeybgalka Shaqaalaha. Guddiga Maamulayaasha ayaa ka welwelsan caafimaadka shaqaalaha, sidoo kale waxay aqoonsan yihiin muhiimadda ay ku leeyihiin doorka weyn ee dadka qaangaarka ee loogu talagalay ardayda inta lagu jiro fasallada caadiga ah. Sidaa daraadeed, shaqaalahu waa qof qaangaara oo kaalin-hawleed ah, waana inay kor u qaadayaan sigaar-cabis la'aanta ardayda. Shaqaaluhu waxay ogaan doonaan hadafyada manhajka loo isticmaalo si loo baro istaraatiijiyooyinka kahortagga. Qalabka wax lagu dhigo ayaa loo heli doonaa dugsi kasta si uu u hirgeliyo barnaamijka.

B. Waxbarista Ardayga. Dhammaan dugsiyada, dugsiyada hoose iyo sare, waxay yeelan doonaan barnaamijyo wax lagu baro, kuwaas oo ka caawiya ardayda inay sameeyaan go’aano masuul ah oo ku saabsan isticmaalka tubaakada. Macluumaadka hadda iyo kuwa saxda ah ee ku saabsan tubaakada iyo saameynta jidhku waa qayb ka mid ah barnaamijka kahortagga barashada. Qaybaha kale waxaa ka mid ah barashada iyo koritaanka xirfadeed ee la xiriira kalsoonida, ujeeddo-dejinta, go'aan qaadasho, faham dareen, maaraynta isku dhaca iyo xallinta dhibaatada, xirfadaha diidmada, iyo horumarinta xirfadaha isgaarsiinta. Barnaamijyada waxbarashada caafimaadka ayaa mas'uul ka ah bixinta waxbaridda ku saabsan kahortagga isticmaalka tubaakada. Meelaha kale ee manhajka ayaa xoojin doona fikradaha kahortagga ee barnaamijka caafimaadka. Tilmaamaha ayaa la bixin doonaa mas'uuliyadda ardayga iyo xuquuqda ay leeyihiin marka ay la xiriiraan isticmaalka tubaakada.

C. Ka Qaybgalka Waalidka iyo Bulshada. Macluumaadka loogu talagalay in lagu kordhiyo wacyigelinta waalidka iyo bulshada ee ku saabsan isticmaalka sigaarka ayaa qayb ka noqon doona barnaamijka guud ee degmo dugsiyeedka.

D. Cimilada Dugsiga. Dugsi wanaagsan iyo cimilada fasalka waa mid muhiim u ah kahortagga isticmaalka tubaakada. Degmadu waxay kor u qaadaysaa rajada ah in dhammaan ardayda ay awooddaan inay ku noolaadaan nolol sigaarka xor ka ah. Degmadu waxay dhiirigelineysaa barnaamijyo kobcinaya u doodista ardayda ee degaanka bilaa tubaakada ah sida "Great American Smoke Out" iyo "Up with Health and Down with Smoking."

II. Faragelinta. Joojinta sigaar-cabista iyo barnaamijka iskaa wax-u-qabso ayaa loo heli doonaa shaqaalaha iyo ardayda waqti muddaysan. III. Hannaanka Hirgelinta. Guusha siyaasaddani waxay ku xirnaan doontaa fekerka, tixgelinta, iyo iskaashiga kuwa sigaarka caba iyo kuwa aan tubaakada cabin. Dhammaan shakhsiyaadka goobaha dugsiga waxay wadaagaan masuuliyadaha ah inay raacaan iyo hirgeliyaan siyaasaddan. Qof kasta oo arka ku xadgudubka hantida dugsiga wuxuu ugu soo gudbin karaa si waafaqsan nidaamka hoos ku taxan.

A. Dadweynaha Guud/Soo-booqdayaasha Kale. Shakhsiyaadka lagu arkay sigaarcabka ama isticmaalka alaabta tubaakada ee degmo dugsiyeedka ayaa ka codsanayaa inay kala fogaadaan sigaar cabista hantida dugsiga maamulaha dugsiga ama shaqaale kormeer ee degmo dugsiyeedka dugsi kale ee mas'uulka ka ah aagga ama barnaamijka muddada xadgudubku dhacay. Haddii uu qofku ku guuldaraysto inuu fuliyo codsiga, kormeeraha wuxuu sameyn doonaa go'aan ku saabsan ficil dheeraad ah, oo ay ku jiraan dardaaranka inuu ka tago hantida dugsiga. Codsiga ka-tagitaanka waxaa markhaati ka ah qof kale (sida xubin shaqaale, waalid, arday ama booqdaha kale) markasta oo ay macquul tahay. Kaalmada laga helo shaskhsiyaadma amniga degmada ee lagu doonayo

Bogga | 7

Shaqaalaha. Xad-gudub kasta oo siyaasaddan ku sameeya shaqaalaha waa in loo gudbiyaa kormeeraha ku habboon. Hal digniin afka ah

ayaa la siin doonaa xubnaha shaqaalaha. Ku xad gudubka dheeraadka ah waxaa looga shaqayn doonaa si waafaqsan “nidaamka socda” iyo

“hormarka anshaxa” ee heerka ku waajiba heshiis wadareedka.

B. Ardayda. Xad-gudub kasta oo siyaasaddan oo ka timid ardayga waxaa loo gudbin doonaa maamulaha sarta ama kaaliyaha maamulaha. Ardayda jebiya xeerarka nidaamkan waxaa lagu qaadi doonaa nidaamyada anshaxa ardayga.

QEYBTA IV: ISGAADHSIINTA / ALAADAHA ELEKTOROONIGA AH (Xeerka 3245)

Inta la joogo dhismayaasha dugsiga ama inta ay socoto howlaha dugsigu maalgeliyey ama la xidhiidha dugsiga ardaydu waxay haysan karaan oo isticmaali karaan qalabka isgaarsiinta shakhsi ahaaneed oo ay ku jiraan laakiin aan ku koobnayn tablets, telefoonada gacanta, telefoonada casriga ah, iyo tiknoolajiyada kale ee hadda Ardayda haysata qalabka isgaarsiinta iyo qalabka kale ee elektarooniga ah waa inay ilaaliyaan shuruudaha soo socda:

A. Qalabka isgaarsiinta waa la oggol yahay, laakiin inta lagu jiro xilliga fasalka ama kulamada, go'aanka isticmaalka qalabka waxay ku xiran tahay macallinka iyo / ama shaqaalaha degmada.

B. Qalabka waa in aan loo adeegsan habab khalkhal gelinaya habka waxbarashada, oo ay ku jiraan, laakiin aan ku xaddidneyn, si khatar ku ah sharafka tacliinta ama kufsiga qarsoodiga ama xuquuqda asturnaanta ee qof kale.

C. Ardaydu ma diri karaan, wadaagi karaan, eegi karaan ama haysan karaan sawirada, fariimaha qoraalka, emails ama waxyaabo kale oo muujinaya habdhaqanka cad ee galmada, sida ku qeexan RCW 9.68A.011, oo elektaroonig ah ama nooc kasta oo kale oo ah telefoonka gacanta ama qalabka elektarooniga ah, ardaygu inta uu joogo goobta dugsiga, munaasabadaha dugsigu maalgeliyey ama basaska dugsiga ama gaadiidka ay bixiso degmada;

D. Marka sarkaalka dugsigu uu aamminsan yahay in uu jiro shaki macquul ah, oo ku saleysan xaqiiqooyin macquul ah oo la ogaan karo, in ardaygu u isticmaalay qalabka isgaarsiinta qaab jebiya sharciga iyo xeerarka dugsiga, sarkaalku wuxuu ka qaadi qalabka, kaas oo lagu celin doono waalidka ardayga ama mas'uulka sharciga ah kaliya;

E. Marka la keenayo taleefanka gacanta ama qalabka elektarooniga ah dugsiga ama dhacdooyinka uu dugsigu maalgeliyey, ardayga iyo waalidkooda/wakiiladooda waxay ogolaansho siinayaan raadinta aaladda marka saraakiisha dugsigu ay ka qabaan shaki macquul ah, oo ku saleysan xaqiiqooyin macquul ah oo la garan karo, oo shaaca ka qaadi karta xad-gudub sharciga iyo xeerarka dugsiga. Baaxada baadhitaanka waxaa lagu soo koobayaa xad gudubka kaas oo ardayga lagu eedeeyay. Mawduuca ama sawirrada ku xad gudba sharciyada dawlad-goboleedka ama federaalka waxaa loo gudbin doonaa sharci fulinta;

F. Ardaydu waxay mas'uul ka yihiin aaladaha ay keenaan dugsiga. Degmadu mas'uul kama ah luminta, xatooyada ama burburinta qalabka la keeno hantida dugsiga, ama munaasabadaha dugsigu maalgaliyo;

G. Ardaydu waa inay u hoggaansamaan xeer kasta oo dheeraad ah oo ay soo saaraan dugsiga oo ku saabsan isticmaalka ku haboon ee isgaarsiinta ama qalabka elektarooniga ah.

H. Ardayda ku xad gudubta xeerkan waxa ay mudanayaan talaabo anshaxa ah, oo ay ku jirto ka joojin ama eryid.

QEYBTA V: LABISKA ARDAYGA (Xeerka 3224)

Ilaalinta jawi wax ku ool ah iyo hubinta nabadgelyada iyo ladnaanta ardayda oo idil ayaa ah welwelka koowaad ee guddiga maamulka. Xulashada ardayga ee arrimaha dharka waa in la sameeyaa iyagoo lala kaashanayo waalidiinta/masuulka. Dharka ardayga waxaa kaliya oo la xakameynayaa marka, xukunka maamulayaasha dugsiga, u arkaan inay jirto rajo macquul ah oo:

• Halis caafimaad ama badbaado lagu soo bandhigi doono dharka ama muuqaalka ardayga oo ay ka mid tahay xubinimada gaangada ama kooxaha neceybka ah;

• Waxyeellada hantida dugsiga ay keenayso dharka ardayga; ama

• Qalab iyo wax-qabad badan oo khalkhal-galinaya nidaamka waxbarashadu ay ka dhalan doonaan dharka ama muuqaalka ardayga. Ujeedada siyaasaddan daraadeed, qalab iyo wax-qabad badan oo khalkhal gelinaysa hab-socodka waxbarashada ayaa laga yaabaa in loo arko marka jiritaanka ardaygu aanayn la socon qayb ka mid ah himilada waxbarashada ee degmada. Akhlaaqda la mamnuucay waxaa ka mid ah isticmaalka qaawanaanta, galmada, daroogada, tubaakada ama fariimaha la xidhiidha khamriga, dharka la xiriira baandooyinka. Xirashada dharka ururada dhalinyarada ee qaranka oo idman, iyo dhar geshiga ku habboon diinta ardayga, loolama dhaqmin siyaasaddan. Maamuluhu waxa uu samayn doonaa nidaam siinaya ardayda, waalidka, iyo shaqaalaha wixii ku saabsan labiska munaasabka ah ee ardayga ee dugsiga ama inta uu ku jiro hawlaha waxbarashada ka baxsan. Nidaamka noocan ah waxaa lagu xaqiijin doonaa in ardaydu ay xidhaan, qaataan, ama soo bandhiga wax gaagis la xidhiidha, ama habdhaqanka ama muuqaalka calaamada xubin ka noqoshada gaangiska, ama sababta iyo/ama ka qayb galka hawlaha dadka kale ay dhibsanayaan ama saamaynaha arday kalena ku casuumaya oo ay ka waajibaan anshaxa hadii aan sixitaan la samaynin. Iyadoo la raacayo RCW 28A.320.140, Guddigu wuxuu oggolaan karaa siyaasadaha xeerka lebbiska iskuulada ee dugsiyada gaarka ah ee ku yaal degmada oo ujeedadoodu tahay kor u qaadista jawiga waxbarashada iyo ujeedooyinka kale ee la xiriira waxbarashada. Kahor intaan la ansixin siyaasad noocaas ah, dugsigu waa inuu sameeyaa dadaal macquul ah oo lagu baadho waalidiinta dugsiga isla markaana qabta shirar beeleed oo ku saabsan rabitaanka dariiqa dharka lebbiska.

QEYBTA VI: KHAYRAADKA ELEKTOROONIGA (Xeerka 2022 iyo Nidaamka 2022P)

Golaha Agaasimayaasha Degmo Dugsiyeedka Tukwila wuxuu aqoonsan yahay in nidaam waxbarasho oo wax ku ool ah oo horumarineed ay horumarinayaan ardayda guud ahaanba ka warqabta, degaan ahaan ku hawlan, iyo karti u leh inay maamulaan noloshooda iyo xirfadahooda. Guddiga

Bogga | 8

ayaa sidoo kale aaminsan in ardaydu u baahan yihiin in ay noqdaan kuwo aqoon iyo xirfad u leh macluumaadka, warbaahinta, iyo tiknoolajiyadda si ay ugu guulaystaan adduunyo dijital ah. Sidaa darteed, Degmo Dugsiyeedka Tukwila wuxuu u isticmaali doonaa ilaha elektarooniga ah sida habab awood leh oo loogu talagalay ardayda si ay u bartaan maadooyinka muhiimka ah iyo xirfadaha la adeegsanayo ee hababka ku habboon iyo kuwa adag iyo shaqaalaha si ay u bartaan meelahaas baahida. Waa ujeedada degmada inay ardayga siiyaan fursado taajirnimo leh oo farsamo ahaan loogu isticmaalo ujeedooyinka muhiimka ah ee dugsiyada sida shaqsiyaadka goobaha shaqada iyo goobaha kale ee nolosha dhabta ah si ay u isticmaalaan qalabkan. Tiknoolajiyada Degmada waxay u suurtogelinaysaa barayaasha iyo ardayda inay wada xiriiraan, bartaan, wadaagaan, iskaashadaan iyo abuuraan; in la fekero oo la xalliyo dhibaatooyinka; inay maamulaan shaqadooda; iyo inay qaataan lahaanshada noloshooda. Si looga caawiyo xaqiijinta amniga ardayga iyo muwaadinimada hawlaha onlinka, dhammaan ardayda waxaa lagu barayaa habdhaqanka habboon, oo ay ku jiraan dhexgalka dadka kale ee shabakadaha internetka ee bulshada iyo qolalka lagu sheekaysto, iyo wacyi-gelinta internetka iyo jawaab-celinta. Isuduwaha ama wakiilkiisa ayaa abuuri doonaa nidaamyo waxbarasho oo elektaroonig ah oo taageera barashada casriga ah iyo waxbarashada, si loo siiyo fursado horumarineed oo ku habboon shaqaalaha iyo in la horumariyo habraaca lagu taageerayo siyaasaddan. Kheyraadka Elektarooniga

Tilmaamaha Isticmaalka La Aqbali Karo K-20/Shuruudaha Amniga Internetka

Nidaamyadani waxaa loo qoray si ay u taageeraan Siyaasadda Isticmaalka Nidaamka Isgaarsiinta ee Guddiga Agaasimayaasha iyo inay kor u qaadaan

muwaadiniinta haboon ee wax ku oolka ah iyo kuwa waxtarka u leh muwaadanimada dhijitaalka ee ardayda iyo shaqaalaha. Muwaadiniinta dhijitaalka

ahi waxay ka dhigan tahay wax ka badan tacliinta teknolojiga. Muwaadiniinta tiknoolajiyadeed oo si guul leh u shaqeeya oo teknoolaji ah ayaa si

nabadgelyo iyo degganaan u leh ugu nool adduunka dhijitaalka. Waxay aqoonsan yihiin in macluumaadka ku qoran internetka ay tahay mid guud oo

joogto ah waxayna saamayn ku yeelan kartaa nolosha qofka iyo xirfadda qofka. Filashadu ardayga iyo dhaqanka shaqaalaha online waxba kama

duwana isdhexgalka fool-ka-fool ah ee caadiga.

Isticmaalka Qalabka Elekteroonka ee Shakhsi ahaaneed

Iyadoo la raacayo dhammaan siyaasadaha iyo nidaamyada degmada, ardayda iyo shaqaalahu waxay isticmaali karaan qalab elektaroonig ah (sida

laptops, qalabyada gacanta iyo e-akhristayaasha) si loo sii wado hadafka waxbarashada iyo cilmibaarista ee degmada. Shaqaalaha dugsigu waxay

hayn doonaan maamulka ugu dambeeya ee go’aaminta goorta iyo sida ardaydu u isticmaali karaan qalab elektaroonig ah ee yaal goobta dugsiga iyo

inta lagu jiro maalmaha dugsiga.

Shabakada

Shabakada degmada waxaa ka mid ah aalado wicitaan iyo qalab bilaa xariga iyo qalab dhejin ah, faylasha iyo kaydinta, e-mayalka iyo internetka (blogs,

websaytka, software iskaashi, goobaha shabakadaha bulshada, wikis, iwm.). Degmadu waxay xaq u leedahay in ay mudnaanta siiso isticmaalka, iyo

helitaanka shabakadda.

Dhammaan isticmaalka shabakada waa in ay taageeraan waxbarashada iyo cilmi baarista oo ay u hoggaansamaan himilada degmada.

Isticmaalidda shabakada la aqbali karo ee ardayda iyo degmada waxaa ka mid ah:

A. Abuurista faylasha, mashaariic dijital, fiidiyow, bogagga internetka ah iyo podcasts iyadoo la adeegsanayo kheyraadka shabakada

taageerada waxbarashada iyo cilmi baaris; B. Ka-qaybgalka blogs-ka, wikisyada, warbaahinta daabaca, goobaha shabakadda bulshada iyo kooxaha iyo abuurista wax-qabadyada

podcasts, e-mayl iyo bogagga shabakadda kuwaas oo taageera waxbarashada iyo cilmi baarista;

C. Daabacaadda online-ka ee wax-barashada asalka ah, qalabka manhajka la xiriira iyo shaqada ardayga (oggolaanshaha ardayga). Ilaha

waa in lagu soo sheegaa si habboon;

D. Adeegsiga Shaqaalaha ee shabakada si loogu isticmaalo shakhsi ahaan iyadoo la raacayo dhammaan siyaasadaha iyo nidaamyada

degmada; ama

E. Xiriirinta qalab elektaroonikada shakhsi ahaaneed (wire ama wireless) oo ay ku jiraan qalabka la qaadi karo oo leh awoodda shabakadda

ee shabakada degmada kadib markii laga hubiyo Agaasimaha Tiknoolajiyada Waxbarashada ama wakiilkiisa si loo xaqiijiyo in qalabku

uu ku qalabeeyey software buuxa, si habboona loo qaabeeyey. Xiriirinta qalabka elektarooniga shakhsi ahaaneed wuxuu ku xiran yahay

dhammaan habraacyada dukumiintigan.

Isticmaalidda shabakada degmada ee aan la aqbali karin ee ardayda iyo shaqaalaha degmada waxaa ka mid ah laakiin aysan ku ekayn: A. Dakhliga shakhsiyeed, helitaanka ganacsi iyo magdhow nooc kasta;

B. Tallaabooyinka keeni kara khasaaro ama kharashka inay gasho degmada;

C. Soo-dejinta, isticmaalka iyo isticmaalka ciyaaraha, faylasha codka, faylasha fiidiyowga, ama barnaamijyada kale (oo ay ku jiraan shareware

ama freeware) iyaga oo aan fasax ama ansixin ka helin Agaasimaha Tiknoolajiyada Waxbarista;

D. Taageeridda ama ka soo horjeesashada tallaabooyinka codbixinta, musharaxiinta iyo hawlaha kale ee siyaasadeed;

E. Jabinta, burburinta, jejebinta, hirgelinta fayrasyada, worms, Trojan horses, bamka waqtiga iyo isbeddelka qalabka, qalabka software-ka iyo

qalabka la socodka;

F. Gaaritaan aan la oggolayn oo kombiyuutarada kale ee degmada, shabakadaha iyo nidaamyada macluumaadka;

G. Cyberbullying, boostada nacaybka, sumcad dilid, kadeedka nooc kasta, kaftanka iyo aflaggaaddo takooridda;

H. Macluumaadka la soo diro, loo diro ama la dhigo onlinka oo khatar galin kara dadka kale (tusaale ahaan, dhismaha bambooyinka, saamaynta

maandooriye);

I. Gaaritaanka, gelinta, soo dejinta, ku kaydinta iyo qaybinta waxyaabaha qarsoodiga ah, filimmada galmada ama qalabka galmada la xariira ah;

ama

J. Ku xirida aaladaha aan la oggolayn shabakada degmada. Qalab kasta oo la helona waa laga qaadi doonaa waxaana laga qaadi doonaa

tallaabo anshax oo dheeraad ah.

Bogga | 9

K. Wixii isticmaal sharci daro ah ee dalada degmada, oo ay ku jiraan laakiin aan ku xadidnayn daba gurida, u adeegsida dadka, tacadiga

sharciga xuquuqda dhawrsan iyo khiyaano.

Degmadu mas'uul kama noqonayso wixii waxyeello ah ee soo gaartay qof kasta oo isticmaala, oo ay ku jiraan laakiin aan ku xaddidneyn, luminta xogta

ka imaanaysa daahitaan, umulid aan ahayn, adeegyo aan khalad ahayn ama khalkhalka adeegga uu sababo dayacaadiisa ama qalad kasta oo kale.

Degmadu mas'uul kama noqonayso waajibaadka maaliyadeed ee aan la oggolayn ee ka dhashay isticmaalka, ama helitaanka, shabakadda

kombiyuutarka degmada ama internetka.

Ammaanka Internetka Macluumaadka Shakhsiyeed iyo Waxyaabaha aan habbooneyn:

A. Ardayda iyo shaqaalahu waa inayan shaaca ka qaadin macluumaadka shakhsiyeed, oo ay ku jiraan cinwaanka guriga iyo lambarka

taleefanka bogagga internetka, blogs, podcasts, videos, goobaha shabakada bulshada, wikis, emayl ama mawduucyada kale ee isgaarsiinta

elektarooniga ah;

B. Ardayda iyo shaqaalahu waa inayan shaaca ka qaadin macluumaadka shakhsiyeed ee ku saabsan shakhsi kasta oo ka mid ah isgaarsiinta

elektarooniga ah iyadoon laga helin fasax;

C. Muuqaal arday ama magacyo arday ah lama soo daabici karo fasal kasta, dugsi ama bogga degmada illaa haddii oggolaansho ku habboon la

helay sida waafaqsan nidaamka degmada; iyo

D. Haddii ardaydu la kulmaan macluumaad khatar ah ama aan habbooneyn ama farriimo, waa inay ku wargeliyaan maamulka dugsiga ee ku

habboon.

E. Ardaygu waa inay la socdaan joogtaynta macluumaadkooda dhijitaalka ah, oo ay ku jiraan sawirada iyo muuqaalada hawlaha bulshada, kaas

oo mudo dheer ku jiraya internetka.

Tilmaamaha Badbaadada Internetka Dhammaan ardayda waxaa la barayaa habdhaqanka habboon ee onlinka, oo ay ku jiraan dhexgalka dadka kale ee shabakadaha internetka ee

bulshada iyo qolalka lagu sheekaysto, iyo wacyi-gelinta internetka iyo jawaab-celinta.

A. Qalabka da'da ku haboon waxaa loo diyaarin doonaa in la isticmaalo heerarka fasalka.

B. Tababar iyo/ama qalab ku saabsan arrimaha ammaanka onlinka ayaa loo diyaarin doonaa maamulka, shaqaalaha iyo qoysaska.

Xuquuqda daabacaadda Soo-dejinta, nuqulida, daabacaadda iyo qaybinta barnaamijyada, muusikada, faylasha codka, filimmada, sawirrada ama alaabta kale ee xuquuqdooda

dhawran tahay iyada oo aan laga haysan oggolaansho qoran oo gaar ah milkiilaha xuquuqdaas inta badan waa mamnuuc. Si kastaba ha noqotee, dib-

u-soo daabicidda iyo qaybinta qalabka loogu talagalay ujeedada waxbarasho ayaa loo oggol yahay marka dib-u-soo daabicidda iyo qaybintaas ay ku

dhacdo Xeerka Xuquuqda Caddaaladda ee Sharciga Mareykanka (Qodobka 17, USC) oo macluumaadkaas loo soo xigtay si habboon.

Lahaanshada Shaqada Dhammaan shaqooyinka ay soo buuxiyeen shaqaalaha iyadoo qayb ahaan ka ah shaqadooda waa loo tixgelin doonaa hantida degmada. Degmadu

waxay lahaan doontaa xuquuqda iyo xuquuqda shaqo ee noocaas ah oo ay ka mid yihiin wax kasta oo dhan iyo dhammaan noocyada derejada, haddii

aysan jirin heshiis qoraal ah oo lid ku ah. Dhammaan shaqooyinka ay soo buuxiyeen ardaydu oo ah qayb ka mid ah barnaamijka waxbarista caadiga ah

waxaa leh ardayga sida ugu dhakhsaha badan ee loo abuuro, haddii aysan shaqadan aan la abuurin inta ardaygu ku shaqeynayo nidaamka dugsiga

ama haddii shaqadaas lagu bixiyay heshiis qoraal ah oo lala galay nidaamka dugsiga. Haddii heshiis lagula galay degmada, shaqada ayaa loo tixgelin

doonaa hantida degmada. Xubnaha shaqaalaha waa in ay helaan oggolaanshada ardayga kahor inta aan loo qaybin shaqadiisa qaybaha ka baxsan

dugsiga.

Nabadgelyada Shabakadda

Password-ku waxay yihiin heerka koowaad ee ammaanka isticmaalka xisaabta. Aqoonsiga nidaamka iyo xisaabaha waa in loo isticmaalo oo keliya

mulkiilaha idman ee xisaabta loogu talagalay ujeedooyinka degmada oo idman. Ardayda iyo shaqaalaha ayaa masuul ka ah dhammaan waxqabadka

xisaabtooda iyo inaan la wadaagin furaha xisaabta.

Habraacyadan soo socda ayaa loogu talagalay in lagu ilaaliyo isticmaalka xisaabaadka shabakada:

A. U beddel furaha ereyada sida waafaqsan nidaamka degmada;

B. Ha isticmaalin xisaabta qof kale oo isticmaala;

C. Ha ku qorin erey-sir ah e-mayl ama isgaarsiin kale;

D. Haddii aad qorto lambarkaaga aqoonsiga xisaabta, ku hay meel amaan ah

E. Ha ku keydin lambarka sirta ee fayl aan lahayn qarsoodi;

F. Ha isticmaalin "xusuusta ereyga" khariidadaha internetka; iyo

G. Demi shaashadda ama xir haddii aad ka baxayso kombiyuutarka.

Ficil Edbin ah

Dhammaan dadka isticmaala qalabka elektarooniga ah ee degmada ayaa looga baahan yahay in ay u hoggaansamaan siyaasadda iyo nidaamyada

degmada ayna oggolaadaan inay ku dhaqmaan shuruudaha ku qeexan heshiiska isticmaalaha degmada). Xadgudubka mid ka mid ah shuruudaha

isticmaalka lagu sharraxay heshiiska isticmaalka degmada), iyo/ama buug-gacmeedka ardayga, Nidaamka elektarooniga ah ama nidaamyadani waxay

sababi karaan ficil edbin ah, oo ay ka mid yihiin ka-hakinta ama ka-eryidda dugsiga iyo joojinta ama joojinta shabakada iyo helitaanka mudnaanta

kombiyuutarka.

Bogga | 10

QEYBTA VII: ANSHAXA BASKA (Nidaamka 6605P) Xadgudub kasta oo ardayga ah, oo ra'yi darawalka baska ama kormeeraha baska, ayaa u arkaan inuu waxyeello ku yahay hawlgalka ammaan ee baska ayaa ah sabab ku filan inuu maamulahu ka joojiyo mudnaanta gaadiidka. Xeerarka anshaxa ee ardayda raacda basaska:

A. Ardaydu waa inay u hoggaansamaan darawalka iyo kaaliyaal kasta oo loo xilsaaray baska degmada. Darawalka ayaa mas'uul buuxa ka ah baska iyo rakaabka iyo waa in la maqlaa. Haddii caawiye ay degmada u xilsaaro baska, isagu/iyadu waxay mas'uul ka tahay hawlgalka ammaan ee baska. Markaad la raacayo fasalada ama kooxaha, macallinka ama tababaraha ayaa ugu horrayn mas'uul ka ah dabeecadda ardayda. Ardaydu waa inay adeecaan darawalka iyo macallinka, tababaraha ama xubin kale oo ka tirsan shaqaalaha.

B. Ardaydu waa inay raacaan oo kaliya baska lagu soo wareejiyay ilaa fasax qoraal ah oo ay si kale u siin saraakiisha dugsiga. C. Ardayda looma oggola inay ka baxaan baska marka laga reebo goobtooda joogtada ah haddii aan oggolaansho qoraal ah oo loogu

oggolaanayo aanay ka helin saraakiisha dugsiga. D. Ardayda la doorto kuraasta waa inay isticmaalaan keliya kursigaas haddii aan oggolaansho bedelid uusan siin darawalka. E. Ardaydu waa inay ilaaliyaan sharciyada lagu dabaqo fasalka inta ay raacayaan basaska. Qaylada waa in hoos loo dhigaa si looga fogaado in

ay carqaladeeyaan darawalka. Ardaydu waa inay ka fogaadaan isticmaalka luqada xun ama dhaqdhaqaaqa. F. Ardaydu waa in aysan sigaar cabbin ama ku shidin shumacyada ama taraqa basaska. G. Ardaydu wax kuma cuni karaan basaska, marka laga reebo marka si khaas ah loogu oggolaado loona ilaaliyo macallinka, tababaraha ama

xubin kale oo ka tirsan shaqaalaha. Basaska waa in la nadiifiya. H. Ardaydu ma furi karaan daaqadaha basaska iyadoon uusan u oggolaan wadaha. I. Ardaydu waa inaysan ka bixin qayb ka mid ah jirkooda dariishadaha baska wakhti kasta. J. Ardaydu uma soo qaadan karaan ama ku haysan karaan waxyaabaha dhaawici kara rakaabka baska. Alaabtaas waxaa ka mid ah, laakiin aan

ku xaddidneyn, ulaha, weelasha jaban, hubka ama qoryaha, daboolka ama biinaha ka soo baxaya dharka, alaabta waaweyn, waxyaabaha waaweyn oo aan lagu qaban karin ama lagu meeleyn karin lugaha, iwm. Buugaagta iyo hantida shakhsiga ah waa in lagu qaada meesha la maro.

K. Ardaydu kuma haysan karaan xayawaanka basaska, marka laga reebo eey caawinaada siinaya arday naafo ah. L. Ardaydu ma fariisan karaan kursiga darawalka ama midka midigta ama bidixda darawalka ka xiga. M. Ardaydu waa inay iska ilaaliyaan inay la hadlaan darawalka haddii aanay muhiim ahayn. N. Ardaydu waa inay si toos ah u fariistaan kursi markay soo galaan gudaha baska ayna ku fadhiyaan halkaas haddii darawalku si kale u

sheegin. O. Ardaydu waa inay baska u raacaan/ugna soo dagaan si fudud oo ay u hoggaansamaan tilmaamaha darawalka ama ilaaliyeyaasha amniga

dugsiga ee shaqeeynaya. Ma jiri doonto wax isriix riix ah marka la soo raacayo ama laga tagayo baska. Marka basku ay ka dagaan, ardaydu waa inay u hoggaansamaan xeerarka dadka lugeynaya.

P. Ardaydu marnaba kama maraan jidka marinka baska haddii aysan isticmaalin wadooyinka lugta ama lugaha. Q. Ardaydu waa inay istaagaan jidka weyn ee waddooyinka marka baska soo socdo ama marka ay ku degeyaan joogsigooda. R. Ardayda tagaya ama ka imaanaya joogsigooda baska oo aysan jirin meelo lugeynaya waa in ay ku socdaan dhinaca bidix ee wadada ee

wajaheysa gaadiidka soo socota. Ardaydu waa inay si toos ah u tagaan gurigooda kadib markay ka degaan baska. S. Ardaydu waa inay isticmaalaan suumanka dhabta ee basaska marka la heli karo. T. Ardaydu waa inay raacaan hannaanka degitaanka deg-degga ah sida ku qoran darawalka. U. Ardaydu ma xakamaynayaan albaabada ama qalabka gurmadka ah. V. Ardaydu waa inay si xasillan u fadhiisataan, oo aanay muujin dabeecad jahawareer ah ayna joojiyaan dhammaan qalabka wax looga

dhawaajiyo ee dariiqyada tareenka iyo jidka tareenka. W. Waalidiinta ardayda loo aqoonsaday in ay dhaawac u geystaan basaska waxaa lagu soo oogayaa kharashka dhaawaca soo gaaray. Ardayda

keenaya waxyeellada waa laga joojin karaa gaadiidka. X. Hanjabaadda ardayga waxay noqonaysaa sabab ku filan oo ah in la joojiyo mudnaanta gaadiidka.

