90
JAHRESBERICHT k . k . S taatsgymnasiums Bl ELI TZ für das Schuljahr 1895,96 13855 B1KLJTZ 1896. Verlag des k! k. Staatsgymnasiums, Druck von Hermann Schneeweiss in ßielitz.

JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

  • Upload
    others

  • View
    10

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

JAHRESBERICHT

k. k. Staatsgymnasiums

B l E L I TZfü r das S chu ljah r 1895,96

13855

B1KLJTZ 1896.V e r l a g d e s k ! k. S t a a t s g y m n a s i u m s ,

Druck von Hermann Schneeweiss in ßielitz.

Page 2: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

cnfj/o/v5pf• 4

Page 3: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

Quæstiones P ropertîanæ II.

In priore harum quaestionum pa.£t;e* **)'; tie primo atque altero Lach­manni ar׳״umento disputavi; sed gradmb nunc pauiisper continebo et priusquam ad terlium Lachmanni amumentum tractandum accedam, aliam quandam rem considerabo. Supra enrm iam adnotavi non defuisse, qui net־ ordinem librorum Propertianorum in codicibus traditum, nec a Lach - tmanno propositum agnoscentes, novum tpiendam et singulärem excogi. arent. Quorum inventa, quamquam ab aliis iam ex parte refutata sunt, tarnen denuo nunc examinabo, et ob banc quidem causam. Quoniam enim banc quaestionem Propertianam, qua poetae carmina •varie turbata et distracta sunt — si quidem fieri potest — absolvere mihi-i«, animo est ne quid praetermittam, quod contra ordinem traditum prolatum est et; satis grave videtur, cavebo. Idque rei ipsius fit causa. Nam si demon- stratum erit viros doctos. qui in rerum no varum cogitatione versabantur, novas tantum casque plures atque maiores dilïîcultates protulisse quam, quas ordo traditus praebet, iam qualia ilia inventa sint, facile elucebit, qualisque ordo traditus. Itaque ut, (pio contendam, scias — eorum nunc rationein habebo virorum doctorum. (pii aut alio, atque Łachmanu voluit. modo librmn secundum dirimendum, aut aliquam eins libri partem evellendam et in alium locum transponendam censuerunt. Quos si refellero, eundem secundum Jibrum accuratius considerabo et qualis eins sit natura, demonstrare conabor. Turn demum quale tertium illud Lachmanni argumentum sit, examinabo et postremo loco omnibus, quae traditum ordinem fulciant, commemoratis iam quae summa sit totius disputationis exponam. Nunc vero ad ea, quae sequuntur, animum benigne intendas, instantissime ro״x>.

c.Et in eorum quidem numéro, qui carmini 11. 10 alium atque Łach­

manu locum al tribuerunt. imprimis nominand us est H eim reich‘*).Qui carminis

*) cf. progr. huius gymnasii a. 1895.

**) Quaestt. Prop, diss Bonnens. 1863.

Page 4: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

J II. 9. vv. 47 08 cum carmine II. 10 coniungendos esse coniecit, eosque versus cum versibus carmin is II. 10 (eieotis II. 10. vv. 7 et H) coniunctos hoc modo sesc cxoipere voluit:II. 10. 21 20:

»Ut caput in niagnis ubi non est tangore signis ],unitin' hic Onus ante corona pedes.

Sic nos nunc, inopos lundis conscendere camion Pauperibus sacris vilia tura damns.

Nondum etenim Ascraeos norunt mefi carmina fontes■,Soi! modo l'ormossi Ilumine la vit Amor«

U. 10. y . 1 20. oioclis 7 et <S:»Sed tempus lustraro aliis llelicona chords.

Et eampum Haomonio iam dare tempus oquo. lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas

Et Romani moi dicoro castra ducis.Quod si doliciant \iros, au dacia certo

Laits erit: in magnis et Yoluisse sat est.Nunc volo subducto gravior procederu Yultu

Nunc aliam cil haram me mea Musa docet.Surge, anima, ex btimili: iam carmine su mite vires,

Piérides: magni nunc erit oris opus, lam negat Euphrates ocjuitem post terga luori

'^Parthorum et Crassos se tenuisse dolot:India quin, Auguste, tuo dat colla triumpho,

Et domus intactae te tremit Arabia*‘:Et si qua extremis tellus se subtrahit oris,

Sentiat ilia tuas post modo capta inanus, llaec ego castra sequar: va tes tua castra canondo

Magnus ero: servent hune mihi fata diem!«Denitpio 111. 9. 47 sqq.

»rl’e duce vel lovis arma canam caduque minantem ('()(Him et Phlegraois Kurymodonta iugis

Celsaque Romanis docorpta Palatia tauris Ordiar et caoso moenia lirma Romo,

Eductosque pares silvestri ex ubere reges,Croscot et ingonium sub tua iussa meum.

l’rosequar et currus utroque a litore ovantes,Parthorum astutae tela romissa fugae

Castraque Polusi Romano subru ta ferro,Anionique graves in sua l’ata manus:

Mollis tu coopta(‘ i autor cape lora inventae Dexteraque immissis da mihi signa rôtis.«

Itaque hoc carmen coniectura constructum, Ileiinreicnio si credis, epilogus quondam fuit libri secundi, at reliquum carmen III. 1) (vv. 1 46 et vv. 59 00) prologus libri tertii. Quam coniecturam ut probaret, bis usus est• argumentis: Et primum quidem carminis III. !). vv. 47 58 (teduce vol Jolis arma canam da inilii signa rôtis) cum cet or* ) illius

Page 5: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

carminis argumento congruere prorsus negat; multa enim monere hbs versus ad carmen quoddam pertinere, in quo bella se et anna canturum esse poeta promiseril Augusto. Cui postulate cum unum carmen II. 10 satisfaciat, iam non dubitat adlirmare ad hoe carmen versus illos pertinere. Ut autem demonstraret, quomodo lactum esset, ut carminis illius partes in tam diversos locos distraherentur, carmen III. !) in codice archetype post eleg'iam II. 10 locum tenuisse coniecit et paginis codicis deinde corrosis et solutis cum duodecim praecedentis carminis (II. 10) Ultimis versibus in eum locum translatum esse, ubi nunc legatur. Seel novam diflicultatem ut tolleret (sequitur enirn hac transpositione concessa carmen til. 0. quo solain poesim elegiacam sibi aptam esse dicit, post eleg'iam 11. 10. <11■a bella i. e. epica se canturum promittit) hoc loco Lachmanni de libro secundo dirimendo coniecturam accepit hoc tantum in ea re mutato, ut elegiam II. 10 ad tinem libri secundi poneret, eleg'iam III. 9 in inilium libri tertii. Quain clisposilionem hac ratiocinationenobis probare eonatur: Propertius eiusque puella, cum poeta secundum ederet carminumlibrum inter se discordarant: itaque poeta, maerore atque ira commotusMaccenatisque praetei'ea precibus cedens consilium relict a poesi amatoria epica canendi inierat. (,)nod consilium cum pace cum puella facta mutaret, in oleg'ia ad Maeeenatem missa libri tertii prima veniam petit, quod conata destiterit simulque fautoriamico declarat ingenium suum ad elegia- cam tantum poesim esse upturn.

I lane igitur Iteimreichii coniecturam magno quidem ingenii acumine excogitatam esse nemo poterit negare. Quamquam tantum abest, ut earn probe m. ut persuasum habeam tam multa argument a contra istam coniec­turam proferri posse : et ex parte iam prolata sunt — ut eorum vimvix possit sustinere. Neque ego primus hoc iudicimn facio. Nam Heyden- reich*) lleimreichio repugnans satis perlucide ostendit: primuin, ne unum quidem versum carminis HI. 9 cum totius elegiac consilio tantopere pugnare, ut cum alius carminis versibus a l'ropertio coniunctus esse videatur: deinde, verba »te (luce v e l lo v is a n n a canain« satis bene explicari posse: tertium. versum III. 9. b2 » c re sc e t e t in tre n iu m sub tu a iu s s a mourn« etiam de Maecenate viro imperatori amicissimo atque a poeta summa veneratione celebrate did posse; quartum, versus 111. 9. 47 sejef. post versus tl. 10. 10“ sqq. propter argumentorum diversitatem tolerari non posse: denique vv. II. 10. 7 et 8. qui lleimreichio, ut strophi- cani compositionem eliceret, eiciendi erant, interpolates non esse.

Quae argumenta ([uamc[uam per se maximam probabilitatis partem expertmento lleimreichiano duorum illorum carminum conglutinandorum eripuerunt, tamen praeterea quaedam proferam, quae, ne illam coniectu­ram probarem, me rponuerunt:

Initium igitur carminis ab lleimreichio constructi ita est comparatum, ut hand aptum videatur ad carmen incipiendum. Versus eniin »lit c ap u t — la v i t Amor« sine dubio excusationem continent; neque verb eredendum est poetain excusatione sese introduxisse: (pianto aptius versus illi, ut traditi sunt, in line carminis leguntur! adde quod in carmine

‘) quaestt. Prop. Dresdae 1875, p. 2 ! sqq.

Page 6: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

4

Heimreiehiano (sit venia verbo) duo versus particula »sod« incipientes sese excipiunt:

»Bed modo Permessi flumine lavit Amor.«»Bed tempos lustrare aliisl lelicona choreis«;

quod tolerari prorsus non potest.Bed omnino versus Iif. 9. 47 —58 loco in codicibus tradito non mo-

Vendos esse ibi([ue rente leg-j et cum relicjuo illius carminis argumentu congru ere, ut persuasion habeam hac consideratione adducor. lleim reich enim versu III. 9. 52: » c re sc e t e t in g e n iu m sub tu a iu s s a meum« argumento usus est, quo nisus contenderet versus illos ad Augustum per- tinere. At mihi v. 57 eiusdem carminis: » m o llis tu c o e p ta e f a u to r cap e lo ra iu v e n ta e « contrarium demonstrare videtur; in quern enim epitheton illud » m ollis c o e p ta e iu v e n ta e fau to r« melius conveniat, quam in Maecenatem? Eum igitur his versibus, ut in toto carmine, poeta adloquitur, non Augustum, quod iam ea de causa mirum esset, quia aperte versus illi familiaritatem quandam spirant, neque vero aliis locis ostendi potest in intimam Augusti familiaritatem eum pervenisse. Adde quod hoc concesso versus 59, 60 in line carminis positi apte antecedenti- bus adhaerent; quos versus a Lachmanno (multis viris doctis applauden- tibus) post versum 46 iure transpositos esse negaverim. Ea enim trans- positione non opus est. si carmen illud mecum ita interpreteris: Proper­tius Maecenati: »Cur. inquit, difticiliora a me petis ? non sunt apta meaegrandia vela rati (v. 4): omnia non pariter rerum sunt omnibus apta (v. 7); naturae sequitur semina quisque suae (v. 20); At tua, Maecenas, vitae praecepta recepi. cogor et exemplis te superare tuis (v. 21, 22); non ego velifera tumidum mare findo carina: tuta sub exiguo thimine nostra rnora est (85, 36); Inter Callimachi sat erit placuisse libellos et cecinisse modis, Dore, poeta tuis. (33, 34). —

Itaque poeta hac carminis parte dicit se suam naturam Maecenatis- que exemplum sequi. P e r io cu m autem inde pergit: »Si tu tuam na­turam mutares, ego quoque te sequerer; quod cum per se I ice ret poetae (vel ea, quae numquam futura esse credat, tamquam certa proponenti) eo facilius Propertius dicere potuit, cum inter verba quasi legainus, poe- tam persuasum habuisse Maecenatem eundem semper mansurum neque umquam naturam suam mutaturum. Ita si rem considerabis, quantum promissum illud poetae, se Maecenate duce vel epica canturum esse, valeat. facile perspicies; neque ullam iam praebent difficultatem versus illi. quibus carmen concluditur:

»Hoc mihi, Maecenas, laudis concedis et a te est Quod ferar in partes ipse fuisse tuas«,

i. e. utcumque res se habet, sive elegiam sive epicum genus colo, eum honorem et tu ipse et posteri attribuent mihi atque concèdent — me unum fuisse ex tuis. Carminis igitur III. 9 partes bene inter se cohaerent atque congruent neque ullam earum in alium locum transponere licet.

Neque vero lirmiora sunt ilia argumenta, quibus ordinem, quern proposuit, probari posse sperabat Heimreich. Refutata enim sunt al> Eschenburgio (in lib. miscell. p. 94 sqq.*). Qui lleimreichii ratiocinationi a

*) cf. Luettjohann. commentatt. Prop. Kiliae 1869 p. ?7.

Page 7: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

0

me supra explicatae haec duo maxime argumenta suo iure opposuit. Pri- mum non a Maecenate veniam petendam fuisse poetae sed ab ipso Augusto propter reiectum eius operis consilium, quod ipsi principi pro- miserit. Idemque morito miratur, quod non propter Cynthiam recupera- tarn (id quod Heimreichii ratio tlagitat) carmina amatoria se composituruni scribat poeta, sed quia ad elegias tantum faciendas aptus sit! Quae cum ita sint, iam luce clarius est neque transpositionem carminis III. 9 pro- bandam neque omnino ordinem, quern Heimreich commendavit, accipien- duih esse. Hoc unum rente observavit Heimreich carmen II. 10 in initio libri tertii a poeta jioni non potuisse.*)

Sed baud aliud iudicium fecit Luetjobann, (1. c. p. 78. adnot.) qui tamen ita ab lleimreichio dissent.it, ut carmini II. 10 sua quidem ratiocinatione ductus alium locum attribuendum censeat. Quibusdam enim ex causis, cpiae baud probandae videntur, carmen illud 1'i tenqiori accomodatum esse putat, ({uo Propertius puellae suae valedixit, ittique in tertium (IV.) librum transferri iubet, Neque vero eius sententiae socii ei desunt, In <[uorum numero imprimis nominandus est A ('in. B a e h re n s : 11am is t[u0([ue car- men illud — neque id solum in linem libri tertii transponendumcensuit; et quoniam ad hunc locum pervenimus, eius viri doctissimi sen- tentiam nunc considerabimus et examinabimus.

Baehrens igitur in praefatione editionis S. Projiertii elegiarum (a. 1880 institutae) totam carminum seriem loco tradito movendam censuit; et eum quidem si audire vis, omnia, quae nunc fere a II. 7 usque ad II. 13 leguntur carmina, olim in tertio libro cxstiterunt et tota aliqua foliorum com page in antiquissimo codice laxata falseque inserta in falsum locum (in eundem, quo nunc ea legimus) pervenerunt. Quam rem variis ex indiciis, 1(uae ipsa ea carmina prae se ferant, comprobare nobis studet. Sed quatenus id viro ei docto contigerit, quidque argumenta ab 00 pro- lata valeant, nunc videamus.**) Kt ea quidem utar ratione ut Baehrentem observations suas exponentem gradatim sequar, quidque do unaquaque mild videatur, adnotem.

Sed antequam argumenta singula, quibus Baehrens coniecturam suanv delensurus nititur, evertere instituo. (|uid in universum in disputatione ilia displiceat et quare errasse videatur, paucis exponam. Ut igitur in yioesi scaenica, sic in elegiarum scriptoribus quoque legentibus -rd-o׳. qui- dam occurrunt et personarum, dico, et rerum. Quis in elegia Romana volitatus aemulum ilium divitem non noverit, qui poetae, qui nihil nisi purum suum amorem et carmina sua puellae obfert, obstat, quominus gratia atque amore puellae amatae quiete utatur. Eiusque aemuli persona apud omnes fere carminum amatoriorum scriptores nobis lit obvius, ita,

*) cf. 1. c. p. 3 i : »Quid enim, quo in carmine nil aliud nisi nunc se celebraturum esse Augustum promittat poeta, id priinum num existimabimus fuisse libri, in quo sola Cynthiae laudalur formositas ?«

**) Oblocuti sunt Baehrenti Carol. Brandt, qui tamen, quamquam in initio disserta- tionis suae ex Baehrentis editione potissimum exordium se cepisse profitetur, tamen de viri illius docti proposito nil nisi haec adnotat (1. c. p. 21): »Non multo ab hac opimone novissimi editons sententia distat, qui el. II 7 —• II. 13 ex terlio libro hue inserlas esse arbitratus est. Sed illius disputationem refutare longum est« : et praeterea Birt I. c. Rh. Mus. vol. 38. p. 197-98), qui blanda quadam ironia usus bene breviterque eum refeliit-

Page 8: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

(i

ut apud unum si ([iiid dc co legamus, similis altcrius loci nobis in men- 1tein veniat. Et cum poeta puellao suae iraseitur, eique aliquid crimini vult dare, aemulus ill(1 producitur, qui multum o b d i v i t i a s s u a s apud puellam valeat. Similiter poeta enarrare solet, quomodo occasion(' quadam oblata ipse lidem pucllae praestiterit, cum aemulus cam prorsus non cura- ret. Sic morbus saepius commemoratur, in quern arnica quondam inci- disset. Certa exempla in re tam nota adferre longum est. Sed ob cam ipsam causam, ipiod cae res tarn usitatae ct vulgares apud ill os poctas sunt, lieri non potest, quin suspicemur narratiunculas i 1 las non veras semper, sed betas potius atque consuetudine ,ac usu reccjrtas esse, nc<pie fallemur, si sumemus unum poetam in iis (piidem rebus altcrum scentum atque quodammodo imitatum esse. Iloc vero concesso narrationibus illis pro arguments uti vix nobis licobit, quibus conicctura aliqua lirnictur. Sed ea, quae Bacbrcns profert, nrgumenta maxima ex parte in hoc genus cadunt. Itaque hoc in universum monendum putabam. Sed bis praemis- sis iam de singulis agemus.

Kt carmen II. 10 quidem, t[uod primo loco Baelirons pertractat, paucis absolvam : iam supra enim, ipiid mihi de eo carmine slaluendum esse videatur, exposui.*) Cum igitur vir ille doctus carmen illud boc quoque modo interpretur, ut poetam amatoriis prorsus missis iamiam epica se canturum promittentem sumat, quae supra contra earn sententiam pro- tuli, contra Baehrentem quoque scripta velim. Quamquam igitur probo, quae Baehrens, ut demonstraret tres priores libros a I’ropertio ipso einis* sos esse protulit, tantum tamen abest, lit cum carmen illud ad linem libri tertii transponentem sequar, ut, quae id lieri vetent. argumentu iamiam sim expositurus. Itaque non semel Propertius consilium suum epica canendi aperit, sed compluribus locis eius rei lit mentio. Sed ipiae inter eos locos intercedit ratio manifesta, ea ipsa locum in codicibus ei carmini attributum defendit. Iam animadvertas velim ordinem, cpio loci illi. de tpiibus locut.us sum, sese accipiant. Atque in prima secundi libri elegia poeta, postipiam nobis narravit, quantopere in elegiis lingendis a more Cyntbiae adiuvaretur, hoc modo peru'it:

»(J|uod mihi, si tantum, Maecenas, lata dedissent,I t possem heroas ducere in anna maims.Non ego Titan as can erem, non Ossam Olympo

Bella([ue resque tui memorarem Caesaris, et tu Caesare sub magno cura secunda lores.

V. 41. Sed neque Phlegraeos lovis Enceladique tumultus lntonet augusto ])(«׳tore Callimachus,

Nec mea conveniunt duro praecordia versu Caesaris in Phrygios condere nomen avos;

Navita de ventis, de tauris narrat arator,Enumerat miles vulnera, pastor oves;

Nos contra augusto versantes proelia lecto:Qua pote quisque, in ea contend arte diem.«

*t quaestt. Prop. I. p. 23 et p.. :6 sqq.

Page 9: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

I

Quo loco pool a animum suum nobis patefaeit ila, i it opioa so scrip* turum dicat, si vaieant umeri: sod coin ingenium illud, (piod necessarium sit ad maiora capessenda sil>i desit, aniores so caiioro.Sed alteriun videamus locum, cjui est II. 10.

»Sed tempos lustraae aliis Helicona clioroisEt campum llaemonio iam dare tempos equo

Quod si deliciant vires, audacia certe Laos erit in magnis et voluisse sat est

Ilaec eg׳o castra sequar: vates tua castra canemlo Magnus ero servent hone mild fata diem!«

Qui locos ab ilLo priore multum dilTert. Neque enim iam ait Pro- portius: »si possem, maiora canerem, quia nequeo, elegias compono« sed ita loquitur: »Nunc p a r vu m quoddam carmen epici generis aodeo; epica futuro fortasse tempore eanam; sed none parva Conor: qood si vires defe- cerint, tainen Ians magna erit: nam in magnis et v o l u i s s e satis est,« Quod tempos ut \ ideal, magnopere desiderat poeta: »servent mihi fata diem!» Pro universa igitur poetae ratione hoc loco maxime quidem studium eius elucet atque apertum lit epica canendi: neque vero in men• tern mihi veil it, ut ea de causa concedam poetain in ea re cerium cepisse consilium. Attamen voluntatem suam fautori Propertium ostendere voluisse non negabo. Qua in cogitationo quamdiu persévéraverit, tertius, quern none .proferam, locos nobis aperiet. In tertia enim tertii libri elegia haec nobis poeta narrai:

»Visos eram molli recobans Ileliconis in umbra, lîellerophontei qua Unit humor eqoi,

lieges, Alba, trios et regum facta tooruni,,Fantom operis, nervis hiscere posse mois׳

Parvaque tain magnis admoram fontibus ora,I rule pater sitiens Ennius ante bibit (1 ti.)

Peinde Apollinom se sibi obtulisse bisque verbis se allocution esse referl poeta vv. 15. sqcj :

(Quid tibi cum tali, demons, est flomine 1׳ qois te canninis heroi tangere iussit opus?

Non bine ulla tibi speranda est fama Properti:Mol lia sunt parvis prata terenda rotis,

I t tous in scamno iactetur saepe libel lus.Quern legat exspectans sola puella virum.

Pur tua praescripto sevecta est pagina gyro?Non est ingenii cymba gravanda tui.

\lter reinus aquas, alter tibi radat arenas :Tutus eris : medio maxima torba mari est'.

Qui versos, quos alii sequuntur, quibus et Apollo et Musae elegias tantum eomponere iubent poetam. cpiid aliud volunt, nisi ut irritum esse iubeant promissom illud : ,sed tempu s lostrare aliis Helicona choreis1? quod nisi efficient, quid tandem officiant. eipridem prorsus nescio.

Page 10: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

s

A poll in is enim ip s iu s verbis, deo quasi ex machina adnuente, declarat lines poesis amatoriae egredi sibi non licere. Magis magisque igitur poetae studium elucet eos repellendi, qui, ut aliud canat. postulant quam quod ingenio suo aptum sit. Xeque est, cui־ miremur, si alio loco, quem ultimum proferam, !,ropertius Maecenatem, ([ui excusationibus eins contemptis monere non desierat, ut maiora appeteret poeta, hoc modo alloquitur: (III. 9. 1. sqq.)

«Maecenas, eques Etnisco de sanguine regum,Intra fortunam ([iii cupis esse tuam.

Quid me scribendi tarn vastum mittis in acquor?Non sunt apta meae grandia vela ra ti:

,I’urpe est, quod nequeas, capiti committere pondus׳Et pressum irdlexo mox dare terga genu.

Omnia non pariter rerum sunt omnibus apta I’alma nee ex aequo dueitur una iugo

(v. 35) Non ego velifora tumidum mare lindo carina Tuta sub exiguo tlumine nostra mora est.

(v. 43) Inter Callimachi sat erit placuisse libellos Et cecinisse modis, clare 1’bileta, tuis.

llaec urant pueros, haec urant scripta pucllas Meque deum clament, et mibi sacra ferant.»

Quo carmine I *ropertius consilium novi poesis generis iucipiendi in omne tempus aperte abicit. Nonne igitur, quaeso, ineptum est, carmen II. 10, in quo consilium illud (j u om odoc u mq ue apparel, transponere in finein libri tertii p o s t carmen 111. 9/׳ Mibi quidem, ([uicumque hoc conatur, simplicem carminum ordinem consulto turbare videtur. Sed satis iam dictum de hoc carmine; nam Baehrentem hoc carmen in alium locum transponentem sequendum non esse demonstrasse mihi videor.

Carmen vero II. 9, c[uod post carmen II. 10 pertractatur, acriora etiam tela ad traditurn ordinem oppugnandum Baebrenti subministrare videtur, p r im u m , ([uod carminis II. 9 versibus 25 et 20 morbus ille Cynthiae designetur, de quo elegia demuni II. 28 nos lariat eertiores. d e in d e , quod versus quoque 23 sqq:

»Ilie• etiam petitur, qui te prius ipse reliquit:I)i laciant isto capta l'ruare viro!«

testentur carmen 11. 9 din post superatum ilium morbum scriptum esse; nam ex carmine demum II. 21 nos discere Cy nth iam a Bantho desertam esse, intidumque amatorem iterum ab ilia appetitum esse non librum secundum sed tertium ostendere. (cf. II. 20, 1. sqq: credis eum iam posse tuae meminisse ligurae, vidisti a lecto quern dare vela tuo?); tu rn quod poeta versibus 11. 9. 21 narret in convivio quodam bilari puellae unice amatae se absentem ludibrio fuisse: eandem autem rem praeterea con• memorari III. 24. 21 sqq.:

,Risus erain positis inter convivia mensis Et de me poterat quilibet esse loquax:

p o s tre m o quod versus, qui exstent II. 9. 37 40, 49 -52, II. 8, 13 28ultimam poetae desperationem prodant, el cum eo desperation«‘ coniunctus

Page 11: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

{)

sit summus ('yiitbiau oontemptus; quadrare igitur iios versus in illud tempus, quo Propertius Cynthiae valedixerit, (juod tempus in tine tertii libri describalur. Quibus Uaehrentis argumentis oquidem quae opponam liaec sunt:

Prim u in: \ Vrsus, cj ui leguntur II. 21. II) sqq.:«Nos (piocuincjue loco, nos om ni te m p o re tecu m

Si ve a e g ra p a r i t e r s iv e v a le n te sum us» baud bene intelleguntur, nisi ad certain quandam rem referuntur iam ante coinnienioratani: neque vero ea res deest: respicit enim poeta his versibus II. 21. It) sq. versus illos II. t). 25 et 26.')

l ) e i nil(': Poeta cum puella sua rixans perfidiam et inconstantiamei obicit nec in ea quidem re cert uni aliquod tempus respicit. Nam hand errabinms, si sumemus Cvnthiam pauperi poetae, qui nil nisi lidelem smmi amorem et earmina ei olTerebat. !idem non servasse sial ditiori aemulo lavisse.*)

!)u n iq u e : Quod eadem res atque carmine 111. 24. 21.sqq.commemo1 ratur II. I). 21 sqq. nihil valet. In carmine enim Ilf. 24. Propertius ( vn- thiae, cui in perpetuum valedictums est. quidquid per omne amoris tempus in ipsum peccaverat, enarrat neque est, cur miremur, si eius quoque rei, quae ipiam maxime poetae moverat indignationein, mentionem facit. Quando autem id fuerit, nihil ad rem.*)

Sed nihil iam de singulis rebus, quas Haehrens attigit. Quod autem monel de alTeetus• aniini similitudine, quae intercedat inter versus illos II. I). 47 40. 40 Ö2, II. 8. 16 28 et extremi libri tertii earmina, cumres longe aliter so habeat, facile potest refelli. Locos illos ipsos adscribam, quo lacilius verum possit cou’iiosci:

:II. 0. 67 40 ׳»Nunc quoninm ista tibi placuit sententia, cedam

Tula, precor, pueri, promite acuta magis:I’iyite certantes, atcpie banc mihi solvite vitam:

8anguis erit vobis maxima palma mens.«40 52:

»Non ob regn.a uuuris diris cecidere sub armis Tbebani media non sine matre duces.

1i cf. Birt 1 c. 197 .... «II 9. Hier heisst es, Cynthia sei krank gewesen und Properz habe für sie gebetet; dass sie zweima1 krank war, ist nun unwahrschein ich; denn der Dichter wäre uns den Krankheitsbericht nicht schuldig geblieben ; ergo stand II. 9 hinter II. 28, wo von ihrer Krankheit die Rede ist. Aber dies wird vorgebracht nur mit einem ,non urgebo‘.»

cf. Birt 1. c (־ .: In demselben Gedicht ist v. 23 von einem Liebhaber die Rede, der Cynthia verlassen und den sie nun zu fesseln suche. Das ist natürlich Pantbus, der II. 21 vorkommt: »aperteU Es steht zwar nicht da. Aber es kann ja gar kein anderer gewesen sein! Und Panthus erscheint eben II. 21 in der That als ungetreu. Nichts klarer also, als dass II. 9 hinter II. 21 stand!

*) Birt 1. c .: »B’erner aber hat Cynthia ebenda II. 9 mit jenem Herrn über unseren Dichter gelacht. Nun sagt Properz auch später einmal (III. 24. 21.) dass Cynthia über ihn gelacht habe. Das ist offenbar dasselbe Lachen : so gelacht wird doch nicht zweimal im Lehen. Es ist also evident, der risus multus II. 9, 21 konnte nicht schon im zweiten Buche Vorkommen. Dies ist certa demonstratio!«

Page 12: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

1(1

Quam. milii si media lim it pugnare puella Mortem ego non liigiam morte subit■(־ tua.

II. s. l;i 28:»Ergo tam multos nimium temerarius, annos

Improba. (pii tulerim tecpie tuainque domum, Eequandone tibi liber sum visusy an usque

In nostrum i a ci es verba superba caput y Sic igitur prima moriere aetate, l’roportiy

St'd morere, interitu gaudeat ilia tuo;Exagitet nostros Manes, sectetur׳et ombras

Insultetqoe rogis, calcet et ossa mea.Quid y non Antigones tumolo lîoetius llaemon

( .nse latus־orrait ipse soo saucius t׳Et sua coin miserae permiscuit ossa puellae

<\)ua sim־ Tliebanam noluit ire domum y Sed non elïugies, mecum moriaris oportet :

lloc eodem ferro sti 1 let uterque cruor.Quamvis ista mild mors est iiihonesta lutura:

Mors inhonesta cpiidem, tu moriere tamen.«Cum bis conférant us muon altemmve locum extremi libri tertii :III. 24. I sqq.

»Falsa est ista tuae millier Jidocia formae Olim oculis nimium facta superba meis.

Noster amor tales tribuit tibi, Cynthia, laudes:Versibus insignem te piolet esse meis:

Mixtam te varia laodavi saepe figura,Et, quod non esses, esse putaret amor:

Fl color est totiens roseo collatos Foo Com tibi ipiaesitos candor in ore foret.

Quod mild non patrii poterant avertere amici.Fluere aot vasto Tbessala saga mari :

llaec ego, non ferro non igné coactus, et ipsa Naufragos Aegea \(־rba latebor a<(ua.

Correptos saevo Veneris torrebar aheno\ inclus eram versas in mea terga nianus.

Fcce coronatae portum tetigere carinae,M'raiectae Syrtes, an corn iaeta mild est.

Nunc demum vasto fessi resipiscimus aesto Volneraqoe ad sanura nunc coiere mea.

Mens bona, siqua dea es, tua me in sacraria dono Exciderant sordo tôt mea vota lovi.«

Vel III. 2ô (Ib'rtzb.) 5. sqq.:»Nil moveor lacrimis: ista sum captas ab arte;

Semper ab insidiis, Cvntbia Here soles.«Ibid. v. lit.

»At te celatis aetas gravis orgeat minis,Et venial formae ruga sinistra tuae.

