23
Dezenvolvimentu projetu infrastrutura sira no dezafiu ba implementasaun Lisensamentu Ambientál iha Timor-Leste Aprezenta iha Konferénsia Timor-Leste’s Studies Association (TLSA) Dili, 30 Juñu 2013 Adilsonio da Costa Jr. Institutu La’o Hamutuk

Dezenvolvimentu projetu infrastrutura sira no dezafiu ba ... · Dezenvolvimentu projetu infrastrutura sira no dezafiu ba implementasaun Lisensamentu Ambientál iha Timor-Leste Aprezenta

Embed Size (px)

Citation preview

Dezenvolvimentu projetu infrastrutura sira

no dezafiu ba implementasaun

Lisensamentu Ambientál iha Timor-Leste

Aprezenta iha Konferénsia Timor-Leste’s Studies

Association (TLSA)

Dili, 30 Juñu 2013

Adilsonio da Costa Jr.

Institutu La’o Hamutuk

Konteúdu

• Introdusaun

• Objetivu Peskiza

• Metodolojia

• Fatin Peskiza

• Alvu Respondente

• Rezultadu Peskiza

• Konkluzaun

• Rekomendasaun

Introdusaun• Timor-Leste nia dezenvolvimentu projetu

infrastrutura sira iha setór públiku no privadu la’o

dinámiku tebes hafoin tinan sanulu resin lima ita

hetan independénsia

• Governu mós estabelese ona planu ka polítika

dezenvolvimentu no enkuadramentu legal sira atu

regula implementasaun projetu Infrastrutura sira iha

Timor-Leste.

• Objetivu husi polítika no lei sira ne’e mak atu regula

no proteje ita nia meiu ambiente nune’e projetu hotu-

hotu la bele fó risku todan ka sai ameasa ba ita nia

meiu ambiente, balada fuik sira no ema nia moris.

Timor-Leste nia polítika no Lei

sira

Konstituisaun RDTL, Artigu 61

Meiu ambiente

1. Ema hotu iha direitu ba ambiente atu moris ne’ebé umanu, di'ak ba saúde no ekolojikamente ekilíbriu no iha devér atu proteje no halo-di'ak liu tan ambiente ne’e ba jerasaun sira-ne’ebé aban-bairua sei mosu

PEDN 2011-2030

Explains, “The people of Timor-Leste have a strong relationship with the natural environment. For generations, our ancestors depended on the environment for food, clothing, building materials and everything else essential for life. We lived in harmony with the environment, using it sustainably to support our families.”

Dekretu Lei no 5/2011

Kona ba Lisensamentu Ambientál

Dekretu Lei 26/2012

Kona ba Baze do Ambientál

Padraun Internasionál sira ne'ebé governu Timor-Leste adopta

Konvensaun Internasionál kona ba Biodiversidade, Protokolu Kyoto no seluk-seluk tan

Fokus ba peskiza

Dekretu Lei no 5/2011

kona ba Lisensamentu

Ambientál iha Timor-Leste

Implementasaun

Artigu Importante balu

Objetivu Peskiza Buka hatene saida mak sai dezafiu boot ba proponente projetu infrastrutura sira ba implementasaun Dekretu Lei no.5/2011 kona ba Lisensamentu ambientál iha Timor-Leste

Oferese evidénsia preliminariu no análize ne'ebé bele uza ba hadi'ak implementasaun Dekretu Lei no.5/2011

Sai informasaun preliminariu ba peskiza ne'ebé kle’an liu kona ba asuntu ambientál iha Timor-Leste.

Metodolojia: Kualitativu

Análize dadus sekundáriu

• Halo análize ba dokumentu

• Deskreve kontextu dezenvolvimentu projetu infrastrutura sira ne'ebé implementa husi setór públiku no privadu

Entrevista

• Dezeña pergunta no halo entrevista ho Autoridade ambientál no projetu na’in sira ne'ebé sai alvu ba peskiza ida ne’e

Observasaun

• Halo vizita ba fatin implementasaun projetu hodi observa diretamente tipu projetu no luan area ne'ebé sira utiliza ba projetu

Area Peskiza

Munisipiu Dili no

Area besik Dili.