Hanaanka edbinta Maamuleyaashu waxay mas'uul ka yihiin hagaajinta ardayda dabeecadooda sababtay xadgudubka warbixinta shilalka ama jebiyay shuruucda kor ku xusan. Maamulaha ayaa bixin doona kormeer inta lagu jiro xilliyada imaatinka basaska iyo waqtiyada ay baxayaan si ay ka helaan warbixinta (qoraal iyo hadala) ee darawalada. Maamuluhu waa inuu hubiyaa in ardaydu raacaan sharciyada la cayimay. Maamuleyaashu waa inay ilaaliyaan xidhiidhka furan ee saraakiisha dugsiga, darawallada basaska iyo waaxda gaadiidka. Markaad sugeyso baska, ama u socoto iyo ka dageysid baska, ardaydu waxay masuul ka yihiin inay u dhaqmaan iyaga oo raacaya hab dhaqameed iyo sharciga caadiga ah oo quseeya dadka qaangaarka ee bulshada. Taasi waa, waa inaanay xumayn ama waxyeello u geysan hantida gaarka ah ama hantida guud; waa inaysan isticmaalin luqad fara badan ama dhaqdhaqaaqa; waa inaysan ku lug lahayn fal-dembiyeed. Ku guuldareysiga in la raaco heerarkan waxay keeni kartaa cabashooyinka rasmiga ah ee muwaadiniinta kuwaas oo loo gudbin karo maamulayaasha si ficil loogu saxayo. Ardayda la siiyay gaadiidka waxay mas'uul ka yihiin inay u hoggaansamaan sharciyada degmada ee dhaqanka ardayda raacaya basaska. Hadii loo hogaansami waayo shuruucdan, ama lala yimaado habdhaqan tacadi oo shacabka, dirawalka, dadka kula saaran ama gaadhiga waxay dhigaygaa cudurdaar jawaab celinta kowaad ee habdhaqanka ku xad gudubka ee ardayga. Dabeecadda xadgudubka leh ee ardayga baska raacaya wuxuu keeni karaa warbixin qoraal ah marka, ra'yiga darawalka ama kormeeraha baska, uu sheego inuu dhacay xadgudub sharciyada khuseeya anshaxa ardayga. Warbixinta qoraalka ah waa habka ugu muhiimsan ee ay tahay in darawalka ama kormeeraha baska uu ugu gudbiyo anshaxa ardayga dugsiga iyo waaxda gaadiidka. Warbixintaan, xaaladaha intooda badan, waxay ka tarjumaysaa xadgudub ku saabsan xeerarka soo noqnoqda ee ardayga kadib markii uu/ay heleen digniino afka ah oo ka yimid darawalka ama kormeeraha baska. Si darawalada iyo kormeerayaasha basaska si hufan u ilaaliyaan xakamaynta basaskooda, waxa la filayaa in ficil ay qaadaan maamulayaasha markii ay helaan warbixintaan. Marka anshaxa ardaygu uu ku yahay xad gudub sharciyada, darawalka ama kormeeraha baska waa inuu dhammeystiraa warbixinta ardayga oo sharxaysa dhacdada ama waxyeellada dhacday. Darawalka ama kormeeraha baska ayaa ardayga siin doona nuqulka warbixinta, u dhiibaya xogta

Bogga | 11

asalka ah maamulaha una gudbinaya nuqul kale kormeeraha gaadiidka. Nuqulada warbixinta ku saabsan ardayda waxbarashada khaaska ah waa in loo dhiibaa maamulaha dugsiga. Maamulaha marka ay soo gaadho warbixinta baadhitaanka xaalada ku gedaaman dhacdada iyo talaabada la qaadayo ee nidaamka lagu sameeyay ee xeerarka degmada ee jawaab celinta habdhaqanka tacadiga. Marka la baadhayo dhacdada, walaaca kowaad waa inuu noqdaan wixii badbaadada gaadiidka ee ardayga Ficilka uu qaato maamulaha waa in lagu caddeeya warbixinta oo loo gudbiyaa waalidka ardayga si uu u soo saxiixo. Waaxda gaadiidka waa in la ogeysiiya. Darawaliinta waxaa lagula taliyaa inay ka fayl-gareeyaan dacwada weerarka iyo waxyeelaynta ardayda jirdilka u geysta. Xaalad kasta ha ahaatee darawalku kama aargoosan karo wixii jirdil ah ee uu u geysanayo ardayga sababtoo ah anshaxaasi waxaa laga yaabaa in uu u keeno ficil sharci ah in isaga/iyada laga qaado.

QEYBTA VIII: WADAHA ARDAYGA (Xeerka 3243) Guddiga wuxuu tixgelinayaa isticmaalka gawaarida iyo baaskiilada si uu ugu socdo ama uga soo noqdo dugsiga iyada oo uu masuul ka yahay waalidka iyo ardayga. Isuduwaha waa inuu soo saara nidaamyada lagu maamulayo isticmaalka baaskiilada iyo gawaarida inta uu ku jiro dhismaha dugsiga iyo in ay ugu faafiyaan nidaamyadaas dhammaan ardayda si dhaqan gala. Ardayda Darawaliinta Ardaygu waxa uu u soo kaxaysan karaa gaadhi dugsiga oo uu kaga rawixi karaa. Waxaa laga yaabaa in aanay kaxayn inta lagu jiro maalmaha dugsiga iyadoo oo aan laga helin oggolaansho waalidka iyo maamulaha. Waxayna u soo qaadi karin arday kale dugsiga iyada oo waalidka ardaygu ay bixiyeen ogolaansho moojee. Ardayda waxa uu isticmaali karaa baarkinkadugsiga kaas oo ay ku waajibto inuu raaco shuruudaha:

A. Ardaygu waa inuu ka diiwaangeliyaa baabuurka xafiiska dugsiga. Ardaygu waa inuu haystaa liisabka gaadhiga shaqaynaha ee Washington d oo uu tusaa cayn ahaan si uu ugu qalmokahor iyo sidoo kalecaymiska waxyeelada hantida oo uu qiraa in uu ka masuul yahaywixii khasaare ehee yimaada kharashkeedaee uu galo ama isku dhacataas oo kuiman kartahantida dugsiga.

B. Ardaygu ma kaxaysan karo (gaadhi bilaa ogolaansho maalmaha waxbarashada.

C. Marka la eego habdhaqanka ardayda shuruucda dhigaysa, “haysashada” khamrida sharaabka ahi waa sharci daro, kiimikaalka sharciga

darada ah ama mukhaadaraadka, hub ka ama hubka khatarta ah sidoo kale ka dheeraadka ah gaadhiga ardayga. Ardayga aan cadaynin sharciga sare waxa uu ku xad gudbay habdhaqankii munaasabka ahaa.

QEYBTA IX: NIDAAMYADA: NOOCYADA KALE EE ANSHAXA (Nidaamka 3241P) Taageerada ardayda qabta Noocyada Kale ee Anshax Xumada Iyada oo ardaygu uu la yimaado habdhaqan khatar markaa ah ama socota gelinaya dadka kale, ama ardayga leh habdhaqanka khatarta ah ee markaa ah ama socota ee nidaamka waxbarashada, xubinta shaqaaluhu marka hore waa inay isku daydaa mid kamid ah ama wax ka badan anshax marinaha kale ee lagu taageeradayo ardaygu inuu buuxiyo waxa looga fadhiyo dugsiga kahor inta aan laga eryin fasalka, mudo gaaban laga hor joogsan ama laga joojinin dugsiga. Kahor inta aan lagu soo rogin ka hor joogsiga am aka eryida, degmadu waa inay marka kowaad isku dayda ainay samayso nooc kale oo anshax marin ah. Noocyada anshax marinta ee xubnaha shaqaalaha ay isticmaali karaan ee anshax marinta waxaa kamid ah ku xad gudubka shuruucda habdhaqanka, sida diyaariyay Maamuluhu Sanadkii. Wixii la xidhiidha sharciga habdhaqanka, maamulayaasha dugsiga iyo shaqaalaha dhismaha la cadeeyay waxay iskugu iman doonaan ugu yaraan hal shir oo sanadkii ah si ay u diyaariyaan sharaxaada iyo dhismaha niyada ee waxa keena mushkiladaha habdhaqanka. (Eeg xeerka 3200 – Xuquuqda iyo Masuuliyada) Ujeedada loo samaynayo sharaxaada iyo natiijada bandhiga ee mushkiladaha habdhaqanka lagaga hadlayo helitaanka kala duwan ee habdhaqanka iyo hoos u dhiga mushkilada ama dhinac u xaglinta. Noocyada kale ee anshax marintu waxay ku taxaluuqdaa isticmaalka nidaamka iyo khidadaha oo ay ku jirto muujinta lamidka ah ee habdhaqanka oo lagu heli karo online ahaan: http://www.k12.wa.us/SSEO/pubdocs/BehaviorMenu.pdf. Degmada waxaa lagu aqoonsaday kuwa soo socda isticmaalkooda oo ah ashax nooc kale ah:

• Heshiiska Habdhaqanka

• Shirka dib usoo celinta

• Shirka Waalidka Xubnaha shaqaalaha kuma xadidna liiska sare oo waxay isticmaali karaan nooc kale loogu cabanayo anshax marinta WAC 392-400-025(9). Sidoo kale, shaqaalaha waxay adeegsan karaan ku haynta waxbarashada kadib dugsiga kaas oo noqon kara nooc kale oo anshax marin ah oo ka badan 60 daqiiqo maalintaas. Kahor inta aan la isku qorin haynta waxbarashada kadib, xubinta shaqaalaha ah waxay u sheegi doontaa ardayga mushkilada khaasab ah ee habdhaqanka ee keentay hanta oo waxay ardayda siin doontaa fursad ku haboon inuu sharaxo waxa keeney ama uu sabab u sameeyo habdhaqankiisa. Ugu yaraan hal xubin shaqaale oo xirfadle ah ayaa si toos ah u kormeeri doona ardayda ku jirta haynta waxbarashada kadib. Bixinta nooc kale oo anshax marin ahi ma keeni karto diidmada ama dib u dhiga helitaanka ardayda ee cuntada munaasabka ah ama in ardayga laga hor joogsado inuu gaadho dhibco waxbarasho, daris ama shuruudaha gaarka ah ee qalin jabinta.

Bogga | 12

Ardayda iyo waalidku waxay ka hor iman karaan anshax marinta maalinta ee noocyada kale ah, oo ay ku jiraan in la isku soo rogo haynta waxbarashada kadib iyaga oo adeegsanaya nidaamka dacwada ee hoose. Maamulka Shaqaalaha iyo Anshaxa Ka Joojinta Xubnaha shaqaalaha degmada ayaa ka masuul ah inay kormeeraan ardayda waxyar kahor ama kadib waxbarashada maalintaa; inta lagu jiro waxbarashada maalintaa; inta lagu jiro hawlaha maalintaa (hadii ay tahay dugsiga dhaxdiisa ama banaankiisa); dugsiga dhaxdiisa kahor ama kadib saacada waxbarashada marka kooxda dugsiga ama hawlaah dugsiga la isticmaalayo oo laga duulayo; meel ka baxsan dugsiga, hadii ficilka ardayda uu saamayn wayn ku leeyahay ama uu caqabad ku noqdo nidaamka waxbarashada; iyo baska dugsiga. Xubaha shaqaaluhuw axay dalban karaa inay wakhto hore waalidka soo faro geliyaan dadaalka lagu taageerayo ardayda inay buuxiyaan habdhaqanka looga fadhiyo. Maamulaha iyo maamulka dhismaha (maamulayaasha iyo kaaliyayaasha maamulayaasha) waxay leeyihiin awood guud oo ay inay bixiyaan ciqaabta, oo ay ku jiraan ciqaabka eryida. Maamualaha ayaa igmanaya gudi ashaxa ah si ay usoo rogto ka joogin mudada gaaban ah ee dugsiga halka maamulayaasha iyo kaaliyayaasha maamulyaashu ay soo rogaan kahor joogsi mudo dheer ah maamulayaasha, kaaliyayaasha maamulayaasha, Kaaliyaha Maamulaayaasha, waxay soo robaan ke eryida dugsiga maamulayaasha, kaaliyayaasha maamulayaasha, Kaaliyaha Maamulaayaasha, waxay soo rogaan ka eryida degdeg ah maamulayaasha, kaaliyayaasha maamulayaasha, Kaaliyaha Maamulaayaasha. Ka eryida fasalka Marka la isku dayo ugu yaraan hal nooc oo kale oo qaab anshax marin ah, sida lagu sheegey kor, macalimiintu waxay leeyihiin maamul sharci oo ah inay arday ka eryaan fasalka. Ka eryida fasalku waxay ka dhigan tahay in ardayda laga saaro fasalka ama aaga hawsha waxbarashadu ka socoto taas oo ku salaysan ku xadgudubka habdhaqanka ah ee khalkhaliya nidaamka waxbarasho. Sida lagu sheegey kor, Maamualaha, maamulayaasha dugsiga iyo shaqaalaha shahaadada ahsyta ayaa ka wada shaqayn doona sharaxaada iyo natiijada waxa ay ka dhigan tahay habdhaqanka khalkhalka ah ee nidaamka waxbarasho si hoos loogu dhigo saamaynta ama dhinac u xaqlinta aan la dareensanayn. Sidoo kale, degmada ayaa soo rogi karta ka saarida fasalka iyada oo adeegsanaysa isla awood isku mid ah iyo xadidaad awooda macalinka fasalka. Ka eryida fasaka waxay sidoo kale noqon kartaa dhamaan ama wax kamid ah inta soo hadhaywaxbarashada maalintaa. Ka eryida fasalku makaa dhigayana in ardayga laga saarayo dugsiga, oo ay ku jirto in ardayda guriga loo diro wakhti hore ama in loo sheego waalidka inay ardayga guriga ku hayaan, iyada oo laga duulayo ku xad gudubka habdhaqanka. Ka saarida ardayga dugsiga waxay tahay ka hor joogsi, eryid, ama eryida degdeg ah oo waa inay la socotaa wargelinta iyo ndiaamka socda ee lagu sheegey qaybta hoose. Ka eryida fasalkau ma keeneyso in loo diido ama dib loo dhigo cuntii munaasabka ahayd ee ardayga ama in laga hor joogsado inay gaadhaan heer waxbarasho oo gaar ah, daris, ama shuruudaha qalin jabinta. Dugsiga ayaa siin doona ardayga fursad uu ku buuxinayo wixii laylis ah iyo imtixaan ah ee uu ka maqnaa intii lagu jiray wakhtiga fasalka laga eryay. Degmado masoo rogi karo wax kamid ah noocyada anshax marinta, oo ay ku jiraan ka saarida fasalka, taas oo ah qaab keenaya diidmo ama dib u dhig cuntada nafaqada munaasabka ah ama in laga hortago ardayda in uu gaadho heer, daris ama shuruudaha qalinjabinta. Ka saarida fasalka ee soo socda ee ardayga, macalinta (ama shakhsiga kale ee dugsiga ee lagu sheegey) waa inay kasoo warbixiyaan ka saarida fasalka, oo ay ku jirto ku xad gudubta habdhaqanka ah taas oo horseedi kara ka saarida fasalka, maamulaha ama cida uu maamuluhu soo igmaday sida ugu dhakhsaha badan. Maamulaha ama cida loo igmaday waa inay ka warbixisaa dhamaan fasalada ka saarida, oo ay ku jiraan ku xad gudubka habdhaqanka ah kaas oo uu hogaaminayo Maamuluhu. Ka warbixinta habdhaqanka xad gudubka ku ah ee horseeday ka saarida fasalka ee “dadka kale” inuu yahay mid aan ku filnayn. Macalinta, maamulaha , ama wakiilka maamulaha waa inay wargeliyaan waalidka ka saaridaas fasalka sida ugu dhakhsaha badan. Sida lagu sheegey kor, degmadu waa inay xaqiijisaa in wargelinta luuqadan ama nooca (sida, hadal ahaan ama qoraal ahaan) waalidku waa inuu fahmaa. Marka macalinka ama maamulada kale ee dugsiga ee awooda u leh ay ka saaraan arday fasalka maadaama oo uu ardaygu wax yidhi ama uu la yimid habdhaqan khatar dhakhso ah gelinaya ama khatar sii socota oo ardayda kale ah ama shakhsiyaadka dugsiga, ama khatar markaas ah ama joogto ah oo khalkhal gelin nidaamka waxbarashada:

(a) Macalinta ama shakhsiyaadka kale ee dugsiga waa inay markaba wergeliyaan maamulaha ama cida uu wakiishay maamuluhu; iyo (b) Maamulaha ama cida uu maamuluhu wakiishay waa inay la kulantaa ardayga sida ugu dhakhsaha badan ee macquulka ah oo ay u bixisaa anshax marinta munaasabka ah.

Degmadu waxay wargelinta doontaa ardayga iyo waalidkiisa wixii dacwad ah ee ku saabsan ka saarida fasalka inta lagu jiro dacwada nidaamyada. Nidaamka dacwada ee noocyada kale ee anshax marinta iyo ka saarida fasalka Wixii waalid/koriya ama ardayga dacwooday kaas oo kasoo horjeeda noocyada kale ee anshax marinta iyo/ama ma saarida fasalka waxa uu xaq u leeyahay in uu helo shir aan rasmi ahayn oo maamuluhu ku xalinayo dacwada ka saarida. Hadii dacwada lagu sheego ficil shaqaalaha ah, degmada waa in degmadu ay wargelisaa shaqaalaha laga dacwooday sida ugu dhakhsaha badan. Shirka noocan ah, ardayda iyo waalidku waxay fursad u heli doonaan inay soo bandhigaan cabashadooda iyo wixii walaac ah ee ay qabaan ee la xidhiidha cabashada oo waxay waydiin doonaa su’aalo xubnaha shaqaalaha ee ku lug leh arrintan cabashada. Xubnaha shaqaaluhu waxay fursad u heli doonaan inay ka jawaabaan arrimaha iyo su’aalaah la xidhiidha arrinta cabashada. Sidoo kale, maamuluhu waxa uu heleyaa fursad uu kaga hadlo arrinta jirta oo uu su’aalo kaga waydiiyo iyo inuu su’aalo waydiiyo waalidka, ardayda, iyo xubinta shaqaalaha ah. Hadii kadib marka la dhameeyo nidaamka cabashada aan weli la xalinin, waalidka iyo ardaygu waxa uu xaq u leeyihiin, marka ay bixiyaan wargelin laba (2) maalmood oo shaqo kahor ah, ay kusoo bandhigaan qoraalka iyo/ama cabashada afka ah ee Maamulaha ama cida uu wakiishay. Maamulaha ama cida uu wakiishay waxay siin doontaa waalidka iyo ardayga nuqul qoraal ah oo jawaabta cabashada ah toban (10) maalmood oo shaqo gudaheed. Isticmaalka nidaamka cabashada ma keeneyso ama dib uma dhigayso talaabada anshax marinta, hadii maamulaha ama Maamulku aanu dooran in dib loo dhigo talaabada anshax marinta. Anshax marinta laga caban karo sida lagu sheegey qaybta anshax marinta ee noocyada anshax marinta, oo ay ku jiraan ku haynta dugsiga; ka saarida fasalka; ka saarida ama kahor joogsiga hawlaha ciyaaraha fudud ama ka qayb galkooda; iyo ka saarida ama kahor joogsiga gaadiidka dugsiga bixiyay.

Bogga | 13

QEYBTA X: KA HORJOOGSIGA MUDADA GAAGAN IYO DUGSIGA GUDIHIISA (Xeerka 3241P)

Ka horjoogsiga dugsiga dhaxdiisa ah am aka horjoogsiga mudada gaaban ah Maamuluhu waxa uu u igamayaa maamulayaasha dugsiga ama maamulayaal ku xigeenada dugsiga ee leh awooda inay kusoo ku xukumaan ka hor joogsi mudo gaaban ah ama dugsiga dhaxdiisa ah. Kahor inta aan la bixinin kahor joogsi dugsiga dhaxdiisa ah ama mudo gaaban ah, xubnaha shaqaaluhu waa inay marka kowaad isku dayaan mid ama wax ka badan oo noocyada anshax marinta ee lagu taageerayo ardaygu inuu buuxiyo habdhaqanka laga doonayo oo lagu eego manhajka shakhsi ahaaneed ee ardayga. Degmadu ma samayn doonto ka horjoogsiga dugsiga dhaxdiisa kaas oo keenaya in ardayga loo diido ama laga raajiyo cuntada nafaqada munaasabka ah. Iyada oo uu dhigayo sharcigu moojeee, degmada loogama baahdna inay soo rogto ka hor joogsi mudo gaaban ah ama ka horjoogsi dugsiga dhaxdiisa ah oo waxa laakiin, ay ku dadaalaysaa in ardayda lagu hayo dugsiga, ay wax ku bartaan deegaan badbaado ah oo munaasab ah. Laakiin, waxaa jira xaalado ay degmadu ku go’aamin karto in ka horjoogsiga mudada gaaban ama dugsiga dhexdiisu ay munaasab tahay. Sida lagu sheegey warbixinta sare, degmadu waxay ka shaqayn doontaa sidii loo samayn lagaa sharaxaada iyo natiijada waxa keena habdhaqanka qalafsan si hoos loogu dhigo samaynteeda ama dhinac u xaglinta aan loo qastiyin. Sida lagu sheegey xeerkan cabirka, xaaladahan waxaa kamid noqon kara noocyada soo socda ee habdhaqanka ardayga:

• In la sakhraamo ama lagu sakhraamo mukhaadaraad, khamri ama xashiishad iyada oo dugsiga la joogo ama inta lagu jiro hawlaha dugsiga;

• Baqdinta bamka ama digniinta danba beenta ah ee khalkhalisa barnaamijka waxbarashada;

• Qishka ama bayaaminta imtixaanaadka;

• Bixinta wixii fal danbiyeed ah ee waxbarashada dugsiga ah ama inta lagu jiro hawlaha dugsiga;

• Ku xadgudubka qaabka labiska ee ardaygu uu diido inuu saxo (eeg xeerka/nidaamka labista ee khaldan 3224);

• Dagaalamida: Dagaalamida iyo bilaabida, hurinta ama abaabulida dagaalka, sidoo kale hadii la kala qaban waayo. Ka qayb galka nooc kasta oo dagaal ah halkaas oo gacan ka hadal yimaado, oo ku saabsan cida bilawday dagaalka. Mamnuucidan wxaa kamid ah wax ku dhufasho, dhirbaaxo, timo jiid, garaac, laagid, cuno qabasho iyo xagasho ama wixii kale ee talaabo ah ee ardaygu ula kas uu u gaadhsiiyaya ama uu isku ayay inuu gaadhsiiyo ardayga kale;

• Hawlaha la xidhiidha gaagiska;

• Tacadi/habjabaad/gardaro;

• In si ula kas ah ardayga iyo shaqaalaha loogu diido xarumaha dugsiga;

• Ka qayb galka ula kaca ah ee nafta, ardayda kale, ama shaqaalaha, oo ay ku jiraan khatar gelinta baska dugsiga;

• In ula kac loo dhaawaco dadka kale;

• In ula kac loo waxyeelo ama loo burburiyo hantida dadka kale;

• In si ula kac ah loo xanibo meesha laga soo galo ama laga baxo ee dhisme kasta oo dugsiga ah ama qolka si looga baajiyo dadka kale inay maraan;

• Haysashada, isticmaalka, iibinta, ama gaynta waxyeebaha kiimikada sharci darada ah ama mamnuuca ah;

• In laga hor istaago ardayda inay yimaadaan fasalka ama hawlaha fasalka;

• Diidmada in la joojiso habdhaqanka mamnuuca ah;

• Diidmada in laga tago meesha marka dhawr jeer uu amar ku bixiyo shaqaalaha dugsigu;

• Habdhaqan xumo ah oo loo arko tacadi galmo ah ama waxyeelo ah dugsiga dhaxdiisa, hawlaha waxbarashada marka lagu jiro, ama gaadiidka dugsigu bixiyay dhaxdooda;

• Ka dhax galka joogtada ah ee ula kaca ah ee fasal ama hawlaho ah;

• Ugu hanjabaada dagaalka ardayda kale ama shaqaalaha;

• Isticmaalka ama haysiga hubka uu mamnuucayo sharciga gobolka iyo Xeerka ______. Dhagaysiga hore Kahor inta aan la samaynin erjiyda dugsiga dhaxdiisa ah ama mudada gaaban ah, degmadu waxay isku dayaysaa inay wargeliso waalidka ardayda sida ugu dhakhsaha badan ee macquulka ah wixii ku saabsan tacadiga habdhaqanka. Sidoo kale, maamulaha ama cida uu wakiishay waa inay qabtaan dhagaysi hordhac dh oo aan rasmi ahayn oo ku saabsan si loo dhagaysto aragtida ardayga. Maamulaha ama cida uu wakiishay waa inay ardayga siisaa fursad uu kula xidhiidhayo waalidkii oo ku saabsan dhagaysiga hore. Degmadu waa inay qabataa dhagaysiga hore oo lagu qabto luuqada waalidka iyo ardaygu fahmayo. Inta lagu jiro dhagaysiga hore, maamulaha ama cida uu wakiishay waxay siinaysaa ardayga:

• Wargelinta xeerka uu ardaydu ku xadgudbay;

• Sharaxaada cadaymaha la hayo ee habdhaqankiisa qalafsan;

• Sharaxaada anshax marinta la marin karo; iyo

• Fursad ay ardaydu ku wadaagi karaan aragtidiisa iyo uu ku bixin karo sharaxaada ku saabsan habdhaqanka ku xad gudubta. Ogeysiis Kadib dhagaysiga danbe, maamulaha ama cida loo wakiisay waa inay u sheegaan ardayga go’aanka anshax marinta eek u saabsan ku xad gudubka habdhaqanaka ah, oo ay ku jiraan taariikhda wixii eryid ah ama kahor joogsi ay bilaabmayso oo ay dhamaanayso. Waxaan ka danbaynin hal (1) maalin oo waxbarasho oo ka danbeeya dhagaysiga hore ee ardayga, degmady waxay bixin doontaa wargelin qoraal ah oo waalidka ah taas oo gacanta laga siiyo, boosta ama iimeel loogu diro iyada oo ku qoran luuqadooda oo ay qaabka ardayga iyo waalidku fahmi karaan. Wargelinta qoraalka ah waxaa kamid ah:

Bogga | 14

a. Sharaxa habdhaqanka ardayga iyo sida habdhaqanku uu ugu xad gudbayo xeerkan; b. Mudada iyo xaalda eryidu ama ka hor joogsiga, oo ay ku jiraan taariikhaha ka eryida am aka horjoogsiga la bilaabay iyo ta ay dhamaanayso; c. Nooca foomamka ee anshax marinta ee degmadu ay ku xisaabtamayso ama ay isku dayayso, iyo sharaxa go’aanka degmada ee maamulaha

ee kahor joogsiga ama eriya; d. Fursada in la helo adeegyada waxbarasho inta lagu jiro kahor joogsiga ama eryida; e. Xuquuqda ardayga iyo waalidka ee shirka aan rasmiga ahayn ee maamulaah ama cida ay wakiisheen; iyo f. Xuquuqda ardayga iyo waalidka ee in uu ambiil kahor joogsiga dugsiga dhaxdiisa ama mudada gaaban ah;

Ardayda ku jirtao xanaanada caruurta ilaa fasalka afaraad, degmadu ma bixin doono ka hor joogsi dugsi dhaxdiisa ah ama mudo gaaba ah wax ka badan toban (10) maalmood oo waxbarasho seemistar kasta oo waxbarasho. Ardayda ku jirta fasalada shanaad ilaa laba iyo tobnaad, degmadu waxay bixin doontaa ka joojin dugsiga dhaxdiisa ah ama ku meel gaadh ah oo shan iyo taban (15) maalmood oo waxbarasho ah seemistarka kaliya, ama wax ka badan toban (10) maalmood oo waxbarasho inta lagu jiro sadexda bilood ee kaliya. Sidoo kale, degmadu ma bxiin doonto ka horjoogsiga mudada gaaban ama dugsiga dhaxdiisa ah oo ka baxsan sanadka waxbarasho ee habdhaqan xumadu dhacday. Degmada ma bixin doonto ka horjoogsi mudada gaaban ah ama dugsiga dhaxdiisa ah taas oo ah qaab keeni kara diido ama dib u dhig nafaqada munaasabka ah ee cunto ee ardayga. Marka la bixinayo ka kahorjoogsiga dugsiga dhaxdiisa, shaqaalaha dugsigu waa inuu xaqiijiyaa in ay isku meel joogaan ardayga si ay u kormeertaan inta lagu jiro kahor joogsiga dugsiga. Sidoo kale, shaqaalaha dugsigu waa inay xaqiijisaa inay heli karaan taageerada la siiyo si ardayda xaaladooda wakhtigan loola socdo iyada oo la siinayo laylis iyo shaqo daris oo dhamaan ardayda caadiga ah duruusta iyo fasalada ay qaataan ah.

QAYBTA XI: KAHOR JOOGSIGA MUDADA DHEER IYO KA ERYITAANKA (Nidaamka 3241P)

Kahor joogsiga mudada dheer iyo eryitaanka Kahor inta aan la bixinin ka horjoogsiga mudada dheer ama eryitaanka, shaqaalaha degmadu waa inay isla eegaa noocyo kale oo anshax marin ah si loo taageero ardaygu inuu buuxiyo habdhaqanka looga baahan yahay. Degmadu waa inay sidoo kale iska eegtaa xaalada kale ee guud iyo xadidaada sare lagu sheegey. Iyada oo sida kale uu u dhigayo sharcigu moojee, degmada loogama baahna inay soo rogto kahor joogsi mudada dheer ah ama eryitaan oo waxay soo rogi karaan kahor joogsiga mudada dheer ah ama eryitaan kaliya habdhaqanada xun ee gaarka ah. Guud ahaan, degmadu waxay ku dadaalaysaa inay ardayda ku hayso dugsiga, in wax lagu barto deegaan badbaado ah oo munaasab ah. Laakiin, sida ay dhigayaan xeerarka kale ee waxaa jira xaalado ay degmadu ku go’aamiso inay munaasab tahay in la bixiyo kahor joogsiga ama eryitaanka mudada dheer ah oo ardayga lagu soo rogo habdhaqanka ku yaal RCW 28A.600.015(6)(a) ilaa (d) ku qoran la yimaada, oo ay ku jiraan:

a. In dugsiga lala yimaado hub ama gaadiidka dugsiga taas oo kahor imanaysa RCW 28A.600.420; b. Wax kamid ah danbiyada soo socda eek u qoran RCW 13.04.155, oo ay ku jiraan:

i. wixii danbi ah ee lagu sheegey RCW 9.94A.030, oo ay ku jiraan ii. wixii danbi ah ee sharciga Washington ku sheego inuu yahay danbi heerka A ah ama isku day, gacan siin danbi, ama gacan ka

gaysato danbi gaysi danbi heerka A ah; iii. dil; iv. ku xad gudub dadka kel ah oo keena khasab; v. afduub; vi. dab hurin; vii. gacan u qaad cid heerka labaad ah; viii. gacan u qaar ilmo heerka labaad ah; ix. dhac; x. gaadhi inta la kaxaysto in dad rasaas lagu furo; iyo xi. dil gaadhi ama in gaadhi cid wax lagu yeelo oo uu yeesho gaadhi taas oo ay keentay sakhrad khamri ama wax mukhaadaraad

ah, iyada oo gaadhiga loo wado si aan munaasab ahayn. xii. wixii tacadi galmo ah RCW 9.94A.030, kaas oo ay ku jiraan tacadiga cutubka 9A.44 RCW (marka laga tago in la isku duwaan

geli waayo tacadiile galka oo ah danbi 9A.44.132), oo ay ku jiraan kufusi, kufsi ilme, ilme lagu xad gudbo, habdhaqan gal oo aan munaasab ahayn oo ilme yar, ku xad gudub dad, voyeurism, iyo wixii danbi ah ee la isku xukuo ama go’aanka in lagu kaco fal galmo oo baadhitaan kusoo baxay;

xiii. neefsiga wax sun ah kaas oo kahor imanaya 9.47A RCW; xiv. wixii mukhaadaraad ah ee kahor imanaya cutubka 69.50 RCW; xv. wixii khamri ah ee kahor imanaya RCW 66.44.270; xvi. wixii hub ah ee kahor imanaya cutubka 9.41 RCW, oo ay ku jiraan hubka khatarta ah ee dugsiga taas oo kahor imanaysa RCW

9.41.280; xvii. wixii kahor imanaya cutubka 9A.36 RCW, taas oo ay kamid tahay, waxyeelada nacaybka, gaadhi inta la kaxaysto dad la

rasaaseeyo, in dadka khatar la geliyo, in loo ololeeyo is khaarajinta, ku khasab, tacadi ilme, tacadi waalid, iyo in kaalmo aan loo dalban dhibanaha dhaawac ee danbi ee u baahan kaalmo;

xviii. wixii kahor imanaya cutubka 9A.40 RCW, oo ay ku jiraan afduub, xabisid sharci daro ah, faro gelin gacan ku hayn, soo jiidasho, iyo kontorobaaninta bilaa aadanka;

xix. wixii ka hor imanaya cutubka 9A.46 RCW, oo ay ku jiraan tacadi, daba gur, iyo habjabaad gaagis danbiilayaal ah; iyo xx. wixii kahor imanaya cutubka 9A.48 RCW, oo ay ku jiraan dan hurin, wax qubid qayrul masuul nimo ah, hanti burburin, iyo

wadooyinka ku sawirid calaamada gaangiska danbiilayaasha ah iyo sawiro. xxi. Laba ama wax ka badan oo jeer oo lala yimaado xad gudubta mudo sadex sano gudaheed ah

a. oo hanjabaada fal danbiyeedka ah kuwaas oo kahor imanaya RCW 9A.46.120: b. hawlaha gaangiska ee dugsiga dhaxdiisa kuwaas oo kahor imanaya RCW 28A.600.455; c. in u kas looga hor yimaado awaamiirta shaqaalaha maamulka oo kahor imanaysa RCW 28A.635.020; iyo

Bogga | 15

d. in la waxyeeleelo ama dhaawac lasoo gaadhsiiyo hantida dugsiga taas oo kahor imanaysa RCW 28A.635.060; iyo

xxii. Wixii habdhaqan ardayga ah taas oo saamayn xun ku yeelanaysa caafimaadka ama badbaadada wixii ardayday ama shaqaalaha waxbarashada ah.