Vellore tom copias al bos a stirpe eapillos

Page 13: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

11

All, ,spoculo rugas increpitante tibi,Hxelusa inque. vicom fastus patiare superbos,

!■It quae •fecisti l'acta queraris anus, lias tibi fatalis cecinit mea pagina diras,

Kvent um formae disce timere tuae.«AI icj nan 111111, bercle, inter il los at([ue has locos intéressé non difficile

csl inlellectu; neque c[uisquam aflirmabit similitudinem animi ai'fectus intercedere inter i 11am secundi et extremani tertii libri partem, nisi omnis ci deest senses omneque indicium. Ktenim bis locis dunbus prorsns varie affectum fuisse poetam constat, 11 lie enim (lib. II.) am oris incendie atque (k'speratione, quibus iuvenes, cum vero ac tarnen irrito amore puellas sequantur, vexari soient, vexai us atque intime pee tore dilaceratus apparet; hic vero (exIr. lib. III.) postquam pertidiam atque nequitiam Cyntbiae ex- pertus est. calamitate demum doctus damnisque motus iamiam adeo illam opprobriis obruif, ut. (|uae antea de ea praedicarit, amore caecum se cla- mitet linxisse eandemque acerbe illusam atque irrisam iam valerc iubeat. Cv)uae animi alfectiis di versitas tain aperta est, ut vix intellegam. quomodo Itaclircns duos illos locos in ununi contaminandos proponerc potuerit. Immo vero etiam aflinnare equidem non dubito ea ipsa affectuum diver- sit ate a prineipio labefactari Baehrentis coniecturam neque cpiidquam valcre argumenta ilia inania ab ill״ prolata contra banc rcm. Scd nihilo minus !•(‘feilere ea pergam: In carmine igitur II. 8 vir die ductus innititur versibus lb sq.:

»Ergo tarn multos nimium temerarius annos,Improba, qui tulerim teque tuamque domum.«

»Si II. 8 vere ad initium secundi voluminis pertineret, »Üaehrens (praef. p. \1.IY.) elicit,« poctae, qui tum duos per annos, cum plurimuih Cvnthiam amabat, null״ pact״ »tarn m u l to s a n n o s« iactare lieuisset.« Scd ut omittam nihil fere constare de tempore amoris, id tarnen monobo poetam sibi ipsi. quod tain din tulerit servile iugum indigni (Anthiae amoris irascentem vel parvuin annorum numerum verbis »tain multos annos« per 0־ s.ßo^/v signilicare potuisse.*) I’raeterea hoc qu(K|ue loco diver- sitatem ai'fectus, de qua iam supra sum locutus, denionstravcriin. \'ersus enim, (piales leguntur II. 8 1 5, qui summum poetae dolorem expi-imunt, :i dolor ita, ut plane perspiciatur atque intellegatur nobis depingitur cf.v.40 ן 11))»Minim si de me hire triumphal Amor«) tales versus, dico, vix roperies in ea earminum parte, quo Baehrens hoc quoque carmen transpositurus est. scilicet in line libri tertii. Minime, liercle, id mirum (piidem! ntHjne enim cpio tempore i1־ae ac stomachi plenus Cyntbiae in perpetuum valedixit, simili atque supra ostendi modo sentire nec seribere potuit poeta. Neque vero me fugit neque silentio id praeterire mihi in animo est, legi in line libri tertii umun carmen, cpiod meae sententiae rejiugnare \ ideatur (sc. III. 21) scd lectori quidem parmn intente; nam accu ratios consideranti, quo carmen illud s|)cctct. facile perspicuum (iet, Ibi enim !,ropertius in

*)Aliter Birt I. c 198 » . Es reicht aber vollständig aus diese >vie en« Jahre von etwa dreien zu verstehen. Wenn jemand eine solche Dame unausgesetzt drei Jahre unter- hielt, so konnte das gewiss schon als seltenes Beispiel von Treue gelten und diese Jahre waren »viele«, nämlich mehr, als es sonst bei derartigen Liaisons zu sein pflegten.

Page 14: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

1־2

eo est, ut amurem Cynthiae, quo post, tot discrimina tamen adhuc ve- xatur, quoinodocumque excutiat: postquam iu'itur omnia expertus est, (cf. v. 5 »omnia sunt tentata mild, quacumque fugari. Pos'sit . . . «) Athenas prolicisci statuit, ut puella remota et ipse amoris oblivis- catur. Yidemus igitur ibi extrema pristini ardoris vestigia, quae mox secuturae sunt contemptionis illius atque irrisionis voces, c[iiae in extremis libri Ilf. carminibus legentibus occurrunt. Itaque in bis versibus 'III 21) amorem persentimus, ut ito dicam, extremos spiritus ducentem, at in illo carmine (II. 8) vivum atque rigentem et pectus poetae acerrimis spiculis dilacerantem. Idemque apparet ex carmine H. 13, quod etiam ad particu- lam illam (II. (> II. 13), de qua agitur, pertinet; cf. illius carminis v. 13 sq.:

»Non tot Achaemeniis armatur Itura sagittis Spienia quot nostro pectore lixit Amor.״

Adde quod in carmine 111. 21 v. 21):»Sen moriar lato, n o n t u r p i I’r a c t u s a m o r e

Atque erit ilia mild mortis honesta dies״ ita loquitur Sextus, ut persentiscamus mortem, quam cpds amoris maerore confectus subeat, turpem ei videri; at in illis libri secundi carminibus de eadem re longe aliter emn sentire inde manifestum lit. cpiod saepius mi seram in amore sortem expertus, ipse mortem appetiturus est. Quart‘ ad- firmare non dubito, poetam, qui in secundo libro loquatur, cpiod ad animi motum pertinet, tantum abesse a poeta in extremo libro tertio locpiente

»Quantum llypanis Yeneto dissidet Kridano.«Quid igitur inde sequitur? Nil nisi cpiod demonstraturus eram, scilicet particulas illas carminum, ([lias Baebrens in unum locum confundere volrnt, tempore longe alio ac prorsus diverso scriptas esse.

Neque vero, ut id cpioque absolvam, plus valet argumentum, cpio Baehrens utitur in carmine II. 7., Propertium uno demum libro edito iure de se praedicare non potuisse:

Mine etenim tantum meruit mea gloria nomen.Gloria ad bibernos lata Borysthenidas.«

Nam praetercundum non est illud »bine« de a m o r e esse dictum et ad eum esse referendum. »Si in amoris castris militari‘ mihi licéret« poeta ait, libenter militarem; nam b i n e tantum meruit etc. etc.«

Praeterea Propertium monobiblo edito in Maecenatis societatem per• venisse constat, ea<[ue ipsa res efficiebat, ut Propertius ingenium suum poeticum acleo sentiret, ut quid de se sentiret, illis verbis exprimeret. Num vero, c[iia in scaenicis poetis aestimandis utimur mensura, eadem nobis uti licet in elegiacis? illi enim contingere potest, ut prioribus abulis civibus minus applaudentibus acceptis posterioribus componendis maiore utatur fortuna maioremque ac prius nanciscatur gloriam apud aequales; cjuod rarius certe liet in poeta elegiaco; qui nisi primo statim provent-u lectores tetigerit, vix postea veniet in gratiam atque lavorem multitudinis. Properti igitur gloria, postquam Maecenatis sociis adnumerari coeptus est primo carminum fasciculo edito iam satis erat magna, u! ver­bis illis, quibus Baehrens offendit, illo, quo in codicibus k‘guntur loco facile üti posset, (,)uid quod Martialis iam in epigr. I. I hoc modo gloriatur:

Page 15: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

»Ilic ost, quem legis, illo, <[uem requiris,Totö notus in orbe Martialis etc. etc.

Quarr hoc quoque Baehrentis argumentum de versibus II. 7. 17 18sumptnm futile est.*)

Restat, ut de rationibus chronologicis, quas Baehrens ad propositum sinini conformavit, aliquid proferam; quamquam baue in rem altius per- scrutari cjuani maxime me piget non ob unam tan tum causam; nam ad suam quemque rem his rationibus usum sive potius abusum esse video, id (piocl in ista causa eo facilius lieri potuit, quo magis onmia fere, quae buc pertinent, meris coniecturis eruuntur iisque innituntur.

Braeterea mihi persuasi banc, de qua agimus, (piaestionein minima parle pendere a rebus chronologicis. quod iam incle elucet, quod multi

viri docti. de eadem re egerunt, neque vero verbo quidem chronologiam attigerunt. Quod si banc rem prorsus silentio praeterire nolo, tarnen ilaebrentem per vias varie contortas singulärem amoris historiam con- struentem non sequar, sed hasta inversa demonstrare conabor chronologiam (quantuin (piidem recta via adbibita magna cum probalitate erui potest) ordini tradito non magis repugnare quam a Baehrente proposito. Qui omnia ex eo. quem ipso tenet. loco composuit. qiuare bistoria amoris, quam (hoc semper posito cannina 11. 6- II. 18 ad tertium librmn perti- nere, linxit, ob eam ipsam causam nimis ex arbitrio composita apparet. Bantbi persona, de qua nihil fere constat. Baerenti certum quodammodo ilum praebet, quo ductus vestigia illius bistoriae persequatur; ac si nul-

ium alium meretricula illa admisisset et praeter illum Panthum nemo Rex Io nostro oll'ecisset; attamen iam supra monui aemuli personam quasi usu acceptam esse apud elegos; neque vero minus nobis apud Ovidium׳ et I ibullum dives ille aemulus occurrit atque apud Propertium.

Mihi quidem et amoris historiam et spatium. quod ei tribuendum sit, (,t tempus, quo singuli libri a poeta ipso editi sint et ad quod tempus illa, quae in ea computatione respicienda sunt, oarmina referenda sint, omnium, quae buc spectant, ratione habita post Baehrentem magna cum perspieuitate eruisse et exposuisse videtur Carolus Brandt (1. c. p. 27—35). Qui praeter cetera primam primi libri elegiam rectius ac priores viri docti interpretatus est, <[uod eo ]»Iuris aestiinandum est, quia ab illius carminis interpretatione magna ex parte ]»endet recta cognitio et bistoriae et tem- poris amoris. Itaque ex eius computatione neque octo aut septem annos, ut Lachmann statuit, ne((ue sex, ut llertzberg. sed quinque annos poeta Cynthiain amavit.**)

*) Minus mihi arridet Birtii sententia- I. c. p. 198: Properz will an dieser Stell weiter nichts sagen, als dass seine Gedichte schon in die fernsten Gegenden des Reichee exportiert worden seien und !dort gelesen würden. Man möchte nun doch fragen, ob dieses Export denn etwa nur auf mehrbüchrige Werke beschränkt war oder ob nicht vielleichr auch Monobibla expediert wurden.

**) Concludilurid quidem ex versibus 111. 25. 3: »Quinque tibi potui servire fidelitert annos« et versu 111 16. 9: »Peccaram semel et totumsum pulsus in annutn,־ cui novam lucem attulit Brandt meo quidem iudicio. Sed haec sunt eius verba 1) ׳. c p. 28.),. .. atque Lacbmann, qui septem amoris annos pro quinque statuit excepto discidii illius anno uno, procul dubio gravissime contra versum III. 25. 3 peccavit. Rectius llertzberg ita carminum empora rimatus est, ut per quinque annos Cynthia amata esset; sed hic in ea causa a

Page 16: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

U

Et prima quitlem primi libri »!legia scripta est, rum poet a totum aninim alterna amoris et odii Cynthiae unda •iactatus esset, Cynthia poe- tain nostrum a ut nondum novisset a ut non admisisset.*)

Carmen autem 111. 4 anno 732 tribuendum esse domonstratur, deinde carmina 111. 24 et 25 certe post ce. 4. 5. scripta esse. Sed cum carmina 24. 25. post carmen 4. 5. i. e. post autumnum an ni 7.32 scripta sinV, ut et oriendae et crescendae simultati tempus aliquod detur, amorem line anni 732 desiisse necesse est. Quod autem ex primo quinquennii illins anno carmina amatoria non exstant, prima primi libri ele<>׳ia exeunte anno 728 vel ineunte 729 scripta est et très priores libri inter linem anni 728 et anni 732 editi sont. Et tertius quidem l'ere exeunte anno 7 3 2, secun- dus fer(* exeunte a 730; (nam anno 731 carmen 111. 18 tribuendum est; carmen 111. 15 propter v. 7: »tertius haud multo minus est cum ducitur annus« fere exeunti amoris anno tertio i. e. fere exennti 730: itacpie ant(( hoc tempus secundus liber .ianum aspexit). I )unique primum librum ]dus quam septem mensibus ante secundi libri editionem in luceni venisse propter II. 211. 2L s(j:

»Soptima iam plenae deducitur orbita hmae.

vero fortasse aberravit, quod Propertium in v. III. 25. 3 discidii tempus excepisse sibi persuasif, in qua re Lachmannum sequitur, qui p XXIII sic disputât: »Quomodo enim Propertium illo anno, per quem pulsus fuit, Cynthiae servisse censebimus Gui interne ganti responderi potest: an non ienetur servitio puellae durissimo, qui in viduo lecto frustra somnum quaeiit, amorisque perpetitur tormenta omnia, gaudiis fruitur nullis? Itaque cum Lachmami sententiam suam parum demonstraverit, videamus ipsi, quid rei sit. Atque ,Sextus discidii annum fortasse non inter quinque illos numerasset. si ipse Cynthiam reli- quisset aut, quamvis a Cynthia pulsus tamen ira commotus amoris fervorem ad viles ni quadriviis et angipoitis vagantes transtulisset nec ullo desiderio amoris cruciatus esset. At Cynthia pepulit Propertium, neque credi potest eum tempora irae tam aequo animo tulisse, quamquam interdum non veri fervoris sed palaestrae nitorem apud poetam nostrum aspici contendo; nostro quidem loco illud discidium saevitiae Cynthiae exemplum est. Qui autem propter discidium saeva esse ea potuit, nisi contra amantem et deside- rantem? itaque discidii annum poeta in 11!, 25 3 non excepit ; quod etiarn magis intelleges, si ad furorem illius loci attendas ; summa enim Ira incitatus poeta, cum describeret, quam puella in fidissimum et constantissimum amatorem crudelis fuisset, certe m a i o r e m potius quam minorem annorum numerum posuit.

*) Lachmann contra huius carminis tempore Propertium iam et amavisse et amatum esse sibi persuasif. Cuius sententiam ut refellat, tria argumenta offert Brandt hisce verbis : » P r i m u m si contulerimus carmina 111. 24, 25, quibus liniuntur et très amoris libri et poetae amor, illam primam primi libri elegiam. qua se a Cynthia captum esse canat, primo. amoris tempore scriptam esse probabile fîet. D e i n d e , ut rectissime Hertzberg p. 42 exposuit, Milanionis exemplo Propertium non hoc agere. ut dominam recuperet sed, ut primo sese in puellae amorem insinuet, demonstratur. P o s t r e m o hos versus perpendas:

»Vos remanete quibus facili deus anni it aure,Sitis et m tuto sempèr amore pares.«

Si enim poelam nondum a Cynthia amatum esse statramus, recte se habel hoc vos remanete, quibus amor annuit, ego, cui nondum annuit, abeo. Sed ex Lachmanni sententia, quod Amor Propertio iam annuit, sed non assidue favebat, hoc potius dici debebat »vos remanete, qui amamini«, alioquin enim eum ipsum remanere necesse esset. lam quaeritur, num Sextus hune furoris annum inter quinquennium illud numeraverit ;: atque mihi quidem poeta acerbissimum servitium tulisse videtur, quod ferrum et ignem et exilium toleraturus est maximeque omnium huius anni furoris eum poenitere necesse erat, postquam perfîdiam puellae penitus perspexit. Quid autem sequitur, si recte disputavimus ? nostram elegiam ante ceteras omnes ad Cynthiam missam vel Cynthiae amorem commé­morantes scriptam esse et ex primo quinquennalis illius servitii anno nullum carmen extare.

Page 17: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

ir>

Cum du luu ut, dc te eompita nulla lacent«IH'COSS est.

(juibus cum rationibusea, quae praeterea certo de quarundam eleg'iarum tempore constent, aut nequaquam pugnare aut optima convenire dilucide demonstravit Brandt. Sed nostra quidem maxime interest, ut carmen IL 10 ad secundum librum pertinere perspicuum liât. De quo carmine Brandt haec profert: »Neque minus cum his convenit, quod de carmine IT. 10 explora tum est. Nam v. 10. ad Aelii Galii expeditionem Arabicam respicit, qui, ut ex Strabone XVI. 4. 29 sq([. Dione LUI. 29. Josepho antiqq. Judd. XV. 9. 1. necossario׳ colligitur (cl. Momms. mon. Aneyr. p. 74. sq.) aestate anni 729 Cleapatride Leuoocomen proi’ectus fore nono vel decimo anni 730 men se Alexandriam rediit. Atque. <|uod Augustus multum i I lam Arabian invasionem sibi proiuturam esse speraverat, (Str. XVI. 4. 22) tamque res male ״•estas aegre tulit, ut proditorem Syllaeum, Nabateorum ducem, Bomae interliceret. Aelium Galium ex Aeg'ypto revo- car.et*) post infelieem illius expeditionis eventum poeta, qui inflate ore divinam Caesaris gloriam canit, turpissimae illius cladis mentionem l'acere non pot.uit. ltaque illud carmen a n t e e x i t u m 7 30 conditum sequitur. Oui tempori etiam Aersus 13. 14. conveniunt. Nam iilius Phraatis turn Romae tenebatur, ut pater, quamvis invitus, omnia, quae Romani impera bant, cogeretur. Turn propter versum 15: »India quin, Auguste, tuo dat colla triumph()« elegiam non ante annum 728 scriptam esse demonstrabo. Respicit eniin is Aersus ad lndorum legatione.m, quam Dio L1X. 9. signi-ficat ('AX’. O’. Ivdoi ־ p o x ï , 5 O Z. î U (T X U. î V 0 ׳ ־. p Ô T î p O V ÇlXlXV ~ J~Z׳ î ׳7־ î:CXVT<>,

Orosi us, 0, 21, 44(5, ul dubium esse non possit. narrai: »Interea Caesa- rem apud Tarraconem, citerions llispaniae urbem, legati lndorum et Scytharum toto orbe transmisse tandem invenerunt. Krat autem Caesar annis 728 et 729 apud 'l'arraconem«.

Denique llertzbergium carmen II. 7 sine iusta causa anno 728 tri- buisse demonstrat Brandt, Sic enim Ilertzbenr anrumentatus est: »Dio de hac lege postea Bopio Boppaeo consulibus lata nihil narrat; atqui reni' tam graven! non omisisset, ergo ei anno lex ilia tribuenda est. ad (|uein Dio annotavit se propter legum et l'aclorum vim omnia narrare non posse, i. e. anno 727. ut illud edictum anno 728 sublatum esse probabile sit.« At Brandt haec opposait: «Sed primum non iniuria dubitare mihi videor, an tam accurate omnia Dio narraverit, ut hoc modo ex silentio colligi posset. Praeterea Hertzberg locum ilium non truncatum adscribere debe-

testimonio lectorem circumduceret. lam, opinor, apparebit ex illo loco de nostrae elegiae tempore prorsus nihil concludi posse.« (Brandt, 1. c. p. 35.)

Quare chronolagiam ordini carminum tradito ne([uaquam obstare videmus neque quidquam egisse Baebrentem, cum demonstrare susci-

*) iam enim initio anni 731 i e. Herodis regno anno XIV. Herodem a Petronio, Aegypti praefecto annonam emisse Josephus tradidit (antiqq. Judd. XV. 9. 1.)

bat: »Ź7rpx׳X A O i^Ü Ç Z:

A xi Z '1 T TTXVTX TX

Page 18: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

peret chronologiam conatui suo i'avere et carmina praesertim II. 10, II. 7, ex rationibus chronologicis nisi in volumine tertio exstare non posse.

Sod Haehrente dimisso iani de aliis videamus. Omnium vero quos adhuc consideravimus, virornm doctorum errores consoniavit Her­mann K n au th in dissertation(', cni inscribitnr: Quaestiones Propertianae,Halis Sax. 1878. <v)rii aliam qnandam carminum quorundum transpo-

-sitionem proposuit. Carmina enim libri tertii Lachmanniani 7—19 (ed. Mull.) = II. 15— 24 (ed Ilertzb.) cum novem illis elegiis earmini II. 10 prae- enntibus in umira librmn conglutinandos censuif ita, lit ([uattnor ex tribus prioribns libris evaderent■ libri pari vel simili ambitu conclusi: lib. I. = 22 el: lib. 11(9+12) =^21 el;lib. 111. (ed.Mull. 32 — 12) = 20 el: lib. IV 25 el.

Argumenta vero, quibus utitur. Itaehrentis argumentis prorsns si- pi ilia sunt, praemissa. quibus innititur. falsa. Carmini il. 10, id quod concedi nequit, primum novi cuiusdam libri locum atfribuit, alia id genus. Sed singula refellere longum est, Somnia sunt, quibus refellendis tempus atque charta consuinantur, indigna. Idem dicendum est de Antonii Marxii׳ ; sententia.

Qui librmn secundum dividendum esse ratus poetam carmine II. I ! alterum librmn jtinire, carmine II. 12 novum librmn incipere vo lu isse putat, Sed volu sse tantum ille quidem putat .ideo, quia divisio ilia com• pluribus argumentis impugnatur, quorum t-ria ipse adlert,* ** ***)) Quare alia ration(' periculum evitare stuclet, Ei enim si credis, poeta libros alterum tertiumque (ex Lachmanni recensione) non ipse edidit, sed tantum libros 1. Ill, V (?); rcliqua post mortem poetae in schedis eius report,a atque sicut erant reperta, nee minuta nec aucta edita sunt. (p. 79). Sed in errorem ille incidit inveteratum, at nostra aetate feliciter sublatum.**)- Nemo enim. puto. postejuam A. Otto de ea re disputavit, iam dubi tabit, quin Propertius ele״ iarum suarum libros ipse foras emiserit. Cuius disputationis gumma (etiamsi persuasum habeo de singulis dubitari posse) Nihil igitur Marx profecit; nam hoc (pioque, (juod ("׳erte est probanda•׳petivit, elfugium <־i praeclusum est.

D.Nunc vero iam avertam animum mourn ab ilia virornm doctorum

coniecturarum mole et ex rerum novarum lide dubia conlugiam ad tra- ditionem, nisi me fallit iudicium, satis bene codicibus servatam. Nam postquam et primum alterumcpie Lachmanni argumentum et aliorum conatus refelli multisque diflicultatibus impugnari ostendi, iam maiore fiducia id. quod supra promisi, munus subibo. Jtaque ad librmn ilium

* De S Propertii vita et librorum ordine temporibusque, Lipsiae 1881**) Inferius, cum de tertio Lachmanni argumento disputabimus, eorum rationem

babebimus.***) Et his quidem verbis disputationis suae summam comprehendit: JJicht allein in

der monobiblos, sondern auch in allen folgenden Büchern, auch dem letzten, zeigt sich eine so sorgfältige und wohl abgemessene Ordnung der einzelnen Gedichte, dass wir sie weder auf Rechnung des Zufalls noch auf die nachträglichen Bemühungen gewisser, uns unbekannter Freunde zurückführen dürfen. Da also auch sonst einer solchen Annahme tniebs im Wege steht so sind wir berechtigt, an Properz als Herausgeber der ganzen uns erhaltenen Sammlung festzuhalten.

Page 19: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

17

alteram — uf in codicibus traditus est — animum meum attendam, qua- lisque eius natura sil, indagabo, neque despero lore, ut mihi ostendere contingat libruin mini, ut in codicibus traditus est, etiamnunc tenendum esse neque quidquam eos egisse, qui eum turbare et distrahere voluerint aut aliam aliquam rem contra, eum protulerint.

Vidimus igitur supra, quomodo varii viri docti desudaverint in ratio- ne aliqua apta excogitanda, quae intercederet. inter carmen 11. 10, quod pmlogmn putabanl esse, el epilogum, carmen dice 11. 34, et inter ilium proiogum elegiasque, quas lotus ille liber continet. Sod tantum aberat, ul cum i 11 is viris doctis I'acere possemus, ut compluribus arg'umentis, nisi fallor, satis lirmis nisi ostenderemus nihil eos opera profecisse digni. Contra ea si ordinem traditum tenemus, ingrato illo negotio atque sudore molesto liberati sumus. I’rimum enim libri secundi in codicibus truditi locum venusta ilia elegia tenet, quae in nulla re nisi in poesi elegiaca celebranda versatur. Qua in elegia non Maecenatem solum, celeberrimum f’autoreni, poeta appelat, sed ut par est in novo libro edendo, lectures in universum; et si eius carminis summam recto comprehendimus, poeta id agit, ut conliteatur !nolle suum ingenium nisi ad nugacem et levem poesin elegiacam non aptum esse, quare in eum solan! suarum virium conten- tionem col latu rum esse. Post tale initium etiam in sequente libid }!arte eius generis carmina iure exspectamus, neque in ea re poeta nos fall it. Sed paululum interim temporis attribuamus eiusdem libri epilogo consi- derando. Qua. in elegia (11. 34.) poetarn Lvneeum adlo([uitur Sextus. Hi initium quidem capiens e rt* non it;! gravi Propertius amicum. cpii usque ad illud tempus in severioribus carminibus pangendis versatus erat. per­nio vere studet, ut elegiacum poesis genus colat; turn eum celeberrimum fore carminibus lectitatis et facile in favorem venturum esse cum omnium turn puellarum venustarum; nam sibi ipsi baud secus rem cessisse; quare semper se operam navaturum elegiaco poesis generi, contra epici poesis eampum iis aequalibus daturum et concessurum, quos maiores iuvenl animi. Et ita earn elegiam poeta concludit, ut magna cum liducia. ani mo![ue elato iis, qui ante se in hoc poesis grnrrr landem assecuti sint, sese ipsum adiungat Cyiithiaeque famam non minus ad posteros perven- turam dicat, at([ue earum puellarum, quae ab aliis celebratae el cantalae sint. lt;u(ue etiam ultimum alterius libri carmen in una eli'giaca poesi «•elebranda versatur; quare nisi quis utrocpie oculo captus est, videal necesse est, quam apte et pulchre epilogus iste prologo illi respondeat.( I porta duabus turribus, ita reliqua eius libri carmina duabus i 11 is elegiis circumcluduntur ct iam ea de causa putares (1a ratioiu! a por t a , i p s o cautum esse, ne carmina ilia loco suo moxereutm׳. Sed exstat in medio illo libro elegia ilia, celeberrima t.otiensque dec-antata 11. 10. Quam cum int.<!r carmina amatoria positam ullum sensuni liaberc ncgarent, poiłam istam apte conditam et formatam in cuius I inibus turn's ilia!', de quibus loculus sum, exstant, main! praecipiti i‘t inconsiderata perl’regerunt. A Ha­nu*» r<*s digna erat, in <piam diligentius in(|uii-eretur, el examinandum, meo iudicio, erat, utruin re vera carmen illud II. 10 loco Iradito omni sensu careret, ita, ut ea tie causa venustus carminum ordo turbamlus esset Nonne poeta, cum ei carmini locum ilium attribueret, certum quoddam

a

Page 20: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

18

consilium spectare potuit? Cui rei in vesti ״,and ae equidem nunc operam adhibebo. Bed prius quaedam monenda et praemittenda mihi videntur.

Ante omnia cavere debemus, ne credamus elegiarum poetas Ro- manos carminibus suis effigiem nobis depingere amoris sui ad veritatem omnino congruentem ita, ut historian! quasi ainorum apud eos legamus. Propius certe ad veritatem accedemus, si sumpserimus nonnulla, inimo vero multa, quae de amoribus illis narrentur, excogitata potius et prorsus ficta esse. Quamquam vero longe absurn, ut ([uaestionem de ea natura elegiac liomanae hoc loco instituain, quaedam tamen atl earn, ([uam tuli, sententiam illustrandam proferam. hide enim repetendum illud vi- detur, quod unus quisque certe, qui in elegia Romana versatus est, non potuit non animadvertere, eorum poetarum in amore lata inter se simil- lima esse, id. ovum ovo. Et alterum (|uodda111 in 1’ropertii potissimum elegiis consideremus! l'oetae animi al'lectiones tarn subilo et repent(‘ simulque tarn acriter mutantur, ut vix mild persuadeam liaec ad veritatem congruere neque potius palaestram redolere. Mode poeta ammo elatissimo exsultat et incredibili fere gaudio elTertur voluptatibus amaloriis, mode et se ipsum et puellam suam detestatur id usque ad extremam desperationem procedit. Qua in re equidem artem quandam potius aspicio, ipiam verum animi affectum. Ettertio quidem loco hoc proferam. Incerta prorsus el ambigua ( ynthiae imago׳'est, quam poeta in carminibus nobis depingit, ita ut ex variis singulisipie lineanientis vix perfectam Cyntbiae efligiem cogitatione colligas. Modo enim pulcberrimis et illustrissimis coloribus depingitur, et si poetan! se־ queris, qui suae puellae doctrinam, venustalem, bonos atque pudicos mores, alias virtutes praedicat, I ace re non poleris. 1|uin perfectissimam et undique absolutam puellae imaginem cogitation(‘ tibi lingas; al non minus saepe acerbissimis conviciis corripitur, atque morum perditissimorum apparet; turn nobis occurrit mulier sordida et del'amata, quam nisi in quadriviis et angiportis (|uaeremus. Seal tabs dissindlitudinum coniunctio in uno liomine nunquani invenietur. Quae omnia opinionem mild excita- verunt [>oetas elegiacos illos non sui am or is h i s t or i an! tradidisse, sed a mo r i s 11 a t u r a m et v i m i n u n i v e r s u m depingendam suscepisse; qua in re, quod unicuique, qui cum puella quadiim gerat amicitiam, occurrere potest, ut depingerent el ostenderent spectabant: et in iis rebus explicandis ;ilia prodiderunt, ![uae ipsi cum puella amato consuetudinem alent.es viderunt, alia auLem ab ingenio suo et phantasia mutuati sunt.

Quibus rationibus ducti si alterum librum 1 *ropertianum in codicibus traditum perlustramus, facile videmus eum librum excellentissimum esse inter reli([uos lib!־os elegiarum IVopertianarum. Nam in 1*0 potissimum libro amoris vim atque naturam in eum, ![ualem in nullo alio libro, moduli) unde1!um1|U(‘ illustratam invenimus et poeta i|1se earn rem in dicare voluisse videtur, cum Amorem, ipsum sagittis suis non solum vulnerantem, sed |)aene enecantem, neid faceret, moneret; nam cum ipse mortuus esset, neminem fore, qui Amoris gloriam cantet. (cf, 11. 12 15 sqq.):

Evolat lieu I nostro quoniam de pectore nusquamAssiduusque meo sanguine bella gerit..

Quid tibi iucundum est siccis habitare medullis?Si pudor est, alio traice tela tua.

Page 21: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

19

Intactus isto satins tentare veneno :Non ego, sed tenuis vapulat umbra mea.

Quam si perdideris, q u i s e r i t , qu i t a I i a" c a n t e t Haec mea Musa levis g l o r i a m a g n a l u a est .

Quare omnes amantium animi alTectiones in eo libro permixtae nobis occurrunt; modo amantes summa et venustissima concord i a• vi ventes videmus, modo acerbissime fixantes et u tranu! ue partem suspecti amoris st.imulis agita­te m abpie crucial am. Quod nisi ex oculis dimittimus, unitatem, puto, alterius libri traditi, quae per se indicio illo gravissimo, de quo ia.rn supra eg־imus, comprobatur, bono atïimo defendere possumus; nam diflicultas ilia, quae videbatur (carmen dico II. 10), omnino non exstabit. Sic enim ea elegia non carminum ordo turbatur, sed amantium Concordia in praesens tur- bata apparet, et siquid recti video, poeta il lam elegiam, quam ab eo singular!' quadam occasione data in honorem August! compositam esse supra ostendi * **)) in carminum illius libri disposition(* artiliciose in suum usuin convertit, sive cred i mus amantes re vera. in praesens inter se discordasse, sive sumimus discordiam illam a poeta artiliciose fictam esse. Et manum poetae ipsius carmina certo consilio disponentem in elegiis carmini II. 1,0 antecedentibus et in iis, quae sequuntur, non agnoscere non possumus. In elegia enim II. b poeta puellae, quam »non ignota nequitia vivere« audio rat, mi natur se aliam puellam, quae melius lidem servare sciai, cantaturum esse. Neque vero se earn propter perfidiam mani bus esse castigaturum, quod magis rusticum deceat quam poetam, sed scripturum esse quod non unquam eius deleat aetas: »Cynthia forma potens, Cynthia verba levis« et hune versum ei pallori fore. In hune vero modum legentium animus satis praeparatus videtur ad ea, quae sequuntur, percipienda. In octava autem et nona, elegia tristitia ilia animi augetur et usque ad iustam desperationem poeta procedit suique prorsus impotens apparet. Tum vero animum suum recipit et tristitia ilia devicta el prorsus abiecta carmen If. 10 verbis illis exorditur: ,Sed tempus lustrare aliis Helicona choreis!‘ ita igitur a puella poenas repetiturus est, ut subitum ineat consilium aliud poesis genus colendi; et quo maiorem vim adderet illis minis, ei carmini adiunxit brevissimam illam sed ea ipsa brevitate acerbissimam et tamquam epigrammaticam vim ostendentem elegiam 11. IL, in qua poeta minas illas carminis 5 respiciens puellam increpat :

,Scribant de te alii, vol sis ignota licehit.Landet, qui sterili semina punit humo.

Omnia, credo mihi. seeum unn munera lecto Auferet extremi funeris atra dies:

Et tua transi bit contemnens ossa viator,Nec dicht: »Cinis hic docta puella fuit/*) -

Sed, hercle, tarnen carmina seifuuntur, quae de porfida et inconstanti arnica, de eadem Cynthia conscripta sunt! Sed, o bone! nonne animad-

*) cf. quaestt, Prop. 1. p 29 sq.**) Qualium coniecturarum ansam hoc carmen viris doctis praebuerit, quia, quid cum

eo facerent, nesciebant, incredibile est dictu! cf. harum quaestt. p. I. p. -3.2*

Page 22: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

— 20

vertis elegiam, quae sequitur, duodecimam dico ? ea omnem admirationem deleat, necesse est. Explicat enim poeta animum smim tam subito mutatum, dum Amoris natnrain d('scribit. Atlamen, quid multa'!׳ Legas, quaeso, i I lam elegiam menim:

,Quicumque illc fuit, puerurn qui piuxit Amorem.Nonne putes miras hune habuisse maims?

Hic primum vidit s i n e s e n s u v i v e r e a m a n l e s El levibus curis magna perire bona.