• Heineken (Sub-Distritu Metinaru)

• Esperansa Timor Oan (Sub-Distritu

Cristu Rei)

• Novo Turizmu (Sub-Distritu Nain

feto)

• Edifísiu MOF, PERTAMINA

Internasionál Timor-Leste, Timor

Plaza, Weng Enterprise, Ponte

Komoro III, Pelican Paradise, Palm

Business and Trade Centre (Sub-

Distritu Dom Aleixo)

• Tibar Port (Tibar-Liquica)

Area Peskiza

Alvu Respondente

• Diresaun Nasionál Kontrolu Poluisaun no

Ambiente (DNKPIA/DNCPIA-MCIA)

• Ministériu Obras Públiku Transporte no

Komunikasaun (MOPTK)

• Kompañia ka projetu na’in sira hanesan: ETO,

Heineken, Pelican Paradise, Hotel Turizmu,

Timor Plaza, Palm Business and Trade Centre,

Timor Port, PERTAMINA Internasionál Timor-

Leste no Weng Enterprise Group LTD.

• Total alvu respondente hamutuk: 11

Rezultadu Peskiza

0 1 2 3

A - Hetan ona lisensa

B - Hetan ona lisensa

A - La halo aplikasaun ba Lei lisensamentu Ambiental

B - La halo aplikasaun ba Lei lisensamentu Ambiental

A - Sei iha prosesu dokumentu EIS no EMP

B - Sei iha prosesu dokumentu EMP atualiza

B - Halo aplikasaun hafoin hetan notifikasaun husiDNCPIA agora hetan ona lisensa husi DNCPIA iha

26/4/2017

Kompania nia Kategoria no Estatutu

Weng Enterprise Group

PERTAMINA Internasionál

Timor-Leste

Tibar Port &

Pelican

ParadiseHotel Turizmu &

Palm Business &

TCTimor Plaza &

Edifísiu MOF

Konstrusaun Ponte Komoro

III (MOPTK)

ETO &

Heineken

Dezafiu sira ba implementasaun Dekretu

Lei Lisensamentu Ambientál

10%

10%

11%

5%

16%

5%

11%

32%

Dezafiu ba ImplementasaunMenus sosializasaun bapubliku no kompania siraStaff limitadu

Sistema fornesimentuinformasaun la adekuaduLa iha dezafiu

Konesimentu no skill baasuntu ambiental limitaduLadun halo fiskalizasaun bakompania siraBirokrasia todan

La hetan resposta

Dezafiu ne'ebé DNCPIA Hasoru

• Kompañia setór públiku no privadu sira barak

mak seidauk kumpre duni atu mai rejistu iha

DNCPIA no tuir prosesu lisensamentu

ambientál.

• Menus númeru rekursu umanu

• Ekipamentu survey projetu nian menus,

Transporte menus

• Alokasaun Orsamentu Estadu ne'ebé limitadu

• Jestaun internal no burokrasia ne'ebé todan

Rekomendasaun Save husi

Kompania sira

0 2 4 6 8

La hatene informasaun

La hetan resposta

DNCPIA tenke halo sosializasaun regular bapubliku

Estabelese sistema informasaun E-elektroniku

Aumenta numeru staff

La iha rekomendasaun

DNCPIA presiza teknokrata laos nomeasaunpolitika

Aumenta formasaun ba staff DNCPIA

Presiza investe orsamentu ba DNCPIA

Konkluzaun

• Númeru implementasaun Dekretu Lei Lisensamentu

ambientál sei menus iha Timor-Leste espesifikamente iha

Munisipiu Dili tanba Kompañia na’in sira barak mak

seidauk hetan informasaun adekuadu kona ba prosesu

lisensamentu ambientál husi DNCPIA

• Númeru staff DNCPIA sei limitadu no mós kapasidade

rekursu umanu seidauk nato'on atu bele ejerse sira nia

servisu no funsaun ho másimu.

• Maioria kompañia sira rekomenda atu haforsa servisu

DNCPIA liu husi aumenta númeru staff no mós hasa’e sira

nia kapasidade

Rekomendasaun La’o Hamutuk

• Presiza haforsa implementasaun Dekretu

Lei no.5/2011 liu husi fó sansaun todan

hasoru kompañia sira ne'ebé viola lei.

• Labele iha intervensaun polítika ba

servisu tékniku Autoridade Ambientál nian

• Aloka orsamentu ne'ebé nato'on ba

DNCPIA atu nune’e sira bele implementa

sira nia servisu tuir lei

La’o Hamutuk nia Website: http://www.laohamutuk.orgLa’o Hamutuk nia Blog:http://laohamutuk.blogspot.com

Timor-Leste Institute for Development Monitoring and Analysis

Rua Dom Alberto Ricardo, Bebora, Dili, Timor-Leste

Mailing address: P.O. Box 340, Dili, Timor-Leste

Telephone: +670 77234330 (mobile) +670 3321040 (landline)

Email: [email protected]

Atu hetan informasaun tan Ita boot sira

mós bele asesu iha

Obrigadu wa’in