Sidoo kale marka laga tago wixii habdhaqanka u gaar ah RCW 28A.600.015, kahor inta aan la isku soo rogin ka hor joogsiga mudada dheer ah ama eryitaanka, shaqaalaha degmadu waa inay sidoo kael go’aamiyaan in hadii ardaygu uu kusoo noqon karo dugsiga kahor inta aanay dhamaan mudada kahor joogsiga mudada dheer ama eryitaanka kaas oo khatar degdeg ah ku keenaya ardayda, shaqaalaha dugsiga, ama khatar wayn ku keenaya alaabad ama aad khalkhal u gelinaya nidaamka waxbarasho. Sida kor lagu sheegey, degmadu waxay ka shaqayn doontaa sidoo loo samayn lagaa sharaxa iyo nooca ay noqonayso khatarta wayn si hoos loogu dhigo saamaynta ay keenayso ama dhinac ka rarida aan loo kasin. Heshiiska Habdhaqanka Degmadu waxay shaqaalaha u ogolaatay inay la galaan heshiis habdhaqanka ah ardayda iyo waalidka taas oo jawaab u ah habdhaqanka lidiga ah, oo ay ku jiraan heshiisyada in la yareeyo mudada kahor joogsiga ee la sababeeyay ee ka qayb galka adeegyada daawaynta, heshiiska in lagu bedelo kahor joogsiga ama eryitaanka, ama heshiiska in mudo la hakiyo kahor joogsiga ama eryitaanka. Heshiisyada habdhaqanku waxay sidoo kale sharaxayaan talaabada degmada ee qorshaynta taageerada ee habdhaqanka isbadalka ee ardayda. Degmadu waxay bixin doontaa wixii heshiis habdhaqana ah ee luuqada iyo nooca fahanka ardayda iyo waalidiinta. Heshiiska habdhaqanku meesha kama saaro wixii fursad ah ee ardayda eek a qayb galka wada shaqaynta danbe ee lagu buuxinayo ama lagu helayo adeegyada waxbarasho. Mudada heshiiska habdhaqanka waa in ayna ka badan mudada waxbarashada. Heshiiska habdhaqanka marka hore degmadu kumasii jirto bixinta anshax marinta ee wixii habdhaqan xad gudub ah ee yimaada kadib marka ay degmadu gashay heshiiska ardyga iyo waalidka. Dhagaysiga hore Kahor inta aan la bixinin wixii kahor joogsi ah ama eryid ah, degmadu waxay isku dayaysaa in ay waalidka ardayga wargeliso sida ugu dhakhsaha badan ee macquul ah wixii ku saabsan habdhaqanka ku xad gudubka ah. Sidoo kale, maamulaha ama cida uu wakiishay waa inay qabtaan dhagaysi hordhac dh oo aan rasmi ahayn oo ku saabsan si loo dhagaysto aragtida ardayga. Maamulaha ama cida uu wakiishay waa inay isku day macquul ah sameeyaan si ay ula xidhiidhaan waalidka ardayda oo ay fursad u siiyaan in waalidku uu ka qayb galo dhagaysiga hore isaga oo socda ama taleefan ahaan. Degmadu waa inay qabataa dhagaysiga hore oo lagu qabto luuqada waalidka iyo ardaygu fahmayo. Inta lagu jiro dhagaysiga hore, maamulaha ama cida uu wakiishay waxay siinaysaa ardayga:

•

o

• Wargelinta xeerka uu ardaydu ku xadgudbay;

• Sharaxaada cadaymaha la hayo ee habdhaqankiisa qalafsan;

• Sharaxaada anshax marinta la marin karo; iyo

• Fursad ay ardaydu ku wadaagi karaan aragtidiisa iyo uu ku bixin karo sharaxaada ku saabsan habdhaqanka ku xad gudubta. Kadib dhagaysiga danbe, maamulaha ama cida loo wakiisay waa inay u sheegaan ardayga go’aanka anshax marinta eek u saabsan ku xad gudubka habdhaqanaka ah, oo ay ku jiraan taariikhda wixii eryid ah ama kahor joogsi ay bilaabmayso oo ay dhamaanayso. Ogeysiis Waxaad ka badnayn hal (1) maalin oo waxbarasho kadib dhagaysiga hore ee ardayga, degmadu waxay soo saari doontaa qoraal wargelin ah oo lagaga hor joogsanayo ama lagu eryayo arday oo lasiinayaa ardayga iyo waalidka taas oo laga siinayo gacan, boos ama iimeel loogu dirayo. Hadii ayna waalidku akhriyi karin waxba, waxay degmadu siinaysaa kaalmo luuqada ah. Wargelinta qoraalka ah waxaa kamid ah:

a. 1.

b. Sharaxa habdhaqanka ardayga iyo sida habdhaqanku uu ugu xad gudbayo xeerkan; c. Mudada iyo xaalda eryidu ama ka hor joogsiga, oo ay ku jiraan taariikhaha ka eryida am aka horjoogsiga la bilaabay iyo ta ay dhamaanayso; d. Nooca foomamka ee anshax marinta ee degmadu ay ku xisaabtamayso ama ay isku dayayso, iyo sharaxa go’aanka degmada ee maamulaha

ee kahor joogsiga ama eriya; e. Fursada in la helo adeegyada waxbarasho inta lagu jiro kahor joogsiga ama eryida; f. Xuquuqda ardayga iyo waalid inay helaan shir aan rasmi ahayn oo maamulaha ama cida uu wakiishay lala galo; g. Xuquuqda ardayda iyo waalidka inuu ambiil ka qaato kahor joogsiga ama eryitaanka; iyo h. Wixii ka horjoogsi ama eryitaan mudada dheer ah, fursada ardayga iyo waalidka inuu ka qayb galo kulanka dib ula shaqaynta.

Marka laga tago eriska hubka ee hoos yimaada WAC 392-400-820, degmadu kuma soo rogayso kahor joogsi mudada dheer ah ama erjiyaan ardaygn ku jira xanaanada caruurta ilaa fasalka afaraad. Hadii kahor joogsiga mudada dheer ama eryitaanku uu ka badanayo toban (10) maalmood, degmadu waxay isla eegi doontaa hadii ardayga uu wakhti xaadirkan u qalmo ama loo arko inuu u qalmo adeegyada waxbarashada gaarka ah. Hadii ay sidaa tahay, maamuluhu waxa uu wargelin doonaa shaqaalaha waxbarashada gaarka ah ee ku shuqul leh kahor joogsiga ama eriska si ay degmadu u xaqiijiso inay raacday xeerkeeda nidaamka anshaxa waxbarashada gaarka ah sidoo kael nidaamkeeda anshaxa waxbarashada guud. Farqiga u dhaxeeya kahor joogsiga mudada dheer iyo eriska Kahor joogsiga mudada dheer kama badan karo seemistar waxbarasho. Degmadu ma bixin karto kahor joogsi ka badan sanad dugsiyeedka uu habdhaqanku dhacay. Erisku kama badan karo mudada seemistar waxbarasho, iyada oo Maamulaha lasiiyo ogolaanshaha in lasii dheereeyo eriska sida uu dhigayo WAC 392-400-480. Degmadu waxaa ka mamnuuc ah inay arday erido wax ka badan sanad dugsiyeedkaas habdhaqan xumadu ay dhacday. Eriska Degdeg ah Degmadu waxay dhakhso uga saari kartaa ardayga waxbarashada uu wakhtigan ku jiro, kuwaas oo ay ka waajibaan shuruudaha oo socdaa: Degmadu waa inay haysataa sabab ku filan oo ay ugu aragto in warbixinta ardayga ama habdhaqaka lagu arkaa uu keenayo:

Bogga | 16

• Khatar degdeg ah ama sii socota oo haysata ardayda kale ama shaqaalaha dugsiga; ama

• Khatar dgedeg ah ama sii socota oo agabka ah iyo khalkhal wayn oo nidaamkan waxbarasho ah. Degmadu waxay ku soo rogi kartaa eris degdeg ah kaliya wixii habdhaqanka ardayga baadhitaankiisa. Si loo qeexo sababta wanaagsan ee eryiska degdeg ah, weedha “khatar degdega ah iyo sii socota ee alaabt aiyo khalkhalka laxaadka la’ ee nidaamka waxbarashada” waxay ka dhigan tahay:

• Natiijooyinka habdhaqanka ardayga ee khalkhalka way nee nidaamka waxbarasho ee keenaya caqabada laxaadka la’ ee waxbarashada ee ardayda kale ee waxbarashada maalintaa; iyo

• Shaqaalaha dugsigu waxay haystaan sabab macquul ah oo ay ku aaminsan yihiin inayna jirin in la bixin qaab kale oo anshax marin ah si ardayga looga caawiyo inuu gaadho habdhaqanka looga fadhiyo.

Eryitaanka degdega ah kama badan karto toban maalmood oo xidhiidh ah oo waxbarasho. Eriska degdega ah waa inay dhamaataa ama waxaa loo badali karaa nooc kale oo anshax marin ah toban (10) maalmood gudahood oo ka bilaabanta bilawga. Kadib eriska degdeg ah, degmadu waa inay isku daydaa inay wargeliso waalidka ardayga, sida ugu dhakhsaha badan ee macquulka ah, wixii ku saabsan sababta habdhaqanada degmada ee warbixinta ardayga ama habdhaqanka keenaya khatarta degdeg ah aam sii socota ee ardayda kale ama shakhsiyaadka dugsiga, ama khatarta degdeg ah ama sii socota ee alaab iyo khalkhalka way nee nidaamka waxbarasho.

Ogeysiis Afar iyo labaatan (24) saacadood gudahood marka eriska degdeg ah la isku soo rogo, degmadu waxay bixin doontaa wargelin qoraal ah oo ay siinayso ardayga iyo waalidkii taas oo ah in gacan laga siiyo, boos ama iimeel loogu diro. Wargelinta qoraalka ah waxaa kamid ah:

• Sababta macluumaadka ardayga ama habdhaqankiisu ay khatar degdeg ah iyo mid socota u gelinayso ardayda ama shaqaalaha dugsiga, ama u gelinayso khatar degdeg ah ama mid sii socota alaabta iyo khalkhal wayn oo nidaamka waxbarasho ah;

• Mudada iyo xaalada eriska degdega ah, oo ay ku jiraan taariikhda lasoo rogay eriska degdega ah uu bilaabmaya iyo ta uu ku dhamaanayo;

• Fursada lagu helayo adeegyada waxbarashada inta lagu jiro eriska degdega ah;

• Xuquuqda ardayga iyo waalidka ee shirka aan rasmiga ahayn ee maamulaah ama cida ay wakiisheen; iyo

• Xuquuqda ardayga iyo waalidku u leeyahay inuu ambiil ka qaato eriska degdeg ah, oo ay ku jiraan halka loo tagayo iyo cida laga dalbanayo ambiilka.

Hadii ay degmadu u badasho eriska degdega ah kahor joogsi ama eris, degmadu waa inay: (a) Ku dartaa wixii maalmo ah ee ardaygu uu ku jiray eriska degdega ah kahor inta aan la badalin wadarta mudada kahor joogsiga ama eriska; iyo (b) In lasiiyo ardayga iyo waalidka warglin iyo xuquuqda nidaamka socda ee hoos yimaad WAC 392-400-455 ilaa 392-400-480 taas oo ku munaasab ah talaabada anshaxa cusub. Dhamaan wixii eris degdeg ah, oo ay jiraan sababta warbixinta ardayga ama habdhaqankiisu ay khatar degdega ah ama sii socoto ah ugu tahay ardayda kale ama shaqaalaha dugsiga, waa in la gaadhsiiyaa Maamulaha ama cida uu wakiishay afar iyo labaatan (24) saacadood kadib marka uu bilaabmo eriska degdega ahi.

QEYBTA XII: AMBIILADA/ADEEGADA WAXBARASHO/DIB U GELID/DIB ULA SHAQAYN Ambiilka, Dib u Eegis, iyo Afti Shir ikhtiyaar ah oo maamulaha ah

Hadii ardayga ama waalidku aanu ku qancin go’aanka degmada ee kahor joogsiga, ka saarida am aka saarida degdega ah ee ardayga, ardayga ama waalidku waxa ay dalban karaan shir aan caadi ahayn oo maamulaha ama cida uu wakiishay ah si loo xaliyo isfahanwaaga. Waalidka ama ardaygu waxa uu dalban karaa shir aan caadi ahayn oo afka ah ama qoraal ahaan iyada oo ah.

Maamulaha ama cida uu wakiishay waa inay qabataa shir sadex (3) maalmood oo waxbarasho gudaheed ah kadib marka ay soo gaadho dalabka, iyada oo sida kale ay u ogolaado ardayga iyo waalidku.

Inta lagu jiro shirka, ardayga iyo waalidku waxay fursad u haystaan inay soo bandhigaan dhanka ardayga oo ay sharaxaan dhacdada horseeday xad gudubka habdhaqanka. Ardayga iyo waalidku waxay sidoo kale fursad u heli doonaan inay shir la galaan maamulaha ama cida uu wakiisha iyo shaqaalaha dugsiga ee ku lug leh dhacdadan horseedey ka horjoogsiga ama eriska. Sidoo kale, ardayga iyo waalidku waxay fursad u heli doonaan inay kala hadlaan wixii anshax marin ah ee noocyada kale ah ee degmadu bixin karto. Shir aan caadi ahayni ma xadidayo xuquuqda ardayga ama waalidka ee in ambiil laga qaado kahorjoogsiga ama eriska, ka qayb galayaasha kulanta wada shaqaynta, ama aftida in dib loo qoro. Ambiilada Dalbashada ambiilka Waxa uu dhigayo ambiilka ee dugsiga dhaxdiisa iyo kahor joogsiga mudada gaaban ee kuwa ku jira kahor joogsiga mudada dheer iyo eriska. Waxa uu dhigayo amniilka kahor joogsiha mudada dheer ama eriska ama xaalada erisku waxay leeyihiin wax badan oo ay iskaga mid yihiin laakiin mudada ayaa kala duwan. Ardayga ama waalidku waxay ambiil ka qaadan karaan kahor joogsiga, eriska, ama eriska degdega ah ee Maamulaha ama cida uu wakiishay iyad aoo af ah ama qoraal ah. Wixii kahor joogsi ah ama eriska ah, dalabka ambiilku waa inay ahaataa shan (5) maalmood gudaheed oo waxbarasho oo laga bilaabo marka wargelinta qoraalka ah ardayga ama waalidka degmadu siiso. Wixii eris degdeg ah, dalabka ambiilku waa inuu noqdaan sadex (3) maalmoo gudaheed oo waxbarasho oo laga bilaabo marka degmadu ay siiso ardayga iyo waalidka qoraalka wargelinta. Inta la sugayo ambiilka kahor joogsiga mudada dheer ama eriska, degmadu waxaa inay sii wadaa kahor joogsiga mudada dheer iyo eriska inta laga shaqaynayo ambiilka, waxaana ka waajiba shuruudaha soo socda:

Bogga | 17

• Kahor joogsiga ama eris aan ka badnayn toban (10) maalmood oo waxbarasho oo xidhiidh ah oo ka bilaabma dhagaysiga hore ama ilaa inta go’aanka ambiilka lasoo saarayo, kolba tasoo horaysa;

• Degmadu waa inay ku dartaa wixii maalmo ah ee kahor joogsiga ama eriska ah ee ka horeeya inta aan go’aanka ambiilka lasoo saaray mudada kahor joogsiga ama eriska oo aanay ka badnaan mudada kahor joogsiga ama eriska ee ardayga; iyo

• Hadii uu ardaygu ku noqdo dugsiga kahor inta aan ambiilka go’aan laga gaadhin, degmadu waxay siin doontaa ardayga fursad uu ku buuxiyo wixii laylis ah iyo imtixaanaad ah ee uu ka maqnaa intii kahor joogsiga ama eriska marka uu ku jiray ardayga marka uu soo noqdo.

Ambiilka kahor joogsiga dugsiga dhaxdiisa ah iyo mudada gaaban ah Kahor joogsiga mudada gaaban ah iyo dugsiga dhexdiisa, Maamulaha ama cida uu wakiishay waxay siin doontaa ardayga iyo waalidka fursad ay kusoo bandhigaan dhanka ardayga oo ay ku sharaxaan wixii ku saabsan xad gudubka habdhaqanka iyada oo af ah ama qoraal ah. Maamulaha ama cida uu wakiishay waa inay bixiyaan go’aanka ambiilka oo qoraal ah oo ka siiyaan gacanta ardayga iyo waalidka, ugu diraan boos ama iimeel laba (2) maalmood oo waxbarasho gudaheed marka ay helaan ambiilka. Go’aanka qoran waa inay ka mid noqotaa:

• Go’aanka rasmiga ah, wax laba balay ama a hagaajiyay ee kahor joogsiga;

• Mudada iyo xaalada ku saabsan kahor joogsiga, oo ay ku jiraan taariikhda bilawga iyo dhamaadka;

• Adeegyada waxbarashada ee degmadu siiso ardayga inta lagu jiro kahor joogiisa; iyo

• Wargelinta ardayga iyo waalidka xuquuqdooda inay naqdiyaan oo dib u eegid lagu sameeyo go’aanka ambiilka, oo ay ku jiraan goorta iyo cida dalabka loo dirayo.

Ambiilka kahor joogsiga mudada dheer ama eriska iyo eriska degdeg ah Wixii kahor joogsiga mudada dheer ah ama eriska iyo eriska degdeg ah, Maamulaha ama cida uu u wakiishay waxay ardayga iyo waalidka siin doonaan wargelin qoraal ah, oo ay gacan kasiiyaan, boos ama iimeel ugu diraan, hal (1) maalin oo waxbarasho gudaheed marka ay soo gaadho dalabka ambiilka, iyada oo ay dhinacyadu ku heshiiyaan wakhti ka duwan moojee. Wargelinta qoraalka ah waxaa kamid ah:

• Wakhtiga, taariikhda, iyo goobta dhagaysiga ambiilka;

• Magaca sarkaalka xukumaya ambiilka;

• Xuquuqda ardayga iyo waalidka ee naqdinta duwaanka waxbarashada ardauga;

• Xuquuqda ardayga iyo waalidka ee baadhitaanka waraaqaha ama wixii cadaymo la taaban karo ah iyo liiska markhaatiyada ee dhagaysiga imanaya;

• Xuquuqda ardayga iyo waalidka ee inuu looyar matalo sharci ah; markhaati wax ka waydiiyo; uu soo bandhigo aragtida arayga oo uu sharaxo; iyo soo bandhigida waraaqaha munaasabka ah, jidh ahaan ama cadaymaha markhaatiyada; iyo

• Hadii ay degmjadu qabanayso kulanka dib u wada shaqaynta kahor inta aan ambiilka la dhagaysan. Kahor joogsiga mudada dheer ah ama eriska, ardayga, waalidka iyo degmada ayaa ku heshiin doona inay qabtaan heshiis kulan iyo hormarka qorshaha dib u wada shaqaynta kahor inta aan la samaynin dhagaysiga ambiilka. Ardayga, waalidka, iyo degmadu waxay si wada jir ah ugu heshiin karaan inay dib u dhigaan dhagaysiga ambiilka inta ay ku jiraan nidaamka dib u wada shaqaynta.

Dhagaysiga Dhagaysuga ambiilak ee kahor joogsiga mudada dheer, eriska ama eriska degdega ah waa nidaam dhacwadeed oo ka baxsan Sharcifa Kulanka Dhacabka Furan (OPMA). Si loo ilaaliyo sirta ardayga(da) iyo cida kale eek u lugta leh, degmadu waxay qaban doontaa dhagaysi iyada oo aanay samaynin wargelin shacab oo aan samaynin helitaan shacab iyada oo ardayga iyo/ama waalidka ama looyarku ay dalbadaan dhagaysi furan. Iyada oo aan la eegeynin hadii dhagaysigu uu furan yaahy ama xidhan yahay, degmadu waxay samayn doontaa dadaal macquul ah si ay ugu hogaansanto Xuquuqda Waxbarashada Qoyska iyo Sharciga Sirta (FERPA) ee ku saabsan sirta duwaanada ardayga.

Marka ardayda lagu eedeeyo inay ku xadgubeen isla xeerka oo ay ku dhaqmeen si isku mid ah isla markaana xaqiiqadu ay isku mid yihiin iskuulada oo dhan, dhegeysi keliya ayaa loo qaban karaa haddii uu sarkaalka dhegeysigu rumaysan yahay in xaaladaha soo socda ay jiraan:

• Dhagaysi kaliya waxayna u badnayn in aanu keenin dawakh; oo

• Waxaa ardayga danihiisa lagaga eexdo dhagaysiga kooxda. Hadii uu u arko in sarkaalka dhagaysiga maamulayaa in dahana ardayga lagaga eexday dhagaysiga kooxda, sarkaalgu waxa uu amri karaa in dhagaysiga kale uu helo. Waalidka iyo ardaygu waxay xaq u leeyihiin inay codsadaan dhageysi shaqsiyeed. Wixii kahor joogsiga ama eryida mudada dheer ah, degmadu waxay qaban doontaa dhagaysi sadex (3) maalmood oo waxbarasho gudaheed kadib marka uu Maamulaha ama cida uu wakiishay uu soo gaadho dalabka ambiilku, iyada oo sida kale ay u ogolaadaan ardayga iyo waalidka moojee. Ka eryida, degmadu waxay qaban doontaa dhagaysi ambiil oo ah laba (2) maalmood oo waxbarasho gudaheed ah kadib marka Maamulaha ama cida uu wakiishay ay soo gaadho dalabka ambiilku, iyada oo ardayga iyo waalidku ay ku heshiiyaan wakhti kale moojee.

Gudida dugsigu waxay u xil saari karaan hawshaad Gole ambiilka anshax marinta oo dhagaysta oo go’aan ka gaadha wixii ambiilo ah ee xeerkan iyo nidaamka ama dib u eegid ku sameeya oo isla eego go’aamada ambiilka degmada. Gole ambiilka anshaxa ah waa inay ka koobnaadaan ugu yaraan sadex qof oo laga magacaabay gudida dugsiga mudo go’an. Dhamaan xubnaha golaha ambiilka anshaxa waa inay qiraan shuruucda Cutubka 392-400 WAC iyo xeerkan iyo nidaamka. Gudida gudiga waa sidoo kale ayuu u igman karaa Maamuluhu ama sarkaalka dhagaysigu dhagaysiga oo go’aaminaya ambiilka. Sarkaalka dhagaysigu waa inuu noqdaa cid aan ku lahayn sinada xad gudubka habdhaqanka ah ee ardayga ama uu go’aamiyo in lga joojiyo ama la aryaa ardayga marka hore. Marka la dalbado, ardayga iyo waalidka ama looyarka sharciga ah ayaa eegi kara waraaqaha ama cadaymaha jira iyo liiska markhaatiyada ee degmadu ay keeneyso dhagaysiga. Degmadu waa inay sheegtaa jiritaanka sida ugu dhakhsaha badan ee macquulka ah, laakiin waa inayna ka danbaynin inta aan maalintaa waxbarasho laga rawixin kahor dhagaysiga ambiilka. Degmadu waxay sidoo kale eegeysaa wixii waraaqo ah ama cadaymo ee jira iyo liiska wixii markhaatiyo ah ee ardayga iyo waalidka loogu talo galay in lagu soo bandhigo dhagaysiga ambiilka. Ardayga iyo waalidku waa in lasiiyaa macluumaadkan sida ugu dhakhsaha badan, laakiin aan ka danbaynin dhamaadka maalintaa waxbarahso kahor dhagaysiga ambiilka. Marka la dalbado, ardayga iyo waalidku waxay dib u eegi ku samayn karaan duwaanada waxbaraho ee ardayga. Degmadu waxay u diyaarin doontaa duwaanada ardayga sida ugu dhakhsaha badan, laakiin aan ka danbaynin dhamaadka waxbarashada maalintaas kahor dhagaysiga ambiilka. Hadii markhaatiga degmadu aanu imanin ama aanu iman karin dhagaysiga, sarkaalka dhagaysiga ayaa ka aqbalaya cudurdaarka imaansho la’aantiisa hadii degmadu ay sheegto:

Bogga | 18

• Inay degmada dadaal macquul ah u gashay inay keento markhaatigaas; iyo

• Imaansho la’aanta markhaatigu inay cudur daar leedahay taas oo ka timid baqi in laga aargoosto ama sababo kale oo jira. Degmadu waxay dhagaysiga ambiilka ku qori doonta gacanta, elektoroonig ahaan, ama alaalad kale oo nooc kale u duubta oo marka ay dalbadaan waalidka ama ardaygu waxaa lasiin doonaa nuqul dhagaysigaas ah.

Wixii ka horjoogsiga mudada dheer ah ama eryida; sarkaalka dhagaysigu waa inuu go’aankiisa kaliya ku salaysaa cadaymaha loogu soo bandhigay dhagaysiga. Sarkaalka dhagaysigu waxa uu bixin doonaa go’aankiisa oo qoran kaas oo arkayda iyo waalidka gacanta lasiin doono, booq ama iimeel loogu diri doono sadex (3) maalmood oo waxbarashada gudahood kadib ambiilka. Go’aanka qoran waa inay ka mid noqotaa:

• Natiijooyinka baadhitaanka;

• Kadib marka la go’aamiyo hadii (i) habdhaqanka ardaygu uu ku xad gudbay xeerkan; (ii) sababta habdhaqanka xad gudubka ahi uu dhigayo kahor joogsiga ama eryida iyo mudada kahor joogsiga ama eryida; iyo (iii) kahor joogsiga ama eryidu ay cadaynayso, hayso, ama wax ka badalayso;

• Mudada iyo xaalada kahor joogsiga ama eryidu, oo ay ku jiraan bilawga iyo dhamaadka taariikhda ah;

• Wargelinta xuquuqda ardayga iyo waalidka dalbanaya dib u eegida ee isla eegaya go’aanka ambiilka. Wargelinta waxaa kamid noqonaya halka iyo cida dalabkan loo dirayo; iyo

• Wargelinta waxaa fursad la isku siinayaa in la yeedho kulan dib u wada shaqaynta iyo macluumaadka xidhiidhka shakhsiga dib u qabanaya balanta.

Wixii eriska degdega ah, degmadu waxay soo saari doontaa qoraalka go’aanka oo ay gacanta kasii doontaa ardayga iyo waalidka, boos ama iimeel ugu diri doontaa hal (1) maalin oo waxbarasho gudaheed kadib dhagaysiga. Go’aanka qoran waa inay ka mid noqotaa:

• Natiijooyinka baadhitaanka;

• Go’aaminta hadii warbixinta habdhaqanka ardayga ay keeneyso khatar ama sii soconayso khatarteeda (i) taas oo ah khatar degdeg ah oo sii socoto oo ardayga ama shaqaalaha dugsiga ah; ama (ii) khatar degdeg ah oo sii socoto oo alaabta iyo khalkhal gelin laxaad le’ oo nidaamka waxbarashada ah;

• Hadii degmadu ay meesha ka saarayso eryihda ama u badalayso eryid degdeg ah si ay ardayga uga hor joogsato ama u erido. Hadii ay degmadu u badasho eryida degdega ah kahor joogsi ama eryid, degmadu waxay waalidka iyo ardayga siin doontaa wargalin iyo nidaamka socdaa waxa uu ka kooban yahay ee talaabada anshax marinta taas oo eryida degdega ah oo loo baladay; iyo

• Wargelinta xuquuqda ardayga iyo waalidka dalbanaya dib u eegida ee isla eegaya go’aanka ambiilka. Wargelinta waxaa kamid noqon doona halka iyo cida go’aanka noocan ah gaadhaysa.

Dib u eegida ambiilka

Ardayga ama waalidka ayaa dalban karaa gudida dugsiga ama golaha ambiilka anshax marinta, hadii ay sameeyeen golaha dugsiga, dib u eegida iyo isla eegitaanka go’aanka ambiilka ee mudada dheer kahor joogsigiisa ama eryidiisa iyo eryida xaalada degdeg ah. Tani waxay u baahan doontaa in laga sheego afka ama qoraal ahaan. Wixii kahorjoogsiga mudada dheer ah ama eryida, ardayga ama waalidka waxaa uu dalban karaa dib u eegid toban (10) maalmood gudaheed oo waxbarasho oo ka bilaabanta marka ardayga iyo waalidka ay degmadu siisay go’aanka ambiilka ee qoraalka ah. Wixii eryida degdega ah, ardayga ama waalidku waxay dalban karaan dib u eegid shan (5) maalmood gudaheed oo kal bilaabanta marka degmadu ardayga iyo waalidka ay siisay go’aanka ambiilka oo qoraal ah.

• Dib u eegid ku samaysaynta go’aanka degmada, gudida dugsiga ama golaha ambiilka anshax marintu, hadii ay jiraan, waa inay isla eegaan (i) dhamaan waraaqaha iyo cadaymaha jira ee laga bilaabo dhagaysiga ambiilka ee ku xad gudubka ah habdhaqanka; (ii) wixii duwaan ah ee dhagaysiga ambiilka; (iii) sharciga gobolka ee xidhiidhka la leh; iyo (iv) xeerkan in la dhagan geliyo.

• Gudida dugsiga (ama golaha ambiilka anshax marintu) waxay dalban karaan inay la kulmaan ardayga iyo waalidka, markhaatiga, iyo/ama shaqaalaha dugsiga si ay doodooda u dhagaystaan oo ay usoo uruuriyaan macluumaadka dheeraadka ah.

• Go’aanka gudida dugsiga (ama golaha ambiilka anshuhu) waxaa kaliya la gaadhsiinayaa golaha ama gudida anshaxa xubnihiisa kuwaas oo aan ku lug lahayn (i) tacadiga habdhaqanka ah; (ii) go’aanka lagu eryay ama lagaga horjoogsaday ardayga; ama (iii) go’aanka ambiilka. Hadii golaha ambiilka anshax marinta ay dhinac ka maraan dhagaysiga ambiilka, golaha dugsiga ayaa dib u eegid ku samayn doona oo isla eegi doona.

Kahor joogsiga mudada dheer ama eryida, golaha dugsiga (ama golaha ambiilka anshax marintu) waxay bixin doonaan go’aanka oo qoraan ah oo gacan laga siin doonto ardayga iyo waalidka, boos ama iimeel ahaan ugu diri doona toban (10) maalmood oo waxbarasho gudaheed kadib marka la lego dalabka dib u eegida ama dib u qiimaynta. Wargelinta go’aanka waa in la ogaadaa:

• Hadii gudida dugsiga (ama golaha ambiilka anshax marintu) ay xaqiijiyaan, dib u eegid ku sameeyaan, ama wax ka badalaan joojinta ama eryida;

• Mudada iyo xaalada kahor joogsiga ama eryidu, oo ay ku jiraan bilawga iyo dhamaanka taariikhda kahor joogsiga ama eryitaanka; iyo

• Kahor joogsiga mudada dheer ama eryida, wargelinta fursada lagaga qayb galayo kulanka dib loogu heshiiyay. Wixii eryida degdeg ah, gudida dugsiga (ama golaha ambiilka anshax marintu) waxay samayn gacanta kasiin doonaan waalidka iyo ardayga go’aanka qoran, boos ama iimeel agaan ugu diri doonaan shan (5) maalmood oo waxbarasho gudaheed kadib marka la helo dib u eegida ama isla eegida. Wargelinta go’aanka waa in la ogaadaa:

• Hadii golaha dugsiga [ama golaha anshax marinta] ay cadeeyaan ama wax ka badalaan go’aanka degmada dugsiga ee dhigaya in ardayga warbixintiisa ama habdhaqankiisa (i) ay khatar degdeg ah oo socota ku tahay ardayga ama shaqaalaha dugsiga; ama (ii) khatar degdeg ah oo sii socota oo alaabta iyo khalkhal gelin wayn nidaamka waxbarashada.