Idem non frustra, v e n t o s a s a d d id it a l as .Ecrit et hum ano corde volare de-uni:

Scilicet a l t e r n a q u o n i a m i a c t a m u r in un daNos t r a , q u e non u l l i s p e r m a n et a u r a l oci s etc.‘

En babes, quoddixi! poeta poena,s erat repetiturus a puelta indigna: sed sine sensu vivunt amantes; tamquam per noetem ira evanuit, itaque in carminis sui orbem iterum rccliit־., neque vero, cur id face ret, non explicavit.

Itaque si ad mean! accedis sententiam, iam munis ea dillieultas est sublata; poetam enim elegia, ilia 11. 10 in ca,!•minibus disponendis usum esse in modum art i I ici convenientem ostendi, i ta ut. ipiod aliipiando per occasionem adtirmaverat (11. H. H):

» D i f f e r t u r , n u m q u a m toi 1 i tu r u l l u s a m o r « exemple salis firmo ipse demonstraret. El equi<lern in ea re magnant poetae arlern laudare non dubito.

Sed aliam quandam rem sane satis mirabilem contra unitalem al- tenus libri traditi protulit Hirt. Qui in libelle sue: »Das antike Huch­wesen« ostendere conatus est veteres poetas libres sues certo quodam ambitu circumscripsisse et certum quendam versuum numerum non soium non excessisse sed ne excedere pot-uisse ([uidem, quod in ea re magnilu- dinem voluminum, quibus in carminibus conscribendis et in unurn librum comprehendendis utebantur, respicere deberent; nam Volumina ea in officina chartaria certo quodam ambitu eonfecta esse Hirt demmistrare studet. •Sed cum liber secundus l’roperlii versuum numerum contineat illo maximo a Birtio reperto (qui est 1100) maiorem, vir ille doctissimus Lachmanni coniecturam probavit eamque al iis argument is comprobare et (irmare conatus est. Sed quamquarn maximum doctrinam, quam liber ille Birtii redolet, non admirari non possum, attamen ea !•es, qua in senlentia sua de hac causa ferenda ductus est, paene ridicula mihi (piidem videtur. Num enim re vera credcmus poetam cum carmina sua in unius libri volumen redigeret, tam exigua re se coerceri passum esse !׳ Si volumen illud ex officina aliqua depromplum non erat tantum, ut omnia, quae edenda erant carmina caperet, nonne particula aliqua assuta facili opera product et extendi potuit'!׳ Quod quidem Birtii sententiae suinmae oppo­sition interim sufficiat. Nam alias, ipiae eins sententiae adhaerent dilTi- cultates, iam antea ostendi, quae vero restant ad tertium Lachmanni ar­gumentum pertinent, itaque suo loco non neglegentur.

Est sane ambitus alterius libri aliquanto amplior quam ceterorum librorum. Sed ea res cum eins libri ipsa natura cohaererc et ex ea explicari posse videtur. Nam supra iam ostendi eum librum insignem

Page 23: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

21

esse inter libros Propertianos ; in eo libro unica puella dominatu!•, at in tertio poetae animus a iusto suo argumenta muHis modis avocatus et deductus videtur. Quid quod sumimus poetam earn istius libri naturam iam ampliore i 11 o ambitu signilicare voluisse? Kt hoc praeterea in earn quidem scnlenliam proferri potest. In line istius potissimum libri poeta gentil laimpiam Yenerem se iecisse. itaque in ultimae elegiae versibus ultimis magna superbia ex meritis sane quaesita ses’e ipsum eiegiae Ho- manae principibus adiungit. Kt postquam liber ille divulgatus est et poetae gloria summa inerevit, ea ipsa tie causa tertium librum iam ela- tissimn anime exorditur bisce versibus:

»Callimacbi Manes et Goi sacra Philetae,In vestrmn, quaeso, me sinite ire nemus.

Primus ego ingredior puro de fonte sacerdos.Itala per Grains orgia ferre choros« etc. etc.

Qui versus rnagnam soi aestimationem oslendunt: dignum enim eo libro édita se putabat poeta, qui in optimomm eius temporis poetarum numéro poneretur. l'num denique Birtio opponam librum istum ve-1 ca r mi ni - lui s il lis I 10. quae ad alium quemlam librum pertinere putabant, r emol ds ambitum retinere ex omnibus libris Propertianis maximum, *Norme putas earn quoque rem aliquantiim valere et meae, quam modo exposui, senlentiae lavere. Ked baec quidern hactenus! St a l e n i m mea s e n t en t i a , et p e rs u a s i ss i m u m mi h i est. l i b r u m a l t e r u m, quai is in e od i c i bus t r a da t ur , om ni p a r t e om ni b u sq u é n u me - ris a b s o l u t u m et p e r f e c t u m esse. Nam non s o l u m c a r mi - ni bus i l i i s II. 1 et II. 3-4 u p t i me e u m c i rc u m se ri b i de m o n s t r a­vi mus sed et i am e legi am II. 10 i n t e r c a r m i n a a m a t o r i a p o s i l a m d e f e n d e r e et m a i o r e m l ibr i a m b i t u m e x p l i c a r e

Quodsi nunc magna viae institutae parte confecta militas illas turbas a viris doctis in libris Propertianis disponendis excitai as anime perlustro, simulque versus illos. quibus illi. ut tain varie modo libros Propertianos turbarent, penned sunt, ante oculos mihi pone, tum vero video, quam verum i 11 u» I sit, quod dicunt jiarvam scintillam persaepe magnum éxcitare incendium. Sed reliipiae disputationis cursum teneamus! Nam ad tertium idermpie ultimum Lach mann i argumentum tractandum pervenimus. Quam- quam primum potius hoc argumentum iure potest dici. Sed cum argu­menta ilia de perdito libri secundi statu et carmine II. 10 in capita novi libri penendo et, quae cum iis argumentis cohaerent, aliorum virorum doctorum coniecturas atque varias transpositiones pritis tractaverim et absolverim, quam de ea dilficultate, cpiae aliis iam viris dictis ante Lach- mannum visa est. disputarem versum dice II. 13.25 id egi, ut ar­gumentis iliis. quibus Lachmann tamejuam aux il iis usus est, e medio sub- latis, quid verum esset, facilius pessem iudicare.

Itaque, si verum ([iiaerimus, praecipua causa, qua Lachmann, ut con­silium iniret libri secundi in duns partes discerpendi commotus est. in versu illo inest. qui legitur II. 13. 25. Ibi enim inter praecepta ilia, quae

Page 24: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

22

puellae suae amatae de funere sibi parando mandat poeta facile luxuriosa pompa se carere posse dicit, nam:

»Sat mea sic magna est. si t r è s s int p o mp a l i be l l i Quos ego Persephonae maxima dona feram«.

Quibus versibus primus oilensus est Scaliger, cum adnotaret: »Nescio,quomodo iubet très libros sibi 1r0[Mts׳jetv, quos nondum scripserat, ut qui ne secundum quidem dimidium confecerit«. Itaque re vera, Scaliger, qui omnino carmina Propertiana manu audacissima mirum in rnodum ipse turbaverat, (nisus iIle quidem in narratiuncula ilia, quam Alexander ab Alexandre propagarat‘) earum quoque, quas alii viri docti excitaverunt, turbarum auctor est. Nam ubi primum ea ratione viri docti in dubita- tionem adducti sunt, pro suo <|uisque ingenio earn, quae putabatur, diffi- cultatem tollere studuerunt.

Sed operae pretium est breviter ostendere, qua ratione anteriores usi sint in talibus rebus componendis. Et B r o n k h u s i o itemque Pur- m a n n o ex libro tertio ista hue translata esse videntur. At Ile insi us coniecturam satis mirabilem excogitavit versum ilium it a scribens:

»Magna satis, duo tresve mei sint pompa libelli.«Qua de coniectura vel unum verbum diaere longum est et supervacaneum. Nemo en im est, (juin facile cognoseat virum ilium doctum nodurn disse- cuisse potius quam suivisse. Vu I pi us autem non Propertii sed Mim- nermi, Callimachi. Philetae libros intellegendos esse censet; ineptissime!

Pr. Gottl. B a r t h i u s (vita Prop. LXXXfII.) haec dicit: .Si quis exse quaerat, eue haec libro secundo legantur, nec demum tertio, facile est responsum. quoniam nimirum neque Propertius neque Uoratius carmina chronologico ordine ediderunt, sed iIle promiscue coniecit in illos duos libros (secundum et tertium) quidquid elegiarum ad manus er'at, sicut Uoratius odas libri I et II uno tempore coniunct.im edi to promiscue ordi navit. Adlirmat igitur iIle Propertimn, cum carmina secundi et lertii libri essel editums hoc carmen II. 18 temere secundo libro inseruisse. Qui argumentation! hic locus duahus praecipue ex causis esse non po test, si . t rès illos J i be II os’ de tribus Propertii carminum l ibr i s ' su- mim us; nam primum tantum abest, ut demonstrari possit librum secun dum et tertium ooniunctim a Propertio eclitos esse, ut contrarium extra dubitationem positurn sit. In earn enim sententiam epilogi eius libri na- turam attulerim; praeterea vero conféras velim. quae Brandt (I. c. p. 25—27) protulit. Iteinde multum, puto, interest inter odas, in quibus mentio lit rerum aut nullo, aut certo ipiodam tempore delinitarum et carmen quoddam, cpiod si quidem versum ilium de tribus carminum libris sumimus certain causam eontinet, cur eo, quo legi tur loco, to- lerari nequeat. Qtnare ant versui dli sensum eum omnino non inesse, pstendamus, aut diflicultatem, <p1am inesse putabant. agnoscamus necesse est, l ’a l d a m 11s autem (de erot. Horn. p. 71) Projiertium id solum velle ait, ut tantum sibi temporis vitae rested quo très possit componere libros. *)

*) qui (geniall. dier. I. II c II p. 240 ed. Lugd.) narraverat in ce la vinaria a Joviano Pontano Propertii codicem inventum corrosis paginis et labentibus litteris reliquo■ rum omnium fontem fuisse.

Page 25: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

23

Quale desiderium quomodo Paldamus in verbis il lis ret[uirere potuerit, equideni prorsus nescio.

11 is igitur similibusquc artibus loco illi, quern, ubi nunc logatur, legi posse negabant, succurrere conati sunt viri docti.

Lach m a n n denique ob banc ipsam causam librum secundum in duas partes di visit, ita ut versus il le iam in tertio legeretur libro eo([ue versu pro gravissimo sententiae suae lirmamento utitur. Nbque vero in Lachmanni invento acquieverunt viri docti, sed post eum quoque alius aliam liuius difticultatis, (juam agnoverunt, reinovendae rationem reperire sunl conati. K quorum numéro Ilertzberg (1. c. p. 216 sqq.) rem ita com- posuit, ut praeter primum elegiarmn librum omnes ceteros non ab ipso poeta superstite sed ab amicis ([uibusdam in lucent esse emissos conten­dere! eosque, ut carmina in aptum ordinem redigerent, nullam operam dedisse adlinnaret. Seal de. ea sententia iam non est disputandum. Nam quod supra prolulimus contra earn, quam Antonius Marx excogitavit coniecturam, idem contra I lert/bergium valeat, necesse est. Contra Ba eh- r e n t e m vero iam supra disputavimus.

1‘raeter I’aldamum, 1 lertzborgium, liaebrentem, qui post Laclimannum carmina 1‘ropertiana ediderunt, viri docti in disponendis liuius poetae libris viruni doctissimum ilium secuti sunt, sed ita quidem, ut nullum, cur id tarèrent, novum argumentom proferrent. Sed, si verum quaerimus, nuin versus ill(‘ re vera illo, quo traditur, loco legi non possit, equidem valde dubito, dumniodo ne opinione ([uadam praeiudicata occaecati ad illos versus accedamus, quia tantarum turbarum causam praebuerunt; nam si ab ea parte liberi non solum versum ilium unum, sed totum carmen diligenter considerabimus, facile liet. ut, <[uid verbis il lis poeta dicere voluerit, recludere nobis continuât,

Atque, ut iam initio meae sententiae summam exponam, adfirmare non dubito re e ta i n t e r p re t a t i on e loco illi admota omnes coniecturas supervacaneas esse. Nam etiam variis i 11 is inedelis et conatis, quas viri docti excogitarunt, ut illos versus loco moverent limitas eas<|ue baud parvas diflirulfat.es obstaw vidimus. Itaque rectum vidisse eos puto, qui, i|uid » t r i b u s l i b ('11 is« siuniticaverit poeta, ostendere studuerunt.

Quamquam (jui primus, (|uod sciam. hoc conatus est, N o b b e, mirum in modum Ilert/.bergio stomachum movif). Sed. Ifertzbergii argumentatio (|uae cett'rum facile refelli potest, impedire non potuit, quominus alii viri docti viam a Nobbio monstratam di'iiuo intrarent. Richardus V o i g t enim, cum versum ilium II. 13. 25 tractaret (I. c. p. 9 sqq.) de discrimine, *)

*) cf. quaestt. I. III. p. 214: »Sed novum et plane inauditum N o b b i i commentum est qui ita equuleo quasi q uadam hunc locum distorquet, ut »l ib et l is« non amplius »libellos,« » t r i bus« non »très« significare iubeat. Quamquam libellos etiam minoris ambitus libellos appellari, hoc quidem nemo illi eripiet. At si distinctus et definitus numerus adiciatur, très libros tria volumina significare certum est. >At t r è s , inquit, » s un t pauci . « Hoc et Vulpius demonstravit ad eum locuin et comicorum testimonia identidem demonstrant. Sic Plaut. mil. glor. IV. 2.2G. »tribus verbis«, id. trin. IV. 2. 121 : »te tri­bus verbis volo«. Quasi vero idem esset usus vocis alicuius in certa dicendi formula, qualis sunt ilia »tria verba« idem omnibus aliis locis. Tribus verbis significari pauca verba, proverbiali quodam dicendi genere usus docet communis : tribus libris paucos libros nequaquam docet.«

Page 26: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

quod esset inter vocem ,1 i b e r4 et ,1 i b e 11 u s‘ cum apucl alios poetas tun! apud Propertium inquirendo hoe repperit:

»Aliud Jib<‘ r est, aliud ,1 i b e 11 u s‘; quod discrimen attigit Brunerius in illis, quae de Catullo seripsit. ׳De ordine et temporibus carminuni Catulli ser. E. a. Brunér act. soc. seientt. Eennicae loin. \ II. p. 603.) Huic voci, inc[uit, quae in versu 8. (c. 1) iteratur, interiorem illani libri notionem, signilicationem scripti operisve subieetam ideo putare non licet, tjuia in v. 2 species libri externa commernoratur et idcirco ad eandein in priore versu ambo libelli epitheta referenda sunt. Atque ille qiiidein de Catullo loquitur, Propertius autem, ([ui quinquies libellum dicit nusquam ita dicit pro libre, ut certum mimerum singularum elegiarum in ununi volumen redactuni simulque editum compleetatur: certe nusquam necesse est, eau! vim huic voci subiciamus, at est, ubi nulle pacte pessit esse subiecta. Nain quod dicit I. 11. 19:

»Ignosces igitur, si c[uid tibi triste libelli Attulerint n o s tr i............

id cum in eo dicat libro, quem el primum el singulärem edidit, non dubium est, (juin nihil nisi sin au I as e l e a i a s dieal. Abpie idem cadit in 111. 2. lb:

»Fortunata meo si qua est célébra■ ta libelle!« quae verba proximo pentametro ipse explicat: »carmina erun’t Ibrmaetot monimenta tune«; Nam et universe loquitur hexameter. cum si qua dicat, et parum est verisimile, quameunque laudel, tote libre laudaluruin. et si carmina totidem formae sunt monimenta, iimun (juodque carmen ad fortunam et famam eius, quae laudatur, constituendam satis valet. Item cum 11. 25. 3:

»ista meis bat notissima forma I i bel lis« quis sibi persuadeat non carmine mag'is cjuam cerforum librormri ordinem et divisionem dicere, quasi quidquam attineat, (juemodo ilia digesta et ordinata sint. Denique (juod I. 9. 13 ad I’onticum seribit:

»I, quaeso et tristis istos compone libelles Et cane (juod (juaevis nosse puella \׳elil«

ibi quin ipsa poemata epica non libres, in ([ties distribuantur, dieal extra omnern subitationem positum videtur. ()ua Lacbmaim vi accipit libtdlum, ea Propertius l i b r u m dicit: II. 3. 4 »Et turpis de te iain liber alter erit!

II. 24. 1. »Tu loqueris cum sis note iam fabula libre Et tua sit toto (lyntbia lecta fore«.

Quamquam ceteris duobus locis, ubi usurpatur baec etiam vox latius patet similiusque »libello« dicitur IL 1. 2 :

»Ende meus venial mollis in ora liber«et IV. 7. 50:

»Longa mea in libris régna fuere tuis«.Atque eodem modo volumen dicit II. 1. 6 :

»Hoc tot um e (’oa veste volumen erit«.Aliorum poetarum minus constans est usus libelli. Sunt libelli libri, ut Üv. trist. V. 1

Page 27: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

»Hüne qiioque de Getieo. nostri studiose, libellum Li tore praemissis quattuor adde meis«:

aut in iis, quae Amorum novae editioni paraemissa sunt:»Qui modo Nasonis fuerainus quin<[ue libeili

Très sumus . . .«Sed tarnen hi quoque singula carmina libellis appellant, ut Ov. trist

IV. 1. 1:»Si qua meis tuen nt, ut erunt, vitiosa libellis«

ep. ex 1'. 1.1. 3:»Si vaeat, hospitio peregrinos, Brute, libelles

ib. IV. 2. 3:Excipe . . . »Cuius adhue nomen nostros taeuisse libellos

Si modo permittis dieere vera pudet«12. 1. »Quominus in nostris ponaris, amice, libellis«ib. ־). »Ne(‘ ([uemquam nostri nisi nos laesere libeili«

Hor. ep. I. 13. 4:»Ne studio nostri pecces odiumque libellis

Sedulus im portes............«Ut paucis complectar: K x a l i o r u m con s ue t u d i ne »t res l ibei l i«

p o s s u n i e s s e t r i a c a r mi na , ex I* rop er t i an a con s u e t ud i ne n on! faci l e p o s s u n t e sse al iud. » IJ acton u s igitur Voigt. Cuius argumen- tationem in ea ([uidem re prorsus probo; quamquam exempla ex aliorum poetarum operibus pro lata ad nostrum usum nihil valere puto ea de causa, (juod a vero baud aberrabimus, si statuerimus in talibus rebus umun(|uem([ue suum ipsius dicendi genus secutum esse. Sed id iam constare debet I’ropertium vocem l i be i l i usurpare ad carmina singula signilicanda, at volumen carminum voce I i b !• i signilicare. Nam quod liirt‘) et Marx") contra earn sententiam protulerunt, nihil valere unus- quisque, <[ui eorum argumentationem vel leviter perlegerit, facile intelleget. Neque vero, si in isto loco tractando cliscrimen illud, quod exstat inter voces illas »l iber« at »l i bel l as« ndnotavimus, nobis, ipsis ex omni parte satisfecimus. Nam me iudice non verba ilia sola, sed et versuum illoruin et totius elegiac, in' qua versus illi leguntur, natura in ista con- troversia disceptanda diligenter consideranda est, Quare elegiam il lam ob oculos iam nobis ponamus, (|uaestionem nostrum absoluturi et ad prospe- rum linem perducturi.

Carmine igitur II. 13. vv. 1 <>. sq(|. I’ropertius, quomodo exsequias suas agi velit, cum Cynthia communient : Pompa, qua funus divitum atque illustrium virorum celebrari solet, inquit, ego facile possum carere; et ordine, quae turn us i tata erant ad funera colebranda enumerat: »ne spa- tietur pompa longa imagine, nee tuba sit van a querela fat i (quippe qui non oinnino sit moniturus: cf. I lor. od. II. 20. 21: absint i nan i funereneniae, luctuscpie turpes et quaerimoniae, compesce clamorein ac sepuleri mitte supervaouos honores) nec sternantur lectus fulcro eburneo, nec sit funus ipsum in Attalico turo, desit odoriferis ordo lancibus: adsint plebei funeris exsequiae: nam sat mea sic magna est« etc, etc,

*) Buchwesen p. 42(*. 21 adnot,**) 1. c p. 76, 77.

Page 28: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

26

Quid his versibus poeta est dicturus? Ac facile quidem id cogno- scemus, si alium Propertii locum similiter comparatum, contulerimus, elegixie dico III. 2. 8. sqq.:

»Quod non Taenariis domus est mihi fulta columnis,Nec camera auratas inter eburna trabes,

Nec mea Phaeacas. aequant pomaria silvas Non operosa rigat Marcius antra liquor:

At Mus ae c o mi t é s e t c a r m i n a c a r a l e ge nt i Et del'essa choris Calliopea meis!«

Quo loco poeta se suaque verba puellis placere déclarât, quamquam nihil omnium rerum, quae tum, cum summa luxuria omnes vitae rationes invasisset, necessaria videbantur ad féliciter vivendum, possideat; sed facile se pauperiem pati, nam:

»Musae sunt comités et carmina cara legenti«, i. e.: p o e t a s um, p o e t a e g l o r i a c o n t e n t u s n i h i l u l t r a de s ide ro. Sed quod hoc loco s ibi v i v o satis esse ait poeta, idem II. 13. 25 sq. mo r t u o satis fore gloriatur. Num vero, ut id signiticaret, numerum librorum suorum distinctum et delinitum addere debuerit, equidem valde dubitaverim. Immo adlirmari potest poetam talem numerum eo consilio et ea vi, quam viri docti ei numéro supposuerunt, adicere omnino non potuisse. Nam quomodo, quaeso, tibi persuadeas Propertium, qui illo, quo hoc versus scripserit, tempore iuvenis poli us appel landus era! quam vir, tamen suivisse, quot carminum libres usque ad linem vitae essel compo- siturus. Quamquam earn rem non ita multum urgebo. Sed hoc velim mecum considérés, q u o m o d o poeta hoc loco ׳ voluntatem suam ex- presserit. Num re vera nobis licebit hos versus iis nonnullorum poe- tarum Romanorum locis adscribere, quibus perenne monumentum sese exegisse operibus suis aiunt aeternamque sibi gloriam ipsi augurantur? Quam׳ quaestionem c[uo facilius dirimamus, locos illos ex a,liis poetis ar- cessitos protulisse magnum alTeret adiumentum. Sunt igitur loci, quos video, hi: Enn. ap. Cic. Tusc, I. 15:

»Nemo me lacrumis decoret nec funera fletu Faxit; cur!׳ volito, vivo per ora virum.«

Verg. georg. III. 8. sq.:»Tentanda via est, t[ua me quoque possim

Tollere humo victorque virum volitare per ora.«Ov. am. III. 15. 7. sq.:

Mantua Vergilio gaudet, Verona Gatullo:Pelignae dicar gloria gentis ego.

Ibid. v. 19. sq.lmbelles elegi, genialis Musa, valete,

Post mea mansurum fata superstes opus!a. a. 111. 339 sq.:

Forsitan et nostrum nomen miscebitur istis,Nec mea Lethaeis scripta dabuntur aquis.

Met. XV. 871. sqq.:»lamque opus exegi, quod nec Iovis ira nec ignes

Nec poterit ferrum nec edax abolere vetustas

Page 29: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

Cum volet, ilia dies, quae nil nisi corporis huius lus habet incerti spatium mihi liniat aevi:

Parte tamen meliore mei super alta perennis Astra ferar nomenque erit indelebile nostrum,

(plaque patet domitis Humana potentia terris,Ore legal׳ populi, perque omnia saecula fama,

Si quid habent veri vatum praesagia, vivam.«Mart, X. 2. 7. sqq. :

»],igra per hunc fugies ingratae tlumina Lethes Et meliore tui parte superstes eris.

Marmora Messallae findit caprilicus et audax Dimidios Orispi mulis ridct equos.

At chartis nec furta nocent nec saecula prosunt,So laque non norunt haec monumenta mori.«

Denique I'ropertii ipsius nonnullos locos adscribam: 111. 1. 35,»Meque inter seros laudabit Iloma nepotes:

Ilium post cineres auguror ipse diem.Nec imea contempto lapis indicet ossa sepulcro

Provision est Lycio vota probante deo.«III. 2. 16. sqq.:

»Carolina erunt formae tot monimenta tuae.Nam neque pyramidum sumptus ad sidera ducti

Nec Iovis Elei coelum imitata domus Nec Mausolei dives fortuna sepulcri

Mortis ab extrema condicione vacant.Aut. i 1 lis flanuna aut imber subducet honores,

Annorum aut icta pondéra victa ruent.At non ingenio quaesitum nomen ab aevo

Excidet: ingenio stat sine morte decusjQuibus cum locis conféras quaeso versus illos Propertianos:»Sat mea sat magna est,si 1res si n t p o mp a l i bel li!« nam qui

versum ilium de tribus carminum voluminibus i n tel legi volunt, tale quid ei subesse iidem adlirmant, At quanta dictionis diversitas! Quanta su- perbia in locis supra prolatis cernitur, quanta tiducia et alii poetae et Propertius gloriam et immortalitatem sibi augurantur! Certo illo et de­finite modo indicativo loquuntur. Ilicvero legimus: si très si nt pompalibelli. Propertius, si re vera tale quid dicturus fuisset, nonne versum ila pepigisset, ut diceret■: omnem pompam facile abiciam: nam trèse r unt mei libri pompa! - Quare persuasion habeo Propertium de tribus carminum suorum voluminibus ibi non cogitasse, sed longe alio, cum très illos libelles commemoraret, spectasse. Et proximus quidem versus: »Quos ego Persephonae ’ maxima dona feram« l oco ill i ali([uam lucern adfert. De do no loquitur poeta, quod inferorum reginae, Elysium intrans est oblaturus. ltaque cum totus locus turn Persephonae commemoratio monet vocem, t r è s hoc contextu non distinctum et delinitum numerum signiticare, sed, ut saepius in religionibus usurpatum esse, quod sacer est numéros, (,)!tali modo saepissime et Propertius et alii poetae hoc numéro utuntur i ta, ut exempla multa ad ferre longum sit. Pauca tamen adferam :

Page 30: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

Prop. IV. 6. (i: »Torque focum circa laneus orbis eatIV. 6. 30:« duxit in obliquam ter sinuata I ace in.

IV. <S. 86. »Torque mourn tetigit sulluris igne caput.«Tib. I. 2. 54. »Ter cane, ter dictis despue carminibus.

id. 3. 11. sqq. Ilia sacras pueri sortes ter sustulit: illi Rettulit e trinis omina certa puer.«

ib. 5. 13. »Ipse procuravi, ne possent saeva nocere Somnia; ter sancta deveneranda mola:

Ipse ego velatus Iilo tunicisque solutis Vota novem Triviae nocte silente dedi.«

(soil. Triviae tril’onni deae novem i. e. ter tria munera addit.)Vor׳״. Aon. VI. 292: »idem ter socios pura circumtulit unda.«In corpus mortuum, si quis incident{, tres glebas inicere solebat.

(cf. Becker, (!alius cd. II., III. 268; Dillenburger, in comment, ad llor. od. I. 28. v. 28 sq.)

Hoc iiritur modo vocem »t res« nostro loco sumendam esse censeo. Et de »l ibel I is« illis quid erit statuendum ? Nil, nisi quod iam supra indicavi, scilicet illo verbo Propertium non carminum suorum volumina sed carmina signilicasse. Tres libelli tria sunt carmina, quae donum aptissimum Propertius p o e t a se inferorum regin ae obferre posse aiat. Guam Persephonae commemorationem quam maxi me premendam esse iudico. Vulgata videlicet erat opinio apud veteres, inortuos, cum ad inferos venerint, Persephonae aliquod donum obferre debere vel certe deam illam banc verecundiae signilicationem amare;*) neque desunt loci apud poetas praeter bunc Propertianum. quibus hoc iudicium possimus comprobare, velut Aen. VI. 142:

»Hoc sibi pulchra suum ferri Proserpina munus instituit . . . .«

Sed utut est. equidem' iam non dubito, quin Propertius hoc loco de inleriis cogitaverit, trestpie illo» libellos eo consilio commemoraverit, ut signilicaret. omni pompa se facile posse carere, cum vel tribus carmini­bus, quasi syngrapho instructus, sicut alii tribus aliis rebus, omnes infe­rorum portas sit transgressurus reginamque umbrarum placaturus. Sic demuni coniuncti.vus ille modus upturn habet, locum (quem satis magnam difllcultatein habere supra ostendimus, si de tribus libris cogitandum esset) el facile intellegitur: »Meine pompa ist groß genug, wenn etwa nur drei Gedichte . . . . Hoc dicendi genus quod patientiam rnagis redolet quam superbiarn et animum elatum u p t i m e ad e i n s e l e g i a e s o n u m quadrat, at ilia uloriae suae auguratio, quain versui illi supponere volue- rnnt, m i n i in e.

*) Ni fallor, Preller Gr. Mythol. ed 11t, Berol 1872, p. 673 hanc rem tetigit ־Sehr alt und natürlich ist auch der Glaube, dass es bestimmter (Jpfer an die Unterirdischen und einer solennen Bestattung bedarf, ehe der Verstorbene über die Grenze der Unterweltgelassen wird............. Aber auch weiterhin bedurfte es der Todtenopfer und frommerGabe, der Liebe . . . . sei es, dass man dadurch a uf d i e h e r r s c h e n d e n M ä c h t e d e s T o d e s zu w i r k e n d a c h t e , oder dass man die Verstorbenen selbst damit er­quicken wollte; — de ea fortasse re Goethe noster cogitavit, cum scriberct lphig. auf Tauris

III. 3. 3‘JO sq.: »Komm mit, komm mit, zu Plutos Thron,A ls n e u e G ä s t e d e n Wi r t zu g r ü s s e n ! »

Page 31: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

29

8ed praeter ea, quae adhuc protuli, argumenta, quibus mihi proba- tur Propertium ibi de tribus voluminibus suorum carminum cogitare non potuisse, hoc un um tandem addam. Ubinam, quaeso, traditum legimus morem fuisse apud voteres, ut in innere mortuorum scriptorum vel poe- tarum in pompa funebri post funus ipsum opera mortui scriptoris vel poetae ferrentur? B ecker quidem, vir doctissimus, in egregio libro, cui inscribitur »Gallus« commémorât in Galii funere tria carminum Volumina, id quod Gallus vivus saepe optaverat, esse antelata, sed in adnotatione ad ilium locum (ad XII. sc. 7. adn. v. 1. p. 213) nihil legiturnisi: »Nach Properz II. 13. 25;« neque in excursu ad XII. sc., ubi de funeribus latius loquitur, quidquam de, eo more profert. Uno igitur in ea re nititur loco, neque illo satis lirmo; etiam hunc enim ei eripere possumus, si recte disputavi.

Ad eum igitur linem rem perduxi, ut iam argumentis expositis fretus adlirmare possim Propertium versibus illis totiens citatis non de numéro voluminum suorum, id quod rei ipsius naturae répugnât, cogitasse, sed de tribus elegiis. Quo concesso nihil impedit, quominus versus illi, qui elïecerunt, ut libri Propertiani tantopere perturbarentur, in libris Proper- tianis ubivis legantur, neque ulla subinde-causa exstat, cur librum alteram in duas partes dirimamus Propertiumque carmina sua in quinque Volu­mina distribuisse sumamus. N am e t t e r t i u m L a c h m a n n i a r g u- m e n t u m , q u o c o n i e c t u r a m s u a m f u 1 c i r i a t q u e f i r m a r i p o s s e s p e r ab at , s u m p t u m i l l u d de v e r s i b u s IL 13. 25. sq. n i h i l v a 1 e t.

F.Bed restât adhuc operis particula, quamvis facillima.' Ita enim usque

ad hunt* locum rem egi, ut demonstrare conarer tria ilia argumenta, quibus Łachmanu, ut conatum suum probaret, usus est si nullo iudicio praeoccupati neque prohibiti auotoritate viri illius gravitatem eorum exa- minamus, haud satis gravia esse neque suflicere ad necessitate!!! illius coniecturae aiiorumque virorum inventorum comprobandam. Bed obs t ant etiam complura conatui illi Lachmanniano, quae nos, ne cum viro illo doctissimo faciamus, vêtant. Quorum proferendorum nunc erit tempus iisque prolatis cursu institute dis iuvantibus féliciter perfecto iam vela contraham.

Ac primumquidem Noni um adferam testem, qui s. v. »secundar e« hunc versum: »Iam liquidum nautis aura secundat iter« Propertii libro 111. attribuit; et re vera versus ille legitur III. 21. 14 si codicum sequimur distributionem ; at ei Lachmannum sequeris, q u a r t o demurn libro ille versus legitur. Quamquam non defuerunt, qui argumento huic gravissimo fundamentum vellent su b I ra here dicentes aut errore librarii III pro IV esse seriptum, aut iam ante Nonii aetatem codices Propertianos labem illam traxisse. Quam rationem argumenti gravissimi removendi nemo prudens poterit probare et recte talem rationem omni arti illudere dicit Baehrens fpraef. p. XLL). Cum enim dolendum sit, quod Propertii verba tam raro a grammaticis citentur et magis etiam, quod paucis illis locis ex Propertio citatis praeter Nonii locum numeri nusquam addantur, cur

Page 32: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

30

hoc uno loco, quem bona fortuna nobis servavit, neglecto, auctore illo iide digno nosmet ipsi nos spoliemus ? Sed novam (־ins argumenti re- fringendi rationem iniit Hirt, quem hoc ultimum impugnare cogor. (,)ui vir doctus, quamquam ceterum Lachmannum sequit-ur, in hac tarnen re (in libris numerandis) ab eo discessit. ltaque si ei credimus, d u a s Pro- pertianarum elegiarum e d i t i o n e s veteres cognoverunt, quarum altera primum tantum elegiarum librum (»monobyblos«, »Cvntbia«, continebat, altera yero ([uattuor libros, quos iIle »tetrabiblum« appellat, complecte- batur. Et ita quidem Birtio iudice tetrabibli eins singuli libri numera- bantur, ut p r i m i l i b r i p r i m a e l e g i a ' esset ad Maecenatem scripta: »Quaeritis unde mihi etc., a l t e r vero über inciperet ab elegia illa: »Sed tempus lustrare' etc., t e r t i u s vero a versibus: »Callimacbi Maries et Coi sacra Philetae etc., q u a r t u s denique ab elegia illa, quam dicunt perie- gesin urbis Romae. Itacpie quem Codices tradunt primum librum ex di- numeratione excludit Hirt et ita, id quod el'ficere vult, efficit, ut versus iIle de quo agimus, in libro HI legatur. Sed num re vera credemus primum librum, qui prorsus eiusdem argumenti est atque ceteri, in qua eadem atque in duabus sequentibus libris Cynthia canitur,'qui denic[ue ab altero ne tempore quidem multum distat, num re vera, dico, credemus eum librum a dinumeratione exclusum esse? Sed quid multa? Hirt ipse 1. c. p. 424 totum tamquam armamentarium praebet, ex quo arma, quibus expugnetur, depromi possunt, Enusquisque enim, qui el. 11. 3. v. 4. per- legerit, si communi et vulgari utitur mente, facile intelleget librum illum, qui ex Birtii computatione primus est, a p o e t a i p s o alterum dici; attamen adnotare non dubitat: »Nicht im Ernst wird man einwendenwollen, dass Proper/, selbst ja Tetrabibi. I. 3. 4 das erste Huch der Tetrabiblos als ein /weites Buch bezeichne . . . ! Gaveat Hirt, ne ipse iocari. videatur. Necpie id nimm est, quod Hirt contra suam auctoritatem profert. Verum ipse exempla adfert, quibus manifestum bat poetas vel post multos annos ad priorem librum ״novos quosdam adicientes aut ad priores novum rpiendam porro numerasse, non denuo incepisse: »AlsIloraz zu einer Tribiblos carminum spät eine Monobiblos binzudicbtete, wurde sie doch als Nr. IV gezählt; als er nach der zuerst edierten mo­nobiblos epistularum noch eine zweite kleinere schrieb, wurden beide als Huch 1 und II numeriert. Ja es scheint eine Ausgabe des Iloraz gegeben zu haben, in der sogar die ars poetica als tertius epistularum stand. Ovids Brief an Augustus war gleichfalls seiner Natur nach Monobiblos; der Dichter aber liess ihn dennoch selbst als zweites Huch seiner Tristien fungiren«. Attamen adlirmat in libris Propertianis edendis unum librum, cpii nulla re a ceteris dillert, in dinumerando prorsus neglectum et a reliquis distractum esse. Et istius rei satis, hercle, mirabilis baue adfert causam: »Eine hinlängliche (?) Erklärung ist aber wirklich möglich unter folgender einfacher Annahme*), dass nämlich die Monobiblos bei einem

*) En vides, quid valeat opinio praeiudicata! ln atiis enim rebus, quae re vera e x s t a n t , non ita accurate traditionem servare videtur ; bic vero haec dicit: »Würdeunsere Kenntnis der Verhältnisse sie zu erklären nicht ausreichen, sp würde sie dennoch als etwas durch die Uebertieferung Gegebenes von uns unbeanstandet hinzunehmen sein Vidit igitur ipse difficultates, neque vero, quominus coniecturam superstrueret coniecturae

Page 33: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

:51

anderen Bibliopolen erschienen war ais die Tetrabiblos! Quod nemo prudens credet. Itaque nihil profecit Birt ad argumentom! ill ud ex Nonio depromptum refringendum. Agnoscendum igitur potius est Nonii testi- monio Lachmanni divisionem refelli nostramque sententiam lirmari.

Deinde elegiae II. 24 v. 1 sq:»'Pu loqueris, cum sis iam n o to fabuła lib ro

Et tua sit toto Cynthia lecta foro«Lachmanni sententiae obest. Quern si sequimur, lii versus in libro tertio leguntur neque intellegitur, quomodo poeta d u o b u s iam libris editis ita loqui potuerit. Quamquam hanc difficultatem ita tollere studuit Łachmanu, ut secundum et tertium suae computationis librum elegiarum simul editos diceret. Sed ut mission faciam hac ratione eura coniectura uti pro argumento multa praeteYea sunt, quibus diverso tempore ilios libros editos esse perspicuum liat. Cuius rei argumenta cum satis multa et lirma contulerit Carolus Brandt (1. c. p. 25 sqq.) eius benelicio utar; et baec quidem eius sunt verba: -

»Atque primum paulo accuratius velim secundi et tertii libri prooemia compares. Quid :׳ in secundi libri prooemio nullam dicit corporis motionem, nullam vocem Cynthiae esse, qua non ad carmina lingenda summa amoris vi compellatur, suaque tunera ex iliius domu ductum iri; contra in prima libri tertii elegia de amata puella vix cogitatur; nam quod legitur 1.40 »gaudeat in soliło tacta puella sono« de turba puellarum Romanarum intellegendum esse ex sequentibus versibus luculentissime apparet; nil igitur restat nisi lii versus:

»Fortunata meo si qua est celebrata libello: carmina erunt formae tot monimenta tuae;

i. e. fortunata bercie ea est, si qua carminibus meis celebratur; neque enim recte Łachmanu Puccii »es.« pro »est« praetulit: nonne persentiscis, (|uid frigoris insit in illo »si qua e s t ego certe non dobito, quin eodem »׳׳animo poeta nostrum carmen scripserit, c[uo elegiam 24 et 25 buius ipsius libri; sed tamen eodemne putas tempore illud prooemium secundo libro hoc tertio praemissum esse.«

Porro magna cum elatione Propertius III. 1. 2. de aeterna sua gloria loquitur, quod dicendi genus neque decebat cum, qui nisi iuvenili illo libro notus non erat, neque invenitur in secundo libro, nam versibus 11. 7. 17—18 (bine etenim tantum meruit mea gloria nomen, gloria ad

prohibitus est ea re. Sed facile viam persequi possumus, qua una Birtii coniectura alteram procreaverit. Et primum quidem, ut alterum librum dirimendum esse censeret, ea potis- simum re adductus est, quod liber ille versuum numerum contineret illo maiorem, quern ipse maximum esse in poetarum libris statuerat. Itaque in ea re Lachmanni accepit coniecturam; quern quaedam ex: libro secundo intercidisse conicientem cum probare non posset, quia, quas Lachmann statuit in prioribus eius libri carminibus turbas non invenit, novam finxit coniecturam, multa carmina non mala fortuna intercidisse sed a librario quo- dam severiore suppressa esse adfirmans. Deinde, ut rationem nancisceretur, quae inter- cederet inter II. 10 et 34 et sequentia carmina transpositionem quamdam. quae probari nequit, adhibuit; sed obstitit tamen II. 11. itaque novam finxit coniecturam, qua illi car- mini ultimum alterius libri locum attribuit. Attamen obstitit Nonii testimonium; itaque novam sibi invenit dinumerandi rationem; at ei rationi poetae ipsius verba obstant 1 nihil ad rem ! nam talia verbis illis refutantur: »Nicht im Ernst wird man einwendenwollen....... «

Page 34: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

3 2

hibernos lata Borysthenidas) non tam carminum quam amoris su! gloriam praedicat; sed optime hoc modo loqui potuit, postquam secundo libro edito re vera post Yarronem, Catullum, Calvium, Galium fama quintum Propertium posuit. Ubi vero poeta invidam detrectatorum turbam (III. 1. 21) et scriptores frustra se aemulantes (III. 1. 12) commémora vit, nisi in tertio libro ?quod ego non miror; nam ante secundi libri editionem illi non exstiterant; quis enim adułescentulo, quamvis mira indole ornato viniderit?

Deinde in multis secundi libri carminibus primus liber commemo- ratur velut:II. 3. 3. »vix unum potes, infelix, requiescere mensem

et turpis de te iam liber alter erit.II. 20. 21. septimia iam plenae deducitur orbita lunae

cum de me et dete compila nulla tacent.II. 24. 1. Tu loqueris cum sis iam noto fabula libro

et tua sit toto Cynthia lecta foro.«Num casu quodam factum esse putabimus, ut ilia carmina in

secundo libro tradantur, non in tertio? immo post secundi libri editionem poeta iam non potuit hoc modo loqui.

Tum multo moderatior et prudentior Sextus est in tertio libro quam in secundo: nam magnum ilium amoris fervorem nisi in elegiis 6, 8, 10, 20, 21 vix invenies.*)

Neque quisquam negabit tertii libri versus multo magis tenui pumice exactos decurrere; quod ut demonstrem pauca tantum affero, sed omnia si simul reputaveris non poteris, opinor, quin ad mean! sententiam accédas. Atque in secundo libro inter 676 pentametros 42 finiuntur voca- bulis hyperdisyllabis i. e. 6— inter 100, in tertio 9 inter 443 i. e. 2“ inter 100: in qua numeratione omisi versus in nomina propria plusquam disyllaba cadentes. Deinde in secundo libro Propertius semisep- tenariam cum trithemimeri coniunctam vicies ter ita adhibuit, ut etiam post tertium trochaeum auxiliaris caesura incideret, sedecim illius generis caesuras sine trochaicis adiuvantibus admisit; contra in tertio libro vicies quinquies cum cura, quater tantum neglegentius caesura ilia usus est. Similiter septies sola semiseptenaria usus est in secundo libro i. e. semel• inter 96 bexametros, in tertio ‘ ter i. e. semel inter 148. Tum in secundo libro hexameter quinquies aut vocabulo quinquasyllabo seu tetrasyllabo clauditur aut arsis quinti pedis plus quam monosyilabo, thesis disyllabo vocabulo constat, in tertio libro ilia licentia semel, haec nunquarn occurrit, id quod Luc. Mueller (praef. Prop. p. XLVIII) observavit. Cumque elisiones! apud elegantissimum quemque poetam non adhiberentur, nisi in prima thesi, secundo arsi totoque quarto pede, Propertius contra banc regulam in secundo libro sexies, in tertio nunquam peccavit, quam observationem iam apud Escbenb. lib. miscell. societ. Bonn. p. 86 lego. Haec omnia non potuissent fieri, si poeta libidini nescio cui indulgens carminum suorum ordinem turbasset simulque illos libros edidisset. Immo elegiae tertii libri post secundi scriptae sunt et liber tertius post secundum in bibliopolarum manus pervenit».

*) sed vel ille multo lenior est illo, qui nobis in libro secundo occurrit.

Page 35: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

:5:5

Seel dicat quispiam iis, cjuae modo protuii, id quidem demonstrari libros secundum et tertium diverso tempore editos esse, quos codices tradunt', sed nihil inde concludi posse de libris secundo et tertio ex Lachmanni recensione. .Quod facile potest refelli. Si enim una ex parte videmus multa esse, quae ostendant secundum librum in codicibus tra- ditum et propter diversum argumentum et rem metricam a tertio esse dirimendum, at altera ex parte non solum nihil esse, quo, ut alterum librum dirimamus, cogamur, immo vero ei divisioni multa obesse, nonne ea ipsa res novum argumentum praebet, quo demonstretur alterum ilium librum unum, absolutum et per se deiinitum esse? Exstat igitur ea diflicultas et ea (piidem baud parva, quam versus il le : «tu loqueris cum sis iarn n o t e fabula l i b r e eoniecturae Lacbmannianae praebet,

Deniijue usitatissnnus est —- ut id quoque l’aldamo praeeunte ׳ (l)ie rom. Erotik p. 71; commemorem - mimeras trium librorum apud poetas elegiacos: cpiem praeter (iallum excessif nemo. Nonne igitur verisimile videtur etiam Propèrtium buic numéro (nam librum quartum in numerandis libris am a t o r i is excipi nemo mirabitur) elegiarum su arum volumina accomodasse ?

Eae igitur sont diflicultates, quae Eaclnnanni eoniecturae obesse supra scripsi: ipiarum unamquamque per se ipsam non parem vim habere bene scio; at inter se coniunctae multum valent ad sententiam illam refringendam, quae princeps ilie cpiondam pbilologorum eo tempore ex- cogitavit, quo viri docti antiquitatis studia colentes speciosiores quam veriores conjecturas facientes nimis sibi placebant. Et si deniipie corn- memoravero etiam omnes codices, quarum auctoritas — utut est - aliquantum valet, meae sententiae favere — nam libri manu script! nulla illius divisionis vestigia prod unt, quod addam iam nihil habebo.

Quare, quod in praefatione pollicitus sum, praestitisse mibi videor. Vestigia enim in hac quaestione tractanda denuo ad ilium vinun revocavi, i]ni auctor fuit libri alterius Propertiani dirimendi. Yerum tria ilia argu­menta, quibus usus est in sententia sua defendenda accurate et nulla opinione praeoccupatus examinavi. examinata refellere sum coactus. Nam ea baud satis lirma esse apparuit. Neque enim prioris libri secundi partis condicio tam tristis est, neque voterum scriptorum testimonia tantum valent, quibus de causis conici possit magnam partem carminum Proper- tianorum ad nostram aetatem non pervenisse. Elegia vero 11. 10 non ita coin parafa est, ut inilium facere potuerit novi cuiusdam libri ad Augustum missi. Denique v. II. 13. 25 si rectum adhibeas interpretationem, dil'fi- cultatem, quam putabant, re vera non praebet. Nam et totius elegiae et versuum illorum natura diligentius considerata luce clarius lit poetarn ibi non de tribus carminum voluminibus, sed de tribus elegiis cogitasse. Praeterea alias dividendi rationes et carminum quorumdam transpositiones baud probari posse demonstravi neque minus Birtii sententiam, qui Lacb- manni eoniecturae nova ([uaedam auxilia supportabat, multis iisdemque apertis diflicultatibus impugnari ostendi. At ordinem in codicibus traditum eo, quo iusta causa digna mibi visa est, studio et p o e t a e in c a r m i - n i b u s v o l u m i n i b u s q u e d i s p o n e n d i s a r t i s r a t i o n e h a b i t a defendi. (,)nid vero secpiitur? - Potesfatem babes eligendi! 11ic vides

3

Page 36: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

très elegiarum libres in codicibus traditos vt'imstt! el certo consilio a poeta ipso dispositos et aptissime eircumsoriptos: illic vero Lacbmanni aliorumve virorum doctormn eonieetiiras, quas nieras esse conjecturas, ut ostenderem, operam dedi. I 110111־ eligendum sit, animus cantos et prodens facile intelleget,

Itaque optandom est, ot controversia ista totiens tractata et variis locis illustrata aliqoando secundum codicom causam absoluta videatur et vestigia divisionis illios, ipiae praeterea id quod neglegendum non est - elTeeit, ot \1־*l singula carmina manu inconsiderata discerperentor, (t[U 0d in Universum poetae opera male tradita viderentur) ex editionibus Propertianis tollantur.

H011 rions Fleisclnnann.

Page 37: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

Jahresberichtüber den

Z u stan d des k. k. S ta a tsg y m n a s iu m s zu Bielitzim Schuljahr 1895/96.

A. De r L e h r k ö r p e r1. Veränderungen.

Durch h. Min.-Erl. vom 5. Juli 1895, Z. 15.251 (26. Juli 1895, Z. 1987 L.-Sch.-R.) wurde Supplent Alfred Gr os s zum wirklichen Lehrer am k. k. Staatsgymnasium in Mäbr.-Trübau ernannt. Sechs Jahre am hie- sigeu Gymnasium erfolgreich tbätig, hatte sich Supplent Gross als einen sehr eifrigen und verständigen Lehrer erwiesen, dem die Fortschritte seiner Schüler sehr am Herzen lagen und der die Schüler ebenso gerecht als human behandelte; im Lehrkörper hatte er sich allgemeiner Sympa- thien zu erfreuen gehabt. Durch seine Thätigkeit im Beskiden-Vereine hatte er auch in anderen Kreisen viele Freund(‘ gewonnen. Daher be- gleiteten ihn allerseits die besten W ünsche in seine neue Stellung.

Mit Allerhöchster Kntschließung vom 12. Juli 1895 'Min.-Erl. vom 17. Juli 1895. Z. 16.878) wurde der Professor am Staatsgymnasium imII. Gemeindebezirke in Wien Thomas l s l i t z e r zum Director des Staats- gynmasiums in Rielitz. ernannt.

Mit Erl. des hochlöbl. k. k. schles. LandesschuIrathes vom 2. (Jetober 1895. Z. 2675 wurde der vollständig approbierte Lehramtscandidat Her- mann Lochs neuerdings zum Supplenten bestellt.

Mit Erl. des hochlöbl. k. k. schles. Landesschulrathes vom 80. Sep- tember 1895, Z. 2872 und Z. 287.8 wurde den Professoren Josef W o lf und Johann Gol loh fli(> I. und mit Erl. derselben Behörde vom 5. No- vember 1895, Z. 2608 dem Professor Johann Appl die II. Guinquennal- Zulage zuerkannt,

1 )(Mi Supplenten Martin Sp i e g e l und Hermann Lochs wurde mit 11. Min.-Erl. vom 27. November 1895, Z. 26.046 (2. Decemher 1895, Z. 8490 L.-Sch.-R.), bez. vom 21. Juni 1896, Z. 15.198 (27. Juni 1896, Z. 1878 L.-Sch.-R.) mit Rücksicht auf ihre Verwendung im praktischen Lehramt(1 die Ablegung des formellen Probejahres nachgesehen.

Page 38: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

Mit Erl. des hochlöbl. k. k. schles. Landesschulrathes vom 9. I)e- ceinber 1895, Z. 3521 wurden die Bürgerschullehrer an der hiesigen evan­gelischen Volks- und Bürgerschule Julius Friedrich Zipser , Karl Wint - gen und Jacob Jung, ferner der Volksschullehrer an der genannten An­stalt Heinrich L i p s zu Turnlehrern am Staatsgymnasium bestellt.

Der Rabbiner und Prediger Pr. Saul l l o r o w i t z , der seit 1. März. 1888 als Nebenlehrer für israelitische Religion an der hiesigen Anstalt in Verwendung gestanden war, wurde in Folge seiner Berufung an das jüdisch-theologische Seminar in Breslau mit Ende December 1895 seines Dienstes enthoben. Durch seine Pflichttreue, seine Gelehrsamkeit und seine Beredsamkeit hatte derselbe auf seine Schüler einen nachhaltigen Einfluss ausgeübt und sich daher den Dank der Anstalt verdient. Die Collegen werden sich seiner als eines hochachtbaren Mannes stets gerne erinnern, und von Seite seiner Schüler wird ihm ein dankbares Andenken gesichert bleiben. Mit Erl. des hochlöbl. k. k. schles. Landesschulrathes vom 22. December 1895, Z. 3627, wurden der Rabbiner und Prediger der Cultusgemeinde Lipnik-Biala Dr. Nathan G l a s e r und der Biirgersclml- lehrer und Oberlehrer an der hiesigen israelitischen Volksschule Leopold B l ü h mit der suppletorischen Ertheilung des mosaischen Religionsunter­richtes am Staatsgymnasium betraut,

Page 39: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

(־ Lelii'körj>ers am Schluss des Schuljahres 1895 9h und Fächervertheilum?.

Stand des1 Z

a h

1

Name und CharakterOrdi­narius

mLehrfach und C lasse

Wacienlliclie

3tnndeu-zatil

1 T h o m a s Is litz e r , k. k Director — Latein in Vil, Griechisch

in IV 9

2

K a r l K o lb e n h e y e r , k.k.Professor in der VIU. Rang­classe, Besitzer des goldenen V er- dienstkreuzes mit der Krone, Mitglied der physiographiscben Commission der k . k. Akademie der Wissenschaften in Krakau

IBLatein und Deutsch in IB, Geographie und Geschichte

in HAKalligraphie in IA, iß

173

3

D r. E d u a r d B ra n d , k.k.Professor in der VIII. Rang- classe, Vorstand des Bielitzer

Gabelsberger Stenographen• Vereins

IVLatein in IV, VI, Deutsch in IV, Propädeutik in V i il, Stenographie in zweiCursen.

1(53

4

J o s e f K a n a m ü lle r , k k. Professor in der VIII. Rang- classe, Custos der naturgeschicht­

lichen SammlungVI

Mathematik in 1A, 1IIA. VI, Naturgeschichte in IA. HA,

IIB, V. VI.19

5J o s e f B io lek ,

Consistorialrath, k k Professor in der VIII. Rangclasse.

Katholische Religion in I-V Itl. 10

6

O s w a ld K a is e r , k. k. Professor in der VIII. Rang­classe,Custos der physikalischen

Sammlungvu Mathematik in 11A. IV, Vll,

Vlll, Physik in IV, VII, Vlll 20

7B e n e d ic t P ic h le r ,

k . k Professor in der VIII. Rangclasse

111A Latein undGriechisch in 1IIA, Deutsch in VII, Vlll 17

8F r a n z P o p p ie r ,

k. k. Professor in der VIII. Rangclasse

1A Latein und Deutsch in IA, Griechisch in VU 16

9 A le x a n d e r K n a u e r , k. k. Professor. Vlll Latein in VIII, Griechisch inVI,

Vlll, Propädeutik in VII 17

10J o h a n n A p p l,

k.k. Professor, Custos der geo­graphischen Sammlung

VDeutsch in V, Geographie u. Geschichte in I11A, IV, V,

VII, Vlll 19

1!J o s e f W olf,

k, k. Professor, Custos der Schülerbibliothek

HB Latein und Deutsch in 11B, Griechisch in V 17

12J o h a n n G ollob,

k . k. Professor, Custos der Lehrerbibliothek.

—Deutsch in VI. Geographie in IA, iß, Geographie und Ge­

schichte in 11B, HIß, VI20

Page 40: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

:iS

rCGN

Name und CharakterOrdi­narius

inLehrfach und Classe

Wöcbent׳liebe

Ständen-zahl

13T h e o d o r T ä u b e r ,

k. Professor in der Vlll. Rang- classe (im Status der k. k.

Staatsrealschule.)— Evangelische Religion in

1 bis Vlll i°•

--------1

14 D r. H e in r ic h F le is e h m a n n , Supplent. li . Latein in 11A, V, Deutsch

in 11A 18 !

15 M a rtin S p iegel, Supplent. —

Mathematik in 1B. 11B. 111B, V, Naturgeschichte (bez. Physik)

in 1B, 11IA, 111B19 i

16 H e r m a n n L o ch s , Supplent. 1UB Latein und Griechisch in

111B, Deutsch in 111A, U1B 17

17D r. N a th a n G la se r ,

Rabbiner und Prediger der Cul- tusgemeinde Lipnik-Riala

~ Israelitische Religion in 111 bis Vlll 4 |

18L e o p o ld B lüh ,

Oberlehrer an der israelitischen Volksschule.

— Israelitische Religion 1, 11 4

19R o b e r t K e lle r,

k. k. Turnlehrer (im Status der k, k. Staatsrealschule), Custos

der Turngeräthe— Turnen in V bis Vlll 8

20 Ju liu s F r ie d r ic h Z ip se r, Bürgerschullehrer. — Turnen in 1B, 11B 4

21K a r l W in tg e n ,

Bürgerschullehrer, Custos der Spielgeräthe.

— Turnen in 1A, IV 4

22 Ja c o b Ju n g , Bürgerschullehrer — Turnen in HA, 111B 4

23 H e in r ic h L ips, Volksschullehrer. — Turnen in I11A 2

24 K a r l H a r lo s , Uebungssehullehrer. —

Polnische Sprache in zwei Cursen 4

25W e n z e l H o rä k ,

k. k. Professor an de'r k. k. Staatsrealschule.

—Französische Sprache in

drei Cursen 3

26W e n z e l S ta re k ,

wirklicher Lehrer an der k. k Staatsgewerbeschule, Custos der

Sammlung für das Zeichnen.

Freihandzeichnen in drei Cursen 6

27V ic to r B e rä n e k ,

k. k. Professor an der Staats­realschule

— Gesang in zwei Cursen 2

Page 41: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

89

B. Der Unterricht.Lein•- und Lectioiisplan.

1. l)i e o b I i g׳ a tei l L e h r f ä c h e r.(Auf ( imucl der Min.-Verordn, vom 2(i. Mai 1884, X. 1 0 . 1 2 Mai .־28:

1887. X. 8702: 14. .!;inner 1800. X. .870: 80. Se|)leml)er !891, X. 1780 und 24. Mai 1892, X. 11.872).

1. Classe.I! e 1 i gi on : a) K a t h o l i s c h : 2 St. Glaubenslehre. b) E v a n ge 1 i sch:

2 St. Biblische (.Jeschichte A. T. Luthers Katechismus: I. Hauptstück: Von den zehn (Jeboten, e) I s r a e l i t i s c h : 2 St. Biblische (.Jeschichte bis zum Tode Mosis. Urtext: Ausgewählte Stücke aus der (Jenesi's. — Ulaubens- und »Sittenlehren.

L a t e i n : 8 st. Formenlehre der wichtigsten regelmäßigen Flexionen. Memorieren von Vocabeln. Vom Ende November an wöchentlich eine Schularbeit und eine Hausarbeit.

D e u t s c h : 4 S1. Flexionslehre: Formenlehre des einfachen Salzes, Kleinente des zusaiimiengezogenen und zusammengesetzten Satzes. Lesen, Sprechen, Memorieren, Vortragen nach dem Lesebuche. Im 1. »Sem. anfangs wöchentlich ein Dictat, später mit Schul- und Hausaufsätzen wechselnd; im II. Sem. monatlich zwei orthographische Hebungen, zwei Aufsätze, abwechselnd Schul- und Hausaufgaben.

G e o g r a p h i e : 8 St. Klementarkenntnis.se aus der allgemeinen und politischen Geographie. Scheinbare Bewegung der Sonne in Bezug auf den Schulort. 1 ebung und Ausbildung im Karten lesen.

M a t 11 e ni a t i k : 8 St., im 2. Semester abwechselnd 1 St. Arithmetik. 1 St. Geometrie. A r i t h m e t i k : Die 4 Species in ganzen und Decimal- zahlen. Theilbarkeit, Vorübungen zu den Brüchen. G e o m e t r i e :Anschauungslehre: Die Grundgebilde. Die Gerade, der Kreis, die Winkel und Parallelen. Die einfachsten Kigensehaften des Dreieckes.

N a t u r w i s s e n s c h a f t e n : 2 St. Die ersten 0 Monate des Schul- j ah res: Thierreich, u. zw. Säuge tliiere und Insecten. Die vier letzten Monate des Schuljahres: Pflanzenreich. Beobachtung und Beschreibung einer Anzahl von Samenpflanzen verschiedener Ordnungen.

T u r n e n : 2 St. ( )rdnungsübungen: Durchbildung der Reihe, Gehen im Takte und auf verschiedenen Ganglinien. Reihungen, Schwenkungen. Einfache Freiübungen. Geräthturnen an den Hang-, Stütz-, Spring- und Klettergeräthen. Verschiedene Spiele.

2. Classe.R e I i g i o n : a) K at 11 01 i sch: 2 St. Beschreibung und Erklärung des

Gottesdienstes der katholischen Kirche, b) E v a n g e l i s c h : 2 St. Biblische Geschieht(‘ N. T. Katechismus: II. bis V. Hauptstück: Glaube, Gebet und Sacramente. c) I s r ae l i t i s ch : 2 St. Biblische Geschichte: Von Josua bis zur Xerstörung des 1. 'Tempels. Urtext: Ausgewählte Stücke aus Exodus und Leviticus. Glaubens- und »Sittenlehren.

Page 42: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

40

L a t e i n : *8 8t. Wiederholung und Ergänzung der regelmäßigen Formenlehre; Unregelmäßigkeiten in der Declination und Conjugation. Einübung der wichtigsten syntaktischen Regeln: •'■ebraueh der Rarticipien, Nebensätze, Acc. m. Inf., Nom. ni. Int'., Gerundium und ( iemndi vum. Supinum. Selm!- und Hausarbeiten nach Vorschrift.

D e u t sc 11: 4 St. Grammatik: Einfache, /,usammengezogene undzusammengesetzte Sätze. Analysierübungen: praktisch(‘ Uebungen in der Interpunction. Lesen, Memorieren u. s. w. wie in der I. ('lass('.

G e o g r a p h i e : 2 St. Specielle Geographie von Afrika, Asien,Europa; ( ehersicht nach Umriss. Relief und Gewässern. Die Länder Süd- europas und des britischen Inselreiches. Entworfen von Kartenskizzen.

G e s c h i c h t e : 2 St. Das Alterthum.M a t h e m a t i k : 3 St. abwechselnd 1 St. Arithmetik, 1 St. Geometrie.

A r i t h m e t i k : Zusammenhängende Darstellung der liruchreclmung. Uro* portionen. Die einfache Regehletri. G e o m e t r i e : Anschauungslehre: Strecken- und \\ inkelsymnietrale, Gongruenz der Dreiecke und An wen- düngen. Der Kreis. Das Viereck. Das Polygon.

N a t u r g e s c h i c-lite: 2 St. Die ersten 6 Monate: Vögel, Reptilien, Amphibien, Fische; einige wirbellose '!'liiere. Die vier letzten Monate: Fortsetzung des botanischen Unterrichts in der ersten ('lass(‘.

T u r n e n : 2 St. Ordnungsübungen: Reihungen 2. Ordnung, Scliwgn- kungen. Freiübungen: Bewegungen ohne und mit Gehen. Geräthturnen an den Hang-, Stütz-, Spring׳- und Klettergeräthen. Spiele.

o. Classe.R e l i g i o n : a) Ka t ho l i s c h : 2 St. Geschichte der göttlichen

Offenbarung des neuen Bundes, b) E v a n g e l i s c h : 2 St. Glaubens- und Sittenlehre, c) I s r a e l i t i s c h : 2 St. Jüd. Geschichte: Vom babylonischen Exil bis zur Auflösung des Reiches durch Titus. 586 v. bis 70 11. Uhr. Die Juden im römischen Reiche bis zur Abfassung der Mischna. Von 70 bis 190. Urtext: Ausgewählte ' Stücke aus den Kapiteln 1 18 des5. Buches Alosis.

L a t e i n : 6 St. 3 St. Grammatik: Casuslehre und Dräpositionen.3 St. Lectüre aus Cornelius Nepos. Präparation. Alle zwei Wochen eine Komposition von einer ganzen Stunde, alle drei W ochen ein Pensum.

G r i e c h i s c h : 5 St. Regelmäßige Formenlehre mit Ausschluss der Verba in [u. Uebersetzungen aus dem Lesebuche. Memorieren. Präparation. Von der zweiten Hälfte des 1. Semesters angelängen alle 14 Tage eine Arbeit, abwechselnd ('•amPositionen und Pensa.

De u t s c h : 3 St. Grammatik: systematischer Unterricht in der For-men- und Casuslehre mit Berücksichtigung der Bedeutungslehre. Lectüre mit besonderer Beachtung der stilistischen Seite. Memorieren, Vortragen. Aufsätze, monatlich 1 Schul- und 1 Hausaufgabe.

G e o g r a p h i e und G e s ch i c h t e : 3 St., abwechselnd (!(‘schichteund Geographie. Specielle Geographie des übrigen Europa (außer ( )oster- reich-Ungarn), Amerikas und Australiens. Entwerfen von Kartenskizzen. Astronom. Geographie wie in 11. Geschichte des Mittelalters.

Page 43: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

4!

Mat h e ma t i k : 3 St. Yertheilung wie in (lasse ii. Arithmetik: Die vier (Jrundoperationen mit ganzen und ״ ehr. allg. Zahlen. Abgekürztes Rechnen. (Quadrieren und (Quadratwurzel, (iemnetr. Anschauungslehre: Flächengleichheit, Verwandlung der'Figuren-. Längen- und Flächenmessung Pythagor. Lehrsatz. Aehnlichkeit.

N al u rw i s s e n s c h ä f t e n : 2 st. I. Semester: Experimental -Physik.Vorbegrille, W ärmelehre. Chem. Grundbegriffe. Grundstoffe. II. Semester: Naturgeschichte: Mineralogie. Beobachtung und Beschreibung einermäßigen Anzahl von wichtigen und sehr verbreiteten Mineralarten. Ge­wöhnliche ( lesteinsformen. Anschauungsunterricht.