• Hadii ay timaado eryid degdeg ahi oo aan weli dhamaanin ama la badalo, hadii degmadu ay diyaar u tahay ka eryida degdeg ah ama badalka eryida degdega ah in loo badalo eryid ama kahor joogsi. Hadii degmadu ay u badasho eryida degdeg ah eryida ama kahor joogsi, degmadu waxay bixin siin doonaa wargelin ardayga iyo waalidka iyo nidaamka socda ee hoos yimaad WAC 392-400-455 ilaa 392-400-480 kaas oo ka kooban talaabada anshax marinta taas oo eryida degdeg ah loo badalay

Bogga | 19

Aftida in loo badalo eryida Marka uu khatar ku yahay caafimaadka iyo badbaadada shacabka waxay keentaa in la kordhiyo eriska ardayga, maamulaha ama wakiilkiisa ayaa dacwada gaadhsiinaya Maamulaha Guud ama wakiilkiida sid uu ugu ansixiyo in la kordhiyo mudada eriska seemista waxbarasho ee ardayga. Dacwadaas waa in loogu sheegaa Maamulaha ama wakiilkiisa:

• Xad gudubka habdhaqanka ee keeney eriska iyo walaaca caafimaadka iyo badbaadada shacabka;

• Taariikhda ardayda ee waxbarasho, ka qayb gal, iyo anshax marin;

• Wixii taageero waxbarasho ahayn iyo adeegyada habdhaqanka ee ardayga lasiiyay ama uu ka heley intii lagu jiray eryida;

• Hormarka waxbarasho ee ardayga intii lagu jiray eryida iyo adeegyada waxbarashada ee loo diyaariyay ardayga mudada la eryay;

• Mudada la kordhinayo ee lagu taliyay ee eriska; iyo

• Qorshaha dib u wada shaqaynta ardayga. Maamulaha ama cida wakiilka ah u ahi waxay bixin kartaa kordhinta eriska kadib kaliya marka la sameeyo qorshaha dib u wada shaqaynta ee hoos yimaad WAC 392-400-710 iyo kahor dhamaadka eriska. Wixii ku xad gudub ah WAC 392-400-820 oo kku taxaluuqa hubka lala soo galo dugsiga, gaadiidka dugsiga, ama aaga xarumaha uu si gaar ah dugsigu u isticmaalo, maamulaha ama cida uu wakiishay waxay dalban karaa in la kordhiyo mudada eryida wakhti kasta.

Ogeysiis Degmadu waxay siin doontaa degmada qoraal wargelin ah oo dacwada ah taas oo ay gacan kasii so ardayda iyo waalidka, boosta ama iimeel ahaan hal (1) maalmood oo waxbarasho gudaheed oo ka bilaabanta taariikhda ay soo gaadhay dacwadu Maamulaha ama cida uu wakiisha. Wargelinta qoraalka ah waxaa kamid ah:

• Nuqulka dacwada;

• Xuquuqda ardayga iyo waalidka waa in laga sheegaa shirka lala galay Maamulaha ama cida u wakiilka ah oo la qabanaya shan (5) maalmood oo waxbarasho gudaheed oo ka bilaabanta taariikhda degmadu ay siisay wargelinta qoraalka ah ee ardayga iyo waalidka; iyo

• Xuquuqda ardayga iyo waalidka ee lagaga jawaabayo dacwada hadalka ah ama qoraalka ah ee Maamulaha ama cida u wakiilka ah oo shan (5) maalmood oo waxbarasho gudaheed ah oo ka bilaabanta taariikhda degmadu ay bixisay qoraalka wargelinta.

Maamulaha iyo degmadu waxay bixinaysaa dacwada kaliya hadii ay jiraan cadaymo wax ku ool ah, hadii ardayga lagu soo celinayo qaabkii hroe ee uu wax u dhigan jiray kadib mudada ka hor joogsiga waxbarashada, ardayga uu khatar kalinayo caafimaadka ama badbaadada shacabka. Maamulaha ama cida uu wakiishay waa inay siisaa go’aanka oo qoraal ah maamulaha, ardayga, iyo waalidka ardayga oo ay gacan ka siisaa, boos ama iimeel ugu dirtaa toban (10) maalmood oo waxbarasho gudaheed kadib marka ay hesho dacwada. Hadii Maamulaha ama cida uu wakiishay ayna ogolaan dacwada, qoraalka go’aanka waa in lagu sheegaa taariikhda marka ay ku eeg tahay dhamaadka erisku. Hadii Maamulaha ama cida wakiilka ahi ay ogolaato dacwada, qoraalka go’aanka waa inuu kamid noqdaa:

• Taariikhda eryida dheeraadka ahi ay ku eeg tahay;

• Sababta, hadii ardayga lasoo celinayo kahor inta ayna dhamaan eryida hore taariikhdeedu, ardayga waxa uu khatar gelinayaa caafimaadka shacabka ama badbaadada; iyo

• Wargelinta xuquuqda ardayga iyo waalidka si loo dalbado dib u eegid iyo isla eegid. Wargelinta waxaa kamid ah halka iyo cida laga dalbanayo;

Dib u eegida iyo Isla eegida kordhinta mudada eryida Ardayga ama waalidku waxa ay dalban karaan in gudida dugsiga (ama golaha ambiilka anshax marinta, hadii ay jiraan gudidu) dib u eegid lagu sameeyo oo la iskula eego go’aanka kordhinta ee eryida ardayga. Ardayga ama waalidku waxa uu dalban karaa in dib u eegid afka ah ama qoraal ah lagu sameeyo toban (10) oo waxbarasho gudaheed ee taariikhda Maamulaha ama cida uu wakiishay iyada ah oo go’aan qoraal ah. Gudida dugsiga (ama golaha ambiilka anshax marinta) waxay dalban karaan inay la kulmaan ardayga ama waalidka ama maamulaha si ay u dhagaystaan doodooda oo ay usoo u uruuriyaan macluumaad dheeraad ah. Go’aanka gudida (ama golaha ambiilka anshax marinta) waxaa kaliya lagu samayn karaa ama xubnaha golaha ambiilka kuwaas oo ku lug leh tacadiga ku lug yeelashada, go’aanka eryida ardayga, ama go’aanka ambiilka. Gudida dugsiga (ama golaha ambiilka anshax marinta) waxay kusiin doonaan go’aanka ambiilka oo qoraal ah taas oo ay ardayga iyo waalidka gacanta kasiiyaan, boos ama iimeel ahaan ugu diri doonaan toban (10) maalmood oo waxbarasho gudaheed kadib marka la helo dalabka dib u eegida iyo isla eegitaanka. Wargelinta go’aanka waa in la ogaadaa:

• Hadii gudida dugsiga ama golaha ambiilka anshax marinta ay cadeeyaan, dib u eegid ku samayeen, ama wax ka badalaan go’aanka si loo kordhiyo eryitaanka ardayga; iyo

• Taariikhda marka la kordhiyay eryitaanka ay ku eeg tahay. Kordhinta eryistu kama badan karto mudada waxbarashada.

Degmadu waxay sanadkii gaadhsiin doontaa tirada dacwadeed ee la ansixiyay iyo kuwa la diiday Xafiiska Maamulaja ee Tilmaamaha Shacabka. Adeegyada Dheeraadka ah Degmadu waxay bixin doontaa adeegyada waxbarashada si ay ugu sahasho ardayga la eryay ama laga joojiyay waxbaraqshada:

• In lasii wado ka qayb galka manhajka waxbarashada guud;

• In la buuxiyo xeererka la sameeyay ee waxbarasho ee degmada; iyo

• In la dhagaystiro duruusta, heerka fasalka, iyo shuruudaha qalin jabinta. Marka lasiinayo ardayga fursada ah inuu helo adeegyada waxbarasho inta lagu jiro anshax marinta gaarka ah, ardaygu waa inuu eegaa:

• Macluumaadka waxku oolka ah ee laga helo waalidka, ardayga, iyo macalinka ardayga;

Bogga | 20

• Hadii adeega waxbarashada caadiga ah ee ardayga ay ku jirto hormarinta luuqa Ingiriisiha adeegyada la xidhiidha, waxbarashada gaarka ah, qaabilaada iyo adeegyada la xidhiidha ee hoos yimaada 504 ee Sharciga Dib u Dejinta 1973, ama adeegyada dheeraadka ah ee taageerada guusha waxbarashada ardayga; iyo

• Helitaanka wixii teknooloojiyad ee munaasab ah, gaadiidka ama khayraadka ardayga inuu si buuxda uga qayb galo adeegyada waxbarashada.

Kadib marka la isla eego xaaladaha iyo macluumaadka xaga sare lagu sheegey, degmadu waxay go’aamin doontaa adeegyada waxbarasho ee ardayga kaas oo kiis kiis ah. Noocyada waxbarasho ee adeegyada degmada waxaa sidoo kale lagu eegi doonaa

• Waxdhigashada foolka fool ah

• Waxbarasho Online ah Wixii adeegyo waxbarasho ee habdhismeed kale ah waa in la isbarbar dhigi karaa, isku mid noqdaan, oo ay ku munaasab noqdaan adeegyada waxbarashada caadiga ah ee ardaygu uu heley taas oo ay ka maqan ansahx marin dheeraad ah. Sida ugu dhakhsaha badan kadib markii la sameeyay kahor joogsi ama eryid, degmadu waxay siinaysaa wargelin qoraal ah ardayga iyo waalidka oo ku saabsan adeegyada waxbarasho ee degmada bixiso. Wargelinta waxaa kamid ah sharaxa adeegyada waxbarasho iyo magacyada iyo macluumaadka xidhiidhka ee shaqaalaha dugsiga kuwaas oo lasiiyo taageerada ardayga ee wakhtigan oo ah laylisyada iyo shaqada dariska. Ardayda laga hor joogsaday ama degdega loo eryay shan (5) maalmood, ardaygu waa inuu bixiyaa ugu yaraan kuwa soo socda:

• Shaqada dariska, oo ay ku jirto layliska gurida, laga bilaabo dhamaan duruusta caadiga ah ee ardayga ama fasalada;

• Helitaanka shaqaalaha dugsiga kuwaas oo bixiya taageerada si ardayga loogu joogteeyo siinta laylisyada iyo shaqooyinka deriska ee dhamaan ardayga duruustiisa iyo fasaladiisa caadiga ah; iyo

• Fursada ay ardaygu ku samayn karaan wixii laylis ah iyo tijaabo ah ee laga maqnaaday mudada kahor joogsiga ama eryida degdeg ah. Ardayda ay ka waajibto kahor joogsiga ama eryida degdeh ah oo ah lix (6) ilaa toban (10) maalmood oo waxbarasho oo xidhiidh ah, dugsiga waa inuu siiyaa ugu yaraan kuwa soo socda:

• Shaqada dariska, oo ay ku jirto layliska gurida, laga bilaabo dhamaan duruusta caadiga ah ee ardayga ama fasalada;

• Fursada ardayga uu kusoo buuxin karo wixii laylis ah iyo imtixaan ah ee uu ka maqnaa mudada kahor joogsiga ama eryida degdeg ah; iyo

• Helitaanka shaqaalaha dugsiga inay siiyaann ardayga taageero si uu ula socdo layliska iyo duruusta shaqadooda ee dhamaan duruusta iyo fasalada caadiga ah ee ardaga. Shaqaalaha dugsigu waxay samayn doonaan dadaal macquul ah oo ay kula xidhiidhayaan ardayga ama waalidka sadex (3) maalmood oo waxbarashada gudahood oo ka bilaabanta kahor joogsiga ama eryida degdeg ah iyo mudada ka danbaysa ee kahor joogsiga ama eryida degdeg ah ilaa:

o Isku xidhka bixinta iyo dhibco siinta shaqada derista ee u dhaxaysa ardayga iyo macalinka ardayga taas oo joogto ah oo ku salaysa ardayga inuu la socdo layliska iyo duruusta dhamaan duruusta caadiga ah ama fasalada ardayga; iyo

o Xidhiidhka ardayga, waalidka, iyo macalinka ardayga ee ku saabsna hormarka waxbarasho ee ardayga. Ardayda ay ku waajibto eryista ama kahor joogsiga wax ka badan toban (10) maalmood oo xidhiidh ah, dugsigu waa inuu sameeyaa tilmaamo adeegyada waxbarashada ah si waafaqsan tilmaamaha “Waxbarashada Deriska” ee WAC 392-121-107. Dib u qorida Nidaamka arjiga dib u qorida Nidaamka dib u qoridu wuu ka duwan yahay oo ma balado nidaamka ambiilka. Ardayda laga hor joogsaday ama laga eryay dugisga waxay qoraal ahaan kaga dalban karaan in dib loo qoro degmada wakhti kasta. Hadii ardaygu uu doonaya in dib loo qoro dugsiga kaas oo isaga/iyada laga hor joogsaday/eryay, ardayga waxa uu u xarayn doonaa arji qoraal ah maamulaha, kaas oo ku talinaya qoraalka ama wixii aan dib u qorid ahayn. Hadii ardaygu uu doonayo in dib loogu qoro dugsi kale, isaga/iyadu waxa ay ku xaryan doonaan arjiga qoraal Maamulaha Guud. Arjiya waxaa kamid noqon doona:

• Sababta ardayga uu u doonayo inuu usoo noqdo iyo sababta ay tahay in dalabkiisa loo tixgeliyo;

• Wixii cadaymo ah ee lagu taageerayo dalabka; iyo

• Warbixinta taageerada ee waalidka ama dadka kale ee loogu dalbanayo ardayga kaalmo. Maamuluhu waxa uu sheegi doonaa ardayga iyo waalidka go’aanka todoba (7) maalmood gudahood oo ka bilaabanta marka la helo arjiga. Dib u wada shaqaynta

Kulanka Dib u Wada Shaqaynta Nidaamka dib u wada shaqayntu waxa uu ka duwan yahay dalabka qoraalka ah ee dib u qorida. Kulanka dib u wada shaqaynta sidoo kale wuu ka duwan yahay nidaamka ambiilka, oo ay ku jiraan dhagaysiga ambiilka, oo ma badalo dhagaysiga ambiilka. Degmadu waa inay samaysaa kulan dib u wada shaqayn ah oo ardayga mudada dheer la eryay ama laga hor joogsaday waxbarashada. Kahor inta aan la samaynin kulanka dib u wada shaqaynta, degmadu waxay sii wadaysaa in ay la xidhiidho ardayga iyo waalidka si ay balan ugu qabato wakhtiga iyo goobta. Ujeedada kulanka dib u wada shaqayntu waa in lagaga wada hadlo ardayga iyo waalidkii/kariyaha in la qorsheeyo wada shaqaynta ardayga.

Dib u wada shaqaynta kulanka ah waxa uu dhacayaa:

• Labaatan (20) maalmood oo ka bilaabma kahor joogsiga mudada dheer ama eryitaanka , laakiin aan ka danbaynin shan (5) maalmood kahor inta aanu ardaygu kusoo noqon dugsiga; ama

• Sida ugu dhakhsaha badan, hadii ardayga ama waalidka uu dalbado kulan dib u wada shaqayn ah oo degdega ah.

Bogga | 21

Qorshaha Dib u Wada Shaqaynta Degmadu waxay la shaqayn doontaa ardayda iyo waalidka sidii loo samayn lahaa dib u wada shaqaynta dhaqan ahaan munaasab ah iyo qorshe dib u wada shaqayn oo dhaqanka ku munaasab ah oo loo gaar yeelay xaalada ardayga gaarka ah si looga caawiyo ardayga inuu si wanaagsan ugu soo noqdo dugsiga. Marka la diyaarinayo qorshaha dib u wada shaqaynta, degmadu waxay eegi doontaa:

• Nooca iyo marxalada dhacdada ee horseeday in ardayga laga hor istaago ama la eryo;

• Sida ku munaasabka ah, taariikhda dhaqanka ardayga iyo macluumaadka, caadooyinka dhaqanka qoyska iyo mabaadii’da, khayraadka bulshada, iyo wacyli gelinta bulshada iyo waalidka;

• In lasoo gaabiyo wakhtiga uu ardaygu ku jiro kahor istaaga ama eryida;

• In lasiiyo taageero waxbarashada iyo mid aan waxbarasho ahayn taas oo ka caawinaysa guusha ardayda iyo in ardayga uu ku socdo dhabada qalinjabinta; iyo

• Taageerada waalidka ardayga, ama shaqaalaha dugsiga ee talaabada ficilka ee taageerada xaalada taas oo keentey ka hor istaag ama eryid iyo in laga hortago xaalado lamid ahi inay dib u dhacaan.

Degmadu waa inay duwaanka gelisaa qorshaha dib u wada shaqaynta iyo nuqulka qorshaha siiyaan ardayga iyo waalidka. Degmadu waxya xaqiijin doontaa in kulamada dib u wada shaqaynta iyo qorshaha dib u wada shaqaynta ay ku qoran yihiin luuqad ardayga iyo waalidku fahmayaan. Waxyaabaha laga soo reebo ilaalinta dhibanayaasha Degmadu waxay ku dari kartaa kusoo noqodka ardayga ee handhismeedka waxbarashada caadiga ah kadib taariikhda dhamaadka ee kahor istaaga ama eryida si looga ilaaliyo dhibanaha dal danbiyada qaar sida soo socota:

• Ardayga gala danbiga sida uu dhigayo RCW 28A.600.460(2), marka ay hawshaasi ku socoto macalinka, laguma qori doono fasalka macalinkaas inta uu ardaygaasi dhiganayo dugsigaas ama dugs kale oo macalinkaasi ku qoran yahay;

Ardayga gala danbiga hoos yimaad RCW 28A.600.460(3), marka ay ku socoto ardayga kale, waxaa laga saari karaa fasalka dhibanaha mudada ardaygu uu ku jiro dugsiga ama dugsiga kale ee ardayga dhibanuhu uu galo.

QEYBTA XIII: DIIWAANYADA GUUD Faylasha edbinta ah ayaa loo hayn doonaa arday kasta inta lagu jiro shaqadooda dugsi. Faylashaas waxaa loo isticmaali karaa tixraac si loo ogaado qaababka dabeecadda ah ee ficilka saxitaanka loo baahan yahay. Hawlaha waxqabadka hagaajinta ah ama ciqaabta habdhaqanka anshax xumada ama xadgudubyada la midka ah ee la midka ah ayaa lagu xiri karaa iyada oo ku saleysan diiwaanadaas. Ka eeg Qaybta XX macluumaadka ku saabsan diiwaanka waxbarashada.

QEYBTA XIV: SHURUUDAHA IMAANSHAHA ARDAYGA IYO KUWA LAGA FILAAYO

(Siyaasadda 3121, Siyaasadda 3122, iyo Hannaanka 3122P)

Waalidiinta ilmo kasta oo siddeed sano jir ah iyo ka yar da'da 18 sano jirka ah waxay u horseedi doontaa in Ilmahaani uu dhigto dugsi oo Ilmahaani waa inuu masuul ka yahay, sidaas darteedna waa inuu tagaa wakhtiga buuxa ee dugsiga oo ku jiro xitaa haddii ilmuhu ku jiro dugsi gaar ah oo la ansixiyay, xarun waxbarasho sida ku xusan cutubka 28A.205 RCW ama waa inuu helayaa waxbarid ku-saleysan guriga. Waalidiinta ilmo kasta oo da’doodu tahay lix ama todobo sano, oo ku qoran dugsiga ilmaha, ayaa ilmaha u keeni doona inuu dugsiga tago waqti buuxa marka noqonnin uu ku jiro casharka, haddii uusan ilmuhu si rasmi ah uga noqonnin isqorista waalidka. Ka dhaafitaan ayaa laga yaabaa in uu bixiyo isuduwaha xaaladaha soo socda:

• Ardaygu uu jir ahaan ama maskax ahaan uusan awoodo inuu dhigto dugsi;

• Ardaygu uu dhiganayo dugsi deegaan oo ay maamulaan Waaxda Adeegyada Bulshada iyo Caafimaadka;

• Waalidiinta ardayga ay codsadeen maqnaansho ku-meel-gaar ah oo ujeedadiisu ay isku raaceen degmada oo aan saameyn xun ku yeelaneynin habka waxbarashada ardayga;

• Ardaygu uu yahay lix iyo toban sano jir, si joogta ah oo sharci ah u shaqeeya oo waalidkana fasax ka haysta ama ka xoroobaya iyadoo la raacayo cutubka 13.64 RCW;

• Ardaygu uu soo buuxiyay sharuudaha qalin-jabinta;

• Ardaygu uu helay shahaadada kartida tacliinta (GED).

Sarkaal kasta oo sharci fulin ah oo loo fasaxay inuu qabto soo qabasho ayaa ilmaha soo wadi kara iyada oo aan loo baahnayn amar kale waana inuu markaas u geeyaa waalidka ama dugsiga. Degmadu uma baahna inay isqorista midkood (a) tirada ugu yar ee semestarada ama saddexda bilood ama (b) tirada ugu yar ee koorsooyinka simistarka ama saddexda bilood ee ka sarreeya wakhtiga isqorista ama koorsooyinka lagama maarmaanka u ah ardayga si uu u daboolo kooraska aasaasiga ah, iyo shuruudaha imtixaanka qalin-jabinta dugsiga sare. MAQNAANSHAHA RAALIGA YAHAY IYO MIDKA AAN RAALIGA LAGA AHAYN (Siyaasada 3122 iyo hanaanka 3122P) Ardayda waxaa laga filayaa inay ka soo qayb galaan dhammaan fasalada loo qoondeeyay maalin kasta. Shaqaaluhu waa inay hayaan diiwaanka maqnaanshaha iyo daahidda, oo ay ku jiraan qoraalka taleefanka iyo/ama diiwaanka ereyada cudurdaarka ah ee waalidka/masuulka, ama xaaladaha qaarkood, ardaydu, si ay u diiwaangeliyaan maqnaanshaha ardayga ee maqnaanshaha. Ardayda waxaa laga filayaa inay ku jiraan fasalka waqtigooda. Marka daahidda ardaygu noqoto mid isdaba-joog ah ama carqaladeynaya, ardayga waxaa loo gudbinaya maamulaha ama la-taliyaha. Haddii la-talinta, shirka waalidka ama ficilka edbinta ah aanay wax-ku-ool ahayn oo aysan wax ka bedelayn dabeecadda xaadiridda ardayga, isaga/iyadu waa laga joojin karaa fasalka.

Bogga | 22

Isuduwaha waa inuu fuliya siyaasadaha iyo nidaamka xaadiridda degmada. Sababtoo ah aqoonta iyo wada shaqaynta ardayda iyo waalidiinta ayaa lagama maarmaan u ah guusha siyaasadaha iyo nidaamyada, habraaca waa in si ballaaran loo faafiyaa oo loogu diyaariyaa waalidiinta iyo ardayda sanadkiiba. Maqnaanshaha Cudurdaarka leh Xaadiritaanka joogtada ah ee dugsigu ayaa lagama maarmaanka u ah helitaanka barnaamijka waxbarashada ee loogu talagalay ardayda degmada. Mararka qaarkood waxaa dhici karta in ardaydu ka maqnaadaan fasalka. Mabaadi’da soo socota waxay maamushaa horumarinta iyo maamulitaanka nidaamka xaadirinta degmada gudaheeda:

Kuwa soo socda ayaa ah marmarka ansax ah ee maqnaanshaha iyo nidaamyada lagu ansixinayo kuwa:

• Ka-qaybgalka barnaamijka degmada ama barnaamijka la ansaxiyey ama barnaamijka waxbarista; Si loo fasaxo maqnaanshaha waa inuu oggolaado xubin ka mid ah shaqaalaha iyo macalinka saamaynaya waa in loo sheego kahor maqnaanshaha.

• Xanuunka, xaalada caafimaad ama balanta caafimaad (oo ay ku jiraan, laakiin ayna ku xadidnayn, caafimaadka, latalinta, daryeelka ilkaha ama daryeelka indhaha);Marka ay macquulka tagay, waalidka waxaa looga fadhiyaa inuu wargeliyo xafiiska dugsiga ee la socodka maqnaanshaha iyo inuu u diro qoraalka saxeexan ee sharaxa oo uu soo qaado ardaygu marka uu kusoo noqdo dugsiga. Ardayda qaangaarka ah (kuwa ka weyn siddeed iyo toban) iyo kuwa xorta ah (kuwa lix iyo toban jirka ah ee ka xoroobay tallaabo maxkamadeed) waxay ku wargalinayaan xafiiska dugsiga maqnaanshahooda iyagoo ku sharraxaya si qoraala. Ardayda afar iyo toban jirka ah ama ka weyn ee ka maqnaado iskuulka sababtoo ah baaritaanka ama daaweynta cudurada galmada lagu kala qaado waxay ku wargalinayaan dugsiga maqnaanshaha iyagoo qoraal ah oo saxeexan oo sharaxaya, kaas oo loo xafidayo si qarsoodi ah. Ardayda da'dooda tahay sadex iyo toban jirka iyo ka weyn ayaa sameeyn kara daaweynta maskaxda, muqaadaraadka ama khamriga; iyo ardayda oo idil waxay xaq u leeyihiin qorshaynta qoyska iyo ilmo soo rididda. Waalidku wuxuu codsan karaa in ardayga laga fasaxo inuu ka qaybgalo dugsiga si loo ilaaliyo fasax diimeed. Intaas waxaa dheer, in ardayga, markuu codsado waalidkii, laga yaabaa in laga reebo qayb ka mid ah maalinta dugsiga si uu uga qaybqaato cashar diinta oo la bixiyo kaas oo aan lagu bixin dhismaha dugsiga. Ardayga waa in loo oggolaadaa hal maalin oo uu dib u soo guto maalinta kasta oo uu maqnaado.

• Maqnaanshaha ogolaanshaha waalidka ee hawlaha. Qaybtaan maqnaanshaha ayaa loo tirin doonaa inay tahay mid

loo oggolaaday ujeedooyinka ay isku raaceen maamulaha iyo waalidka. Maqnaanshaha lama oggolaan karo haddii uu

sababayo saameyn xun oo ku timaadda horumarka waxbarasho ee ardayga. Fasalada ka qaybqaadashada (tusaale

ahaan, muusikada iyo fasalada waxbarashada jirdhiska) ardaygu ma awoodi karo inuu ku guuleysto ujeedooyinka

cutubka waxbarista taasoo ka timid maqnaanshaha fasalka. Xaaladdan oo kale, maqnaanshaha waalidku ansaxiyey

waxay saameyn xun ku yeelanaysaa horumarka waxbarashada ee ardayga ugu dambeyntii ka muuqda koorsada fasalka.

Ardayga, markuu codsado waalidkii/keeda, waxaa laga yaabaa in laga reebo qayb ka mid ah maalinta dugsiga si uu uga

qaybqaato cashar diinta oo la bixiyo kaas oo aan lagu bixin dhismaha dugsiga ama ku lugta leh ilaa xad dugsiga.

• Maqnaanshaha keenaya talaabo anshax marin ah – ama kahor isjoogsi mudo gaaban ah. Sida uu dhigayo sharcigu,

ardayda laga saaro fasal ama fasalada taas oo ah talaabo anshax marina ma ardayga la geliyay kahor istaaga mudada

gaaban ah waxay xaq u leeyihiin inay soo buuxiyaan layliska iyo imtixaanada ay ka maqnaanyeen mudada loo diiday inay

galaan fasalka hadii saamaynta laylisyada ay ka maqnaayeen inay keeneyso dhibco aad u hooseeya oo dhibcaha ah.

• Xannuun ballaaran ama xaalad caafimaad. Haddii ardaygu uu ku jiro guriga ama isbitaal waqti dheer, dugsigu waa inuu u qabanqaabiya dhamaystirka hawlaha meelaynta xayiraadda mar kasta oo ay maquul noqoto. Haddii ardaygu uusan awoodin inuu sameeyo shaqadiisa dugsiga, ama haddii ay jiraan shuruudo weyn oo koorso gaar ah oo aan la dhammayn karin fasalka ka baxsan ardayga waxaa laga yaabaa in looga baahdo in uu qaato fasal aan dhameystirneyn ama fasax laga soo qaadin fasalka iyada oo aan la ganaaxin.

• Maqnaanshaha raalli laga yahay ee xaalad caafimaad oo joogta ah. Ardayda qaba xaalad caafimaad oo joogta ah oo gaabisa xaadirinta joogtada ah waxay u qalmi kartaa meelaynta xaadiraad kooban iyo barnaamijka kaqaybgalka. Ardayga iyo waalidiintiisa ayaa ka codsanaya maamulaha ama lataliyaha, barnaamijka xaddidana waa in la qoro kadib la tashiga iyo talooyinka lataliyaha caafimaad ee ardayga. Barnaamijka kooban ee la soo jeediyey waa inuu ansixiya maamulaha. Shaqaalaha waa in lagu wargeliyaa baahida ardayga, inkasta oo sir haynta xogta caafimaadka lagu xushmeeyo codsiga waalidka.

• Wixii ujeedo diineed ama dhaqan leh oo ay ku jiraan dabaal degyada diimaha ama dhaqanka am aka qayb galka cibaadooyinka diinta ama caadada dhaqanka;Marka ay macquul tahay, waalidka waxaa looga fadhiyaa inuu wargeliyo xafiiska dugsiga aroorta la maqan yahay oo uu u diro nuqul qoraal ah oo sharaxa marka uu soo qaado marka uu ardaygu kusoo noqonayo dugsiga.

• Maqnaanshaha keenaya talaabo anshax marin/sixitaan talaabo ah. (sida, kahor istaaga mudada gaaban ah iyo mudada dheer ah, eryida degdeg ah); Sida uu dhigayo sharcigu, ardayga laga saaray fasalka ama fasalada taas oo ah talaabo anshax marin ah ama ardayga la geliyay kahor istaag mudada gaaban ah waxay xaq u leeyihiin inay buuxiyaan laylisyada ama imtixaanada ay ka maqnaanyeen mudada loo diiday inay galaan fasalka hadii layliska ay ka maqnaayeen uu saamayn wayn ku yeelahay oo uu hoos u dhigayo dhibcahooda.

Maqnaanshaha aan Cudurdaarka Lahayn Maqnaanshaha aan Cudurdaarka Lahayn “Maqnaanshaha bilaa cudurdaarka ahi” waxa uu ka dhigan yahay in ardaygu uu ku guul daraysto inuu ka qayb gelo saacadaha waawayn ama xiisadaha

celcelis ah ee maalintii dugsiga ama inuu ku guul daraysto inuu u hogaansamo xeerka xadida maqnaanshah adegmada ee maqnaanshaha.

Maqnaanshaha aan raalliga aheyn wuxuu ku dhacaa laba qaybood:

A. Soo gudbinta cudurdaar aan saxeexan oo aan ku jirin maqnaanshaha raalli laga yahay sida hore loo qeexay; ama

B. Ku guuldareysiga inaad soo gudbiso nooc kasta oo ah waraaqo cudurdaar ah oo uu saxiixay waalidka, mas'uulka ama ardayga qaangaarka.

Bogga | 23

Maqnaanshaha bilaa cudurdaarka ahi ee bil kasta ee sanad dugsiyeedka ah waxaa daba socda warqad ama taleefan waalidka loo diro kaas oo

lagula socodsiinayo waxa ka dhalanaya wixii maqnaansho dheeraad ah ee bilaa cudurdaarka ah. Dugsigu waa inuu sameeyaa dadaal macquul ah oo

uu ku bixinayo macluumaadkan oo ah luuqad uu waalidku si wanaagsan ugu hadlo. Dhibcaha ardayga ma saamaynayso hadii hawlaah dhibcuhu uu

dhaafo intii la maqnaa. Maqnaansho kasta oo aan cudurdaar lahayn waa in loo raaciya warqad digniin ah waalidka ardayga. Ogeysiis kasta waa inuu ku

qoran yahay Ingiriis ama luuqadda koowaad ee waalidka. Darajada ardayga ma saameyn doonto haddii aan la helin wax firfircooni ah inta lagu jiro

maqnaanshaha.

Kadib marka uu yimaado laba maqnaansho oo bilaa cudurdaar ahu bishii sanad dugsiyeedkan, waxaa la qaban doonaa shir maamulaha,

ardayga iyo waalidka ah si loo qiimeeyo sababta uu ardaygu u maqnaa. Haddii waalidka/masuulka ardayga uusan ka qeybgalin shirka, shirka waxaa

lala sameyn karaa ardayga iyo sarkaalka dugsiga. Si kastaba, waalidka waxaa la soo ogeysiinayaa tallaabooyinka la qaaday si loogu baabi’iyo ama

loogu yareeyo maqnaashaha ardayga. Hadii shirka waalidka iyo macalinka ee caadiga ah uu qorshaysan yahay inuu dhaco sodon maalmood gudaheed

oo maqnaanshaha labaad ee bilaa cudurdaarka ah, degmadu waxay qorshayn kartaa inay timaado shirkaa ila maalintaas. Degmadu waxay u igman

doontaa xubin shaqaale si ay u dalbato Washington Assessment of the Risks and Needs of Students (Qiimaynta Gobolka ee Khatarta iyo Baahiyaha ee

Ardayga, WARNS) iyo, halka ay ku munaasabka tahay, waxay siin doontaa nidaamka wanaagsan ama wax ka qabad ku salaysan daraasad oo ka

kooban WARNS. Sida ay ku haboontahay, degmada waxay sidoo kale tixgelineysaa:

a. Dejinta barnaamijka ardayga;

b. Bixinta waxbarid shaqsiyan ah; u diyaarinta ardayga shaqaalaynta oo leh khibrad gaar ah ama labadaba;

c. U gudbinta ardayga dugsi kale;

d. Ka caawinta ardayga inuu helo adeegyo dheeri ah oo laga yaabo inuu baabi’iyo ama lagu yareeyo sababaha maqnaanshaha keenaya; ama,

e. Hirgelinta tallaabooyin kale oo sixitaan ah oo loo arko in ay ku habboon yihiin.