T u r n e n : 2 St. Ordnungsübungen: Reihungen und Schwenkungen am und vom ()rte. Freiübungen mit Belastung durch Hanteln. Geräth- übungen an (hm llan׳״-. Stütz-, Spring- und Klettergerüthen. Spiele.

4. Classe.Religion: Wie in (lasse 111.L a t e i n : (i St. Grammatik 2 Stunden. Kigenthümlichkeiten im

Gebrauch(‘ d(>r Nomina und der Pronomina, Lehre vom Gebrauche der Tempora und Modi nebst den Gonjunctionen. Alle zwei Wochen (‘ine Composition einer ganzen Stunde, alle drei W ochen ein Pensum. Leetüre 4 Stunden: Etwa 3 Bücher aus Caesars bellum Gallicum; in der 2. Ilälfte des II. Semesters 2 St. Ovid (Auswahl). I*räparation.

Gr i e c h i sc h : 4 St. Verba in das Wichtigste der unregel­mäßigen Flexionen, Hauptpunkte der Syntax, Lebersetzungen aus dem Lesebuche. Memorieren. Präparation. Arbeiten wie in der 111. (lasse.

Deu t s ch : 4 St. Grammatik: Systematischer Unterricht in der Syn­tax des zusammengesetzten Satzes, di(: Periode. Grundzüge der Metrik. Leetüre wie in der 111. (lasse. Memorieren, Vorträgen. Aufsätze wie in der 111. (lass(‘.

G e o g r a p h i e und G e s c h i c h t e : 4 St. Geographie 2 St. Specielle Geographie von ()esterreich-l ngarn. Entwerfen einfacher Kartenskizzen.

Geschieht(‘ 2 St.: Neuzeit, besonders Geschichte Oesterreich - 1Ingarns.M a t h e m a t i k : 3 St, Yertlieilung wie in (lasse II. Arithmetik:

Gleichungen des 1. Grades. Cubieren und Ausziehen der Cubikwurzel. Zusammengesetzte Regeldetri. Zinseszinsrechnung. Geometrische An­schauungslehre: Gegenseitige Lage von Geraden und Ebenen. Die körper­liche Ecke. Ilauptarten der Körper. Oberflächen und Rauminhaltsbe­rechnung.

N a t u r w i s s e n s c h a f t e n : 3 St. Experiment. Physik. Magne­tismus, Elektricität, Mechanik, Akustik, Optik, Erscheinungen am gestirn­ten Himmel und astronomische Geographie.

T u r n e n : 2 St, Ordnungsübungen: Reihungen am und vom Orte, Schwenkungen in Verbindung mit Reihungen. Freiübungen mit Bela­stung durch Hanteln und Eiseijstäbe. Geräthübungen an den I lang-, Stütz-, Spring- und Klettergeräthen. Spiele.

5. Classe.Re l ig i on : a) Ka t ho l i s ch : 2 St. Besondere Glaubenslehre. -

h) E v a n g e l i s c h : 2 St. Bibelkunde. — c) I s r a e l i t i s c h : 1 St, •lüd.

Page 44: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

Gesch.: Von der Abfassung• der Misehna bis Maimoniclcs. Urtext: Die ersten zehn Kapitel des Propheten Jeremias.

La t e in : (> St. Lectüre 5 St. Im ersten Semester ausschl. Livius (1. 13.), im zweiten Sem. außer Livius vorwiegend Ovid nach Auswahl: Gramm.-Stilist. Lebungen 1 St. Präparation. Monatlich 1 Compos.

G r i e c h i s c h : f» St. Lectüre 4 St.: 1. Semester: Xenophon, Ana- basis oder Auswahl nach einer (Chrestomathie. 2. Semester: Ilias, ausge­wählte Partien, daneben 1 St. Lectüre aus Xenophon. Grammatik 1 St. Memorieren. Präparation. 4 Arbeiten per Semester.

D e u t s c h : 8 St. Grammatik: Wortbildung, Lehnwörter, Fremd­wörter, Volksetymologie. Lectüre mit besonderer Rücksicht auf die Cha­rakteristik der epischen, lyrischen und didaktischen Gattung. Memorieren und Vorträgen. Aufsätze wie in der 111. ( ’lasse.

G e o g r a p h i e und G e s c h i c h t e : 8 St. Geschichte des Alterthums bis zur 1 nterwerfung Italiens mit Berücksichtigung der einschlägigen Geographie.

M a t h e m a t i k : 4 St. Arithmetik: 2 St, Die 4 Grundoperationen. Die negativen und gebrochenen Zahlen. Eigenschaften der Zahlen-1*ro- portionen. Gleichungen des 1. Grades mit einer und mit mehreren Un­bekannten. Geometrie: 2 St, Planimetrie.

N a t u r w i s s e n s c h a f t e n : 2 St. Systematischer Unterricht, 1. Sem.: Mineralogie. 2. Sem.: Botanik.

T u r n e n : 2 St. Ordnungsübungen: Keigenaufzüge, ( leben in Schleife. Achte und Durchschlängeln, Dauerlauf. Zusammengesetzte Freiübungen: Kisenstabübungen. Geräthübungen an den I lang-, Stütz-, Spring- u. Kletter- geräthen. Spiele.

(j. Classe.Religion: Wie in (Hasse V.La t e in : (5 St, Lectüre 5 St. Sallustius, bellum lugurthinuin,

Cicero in Catil. or. 1., Vergil in Auswahl aus den Bucol, Georg, und der Aeneis. (.'aesar, bellum civile. Compositionen wie in der V. Classe.

G r i e c h i s c h : 5 St. Lectüre 4 St.: I. Semester: Ausgewählte Partien aus der Ilias, Fortsetzung der Lectüre Xenophon’s. II. Semester: Ilerodot; Fortsetzung der Lectüre Xenophons. Grammatik 1 St. Memorieren. Prä­paration. Schriftliche Arbeiten wie in der V. Classe.

Deu t sch : 8 St. Grammatik: Genealogie der germanischen Sprachen; Lautverschiebung, Vocalwandel (Umlaut, Brechung, Ablaut). Lectüre: Aus­wahl aus dem Nibelungenlied und aus Walther v. der Vogelweide, Klop- stock, Lessing wie in der V. Classe mit besonderer Rücksicht auf die Charakteristik der Stilist, Formen. Literatu !•gesch.׳ bis zu den Stürmern. Aufsätze alle drei Wochen, abwechselnd Schul- und Hausarbeit,

G e o g r a p h i e und G e s c h i c h t e : 4 St. Schluss der Geschichte desAlterthums und Geschichte des Mittelalters mit Berücksichtigung der einschlägigen (Jeographie.

M a t h e m a t i k : 3 St. Potenzen, Wurzeln und Logarithmen; Glei­chungen des zweiten Grades mit einer Unbekannten. Geometrie: 1. Se­mester Stereometrie, 2. Semester: Trigonometrie.

Page 45: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

43

N a t u r w i s s e n s c h a f t e n : 2 St. Anthropologie: systematischerUnterricht in der Zoologie.

T u r n e n : 2 St. Wie in Classe V.7. Olasse:

Rel i g i on : a) Ka t h o l i s c h : 2. St. Besondere Sittenlehre,b) Kvansrel i sch: 2 St. Glaubenslehre, erster Tlieil. Religion und Offen­barung:. Heilige Schrift. Lehre von Gott. Neuere Kirchengeschichte. (Von der Reformation bis zur Gegenwart.) c) I s r a e l i t i s c h : 1 St. AusgewIVhlte Stücke aus den Kapiteln 1 bis 25 des Propheten Jesaias.

La t e in : 5 St. Lectüre 4 St.: Cicero, mindestens zwei Reden, einkleiner Dialog oder ausgewählte Abschnitte aus den grösseren, Vergil’s Aeneis. Grammatisch-stilistische Uebungen 1 St. ׳ Präparation. Kom­positionen wie in der Y. ('lasse.

G r i e c h i s c h : 4 St. Lectüre: !. S e m e s t e r : 8—4 kleinere Staats­reden •des Demosthenes. II. Semester. Ausgewählte Partien aus der Odyssee, daneben Fortsetzung der Lectüre aus Demosthenes. Gramm, und sehriftl. Arb. wie in der V. Gasse.

Deu t s ch : 8 St. Stürmer und Dränger, Herder, die Göttinger, Göthe bis 1805, Schiller. Rodeübungen. Aufsätze wie in ( lasse VI.

G e o g r a p h i ß und G e s ch i c h t e : 8 St. Geschichte der Neuzeitmit Berücksichtigung der inneren Entwicklung Europas und der Geographie.

M a t h e m a t i k : 8 St. Yertheilung wie in Gasse II. Arithmetik. (Quadratische Gleichungen mit 2 Unbekannten. Diophantisehe Gleichungen 1. Grades. Kettenbrüche. Progressionen. Zinseszinsen- und Renten­rechnung•. Kombinationslehre mit Anwendungen. Binomischer Lehrsatz. Geometrie. Trigonom. Aufgaben. Analytische Geometrie in der Ebene. Kegelschnitte.

N a t u r w i s sense ha f t en : Mechanik, W ärmelehre. Chemie.P h i l o s o p h i s c h e P r o p ä d e u t i k : 2 St, Logik.T u r n e n : 2 St. Ordnungsübungen: Uebungen im Reihenkörper und

Reihen, Körpergefüge, Schwenkungen in Verbindung mit Reigen Übungen. Freiübungen: Verschiedene Auslagen und Ausfälle mit Armstoßen, inVerbindung mit Rumpfthätigkeit u. s. w. Hantel -und Eisenstabübungen. Gerät !)(*Übungen an den Hang-, Stutz-, Spring- und Klettergeräthen Spiele.

8. Classe.Rel igion: Wie in Klasse VII.La t e in : 5 St., Lectüre 4 St,: Tacitus, Germ. c. 1 27. <irollere

Partien aus den Annalen und Historien. lloratius, Auswahl. Gramm.- stilistische Uebungen 1 St. Präparation. Kompositionen wie in Klasse V.

Gr i ech i sch : 5 St., Lectüre 4 St. 1. Semester: Plato, Apologie und 2 kleinere oder ein größer(»]• Dialog. II. Semester: eine Tragödie des »Sophokles und Fortsetzung der Lectüre aus der Odyssee. Grammatik (1 St.) und schriftliche Arbeiten wie in der V. Klasse.

Deut sch : 3 St., Göthe von 1805—1832. Ilamburgische Drama­turgie. Laokoon, die Romantiker, die Oesterreicher. Redeübungen. Auf­sätze wie in Kl. VI.

Page 46: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

G e o g r a p h i e und G e s ch i c h t e : 3 St. 1. Sein.: ( losch ich te der• österreichisch-ungarischen Monarchie. II. Sem. 2 St.: ()österreichisch-unga­rische Vaterlandskunde. 1 St.: Recapitulation der I lauptmomente dergriechischen und römischen Geschichte.

Ma t h e m a t i k : I ebungen in der Auflösung mathematischer Pro-bleme. Wiederholung• der wichtigsten Partien des mathematischen Lehrstoffes.

N a tu rw i s s e n s c h a f t en : Magnetismus, Klektricität, Wellen lehre, Akustik, Optik, !׳demente der Astronomie.

P h i l o s o p h i s c h e P r o p ä d e u t i k : 2 St. Empirische I ,syehologie. T u r n e n : W ie in (’lasse VII.

Absolvierte Lectüre in den russischen Sprachen.

1. S ch u llec tü re .

a) I m Ea te i n i sche n.HI. a und h Gl.: Miltiades, Themistocles, Aristides. Pausanias, Cimon, Thra״

sybulus, Conon, Epaminondas, Pelopidas, llannibal, .Timotheus.

IV. C I . : ( d i e s . b. (:. !. I V . V I . c. i) 3 6 .Ovid. Med. I. St) 252.

V. Ch: Liv. I. u. XXI: Ovi.l: Metam. I. 253 4 ln, II. 1 -332, VI. 146 312,VIII. 611—724, X. 1 77. XI. Sn 14h: East. I. 543 586, II. 83 118. 193 242. 687 710: Trist. I. 3. IV. 10.

VI. CI.: Sali. lug. \eru \ .Erl. I .׳ . Georg. II 136 -176, 4n0—540.Aen. I. u. II.

VII. Gl.: Giceronis oratio de imperio Cn. Pompei, pro Arcliia poeta, Catomaior de senectute. — \'ergilii Aeneidos lib. II. 453—803■, IV. VI.

VIII. Gl.: Tac i t us: Germania c. 1 —27: Annalen I. 1 15: 72 -81: 11. 27—43: 53- 61: 69 83: III. 1 19: IV. 1 13; 39 42: 52 54;57 -60.J l o r a t i us : Carmina I. 1, 2, 3, 4, 6, 8, 15, 18, 22, 24, 26, 31, 32, 34. II. 3, 10, 13, 16. 20. 111.9, 30. IW 2. 3, 7, 9. Epode 2. - Sat, I. 1. 6. Epist. I. 2. II. 3.

b) Im G r i e ch i s c h e n.Xenoph. . Anab. (Schenkls Chrestomathie). I. III. VI. VII. VIII. IX. Homer : Ilias I. II. III.Homer : Ilias VI. XVI. XX 111. XXII. XXIV.I l e rodot : X II.Xenoj i hon (Schenkls Chrestomathie): Kympädie I. 11. Ili. XIVMemorabilien I. IV.D e m o s t h e n e s : I. II. III. Rede gegen Philipp.Homer : Odyssee: s, C r,, ׳., X, a.Pl a t o : Apologie, Euthyphro, Haches.S o ]! h o kies: Antigone.Homer : Odyssee v, £.

V. GL:

VI. CI.:

VII. GL:

VIII. GL:

Page 47: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

452. Controlierte Privatledüre.

a'j Im La t e i n i sc he n .V. Cl.: Axtmann: Liv. XXVI. c. 7 20.

lïl um: Liv. IW c. 1 0. XXVI.I)ł iiü' iip.o 1 sk i: Liv. IV. c. I 9, XXVI.P u ( iyänyer : Liv. VI.• e. ;54— 12.( i a j czak: Liv. II. IV. c. 1 -9 .I lolexa: Liv. II.Kraus : Liv. XXIII.L i ndner : I.i\ XX VI.

VI. CI.: ( Ira n d o vv s k i : Cie. in Cat. II. III.I l ans l ik: Sali. Cat.: Cie. in Cat. II. III. IV.Ichho i s e r : Cie: in Cat. II.Konior : Cie. in Cat. II. III. IW Sali. Cat.Ko rzon k i ewi ez: Cie. in Cat. II. III.. IV. Liv. II.Ma r a s k i e wi c z : Cie. in Cat II.Milli k : Cie. in Cat. II. IV. Liv. II.Keyei mann : Cie. in Cat. II.Schäfe r : Cie. in Cat. II.Seil a I s e h a : ( 'ie. in < 'at. II.Schar f : Cie. in Cat. II. III. IV. Liv. II.Scholz : Cie. in Cat. II.S ikora : Sali. Cat.Smol i ck i : Cie. in Cat. II. 111. IW Sa.ll. Cat.S t o n a w s k i : Cie. in Cat. II.S t r auß : Cie. in Cat. II. III. IV.W a l e n t a : Cie. in Cat. II. III. Sali. Cat.Wa n k e : Liv. XXII.Zawi s cha : Cie. in Cat. 11. III. IV. Liv. XXII.

VII. 01.: I tör f ler : Cie. Tusc. disp. li b. I.Knoch: Very. Aon. lib. III.Claser : Very. Aen. III. 1—300.J a m m e r : Very. Aen. lib. VIII.K l i s zez: Liv. lib. II.L i ewe r : Liv. lib XXVI.Macek: Cie. pro Milone, Verg. Aen. III. 1—200.P o n t e s : Liv. lib. XXVI, 1—30.Rei ske: Cie. pro Milone.Ko t b b l u m: Very. Aen. lib. III.S c h n e e w e i s s : •Very. Aen. lib. VII.Scbor r : Liv. lib. XXVI, 1—30.S t e i n itz: Very. Aen. lib. III. V. 1—210.W a g n e r : Cic. pro Marcello, Verg. Aen. III. 1—300.Zi mme l s : Liv. lib. III.

VIII. CI.: Körbel : I loraz: Carm. I. 5. 7. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 16. 17.19. 20. 21. 23. 25. 27. 28. 29. 30. 33. 35. 36. 37. 38.

Page 48: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

46

l>) Iin G r i e c h i s c he n .\ . (1.: Baum: Xen. A11. II (Schenkls Chrestomathie), Iłom. •II. IV.

Bl um: Xen. An. II.D ł u g o p o l s k i : Xen. An. II. Iłom. .11. 1Y.K ußgänge r : Xen. An. II.Gajczak: Xen. An. II. Iłom. •II. IV.H e r l i n g e r : Xen. An. II.11 o I o \ a : Xen. An. IL IV. Iłom. •II. IV.k a n (II o r: Xen. An. IV.Kossok: Xen. An. II. IV. Y.Kraus : .Xen An. II.

YI. Cl.: ( I randowski : Iłom. .11. X.Hans l ik : Iłom. .11. V. X. XIX.K o n i o r : I lom. •II. IN. Y. YI I.Korzon k i ewicz : Iłom. .11. IY. Y. X.Maraskiewicz: Iłom. .11. X.Mil lik: Iłom. .11. IX. X.R e g e l m a n n : Iłom. .11. IX. X.Sehalscha: Iłom. .11. X.Schar f : Iłom. •II. IY. Y. X.Scholz: Horn. •II. X.Sikora : Iłom. .11. IX. X.S m oI i c k i: I lom. •II. IY. Y \ II.S t o n a w s k i : Iłom. •II. X. XIX.S t r auß : Iłom. •II. VIII. X.W a len ta: Horn. .11. IY. X. XIX.

VII. CL: Dör f l e r : Demosth. ־ spi. toO <rre<f׳xvov» 1— 27.J a m m e r : Homer. Odyssee X. XI.K lis/.(־־/.: Ilomer, •II. IY.La m a t s ch : Demosth: -spi. t <5v sv \spó.Liewer : Od. XIII.H othbl u m : •II. V.Schneeweiss : •II. \ .Steini tz : •II. I\.

VIII. CL: Körbel : Sophok l e s : Aias, Oedipus aut KOlonos.

Aufgaben tur die deutselien seli ritt li eben Arbeiten am Obergyinnasium.

V. ■Classe.

a) S c h u l a r b e i t e n .1) Welche Beobachtungen können wir in der herbstlichen Natur

machen'(2) Erlkönig und Erlkönigs Tochter, (\ ergleichende Gegenüber­

stellung.)3) W arum ist Laurin kein Märchen, sondern eine Saget4) Warum ist ver sacrum von Uhland eine Mythe?

Page 49: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

47

5) Fs sind die Hauptpersonen in Voss’ 70. Geburtstag׳ zu cha­rakterisieren.

(i) W odurch erregt llagen den Hass Chriemhildens und steigert ihn, um den Untergang der Burgunder zu beschleunigen?

7) W ie vertheidigt Grimbart Reineke gegen die Anklagen der Feinde?8) W ie weiß sich Reineke (5. G.) der Bestrafung seiner Verbrechen

zu entziehen? i9) Mit wadeben Gründen sucht Kaiphas (4. G.) Christus’ Yerurthei-

lung durchzusetzen?10) Mit welchen Gründen sucht Nikodemus im Synedrium (4. G.)

Christus’ Verurtheilung zu verhindern?b) H a u s a r b e i t e n .

1) Die Flemente hassen das Gebild der Menschenhand.2) Kin Friedhofsbesuch am Vorabend des Allerseelentages (.Schil­

derung)3) Welche \ ortheile bringt ein Fluss seiner Uferlandschaft ?4) W arum sollen wir das Alter ehren?5) Die Hand im Dienste des Menschen.(i) Warum lieben wir (lesterreicher unser Vaterland?7) Der Frühling, ein Bild der Jugend.8) Der Finzug der siegreichen Krieger in die Stadt.9) Welchen Nutzen gewährt die Arbeit?

10) Der W ald in den vier Jahreszeiten.

VI. Classe.

a) Sc hu l a rbe i t e n .1) W ie ändert sich mit der Zeit der Charakter der Römer?2) Welchen Gewinn bringt uns der Aufenthalt in der Fremde?3) Das mittelländische Meer in seiner weltgeschichtlichen Bedeutung.4) Winterklage von Walther von der \ ogelweide.5) Viele Menschen wären besser, wenn sie den Muth dazu hätten, (i) Inwiefern gebürt zur Zeit des Minnesangs der Breis des höchsten

Dichterruhms dem wonniglichen Hofe zu Wien?7) Charakteristik Klopstocks. (Nach seinen Dichtungen.)

bj H a us a r b e i t en .1) Wie wird Siegfried in Worms empfangen?2) Kraft und Gewandtheit des Körpers gewähren oft großen Schutz

in Gefahren.3) Jugurtha als Jüngling. (Nach Sallust.)4) Die Bescheidenheit, eine Zierde des Menschen.5) Gedankengang der Ode Klopstocks »Die beiden Musen.«6) .Charakterzüge Hektors in der Episode Ilias VI. 390 -502.7) Warum kann Lessings »Minna von Barnbelm« das erste deutsche

Lustspiel genannt werden?

Page 50: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

4S

a) S c h u l a r b e i t e n .1) W arum soll man fremde Sprachen lernen‘!' (Nach Herder.)2) Der junsre Georg in Goethes Götz von Rerliehingen.8 , Das Verhältnis des Menschen zur Gottheit in den (!netbe sehen

1 lymnen.4, Die sittliche Mission der Iphigenie in Tauris. (Nach (loethes 1 ph.; f>, Welche Thalsachen der antiken, Literaturgeschichte erfahren wir

aus Ciceros. Kode für den Dichter Archias?(i, Die Segnungen des Ackerbaues. (Im Anschlüsse an das »Kleus-

Kest.«)7) Ist die Klage, die Schiller in der ))deutschen Muse« erhebt■, eine

gerecht(־ ?8) Die steigende Handlung in Schillers Maria Stuart,

b) H a u s a r b e i t e n .1, Nicht so vieles Federlesen 1

Lasst mich immer nur herein:Denn ich bin ein Mensch gewesen, l nd das heist ein Kämpfer sein.

Goethe, West-östl. Divan.2) Die Fradengestalten in Goethes »Gütz von Herl ich ingen«.8) Welche Vortheile bringt ein thätiges Leben ?4) Die menschliche Gesellschaft in den »Räubern« und »Kabale und

Liebe.«5) Aus welchen Gründen wird kein vernünftiger Mann sich des

Vaterlandes Rufe zu den Waffen entziehen?() Die Krinnerung, eine Duelle der Lust und des Schmerzes. VIII.

VIII. ( ,lasse.

a, S c h u 1 a r b e i t e n.1) W arum ist Chr. Felix Weißes Richard 111, keine Tragödie im

Sinne des Aristoteles?2) Inwiefern und warum ist die plastische Darstellung der Laokoon-

gruppe verschieden von der Darstellung bei Vergil?8) Welcher K unstmittel bedient sieh Goethe zurSchilderung Dorotheens‘׳'4) Die Religiosität des Sokrates. (Nach der Apologie.)5) Charakteristik der deutschen Frau nach Schillers »(!locke« und

»Würde der Krauen.«6) Geringes ist die Wiege des Großen.7) Inwiefern rühmt man mit Recht von unserm < )esterreich•: »Land

des Pfluges, Land des Lichtes, Land des Schwertes und Ge­dichtes ?« (Maturitätsarbeit).

8) Welchen Einfluss hat die französische Literatur auf die deutscheausgeübt?

V II . C la sse .

Page 51: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

49

b'j H a u s a r b e i t e n .1) Kein ungolücke wart so gröz, da enwaere bi' ein heil.2) Hier sind die starken Wurzeln deiner Kraft. Schiller.3) Wie es kommt, dass Homer, der doch im strengsten Sinne des

Wortes ein Nationaldichter War, dennoch zugleich für alle Zeiten -und Völker gedichtet hat,

4) Vortheile und Gefahren der Einsamkeit.5) Ueber’m zerfallenen Haus

Träumt die Geschichte,W ebet das Immergrün Zarte Gedichte.

6) Sappho, l’haon und Melitta. (Charakteristiken ans GrillparzersSappho.!

II. Relativ obligate Lehrfächer.1. P o l n i s c h e Sprache .

I. (.,urs: 2 St. Heiner einfacher Satz. Laute. Hauptwort, Eigen­schaftswort, Fürwort, Zahlwort. Partikeln. Lesen. 1 ebersetzen und Memorieren leichter Stücke. Schriftliche Hebungen.

II. Ours: 2 St. Der erweiterte einfache und der zusammengesetzte Satz. Ergänzung und Vertiefung der Laut-, Wort- und Satzlehre. Lesen und Erzählen prosaischer Stücke einzelner classischer Werke und Me­morieren von Bruchstücken daraus. Bilder aus der Geschichte der Lite­ratur. Aufsätze.

2. K a 11 i g ra p h i e.Zwei Abtheilungen mit je 2 Stunden. Deutsche und lateinische

Currentschrift in genetischer Entwicklung. Taktschreiben.

III. Freie Lehrgegenstände.1. F r a n z ö s i s c h e Sprache .

1. (.'urs: 2 St. Correctes Lesen. Die regelmäßigen Formen der Nomina und Verba, Hubersetzungen aus dem Französischen und in das Französische. Einübung und Memorieren einiger passender Lesestücke.

2. (.'urs: 1 St. (im folgenden Schuljahr 1896/97 2 St.) Wiederho­lung der vier regelmäßigen Conjugationen. Einübung der unregel­mäßigen Verba, Syntaktische Erklärungen gelegentlich der Lectüre.Lectüre prosaischer und poetischer Lesestücke. Memorieren einiger der­selben. Hebungen im Nacherzählen.

2. F re i h a n d z e i c h n e n.I. Ours: 2 St. Elemente der Formen, besonders der geometrischen

Linien in verschiedenen Richtungen, Maßen und Verbindungen. Orna­mente und Flachformen nach Zeichnungen an der Schultafel.

II. Ours: 2 St. Das P e r s p e c t i v - Z e i c h n e n nach Draht- undJlolzmodellen. Fortsetzung des Flachornamentes.

4

Page 52: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

]JI. Curs: 2 St. Fortsetzung des Perspeotiv-Zeiehnens, speeiell nacharchitektonischen Grundformen. Ornamentales und ligurales Zeichnen nach Gipsmodellen, ]1demente der Polychromie und das polychrome Flachornament.

;1. G e s a n g.]. Curs: 1 St. Theoretische Anleitung zum richtigen Singen

Diatonische Tonleiter, Durtonleiter, Molltonleiter. Chromatische Scala, das W ichtigste über Accorde. TrefTübumren, 1- und 2-stimmiuv Lieder aus Weinwurms Gesangbuch. .

II. Curs: 1 St. Wiederholung der wichtigsten Partien aus der Theorie des Gesanges, einiges über die Modulation Kinübung gemischter Chöre aus Bertrichs Gesangbuch und einiger volksthündiclum Chöre.

4. S t en og r u p h i e.I. Curs: 2 St. Unter sorgfältiger Pflege der stenographischen

Kalligraphie: Wortbildungslehre, Vor- und Nachsilben. Siegel. W ortkür- zungslehre, Lese- und Schreibülmmren beziiglidi der W ortbildung und der Wort kür/, u na. Vollständige Tlieorie der Satzkürzumren.

II. Curs: 1 St. Lese- un!I Sehreibübimu'en bezüglich der Satzkür-zung; di(1 Schreibübuna'en nach allmiildich rascheren Pietäten.

C. Die L eh rm itte l,I. Hinnahmen für diesen Zweck im Schuljahre 185)0.

Vom Vorjahre geblieben .......................................................... 48(1 11. HÜ kr.Lehrmittelbeitrag der Schüler ................................................ 35)0 » Dt) »A ufnahm staxen.............................................................................. 199 » ö() »Gehören für Gymnasia!-Zeugnis-I)uplicate...............................42 » »Erlös für ein Programm ....................................................... » ;50 »

Summe . . . 112f> fl. 03 kr. II.

II. Zuwachs im Solarjahr(־ IS!),').1. L e i ! r e r b i b l i o t h e k .

a) Du r c h S c h e n k u n g : Prager Studien auf dem Gebiete derAlterthumswissenschaft, — Personalstand des Bistliuines Breslau. Mei ngas t : Dem 5. deutsch.■-österr. Mittelschultage. — N e u h a u e r :Sammlung von Uebersetzungsstücken. 1 l l br i ch: Einheits-Mittelschule. — S c hne i dewi n : Antigone. — Korb: Uebungssätze lat, Nohl: Pädagogik. - Zur Frage der (Jehaltsverhältnisse. W r e t s c h k o : Bota- nik. —7־ K u m m e r : Stimmen. — Holub: Von der Capstadt u. s. w. N e u b a u e r : Jahrbuch d. höh. Fnterrichtswesens 185)3. I I i r s chberg : Geschichte d. ( Irafsch. Moers. — Die Oldenburger in Schleswig 1848. K r o n e n f e l s : Die Marine. — Monatshefte für Math, und Physik. Instructionen f. d. Unterricht, — Archäologische Mittheilümjen aus Oesterreich.

b) D u rc h Kauf: Oesterr.-ung. Monarchie. - G o e t h e s Werl«'.Goedeke : Grundriss. Gr imm: Deutsches Wörterbuch. Annalen

Page 53: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

51a. i'iivsik 11. Chemie. !)eutsche Literatur-Zeitung. Zeitschrift f. d. Gymn.-Wesen. Zeitschrift f. d. Realschtilwesen. —• Zeitschrift für österr. Gymnasien. - •lahresbericht der neuer, deutsch. Literatur. — Zeitschrift f. vergl. Literaturgeschichte. — Zeitschrift f'. d. deutschen Unterricht. - <>es,terr.-ung. Revue. (Grillparzers sämmtliche Werke. Meyer:Wahrscheinlichkeitsrechnung. — Bi e r m a nn : Gesell, d. Herzogth. Teschen. — Kibbek: Geschichte d. röm. Dichtung. — Schmi tz : Comentarii not. Tironiarum. Veyde r Malberg•: Leber d. Einheit der Kraft. Dor n h l ü l h : Gesundheitspflege der •lugend. Smol l e : ErzherzogAlbreclit. ()rtschaften Verzeichnis. S i mr oc k : Nibelungenlied.I loppe: Bilder zur Mythologie. Huber : Gedichte Oesterreichs f>. Bd. G i e s e b r e c h t : Geschichte der deutschen Kaiser (i. Bd. Mül ler : Physik. - Ei scher : Lessings Nathan. Lyon: Eestschrift zu llildebrands 70. Geburtstage.

2. S c h ii I e rb i h I i o thek.Durch Kauf: Braun: Der Blumenhansel. B ot 11: ln der Sonnen-

frische. ( ' l e m e n t : Der ( Geigersepp und sein Enkel. Ziegler :Ziegenjörgei. Rot her : Die Wallfahrt nach Ebersdorf. — Roth: Er führet es herrlich hinaus. Kor t i im Unsträflich. Roth : Der Toi- patsch. Grosch: Der Veiler Stad !schreibe!׳. (Grosch: Der Zither-Idaus. Höcker: Es gibt kein Häuslein, es hat sein Kreuzlein. Höcker : Gott verlässt die Seinen nicht. Hof fmann: Komm Herr Jesus und sei unser Gast. He nn i ng : Die Jungfrau von Orleans. - Höcker : Bleibe im Lande und nähre dich redlich! Höcker: Onkel Moses. Höcker : Das Bollwerk am Strande. Eras: Besenfriedei.

Dr. Xe t o l i czka : Vulkane und Erdbeben. Mii 11 e r -Mermel : Vom llirtenstnb zur Leder. Hanke : Franz Grillparzer. JiMem: •). G. Seume. — W en dt: Vergelts Gott tausendmal! - Hanke: Lriedrich Hebbel. Eiecht l : Aus Berg und Thal. — Sima: Wanderungen durch das Küstenland. Dr. Knauer : Die bauende Thierwelt. Dauer: Wanderungen durch Bosnien und Herzegowina. Kurz: Friedrich der Streitbare. Glock. Flut und Ebbe. (Hock: Michels erste*]• W ander- zug. Fr i sch: Geschichte eines Braven. - T h a l h e i m : Aus demKünstlerlehen. Campe: Entdeckung Amerikas.— Becker : Erzählungen aus der alten Welt 1. und II. — Schwab: Deutsche Volksbücher. — P r ose hko : Geschichtsbilder aus den Krön ländern Oesterreich-! ngarns.—- P ieh l or : Historische Erzählungen. —• Mali l ieb: Spiegelbilder.Xa t l ms i us : De!• Bankerott. — Pi ch l e r : Römische Macht, deutsche Kraft. — R r e u t a m : De!• Hing Salomonis. — Got the l f : Der Harzer Hans. — Hauff: Das Wirtshaus im Spessart. — Körner : Vier Erzäh- hingen. — Ander sen : Winterabend-( Geschichten. — Hof fmann: Der fliegende Holländer. — S c h w a r z : Heimat und Freunde. — Gers t en- dörl ' er : Durch das Salzkammergut. — G e r s t e n d ö r f e r : Eine Fahrt auf der Donau. — G e r s t e n d ö r f e r : Ins Erzgebirge. — Maßbi ld: Spiegel- bilde!•. — Falken bors t : Henry M. Stanley. — F a l k e n h o r s t : Reisen in Central- und Nordasien. — K a l k e n ho r s t : Luftfahrten. — Falken- bor s t : Nordpolfahrten. — Barack : Wallenstein. — Prosehko: Maria- Theresia. — Sp r e n g e l : Die wilde Katze von Weinsberg. — Kühn:

4*

Page 54: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

52

Ein edler Sohn. — Ot to: Der Menschenfreund auf dem Throne. - W a l d e m a r : Musikalische Lebensbilder.— Scho t t : Das Jahrhundert der Entdeckungen. — Hughes : Tom Browns Schuljahre. — Malot : Heimat­los. — U r b a n i t z k y : Die Elektricität im Dienste des Menschen: — U r ba n i t z k y : Physik. — S c h w e i g e r - L e r c h e n f e l d : Das neue Buch der Natur. — Ilg: Kunstgeschichtlich(' Charakterbilder aus Oesterreich- Ungarn. — Zeisel : Chemie. — Dr. Uml auf t : Das Luftmeer. ־ Ebner : Habsburgs '!’reue. — Dr. Smol l e : Erzherzog Albrecht.