Gudbin Marka la eego ardayga laga soo gudbiyay mid kamid ah degmooyinka oo mid kale loosoo gudbiyay sanad dugsiyeedkaas, u dirida degmada si ay u hesho, oo ay la socoto qiimaynta WARNS iyo wax ka qabadka lasiiyay ardayga, macluumaadkii ugu danbeeyay ee maqnaanshaha ee ardayga. Macluumaadka waxaa kamid ah qiraalka onlineka ama qoraal ah oo waalidka iyo ardayga ah.

Waxaad ka danbaynin maqnaanshaha shanaad ee biaa cudur daarka ah bishaa, degmadu waa inay heshiis la gashaa ardayga iyo waalidka

sameeyay shuruudaha xaadiriska dugsiga, kaas oo laga tixraacayo maqnaanshaha gudida ama faylka iyo cadaynta maxkamada caruurta ee eedeynta

tacadiga RCW 28A.225.010.

a. in heshiis lala galo ardayga iyo waalidka/koriyaha kaas oo dhigaya shuruudaha xaadiriska dugsiga;

b. in ardayga loo gudbiyo gudida maqnaanshaha bulshada; ama

c. in lagu xareeyo dacwad maxkamada caruurta

QEYBTA XV: TACADIGA, HANJABAADA IYO GARDARADA (Xeerka 3207) Guddigu wuxuu u heegan yahay jawi waxbarasho iyo nabdoon oo loogu talagalay dhammaan ardayda, shaqaalaha, waalidiinta/masuuliyiinta sharciga, mutawiciinta iyo xubnaha ka tirsan bulshada oo ka xor ah dhibaataynta, cabsigelinta ama cagajuglaynta. “Dhibaataynta, cabsigelinta iyo cagajuglaynta” micnaheedu waa wixii ficil kasta oo qoraal ama muuqaal ahaana — oo ay ku jiraan kuwa electeroonka lagu diro — afka ah, ama ficil jirka ah, oo ay ku jiraan laakiin aan ku xaddidnayn mid ka mid ah dabeecad kasta oo ay sababto qolada, midabka, diinta, asalka, jinsiga, asalka jinsiga, galmada oo ay ku jirto aqoonsiga jinsiga iyo luqadda lagu hadlo, maskaxda ama astaamaha kale ee naafanimada korka, ama wixi kale ee aqoonsi jireeda, marka ficilku:

A. Jir ahaan waxyeello u geysato ardayga ama waxyeello u geysato hantida ardayga; B. Uu saameyn weyn ku yeelanayo faragelinta waxbarashada ardayga; C. Uu si aad u daran, oo joogto ah, ama qallafsan uu u abuuro jawi cabsi gelin ama hanjabaad waxbarasha ku ah; ama D. Uu saameynayo si weyn u carqaladeeynta hawlgalka habsami u socoshada dugsiga.

Waxyaalaha qaybtan ka mid ahi waxay uga baahan yihiin ardayga dhibaataysan inuu dhab ahaan leeyahay lahjad muuqata oo saldhig u ah hanjabaadda, cabsigelinta ama cagajuglaynta. "Tilmaamo kale oo kala-duwan" waxaa ku jiri kara balse aan ku koobnayn muuqaalka jirka, dharka ama dharka kale, xaaladda dhaqaale ee bulshada iyo miisaanka. "Falalka ula kac ah" waxa loola jeedaa doorashada qofku u leeyahay inuu ku lug yeesho ficilada halkii laga saari lahaa saameynta ugu dambeysa ee ficilka(lada). Dabeecadaha/Muujinta Dhibaataynta, hanjabaadda ama cagajuglaynta waxay u dhici kartaa qaabab badan oo ay ka mid yihiin, laakiin aan ku xaddidnayn, xayiraad, xanta, kaftan, ra'yiga, faallooyinka, sawirida, sawirrada, riwaayadaha, ficilada, weerarada jireed, hanjabaad ama fariin qoraal, ama sawirro ah. Siyaasaddan looma jeedin in lagu mamnuuco muujinta diimeed, falsafad ahaan, ama siyaasadeed, iyada oo la adeegsanayo inaysan muujinaynin inay si wayn u jajabiso jawiga waxbarasho. Dabeecado badan oo aan kor u gaarin heerka dhibaataynta, cabsigelinta ama u xoog sheegashada ayaa welina laga mamnuucayaa siyaasadaha kale ee degmada ama sarta, xeerarka fasalka ama barnaamijka.

Bogga | 24

Tababarka Nidaamkani waa qayb ka mid ah mas'uuliyadda degmada ee ah in la abuuro lana sii wado jawi nabadgelyo, bulsho ixtiraam leh, oo loo wada dhan yahay waxaana la fulin doonaa iyada oo lala kaashanayo tababar dhammaystiran ee shaqaalaha iyo mutadawiciinta. Kahortagga Degmadu waxay ardayda siin doontaa istaraatiijiyado loogu talagalay kahortagga dhibaataynta, cabsigelinta iyo cagajuglaynta. Dadaalladeeda ay ku baranayaan ardayda, degmada ayaa raadin doonta iskaashiga qoysaska, fulinta sharciga iyo hay'adaha kale ee bulshada. Waxqabadyo Waxqabadyada waxaa loogu talagalay inay wax ka qabtaan saameynta ardayda la beegsanayo iyo kuwa kale ee ay saameysay xadgudubka, in ay bedesho dabeecada fal-dembiyeedka, iyo in lagu soo celiyo jawiga dugsiga ee wanaagsan. Degmadu waxay tixgelin doontaa inta badan dhacdooyinka, da'da koritaanka ardayga, iyo darnaanta dabeecadda si loo go'aamiyo istaraatiijiyada dhexgalka. Waxqabadyadu wey kala duwanaan doonaan oo waxa ka mid ah latalinta, dabeecada saxda ah iyo edbinta, u gudbinta xaalladaha sharciga. Aargudasho/Dacwada Beenta ah Aargudasho waa la mamnuucay waxayna keenaysa edbinta ku habboon. Waa ku xadgudub nidaamkan in loo hanjabo ama la waxyeeleeyo qof kale oo soo sheegay dhibaataynta, cabsigelinta, ama cagajuglaynta. Sidoo kale waxaa xadgudub ku ah siyaasadda degmada in si ula kac ah loo sameeyo eedeymaha been abuurka ee dhibaataynta, cabsigelinta, iyo xoog sheegashada. Ardayda ama shaqaalaha lama ciqaabi doono si ay u sameeyaan warbixin ku saabsan dhacdo run ah. Si kastaba ahaatee, dadka lagu helay inay si ula kac ah u sameeyaan ama ugu marqaati furaan caddeeyaanta eedeymo been abuurka ah ayaa lagu qaadi doonaa anshaxa ku haboon. Ardayda leh Qorshooyinka Waxbarashada Shakhsi ahaaneed iyo Qorshooyinka Qaybta 504 Haddii la sameeyo eedeymo ah in arday Qorshaha Waxbarashada Shaqsiga (IEP) ama Qorshaha Qaybta 504 lagu bartilmaameedsanayo dhibaataynta, cabsigelinta ama cagajugleyn, dugsigu wuxuu u soo yeerayaa ardayga IEP ama Qaybta 504 si loo go'aamiyo haddii dhacdada ay saameyn ku yeelanayso kartida ardayga ee helitaanka waxbarasho dowladeed oo bilaash ah, oo ku habboon (FAPE). Kulanka ayaa dhici doona iyada oo aan loo eegin haddii dhibaatada, cabsigelinta ama dhacdada ay ku saleysneyd naafonimada ardayga. Inta lagu guda jiro kulanka, kooxdu waxay qiimeyn doontaa arrimaha sida ardayga waxqabadkiisa tacliimeed, arrimaha akhlaaqda, ka qaybgalka, iyo ka qaybgalka hawlaha ka baxsan manhajka. Haddii go'aan lagu gaaro in ardaygu uusan helin FAPE sababtoo ah dhibaateyn, hanjabaad ama dhac xoog leh, degmadu waxay bixin doontaa dhammaan adeegyada iyo taageerooyinka dheeraadka ah ee lagama maarmaanka ah, sida la-talin, kormeer iyo/ama dib-u-qiimeyn ama dib-u-fiirin ardayga Qorshaha IEP ama Qaybta 504, si loo hubiyo in ardaygu helo FAPE. Sarkaalka u Hoggaansannaata Isuduwaha wuxuu magacaabi doonaa sarkaal u-hoggaansan sida xiriiriyaha hoose ee degmada si uu u helo nuqullo ka dhan cabashooyinka rasmiga ah iyo kan aan rasmiga ahayn iyo hubinta hirgelinta siyaasadda. Magaca iyo macluumaadka xiriirka ee sarkaalka u hoggaansamidda ayaa lagu wargelin doonaa degmada oo dhan. Isuduwaha waxaa loo oggol yahay inuu wax ku daro hirgalinta nidaamyada wax ka qabta waxyaabaha ka mid ah siyaasaddan. NIDAAMKA MAAMULKA (3207P) A. Horudhaca Degmada Dugsiga Tukwila waxay ku dadaalaysaa inay siiso ardayda deegaan waxbarasho oo wanaagsan oo lagu hayo bulshada dugsiga halkaas oo qof kasta loola dhaqmo qadarin. Si loo hubiyo ixtiraamka iyo looga hortagga dhibaatada, waxaa xadgudub ku ah siyaasadda degmada in ardayga la dhibaateeyo, la cabsi geliyo ama lagu gardaroodo kuwa kale ee bulshada dugsiga, dhacdooyinka uu dugsiga maalgeliyey, ama marka ficilada noocan oo kale ah ay abuuraan waxyeello badan oo ku yimid hanaanka waxbarasho. Bulshada dugsiyada waxaa ka mid ah dhammaan ardayda, shaqaalaha dugsiga, xubnaha guddiga dugsiga, qandaraaslayaasha, mutadawiciinta aan lacagta qaadan, qoysaska, macaamiisha, iyo dadka kale ee soo booqda. Ardayga laguma tacadiyayo iyada oo la eegayo qoomiyadiisa, midabka, diinta, cida uu kasoo jeedo, qoomiyada uu kasoo jeedo, jinsiga, rabitaanka galmada, oo ay ku jiraan bandhiga jindiga iyo aqoonsiha, caafimaadka maskaxda ama jidhka, ama qaybta kale ee aqoonsiga. Shaqaale dugsi oo kasta oo arka, maqla, ama si kale uga markhaatiya cabsigelinta, cagajuglaynta ama waxyeelid kale ama ficiladaas loo soo sheegay waa inay qaadaan tallaabo degdeg ah oo ku habboon si ay u joojiyaan dhibaataynta iyo inay kahortagaan inay dib u dhacdo. B. Qeexitaanka Gardarrayste - waa arday, xubin ka mid ah shaqaalaha, ama xubin ka mid ah bulshada dugsiga oo ku lug leh kadeedka, cabsigelinta, ama u xoog sheegashada ardayga. Dhibaataynta, cabsigelinta, ama cagajuglaynta - waa ficil ah mid, elektaroonig ah, qoraal ah, hadal, ama jireed oo:

• Waxyeelada jidha ahaan iyo/ama dareen ahaan ee ardayga ama waxyeelada hantida ardayga.

• Oo saameyn weyn ku yeelanayo faragelinta waxbarashada ardayga.

• Uu si aad u daran, oo joogto ah, ama qallafsan uu u abuuro jawi cabsi gelin ama hanjabaad waxbarasha ku ah.

• Uu saameynayo si weyn u carqaladeeynta hawlgalka habsami u socoshada dugsiga. Qabashada "si wax-yeelleh u-dhex-galka waxbarashada ardayga" waxaana la go’aamin doonaa iyada oo la tixgelinayo darajooyinka ardayga ee la beegsanayo, xaadiridda, xoojinta, isdhexgalka ardayda, ka-qaybgalka hawlaha, iyo tilmaamayaasha kale. Waxqabadka laga yaabo inuu gaaro heerka dhibaataynta, cabsigelinta, iyo xoogsheegashada wuxuu noqon kartaa qaabab badan, oo ay ka mid yihiin, laakiin aan ku xaddidnayn, cayda, xanta, kaftanka, ra'yiga, faallooyinka, sawirrada, sawirada, ficilada, ama falalka la xiriira shakhsiyaadka ama koox ahaanba ha noqoto farriimo elektarooniga ah, qoraal ah, hadal, ama farriin muuqaal ah ama sawirro. Ma jiraan shuruudo ah in ardayga bartilmaameedka uu dhab ahaan leeyahay dabeecadda udub-dhexaadka ah u ah dhibaataynta, cabsigelinta, ama hanjabaadda. Foomka Warbixinta Dhacdada - waxaa isticmaali kara ardayda, qoysaska, ama shaqaalaha si ay u soo sheegaan dhacdooyinka dhibaataynta, cabsigelinta, ama cagajuglaynta. Nuqul tusaale ah Xafiiska Isuduwaha Waxbarista Dadweynaha (OSPI) Xarunta Badbaadada Dugsiga Shabakadda: http://www.k12.wa.us/SafetyCenter/BullyingHarassment/default.aspx Aargudasho - marka qofka dhibaatada wadaa uu waxyeeleeyo, cabsiiyo, ama u hanjabo arday soo sheegay dhacdooyin ama xoog u sheegasho.

Bogga | 25

Shaqaalaha - waxaa ka mid ah, laakiin aanay ku koobnayn, barayaasha, maamulayaasha, kalkaaliyeyaasha dugsiga, shaqaalaha adeega cuntada, shaqaalaha dhismaha, shaqaalaha dayactirka, darawallada baska/shaqaalaha gaadiidka, tababarayaasha isboortiga, lataliyeyaasha nashaadyada dheeraadka ah, shaqaalaha fasalka, mutadawiciinta, barayaasha Tijaabada, ama lataliyeyaasha/qandaraaslayaasha. Ardayga la bartilmaamsaday - waa arday loo geystay dhibaateynta, cabsigelinta, ama hanjabaadda la soo eedeeyey. C. Xidhiidhka Sharciyada Kale Nidaamkani wuxuu khuseeysa oo keliya RCW 28A.300.285 - Dhibaataynta, Cabsigelinta, iyo ka-hortagga Hanjabaadda. Waxaa jira sharciyo iyo habraacyo kale oo wax looga qabanayo arrimaha la xidhiidha sida dhibaataynta galmada ama takoorka. Ugu yaraan afar (4) sharciyada Washington ayaa laga yaabaa inay khuseeyaan dhibaateynta ama takoorka:

• RCW 28A.300.285 – 12 Waxbarashada - Dhibaateynta, Hanjabaadda iyo Cagajuglaynta

• RCW 28A.640.020 – Dhibaataynta Galmada

• RCW 28A.642 – Mamnuucidda Takoorka ee Dugsiyada Dadweynaha

• RCW 49.60.010 – Sharciga Ka soo Horjeeda Takoorka Degmadu waxay hubinaysaa in ay u hoggaansamayso dhammaan sharciyada gobolka ee ku saabsan dhibaataynta, cabsigelinta ama hanjabaadda. Ma jirtaan wax nidaamkan ah oo kahor istaagayo ardayga, waalidka/mas'uulka, ama degmo dugsiyeedka inay qaadaan talaabo lagu saxayo dhibaataynta ama takoorida ku salaysan jinsiga qofka ama xubinimo qaybaha uu sharcigu ilaaliyo ee hoos taga sharciyada madaniga, gobolka, ama sharciga federaalka. D. Kahortagga

1. Faafinta Dugsi kasta iyo shabakada Internetka ee Degmada, Degmada ayaa si ballaaran ugu soo diri doonta macluumaadka ku saabsan soo sheegida dhibaataynta, cabsigelinta, iyo hanjabaadda; magaca iyo macluumaadka lagala xiriiri karo warbixinta maamulka dugsiga; iyo magaca iyo macluumaadka xiriirka ee sarkaalka u hoggaansamidda degmada. Siyaasadda iyo nidaamka waxbarashada degmada ayaa laga heli doonaa dugsi kasta iyagoo ku qoran luqad ay qoysasku fahmi karaan. Sanad kasta, Isuduwaha wuxuu hubin doonaa in qoraallada soo koobaya siyaasadaha iyo nidaamka la siiyo ardayda, shaqaalaha, mutadawiciinta, iyo buug-gacmeedka waalidka, in sidoo kale laga heli karo xafiisyada dugsiga iyo Degmada iyo/ama halka la maro, ama waxaa lagu soo dhajinayaa Website-ka Degmada. Qaybinta dheeraad ah oo ah siyaasadda iyo habraaca waxay ku xiran yahay shuruudaha Xeerka Maamulka Washington ee 392-400-226.

2. Waxbarashada Sanad kasta, ardaydu waxay ku heli doonaan macluumaad ku haboon da'da oo ku saabsan aqoonsiga iyo ka-hortagga dhibaataynta, cabsigelinta, ama hanjabaadda fadhiyada ardayga iyo marxaladaha kale ee ku haboon. Macluumaadka waxaa ku jiri doona nuqul ka mid ah Foomka Warbixinta Dhacdada ama isku xirka foomka Web-ku-saleysan.

3. Tababarka Shaqaaluhu waxay heli doonaan tababar sanadle ah oo ku saabsan siyaasadda iyo nidaamka degmada, oo ay ka mid yihiin doorka iyo mas'uuliyadaha shaqaalaha, sida loo kormeero aagagga caadiga ah, iyo isticmaalka Foomka Warbixinta Dhacdada ee Degmada.

4. Xeeladaha Kahortagga Degmadu waxay hirgeli doontaa xeelado kahortag ah oo ay ka mid yihiin shakhsiyaadka, fasalka, dugsiga, iyo heerarka heer degmo. Mar kasta oo ay suuraggal tahay, Degmadu waxay hirgelin doontaa barnaamijyada kahortagga oo caddayn ku saleeysan oo loogu talagalay in lagu kordhiyo kartida bulshada, hagaajinta jawiga dugsiga, iyo ka tirtiridda dhibaateynta, cabsigelinta, iyo cagajuglaynta dugsiyadda.

E. Sarkaalka u Hoggaansannaata Sarkaalka u hoggaansamida degmada wuxuu:

• Waa qof koowaad ee degmada laga soo xariiro wixii quseeya dhibaataynta, cabsigelinta, iyo hanjabaadda.

• Wuxuu siiya taageero iyo caawimaad maamulaha ama wakiilkiisa si loo xalliyo cabashooyinka.

• Helaa nuqullada dhammaan foomamka Warbixinta Dhacdada, Foomamka Soo Gudbinta Aadaabta, iyo waraaqaha waalidiinta si loo xaqiijiyo natiijooyinka baaritaanka.

• Og yahay habka loo isticmaalo nidaamka macluumaadka ardayga. Sarkaalka u hoggaansamida wuxuu u adeegsan karaa arrintan si uu u aqoonsado qaababka dabeecadaha iyo meelaha laga welwelsan yahay.

• U hubsado hirgelinta siyaasadda iyo nidaamka iyadoo la kormeerayo hannaanka baadhitaanka, oo ay ka mid tahay hubinta in baaritaanku uu yahay mid degdeg ah, dhexdhexaad ah, oo dhamaystiran.

• Qiimeeyo baahida tababarka ee shaqaalaha iyo ardayda si loo hubiyo hirgelinta guulaha degmada oo dhan, lana hubiyo in shaqaaluhu helaan tababarka sannadlaha ah.

• U siiyaa Xarunta Badbaadada Dugsiyada ee OSPI ogaysiinta cusbooneysiinayo nidaamka ama nidaamka cusbooneysiinta ama isbedelada si sanadle ah.

Mararka qaar, inkastoo dugsigu uu dadaalay, hadana ardayga lala beegsaday dhibaataynta, cabsigelinta, ama hanjabaadda ay qatar ku tahay caafimaadkiisa iyo badbaadada ardayga, sarkaalka u hoggaansanaanta ayaa u qaban doona kulan shaqaalaha degmada iyo waalidka/wakiilka ardayga si loo sameeyo qorshe ammaan oo lagu ilaalinayo ardayga. Qorshaha nabadgelyada ardayga oo sahlan ayaa laga heli karaa Website-ka OSPI: http://www.k12.wa.us/SafetyCenter/default.aspx F. Faragelinta Shaqaalaha Dhammaan shaqaaluhu waa inay soo farageliyaan marka ay goob joog ka yihiin ama helaan warbixinta dhibaataynta, cabsigelinta ama hanjabaadda. Dhacdooyinka yaryar ee ay xubnaha shaqaaluhu awooddaan inay xalliyaan isla markiiba, ama dhacdooyinka aan ku qeexnayn qeexidda dhibaataynta,

Bogga | 26

cabsigelinta, ama hanjabaadda, uma baahna wax tallaabooyin dheeraad ah sida hoos timaada nidaamkan. G. Buuxinta Foomka Warbixinta Dhacdada Arday kasta oo aaminsan inuu asagu ama iyadu bartilmaameed u ahaa dhibaatayn joogto ah, oo qatara, oo aan weli la xallin, cabsigelin, ama hanjabaad, ama qof kasta oo ka tirsan bulshada dugsiga oo arka ama helaya ogeysiis ah in ardaygu ku timid ama laga yaabo inuu bartilmaameed u yahay dhibaatayn, cabsigelin, ama hanjabaad, joogto ah oo aan weli la xallin, waxay u soo sheegi kartaa dhacdooyinka hadal ahaan ama qoraal ahaan xubin ka mid ah shaqaalaha. H. Qabashada Warbixinta - Hanjabaadda

Talaabada 1: Buuxinta Foomka Warbixinta Dhacdada Si looga ilaaliyo ardayga bartilmaameedka ah aargoosi, ardaygu uma baahna inuu ku muujiyo aqoonsigiisa Foomka Warbixinta Dhacdada. Foomkan waxaa lagu soo gudbin karaa si qarsoodi ah, sir ah, ama ardaygu wuxuu dooran karaa inuu sheego aqoonsigiisa (si aan qarsoodi ahayn).

Xaaladda Weriyaha: a. Magac la'aan Shakhsiyaadka waxaa laga yaabaa inay soo gudbiyaan warbixinta iyaga oo aan muujin aqoonsigooda. Wax tallaabo anshax ah lagama qaadi doono oo lid ku ah qofka gardarrada lagu soo sheegay iyadoo warbixinta qarsoodiga ah oo keliya lagu saleeynayo. Dugsiyadu waxay samayn karaan sanduuqyada cabashooyinka ama habab kale oo lagu helo warbixin aan la cayimin, warbixinta aan la saxiixin. Jawaabaha suurtogalka ah ee ku saabsan warbixinta qarsoodiga ah waxaa ka mid ah kormeerka oo loo xoojiyo meelo gaar ah waqtiyada qaarkood maalintii ama kor u qaadista kormeerka ardayda ama shaqaale gaarka ah. (Tusaale ahaan: Foomka Warbixinta Dhacdada ee aan la saxiixan ee la keenay miiska macalinka ayaa keenay in kor loo qaado kormeeritaanka qolka labiska wiilasha ee muddada 5aad). b. Qarsoodiga Shakhsiyaadka waxay waydiisan karaan in aqoonsigooda ay ka qarsoon yihiin eedaysanaha iyo ardayda kale. Sidii warbixin qarsoodi ah, wax tallaabo anshax ah lagama qaadi doono oo lid ku ah qofka gardarrada lagu soo sheegay iyadoo warbixinta qarsoodiga ah oo keliya lagu saleeynayo. (Tusaale: arday ayaa u soo sheegay kormeeraha ciyaarta wax ku saabsan arday fasalka la dhigta oo la dhibaateeyay laakiinse ka codsaday inuusan sheegin cida u soo sheegtay dhacdada. Kormeeraha ayaa yiri, "Ma awoodi karo inaan ciqaabo qofka dhibaatada geystay haddii aan adiga ama qof kale oo arkay dhacdadaas uusan diyaar u ahayn inaan isticmaalo magacyadooda, laakiin waxaan bilaabi karaa in aan kormeero garoonka basketballka, haddii ay taasi caawinayso".) c. Qarsoodi la'aan Shakhsiyaadka waxay ku heshiin karaan inay soo gudbiyaan warbixinta aan qarsoodi ahayn. Marka qofka cabashada samaynaya uu oggolaaday in la sameeyo cabasho aan qarsoodi ahayn waxaa loo sheegi doonaa in shuruudaha nidaamka xuquuq dhowrista u baahan karaan in Degmadu ay siiso dhammaan macluumaadka ku saabsan cabashada dhammaan shaqsiyaadka ku lugta lahaa dhacdada, balse xitaa markaas, macluumaadka weli waxaa la yarayn doonaa kuwa u baahan inay ogaadaan, inta baaritaanku socdo iyo kadib labadaba. Degmadu waxay, si kastaba ha ahaatee, si buuxda u hirgelineysaa habka looga hortago aargoosiga ee siyaasaddan iyo habraaca si loo badbaadiyo qofka cabanaya iyo markhaatiyaalka.

Talaabada 2: Qabashada Foomka Warbixinta Dhacdada Dhammaan shaqaaluhu waxay mas'uul ka yihiin helista warbixinta afka iyo qoraalka. Mar kasta oo ay macquul tahay, shaqaalaha ugu horeeya ee hela warbixinta afka ah ama qoraal ah ee dhibaataynta, cabsigelinta, ama hanjabaadda ayaa isku dayi doona inuu xalliyo isla markiiba. Haddii dhacdada loo xalliyo hab ay ku wadda qanacsan yihiin dhinacyada ku lugta leh, ama haddii dhacdada aysan soo buuxin qeexidda dhibaataynta, cabsigelinta, ama hanjabaadda, wax tallaabooyin dheeraad ah muhiim ma aha in loo qaado habkan.

Dhammaan warbixinada aan la xallin, ee daran, ama kadeedka joogtada, cabsigelinta, ama hanjabaadda waxaa lagu qori doonaa Foomka Warbixinta Dhacdada ee Degmada oo loo gudbin doona maamulaha ama wakiilkiisa, haddii uusan wakiilku ahayn mawduuca cabashada.

Talaabada 3: Baaritaannada Dhibaataynta joogtada ah, Cagajugleyn ama Hanjabaadda, Aan la Xallin, ee Daran Dhammaan warbixinada aan la xallin, ee daran, ama dhibaateynta joogtada ah, cabsigelinta, ama hanjabaadda ayaa looga baaraandegi doonaa si degdeg ah. Arday kasta wuxuu yeelan karaa qof qaan-gaar ah oo iyaga la jooga dhammaan inta ay socoto warbixinta iyo habka baaritaanka.

a) Marka la helo Foomka Warbixinta Dhacdada oo ka andacoonaya dhibaateyn aan la xallin, oo daran ama joogto ah, cabsigelin, ama

hanjabaad, dugsiga ama wakiilka degmada ayaa bilaabi doona baaritaan. Haddii ay suuraggal tahay in si dhib ah oo degdeg ah ay qatar ugu iman karto qofka dacwoodaha, Degmadu waxay isla markiiba la xiriireysaa sharci fulinta oo waxay ku wargelinaysaa waalidka/masuulka.

b) Inta lagu guda jiro baaritaanka, Degmadu waxay qaadi doontaa tallaabooyin macquul ah si loo hubiyo inaan wax dhacdo dheeraada oo, dhibaateyn, cabsigelin ama hanjabaadda aysan dhex marin qofka cabanaya iyo kuwa ku gardarooday. Haddii ay lagama maarmaan tahay, Degmadu waxay hirgelin doontaa qorshaha amniga ee ardayda ku lugta leh.

c) Qorshaha waxaa ku jiri kara bedelaadda fadhiga loogu talagalay qofka cabanaya iyo/ama qofka gardarrada sameeyay ee fasalka, qolka qadada, ama baska; aqoonsashada xubin shaqaale ah oo u shaqeyn doona sidii qof badbaado u ah qofka cabashada sameeyay; beddelida jadwalka qofka eedaysanaha iyo la socoshada qofka cabanaya iyo tallaabooyin kale.

d) Muddo laba (2) maalmo oo dugsi kaddib marka la helo Foomka Warbixinta Dhacdada, wakiilka loo magacaabay wuxuu ogeysiin doonaa qoysaska ardayda ku lugta leh inuu helay cabashada iyo isla markaana u diri doona qoysaska nidaamyada iyo siyaasadda degmada ee

Bogga | 27

ku saabsan hanjabaadda, cabsigelinta, iyo cagajuglaynta.

e) Xaaladdo dhif ah, marka wadatashi kale oo lala yeeshay ardayga iyo shaqaalaha ku haboon (sida takhtar cilmi nafsi, lataliye, ama shaqaale bulsho) ay Degmadu ku hesho caddayn ah inay dhacdada qatar gelinayso caafimaadka iyo nabadgelyada qofka cabanaya ama eedaysanaha haddii la ogeysiiyo waalidka/mas'uulka, Degmadu waxay u diidi kartaa inay la xariiriso waalidka/mas'uulka baaritaanka ku saabsan dhibaataynta, cabsigelinta, iyo hanjabaadda. Haddii shaqaalaha xirfadlayaasha ah ee dugsigu ay ka shakiyaan in ardaygu ku jiro xadgudub iyo dayacaad, waa inay raacaan nidaamka degmada ee uga warbixinaya kiisaska laga shakisan yahay Adeegyada Badbaadinta Ilmaha.

f) Baaritaanku waa inuu ku jiraa, ugu yaraan:

• Waraysi lala yeesho qofka cabanaya.

• Waraysi lala yeeshay qofka eedaysanaha.

• Dib-u-eegista wixii cabashooyin hore ah oo la xidhiidha qofka cabanaya ama qofka eedaysanaha.

• Waraysi lala yeesho ardayda kale ama xubnaha shaqaalaha kuwaas oo laga yaabo inay aqoon u lahaayeen dhacdada la sheegayo.

g) Maamulaha ama wakiilkiisa ayaa go’aamin kara in talaabooyinka kale la qaadi doono kahor inta aan la dhammaystirin baaritaanka.

h) Baaritaanka waxaa loo dhammeyn doonaa sida ugu dhaqsaha badan, laakiin guud ahaan ugu dambeyn shan (5) maalmo oo dugsi laga bilaabo ashtakadii hore ama warbixinta. Haddii waqti dheeraad ah loo baahan yahay si loo dhamaystiro baaritaanka, Degmadu waxay siin doontaa waalidka/mas'uulka iyo/ama ardayga warbixin todobaadle ah.

i) Ugu dambeyn laba (2) maalmo oo dugsi kaddib marka baaritaanka la dhammeeyo oo loo gudbiyo sarkaalka u hoggaansanaanta, maamulaha ama wakiilkiisa ayaa ugu jawaabi doona qoraal ahaan ama qof ahaan waalidka/mas'uulka qofka cabanaya iyo qofka eedaysanaha u sheegaya:

• Natiijooyinka baaritaanka.

• Hadday eedeymaha la ogaaday in ay yihiin xaqiiqo.

• Hadday jiraan xad-gudubo xaga sharciga.

• Nidaamka qofka cabanaya uu ku soo gudbin karo racfaan haduusan raali ku ahayn natiijada.

Sababtoo ah shuruudaha sharciga ah ee qarsoodiga ah ee diiwaanka ardayga, maamulaha ama wakiilkiisa ma awoodi karo inuu u sheego macluumaadka gaarka ah waalidka/mas'uulka ardayga la bartilmaamsaday ee ku saabsan wax kasta oo anshax ah oo laga qaaday haddii aysan ku lug laheyn amarka ardayga la beegsaday oo ay tahay inuu ka warqabaa si ay u soo sheegaan xadgudubyada. Haddii degmadu doorato inay kula xiriirto waalidka/masuulka warqad, warqad waxaa loogu diri doonaa waalidka/masuulka qofka cabanaya iyo eedaysanaha adeegga boostada ee Mareykanka iyadoo la siinayo resiidka soo celinta haddii aan la go'aaminin, kaddib markii lala tashtay ardayga iyo shaqaalaha ku habboon (dhaqtarka cilmi-nafsiga, lataliye, shaqaale bulsho) in ay khatar galin karto qofka cabanaya ama eedaysanaha haddii ay ku lug yeeshan qoyskiisa. Haddii shaqaalaha xirfadlayaasha ah ee dugsigu ay ka shakiyaan in ardaygu ku jiro xadgudub iyo dayacaad, sidii weriyayaal qasab ay ku tahay, waa inay raacaan nidaamka degmada ee uga warbixinaya kiisaska laga shakisan yahay Adeegyada Badbaadinta Ilmaha. Haddii dhacdada aan lagu xallin karin heerka dugsiga, maamulaha ama wakiilkiisa ayaa ka codsan doona gargaar Degmada. Talaabada 4: Tallaabooyinka Sixitaanka ee Gardaraystaha Kadib marka la dhameeyo baadhitaanka, dugsiga ama degmadu cida ay u wakiilatay waxay soo saari doonaan wixii jawaab ah ee daruuriga u ah tacadiga habdhaqanka. Jawaabta ku xad gudubku waxaa lagu soo bandhigi doonaa sida ugu dhakhsaha badan, laakiin marna kama danbayn doonto shan (5) maalmood oo waxbarasho kadib marka xidhiidhka lala sameeyay qoysaska ama koriyayaasha oo ku saabsan natiijada baadhitaanka. Talaabooyinka jawaabta ee ku taxaluuqda anshax marinta ardayga ayaa loo hirgelin doonaa si waafaqsan Xeerka Anshaxa Ardayga 3241-. Haddii eedaysanaha eeda uu rafcaan ka qaato anshaxa lagu soo roga, waxaa laga yaabaa in degmadu kahortagto tixgelinta habsami u socodka ama amarka sharciga ah oo ka soo horjeeda anshaxa illaa iyo inta geedi socodka racfaanka la dhammeeynayo. Haddii baaritaanka maamulaha ama wakiilka maamuluhu lagu ogaaday in ardayga uu si ula kaca u sameyay eedeymo been abuur ah ama dhibaateyn, cagajugleyn, ama hanjabaad, ardaygaas waxaa laga yaabaa in lagu qaado tallaabooyin sixitaana, oo ay ku jiraan anshaxa. Talaabada 5: Xaquuqda racfaanka ee ardayga bartilmaameedka Haddii qofka cabanaya ama waalidka/mas'uulka aanay ku qannacsanayn natiijada baaritaanka, waxay racfaan u diri karaan Isuduwaha ama qofka wakiilkiisa iyagoo u soo gudbinaya ogeysiis qoran oo rafcaan ah shan (5) maalmo oo dugsi gudahood markii la helo go'aanka qoraalka ama afka ah. Isuduwaha ama qofka wakiilkiisa ayaa dibu eegi doona warbixinta baaritaanka oo soo saaraya go'aan qoran oo ku saabsan mudnaanta racfaanka shan (5) maalmo oo dugsi gudahood markii uu helo ogeysiiska racfaanka.