3. S a m m l u n g von M i t t e l s c h u l - J a h r e s b e r i c h t e n .Durch Tausch erhielt das Gymnasium 278 österr.-ungarische, 494

baierische und anderweitige reichsdeut sehe Berichte.4. G e o g r a p h i e u n d ( ! ( ' schichte .

1) Durch Kauf: Richard Kiepert, physikalische Wandkarte vonEuropa.

5. S a m m l u n g fü r P h y s i k , C h e m i e und Mat hemat i k .a) Du r c h S c h e n k u n g : Ein Heberbarometer.b) D u r c h Kauf : Galvanische Stimmgabel nach Ilelmholz. Apparat

zur Demonstration der Polarisation, Modell der Ressel’schen Schiffsschraube, Modell des Centrifugalregulators mit Drosselklappe. Glasballon zum Luft­ballon zum Luftwägen. Kautschukplatte zur Luftpump('. Modell einer Taucherglocke. Stechheber, Krummheb('!•, Giftheber. Zaubertrichter. Apparat zum Umkehren der Natriumlinie. Messingkettchen 3 m lang. Kleiner Magnet.

6. N a t u r g e s c h i c h t l i c h e S a m m l u n g .D u r c h Kauf: Mikroskopische Präparate aus dem Bereiche der

Zoologie. Injectionspräparat eines Säugethieres in Spiritus. Injections­präparat einer Eidechse in Spiritus. Injectionspräparat eines Molches in Spiritus.

7. S a m m l u n g fü r das F r e i h a n d z e i c h n e n .D u r c h Kauf : a) Gipsmodelle: Blattornamente Nr. 307, 312, 483,

484. Gitterdetails Nr. 915, 917, 921, 931. Kämpfergesimse Nr. 959. Maske Nr. 1049. Relief Nr. 1069. Medaillon Nr. 1070, 1072. b). Ilolz-modelle: Sechsseitiges Prisma. Volle Kugel. Cylindrischer Ring, c) Vor­lagenwerke: 8 Blatt Barcjue und Gerome. Andel, Elemente des pflanzlichen Ornamentes.

8. S a m m l u n g f ü r da s T u r n e n .Die Turngeräthe sind mit der hiesigen k. k. Staats-Oberrealschule

gemeinsam; das Inventar-Verzeichnis wird von dem Gustos Robert Keller, k. k. Turnlehrer, geführt.

9. S a m m l u n g f ü r den B e t r i e b d e r J u g e n d s p i e l e .D u r c h Kauf : 10 Thore zu einem Croquet. — 2 Malpfosten. -

6 gedrehte Keulen. — 12 doppelwandige Gummibälle. 4 Schlagscheite. — 10 Reifenspiele. — 10 Treibreifen mit gedrehten Stäben. — 2 Roll­bälle (16 cm. Durchmesser). — 1 hohler Fußball (221/* cm.). — 1 großer Schleuderball. — 2 große Gummiblasen für Schleuderbälle.

Page 55: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

III. Oie Anstalt hesass am Ende des Jahres 1895:

Zuwachs Ge-von sammt-1895 stand

In der Lehrerbibliothek:Stücke (Bände und F inze lnhefte ).................... 119 3143

In der Schülerbihliothek:Stücke (Bände und F inze lnhefte).................... 70 970

ln der Sammlung von Programmen:Stücke ..................................................................... 772 11095

Für Geographie und Geschichte: 356W andkarten........................................................... 1 89Ilan d k arten ........................................................... 28A t l a n t e n ................................................................ 38

81. 5 2

51 11

Bildwerke ....................(Hoben .........................Apparat(! für SternkundeReliefs .........................Frläuterungsschriften

102848

11227

9080

5141104

144238841

290

9139512

M ü n z e n ................................................................Medaillen . . . ............................................ I

Für Mathematik, Naturlehre und Chemie:Physikalische und chemische Apparate . . 15Stereometrische G e g e n s tä n d e .........................j|

Fiir Naturgeschiehte:I. In der zoologischen Sammlung:

Skelete und Modelle zur Anthropologie W irb e lth ie re .................................. • . . .Wirbellose T h i e r e ....................................... j 4Sonstige zoologische Gegenstände . . . j 28

II. Das Herbarium enthält: Anzahl der Blätter Sonstige botanische Gegenstände .

III. Bit‘ mineralogisch-geologische Sammlung ])('sitzt:K rystallm odelle............................................Sonstige mineralogische Gegenstände

IV. Naturhistorische Tafeln und Abbildungen,geologische K a rte n .......................................Apparate und V orrich tu n g en ....................I te n s i l ie n ......................................................

Für das Zeichnen:ü ra h tm o d e lle ...................................................... |jllolzm odelle........................................................... .. 3Gipsmodelle . : ....................................... 1 13C artonm odelle......................................................

Page 56: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

54

sammt-stand

Zuwachsvon1895

:412

41

01

111

111

21)4(I

12

204(i

124

1010

41010

1 2■> ->1 11 1

80 I 83

Vorlagen und Tafelw erke..................................A ppara te ................................................................Utensilien (Bestand-Numm ern).........................

l׳’ür das Turnen:(l>ie Geräthe sind mit der k. k. Staatsoberrealsehule

gemeinsam und wird das Inventar-Verzeichnis vom Custos Robert Keller, k. k. Turnlehrer, geführt.)

Für den Betrieb der •lugcndspiele:Vollballe ................................................................Fahnenstangen............................................ .... .(' r o q u e t ................................................................B occia.....................................................................Schw ingseil...........................................................1 ,r e l lb a lls p ie l ......................................................( r׳ o q u e t th o re ......................................................Croquetpfosten......................................................Keulen ................................................................G um m ibälle...........................................................S ch la g sc h e ite ......................................................Reifenspiele...........................................................T re ib re ife n ...........................................................I lo h lb a ll ................................................................S ch le u d erb a ll......................................................B lasen .....................................................................K is te n .׳.................... ............................................T h o rb a llsp ie l......................................................

D. W ic h tig e E rlä sse d e r h o h e n B ehö rden .1) Vlit Allerhöchster Entschließung vom 7. August 1895 (Min.-Erl.

vom 15. August 1895, Z. 11.384 und L.-Sch.-R.-Erl. vom 18. September 1895, Z. 2301) wird mit Beginn des Schuljahres 1896 97. d. i. mit 1. Sep­tember 1896, beim Staatsgymnasium in Bielitz eine neue Lehrerstelle systemisiert.

2) Mit h. Min.-Erl. vom 9. (Jetober 1895, Z. 1845 (vom 31. ( )ctober 1895. Z. 2688 Schles.-L.-Präs.) wird das Tragen der Beamten-Uniformen bei Betretung ausländischen Gebietes als unstatthaft bezeichnet.

3) Erl. des hoehlübt. k. k. schles. Landesschulrathes vom 11. 0c- tober 1895, Z. 2859: Weisungen bezüglich der Nebenverwendung eines Lehrers einer Staatsmittelschule an einer Privatmittelschule.

Page 57: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

4; II. Min.-Krl. vom 27. September 1895, Z. 18.893 (vom 10. Oktober 1895, Z. 2818■ L.-Sch.-R.): Instruction, betreffend die Vornahme von lach- liehen Inspectionen des Zeichenunterrichtes an .Mittelschulen, sow ie für den Vorgang bei der Berichterstattung.

5) II. Min.-Krl. vom 15. October 1895 (vom 30. October 1895, Z. 20.250 Sehies.-Ij.-Präs.): Aenderuugon, betreffend die Fahrtbegünstigungen auf den Slaatsbahnen.

0. II. Min.-Krl. vom 27. November 1895, Z. 2207 (vom 14. December 1895. Z. 23405 Schles.-L.-l ,räs.), belrellend die den Staatsbeamten ne- währten Begünstigungen zur directen fahrt von W ien. Nordbahnhol'nach Prag und Hodenbach oder umgekehrt.

7) Krl. des hochlöbl. k. k. schles. Kandessclmlrathes vom 20. Jänner 1890, Z. 292: Weisungen bezüglich der 1,rivatlectüre in den classischen Sprachen.

8) II. Min.-Krl. vom 27. Jänner 1807, Z. 04 (vom 19. Kebruar 1896. Z. 370 I ,.-Sch.-U.): Der I. Nachtrag zu dem Normale über die den aetiven k. k. Staätsbediensteten /.!!gesicherten Fahrt- und Frachtbegünstigungen wird verlauthart.

9. Krl. des liöehlöbl. k. k. selbes. Kandespräsidiums vofti 10. Mär/. 1890. Z. 20: Weisungen bezüglich der Aufnahmsprüfungen für die I. (lasse der ( Ivmnasien.

10) II. Min.-Krl. vom 9. März 1890, Z. 1900 (vom 10. März 1896, Z. 789 L.-Sch.-R,.), betrollend die Maturitätsprüfung von Krauen.

11) II. Min.-Krl. vom 29. Jänner 1896, Z. 121 (vom 28. Kebruar 1896, Z. 445 lj.-Sch.-K.): Neue Vorschriften über das Kntlehren von Büchern der k. k. 1 lofbibliothek.

12) Mit Allerhöchster Kntschließung vom 18. Jänner 1896 (Min.-Krl. vom 20 März 1890, Z. 1358 und L.-Sch.-R.-Erl. vom 1. April 1896, Z. 1007) wird zum Zweck(' der Verleihung von Stipendien an Lehrer der naturwissenschaftlichen Fächer an den Mittelschulen ein Betrag von 3000 fl. jährlich in den Staatsvoranschlag eingestellt.

13) Krl. des hochlöbl. k. k. schles. Landesschulrathes vom 4. April 1890, Z. 825, betreffend die Verwendung von Kinriehtungsstüeken des Staatsgymnasiums für das im .Mobilisierungsfalle in Bielitz zu errichtende Reserve-Spital.

14) II. Min.-Krl. vorn 17. April 1890, Z. 3009 (vom 0. Mai. Z. 1373 L.-Sch.-R.), betreffend die Bildung von liruppenverbänden unter mehreren Mittelschulen zum Zwecke der Anschaffung und des Austausches von Fachzeitschriften und zur Vermeidung überflüssiger Doppelanschaffungen, ferner betreffend die Veröffentlichung der Bücherkataloge dieser Anstalten.

E. R eifep rü fungen .1) Im Schuljahre 1894/95.

Di<־ Daten über di«' schriftliche und mündliche I*rülung im Sommer- fermin 1895 sind im vorjährigen Programme S. 52 und 53 ausgewiesen. Nur Folgendes ist noch naehzutragen: Von den 3 Examinanden, denen ein«! Wiederholungsprüfung nach den Ferien bewilligt worden war, wurde

— 5a —

Page 58: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

56

1 (Baum Samuel) bei der am 20. September 1895 unter dem Vorsitze des Herrn k. k. Landesschulinspectors l)r. Victor Lanthans abgehaltenen Maturitäts-Wiederholungsprüfung für reif erklärt, "2 dagegen auf (,in Jahr reprobirt. Die endgiltigen Ergebnisse der vorjährigen Reifeprüfungen am hiesigen Staatsgymnasjum sind demnach: von den 25 Examinanden wurden 4 für reif mit Auszeichnung, 15 für reif erklärt und (i auf ein Jahr reprobiert.

2) Iin Schuljahre 1895 90.

Zur .Maturitätsprüfung meldeten sich sämmtliche 20 öffentlichen Schüler der 8. (Hasse; ausserdem wurde 1 Externist dem hiesigen (<ym- xiasium zugewiesen.

Die schriftlichen Maturitätsprüfungen wurden in der Zeit vom 11. bis 16. Mai abgehalten. Den Examinanden wurden folgende Themen zur Bearbeitung gegeben:

a) Deutscher Aufsatz: Inwiefern rühmt man mit Recht von unserui()esterreich ?

»Land des Billiges, Land des Lichtes,Land des Schwertes und Gedichtes?«

b) Für die Lebersetzung aus dem Lateinischen: Tacilus, Ami. IV. 57und 88 bis »talem sui eultum.«

c) Für die Lebersetzung in das Lateinisch(1: Des B. Scipio Al'ricanusecht römischer Sinn. Siipfle II. Tb. Xr. 212.)

d) Für die Lebersetzung aus dem (Iriechisehen: Sophokles, Bliil.V. 928—962.

e) Aus der Mathematik:1) A hatte sich in eine Lebensversicherung eingekauft, bei welcher

der zu zahlende Beitrag jährlich um 8 K geringer wurde. Nach einer Reihe von Jahren, als A bereits im ganzen 2860 Iv bezahlt hatte, war der Jahresbeitrag nur noch 46 K.— Wie groß war der erste Jahresbeitrag־ und wie viele Jahresbeiträge wurden eingezahlt? Allgemein und speciell durchzuführen.

2) ln den Schnittpunkten der durch die I ,unkte M, (1, 8) und Mä(3, 6) gehenden Geraden mit der Barahel y2 4x sollen Tangenten an die Barahel errichtet werden. In welchem !,unkte und unter welchem Winkel schneiden sich die beiden Tangenten? Durch diesen !,unkt und durch die beiden Blinkte M, und M, ist ein Kreis zu legen: wie groß ist der Theil des Kreises, der innerhalb der Barahel liegt?

3) Wie groß ist die Oberfläche, der Flächenwinkel und der Inhalt eines Dodekaeders, dessen Kante a — 2 dm beträgt ?

4) Wenn in einem schiefwinkligen Dreiecke der Winkel a = 70„ 42' 30", das Broduct der ihn einschliessenden Seiten b c = 32929 und der Umfang 2s — 592 beträgt, wie groß sind die Seiten a, h und c?

Die mündlichen Maturitätsprüfungen werden am 13., 14., 15. und 16. Juli unter dem Vorsitze des Herrn Gymnasialdirectors Dr. Victor Thumser abgehalten' werden. Leber die Ergebnisse derselben wird im Urogramme des nächsten Jahres berichtet werden.

Page 59: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

F. C h ron ik .Am 9. September übernahm der Berichterstatter die Directions־.

Agenden.Am 15., 16., 17. und LS. September fanden Schülereinschreibungen,

Aufnahms- Und Wiederholungsprüfungen statt.Das Schuljahr wurde am 18. September mit einem feierlichen

Gottesdienste in der katholischen Dreifaltigkeitskirche und in der evan­gelischen Pfarrkirche eröffnet.

Am 4. Ortober fand anlässlich des Allerhöchsten Namensfestes Sr. Majestät des Kaisers, ebenso am 19. November anlässlich des Aller­höchsten Namensfestes Ihrer Majestät der Kaiserin in der katholischen 1 )reifaltigkeitskirehe, sowie in der evangelischen Pfarrkirche ein feierlicher dottesdienst statt, an dem die katholischen und evangelischen Schüler der Anstalt unter Führung des gesammten Lehrkörpers theilnahmen.

Mit Frlass des hochlöbl. k. k. schlesischen Landesschulrathes vom 17. October 1895, Z. 2982, wurde dem Professor Karl Koibenheyer als gewähltem weltlichen Abgeordneten für die 5 1. evangelische General- Synode A. ('. und II. C. in W ien behufs Theilnahme an derselben ein I rlaub auf die Dauer dieser Synode, d. h. für die Zeit vom 20. October bis 4. November bewilligt,

Am 28. October nahmen der Director und die dienstfreien Mitglieder des Lehrkörpers mit den Schülern zweier Classen, die unterrichtsfrei׳ waren, an dem Leichenbegängnisse des wegen seiner Wohltbätigkeit und Schulfreundlichkeit bestens bekannten praktischen Arztes Dr. Isidor Söwy t.heil.

24. November: Der k. k. Professor Karl Koibenheyer beschließt inseltener geistiger und körperlicher Frische sein 30. Dienstjahr. Der Lehr­körper beglückwünschte den Jubilar aufs herzlichste und widmete ihm einen Barographen als Zeichen collegialer W ertschätzung: der Director hielt hiebei an den Oefeierten eine kurze Ansprache. Auch der Sprecher einer 11-gliedrigen Schülerabordnung, Franz Schubert (VIII. 01.) sprach in warmempfundenen W örtern dem verehrten Lehrer die Glückwünsche der studierenden •lugend aus.

Am (i. December wohnten der Director und ein Mitglied des Lehr­körpers in der hiesigen katholischen Pfarrkirche einem feierlichen Trauer- gottesdienste für den verblichenen k. k. Minister-Präsidenten Eduard Grafen Taafl'e bei.

Am 9. Jänner starb in lliegersdorf ein braver Schüler der Anstalt, der Septimaner Johann Muclia, den bald nach Beginn des Schuljahres eine langwierige schwere Krankheit von der Schule ferngehalten hatte. Weil seine Angehörigen die Schule weder vom Verlaufe seiner Krankheit noch von seinem Ableben in Kenntnis gesetzt hatten und die Direction erst zwei Monate später die Trauerkunde erhielt, ward der Anstalt die Mög­lichkeit benommen, ihre Pietät gegen einen der Ihrigen zu bethätigen.

Am 7. Februar starb ein anderer Schüler des Gymnasiums, der Se- cundaner Siegmund W ohlfeiler, der bei der Classification des 1. Semesters ein Zeugnis der I. (!lasse mit Vorzug erhalten hatte. Der gesummte Lehr­

Page 60: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

körper und die !Schüler aller (’lassen betheiligten sich am 9. Februar an dem Leichenbegängnisse und gaben su ihrem aufrichtigen Sdimerz« um den vorzeitig Abberufenen Ausdruck.

Durch den am 21. Februar erfolgten Tod des k. k. Schulrathes und Directors der evangelischen Lehrerbildungsanstalt in Bielitz wurde die ganze Stadt in grolle 'l'rauer versetzt. Auch der Lehrkörper des Staats­gymnasiums ließ durch eine Abordnung dem Lehrercollegium der dor­tigen Schule sein tiefempfundenes Beileid über den schweren Verlust ausdriicken. An den Trauerfeierliehkeiten, die am 2.־(. Februar abgehalten wurden, nahm der gesammte Lehrkörper der Anstalt theil.

Am 18. Mai inspicierte der Herr k. k. Fachinspector Professor Anton Andel den Zeichenunterricht der Anstalt.

Anlässlich des Ablebens Seiner kaiserlichen Hoheit des Erzherzogs Karl Ludwig wurden am 20. Mai in allen (Hassen von den Lehrern der (!(‘schichte Vorträge über das edle Wirken und die hohen Eigenschaften des Verewigten gehalten. Am 28. Mai wohnte der Lehrkörper in der hiesigen katholischen Pfarrkirche dem feierlichen Trauergott osdienste bei. Nach demselben begaben sich die drei Directoren der hiesigen Staats­mittelschulen zum Herrn k. k. Bezirkshauptmarin, um ihn zu bitten, den aufrichtigsten Ausdruck der tiefsten Trauer, innigster Theilnahme und treuen Ergebenheit an die Stufen des 'Thrones gelangen zu lassen. Am 28. Mai wohnten die Schüler des Staatsgymnasiums mit dem Lehrkörper einer Trauerfeier bei, und zwar tlieils in der katholischen I)reifaltigkeits- kirche, tlieils in der evangelischen Pfarrkirche, tlieils im israelitischen Tempel.

In der Zeit vom 28. Mai bis 2. Juni wurde die Anstalt von dem Herrn k. k. Lanclesschulinspector I)r. Victor Langhaus einer eingehenden Inspection unterzogen.

Der 1(1. und 11. Juni wurde vom Director freigegeben. Beide Tage wurden zu Ausflügen der einzelnen (’lassen benützt.

Vom 24. Juni an bis zur Classification fanden Versetzprüfungen statt.Am 28. Juni hielt der deutsche mähr.-schles. Stenographenverband in

Hielitz seine V. \ \ ’ander-Versammlung ab. Bei dieser Gelegenheit wurde ein stenographisches W ettschreiben veranstaltet, an welchem sich 21 Schüler des Staatsgymnasiums betheiligten. Den ersten Preis in der schönschrift­lichen Abtheilung(l Ductaten) erhielt Smolicki Adalbert (VI. FL), (Ion vierten Preis (Zschokke, Novellenbuch) Mährer Victor (V. CL), .eine belobende An­erkennung Blum Leo (V. CL), — Den ersten Preis in der zweiten (schnell- schriftlichen bis 80 W orte) Abtheilung (1 Ducaten) erhielt Stonawski Eduard (VI. CL), den zweiten (1 Ducaten) Korzonkiewiez Johann (Via),den vierten Preis (»Perlen deutscher Redezeichenkunst«) Scharf Bernhard (VI. CL).— Den ersten Preis (20 K) in der dritten (schnellschriftlichen bis 90 Worte) Abtheilung trug Spitz Victor (VII. CL) davon.

Am 15. Juli fand um 8 Uhr in der katholischen Dreifaltigkeits­kirche, in der evangelischen 1 *farrkirche und im israelitischen Tempel ein feierlicher Schlussgottesdienst statt, Die bisher übliche Jahresschlussfeier im Festsaale des Mittelschulgebäudes musste heuer ausnahmsweise ent­fallen. weil sowohl der Director und viele andere Mitglieder des Lehr­

Page 61: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

59

körpers als auch sanmitliche Schüler der achten (.;lasse durch die mit dem .Jahresschluss zusaminentallenden Keiseprüfungen an domolbon theilzu- nehmen verhindert wären.

Nach dem Schlussgottesdienste wurden in den einzelnen (’lassen- zimmern von den ( 'lassenvorständen oder deren Stellvertretern die Zeug­nisse vertheilt und die Schüler entlassen.

Page 62: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

Tran

spor

t

60

re סד r- x סדX Ol• ס סד 01 סל CO ^1ÎÎCO X X O -x ס o — ­רכ­----- -t

ג? נר 1 f , 1 ! «** 1 O! Ol 1 1 1 1 1 - 1 ן

ן

18

8 8 1Ol * ’ 1 X — — 20 = 1 ------- « ! | 1 1 ״’ 1 1 -

Ol -r ן נס י— סד ן t—*ז1— ן ן o-CM CM 1 Ol Ol Ol oi 1 1 1 1 1 ! i ד

O ן — ס _ x כי־ x ן ן x 1 1 1 ! 1 _Mro 1׳ סד 1 CO co 1 1 1 1 ! י 1

COCO 1 1 ^׳1 x סד — Ol Ol 1 CO l-X כ; — _י 1 ^ ס

°—r o 1 1 1 1 o

re X ן X — X X 1 ­סד oi ס ן ן י rc Mו - Ol Ol Ol oi 1 ' 1 ! ל

סד סב ן X OI *o o סד CO I X 1 O X ן — i i 1 *־־י i סד cm יסב Ol CM Ol cm 1 1 1 I l i l 03

-t־ 101-01 Ol Ol 1 Oi x סד -t 1— — ־t- סד -t - t 1 1 i 1

— סד ן __ Ol r—t !-י ד ס י— Ol M ! X - t X O f-ן ן —t — 1 I l i l

_ r Ol— ן _״ Cd ן o c כי*— oi ! ן r1 ׳י*יי5י r*־־ סד 1 70 סד 1 1 i 1 סד

<o ס — — ן 01 כי* o -t 1— כי• — oi ן 1 I Oi- י1 **י +־יסב -+ סד 1 ro co 1 T—< 1 I 1 סב

U

*5 ־ .כ .הcd _

3 צצ C׳ ע> £5 נ״"Cd ס

צ.3

נס-)1C2

3 «

S £O riJJi Qi]ק c

S 5 נס* Sh ^ -נסני S *יy: ע S

נס,_ C C Cl

N נע' נ־־► צ. ־־׳• — נס i ס״ l s- ״ - 3 .S Ä3 ־. S 'S. CQCOCQCaC

cd>

0סoi

rCסxצ Chs ש נס • י—ד נע

9'• C נ *■ עי ? >s s: 6h ג נס-!C d

Sd 0י׳ נעכד גס £5 W

£ קN כ

ד־ מS א

Ö

נס(/)(ע

_103

ט

O

£ £

® ׳ § I״ X 0~נ ®

קCכד׳נסשg g c£ be נס

ק M 0/ נע r 0נ- 2 צ• ״?*»ש

״ ״ ë § ־

CuN

g «

< ע נע es ק נע be £ י נס cd צ , C *~ ,fc0 ק ה..ס ,״ם rH 0/ ז- ^ c- d h (T נס צcd cd » cdי־־׳ ק נס

3 נד 5CO £-־־־ £& ־

C C 1נt : < צ ע

Die

S

ch

üle

r.T.

Sta

tist

ik.

Page 63: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

ו»

? סס ג ל ס ד - ד - ל10+ ס ס נ

- - - - - — לס ס 2- ־ 3 ס 1 י נ ד ל י ! 10 ס * ס י ס ש נ ד לשס ס

^ ן ס ן ן ג ס » ס ן 1 , ן נ ס י ■!«י /: * ס 1 1ש ס ג > 1 ! ס נ ס נ ! 1 1 1 1 1 1

ס | ג ס 00 ו ס ו 1 נ ס — * 1 ל 1 1 1 1 1 _ד י נ 1 1 1 ס נ ס נ 1 1 1 1 1 !

ל ס ל ס ל ס * ס ס ש נ 5׳ ד! © ו ס ג ן !11 ס נ ס נ 1 1 1 1 1 1 י—

ס ן 1 1 1 ס ס ש1 ס ד ג ס ל « ס ס ס נ - ן 1 ן ן ד י *1 1 ! ס נ ו ו !­ ל ד י— י־־ז■ ל ס ו — ו ו ו

ס י■— © ו ו­ ן 1' ו ­י ס נ 10X 0 . ס נ -ד - - - ל- ש ד ד ד ן ן ן ס ש* ס 1 1 ! ס *ג — 1 ! ן • ס ס — ג ! ס • ס

3ס : ש י : מ ה0 ר !0 ס ש נ : * י ש - ס ד ר י 1 ! ס 1 1©מ 1 1 ס נ ס נ ו ו 1 ו ס נ ז■— ז-— ס נ

ןל ו ! ס ל ס ־ ס : ש ד י —י ש ל ס כ — ס ס ס - ד ס • ן ן נ ל ד 1ס י נ 1 1 1 ס נ י-׳ 1 11 ס נ ס נ 1 1 ס נ

— ן 1 ס נ ס ס ן ן ן ן נ ס נ ס נ ס . נ ס כ ה - ד - ן - ס - 1נ | ץ 1 1 — ו ו ­ו יז־־׳י ס י— ג — י ד

! ( - ד ג ס ן ן ג 0ו < מ ל ן 1 ו — ס ס נ ס ד נ - ל 1ס ס נ — 1 01^0 x*— ו- + 1 1 1 - * ס ג ­ד­ 1 ׳ 1 — י ל ■ 1 ד—1 י—1 1 יד

ס ס _ ד ס ס - ס ס ג ש ג ד - * ; נ - ש י ל - ד ש ד ל• ס י 1 . ס ס נ — 1 ! ד - 0נ ד ל ס ל ס

ל !! ס ס ; ! ג .<0 _ ־ 1 ן ן שי ל ס ש י ג י * © ג _ ד י , ס ס י ג י ס ד ­ס י לס ס 1 1 ל ס 1 — 1 1 1 ל ס ס נ ל ס ! 1 - — ד ל ד

ס . £ 1ת©ש £ נע* ־71 ב6ד2

ד­י­« • ס5.* »3ש £

מ■001-

כט

גס !1ה |

1ת ! |מ-!0

-

1*

ט

0 ;בך. ע 3 *0£ ב>-ד-י מ . ק -0 » ?£ ~ נ/> © — מם

ים >% — כד ־?■׳» ש5 ד

ל נס סד >ד־ ס* ז

< £ »3 ^ !ש נס50 כב נס £-־ ־ נע נע ס

בע -ס

0נסע

. ■ §■׳ ׳6 'צ5'י§ ״ »5״ 8 ״ -ד נס ס ש ש ש ס סגז 5£ נ״ ^־■ 3 ה5•43 נס

005,ש(/),00

200

1״. < נס

ש ס גש ש״כד ש5ס

£0 ע4. נס 1ס־ © 05 ש £2 0^0 ס פ צ יש 05 £- נס כד

\11

.\

1 [ 1

|[»;ח1111

9ז1ז

Page 64: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

— 62 —

I I

06 c

­!ד x נד 1 1 1 1 1

וד נד שי — 1 1 1

__ נד ס 1 ־־י 1 i גדן נד 1 1

_ נד ~־ נד דד ! I 1דד נד 1 1 י

!ד X 1 •י ccx»c•ד 1

X ^ינד ­אד-י דד !דן ן 1 !

נד שר י—*׳י ו דדי ן

«ד x נדדד

נד • C X א־יידל • C ן נד

­וא­ דדן ן וד 1 1 1

1C ד? נד* * נד 1 1

toaש

«S- - °g£- ש5“ ״2׳ 80±3 ? X -• 03צ׳ t03 ^ D CZ: n a.

feeש •

•oX

o> ר

H -pc^ כד ש־. ~ v £ J:

° 5 r5 ־

02C {4יר* ש דד . ק -C ע>' ^א:

נס נס כס נע נע ־׳ r; ב:8 8* §־• M ־ “>to to _ c c ש s-1 ^ ^§ § § ״ «to bO_C £ -י P U 5 ^ r®° c ■;& •

wu ^ bo •י-י —־ א ~ ב

2-ע>ס׳ 0

0££

S*0 . . ^

שמז ד

'5 • _a-

0333

0 •5 ד א י סס►> 0) ־3ש —

ס

r י* 73 ]3 S 2 מס

מסc ע> w <סa׳ w _tp

03ס

ס

£3’ס: נס

to 1>

י— *־י ש• דל

! 1 II 3®־־=

S*1 1 I I1 c

CD

inw03

טl 11 וו

1 1

co I I 1 1 1

—א

ד ד

-

ה3 ס־ ס

toש

cozcd

VII

VIII

pmni

en

Page 65: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

68

ס ס ס ס ס— —. ?1 X

I I' ־ ־ ־ ס —» ן ר־־ נ — י ס• O I ל ס ס« ר! X X • .1 1 1 I ר-0 — ׳ *0ל — ס— נ ו ס ס נ — ס

ל1 ס ס נ נ י— .—י ל0ד- נ© נ© — ל’ס ס נ נ ל — ס נ ©

ל ס ל ס

»01— 1 1 i ׳ ע__

ן ן_

! ס © • סו ו ו ו ! ו ו !­ ׳ ס נ י- 1 1 1 1 ל ס• ס

TH t-H *s ס 3 נ ס נ

ס צ© נ ס גX ס — נ O l O l o o

ו ו ו ו »10 X ל ס ס — — נ— ^ ר: ס נ ל ס

o ס <רס• ס ל• ג ס

O ן ן lו ל - ס O l O O I ס — נ ■ o1 1 1 1 — 1 O l t - X 1 — ס נ י ס נ © ל ס

ס נ— ל ס

o ס ס ׳«“י י ס»O ■— ס

01 — 01 —1 1 1 ! 1 0נ ס נ O l י— 1 ל נ ס ! - X

1- ל סס נ ס•

o ס ס ס• , -ס« ס נ נ © X

r - | I | • *O! 1 1 1 ל 1 1 ס ׳־־־ ־ ל ס ס נ ס ל נ ס o ! o ס +־־־־ ס• נ —

( X י ס *©ל ס

ס ס —

l i i i ן 1*0 ן - 0 ל ס • o x ן ן ל ס ס » 0 0 ס•י ר ­י­ו י ׳« :

ן ו י ו M־ 1 1 1 o ! 1- נ© ס ו נ סס ס ג נ —r ס נ ל ס

ס ס ס

I ל1 ן ן ן -*-+•0 1 1 ל ס x o ן ן © ב ־ . ס ס סי ר — י * P

1 1 r-----י־ נ© ז- 0נ -ס ס נ נ ס« ס !