Haddii ardayga la beegsaday aanu ku qannacsanayn kadib markii racfaanka ugu horeeya loo gudbiyo Isuduwaha, ardaygu wuxuu rafcaan u diri karaa Guddiga Dugsiyada isagoo ka fayl gareynaya ogeysiis qoran oo rafcaan ah Xoghayaha Guddiga Dugsiyada kahor ama maalinta shanaad (5) ee dugsi kadib taariikhdii uu helay qofka cabanaya go'aanka Isuduwaha.

Racfaanka waa inay maqlaan Guddiga Dugsiga ama golaha racfaanka anshax marinta maalinta tobnaad (10aad) ama kahor maalmaha dugsiga kadib marka loo soo gudbiyo ogeysiis qoraal ah oo rafcaana guddiga dugsiga. Guddiga Dugsiga ama golaha racfaanka ee anshax marinta ayaa dibu eegi doona diiwaanada oo soo saari doona go'aan qoraal ah oo ku saabsan mudnaanta racfaanka kahor ama isla maalinta shanaad (5aad) ee dugsi kaddib marka la joojiyo dhageysiga, oo nuqulana siin doona dhammaan dhinacyada ku lugta leh. Go'aanka golaha ama go'aanka guddiga ayaa noqon doonaa go'aanka kama-dambaysta ah ee degmada. Talaabada 6: Tallaabada Saxitaanka/Edbinta Degmadu waxay qaadi doontaa tallaabooyin wax ku ool ah oo saxitaana ah oo ku habboon awooddooda ku saabsan natiijooyinka dhibaateynta, cabsigelinta, ama hanjabaadda. Iyadoo ay hadba ku xiran tahay darnaanta dhacdada, tallaabooyinka saxitaanka waxaa ka mid noqon kara la-talin, waxbarasho, edbin, iyo/ama u gudbin qaybaha sharci fulinta.

Bogga | 28

Tallaabooyinka saxitaanka ah ee ardayga ku kacaya ficilada dhibaateynta, cabsigelinta, ama hanjabaadda ayaa kala duwanaan doona oo waxaa loo qiimeyn doona dabeecadda dhaqanka, da'da koritaanka ardayga, ama taariikhda ardayga ee dabeecadaha dhibaatada iyo waxqabadkiisa. Tallaabooyinka sixitaanka ee ku lugta leh anshaxa ardayga ayaa la fulin doonaa iyada oo la raacayo Sharciga Degmada ee 3241-Maareynta Fasalka, Ficilada Sixitaanka, ama Ciqaabta.

Haddii dhaqanku yahay mid dabeecada guuda ama kooxo ardayda ahi ay ku lug lahaayeen ama dad kale, Degmadu waa inay si weyn u tixgelisaa inay bixiso tababaro ballaaran oo dugsi oo dhana ama hawlo kale si wax looga qabto dhacdada.

Haddii qof shaqaalaha lagu helo in uu ku xadgudbay siyaasaddan iyo nidaamkan, degmo dugsiyeedka ayaa laga yaabaa inay ku soo rogaan ficil edbin ah oo ku saabsan shaqaaleynta, oo ay ka mid yihiin shaqo ka joojinta. Haddii bare shahaado haysta lagu helo inuu ku xadgudub WAC 181-87, oo inta badan loo yaqaan Xeerka Aqlaaqda Xirfadleyda barayaasha, Xafiiska Hawlaha Xirfadlaha ee OSPI ayaa soo jeedin kara ficil edbin ah oo ku saabsan shahaadada, oo ay ka mid noqon karto in shahaadada laga qaado. Ku xadgudubka qandaraaslaha ee siyaasaddan waxay keeni kartaa luminta qandaraasyada. Talaabada 7: Taageero loogu talagalay Ardayga Bartilmaameedka ah Qofka lagu helo in loo geystay dhibaateyn, cabsigelin, ama u hanjabaad ayaa heli doona adeegyada taageerada degmada ee loo diyaariyey iyaga, iyo waxqabadka saameynta xun ee dhibaataynta ardayga waa in laga xaajooda oo loo xalliyaa sida ku habboon.

I. Xasaanadda/Aargoosiga Wax Shaqaale dugsi, arday ama mutadawiciinta ayaan laga yaabaa inaysan ku lug yeelan ka aargudasho ama aar gudashada lala beegsado ardayga, marqaatiga, ama qof kale oo soo gudbiya macluumaad ku saabsan eedeymaha ficilka dhibaataynta, cagajuglaynta, ama hanjabaadda. Aargudasho waa la mamnuucay waxayna keenaysa edbinta ku habboon. J. Khayraadka Kale Ardayda iyo qoysaska waa inay isticmaalaan nidaamka cabashooyinka iyo racfaanka Degmada marka ugu horeysa ee ay ka jawaabayaan eedeymaha dhibaataynta, cabsigelinta, iyo hanjabaadda. Hasa ahaate, ma jirtaan wax nidaamkan ah oo kahor istaagayo ardayga, waalidka/mas'uulka, ama dugsiga, ama degmada inay qaadaan talaabo lagu saxayo dhibaataynta ama takoorida ku salaysan xubinimada qofka ee qaybaha uu sharcigu ilaaliyo ee hoos taga sharciyada madaniga, gobolka, ama sharciga federaalka. Dacwada dhibaataynta, cabsigelinta, ama hanjabaadda ayaa sidoo kale loo gudbin karaa wakaaladaha gobolka ama federaalka ee soo socda:

• Xafiiska Xuquuqda iyo Sinnaanta Rayidka (Equity and Civil Rights Office) OSPI: 360.725.6162, equity@k12.wa.us, www.k12.wa.us/Equity/default.aspx

• Guddiga Xuquuqda Aadanaha ee Gobolka Washington (Washington State Human Rights Commission): 1.800.233.3247, www.hum.wa.gov/index.html

• Xafiiska Xuquuqda Rayidka, Wasaaradda Waxbarashada ee Mareykanka (Office for Civil Rights, U.S. Department of Education), Gobolka IX: 206.607.1600, OCR.Seattle@ed.gov, www.ed.gov/about/offices/list/ocr/index.html

• Waaxda Caddaaladda Adeega Xiriirka Bulshada (Department of Justice Community Relations Service): 1.877.292.3804, www.justice.gov/crt/

• Xafiiska Ombudsman-ka Waxbarashada (Office of the Education Ombudsman): 1.866.297.2597, OEOinfo@gov.wa.gov

• Xarunta Badbaadinta OSPI: 360.725.6044, http://www.k12.wa.us/SafetyCenter/BullyingHarassment/default. K. Nidaamka iyo Habsocodyada Kale ee Degmada Wax kasta oo ku jira siyaasaddan ama nidaamkan waxaa loogu talagalay inay mamnuucdo akhlaaqda ama ficilka tallaabooyinka habdhaqanka aan habooneyn ee aan weli gaarin heerka dhibaataynta, cabsigelinta, ama hanjabaadda sida ku qeexan halkan, laakiin ah, ama laga yaabo, inay mamnuucayaan sharciyada degmada ama dugsi kale.

QEYBTA XVI: TACADIGA GALMADA (Nidaamka 3205 iyo Nidaamka 3205P)

Ardayda iyo shaqaalaha ayaa laga badbaadiya dhibaataynta galmada ee qof kasta oo ka mid ah barnaamijyada ama waxqabadka dugsi kasta, oo ay ka mid yihiin dhismaha dugsiga, baska dugsiga, ama meelaha ka baxsan dhismaha inta lagu jiro waxqabadka uu dugsiga maalgeliyo. Xeerkan, tacadiga galmadu waxay ka dhigan tahay habdhaqan aan la ogolayn ama xidhiidh nooc galmo ah. Tacadiga galmadu waxa uu dhici karaa marka qof wayni uu kula kaco arday, arday uu arday kale kula kaco ama waxaa samayn kara koox arday ah ama dad waawayn ah oo waxaa lagu baadhi doonaa Degmada hadii tacadiga la sheegey aanu qayb ka ahayn shaqaalaha dugsiga ama kooxda ardayda. Degmadu waxay mamnuucday tacadiga ardayda ee ardayda kale kula kacayaan, shaqaalaha ama cida kale ee sadexaad ee ku lug leh hawlaha degmada dugsiga. Sida uu dharicgu sharciga federalka iyo gobolku, kalmada “tacadiga galmada” waxaa kamid ah:

a. talaabada tacadiga galmo;

b. habdhaqanka galmo ama jinsiga ku salaysan ee aan la doonaynin ama xidhiidh ka dhac galaya waxqabadka waxbarasho ee shakhsiha ama

abuuraya handidaad, dagaal, ama tacadi deegaan ah;

c. kusoo socodka galmo ee aan loo baahnayn;

d. dalab galmo oo aan loo baahnayn;

e. dalan galmo marka la gudbinayo waxay muujinaysaa ama ka dhigan yihiin xaalad lagu heleyo faa’ido waxbarasho;

f. dalabka galmo ee gudbinta ama diidmadu waa xaalad waxbarasho, ama go’aamada kale ee la xidhiidha dugsiga oo saameeyay shakhsiga.

“Deegaanka dagaalka” waxaa uu u sameeysmay ardayga marka tacadiga galmada uu si wayn uga dahx galo ama uu xadido awooda ardayda ee ka qayb halka am aka faa’idaysiga barnaamijka dugsiga. Habdhaqanada aadka u daran, baahiyo yar in lasoo bandhgio dhacdooyinka soo noqnoqda ee aadka u daran. Runtii, tacadi kaliya ama gaar ah oo galmo ah ayaa abuuri kara deegaan dagaal hadii ay dhacdadu aad u daran tahay, tacadi, ama codaad wadato.

Bogga | 29

Waxaad u soo sheegi kartaa dhibaateynta galmo xubin kasta oo shaqaalaha dugsiga ah ama sarkaalka Qodobka IX ee degmada. Waxaad sidoo kale xaq u leedahay inaad soo gudbiso cabasho (hoos fiiri). Nuqulka xeerka tacadiga galmada degmada iyo nidaamka, si aad u hesho la xidhiidh dugsigaaga ama xafiiska degmada, ama waxaad ka eegtaa http://www.tukwila.wednet.edu/UserFiles/File/Board_Policies/5011%20- %20Sexual%20Harassment.pdf

QEYBTA XVII: BILAA TAKOOR (Nidaamka 3210 iyo Nidaamka 3210P)

Degmada waxaa ka go’an inay siiso waxbarasho wanaagsan oo waxtar leh oo ka madaxbanaan tacadiga, oo uu ku jiro tacadiga galmadu. Dagaalka

waxa hoos imanaya dhamaan ardayda ku lug leh waxbarashada, aqoonta, hawlaha waxbarashada ka baxsan, ciyaaraha fudud, iyo barnaamijyada kale

ama hawlaha kale ee dugsiga, hadii barnaamijka ama hawsha ay ka dhacayso xarunta dugsiga dhaxdiisa, gaadiidka dugsigu bixiyo ama fasalka ama

tobobarka dugsigu ku qabtay meel kale.

Degmadu waxaa inay siisaa fursado waxbarasho oo wax ku ool ah oo ay ula dhaqantaa dhamaan ardayda si isku mid ah iyo hawlaha barnaamijka iyada

oo aan loo eegeynin qoomiyad, diin, meesha uu kasoo jeedo, midan, dalka uu kasoo jeedo, da’da, askari six un ciidamada looga eryay ama xaalada

ciidanka, galmo, rabitaanka galmada, bandhiga jinsiga iyo aqoonsiha, xaalada guurka, jiritaanka wixii dareen, laxaad la’aanta maskax ama jidh, ama

isticmaalka tilmaamaha arda la tobobaray ama adeegyada xayawaanka ee qofka laxaadka la’. Degmadu waxay bixin doontaa fursad isku mid ah oo

dhamaan wixii ka baxsan ah kooxaha dhalinyarta, oo ay ku jiraan kooxda dhalinyarta ee loo wakiishay oo ku qoran Ciwaanka 36 ee Xeerka Maraykanka

ee bulsahda daacada ah. Barnaamijyada degmadooyinku waa inay ka xor noqdaan tacadiga galmada.

Dhaqanka kasta oo waxyeelaya arday oo ku saleysan mid ka mid ah qaybaha kor ku xusan oo si xun, oo joogta ah ama si joogta ah u xadidaya ama u diiddaya awoodda ardayga ee kaqaybgalka ama ka faa'iidaysiga barnaamijka waxbarashada degmada, barnaamijyada waxbarashada ama wixii kale waxqabad ah looma dulqaadan doono. Marka qof shaqaalaha degmada uu ogyahay, ama si macquul ah u ogaanayo, in dhibaatada noocaas ah oo takoorka ay dhacayso ama dhacday, degmadu waxay qaadi doontaa tallaabooyin degdeg ah oo wax ku ool ah oo si macquul ah loo xisaabiyo si loo joojiyo dhibaatada, loogana hortago inay dibu soo noqoto iyo si wax laga qabto saameyntooda. Macluumaadka takoorida ee degmada ayaa lagu dari doonaa ogaysiisyada qoraalka ah oo dhan, ogaysiisyada, qalabka qoraalka, codsiyada shaqada, iyo qoraallada kale ee loo sameeyey inay diyaar u ahaadaan dhammaan ardayda, waalidiinta, ama shaqaalaha. Qoraalka waxaa ku jiri doona: 1) ogaysiis ah in degmadu ayan takoori doonin barnaamijyada ama waxqabadyada iyada oo ku salaynaysa mid ka mid ah qaybaha kor ku qoran; 2) magaca iyo macluumaadka sarkaalka xiriiriyaha u hoggaansamida degmada loo qoondeeyay si loo hubiyo in la waafaqo siyaasaddan; iyo 3) magacyada iyo macluumaadka xiriirka ee Qeybta 504 iyo saraakiisha u hoggaansamayaasha Qodobka IX ee degmada. Degmadu waxay sanad walba daabacdaa ogeysiin si macquul ah loo xisaabiyo si loogu ogeysiiyo ardayda, waalidiinta/masuulka ardayda (luqad ay fahmi karaan, kuwaas oo u baahan kara kaalmo luqadeed), iyo shaqaalaha ka shaqeeya nidaamka cabashada takoorka ee degmada. Isuduwaha wuxuu magacaabi doonaa xubin shaqaale ah si uu ugu adeego sida sarkaal u hoggaansamaya siyaasaddan. Sarkaalka u hoggaansan wuxuu mas'uul ka noqon doonaa baaritaanka cabashooyinka takoorka ee loo gudbiyo degmada. Degmadu waxay bixinaysaa ama tababar siineysaa maamulayaasha iyo shaqaalaha shahaadada haysa iyo shaqaalaha fasalka ee masuuliyadooda ah inay kor u qaadaan wacyiga iyo in la baabi’iyo khiyaamada ku saleysan qaybaha lagu cayimay siyaasaddan. Takoor-la'aanta (Hanaanka 3210P) Ardayda, iyo/ama waalidiinta, shaqaalaha ama shaqsiyaadka kale ee matalaya ardayda degmada waxay xaq u leeyihiin inay ka qaybqaataan nidaamka cabashada. Nidaamkan cabashada waxaa loogu talagalay in lagu hubiyo in xallinta dhabta ah ama eedaha la tuhunsan yahay in lagu toosiyo xalka kaliya ee ay ku qanacsan yihiin qofka cabanaya, maamulka iyo guddiga maamulka. Nidaamkan cabashada waa in lagu dabaqaa shuruudaha guud ee nidaamka sinnaanta (Siyaasadda No. 3210) iyo gaar ahaan siyaasadaha la xariira hagidda iyo la-talinta (Siyaasadda No. 2140) barnaamijka manhajka ah (Siyaasadda No. 2150), iyo horumarinta manhajka iyo waxbarista qalabka (Siyaasadda No. 2020). Sida loo isticmaalo nidaamkan,

a. "Cabashada" waxaa loola jeedaa cabasho uu soo gudbiyey qofka cabanaya (arday, shaqaale, waalid ama mas'uul) oo la xiriirta dacwad lagu soo oogay sharci kasta oo ka soo horjeeda takooridda oo ay ku jiraan xeerarka IX Xeerka iyo Xeerka Maamulka Washington (WAC) 392-190 ama Qaybta 504 ee Sharciga Dhaqancelinta ee 1973, ama Qodobka VII ee Xeerka Xuquuqda Madaniga ee 1964.

b. Cabashada waxaa loola jeedaa eedeyn lagu soo oogay falal, shuruudo ama duruufo gaar ah, kuwaas oo ku xadgudbay sharciyada lidka ku ah

takoorka. Mudada wakhtiga ee buuxinta cabashadu waa hal samo oo ka bilaabanta taariikdha ay dhacday arrinka laga hadlayo ee cabashada

keenay. Laakiin, cabashada lagu xareeyay mudadaas waxaa lagu soo rogi karaa hadii cabashu ay baajinayso in la xareeyo: 1) Talaabooyinka

sida gaarka ah sida khaladka ah looga warbixiyay ee degmada oo ah in la xaliyay mashkilda laga duulayo ee cabashada; ama 2)Iyada oo aan

qaban macluumaadka ee degmadu u baahan tahay ee lagu bixinayo WAC 392-190-065 ama WAC 392-190-005. Cabashada waxaa lagu

gudbin karaa boosta, faakis ahaan, iimeel ahaan ama gacanta ayaa looga gayn karaa degmo, dugsi ama sarkaalka cabashada degmo kasta

ee kamasuulka ah baadhitaanka cabashada takoorka. Wixii shaqaale degmo kuwaas oo heley cabashada si ay u buuxiyaan shuruudahan

waxaa markaba la wargelin doonaa dsarkaalka cabashada.

c. Eedeysanaha ayaa loola jeedaa qofka lagu eedeeyey inuu mas'uul ka yahay ama cidda ka masuulka ah xadgudubka lagu soo oogay

cabashada.

Ujeedada ugu muhiimsan ee nidaamkaan waa in la helo xal loo siman yahay oo ah cabasho macquul ah. Ilaa markaa, talaabooyinka gaarka ah waa in

la qaadaa. Degmadu waxaa sharci ahaan ka mamnuuc ah inay qofka ku handadaado, ugu hanjabto, cidhiidhi ku geliso ama ku takoorto kaas oo lagu

doonayo in lagaga dhax galo xuquuqdiisa si uu u xareeyo cabashada sida uu dhigayo xeerka iyo nidaamka iyo in lagaga aar goosto shakhsiga marka uu

xareeyo dacwada.

Heerka Koowaad: Baaritaan Rasmi ah

Bogga | 30

Cabashada Hore:

Nidaamka Aan Rasmiha ahayn: Qof kasta oo lagu sheegey in la takooray waxa uu dalban karaa kulan aan rasmi ahayn oo uu la galo sarkaalka u hogaansanka ama shaqaalaha loo igmaday si loo xaliyo cabashadooda. Dugsiga, shaqaalaha loo igmaday waxay dhisayaan xeerk; kaas oo badhtan u ah xafiiska, shaqaalaha loo igmaday waa madaxa waaxda. Kulankaas qabashadiisa waxaa ikhtiyaar u leh cida cabanaysa. Hadii ay suurto geli waydo in arrinta lagu xaliyo kulankan, sarkaalka u hogaasanka ayaa gudbin kara cabasho qoraal ah oo u gudbinayao sarkaalka u hogaasanka. Inta lagu jiro nidaamka aan rasmiga ahayn, degmadu waxay la socodsiin doontaa xuquuqdooda inay helaan cabasho rasmi ah

Kahor inta aan la xareynin cabashada qoraalka ah ee rasmiga ah, qofka cabanaya ama sarkaalka anshaxa marinaya ayaa codsan kara in kulan lala yeesho eedaysanaha sida tooska ah uga masuulka ah xadgudubka iyo/ama qofka leh kormeeraha ku dhow ee la xiriira cabashada. Dadkani waa inay sameeyaan dadaal macquul ah si ay ula kulmaan arday kasta, ama wakiilka ardayga, iyo sarkaalka Qodobka IX si ay ugala hadlaan arrimaha ardayga, ama wakiilka ardayga, ay jecel yihiin inay ku soo daraan dareenkooda. Kulan noocan ah waa inuu ahaadaa ikhtiyaarka qofka cabanaya. Haddii aanan la awoodin in arrintan lagu xalliyo kulankan, qofka cabanaya wuxuu cabasho qoraal ah u gudbin karaa sarkaalka Qodobka IX. Cabashada waa in ay soo saxiixaan qaybta cabanaysa waana inay ku soo daraan ficilada gaarka ah, xaaladaha, ama duruufaha lagu soo oogay xadgudubka. Marka la helo cabasho, sarkaalka u hoggaansan wuxuu siin doonaa qofka cabanaya nuqul ka mid ah nidaamkan. Sarkaalka u hoggaansan wuxuu baari doonaa eedeymaha 30 maalmood gudahood. Dugsiga degmada dugsi iyo qofka cabanaya waxaa laga yaabaa inay ogolaadaan inay xaliyaan cabashada iyadoo loo marayo baadhitaanka. Sarkaalku waa inuu u soo gudbiyaa isuduwaha warbixin buuxda oo ku saabsan cabashada iyo natiijooyinka baaritaanka.

Sarkaalka waa inuu soo baara eedeymaha la soo jeediyey 30 maalmood gudahood kadib markii la soo gudbiyay dacwadda. Sarkaalku waa inuu u soo

gudbiyaa isuduwaha warbixin buuxda oo ku saabsan cabashada iyo natiijooyinka baaritaanka. Isuduwaha waa inuu si qoraal ahaan ugu soo gudbiyaa

jawaab qofka cabanaya sida ugu dhakhsaha badan, laakiin wax aan ka badnay 30 maalmood gudahood kadib marka la helo cabashada qoraalka.

Isuduwaha waa inuu sheegaa in degmada ay:

a Degmadu waxay diiday eedeynta ku jirta cabashada u hogaansanka ee ay ka heshey degmada; ama

b Degmadu waa inay u hogaansantaa wixii talaabooyin macquul ah si ay meesha uga saarto ficilka, xaalada ama marxalada nooca ah.

Tallaabooyinka saxitaanka ah ee loo baahan yahay inay lagama maarmaan yihiin waa in lagu qabtaa sida ugu dhakhsaha badan, laakiin wax aan ka

dambayn 30 maalmood kadib marka isuduwaha uu u gudbiya jawaab qoraal ah cidda cabanaysa.

Isuduwaha ama wakiilkiisa ayaa u jawaabi doona qofka cabanaya isagoo siinaya go'aan qoran oo ah sida ugu dhakhsaha badan ee suurtogalka ah, laakiin aan dhaceynin wax aan ka danbeyn 30 cisho ka dib marka la helo cabashada qoraalka ah, haddii aanu si kale ku raacin dacwad-qaadaha ama haddii ay soo baxaan duruufo aan caadiga ahayn oo la xiriira cabashada oo u baahan sii dheereynta xadka waqtiga. Haddii ay dhacdo in loo baahdo waqti dheerayn, degmadu waxay ku wargelin doontaa qofka cabanaya qoraal ah sababaha dheereynta iyo taariikhda jawaabta la filayo ee xilliga ay degmadu ka jawaabayso cabashada, degmadu waa inay soo dirtaa nuqulka jawaabta xafiiska isuduwaha waxbarashada dadweynaha.

Go'aanka isuduwaha guud ama wakiilkiisa waxaa ku jiri doona: 1) soo Koobidda natiijooyinka baaritaanka; 2) haddii ay degmadu ku fashilantay in ay u

hogaansanto sharciyada lidka-takoorka; 3) haddii aan la raacin hirgelinta, tallaabooyin sax ah oo ay degmadu u aragto in loo baahdo si loo saxo; iyo 4)

ogaysiis ku saabsan xuquuqda qofka cabanaya ee racfaanka una dirto guddiga dugsiga iyo macluumaadka muhiimka ah ee soo gudbinta racfaanka.

Jawaabaha isuduwaha ama wakiilkiisa ayaa lagu siin doonaa luqad uu qofka cabanaya u fahmi karo waxaa laga yaaba in loo baahan yahay luqad.

Heerka Labaad: Rafcaan u Diridda Guddiga Degmada Sarkaalka waa inuu soo baara eedeymaha la soo jeediyey 30 maalmood gudahood kadib markii la soo gudbiyay dacwadda. Sarkaalku waa inuu u soo

gudbiyaa isuduwaha warbixin buuxda oo ku saabsan cabashada iyo natiijooyinka baaritaanka. Isuduwaha waa inuu si qoraal ahaan ugu soo gudbiyaa

jawaab qofka cabanaya sida ugu dhakhsaha badan, laakiin wax aan ka badnay 30 maalmood gudahood kadib marka la helo cabashada qoraalka.

Isuduwaha waa inuu sheegaa in degmada ay:

a Degmadu waxay diiday eedeynta ku jirta cabashada u hogaansanka ee ay ka heshey degmada; ama

b Degmadu waa inay u hogaansantaa wixii talaabooyin macquul ah si ay meesha uga saarto ficilka, xaalada ama marxalada nooca ah.

Tallaabooyinka saxitaanka ah ee loo baahan yahay inay lagama maarmaan yihiin waa in lagu qabtaa sida ugu dhakhsaha badan, laakiin wax aan ka dambayn 30 maalmood kadib marka isuduwaha uu u gudbiya jawaab qoraal ah cidda cabanaysa.

Guddigu waa inuu u qabtaa dhageysi si uu u bilaabo maalinta 20-aad ee taariikhda kadib marka la soo gudbiyo ogeysiiska qoraalka racfaanka. Labada dhinacba loo oggolaan doonaa inay soo bandhigaan markhaatiyaal iyo markhaati iyo walax ahaan sida guddigu u arko inay ku habboon tahay. Iyada oo sida kale sida ay u ogolaato cida cabaynaysaa moojee, gudida waxay soo saari doonaan go’aanka oo qoraal ah sodon (30) maalmood gudahood marka la xareeyo wargelinta ambiilka oo waxaa lasiinayaa nuqul go’aanka ah cida cadabaysa. Go’aanka gudida waxaa lagu qori doonaa luuqad uu fahmayo cida cabanaysaa, taas oo loogu baahan yahay kaalmada luuqada cida cabaysa oo luuqadeeda Ingiriisigu xadidan yahay sida waafaqsan Cinwaanka VI ee Sharciga Xuquuqda Madaniga ah. Go’aanka waxaa kamid noqon doona xuquuqda cida cabanaysa inay ambiil u qaadato Maamulka Tilmaamaha Shacabka oo la aqoonsado goorta iyo cida ay tahay in lagu xareeyo. Degmadu waxay u diri doontaa nuqul go’aanka ambiilka ah xafiiska maamulaha tilmaamaha shacabka. Goluhu waa inuu go'aan qoraal ah ku dhiibaa maalinta 10-aad ee taariikhda kaddib marka la dhammeeyo dhageysiga dacwada waana inuu siiya nuqul qofka cabanaya. Haddii ay dhacdo in qofka cabanaya uusan ku qannacsanayn go'aanka guddiga, qofka cabanaya wuxuu rafcaan u gudbin karaa hay'ad kasta oo

federaal ah ama gobolka oo awood u leh inay xalliso cabashadaas.

Heerka Saddexaad: Cabashada Loo Soo Gudbiyo Isuduwaha Guud ee Waxbarashada Dadweynaha

Bogga | 31

Haddii qofka cabanaya uusan ku qanacsaneyn go'aanka guddiga maamulka, ama haddii degmadu ay ku fashilantay in ay u hoggaansamaan nidaamkan, qofka cabashada sameeyay wuxuu cabasho u gudbin karaa Isuduwaha guud ee waxbarashada dadweynaha.

a Cabashada waa in uu helaa Kormeeraha Guud ee Waxbarashada Dadweynaha maalinta labaatanaad (20) ama taariikhda uu qofka cabanaya uu helay ogaysiis qoraal ah oo ku saabsan go'aanka Guddiga Go'aanka, haddii Madaxa Kormeeraha Guud ee Waxbarashada Dadwaynahu uu siiyo sii-dheerayn sababta wanaagsan daraadeed cabashada waxaa lagu soo diri karaa boostada, fakiska, boostada elektarooniga, ama gacanta lagu keeni karaa.

b Cabashadu waa inay ahaataa mid qoraal ah oo ay ku jiraan: 1) Sharaxaad ficilada gaarka ah, xaaladaha ama duruufaha lagu soo oogay in lagu xadgudbay sharciyada liddi ku ah kufsiga; 2) Magaca iyo macluumaadka xiriirka, oo ay ku jiraan cinwaanka, qofka cabanaya; 3) Magaca iyo ciiwaanka degmada ee qofka laga cabanayo; 4) Nuqul ka mid ah cabashada degmada iyo go'aanka racfaanka, haddii ay jirto mid; iyo 5) Xallinta la soo jeediyey ee cabashada ama gargaarka la codsaday. Haddii eedeymaha la xidhiidhaan arday gaar ah, cabashada waa in sidoo kale ay ku jiraan magaca iyo cinwaanka ardayga, ama haddii uu jiro ilmo ama dhallinyaro guri la'aan ah, macluumaadka lagala xiriiri karo.

c Marka la helo cabashada, Xafiiska Isuduwaha ee Waxbarashada Dadweynaha ayaa bilaabi doona baaritaan, oo ay ku jiri karto sameynta dib-u-eegis goobta. OSPI waxay sidoo kale baari kartaa arrimaha dheeraadka ah ee la xidhiidha cabashada ee aan ku jirin cabashada bilowga ama racfaanka isuduwaha ama guddiga. Ka dib baadhitaanka, OSPI waxay samayn doontaa go'aan madax-bannaan oo ah haddii ay degmadu ku fashilantay in ay u hoggaansantay RCW 28A.642.010 ama Cutubka 392-190, WAC waxayna soo saari doontaa go'aan qoraalka oo ay siinayso qof cabashada sameeyay iyo degmada oo wax ka qabta cabasho kasta cabasho kasta iyo wixii kale ee aan ku habooneyn ee la aqoonsaday. Go'aanka qoraalka ah waxaa ku jiri doona tallaabooyin saxitaan ah oo loo arko in loo baahan yahay in lagu saxo qaladka iyo dokumentiyada ay tahay in degmadu bixiso si ay u muujiso in tallaabooyinka saxitaanka la dhammeeyey.

Dhammaan tallaabooyinka sixitaanka waa in lagu dhammaystiraa wakhtiyada lagu qeexay go'aanka qoraalka ah ee OSPI haddii aysan OSPI sii kordhin waqtigaas. Haddii u hoggaansamidda waqtiga aan la gaadhin, OSPI waxay qaadi kartaa talaabo ay ka mid yihiin laakiin aan ku xaddidneyn inay u soo gudbiyaan degmada wakaaladaha gobolka ama federaalka ee ku haboon awoodna u leh inay amar bixiyaan.

Cabashada waa la xallin karaa wakhti kasta, ka hor dhammaadka baaritaanka, degmadu si ikhtiyaari ah ayey u oggolaatay in ay xalliso cabashada. OSPI waxaa laga yaabaa inay bixiso gargaar farsamo iyo hababka xalinta khilaafaadka si loo xalliyo cabashada.

Heerka Afaraad: Dhageysiga Maamulka Qofka cabanaya ama dugsiga ee raba inuu racfaan ka qaato go'aanka qoraalka ah ee Xafiiska Isuduwaha ee Waxbarashada Dadweynaha ayaa ogeysiin qoraal ah oo rafcaan u soo gudbin kara OSPI soddon (30) maalmood gudahood kaddib taariikhda helitaanka go'aanka xafiiskaas. OSPI waxay fulin doontaa dacwad rasmi ah oo maamuleed iyada oo la raacayo Sharciga Habraaca Maamulka, Cutubka 34.05, RCW.

Dhexdhexaadinta:

Waqti kasta inta lagu jiro nidaamka cabashada takoorka ee lagu soo qeexay WAC 392-190065 illaa 392-190-075, degmadu waxaa laga yaabaa inay ku bixiso kharashkeeda, soo jeedin dhexdhexaadis. Qofka cabanaya iyo degmadu waxay ku heshiin karaan in ay kordhiyaan nidaamka cabashada takoorka si loo sii wado dhexdhexaadinta.

Ujeedada dhexdhexaadintu waa in la siiyo labadaba qofka cabanaya iyo degmada fursad ay ku xaliyaan khilaafaadka iyo in ay gaaraan heshiis dhexdhexaad ah iyada oo la adeegsanayo dhexdhexaadiye dhexdhexaad ah. Dhexdhexaadintu waa inay noqotaa ikhtiyaar waxayna u baahan tahay heshiiska labada dhinac. Waxaa laga yaabaa in uu joojiyo labada dhinac mid ka mid ah waqti kasta inta lagu jiro geedi socodka dhexdhexaadinta. Laguma dacwoon karo in la diido ama dib loo dhigo xuquuqda qofka cabanaya si uu isticmaalo habka cabashada.

Dhexdhexaadinta waa inuu qabta dhexdhexaadiye u qalma oo dhexdhexaad ah kuwaas oo aan: 1) Inuu yahay shaqaale ka mid ah degmo dugsiyeed kasta, dugsi dadweyne oo madax banaan, ama hay'ad kale oo dadweyne ama hay'ad gaar ah oo bixiya adeegyo waxbarasho oo la xidhiidha ardayga mawduuca cabashada la dhexdhexaadinayo; ama 2) Aanu lahayn sababo khaas ah oo shaqsi ama xirfadeed. Dhexdhexaadiye looma tixgeliyo inuu yahay shaqaale ka tirsan degmada ama dugsiga dadweynaha ama hay'ad kale oo dadweyne ama shirkad gaar ah sababtoo ah isaga ama iyadu inuu u adeego dhexdhexaadiye ahaan oo kaliya.

Haddii dhinacyadu ku heshiiyaan dhexdhexaadinta, waxay samayn karaan heshiis sharci ah oo qeexaya xallinta oo sheegaya in dhammaan wada-hadallada dhacay intii lagu jiray dhexdhexaadinta ay sii ahaan doonaan qarsoodi oo aan loo isticmaali karin caddayn kasta oo cabasho kale, dacwad cadaalada sharci ah ama dacwad madani ah. Heshiisku waa inuu saxiixaa qofka cabanaya iyo wakiilka degmada oo awood u leh inuu matalo degmada.

Ilaalinta diiwaanada Faylasha ay ku jiraan nuqullada dhammaan waraaqaha ku xiran cabasho kasta ee loo gudbiyo degmada iyo doodaha dacwadda, oo ay ku jiraan wixii

tallaabooyin sixitaana oo ay abaabushay degmadu, waa in lagu hayaa xafiiska sarkaalka u hoggaansannaata Qodobka IX muddo 5 sano ah.

Ilaalinta diiwaanada Faylasha ay ku jiraan nuqullada dhammaan waraaqaha ku xiran cabasho kasta ee loo gudbiyo degmada iyo doodaha dacwadda, oo ay ku jiraan wixii tallaabooyin sixitaana oo ay abaabushay degmadu, waa in lagu hayaa xafiiska sarkaalka u hoggaansannaata Qodobka IX muddo lix sano ah. FURSADAHA CABASHADA: TAKOORIDA IYO DHIBAATOOYINKA GALMADA Haddii aad aaminsan tahay in adiga ama cunugaaga aad la kulantay midabtakoor sharci darro ah, dhibaateyn takoorid ah, ama dhibaateyn galmo ee dugsiga, waxaad xaq u leedahay inaad soo gudbiso cabasho. Kahor inta aadan cabashada soo gudbin, waxaad kala hadli kartaa cabashooyinkaaga maamulaha ilmahaaga ama Isku-duwaha Qaybta 504 ee degmada, Sarkaalka Qodobka IX, ama Isku-duwaha Xuquuqda Madaniga. Tani inta badan waa jidka ugu dhakhsaha badan ee lagu xallin karo welwelkaaga. Cabashada Degmo Dugsiyeedka

Bogga | 32

Talaabada 1. Qoro Dacwadaada. Xaaladaha intooda badan, cabashooyinka waa in lagu soo gudbiyaa hal sano gudaheed laga bilaabo taariikhda dhacdada ama anshaxa mawduuca u ah cabashada. Cabashadu waa inay ahaataa mid qoraal ah. Hubso inaad sharaxdo akhlaaqda ama dhacdada, sharax sababta aad ugu aragto midabtakoor, kadeedid midabtakoor, ama kadeedis galmo, iyo sharaxaad ka bixi tallaabooyinka aad aamminsan tahay in degmadu ay tahay inay qaado si ay u xaliso dhibaatada. Waxaad ku dirtaa cabashadaada oo qoraal ah - boostada, fakis, email, ama gacan ugu gee isuduwaha degmada ama iskuduwaha dacwadaha xuquuqda madaniga.

Talaabada 2: Degmo Dugsiyeedka ayaa baaraya Cabashadaada

Marka degmadu hesho cabashadaada qoraalka ah, isku-duwaha ayaa ku siin doona nuqulka qaabsocodka cabashada iyo hubsan doona in baaritaan deg-deg ah oo faahfaahsan uu dhaco. Isuduwaha ama wakiilkiisa ayaa kuugu soo jawaabi doona qoraal ahaan 30 casho maalmo taariikheed-haddii aadan ogolaanin mudo kale. Haddii cabashadaadu ay ku lug leedahay xaalado aan caadi ahayn oo u baahan baadhitaan dheeri ah, degmada ayaa kugula socodsiin doonta qoraal ahaan si ay u sharaxdo sababta shaqaalaha ugu baahan yahay waqti dheeri ah iyo taariikhda cusub jawaabtooda qoraalka ah.

Talaabada 3: Degmo Dugsiyeedka wuxuu ka Jawaabaya Cabashadaada

Jawaabtooda qoraalka ah, degmadu waxaa ku jiri doona soo koobidda natiijooyinka baaritaanka, go’aaminta haddii ay tahay iyo haddii kale in degmada ku guuldareysatay inay raacdo sharciyada xuquuqda madaniga ah, ogeysiis ah inaad racfaan ka qaadan karto go'aankan, iyo tallaabooyin kasta oo lagama maarmaan u ah inay degmada u raacdo si waafaqsan sharciyada xuquuqda madaniga ah. Tallaabooyin saxitaan ah ayaa la hirgelin doonaa gudaha 30 maalmood kadib jawaabta qoraalka ah - haddii aadan ogolaanin waqti kale.

Rafcaan u dirida Guddiga Dugsiga Haddii aadan ku raacsanayn go'aanka degmo dugsiyeedka, waxaad rafcaan u diri kartaa guddiga maamulka degmada. Waa inaad ogeysiiska racfaan u gudbisid xoghayaha guddiga dugsiga muddo 10 cisho gudahooda kaddib markaad hesho jawaabta degmada ee cabashadaada. Guddiga dugsigu wuxuu jadwal ku qaban doonaa 20 maalmood gudahood kadib markii ay heleen racfaankaaga, haddii aadan ku raacsanayn waqti kale. Guddiga Dugsiga ayaa kuu soo diri doona go'aan qoraal ah 30 cisho gudahood kaddib marka degmadu heshay ogeysiiska racfaanka. Go'aanka guddiga dugsiga waxaa ku jiri doona macluumaadka ku saabsan sida looga xareeyo cabasho Xafiiska Isuduwaha ee Waxbarista Dadweynaha (OSPI). Cabashada OSPI Haddii aadan ku raacsanayn go'aanka racfaanka ee degmada, sharciga gobolku wuxuu bixinaya ikhtiyaarka ah inaad cabasho rasmi ah u gudbiso Xafiiska Isuduwaha ee Waxbarista Dadweynaha (OSPI). Tani waa nidaam cabasho oo gaar ah oo dhici kara haddii mid ka mid ah labadaan xaaladood dhacaan: (1) waxaad dhamaysay habkii cabashada iyo racfaanka degmada, ama (2) degmadu uma raacin nidaamka cabashada iyo racfaanka si sax ah. Waxaad heysataa 20 maalmood si aad cabasho ugu gudbiso OSPI laga bilaabo maalinta aad heshay go'aanka racfaankaaga. Waxaad u diri kartaa cabashadaada qoraalka Xafiiska Sinnaanta iyo Xuquuqda Rayidka ee OSPI: Iimayl: Equity@k12.wa.us ǀ Fakis: 360-664-2967 Boostada ama gacanta ugu dhiib: PO Box 47200, 600 Washington St. S.E., Olympia, WA 98504-7200 Wixii macluumaad dheeraad ah, booqo www.k12.wa.us/Equity/Complaints.aspx, ama la xiriir xafiiska OSPI ee Sinnaanta iyo Xuquuqda Rayidka 360-725-6162 / TTY: 360-664-3631 ama emailka ah equity@k12.wa.us. Fursadaha Cabashooyinka kale ee Takoorka Xafiiska Xuquuqda Rayidka, Wasaaradda Waxbarashada ee Mareykanka (Office for Civil Rights, U.S. Department of Education)

Taleefanka: 206-607-1600/TDD: 1-800-877-8339 Iimayl: OCR.Seattle@ed.gov Website: www.ed.gov/ocr

Guddiga Xuquuqda Aadanaha ee Gobolka Washington (Washington State Human Rights Commission)

Taleefanka: 1-800-233-3247/TTY: 1-800-300-7525 Website: www.hum.wa.gov.

QEYBTA XVIII: SIRTA ARDAYGA IYO BAADHITAANKA (Nidamka 3230P) Ardayga waxaa baari doona shaqaalaha degmada haddii ay jiraan sababo macquul ah oo ay uga shakisan yihiin inay jiraan cadeeymo muujinaya in ku xad gudbay sharciga ama xeerka dugsiga lagu heli doono. Shaqaalaha dugsigu waa inay ku soo wargeliyaan hawlaha looga shakiyay ardayga maamulaha kahor inta aan la bilaabin baaritaanka, marka laga reebo xaaladaha degdega ah. Baaritaan ayaa loo baahan yahay marka ay jiraan sababo macquul ah oo looga shakisan yahay in ardaygu keenay qori meel ku yaal goobta dugsiga, gaadiidka ama dhacdooyinka dugsiga. Sameynta sababo macquul ah Dib-u-eegida soo socota ee ku saleysan baaritaanka waa inay dhacdaa kahor inta aan la sameeynin baaritaanka:

• Aqoonsiga 1) falalka shakiga leh ee ardayga, dabeecadda, ama dhaqdhaqaaqa; 2) ilaha macluumaadka; iyo 3) kalsoonida ilaha macluumaadka noocaas ah.

• Haddii tuhunka laga yaabo in la xaqiijiyo, anshaxa noocan oo kale ah miyay jabinayaan sharciga ama xeerarka dugsiga?

• Miyuu u badan tahay inuu ardaygu haysto ama uu qariyey shey kasta, walax, ama walxo ka mamnuuc ah taas oo noqon karta caddaynta ku xadgudubka sharciga ama xeerka dugsiga?

Bogga | 33

Sameynta baaritaanka Haddii maamulaha, ama qofka u xilsaaran, uu go'aamiyo inay jiraan sababo macquulka ah oo baaritaan loogu sameeyo dharka ardayga, alaabtiisa shakhsiyeed, miiska, sanduuqa, aagga lagu kaydiyo alaabta, ama baabuurka, baaritaanka waa in loo sameeyaa sida soo socota:

• Haddii caddaynta fal-dembiyeedka lagu tuhunsan yahay in ay jiraan, iyo xukummada hay'adaha madaniga ah lagu talin doono haddii la xaqiijiyo baaritaanka, la tasho saraakiisha fulinta sharciga sida ay u tahay maquul inuu baaritaanka sameeyo sarkaalka fulinta sharciga.

• Haddii caddaynta ku xadgudubka xeerka iskuulku tahay waxa la tuhunsan yahay, iyo haddii la xaqiijiyo baaritaanka inuu talaabo anshax arday oo keliya lagu qaadayo, sii wado baaritaanka ardayga inuu soo saaro dhammaan waxyaabaha ka soo jeeda meelaha jeebka, boorsada, boorsooyinka, boorsooyinka gacanta, boorsooyinka jimicsiga, iwm.

• Haddii ardaygu diido in uu ka qaybqaato baaritaanka shakhsiyeed, ardayga waa in la hayaa illaa waalidka ama mas'uulka ardayga la helayo si ay u oggolaadaan baaritaankaas. Haddii waalidka ama mas'uulka aan lagu heli karin wakhti macquul ah, maamuluhu wuxuu sameyn karaa baaritaanka iyada oo aanu oggolaan ardayga.

Baaritaanka Sanduuqa Sanaadiiqda, miisaska, iyo meelaha wax la dhigto waa hantida degmo dugsiyeedka. Marka loo xilsaaro sanduuqa, miiska, ama goobta wax lagu kaydiyo, ardaygu wuxuu masuul ka yahay xannaanada saxda ah. Ardayga waxaa lagu ganaaxi karaa ganaax haddii wax khasaare ah uu u geysto hantida dugsiga. Ardayda waxaa lagu dhiirigelinayaa inay sanduuqa loo xilsaaray xiraan oo qufulan. Ardayga sanduuqiisa iyo miiskiisa waxaa baari doona shaqaalaha degmada haddii ay jiraan sababo macquul ah oo ay uga shakisan yihiin inay jiraan cadeeymo muujinaya in ku xad gudbay sharciga ama xeerka dugsiga lagu heli doono. Shaqaalaha dugsigu waa inay ku soo wargeliyaan hawlaha looga shakiyay ardayga maamulaha kahor inta aan la bilaabin baaritaanka, marka laga reebo xaaladaha degdega ah markii khatarta ku iman karta ardayda ama shaqaalahu u baahan tahay talaabo degdega. Maamulayaasha dhismahu waa in ay tixraacaan habraaca soo socda ee ku saabsan samaynta baaritaanka ardayda iyo hantidooda haggidooda si loo ogaado in baaritaanku yahay mid macquul ah oo duruufaha. Maamuleyaashu waxay baari karaan dhammaan sanaadiiqda, miisaska, ama meelaha kaydka iyada oo aan la siin ogeysiis hore ardayga iyo iyada oo aan shaki macquul ah laga qabin in baaritaanku uu keeni doono caddaynta xadgudubka ardayga ee sharciga ama xeerarka dugsiga. Kormeerka maamulka, ama kormeerka caafimaadka iyo daryeelka, ayaa la samayn karaa wakhti kasta si loo soo helo buugaagta maktabadda, buugaagta, ama hantida kale ee dugsiga ee dhuntay ama si loo hubiyo in dhammaan sanaadiiqda, miisaska, ama meelaha wax lagu kaydiyo la nadiifiyo oo ay xor ka ahaadaan halisaha caafimaadka ama ammaanka. Kormeerka muddaysan ee sanaadiiqda ayaa xoojin doona lahaanshada degmada ee sanaadiiqda iyo rajada ugu yar ee ardayda ay ka qabaan waxyaabaha ay ka kooban yihiin keydkooda. Intii lagu gudajiro baaritaanka dhammaan sanduuqyada ardayga, uu sarkaalka dugsiga ee baaritaanka ku helo weel ku jira sanduuqa oo laga yaabo in lagu qariya shay mamnuuc ah, weelka waxaa laga yaabaa in la baaro iyadoo la raacayo habraaca degmada ee xukuma baaritaanka ardayda iyo hantidooda. "Weelka" ujeedada siyaasaddan waxaa ka mid ah, laakiin aanay ku xaddidnayn: dharka, boorsada, boorsada gacanta, boorsada dhabarka, boorsada jimicsiga, ama walxaha kale ee laga yaabo in wax lagu qarin karo.

QEYBTA XIX: CAAFIMAADKA DUGSIGA (Xeerka iyo Nidaamka 3416)

Xaaladaha caadiga ah maamulaha dugsi kasta wuxuu u oggolaanayaa laba xubnood oo shaqaale ah inay maamulaan daawooyinka afka laga qaato iyo kuwa afka laga qaato ee laga soo iibsado farmashiga waa in la siiyaa kahor iyo/ama kadib saacadaha dugsiga iyadoo uu kormeerayo waalidka ama mas'uulka. Daawooyinka afka waxaa lagu qaata afka ama waa la neefsada iyadoo ay ku jiraan maaskaro daboolaya afka ama afka iyo sanka. Haddii ardaygu ay tahay inuu qaato daawo afka oo loo qoro ama aan loo soo qorin oo uu siinayo xubin ka mid ah shaqaale oo loo fasaxay, waalidku waa inuu soo gudbiyaa oggolaansho qoraal ah oo uu la socdo codsi qoraal ah oo ka yimid xirfadle caafimaad oo ruqsad haysta ee soo qoray oo ku jiraan awoodda haya'diisu. Haddii daaweynta la siin doono wax ka badan shan iyo toban maalmood oo isku xigta, xirfadlaha caafimaadku waa inuu sidoo kale bixiyaa tilmaamo qoran, oo kuwa hadda ah oo aan weli dhicin oo lagu maamulo daaweynta. Isuduwaha waa inuu dejiyaa hanaanka: A. Tababarka iyo kormeerka xubnaha shaqaalaha ee maamulka daaweynta afka ee uu u qoray ama aanu u qorin ardayda dhakhtarka ama kalkaalisada diiwaangashan; B. Diyaarinta xubnaha shaqaalaha ee maamuli kara daawada afka ee loo qoray ama aan loo qorin ardayda; C. Helitaanka codsiga waalidka iyo xirfadlaha caafimaadka oo saxiixan oo taariikhaysan ee siinta daawada loo soo qoray ama D. Daawooyinka afka laga qaato ee aan loo soo qorin, oo ay ku jiraan tilmaamaha xirfadlaha caafimaadka haddii daawada la siinayo in ka badan shan iyo toban maalmood; E. Ku kaydinta daawooyinka la soo qoray ama kuwa aan la soo qorin sanaadiiqda ama xarunta leh helitaanka xadidan; iyo F. Joogtaynta diiwaanada ku saabsan maamulka daawada afka ee la soo qoray ama aan la soo qorin. G. Oggolaanshaha, xaaladaha xaddidan, in ardaydu qaataan oo isku-maamulaan daawooyinka lagama-maarmaanka u ah ka-qaybgalka dugsiga. Waxa sanka laga qaado, iyo wixii irbado aan loo qaadan xaalad degdeg ah ma bixin karaan shaqaalaha dugsiga marka laga tago kaaliyayaasha caafimaadka duwaan gashan iyo kaaliya caafimaadka oo liisan haysata. Wax dawooyin ah maaha in la bixiyo taas oo ah irbad marka laga tago marka la ogaado in xaalad waxyeelo nefeed leh inay lasoo darsayso. {Eeg Xeerka 3420, Kahor Taga Anaphylaxis iyo Jawaabaha]. Marka noocaas ah, waalidka wuxuu soo gudbin doonaa qoraal saxiixan oo oggolaansho ah. Oggolaanshaha noocan oo kale ah waa in lagu taagyeeraa amarrada la saxiixay oo taariikhaysan oo la socota iyada oo la raacayo tilmaamaha taageerada xirfadlaha caafimaad ee ruqsada haysta. Xubin shaqaale ah waa in loo tababaro kahor inta aanay la isku deyin ku daaweynta cirbada. Daawooyinka lagu qaato hababka aan ahayn afka (boomaatooyinka, dhibcaha, neefsashada sanka suuxdinta ama cirbadaha aan degdegga ahayn waxaa laga yaabaa in aysan bixin shaqaale dugsi oo aan ka ahayn kalkaaliyayaal diiwaangashan ama kalkaaliyayaal shati leh.

Bogga | 34

Haddii ay degmadu go'aansato inay joojiso siinta daawada ardayga, kormeeraha ama wakiilkiisa waa inuu ku ogeysiiyaa waalidka ama masuulka ardayga si qoraal ahaana kahor intaan la joojin. Waa inay jirtaa sababo macquul ah oo ku saabsan joojinta oo aan hoos u dhigin caafimaadka ardayga ama ku xadgudubin ilaalinta sharciga naafada. Daawada Dugsiga (Hanaanka 3416P) Maamulaha dugsi kastaa waa inuu ansixiyaa laba shaqaale ah inay bixiyaan dawooyin la qoro iyo kuwa aan la qorin ama kuwaa la bilaa waraaqo la iskaga iibiyo. Daawooyinka afka waxaa lagu qaata afka iyadoo la laqayo ama la neefsada iyadoo la kaashanayo maaskaro daboolaya afka ama afka iyo sanka. Xubnaha shaqaalahan ee loo qoondeeyay waxay ka qayb qaadan doonaan fadhiga tababarka shaqada ee uu qabanayo takhtar ama kalkaalisada diiwaangashan kahor inta aan la furin sanad dugsiyeedka. Dawada la qoro ama dawada aan la korin ee afka laga qaado waxaa lasiin karaa ardayda wakhtigii loo qorsheeyay taas oo ku salaysan ogolaanshaha qoraalka ah ee waalidka kaas oo wata dalabka qoraalka ah laga heley xirfadlaha caafimaadka liisanka haysta ee qoray kaas oo ku ogolaanaya qoraalkooda oo uu kamid yahay inay jiraan sababo caafimaad oo dhab ah oo looga maarbi waayay bixinta dawada inta lagu jiro saacada waxbarashada ama marka ardayga ay ilaalinayaan saraakiisha dugsigu. Haddii daaweyntu ay tahay in la maamulo wax ka badan shan iyo toban maalmood oo isku xigta codsiga qoraalka waa inuu la socdaa talooyin qoraal ah oo ka yimid xirfadle caafimaad oo ruqsad haysta. Codsiyada waa in ay ahaadaan kuwo ansax ah oo aan ka badnayn sannad dugsiyeedka hadda. Daawada loo soo qoray ama aan loo qorin waa in si sax ah loogu callaamadiyay oo ku jirtaa weelka asalka ah. Qaybinta daawada afka ee loo soo qoray ama aan loo soo qorin waa inay: A. Daawooyinka waa in si toos ah looga soo qaado waalidka, ardaydu waa in aysan u soo qaadin daawada dugsiga, waxaa loo soo aruuriyaan

foomka oggolaanshaha si sax ah oo uu saxeexay waalidka iyo xirfadlaha caafimaadka ee soo qora oo waxaa la soo qaadaya talooyin ka socda xirfadlaha caafimaadka ee soo qora haddii daaweynta afka laga qaato in ka badan shan iyo toban maalmood oo isku xigta;

B. Ku kaydi daawada dhakhtarka uu qoray ama kuwa aan la soo qorin (wax aan ka badneyn labaatan (20) maalinba) meel xiran, oo armaajo si qaabeysan loo dhisaya;

C. Hayso diiwaanka maalinlaha ah ee tilmaamaya in daawada afka ee la soo qoro ama mida aan la soo qorin la bixiyay. D. Bixiyaan kormeerka dhakhtarka ama kalkaalisada diiwaangashan. Nuqul ka mid ah nidaamkan waa in la siiyaa waalidka haddii uu codsado daaweynta dawooyinka ee dugsiyada. Daawooyinka lagu qaato, waxaan ka ahayn afka, waxaa kaliya oo maamula kalkaalisada diiwaangashan ama kalkaaliye caafimaad oo shati leh. Waxa sanka la iskaga buufiyo oo ay ku jirto dawo qadiimi ahi (dawo la qoray) ama waxyaabaha la xakameeyo waxaa kaliya bixin kara kaaliye caafimaad oo liisan haysta ama, hadii uu maqan yahay kaaliyaha caafimaadka dugsigu, shaqaale loo ogol yahay; ama waalidka ama koriyaha ama qof wayn oo ay wakiisheen ayaa lagu tobobaray sida uu dhigayo RCW 28A.210.260 ayaa bixinaya.

Wax daawo aan la soo qorina oo cirbadaha waa inaysan siin shaqaalaha marka laga reebo marka ardaygu u nugul yahay xaalad nololeed oo halis ah. Waalidka ama koriayuhu waa inuu soo gudbiyaa bayaan qoraal ah oo siinaysa xubnaha shaqaalaha ogolaanshaha inay ku talaabsadaan waxyaabaha ku qoran amarka gaarka ah iyo taageerada jihaynta ee uu bixiyo xirfadle caafimaad oo liisan haystaa oo loogu qoray sida uu dhigayo ogolaanshaheeda qoraalka (sida, bixinta dawooyinka si ay uga hortagto jawaab celin qaniinyada shinida). Daaweynta noocan oo kale ah waxaa maamula shaqaale u tababaran kalkaalisada diiwaangashan si ay u maamulaan cirbadeynta noocaas ah. Amar qoraal ah oo ku saabsan daaweynta degdega ah, oo la saxiixay oo taariikhaysan, oo ka yimid xirfadle caafimaad oo ruqsad haysta oo qoraya awoodiisa ama hay'adeeda waa in: A. U sheeg in ardaygu uu qabo xasaasiyado oo keeni karta falgalinta anaphylactic;

B. Aqoonsadaan daawada, habka maamulka, qiyaasta. Epinephrine oo lagu siiyo neefsashada, halkii lagu duri lahaa, ayaa noqon karta xulasho daaweyn. Go'aankaan waa inuu sameeyaa xirfadle caafimaad oo ruqsad haysta isagoo qoraaya awooddiisa ama qoraalkiisa;

C. Oo sheegaya marka cirbada la siinayo iyada oo ku saleysan calaamadaha la filayo ama waqti go'an oo ka yimaada soo-gaadhista xasaasiyadda; D. Talo soo jeedin kadib maamulka, taas oo ay ku jiri karto daryeelka lafdhabarta, baahida loo qabo guntinta, maamulka daawooyinka dheeraadka ah,

gaadiidka isbitaalka; iyo E. Sifee sida loo soo gudbiyo xirfadlaha caafimaad ee qoraaga ama hay'adeeda wax qoreysa iyo talooyinka diiwaangelinta rikoorada. Hadii xirfadle caafimaad oo liisan haysa iyo waalidka ama koriyaha marka ay dalbadaan in ardayga loo ogolaado inuu sito dawooyinka iyo/ama uu ogolaano in uu dawooyinka naftiisa siin karo, maamuluhu waxa uu siin karaa ogolaanshaha kadib arka uu kala tashado kaaliyaha dugsiga ee caafimaadka. Nidaamka dalbashada iyo kor u qaadida tobobarka tilmaamaha waa in uu noqdaa isku tilmaam dawada afka. Maamulaha iyo kaaliyaha caafimaadka waa inuu ku xisaabtamaa da’da, garaadka iyo awooda ardayga; nooca dawada; xaalada uu ardaygu ku jirayo ama inuu qaato dawooyinka naftiisa uu siiyo iyo xaalada kale ee la xidhiidhi daryeelka gaarka ah kahor inta aan ardaygu aanu usoo qaaday iyo/ama inuu qaado dawada. Qofka qoraya waxaa looga baahan yahay in loo xaqiijiyo in ardayga lagu tobobaray sida uu naftiisa u qaadan karo iyo/ama inuu awood u leeyahay inuu si badbaado ah u qaato dawooyinka. Marka laga reebo kiisaska qalabka xadadka badan (multi dose) (sida neef-qaadashada neefta), ardaydu waxay qaadanayaan hal maalin oo daawo ah halkii mar. Xadgudubka xaalad kasta oo lagu meeleeyey ardayga loo oggol yahay inuu qaado iyo/ama is-maamulid daawo u gaar ah wuxuu keeni karaa joojinta fasaxaas, iyo sidoo kale ujeeddada edbinta marka ay habboon tahay. Waalidka ama Koriyaha Loo Gaar Yeeley Daryeelka Qofka Wayn ee ee Ardayga qaba Epilepsy

Waalidka ama koriyaha ardayda qaba epilepsy waxaa loo igman karaa qof wayn oo siiya daryeelka ardaygooda kaas oo waafaqsan qorshaha caafimaadka shakhsi ahaaneed. Marka uu dalbato waalidka/koriyaha, shaqaalaha degmada dugsiga waxay wakhtigooda ugu deeqi karaan inay noqdaan qofka way nee waalidka/koriyuhu u igmanayo sida uu sheegayo xeerkan, laakiin loogama baahna inay ka qayb galayaan.

Dadka waawayn ee waalidka ama koriyuhu u igmado (PDA) kaas oo shaqaale ka ah dugsiga waxa ay xarayn doonaan, warqada dhacday iyo mid wakhtigan ah oo loogu talo galay in lagu lagu sheego inay doonayaan in uu noqdo waalidka ama koriyaha ama qofka wayn ee uu igmaday.

Waalidka ama koriyaha qofka wayn ee ay u igmato ee shaqaalaha ka ah dugsiga waxaa looga baahan yahay inuu qaado tobobarka daryeelka ardayda qaba suuxdinta oo uu siiyo kaaliyaha caafimaadka dugsigu. Waalidka/koriyuhu qofka wayn ee ay u igamdeen ee shaqaaaha dugsiga ah waxaa lasiin doonaa tobobar dheeraad ah oo uu ka helo daryeelka caafimaad bixiye ay waalidka/koriyuhu soo xuleen si ay u daryeelaan (oo ay ku jiraan bixinta dawooyinka) ay dalbaeen waalidka/koriyuhu.

Bogga | 35

Waalidka ama koriyuhu qofka wayn ee ay u igmadeen oo aan ahayn shaqaalaha dugsiga waxaa looga baahan yahay inuu keeno cadayn inuu tobobar lamid ah qaatay, oo uu biixiyay shuruudaha degmada dugsiga ee looga baahan yahay dadka wakhtigooda ku deeqa. Waalidka/koriyuhu waxa ay igmato ee wayn waa inuu ka qaataa tobobkara daryeelka caafimaadka bixiyaha uu doortay Waalidka/koriyaha ama khabiirka daryeelka suuxdinta si uu u bixiyo daryeelka waalidka ka dalbaday.

Kaaliyaha caafimaadka dugsigu kama masuul aha kormeerka nidaamka ogolaanshaha ee waalidka/koriyaha iyo waxa uu samaynayo qofka way nee waalidka/koriyuhu igmaday.

QEYBTA XX: ARRIMAHA HAYNTA CARRUURTA

Degmo Dugsiyeedka Tukwila maaha hay'ad xoojineysa amarada maxkamada ee u dhaxeeya waalidiinta (sida, go'aanka furitaanka iyo qorshooyinka waalidnimada). Guud ahaan, dugsiyadu ma isku dayi doonaan inay fuliyaan amarradan oo kale marka laga reebo marka loo soo gudbiyey nuqul shahaadeysan oo cad oo ah amarka "aan lala soo xiriiri karin wakhti kasta" nooc amar ah, ama mid gaar ah oo xaddidaya xuquuqda waalidka ee dugsiga. (Nuqul shahaadeysan ayaa laga heli karaa oo kaliya karraaniga maxkamadda oo si cad u shaabadeeyey oo loo daabacay sidaas.) Kiisaska noocaas ah, dugsigu wuxuu u dhaqmayaa si loo ilaaliyo amniga ardayda iyo la xiriiri doona booliiska haddii lagu xadgudbo amarrada maxkamada, xukunka madaxda dugsiga, duruufuhuna ku amrayaan ficilkan. Dugsigu wuxuu isku dayi karaa, laakiin loogama baahna, inuu ku wargeliyo waalidka soo bandhigay "amarka xiriir la'aanta" haddii waalidka kale isku dayo inuu ka saaro ilmaha dugsiga. Degmadu waxay doorbideysaa khilaafaadka u dhexeeya waalidiinta ee ku saabsan amarrada maxkamada in lagu xalliyo maxkamad, oo aan dugsiga la keenin.

QEYBTA XXI: WARBIXINTA CPS Macalimiinta, lataliyayaasha, maamulayaasha, shaqaalaha xarunta daryeelka carruurta iyo kalkaaliyeyaasha dugsiga ayuu ka doonayaa sharciga gobolka si looga warbixiyo kiisaska la tuhunsan yahay ee waxyeelida ama dayacaada carruurta Qaybta Adeegyada Badbaadinta Ilmaha (CPS). Warbixinta waxaa loo qaadanayaa inay tahay codsi baaritaan oo ay ku sameeyeen CPS fal dhac loo geystey xadgudub ama dayacaad, ma ahan go'aanka kama-dambaysta ah ee xadgudubka. CPS iyo saraakiisha fulinta sharciga ayaa masuul ka ah baaritaanka kiis kasta iyo qaadida tallaabooyinka ku habboon xaaladaha. Shaqaalaha xirfadlaha ah ee dugsiga ayaa ka xor ah masuuliyadaha warbixinta aamminaadda wanaagsan ee kufsiga ama dayacaad la'aanta iyo dambi ayay ku mutaysanayaan haddii ay ku guuldareystaan inay sidaas sameeyaan.