O J ס ס ס

ס נ• Q ćt־> ס 04 נ

־ - ־ ן ! : ן ­­ס I ן ס *O נ י • ס! ו ו י 1 0נ 1 ! ו0 ל ס ל ל ס ס 1 o n - — ס ד נ ­ס © ס ו

• o x- n

־­ר­ י—

ס ס ס ס« ך • 1

י ו ו ו 1 ­ X ­ד I - T 1 | _ _ OI ל סס ו ס ו

— —י ס י ס י ל י־־ ס —ד

ל ס — y— ס 1— נ נ© נ ־־־־ פ סס• ל ס נ ©

_ ל ס ל סס י ס י ׳ ר

ו י ו ו ן ל ן ס ־M ס ­ס נ ס X — ן ן — י ס ס ס ־—יז— O l O i 1 1 י— י—י O i נ © X נ ל © 1— ס

ל —י ס 1— 1— —יד O !

ס י ס י ס

1 1 1 1 . X 0 ן 0«01 ס« • O X ן ן — 1— י ס ס ס« T * O־ ־ ־ו ו ו ו 1 ל 1 ס 1 1 ו — י ו* —־ ל ס נ © —

ס ל נ ס נ © X ■די־ ל ס—

n< י-^H

. . . .

ס נ (D © • •’ י ש© . .

t Xj־ ס נ g — >ש

ס נ

• GC

ן - *׳£&

£ק

:5 ש• C־ c׳

*- O• • שס נ

£

d ־ mn

ie

W-S « P C ־־a

1-1w —•׳ >v 2 נס ק .5 ■׳3 ©22 נס ^

^ s -£_£ gx ק *3

<

C O O)

c

ע>

tfl

I w

cC

ט

- e

coa)כי

- י־* י־ -־י; © . £ © ©2 B1M נס © ! מ ; a -Q

Stj S S גס ס נ ס —. נ < נ

נ מ!

OT’ י <*> 3 י־י- O

© -Q t- ש נס © £S « y 5? '3 g g £^ C C *J

סר ״■״ &ס ס נ נ

3 7} M

£ 3 S׳

. £ . £ ^ נ . £ £ א.

^ TH <M־~:CO _ = r Q3: §

ס נ

~ !3

N2ק

. )n צ

q_ע ״ ג

o

D —

s . צc o

׳ < © bO.tP© ג

o £

C נסW gg;© 7ד יע cp w כדי

a ם״o ש

0נ C

a •■ a S =s ־§J j

2.5 _ 3:

! 1

cnff -צש נס נס ב־

&fcז—> ש

- a . ■H> * j

2 S.S.SZ־ a־3 ״ ^ Z Zęj (VZ

Page 66: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

64:Z

u-

V)

? ״ - — 70 Ol Ol = - — XOl —cdOl

j ~ _ ! ! ! 1 1 ״ ; | I to | — O X X XJ r׳׳״

׳־> 1 1 1 1 1 1 1 1 1 - 7070 Ol

> | 1 1 *■ X 70 O — *X 7 1 0 0 CO 1-

£- 1 ״ 1 1 1 ־־ 1 ־־ 3 1 i —<o

j (1) > 1 2 1 1 “ 2 1 1 1 1 ?, 1o

70“

a

s ! ■° 1 1 ־־ 1 | ! 1 1 1 1 — o

ü

ctf •5- 1 1 s - 1 1 1 1 1 — Ol־־*

1 X ri 1 1 S 9* 1 1 ־־' 1 1 1 1 1 1

cö 2 ^ 1 s ■ ' 1 i r- 1 1 1 1 1 1

X 1 to 1 1 1 X 70 ! I 1 1 1 1

eö X 1 »o— 1 7C 1 1 1 S 1 ! 1 ! 1 1 1

0

. a!><־־* 5■ ״5 . c035׳ C Qhc0

03 —"uS XPh -c t־,C 03•P CQ-— bß׳ 036 cn £

tn 03 03 T3 —- sx sg 5N yjC 03< es

Q.X

x! 1. P h!

bßi Ö _■. eö> ,Jio>O

Xx ׳ ■< .. • (M c

r S I-A r H N -

£;.» S - t15 £X Uh

Q-X ut.au-03 0׳

£oUh

0050O

JD0

9.

Bes

uch

d

es U

nte

rric

hts

in

d

en r

elat

.-o

bli

gat

. u

nd

n

ich

t-

Page 67: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

65

IT. Unterstützung liiiTsbotliii־Ptisę«*r Seliiiler.1. Verzeichnis der Stipendisten ani Schlüsse des Schuljahres.

• faßg g'S ^

II. kr

lloehiobl. k. k schles.Landesschulrath, 30. Noe. 1895, Z. 3403.

Schlesischer Landesaus­schuss, 17. Dec 1895, Z 11.002,

Hochlübl. k. k. schles. desschidrath, 30. Oct. 1894. Z. 2531.

Schlesischer Landesaus­schuss, 17. Dec. 1895, Z. 11.002.

Galiz. Landesausschuss, 29. Dec. 1891, Z.50 915.

Schles. Landesausschuss, 15 Aug. 1890, Z. 1079.

Hochlöbl. k. k. schles. Landesschulratb, 30. Nov. 1895, Z. 3402.

Hochlöbl. k. k. schles. Landesschulrath, 29. Oct. 1891, Z. 3100.

Schles. Landesausschuss, 26. Jänner 1892, Z. 443.

Scbles-Landesausschuss, 10. März 891, Z. 1377.

42 -

Nameder Stiftuno•

Adolf Fränkel’sche Slipen- diensliftung für aus Bie- litz, Biala oder Lipnik gebürtige Schüler des SfaatsgymnasimnsinBie- Iitz ohne Unterschied der Confession.

lila

Illb Rudolf Seeliger’sche Sti­pendienstiftung für Schü­ler desStaatsgymnasiu ms in Bielitz. 100

IV : Adolf Fränkel’sche Stipen-1 ii dienstiftung für nach |

Lipnik oder Biala zu­ständige israelit. Schüler des Staatsgymnasiums in j Bielitz. 3150

V ;:Rudolf Seeliger’sche Sti-||pendienstiftung fürSchii- ler d. Staatsgymnasiums j in Bielitz. T00

VI Freiherr v. Pukalski'sche jStipendienstiftung. :100 —

VI ;] Enzendorfer’sche Stipen-j|dienstiftung. j; 70

VII Adolf Fränkel’scbe Stipen-;:i pendienstiftung für nach

Lipnik oder Biala zu-, ständige israelit. Schüler

I des Staatsgymnasiums in ]:j Bielitz. I: 3150

VII ! llosa Schubuth’sche Sti­pendienstiftung. || 21

VilL Schlesisches Landesstipen-dium. I 50

VIII | Schlesisches Landesstipendium 50

Name*des

Stipendisten

Caesmann Oswald

oi

Papla Alois . .

Steuer Salomon .

4 ! Holexa Georg

5 Komor Franz

6 Sikora Karl .

7 Glaser Mori z

8 Klisze/. Robert

9 Kramer Bruno

10 Schubert Fran>

5

Page 68: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

66

1 5§ bßName cö«3 Name ct Datum

P.-N

r. desStipendisten

wca1=4m der StiftungrC

1 ^ ’Sca der Verleihung•1 t=»Ct3 11. kr

11 Siegmann Robert Vlll Rudolf Seeliger’sche Sti- Schles Landesausschusspendienstiftung für Schii ier d. Staatsgymnasiums

17. Dec. 1895, Z. 11002

in Bielitz. 100 —12 Slawicki Alfred, Abiturienten • Stipendium Laut Protokoll vom 8.

stud. jur. des Victor und der Mar- Juli 1895, aufgenom-garethe Schaffer. 50 ־ men bei der Berathung

und Beschlussfassungder gemäß des Stifts- j briefes zusammenge- jsetzten Commission.*)

*j Im Jahre 1894 war das Stipendium stiftsbriefmäßig dem Abiturienten Siegmann Julius verliehen worden, was im vorjährigen Programme nicht berichtet wurde.

2. Einundzwanzigster Rec.linungsausweis ties Franz-,)oset-1utcrsl ntzungs Vereines am k. k. Staatsgymnasium in Bielitz. (Sclmljalir 189»%.)

1. E i n n a h m e n .a) B e iträ g e , w e lc h e d ie Mi t g 1 i (id e r j il h r 1 i ch 1 e i s t e n :

11. Fürtrag . . 44.Herr Appl J., Prof׳., Bielitz . . 2. Herr Fialkowski Attila, Privât■.,Frau Arndt Emma, » B.— B ie l i t z ........................ i).1 lerr BachnerS.,Juwelier,Bielitz 2 » Fialkowski A., Fabr., Bielitz 2

» Bartelmuss 11״ Fabrikant 1) Fleiscbmann Dr. 11״ Prof..L öbn itz ......................... Bielitz. . . . . . . 2

» Bathelt .1. G., Fahr., Bielitz )) Forster ( 111 s 1 ״ Fabr״ Bielitz 2» Bernaczik & Silbe, Fabrik!., » Forster 1 leinr., » »

B ie l i t z ......................... )) Forster Mor. Sam״ Fabr.,» Bincer Dr. K\, Adv., Bielitz 2. B ie l i t z .........................>> Biolek ,1., Oonsist.-B., Prof., )> A. Frilnkcl’s Sobne, Lipnik

B i e l i t z ......................... 2.— )) Frankel Alfred, Lipnik o» Borger II., Bielitz . . 8.— )) Fritsehe IL, ev. Pl’arrer,» Brand Dr. F., Prof., Bielitz 2._ Biala ........................ 8.» Braunberg S., Bielitz . i. -- )> Glaser Dr. N., Babbiner,» Brüll A., Spediteur, Bielitz 4 . L i p n ik ........................ 1.» Bulowski Dr. •1״ kathol. )) Gollob .1״ Prof., Bielitz. 2

Pftirrer, Bielitz . 2 ._ )) Graubner M., Bielii/. 2־

» Perlik fl., Bezirksbanpt- )) Gross Abr., Kaulm., Bielitz 2mann, Bielitz . . 8. - )) Gross Alfred, Professor,

» Fiel iler iVlnoehowski, Bielitz 8. Miihr.-Trübaii . 2

Fürtrag . . 44.— l'iirlrag . . 78.

Page 69: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

«7

Fürtrag . . 177haltereirath, Biała . . 13

1 Ierr Kwieciński Dr. M., prakt.Arzt, B ia ła ..................... .4

)) Laubenberger A., Fabrikt.,B i e l i t z .......................... 2

)) Lauterbach W. T., Fabr.,B i e l i t z .......................... 2

)) Lukas R., Fabr., B iała. . 13» Mänhardt A. Fabr., Bielitz 4)) Milnhardt R., Fabr., Kamitz 1)) Markusfeld Dr. S., Advocat,

B i e l i t z .......................... 2)) Meblu 11., Fabr., Bielitz . 2)) Módl Martin, ev. 1'farrer,

B i e l i t z .......................... 2)) Molenda G., Färber, Bielitz 2)) Morawitz .1., Kaulin., » i)) Mulisch V., Bank-Dir., » 13)) Niessen Martin, Bielitz 1» 1 Mister K., Cu rato r, Biała. 1)) IMchler B., Prol., Bielitz . 2)) 1 Mesch R, Fabr., » i» 1 ,ollak S., Kaufm., Bielitz 13)) v. Pongratz 11., Fabr., Biała 2» v. 1 *ongrätz R., Priw, Bielitz 2» Poppier F., Prof., » 2» Reich Dr. L., prakt. Arzt,

B i e l i t z .......................... 2)) Reich M., Fabr., Lipnik . 5)) Reich Dr. S., Adv., Biała 2)) Reiske II., Spängler, Bielitz 2)) Robinsohn I)i1. .־., » 2)) Robinsohn Dr. S., » 2)) Rössler Dr. J., Adv., » 2)) Rössler Dr. A., prakt. Arzt,

B i e l i t z .......................... 2» Rosner Dr. .1., Advocat,

Bürgermeister, Biała . 5» Roth .1., Fahr., Bielitz . . 13)) Schäfer ()., Fabr., » 4)) Schäffer V., Fahr., » . • 5)) Schien E.. Fahr., Biala. . 2)) Schirn 0., Ökonom, » . . 2» Schmidt A., ev. Pf., Bielitz 2» Schnee weissM.,Buchhändl.,

I iielitzFürtrag264 . . ׳

Fürtrag . . 78Herr Dross J. & Söhne, Fabr.,

Biala ............................... 10)) D(lieber II.. Fahr., Biala . ,3)) Dutwinski St., Apotheker,

..................... Bielitz ׳ 9Frau Ilähnel Marie, Bielitz . . 10Herr 1 laibreich Dr. S.. Bielitz . 1

)) Ilarok R., Kaufm., Bielitz 1)) llauptig \ \ ., Fabr., » 2» Hein E., Fabrikant » !)) Heller A., Kaufm., » 2)) llerholz .1,, Fabr., » 2)) Hess Dr. R, Biala . . . 2)) Hess K., Fabr., Biala . 5» Hoffmann II., Bielitz . . 2» 1 lohn A., Buchhändl., Bielitz 4)) Ichheiser Di׳. I!., Advocat,

1 iiala .........................)> Islilzer Th., Dvmn.-Direct.

B i e l i t z ..........................» Jankowski K., Fabr., Bielitz 5» Josephe (.«., Fuhr., Bielitz» Kaiser ( Prof., Bielitz . 2» Kahrza K., Buchb., Bielitz i)) Kanamüller .1., Prof., Bielitz 2)) v. Keler R., Agent, Bielitz 2)) v. Keler F., Apoth., Biala i)) Klein Dr. J., prakt. Arzt

Bielitz . . . . . . 9)> Knauer A., Prof., Bielitz . 2.» Kobierski A., Kaufm., » i» Kolarzik \ .. Spai'cassac-as-

sier, B ia la .................... i» König Pr. .1., Concipient,

B i e l i t z ......................... i» Körbel 1 h, Banquier, Biala i» Kolbenheyer R, Bielitz 2)) Kolbenheyer K., I,rof., » 2» Korn K.. Architekt, Bielitz 2» Kramer S., Bielitz . . . 2» Kraus E., Kaufm., Lipnik .3» K reis A., 1 luchbinder, Bielitz 2)) Krischke K., Fabr., » 2)) Krebok J., » Biala i

rau’׳ Kupka Bertha, Bielitz . . i» Kurykowski L., k. k. Statt-

Fürtrag . . 176.

Page 70: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

6ft

Kürtrag . . 308.Herr Thuretzky II., Bielitz . . 1.—

» Tischler Dr. A., prakt. Arzt.B ie l i t z ............................. 2.—

» Türk I)r. IT, Adv.. Hielitz 2.» 'l’ugendhat• M>., Kaul'm., » 2.—» Twerdy IT. Maschinenlabr.,

H ie l i t z ........................ 2.1) Vogt I׳'.. Kahr.. Biala . . 1.»! \\alczok E., Archit., Hielitz 1.» Wasch itzaIT, Kaplan. » 1.» Wenzl M., Kaul'm.. » 5.u Wilke S., Kaul'm.. » 1.» Wiśniowski •I., Director,

H iala............................. I... Wolf .1״ I *rof., Hielitz . . 1.» Wolf K. jim.. I'abr., Hielitz 2.» Zipser A., Kbr.. Mikuszowice 5.» Zoll I )r. S., Advokat, Hielitz 5.

830. -

Kürtrag . . 264.1 lerr Schneider G. R., Kabrik.,

Hielitz ................... 3.)) Schorr IT, Kabr., Hielitz . i).--)) Schorr Dr. M., prakt. Arzt,

H ie l i t z ......................... f).)) Sch renk A., Schneid.. Hiala 2 _» Schwabe ( 1 )irector, >> 3.—)) Sennewaldt IT, Kbr., Hielitz 2 _)) Söwy Dr. L., Hielitz . 2)) Spitzer D! .־ 11״ » 1־.)) Stel'fan K.. Hürgermeister,

H ie l i t z ......................... 0)) Steinitz Dr. (L, prakt, Arzt,

H ie l i tz ......................... 3.—)) Sterniekel A.. I'abr., Hiala 2 _)) Strzygowski K.. Kabr.. » —

)) Strzvgowski KT, » » 2)) Taub Dr. M., prakt. Arzt,

H ie litz ......................... 2Kürtrag . . m3.

Hei der zu Weihnachten und zu Ostern eingeleiteten Sammlung spendeten die Schüler der

b) la: Kahnler 30 kr., Kieg• 50 kr., Oessler 1 11., (Jew׳inner 2 11״(Hösel 50 kr., Hühner 1 II., Ichheiser 2 11.. Kolarzik 50 kr..Krupka 1 11.. I.öwy 70 kr., I’ollak 4 11״ ,I’hetschel 1 II. 50 kr.

Zusammen . I'l. 15־ —(!) Ib: M ec i szewski 40 kr., Müller 35 kr., Neumann 20 kr..

Niederle 1 11. 50 kr.. Novilk 1 I’l.. I’erkins 2 11., I'ilzer SO kr., 1‘ollak 1 11. 50 kr.. Runner 1 I'l.. Hotter 40 kr..Schlesinger 1 I'l. 50 kr., Sehmeja 2 I'L, Silzer 1 II., Steinitz 1 I'l. 50 kr.. Tischler 1 11. 50 kr.. Tomanczok 50 kr.. \ \ irth 40 kr., Wiśniowski 1)0 kr., Zdzieblo 00 kr.. Zipser 1 11. 10 kr..Zwilling 2 I'l.

Zusammen . I’l. 22T5d) Ha: Allerhand 60 kr., Bieroiiski 30 kr., Hlumenthal 2 I'l..

Dietzius 35 kr., Dyktarski SO kr., Khrmann 60 kr., Kasai 50 kr., Kröhlich 65 kr., L’rvda 05 kr., Geller 40 kr., Gessler1 11., Goldberg 1 fl.. Haberl'eld 60 kr., Herlinge!■ 60 kr..Hornung 50 kr., Jacobsohn 55 kr., Jankowski 2 11., Kaimami2 fl., Kaufmann 1 fl., v. lveler 1 I'l., Klappholz 60 kr.,Klausner 45 kr., Kohn Rieh. 50 kr., Krieger 60 kr.. Kru-

10׳ 70piński 15 kr.

Zusammen . II.e) 11b.: Kuppermann 1 I'l.. Kwieciński 1 11. 50 kr., Markusfeld

1 fl.. Morgenstern 50 kr., Neumann 80 kr., I,liste!50 .11 1 ׳ kr., v. I’ongrätz 50 kr., Reich 1 II. 50 kr.. Reiner 80 kr.. Reis- senberger 1 11., Riess 1 11., Schäfer 2 I'L, Schembeok 1 I'L,

Page 71: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

24-10

22־75

18■

28-95

15-60

10•

20-60

Schm(■]11 1 ./־., Schratte)60 ־ ki■״ Schwab 2 11״ Singer 1 11., Täuber 60 kr״ Türk 1 II. 50 kr., Weinheber •I. 90 kr., Weinheber M. 90 kr.. Zipser 1 11. 50 kr.

Zusammen . ff) lila.: Meckmann 50 kr., Iłukowski 50 kr., Mulowski 1 11״

Broch 50 kr״ F adle 111״ Kiedler 1 II., Goldschmied 1 11. 50 kr״ Gross 2 11״ Gruber 1 11״ Haas 2 11״ Ihempel 1 11. 50 kr״ lloinkes 2 11״ llorowicz 25 kr״ Klappholz 80 kr., Kolarzik I 11״ Kramer 2 11״ Kraus/. 1 11.. Kroczek 60 kr״ K'unzek 10 kr״ l ’il'/er 1 11״ Steinbaeh 50 kr״ Zagorski 1 11.

Zusammen . 1'g) lllh.: üchsner 1 11״ l'ilzer 60 kr״ v. Fongrätz 1 fl״ Rotter

20 ki■״ Rybak 80 kr״ Schäfer 2 11״ Schorr A. 2 11״ Schorr W. 2 11״ Scnnewaldt 2 11״ Simachowitz HO kr., Stodółka 60 kr., Tischler 1 11. 50 kr״ Tugendhat 1 11״ Weinheber 111״ Wertheimer 1 11״ Wiśniowski I 11.

Zusammen . 11h) 1Y.: Anderle 10 kr., Babeeki 4 11״ Harteimuss 2 fl.,

Brzeczka 45 kr״ Czyż HO kr״ Felsen 60 kr., Fischei HO kr״ Frankel 80 kr.. Geiger 1 11״ Groser HO kr״ Gumiński HO kr״ Jakubowicz 50 kr״ Janosz 2(1 kr״ v. Kéler 1 11״ Kolm 1 11״ Kossik 60 kr., Kozieł 1 11״ K 1־a,us 20 kr., Kunz 10 kr״ Kuppermann 1 11״ Fang 1 11״ Lindner 80 kr״ Morgenstern 50 kr., ( )borz.il 1 111 ״ ,eileter HO kr., Plessner HO kr., Ruttin 1 11״ Rzepka 10 kr״ Schorr 2 11״ Stefko ״v. Szeligowski HO kr ״Stodółka HO kr ״Steuer HO kr ״11 1Teichner 80 kr״ Terlitza 80 kr״ Wiśniowski I fl., Zuk Skarszewski 50 kr. Dazu kommt ein Fberschuss, der sich bei der Anschaffung der Hefte ergab: 1 fl. 20 kr.

Zusammen . 11i) V.: Baum 1 11״ Blum HO kr., Gross 2 11״ Grünewald 1 11״

Gutwinski 2 fl.. Ichheiser 2 11״ Kraus 211״ Krieger HO kr״ Lindner 50 kr״ Mahre!■ 50 kr., Sehirn 2 fl., Zoll 2 11.

Zusammen . 11k) Yh: Ichheiser 2 11״ Regelmann 1 11״ Schäfer 2 11״ Schal-

scha 1 fl. 50 kr., Scharf 1 11״ Scholz 1 11״ Stonawski 1 11״W alenia 50 kr.

Zusammen . IIl) VIL: I )örller 80 kr., Enoch 40 kr., F ritsche 1 fl. 50 kr.,

Glaser 80 kr.. Jammer 20 kr״ Klapsia 2 11״ Lamatsch 1 11״ Liewer 2 11״ Macek ׳2 11״ Muckier 40 kr., Fontes HO kr״ Keiske 2 11״ Rothblum 40 kr., Sclmeeweiss 2 11״ Schorr.Zimmels 20 kr ״Wagner 60 kr ״Steinitz 2 11 ״11 2

Zusammen . IIm) VIII.: Dittrich 1 11״ Elsner 2 11״ Herholz 1 fl״ Knopp 111״

Ivörbel 2 11״ v. Fongrätz 1 11״ Schembeck 1 11״ Stonawski 1 11. 50 kr״ Zipser 4 fl.

14-5011.Zusammen

Page 72: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

70

n) Landessubvention für das Schuljahr 1894/5 und 1895/96a 80 l'l. . . . , ........................ 11 60 -

o) Spende der Bielitzer Sparcasse ....................................... fl. 20׳—p) Spende der Bialaer S p a rc a s s e ........................................... l'l. 10׳—q) Spende der Filiale der österr.-ungar. Bank in Bielitz . II. 10׳—r) Ergebnis einer Sammlung der VI. Classe beim Auslluge l’l. 6׳ —s) Erlös aus dem Verkauf alter Bücher, die Herr Hindi Edler

von, Rudolf, ein ehemaliger Schüler dieses Gymnasiums,dem Unterstützungsvereine geschenkt h a t ....................... l'l. 1 —

1) An Z i n s e n ׳68 97 .11..............................................................................u) \ on einem, der nicht genannt sein w i l l ....................... ׳10 .11

Summe der Einnahmen . l'l. 76098־Dazu der Cassarest des Vorjahres , .................................. l'l. 35289׳

Summe . 11.111387־II. A u s g a b e n .

1) Unterstützung dürftiger und würdiger Schüler u. ־/.:a) durch B arg e ld ..................................., ........................ ־1130 .11b) durch Bekleidung ....................................................II. 524.85c) durch B e sc h u h u n g .................................................... l'l. 123.20d) durch B ü c h e r ................................ .............................11. 116.63

2) Entlohnung des Dieners . ..................................................II. 10׳—3) Q uittungsstem pel....................................................................l'l. 20׳4) Anschaffung eines Kastens zur Aufbewahrung der Unter­

stützungsbibliothek ................................................................l'l. 1580׳Summe der Ausgaben . II. 801 98׳

Daher beläuft sich mit Ende des Schuljahres 1895 96 der bareUassarest a u f ׳89 311 .11...............................................................................

Das derzeitige Vermögen des Franz-Josel-Unterstützungs-Ver­eines besteht aus:

a) 1 Stück Staatsschuldverschreibung ddo. 1. Juli 1868,Nr. 780, 738 über 100 11. (Cours vom 1. Juli 1896) . l'l. 1.0145־

b) Sparcassabuch der Bielitzer Spareassa über . . . . ׳11.2000 c) B a r b e t r a g ........................................................................ l'l. 31189־

Summe . 11.241334־Die 1 ii terstiil zu ngs- Bibliothek

des Franz Josef-Unterstützungs-Vereines, deren Verwaltung in der bewähr­ten Hand des Ausschussmitgliedes Prof. (). Kaiser liegt, wurde durch Ankauf um 106 Lehrtexte und 9 Atlanten vermehrt. Allerdings musste eine Anzahl älterer, unbrauchbar gewordener Bücher ausgeschieden werden. Es waren ausgeliehen an Schüler der

Classe Bücher .Atlanten ( 'lasse Bücher Atlant(1 A und 1 B 70 4 V 88 5

11 A » 11 I! 41 6 VI 40111 A )> HIB 39 6 VII 22 3

IV 62 9 VI11 11im, ganzen 323 Bücher und 33 Atlanten.

Page 73: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

Der Unterzeichnete Ausschuss des Kran׳/. Josef-! Jnterstützungs-Vereiries hat in seiner am 8. Juli I. J. abgehaltenen Sitzung den vorstehenden Uechnungsausweis •im einzelnen geprüft und richtig befunden.

I laus Bartelmuss. S. Frankel.J. Kanamüller, Professor. 0. Kaiser, Professor.

Th. Islitzer, Director.

1) i (i D i r e c t i o n e r f ü l l t i m N a m e n d e s L e h r k ö r p e r s e i n e lu rz .׳ c !, f r e u e n de P f l i c h t , i n d e m s i e a l l e n p. t. e d e l ­s i n n i g e n G ö n n e r n , w e l c h e d a s s c h ö n e Zi e l d e s U n t e r ­s t ü t z u n g s - V e r e i n e s d u r c h m i l d e B e i t r ä g e f ö r d e r t e n , f ü r d a s d i e s e r W o h 11 h ä t i g k e i t s e i n r i c li t u n g u n d d a m i t a u c h d e r L e h r a n s t a l t s e l b s t e n t g e g e n g e b r a c h t e o p f e r - w i 11 i g c \V o h I w o l l e n ö ff e n 11 i c h d e n i n n i g s t e n u n d w ä r m s t e n D a n k a u s s p r i c h t , u n d b i t t e t z u g l e i c h , d i e b i s h e r b e w i e s e n e , h o c h h e r z i g e S y m p a t h i e d e m h i e r - o r t i g e n G y m n a s i u m u n d d e s s e n a r m e n S c h ü l e r n a u c h f e r n e r h i n b e w a h r »in u n d b e t ! t ä t i g e n zu wo l l e n .

III. Förderung (ler kürperlichen Ausbildung der studierenden Jugend.Die durch den hohen Ministerial-Krlass vom 15. September 1890-,

Z. 19.097, angeordnete (Konferenz, betreffend die Gesundheitspflege der studierenden Jugend, wurde in diesem Schuljahre am 18. November 1895 abgehalten. Die Biscussion über die einschlägigen Fragen konnte sich, da die hiesigen Verhältnisse sich in dieser Hinsicht in der letzten Zeit nicht wesentlich geändert haben, nur auf gleichem Gebiete bewegen wie in den früheren Jahren. Frwähnt sei hier nur, dass den durch die hohe Miniserial-Verordnung vom 12. März 1895, Z. 27.038 ex 1894, in dieser Beziehung gegebenen Anregungen nach Zulass der Verhältnisse an der hiesigen Anstalt zum Tlieil Bechnung getragen worden ist. Für eine entsprechende Temperatur - in jedem Schulzimmer befindet sich ein Thermometer für eine ausreichende Lüftung sämmtlicher Räume, sowie für die thunlichste lieinhaltung des ganzen Anstaltsgebäudes, für die Reparatur, Instandhaltung und Neuanschaffung von Einrichtungs­gegenständen wurde stets gesorgt. Was die Beleuchtung der Schulloca- litäfen während der "Winterszeit betrifft, so war die Direction in der glücklichen Lage, wenigstens in einigen Lehrzimmern zur Freude der Lehrenden und Lernenden das Auer’srhe Gasglühlicht einrichten zu lassen. Aus Mangel an Geldmitteln konnte mit der Durchführung dieser Maßregel heuer leider nur der Anfang gemacht werden.

hn Nachstehenden sollen nun die Mittel, die außerhalb der Schul­räume zur Förderung der körperlichen Ausbildung der Jugend zur An­wendung kommen, sowie die zu I )nnk verpflichtenden Begünstiguhgen. die von Privaten, Vereinen und Korporationen in schulfreundlicher W eise gewährt wurden, in Kürze angeführt werden.

Page 74: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

72

1. Das Turnen.Mit großer Freude muss zunächst der Einführung des obligaten

Turnunterrichtes um k. k. Staatsgymnasium, die mit h. Min.-Frl. vom 10. Oct. 1804, Z. 12.508 !vom 20. November 1894, Z. 4.(.1)2׳ L.-Sch.-14.) vom Schul- jahre 1895 96 an verfügt, wurde, gedacht werden. Leider konnten nicht alle Schüler der Anstalt der Wirkungen dieser die Förderung der körper- liehen Ausbildung der •lugend bezweckenden Anordnung in dem Made theilhal'tig werden, als es beabsichtigt war־. Denn 5 (’lassen musste, da die den 5 hiesigen Staatsmittelschulen zur Verfügung stehende prächtige Turnhalle nicht ausreichte, der Turnunterricht in einem Locale ertheilt worden, das weder in hygienischer Beziehung, noch nach (■ rolle und Ausstattung entsprach.

Lbrigens sei noch hervorgehoben,' dass am Schlüsse des Jahres von 354 Schülern nur 6 von der Theilnahme am Turnunterrichte wegen physischer Lntaugliehkeit dispensiert waren.

2. De r Lisi a u LDer Eislauf gestaltete sich im letzten Winter für die Schüler der

Anstalt )׳echt günstig. Sie konnten zum Schlittschuhlaufen drei Plätze benützen : a) den auf der Bleiche neuerrichteten Platz des löblichen Bielitz-Bialaer Eislaufvereines; b) den ebenfalls auf der Bleiche gelegenen bisher violbenützten Eislaufplatz des Herrn E .G iebner; c) einen kleinen Platz im Schlossgarten bei Herrn Er. Kl upatsch . Die Eintrittspreise waren, dank dem Entgegenkommen dieser Plätzc-Besitzer, so ermäßigt worden, dass die Benützung selbst den Aermsten möglich war. Der Eislaufverein setzte fest, dass Schüler ohne Unterschied an jedem Mittwoch und Sams- tag nur 3 kr. zu bezahlen hätten; Herr E. Gi ebner stellte der Direction für arme Schüler 20 Freikarten zur Verfügung, die übrigen Schüler hatten 10 kr. zu bezahlen; bei Herrn Er. Kl u p ä t s c h betrug der Eintrittspreis für die Schüler 5 kr. Wie zahlreich sich die Jugend des Staatsgynuia- siums an diesem beliebten Wintervergnügen betheiligte, ist aus der unten stehenden Tabelle ersichtlich.

3. Das Baden.Für warme Bäder zur W interszeit konnte zugunsten der Schüler der

Anstalt leider nicht gesorgt werden. Allein in der warmen Jahreszeit war es allen Schülern möglich, die Schwimm- und Badeanstalt, die in der Verwaltung der löblichen schulfreundlichen Gemeindevertretung steht, gegen Entrichtung eines Eintrittsgeldes von 5 kr., bez. 3 kr. in ausgiebiger Weise zu benutzen.

4. Ausf lüge.Wegen der dauernd ungünstigen Witterung im Mai mussten die

Ausflüge der einzelnen (,'lassen heuer auf den Monat Juni verschoben werden. Am 10. und 11. Juni konnten sie endlich unternommen werden. W ie die unten stehende Tabelle zeigt, betheiligten sich die einzelnen Blassen an den Wanderungen last vollzählig.

Page 75: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

5. Jugend sp iele .Für den Betrieb der .11mendspiele boten sieb heuer manche Hemm­

nisse und Schwierigkeiten. Vor allem muss erwähnt werden, dass die höchst ungünstige Witterung den Beginn der Spiele erst am (i. Junigestattete, während derselbe laut Conlerenzbesch uss bereits für Mitte

* •

April angesetzt war. Ein anderer Ubelstand ist darin zu suchen, dass die Anstalt keinen eigenen Turnlehrer besitzt, der schon im Winter oder w enigstens im Frühjahr die Spich' nach einem einheitlichen Plane einiger- mallen vorbereiten könnte. Ferner scheint der Spielplatz keineswegs allen Anforderungen zu entsprechen.