QEYBTA XXII: DIIWAANADA WAXBARASHADA ARDAYGA Waalidiinta iyo ardayda qaangaarka ah (ardayda da’doodu gaartay 18 jir) waxay xaq u leeyihiin: (1) kormeeridda iyo dib u eegista diiwaanada waxbarasho ee ardayga iyada oo la raacayo Xeerka Xuquuqda Waxbarashada Qoyska iyo Qodobka Sirta (FERPA); (2) waydiiso wax ka bedelida diiwaanada ardayga si loo hubiyo in aysan aheyn mid aan sax ahayn, marin habaabin ama xadgudub ku ah xuquuqda ardayga ee xuquuqdiisa ama xuquuqda kale; (3) ogolaanshaha bixinta diiwaanka waxbarashada, marka laga reebo illaa heerarka kale ee sharcigu oggol yahay bixinta diiwaanadaas oo aan oggolaan; (4) cabasho u gudbisid Waaxda Waxbarashada ee Mareykanka oo ku eedeynaysa inay ku fashilantay (FERPA); iyo (5) hel nuqul ka mid ah siyaasadda degmada ee ku saabsan diiwaanka ardayga Xafiiska Isuduwaha. FERPA guud ahaan waxay u baahan tahay in degmadu ay hesho oggolaanshaha waalidka oo qoraal ah markasta oo ay bixiso macluumaadka ku jira diiwaanka waxbarashada ardayga. Si kastaba ha ahaate, FERPA waxay oggolaaneysaa macluumaadka qaarkood, oo loo yaqaan "Macluumaadka Diiwaanka" in la sii daayo iyada oo aan la haysan fasax waalid HADDII ay degmadu ay siiso waalidka/masuulka ama ardayga u qalma (18 sano ama ka weyn) fursad ay ku macluumaadkaas sii-deynta qaar ama dhammaan macluumaadkaas. Degmadu waxay marmarka qaarkood ka heshaa codsiyo ka yimaada dadka iyo ururada ka baxsan degmada (sida PTA, naadiyada kumbuyuutarka, kuliyaddaha, xarumaha adeegga milatariga, ururada wararka, iyo hay'adaha sharci fulinta) magacyada iyo cinwaanada ardayda, iyo macluumaadka kale ee la xidhiidha. Degmadu marnaba ma siin doonto macluumaadka noocaas ah shakhsiyaadka iyo ururrada leh ujeeddo ganacsi oo aan qandaraas la lahayn Degmada. Haddii aanay Degmada u soo ogeysiinin si qoraal ahaana waalidka ama ardayga qaan-gaarka ah, Degmadu waxay u diri kartaa macluumaadka diiwaanka macluumaadka dadka iyo ururada sida kuwa kor lagu sharaxay. "Macluumaadka Diiwaanka" waxaa lagu qeexa magaca ardayga, fiidiyowga, sawirada, masawirada kale, aqoonsiga, shahaadooyinka iyo abaalmarinta la siiyay, taariikhda iyo goobta dhalashada, dugsiyadii ugu dambeeyay iyo kuwii hore ee uu ka soo qayb galay, taariikhda diiwaan gelinta, ciiwaanka boostada cinwaanka, lambarka telefoonka, lambarka taleefanka gacanta, lambarka aqoonsiga ardayga (keliya haddii aan la isticmaali karin si loo helo diiwaanka waxbarashada marka laga reebo marka loo isticmaalo hal ama dhowr waxyaabood oo kale oo gaar ah si loo xaqiijiyo aqoonsiga qofka), ka qaybgalka hawlaha rasmiga ah ee isboortiga, iyo culeyska/dhererka ardayga haddii ay la xiriirto kaqaybgalka cayaaraha. Fadlan ka fiirso cawaaqibka go'aanka ah in laga reebo Macluumaadka Diiwaanka. Haddii aad sidaa sameysid, codsiyada mustaqbalka ee macluumaadka noocaas ah ee laga helo dadka aan degmada ahayn ama ururada waa la diidi doonaa, degmadu ma awoodi doonto inay bixiso macluumaadka:

• Diiwaanka ardayga, buugga sanadka/sanadlaha

• Barnaamijyada Dugsiga/barnaamijyada ciyaaraha isboortiga

• Daabacaadda faafinta warbaahinta ku saabsan guulaha ardaygaaga

• PTA, naadiyada dhiirigelinta iyo ururrada kale ee la xiriira waxqabadyada dugsiga

• Guddiyada isku soonoqodka dugsiga Haddii aadan rabin Degmo Dugsiyeedka Tukwila in uu sii-daayo macluumaadka diiwaanka ee ku saabsan ardaygaaga, waa inaad sameeysa codsi qoraal ah o u dirtaa maamulaha dugsiga bisha ilaa iyo Oktoobar 1. Ku dar magaca ilmahaaga iyo bayaanka: "Sida ay oggol yihiin Sharciga Xuquuqda Waxbarashada Qoyska iyo Qarsoodiga, waxaan ka codsanayaa in dugsigeyga ama Degmo Dugsiyeedka Tukwila aysan sii-daynin macluumaadka shakhsiyanka ee lagu aqoonsan karo diiwaanka waxbarashada ilmahayga iyadoon oggolaansho qoraal ah layga haysan."

Bogga | 36

QEYBTA XXIII: XUQUUQDA WAALIDKA IYO ARAYDA EE XOG URUURINTA BIXINTA (Xeerka 3232) Dhammaan qalabka waxbarista, oo ay ku jiraan qalabka dheeraadka ah iyo buugaagta macallimiinta, oo loo isticmaalo baaritaan kasta, falanqayn ama qiimeyn barnaamij ama mashruuc ay taagyeerayaan maaliyadda federaalka ayaa la heli karaa inay kormeeraan waalidiinta iyo masuulka. Ardayna looma baahna inuu qayb ka ahaado mashruuc ama barnaamij kasta oo ay taageeraan maaliyada federaalka si loo soo gudbiyo sahan, falanqayn ama qiimeyn oo soo bandhigayaa macluumaadka ku saabsan:

• Xiriir siyaasadeed;

• Dhibaatooyinka maskaxeed ama ceebta ee aadka u xun;

• Dabeecadaha galmada iyo habdhaqankas;

• Nidaam sharci darro ah, bulshada ka soo horjeeda, is-xiritaanka ama dabeecad xumo ah;

• Qiimaynta khatarta ah ee xubnaha qoyska ee u dhow;

• Cilaaqaadyada ama kuwa la midka ah;

• Dhaqamada diinta, xiriirka, ama aaminsanaanta ardayga ama waalidka ardayga; ama

• Dakhliga aan ahayn macluumaadka lagama-maarmaanka u ah helitaanka u-qalmitaanka barnaamijka; iyada oo aan oggolaansho hore loo helin ardayda qaangaarka ah ama kuwa xor ah, ama fasax qoraal ah oo waalidiinta.

Degmadu waxay diyaarinaysaa sidii ay u ilaalin lahayd asturnaanta ardayga inta lagu jiro maamulka baaritaannada iyo ururinta, bixinta ama isticmaalka macluumaadka shakhsi ahaaneed ee suuq-geynta, iibka ama ujeedooyinka kale oo qaybina. Xuquuqda Lagu Hubiyo (Hanaanka 3232P) Waalidiinta, markay codsadaan, waxay fursad u leeyihiin inay kormeeraan waxyaabaha soo socda: A. Daraasadaha ay sameeyeen dhinac saddexaad kahor inta aan daraasada la bilaabin ama aan loo qaybin ardayda dugsiga; B. Qalabka waxbarista ee loo isticmaalo qayb ka mid ah manhajka waxbarashada; iyo C. Dukumenti kasta ee daraasada ee loo isticmaalo si loogu helo macluumaadka ardayda. Ogeysiis Bilowga sannad dugsiyeed kasta degmadu waa inay siisa ogeysiinta ardayga ama waalidnimada ee qorista siyaasadda degmada iyo taariikhda gaarka ah ama qiyaasta sahanka ardayga, falanqaynta ama qiimeynta la qorsheeyay sanad dugsiyeedka. Kala-Baxa Ogeysiiska waa in lagu daraa shuruudaha looga baahan yahay in ardayga looga reebo ka qayb qaadashada: A. Warbixinta daraasadka la badbaadiyo, iyada oo aan loo eegin maalgelinta; B. Hawlaha ku lug leh ururinta, bixinta, ama isticmaalka macluumaadka shakhsiyeed ee laga helo ardayda C. iibinta ama ka gadida dadka kale; ama D. Ku lug lahaansho kasta oo aan ahayn xaalad deg-deg ah, baaritaan jireed ama baaritaano loo baahan yahay iyagoo shuruud u ah xaadiritaanka,

oo ay maamusho dugsiga, oo aan looga baahnayn in loo ilaaliyo caafimaadka iyo ammaanka ardayga.

QAYBTA XXIV: HELITAANKA SHACABKA EE DUWAANADA DEGMADA (Xeerka 4040)

Iyadoo la raacayo sharciga Gobolka Washington (Ch. 42.17 RCW), Guddiga waxaa ka go'an inuu siiyo dadweynaha oo dhan si loo helo diiwaanada ku saabsan maamulka iyo hawlaha Degmada. Helitaanka noocan oo kale ah wuxuu kor u qaaddaa siyaasadda muhiimka ah ee dadweynaha, waxay ilaalisa kalsoonida dadweynaha ee caddaaladda nidaamka dawladeed, waxayna ilaalinaysaa danaha beesha ee xakamaynta iyo hawlgalka caadiga ah ee dugsiga. Isla mar ahaantaana, Goluhu wuxuu doonayaa inuu ilaaliyo maamulka hufan ee xukuumadda waxana uu aqoonsanaya xuquuqda gaarka ah ee shakhsiyaadka ee helitaanka diiwaanka ay hayso degmada.

QEYBTA XXV: XORIYATU QAWLKA ARDAYGA (Xeerka iyo Nidaamka 3220) Muujinta fikradda ra'yiga ardaygu waa qayb muhiim ah oo ka mid ah dimoqraadiyada waxbarashada bulshada. Ra’yiga ardayda ee hadalka iyo qoraalka ah ee ku saabsan jiidda dugsiga waa in la dhiirigeliya haddii uusan si weyn u carqaladeynayn hawlgalka dugsiga. Ardayda si cad ayaa looga mamnuucay isticmaalka ereyada cayda ah iyo/ama shuruudaha kadeedka inta lagu jiro fasallada ama goobaha la iskugu soo baxo. A. Daabacaadda Ardayda

Daabacaadda ardayga oo la soo saaray iyada oo qayb ka ah manhajka dugsiga ama taageerada sanduuqa miisaaniyada ardayda waxaa loogu talagalay inay u adeegto sida baabuurta wax lagu baro iyo isgaarsiinta ardayga. Waxay la shaqeeyaa si weyna u maalgeliya degmada. Waxyaabaha ka muuqda qoraalladaas waa in ay ka tarjumaan dhammaan meelaha xiisaha ardayga, oo ay ku jiraan mawduucyo ku saabsan muran iyo isafgarad daro. Arrimaha khilaafka ah waxaa laga yaabaa in la soo bandhigo iyada oo si qoto looga hadlayo oo matalaya aragti kala duwan. Qalabka noocan oo kale ah maahan: inuu noqdo mid xishood leh, fisqi ah ama niyad jab; horseedaya carqalad weyn oo ku timaadda dugsiga, dhex gala asturnaanta dadka kale; ama ku dhibaateyn jinsi, diin, jinsi, ama koox jinsi ah: ama, u doodaha xadgudubka sharciga ama xayeysiiya alaabta tubaakada, khamriga, daroogada sharci darada ah, ama muqaadaraadka daroogada ah. Isuduwaha waa inuu soo saaraa tilmaamo lagu fulinayo heerarkaas oo u dejin doono nidaamyo dib-u-eegis degdeg ah ee qalab kasta oo u muuqda inuusan u hoggaansanayn heerarka.

B. Qaybinta Qalabka Daabacadaha ama waxyaabaha kale oo ay qoraan ardayda waxaa loogu qaybin karaa dhismayaasha dugsiga si waafaqsan nidaamyada uu soo saaraya Isuduwaha. Nidaamyada noocan oo kale ah waxay soo rogi karaan xadka wakhtiga, goobta, iyo habka qaybinta oo ay ku jirto oggolaansho horay loo soo diray oo ku saabsan soo saarista waxyaabaha ku saabsan hantida dugsiga. Ardayda ka mas'uulka ah qeybinta waxyaabo keenaya inay si xun u carqaladeeyaan hawlaha dugsiga ama si kale u faragelinaya hawlaha dugsiga waa in loogu qaadaa tallaabooyin sixitaan ama ciqaab ah, oo ay ka mid yihiin ka-hakin ama ka-eryidda dugsiga, si waafaqsan siyaasadaha anshaxa ardayga. Qalabkaas waa inaysan ugu qaybin goobaha dugsiga dad aan ahayn arday iyo ama aan u shaqeeyn degmada.

Bogga | 37

Xorriyadda Fikradda (Hanaanka No. 3220P) Ardayda waxay ku raaxaysan doonaan mudnaanta ra'yi dhiibashada afka iyo qoraalka ah haddii rayi dhiibashadaasi aanay ku keenayn wax carqaladeeyn ah hawlaha dugsiga. Maamulaha wuxuu yeelan doona awood uu kula socdo rayi dhiibashada ardayda ee afka iyo qoraalka ah. Ardayda jebiya heerarka rayi dhiibashada afka iyo qoraalka ah waa in lagu qaadaa talaabo sixitaan ama ciqaab ah. Ujeedooyinka rayi dhiibashada afka iyo qoraalka ah, waxaa loo raaci doona tilmaamaha soo socdaa: A. Qaybinta qalabka qoraalka ah ama soo bandhigida khudbad afka ah oo ku saabsan shirarka ama fasalka waxaa laga yaabaa in la xaddido:

1. Haddii ay jiraan cadeeymo macquul ah oo taageersan saadaasha ah in muujinta ra'yigaas ay u badan tahay in ay sababi karto khalkhal iyo

waxyeello weyn, ama fara-galin, ku timaada hawlaha dugsiga, khalkhalkas ama faragelintaasna aan looga hortagi karin habab kale oo macquul ah in lagu helo, kana xaddidaad yar; ama,

2. Halka rayi dhiibashadaasi ay si aan cadaalada ahayn u waxyeellaynayso xuquuqda dadka kale.

Si daabacaada arday ama hadalkiisa u noqdo mid carqalada, waa inay jiraan xaqiiqooyin gaar ah oo noqon kara kuwo macquul ah oo saadaalin suurtagalnimo cada oo sheegaya inay si cad oo degdeg ah, u carqaladeeynayso waxqabadka dugsiga caadiga ah haddii la soo daabaco iyo qaybiyo qalabkaas. Dhibaatooyinka waxaa ka mid ah, laakiin aan ku xaddidnayn: rabshadaha ardayga: burburinta hantida; qeylo ballaaran, ama dhaqdhaqaaq qallafsan; ama kaqaybqaadashada ardayga ee ku-mudaaharaadka dugsiga, hor-fadhiga, hor-istaaga, ka bixidda ama qaababka kale ee la xiriira hawl joojinta.

B. Qaybinta wax qoraal ah ama soo bandhigga hadalka afka ah kuwaas oo loo arko inuusan ku haboonayn dadka aan qaan gaarin waa inaan la

oggolaan. Xeerarka lagu go'aaminaayo u-qalmitaan la'aanta carruurta yaryar waa in ay la socdaan kuwa loo isticmaalo qalabka waxbarista. C. Qalabka ama hadalka fisqiga ah waxaa laga yaaba in la mamnuuco. Waxyaabaha fisqiga waxaa lagu qeexaa inay ku jiraan ka been abuurka

waxyaabaha ku saabsan madaxda dadweynaha ama saraakiisha dowladda. Si ay u noqoto mid fisqi ah, been abuurka ceebta la soo jiidayay waa in loo sameeyay si xumaan dhabta ah, taas oo, ahayd mid aqoon loo lahaa inay ahayd been, ama in si taxadar la'aan ah loo diidday in la xaqiijiyo inay been tahay iyo in kale.

D. Qalabka waxaa laga yaabaa in loo tixgeliyo ceeb marka luuqadda ku qoran aysan ku qancin heerarka xirfadlaha joornaalada sida caddaynta

wargeysyada maalinlaha ah ee sida caadiga ah loogu qaybiyo degmada. Xayiraadda ayaa lagu soo rogi karaa ardayga markuu isagu/iyadu si ula kac ah ugu gefo "hadal xumo iyo hadal aan habooneyn."

E. Daabacaadu maaha inay "ku xad gudbaan" asturnaanta shakhsiyaadka. Dhacdooyinka noocan oo kale ah waxaa ka mid ah: Isticmaalka qof kale

macluumaadkiisa shaqsiga: daabacaada qof kale shaqsiyaadiisa gaarka ah oo aan wax macno ah u lahayn walaaca dadweynaha sharci ahaan; ama, si khalkhal galin ah u faragelinaya qof kale hawlihiisa gaarka ah ee qof ahaaneed oo ku keeni kara dhibaateyn maskaxda, xishood, ama hoos u dhigidda qof macquul ah dareenkiisa caadiga ah.

F. Daabacadaha ama hadalada afka ah ee dhaleeceeya saraakiisha dugsiga ama u doodaya ku xadgudubka sharciyada dugsiga waa la

mamnuucaya marka ay jiraan caddaynta taageeraya saadaasha ah in carqalad weyn ay ku keeni karto dugsiga.

G. Daabacadaha ama hadalka afka ah oo u doodaya midab-takoorka, diinta ama midab-takoorka qolo ama kala-takoorka ama si khatar ah u dhibaateeynaya jinsiyadda, diinta ama qowmiyadaha gaarka ah waa mamnuuc.

Daabacaadda Ardayda Daabacaadda qoraallada ardayga ama latalintiisu waxay masuuliyadda koowaad ee kormeerida daabacaadaasi saaran tahay ardayga iyo waa inuu hubiyaa in qodobada ku qoran siyaasadda iyo nidaamyada la soo buuxiyo. Maamuluhu wuxuu codsan karaa inuu dibu eego nuqul kasta kahor daabacadiisa. Nuqulkaasna waa in lagu soo celiyaa tifaftireyaasha ardayga 24 saac gudahood kadib marka loo gudbiyay dibu eegista. Khilaaf kasta oo aan lagu xallin karin heerka sarta waa in loo gudbiyaa isuduwaha si loo tixgeliyo. Marka ay habboon tahay, kormeeraha waa inuu raadsadaa lataliye sharci. Haddii cabashada aan lagu xallin karin heerkaas, guddiga, marka laga codsado, waa in ay ku tixgeliyaan cabashada kulankooda caadiga ah ee soo socda. Inkasta oo ay degmadu aamminsan tahay in ardayda lagu dhiirigeliyo inay ku dhaqmaan xukun wanaagsan oo ku saabsan barnaamijka daabacaadda ee ardayga, qoraalkani waa inuu noqdaa mid la socdo hadafka waxbarista iyo qiyamka dugsiga. Qalabka waa in uu ahaadaa mid ay ka maran yihiin waxyaabaha ay ka midka yihiin: in uu kahortago barnaamijka waxbarista; farageliyo asturnaanta shaqsiyaadka; hoos u dhigo ama waxyeelo u geysto shaqsiyaad ama kooxo; taageeraan jebinta xeerarka dugsiga ama, ah mid aan ku habooneyn heerarka qaangaarka ee ardayda. Hawlaha daabacdaan waa inay sidoo kale baraan ixtiraamka xasaasiga ah ee dadka kale iyo heerarka madaniga iyo sidoo kale qaybaha masuuliyadaha joornaalistanimada. Qaybinta Qalabka Xuquuqda dastuuriga ah ee ardayga ee xoriyada hadalka ama muujinta rayiga ayaa siinaysa fursad ardayda ay ugu qaybiyaan qalabka qoraalka ah dhismayaasha dugsiga. Si kastaba ha ahaate, qaybinta qalabka ardaydu ma aha inay ku keento carqaladeeyn ama faragelin hawlaha dugsiga. Nidaamyada qaybinta qalabku ma dhici karaan inta lagu jiro saacadaha waxbarista, haddii aysan jirin wax kale oo la mid ah hawlaha aan waxbarista ahayn oo la oggol yahay. Ardayda waxaa lagu qaadi doonaa tallaabo sixitaan ama ciqaab, oo ay ka mid tahay ka-hakin ama ka-saarida dugsiga, iyadoo ay hadba ku xiran tahay nooca khalkhalka ama faragelinta ka timid qaybinta alaabta.

QEYBTA XXVI: XORIYADA INAY ISKU YIMAADAAN EE ARDAYDA (Xeerka 3223) Ardayda iyo ururrada ardayda ayaa laga yaabaa inay ku kulmaan qolalka dugsiga ama qolka riwaayadaha, ama meelaha bannaanka ah ee goobta dugsiga, si ay ugala hadlaan, u ansixiyaan go'aamadooda ayna u qaadaan talaabo sharci ah oo ixtiraamaya arrin kasta oo toos ah ama si aan toos ahayn uga walaacsan ama saameyn ku yeelaneysa, iyo haddii ay quseeysa amase aanay quseeyn dugsiga. Hawlaha noocan ah looma oggola inay farageliyaan hawlgalka caadiga ah ee dugsiga. Dibad-baxyada nabdoon waa la oggol yahay, in kastoo ay tahay in lagu qabto meelo loo qoondeeyay oo aan wax khatar ah u haynin dadka ama hantida iyo waqtiyada loo cayimay oo aan carqaladaynin fasallada ama hawlaha kale ee dugsiga.

Bogga | 38

QEYBTA XXVII: FURSADAHA LOO SIMAN YAHAY EE WAXBARASHADA Degmadu waxay bixinaysa fursado waxbarasho oo loo siman yahay iyo ula dhaqan si wanaagsan dhammaan ardayda barnaamijyada tacliinta iyo barnaamijyada waxqabadyada iyada oo aan loo eegin jinsiyad, diin, caqiido, midab, asal qaran, ama qolada, sinjiga, (oo ay ku jirto muujinta jinsi ama aqoonsi), xaaladda guurka, ama jiritaanka naafanimada dareenka, maskaxda ama jidhka, (oo waafaqsan RCW 49.60) ama isticmaalka hage eey tababarana ama xayawaanka u adeega qofka naafada ah. Barnaamijyada degmada waa inay ka madax bannaanaadaan galmo iyo xaasidnimo ama midab takoorid. Waalidka/mas'uulka ama ardayda dareemaya in la lagu sameeyay takoorid waxay xaq u leeyihiin inay cabasho u gudbiyaan degmo dugsiyeedka iyo/ama dowladaha hoose, gobolka iyo federaalka. Su'aalaha iyo cabashooyinka waxaa loo soo gudbiyaa shakhsiyaadka soo socda:

• Sarkaalka Qodobka IX / RCW 28A.640: Aaron Draganov 206-901-8005

• Iskuduwaha Qaybta 504: Richard Quesada, 206-901-8035

QEYBTA XXVIII: QODOBKA I DUGSIGA IYO DALBASHADA DIIWAANKA DADWEYNAHA

Haddii aad tahay waalid arday ah oo dhigta dugsi hela lacagaha Qodobka I, waxaad xaq u leedahay inaad ogaato shahaadooyinka xirfadeed ee macalimiinta fasalka u sheega ilmahaaga. Sharciga federaalku wuxuu kuu oggolaanayaa inaad weydiisato macluumaad gaar ah oo ku saabsan macalimiinta fasalka ilmahaaga, waxaadna na weydiisan kartaa inaan ku siino macluumaadkan waqtigii loo qabtay haddii aad weydiiso. Gaar ahaan, waxaad xaq u leedahay inaad weydiiso macluumaadka soo socda ee ku saabsan mid kasta oo ka mid ah macalimiinta fasalka ilmahaaga:

• Haddii Xafiiska Isuduwaha ee Waxbarashada Dadweynaha (OSPI) uu ruqsad u haysto ama u qiimeeyay macalinka fasalada iyo maadooyinka uu dhigto.

• Haddii OSPI ay go'aansato in macallinku wax ka dhigo fasalka isaga oo aan shati ama shahaadada hoos tagin sharciyada gobolka sababtoo ah duruufo gaar ah oo sababay OSPI inay ka tanaasulaan shatiga ama shuruudaha shahaadeynta.

• Kulliyadda macallinka ee weyn; haddii macallinku leeyahay shahaadooyin heer sare ah, haddii ay sidaas tahay, mawduuca shahaadooyinka.

• Haddii caawiyaasha macalimiinta ama kuwa la midka ah ee la tababaray ay bixiyaan adeegyada ilmahaaga iyo, haddii ay sameeyaan, shahaadooyinkooda.

Dhammaan dugsiyada ku yaala Degmo Dugsiyeedka Tukwila waxay heleen lacagta Qodobka I ee sanad dugsiyeedkii 2018-19. Sharciga Qodobka I ee hoos yimaada sharciga federaaliga ah ee Ilmana Dib Loogama Tagi Karo wuxuu siiya maalgelin dugsiyada leh boqolkiiba in sarraysa ardayda ka soo jeeda qoysaska dakhligoodu yar yahay. Haddii aad jeclaan lahayd inaad hesho wax ka mid ah macluumaadkan, fadlan u soo gudbi codsigaaga oo qoraal ahaan Agaasimaha Fulinta ee Adeegyada Khayraadka (Executive Director of Human Resources), 4640 S. 144th St., Tukwila, WA 98168. Dacwada Muwaadiniinta ee ka soo horjeeda Degmo Dugsiyeedka ama Adeeg-bixiye kale ee Dugsiga Halkan waxaa ku qoran qaabka guud ee habka cabashada muwaadinka ee lagu sharraxay cutubka 392-168 WAC, Barnaamijyada Adeegyada Gaarka ah - Nidaamka Cabashada Dadweynaha ee Nidaamyada Federaaliga ah ee Gaarka ah.

• Ka fiiri WAC online: http://apps.leg.wa.gov/wac/default.aspx?cite=392-168. Cabashada muwaadinimadu waa qoraal cadeeymo ah oo ku andacoonaya in lagu xadgudbay qawaaniinta federaalka, sharciga iyo xeerka ama qawaaniinta gobolka ee khuseeya barnaamijka federaalka.

• Qof kasta ayaa soo gudbin kara cabashada muwaadinka.

• Ma jiro foom u gaar ah.

• Looma baahna in la ogaado sharciga maamula barnaamijka federaalka ah si loo soo gudbiyo cabasho.

Talaabada 1. Isticmaal Nidaamka Deegaankaaga marka Koowaad Haddii aad raacday nidaamka cabashada muwaadiniinta ee degmadaada, ESD ama bixiyaha adeegga dugsiga (shahaadada hoose) oo aadan awoodin in aad ku gaartaan xal idin wada qanciya, isticmaal habka cabashada muwaadinka ee loo marayo OSPI.

Talaabada 2: Soo Gudbi Cabashada Muwaadiniinta adoo u maraya OSPI Cabashada muwaadinka waa inay ahaataa mid qoraal ah, oo ay saxiixaan qofka soo gudbinaya cabashada, oo ay ku jiraan:

• Macluumaadka Xiriirka Qofka soo Gudbinaya Cabashada. Magacaaga, ciiwaankaaga, lambarka telefoonkaaga iyo emailkaaga, haddii aad mid leedahay.

Ikhtiyaari: Haddii uu qof kaa caawinayo inaad soo gudbiso cabashada muwaadin, ku dar 1) macluumaadka xiriirka, iyo 2) xiriirkaaga iyaga — tusaale, xubin qoys, qaraabo, saaxiib ama u doodaha.

• Macluumaadka ku Saabsan Degmo Dugsiyeedka, ESD ama Bixiyaha Adeegga Dugsi Ee Aad Aaminsan Tahay Inuu Ku Xadgudubay Arrintan. Magaca iyo cinwaanka degmo dugsiyeedka degmada, ESD ama bixiyaha adeegga dugsiga (shahaado hoose) ee aad u maleyneyso in ay jabisay sharciga federaalka, sharciga ama qawaaniinta ama nidaamka gobolka ee khuseeya barnaamijka federaalka.

• Xaqiiqooyinka - Maxay, Yaa & Goorma. Ku dar sharaxaada xaqiiqooyinka iyo taariikhaha, guud ahaan, marka aad u maleyneyso in xadgudubka arrintani ay dhacday.

1. Maxaa shuruudaha gaarka ah ee la jebiyay? 2. Goorma ayuu xadgudubkan dhacay? 3. Yaad aamminsan tahay inuu mas'uul ka yahay: magacyada dadka oo idil, iyo barnaamijka ama ururku ku lug lahaa.

Ikhtiyaari: Miyaad u soo gudbisay cabasho muwaadin ah oo qoraal ah marka hore degmo dugsiyeedka, ESD ama bixiyaha adeegga dugsiga? Inkasta oo aan looga baahnayn cutubka 392-168 WAC, waa mid waxtar leh haddii aan dib u eegi karno koobiga cabashada muwaadinimada iyo natiijooyinka, haddii ay jiraan.

Bogga | 39

• Xalka Aad Filayso. Soo jeedi xal, haddii aad u maleyneyso inaad ogtahay ama aad leedahay fikrado ku saabsan sida arrinta loo xallin karo.

Talaabada 3: Boostada ama Fakis ugu soo dir Cabashadaada Muwaadinka oo Qoraala OSPI

Office of Superintendent of Public Instruction Attn: Citizen Complaint-Title I, Part A P.O. Box 47200 Olympia, WA 98504 Fakiska: (360) 586-3305

Talaabada 4: Shaqaalaha OSPI ayaa ka Shaqeeynaya Cabashadaada Marka barnaamijka federalka ee st aff ee OSPI ay soo gaadho cabashada qoraalka ahi, waxa ka danbeeyaa waakan:

1. OSPI waxay u diri doonaa nuqul cabashadaada ah degmada dugsiga, ESD ama bixiyaha adeegga dugsiga (shahaadada hoose).

2. Degmo dugsiyeedka, ESD ama bixiyaha adeegga dugsiga ayaa bilaaabaya baaritaan rasmi ah oo uu hogaaminayo shaqaale loo qoondeeyay.

3. Shaqaalaha loo qoondeeyay waxay bixiyaan jawaab qoraal ah ee baaritaanka OSPI - 20 maalmood gudahood. 4. Shaqaalaha OSPI ayaa kuu soo diri doona nuqul ka mid ah natiijooyinka baaritaanka ay sameeyeen degmo dugsiyeedka, ESD

ama bixiyaha dugsiga (deeq-bixiyaha hoose).

Jawaabtoodu waa inay si cad u muujiyaan mid ka mid ah labadan natiijadood:

• Diidmada eedeymaha cabashadaada iyo sababta diidmada.

• Soo jeedinta tallaabooyin macquul ah oo hagaajin doona xad-gudubka.

Haddii aad u baahan tahay inaad bixiso macluumaad dheeraad ah oo ku saabsan eedeymaha ku jira cabashada, u dir macluumaadkaas OSPI 5 maalmood gudahood laga bilaabo taariikhda jawaabta ka timid degmo dugsiyeedka, ESD ama bixiyaha adeegga dugsiga (deeq-bixiyaha hoose).

Talaabada 5: Go'aanka Kama-dambaysta ah ee OSPI

OSPI waxay kuu soo diri doontaa go'aanka kama-dambaysta ah oo qoraal ahaana 60 maalmood gudahood taariikhda shaqaalaha barnaamijka federaalka ee OSPI ay heleen cabashadaada qoraalka ah - haddii xaalado aan caadi ahayn oo u baahan baaris aynan qaadanin waqti dheeraad ah. Waa kuwan tallaabooyinka OSPI ay raaci doonaan si ay u gaaraan go'aan kama-dambeys ah:

1. Dibu eegida dhammaan macluumaadka la ururiyey ee la xariira cabashadaada. Dib-u-eegista waxaa ku jiri kara natiijooyinka baaritaan madax-bannaan oo goob-joog ah.

2. U go’aamiyaan si madaxbannaan haddii degmada ama ESD ama bixiyaha adeegga dugsiga (deeq-bixiyaha hoose) ay ku xadgudbeen qaanuunka federaalka, sharciga ama xeerka ama qawaaniinta gobolka ee khuseeya barnaamijka federaalka.

3. Ku siiso go'aanka ugu dambeeya: Natiijooyinka xaqiiqda, gabaggabada, iyo tallaabooyinka macquulka ah ee loo baahan yahay si loo saxo xadgudub kasta.

4. Degmada, ESD ama bixiyaha adeegga dugsiga (deeq-bixiyaha hoose) waa inay qaadaan ficilada saxitaanka OSPI ay farto 30 maalmood gudahood marka uu soo baxo go'aanka ugu dambeeya.

5. Cabashada muwaadinimada waxaa loo tixgeliyaa in la xalliyay marka OSPI ay soo saarto go'aan kama-dambeys ah oo qoraal ah iyo tallaabooyinka saxitaanka, haddii loo baahdo, waa dhamaystiran yihiin.

Fidinta ama Iska-dhaafitaanka Jadwallada Haddii adiga ashtakoode ahaan, iyo degmo dugsiyeedka, ESD ama bixiyaha adeegga dugsiga (deeq-bixiyaha hoose) ee lagu magacaabay cabashadaada muwaadinimada isku raacsan tihiin inaad kordhisaan waqtiga jadwalka, heshiiskaan waa inuu ahaado mid qoraal ah oo loo diro OSPI 10 maalmood gudahood taariikhda degmo dugsiyeedka, ESD ama bixiyaha adeegga dugsiga (deeq-bixiyaha hoose) uu helay ogeysiiska OSPI.

Office of Superintendent of Public Instruction Attn: Citizen Complaint—Title I, Part A P.O. Box 47200 Olympia, WA 98504