Mit der Leitung der Jugendspiele wurde in diesem Jahre Herr Bürgerschullehrer Karl Wi l l i g e n , der auch den Turnunterricht in zwei (1lassen ertheilte, betraut. Derselbe entledigt(' sich seiner Aufgab(‘ mit großem beschick und gediegener Sachkenntniss.

an den oben g e n a n n t e n körper- für die (Gesundhei t der J u g e n d

U 1)e r s i e h t d er Be t h e i 1 i g u n g l i ehen Üb u n g e n und a n de r e r

Ve rh ä 11 n i sse.g i 'i l i s t i g e r

I

Cla

ss

e

V o n d e n S c h ü l e r n d e r A n s t a l t

sind

Tu

rner

sin

dE

islä

ufer

sind

Sch

wim

mer

hab

en a

n d

. C

lass

enau

s-

flüg

en t

heil

- ;

j g

eno

mm

en1

neh

men

an

de

n Ju

gen

spie

len

thei

l

lebe

n in

den

le

tzt.

Wo

chen

d.

Sch

ulj

ahrs

au

f d.

Lan

de

lebe

n in

den

H

aup

tfer

ien

au

f d

Lan

de

Zah

ld

er

Sch

ule

Ja 35 15 | 35 | 24 1 9w 20 35

Ib 38 22 9 39 23 1 20 39 |

IJa 42 20 38 ! 28 1 1 20 42

11b4 2 27 1 20 42 30 I 1 25 42

l i l a 23 18I l ö

' ) • >m W ! 18 | 4 15 23

l l lb 25 e 19 27 25 3 15 28

IV 51 31 35 48 33 a 23 52

V JO 1 19 19 29 10 1 , 18 30

VI 23 19 14 20 2M 2 15 23

VII 20 13 J ! !1 17 8 20

VIII 19 13 ! 12 10 1 8 20

S u m m e 348 ! 205 198 333 201 21 193 954

P ro c e n le 9 8 • ® ; 57 ־ 9 55*93 9 4 -0 0 50*77 5*94 54-51 ........

Page 76: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

7 1

6. D e r G e s u n d h e i t s z u s t a n d i m a l l g e m e i n e n w ä h r e n d desSc h u Ij a 11 res 1 89 f)/9(i.

Der (lesundheitszustand der Schüler war im ganzen ('in befriedigender. 1 bertragbare Krankheiten kamen nur ganz vereinzelt vor. Ihn die Weiter- Verbreitung׳ des Contagiums durch Schiller der Anstalt (hunlichst hintan- zuhalten, wurden denselben durch ein Circular entsprechende Maßregeln sowohl für ihr Verhalten bei einer Krkrankung als auch für iln-en Vor- kehr mit Familien, in denen eine derartige• Krankheit ausgebroehen war, nachdri'icklichst eingeschärft.

Die nachstehende Tabelle, die die Schulbesuchsverhältnisse im abge- laul'enen Schuljahre in übersichtlicher Weise zusammenstellt, dürfte für den in Rede stehenden Gegenstand gleichfalls einige Anhaltspunkte bieten: nur muss erwähnt werden, dass nicht sämmtliche Schul Versäumnisse durch Krankheit veranlasst w urden.

Z a h l d e r v e r s ä u m t e n S tu n d e n0Cf)Cf)ec

i m 1. S e m e s t e r i m 11. S e m c s 1 e r

5 0 1—10 11-20 über20

Schüler-zahl 0

I1—10 !11-20 über

20Schüler-

zahl

la 11; 8 7 5 36 14 13 2 6 35

Ib 14 8 10 7 39 15 15 2 7 39

11a 14 17 6 5 42 12 14 10 6 12

11b 11 13 8 9 41 20 15 3 1 42

lila 1) 7 3 1) 25 12 7 3 1 23

Illb !) 10 4 4 28 13 9 3 3 28

IV 2 18 12 18 52 11 16 10 15 52

V 3 10 10 7 30 4 16 4 6 30

VI n 9 3 — 23 9 7 3 4 23

Vll 5 6 7 2 20 7 7 3 3 ־20

VIII 1» 7 2 f) 20 1 7 6 6 20

Summe 103 113 72 68 359 118 126 49 61 351

Procente 28־69 31 47 20 05 18 94 33 33 35 59 13־84 17 23

Die Direction kann ihren Bericht über die Förderung der körper­lichen Ausbildung der studirenden •Jugend nicht schließen, ohne allen denen, welche direct oder indirect zur Erreichung des schönen Zieles bei­

Page 77: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

getragen haben, so namentlich der löblichen Stadtgemeinde, dem löblichen Eislaufveroine, sämmtlichen Mitgliedern des Lehrkörpers, die ihr durch Wort• und Thal zur Seite gestanden sind, den wärmsten Dank aus­zusprechen

IV. Alphabetisches Verzeichnis der Schüler.Die Fet t und d u r c h s c h o s s e n gedruckten Namen bezeichnen

Schüler, welche im II. Semester ein Zeugnis der ersten (!lasse mit Vorzug erhielten; die Namen jener Schüler, welche im Laufe dos Jahres aus­traten, sind mit ( ) versehen.

Wo der Geburtsort oder das Heimatland nicht besonders bezeichnet wird, ist Bielitz, bez. Schlesien zu verstehen. Andere Abkürzungen sind: li. = Böhmen; Buk. — Bukowina; G. = Galizien; M. =: Mähren: N.-O. = Nieder-Oesterreich; O.-Ö. — Ober-Oesterreich; Preuss.-Schl. = Preussisch- Schlesien; St. = Steiermark; U. — Ungarn.

I. Classe A.Iluppenthal Johann, Hohenstadt, M Ichheiser Otto, Biała, G.Jędrzejowski Rudolf, Biała, G, Kędzior Vincenz, Bestwin G.Kiecza Johann, Komorowitz, G. Klaptocz Josef, CzechowiIz.Klausner Samuel, Porąbka, G. Kleberl Paul, Namslau, Pr.-Schles. (Klier Franz, Ustrzyki, G.)Kocyan Emil, Petrowitz.Kolarzik Oskar, Biała, G.Kozubski Ludwig, Lipnik, G. Ivrehut Georg, Ernsdorf.Krupka Czesław, Sucha, G.Kubica Simon, Buczkowice, G, (Lieban Alfred, Sohrau, Pr.-Schles.) Löwy Siegfried.Mayer 1 [ans.Pollak Bruno. Wien, N.-().Thetschel Victor, Jaszczurowa, G.

Zahl 35 (-f 6)

(Adamiec Karl, Komorowitz, G.) Adamski Josef, Biala, G.Böhm Richard.Brüll Josef, Zawoja, G.Chr i s t Fr iedr i ch, Biala, G. (Dudziński Alfred. Biala, G.) Eisenberg Arthur, Dzieditz.Eahnler Rudolf, Węgierska Górka, G. Felix Julius, Rzeszów, G.Fi eg Otto, Wien, N.-O.(Franaszek Josef, Biala, G.)Frischler Sylvius, Scharley, Pr .-Schl. (Geller Samuel, Siemień, G.) dossier Paul, Jägerndorf.Gewinner Gustav, Stauding.Glösel Erwin.Góra Anton, Bestwin. G.(Irossinger Richard, Nicd.-Seibersdorf. Hamerlak Valentin, Kremsier, M. Hofmann Valentin, Straconka, G. Hübner Rudolf, Czernowitz, Buk.

I. Classe B.M ü l l e r Erns t , Dürnholz, M, Nesselroth Josef, Zablocie, G. Neumann Heinrich, Sidzina, G. Niederle Othmar, Dzieditz. Noväk Erich, Hillersdorf. Olszowski Franz, Alexanderfeld

Matzner Moritz, Andrichau, G, Meciszewski Julian, Rychswald, (1. Merory Alfred.Merta Stanislaus, Bestwin, G. Miskiewicz Johann, Krakau, G. Mosinger Emil.

Page 78: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

76

Skudlarski Robert, Biała, O.Śteinitz Felix.(Szafraniec Emil, Sol, G.Tischler Ernst.Tomanczok Bruno, Biała, G. Trojnarski Bronislaus, Ropczyce, O. Utz, Adolf Babice, G.Wirth Milos, Jungbunzlau. B. Wiśniowski Titus, Teschen.W rzol .losef, Zabrzeg Zdzi ebł o Leopold.Zipser Robert.Zwick Karl, Biała, G.Zwilling Wladimir, llarmeze, G.

Zahl‘39 ( + 2)

Patzau Bruno, Saybusch, G.Perkins Gyrus Wilfred, Petrolia,

[Canada, N.-Amerika Pilzer Severin, Raycza, G.Pintscher Josef.Poliak Heinrich.Quissek Oskar.(Reisfeld Samuel, Krakau. G.Richter Alfred.Ronner Bruno, Karwin.Rotter Arthur, Biala, G.,Schindelarz Ferdinand, Krakau, G. Schl e s i nger Rober t , Biala, G. Schmeja Oskar, Biala, G.Schöfer Adolf, Dzieditz Silzer Walther Zwikau, B.

II. Classe A.(lessler I [ans, Jägerndorf.Gl ondys Vi c t or , Biala, G.God zi o k J osef, Brzestz, 1 *reuß.-Schl. Goldberg Hugo, Raycza, G.Goldmann Abraham, Tarnobrzeg, G. Grossmann Chaim, Biala. G. Haberfeld Severin, < )swiecim. (1.Hankus Rudolf.llerlinger Hugo, Trzebinia, G.Hornung Leo, Krakau, < ׳.Jakobsohn Oskar, Biala, G.Jankowski Hans. Altdorf, G.Kalmann Johann.Kaufmann Arthur, Pawlusie, G. v. Kel er A dalber t .Klappholz Isidor, Raycza, G.Klausner Wolf, Bochnia, G.Kohn Ferdinand, Napagedl, M.Kohn Richard, Biala, G.Krieger Erich, Biala, G.Krupihski Johann, Biala, G.

Zahl 42 '(+ 1)

Alexandrowitz Hermann, Oświęcim, G Allerhand Salomon.Aufricht Ludwig.Bartling Hugo, Biala, G.(Biba Rudolf, Königsberg.)Bieroński Ladislaus, Wieliczka, G. B l u m e n t h a l Al f red.Borger Karl, Biala, G.Brak Johann, Komorowitz, G.Burian Josef, Ernsdorf.Charowski Ladislaus, Rzeszów, G. Citrin Leo.Citron Ignatz, Raycza, G.Czernin Paul, Alt-Saybusch, G, Dietzius Hans.Dobija Ferdinand, Mikuśowice, G. Dyktarski Thaddäus, Krakau, G. Ehrmann Karl. Brenna.Fasal Eugen, Karwin.Fröhlich Arthur, Rakow, Posen. F r y d a Karl , Baćkowice, •1.Geller Alexander, Zator, G. II.

II. Classe B.Liban Benjamin, Siepraw, G. Liebert Emil.(Majeranowski Hugo, Biala, C \ I arkusfeld Ru do 1 f.

Ewy Richard, Kiernica, G.Kuppermann Ludwig.Kwieciński Adam, Oświęcim. G. Kwieciński Johann, Komorowitz,

Page 79: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

77 -

Schlesinger Kr win, Wien, N.-O.Schmelz Hans, Grojec, G.Schratte!■ Emil.S c h w a b Al brecht , Zawoja, G. Singer Jonas, Milöwka, G.Staier Julius, Zadziele, G.Staier Michael, Radziszöw, (1.Täuber Otto.Thomke Johann. Karnitz.Tochten Hermann, Hiala, G.Türk Otto.W agner Richard, Skotschau.W einheber Josef, Grojec, G.( ־1־ W ohlfeiler Siegmund.)Wowczak Johann, Krakau, (1. Wrazidlo Leo, Schwarzwasser.Zipser W alther.

Zahl 42 ( + 2)

Maruszczak Rudolf, Stadl, 0.-0. Morgenstern Max, Weißkirchen, M. Neumann Richard.I Mister Alfred, Nikelsdorf.Piechaczek Josef, Marklowice.I Mwowarczyk Rudolf, v. I ’on״■ratz Kuno.Prorok Roleslaus, Zembrzyce, G. Reich Friedrich W ilhelm.Reiner Alfred, Raycza, G.Reiss Rudolf, Orahomischl.Re is se n h e r g e r Karl, Graz, St. Riess Alfred, Hiala, G.Ro s e n t h a l Otto, Dziedzitz.Ruezka Oskar, Petrowitz.Ryczek Andreas, Lipnik, G.Schäfer Arthur.Schein heck Arthur. Dresden, Sachsen.

sse Ai Ioinkes Karl.(Horowitz Ladislaus, Krzeszowice, Gd. Klappholz Mori/,, Raycza, G.Kolarzik Rudolf, Hiala. G.K r <׳i m e r A 1 f r e d.Krausz Ludwig, Ujsoł, ( i.Kristinus Alfred, Wien, N.-O.Kroczek Paul, Hiala, G.Kunzek Anton, Podłeze, G.Migdalski Reinhold, Hiala, (>.(Pilzer Karl, Oświęcim, G.(Steinbach Wilhelm. Hiala. G.) Zagorski Hugo, Hiala, G.

Zalil 28 (-+- 5)

III. (Hasiura Ludwig, Komorowitz, G. Heckmann Theodor. Krakau, G. Rroch Josef, Jaworzno, G.Hukowski Victor, Hiala, G. Hulowski Hruno, Pisarzowice, < k ( aesmann Oswald.(Ghrohóczek Emerich, Riegersdorf.) K a d 1 é R u d o 1 f.Fiedler Richard, Ostrau, M. Goldschmied Mori/,.Groß Leo.Gruber Hermann.Haas Ernst.Ilaempel Oskar, Malec, G. i Hausner Roman, Lemberg, G.)

Classe B.Sennewaldt Ernst, Wilna, Russland Simachowitz Leo, Ernsdorf.Stodulka Otto, Węgierska Górka, G. Strauß Emil.Thieberger Emanuel, Andrichau, G. Tischler Fritz.Tugendhat Siegmund.Urbantke Maximilian.W'einheber Markus, Regulicc, G.W ertheimer Richard.W ięcław Ladislaus, Straconka, G.

M. Windholz Akiba, Raycza, G.

III.Nikiel Ignatz, Bystra, G.Ochsner Konrad.P a p l a A 1 o i s.Pelzmann Julius, Lipnik, G. P i l z e r O s k a r , Czaniec, G. v. I *on grat z. Roman.Rosenberg llersch, W adowice, G. Rotter Rudolf, Hiala, G.Rybak Arthur, Delatin, G.Schäfer Ernst.Schnapka Emil, Czechowitz. Schönthal Siegfried, Gr.-I ,eterswald,

Wiśniowski Josef, Teschen.Wulkan Simon, Raycza, G. Zahl 28.

Schorr Arthur. Schorr Walther

Page 80: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

78 —

IV. Classe.Oborzil W ilhelm.Paciorek Mathias, Rycerka dolna, G. Pelleter Edgar.Plessner Jakob, Osiek, (1.Polok Josef, Czechow it/..Reimschüssl Victor, Sporycz, C. Ruttin Erich.Rzepka Josef, Lipowa, (1.Scholz Karl, Riala, G.Schorr Rudolf.Seidner Ludwig.Stefko Victor, Piała, G.Steuer Salomon, Biala, G.(Stiper Johann, Kaniów, G.)Stodółka August, Węgierska ilorka, (1. Stolz Ernst.v. Szeligowski Arthur, Kottingbrunn.

N.-Ö.Szkaradnik Anton, Wilkowice, G. Teichner Joachim, Raycza, (1.T o r 1 i t z a Y i c t o r.W ala Josef, Mikuszowice, G. W e l w a r t Emil , ( )ber-llammeln, L. W i śn i owsk i Thaddäus , Teschen. W" r z o ł L u d w i g, Zabrzeg. Zuk-Skarszewski Stefan, Proszowki, (1

Zahl 52 (4- 1)

Änderte Johann, Chrostau-Ollhütten, M. Babad David, Odessa, Russland. Babecki Thaddäus, Denikowiczki, G. Bartelmuss Rudolf, Alt-Bielitz.Bohu Georg, Alt-Bielitz.Borger Siegmund.Brzeczka Alfred, Jeleśnia, G.Czyż Alexander, Szczurowa, G. F e l s e n L e o, Przemysł, G.F i s c h e 1 S i m o n, Alzen, G.Frankel Josef, Troppau.G e i g e r B e r n h a r d , Biała, G. Groser Rudolf, Biała, G.Gumiński Karl, Krakau, O. Jakohowicz Josef.Janosz Johann, Saybusch, (1. v. Keler Robert.Kohn W ilhelm, Biała, G.Kossik Johann, Leipnik, M.Kozieł Konrad, Biała, G.Kraus Josef, Mistek, M.Krpetz Alexander.Kunz Karl.Kuppermann Leo.Lang Emil. Lipnik.Lindner Siegfried, Petrinia, Croatien. Molla Alois, Czechow itz.Morgenstern Hugo, W'eißkirchen, M.

V. Classe.Ichheiser Alfred, Biala, (1.Kaluza Franz, Kowali.Kandier Othmar.Klaptocz Franz, (V.echowilz.Klis Franz, Miedzybrodzio, (1.Kopec Paul, Ellgoth.Kossek Leo.Kraus Josef, Lemberg, (1.Krieger Richard, Biala. G.Lindner Rudolf, Orlau.Mährer Victor, Freistadt,Schirn Raimund, Biala, G.Schratte!• Isidor.Tugendhat Otto, Biala. (1.Zoll Rudolf.

Zahl 3U f-f 1).

Axtmann Gustav, Freistadt,Baum Gustav.B l u m Leo, Lemberg, G. D ł u g o p o l s k i F ranz, Neu-Sandec, G. Dutka Valentin, Mikuszowice, fl.Ebel Benjamin, Kenty, G.F(klrieh Robert, Brzozów, G. Fussgänger Theodor.Gajczak Thaddäus, Biala, G.Groß Robert, Lipnik, G.(Grunewaldt Ernst, Shipley, England.) Gutwinski Arthur, I lotzenplotz. Guzmann Leopold.Haar Karl.llerlinger Walther, Trzebinia, (I. Holexa G(*onr, Hermanit/,

Page 81: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

79

Regelmann Stanislaus, Odessa, Russl. Schäfer Robert.Schalselm. Leo, Krakau, O.S c h a r f B a r u c h , Marcyporeba, G. Scholz Friedrich, ( )bszar, G.Sikora Karl, Skotschau.Smolicki Adalbert, Krzyzowa, G. Stonawski Eduard, Bogwisdau.Strauß Adolf.W'alenta Anton, Prag, B.W anke .loset, Biala. G.Zawiscbka Oskar, Jablunkau.

Zahl 23 ( + 1)

Banaś Hieronymus, Gleiwitz.Borgiel Josef, Bestwinka, (1.(Fiegwer Kasimir, W ilamowic(Filip Stanislaus, Grójec, (1.( Irandowski Arthur, Biala, G.Ilanslik Erwin, Biala, G.Ichheiser Friedrich, Biala, G.Konior Franz, Randek.K o r z o n k i e w i c z .1 o h a u n, Kobier-

nie(1) ,־.Kramer Richard.Maraskiewiez Leopold.Millik Johann, Renardowitz.

VI. Classe.Br.-Schl.

Mückler Rudolf, Biala, (1.Fontes Emil, Złoczów, G.Reiske Heinrich.Rothblurn David, Krakau, (1. Schneeweiss Rudolf.Schorr Josef.Spitz Victor, Zabłoci(', G.Steinitz 1 leinricb.W agner W ilhelm. Zablocie. G. Zimihels Salomon, Brody, G.

Zahl 20 ( + 1)hasseRauchmann Leopold, Ustroń. Schaufeld Abraham, Kenty, G. Schcmbcck Siegfried, Dresden, Sachsen. S c h u b e r t Franz. Bistrai. S i e g m a n n Rober t , Oświęcim. G. Stonawski Otto, Pogwisdau.Wiśnicki W'enzel, Biala, G.Zajączek Stanislaus, Biala, G.Zipser Alfred, Mikuszowice, G.

Zahl 20.

VII. CDörfler Salomon, Konstadt, I ‘reuß.-Schl. Fnoch Paul, Rycerka, G..ritsche Gerhard, Schönau, M'׳!Glaser Mori/., Biala, G.Jammer Salomon, Biala, •1.Klapsia Alfons, W ieprz, G.Kliszcz Robert, Biala, G.L a m a t s c b Oskar , Gollesclmu. Liewer Arthur, ()strau, M.Macek Ri c ha r d , Krakau, G.(j- Mucha. Johann, R icgersdorf.)

VIII. iDittricb Erwin, W'eißkirchen, M. Elsner Heinrich, Lipnik, (1.Förster Josef, Krakau, G.I lerholz Alfred, Stettin, Preußen. Iloeniger Max, Biala, G.Knopp Ludwig.Körbel Alfred, Lipnik. G.Kolbenheyer Theodor, Lemberg, G. Kramer Bruno.Kramer Oswald, v. Pongratz Egon, Biala, G.

H. K u n d m a c h u n g fü r d a s S c h u l ja h r 1896/97.Das neue Schuljahr wird mit dem IG. September eröffnet. Am

19. September beginnt der regelmäßige Unterricht..a) Aufnahme von Schülern.

I. l)i(5 Aufnahme von Schülern in die I. (lasse lindet am Schlüsse des Schuljahres 1.395/90 und am Beginne des neuen Schuljahres 1896 97

Page 82: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

80

statt. Diejenigen Schüler, welche die Aufnahme im ersten Termine (Sommertermirre) anstreben, haben sich Mittwoch, den 15. Juli, vormittags zwischen 11 und 12 oder nachmittags zwischen 2 und G I hr in der Classe la, diejenigen Schüler, welche sich im zweiten Termine (Herbst- termine) um die Aufnahme bewerben, Dienstag, den 15. September, zwischen 2 und 6 Uhr nachmittags oder Mittwoch, den 16. September, zwischen 8 und ‘/210 lihr vormittags, in Begleitung ihrer Eltern oder deren Stellvertreter in der Directions-Kanzlei zu melden, sich durch einen legalen Tauf- oder Geburtsschein darüber auszuweisen, dass sie bis zum Ende December 1896 wenigstens das zehnte Lebensjahr zurückgelegt haben, und zwei vollständige, von dem Vater oder dessen Stellvertreter Unterzeichnete Nationalien, wozu die Vordruckblätter (Blanquette) beim Gymnasialdiener (2 Stück um 3 kr.) käuflich sind, einzu­händigen. Außerdem haben diejenigen Schüler, welche eine öffent­liche Volksschule besucht haben, das Brequentations-Zeugnis bei­zubringen. Die Schulnachrichten (Ausweise) können als Ersatz für das Frequentations-Zeugnis nur dann gelten, wenn in denselben die Unterrichts­erfolge aus der Religionslehre, aus der Unterrichtssprache und aus dem Rechnen je mit einem einzigen Ausdrucke bezeichnet erscheinen und wenn diese Beurtheilung im Hinblicke auf den beabsichtigten Übertritt in die Mittelschule erfolgt ist. Diejenigen Schüler aber, welche keine öffent­liche Volksschule besucht haben, haben eine vom Ortsschulrathe aus­gefertigte Bestätigung über den genossenen Privatunterricht vorzuweisen.

Die wirkliche Aufnahme hängt von dem guten Erfolge der Auf­nahmsprüfung ab. Diese wird im Sommertermine Donnerstag, den 16. Juli, vormittags von 9 Uhr an in der Classe la schriftlich, nachmittags von 2 Uhi׳ an in den Glassen la und V mündlich, im Herbsttermine Mitt­woch, den 16. September, vormittags von 11) Uhr an in der ('lasse la schriftlich, nachmittags von 2 Uhr an in den ()lassen la und V mündlich abgehalten werden.

Bei der Aufnahmsprüfung für die I. Classe werden folgende An­forderungen gestellt:

A. Aus der Religion: .Jenes Maß von Wissen, welches in den ersten 4 Jahren der Volksschule erworben werden kann.

B. Aus der deutschen Sprache: Fertigkeit im Lesen und Schreiben der deutschen Sprache und der lateinischen Schrift: Kenntnis der Elemente aus der Formenlehre, Fertigkeit im Analysieren einfacher bekleideter Sätze, Bekanntschaft mit den Regeln der Rechtschreibung sowie richtige Anwendung derselben beim Dictand()schreiben.

G. Aus dem Rechnen: Übung in den vier Grundrechnungsarten in ganzen Zahlen.

Sind im Rechnen und in der deutschen Sprache die Zeugnisnoten und die Censur aus der schriftlichen Prüfung entschieden ungünstig, so wird der Schüler zur mündlichen Prüfung nicht zugelassen, sondern als unreif zurückgewiesen. Schülern, deren Religions-Note aus dem 4. Schul­jahre der Volksschule mindestens »gut« ist, kann die Prüfung aus der Religion erlassen werden.

Eine Wi ede r ho l ung de r A u f n a h m s p r ü f u n g für die 1. C lasse,

Page 83: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

81

sei es an ein und der sel ben oder an e i ner ander en L e h ra n s ta lt , ist l aut h. Min.-Erl . vom 2. ’Jä n n e r 1886, Z. 85, unzul äs s i g .

Diejenigen Schüler, welche von der hiesigen k. k. Vorbereitungs­eiasse kommen und sich ausweisen, dieselbe mit gutem Erfolg absolviert zu haben, sind von der Aufnahmsprüfung befreit.

Schüler, die der Anstalt bereits angehört haben und die I. Classe wiederholen wollen, haben sich entweder im Sommertermine oder im I Ierbsttermine zu melden und ihr letztes Semestralzeugnis vorzuweisen.

Von allen neu aufgenommenen Schülern wird die Aufnahmstaxe, der Lehrmittelbeitrag, der Beitrag für das Jugendspiel, das Tintengeld, zusammen der Betrag von 8 11. 85 kr. erhoben. Die Repetenten der An­stalt zahlen nur 1 11. 75 kr.

2. Aufnahme in die höheren ('lassen (II.—VIII. Classe).Diejenigen Schüler, welch(' der Anstalt bereits im verflossenen Schul­

jahre angehört haben, haben sich am 17. September um 9 Uhr vormit­tags im Lehrzimmer jener Classe, in die sie versetzt werden, zu melden, das letzte Semestralzeugnis vorzuweisen und zwei vollständig ausgefüllte Nationalien abzuliefern. Wer die rechtzeitige Meldung unterlässt, verliert den Anspruch auf Wiederaufnahme. Die Schüler, welche der Anstalt im letzten Jahre angehört haben, haben als Lehrmittelbeitrag, als Beitrag für das Jugendspiel, als Tintengeld, zusammen den Betrag von 1 11. 75 kr. zu erlegen.

Schüler, welche in beiden Semestern des abgelaufenen Schuljahres die dritte Fortgangsclasse erhielten, müssen die Anstalt verlassen. Gesu­che um ausnahmsweise Belassung solcher Schüler an derselben müssen an den hochlöblichen k. k. schles. Landesschulrath gerichtet und längstens bis 1. August l. J. bei der Direction eingebracht sein. Wenn ein un­freiwilliger Repetent im 2. Semester ein Zeugnis der II. oder III. Eort- gangsclasse erhielt, so hat er die Anstalt zu verlassen.

Schüler, die von einem andern Gymnasium kommen oder noch bei keinem Gymnasium eingeschrieben waren, haben sich am 16. September zwischen 10 und 12 IJhr und am 17. December zwischen 8 und 10 Uhr in der Directionskanzlei zu melden. Die ersteren haben ihre sämmtlichen Semestralzeugnisse, das zuletzt erworbene mit der vorgeschriebenen Ab­gangsclausei versehen, mitzubringen und werden unter Umständen einer Aufnahmsprüfung unterzogen. Schüler, die noch keinem Gymnasium an­gehört hatten, haben jedenfalls eine solche Aufnahmsprüfung abzulegen und hiefür eine 'faxe von 12 fl. zu entrichten. Alle fremden Schüler haben als Aufnahmstaxe, Lehrmittelbeitrag, Beitrag für das Jugendspiel, Tintengeld, zusammen den Betrag von 8 11. 85 kr. zu zahlen.

Die Aufnahmsprüfungen für die Ulassen II -VIII linden am 17. Sep­tember zwischen 10 und‘ 12 Uhr vormittags und zwischen 2 und 4 Uhr nachmittags, eventuell am 18. September zwischen 9 und 12 Uhr vor­mittags und 2—4 Uhr nachmittags statt.

8) Die Aufnahme von Privatisten unterliegt denselben Bedingungen, an welche die Aufnahme der öffentlichen Schüler ■geknüpft ist. Dem Gymnasium bereits ungehörige Privatisten müssen spätestens am l.Ücto- ber angemeldet sein. Die Privatisten haben sich regelmäßig zu den Semestralprüfungen einzulinden.

Page 84: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

I») Wiederholungs- und Natditragspnif'iingeii.Diese werden in den Lehrzimmern derjenigen (]lassen, in welche

die Geprüften nach gut bestandener Prüfung׳ versetzt wurden, am 17. September 8 12 Uhr vormittags, eventuell 2 4 I hr nachmittagsvorgenummen.

<•) Freie Lehrgegenstäinle.Diejenigen Schüler, welche am unentgeltlichen Unterrichte in einem

nicht obligaten Lehrgegenstande theilzunehmen wünschen, haben dies am 19. September ihrem ('lassenVorstände •schriftlich anzumelden. Diese Anmeldung muss bei Schülern des L ntergvnmäsiums die zustimmende Unterschrift des Vaters oder׳ dessen Stellvertreters tragen. Die freien Gegenstände sind: Polnisch, Zeichnen. Stenographie, Gesang und Fran­zösisch. Die Theilnahme am Unterrichte im Polnischen und Gesang ist den Schülern der 1. VIII., im Zeichnen denen der II. \ ’lll., im Fran­zösischen denen der IV. \ 111. und in der Stenographie denen der V.— VIII. (]lasse gestattet. Durch die von der Direction ausgesprochene Zulassung zu einem freien Lehrgegenstand wird dieser lür den Schüler insofern obligat, als er dem Unterricht■(“■ durch das ganze Semester bei­zuwohnen und sich allen Uebungen mit ununterbrochenem Fleiße zu unterziehen hat. Der Rücktritt eines■ Schülers während des Semesters wird nur aus berücksichtigungswerten Gründen von der Direction gestattet. Das eigenmächtige Ausbleiben von einem solchen Unterrichte ward bei Bestimmung der allgemeinen Fleilinote in Anrechnung gebracht

(I) Schulgeld.Das Schulgeld beträgt halbjährig 15 II. und ist im Laufe der ersten

sechs Wochen jedes Semesters mittelst Schulgeldmarken, welche bei dem k. k. Steueramte in Bielitz zwischen dem 8. und 25. eines jeden Monats zu haben sind, zu entrichten. Schülern, für welche in der bestimmten Zeit diese Zahlung nicht geleistet wird, isl der fernere Besuch des Gym­nasiums nicht gestattet,

<)öffentliche Schüler können die Befreiung von der Fntrichtung des ganzen oder halben Schulgeldes erlangen, wenn sie ein Gesuch an den hochlöbl. k. k. selbes. Landesschulrath in Troppau mit dem Gymnasial­zeugnisse des letztverllossenen Semesters und einem legalen, nach dem vorgeschriebenen Formulare verfassten, nicht vor mehr als einem Jahre ausgestellten Mittellosigkeitszeugnisse bei der Direction überreichen. Das Semestralzeugniss muss mindestens die erste Fortgangsclasse und bezüg­lich des sittlichen Betragens die Note »lobenswert« oder »befriedigend,« hinsichtlich des Fleilies die Note »ausdauernd« oder »befriedigend« ent­halten. Bezüglich der Schüler der ! .( :lasse gelten folgende Bestimmungen׳

1) Das Schulgeld isl von den öffentlichen Schülern der I. ( lasse im׳J. Semester spätestens im Laufe der ersten drei Monate nach Beginn des Schuljahres im vorhinein zu entrichten.

2) Oeflentlichen Schülern der 1. (.׳lasse kann die Zahlung des Schul­geldes bis zum Schlüsse des I. Semesters gestundet werden:

a) Wenn ihnen in Bezug auf sittliches Betragen und Fleiß eine der ersten zwei Noten der vorgeschriebenen Notenscala und hinsichtlich des

Page 85: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

83

Fortganges in allen obligaten Lehrgegenständen mindestens die Note »befriedigend« zuerkannt wird, und

b) wenn sie wahrhaft dürft!׳״ sind, so dass ihnen die Bestreitung des Schulgeldes nicht ohne emplindliche Kntbehrungen möglich sein würde. .

3) I m die Stundung des Schulgeldes für einen Schüler der I. Glasse zu erlangen, ist binnen acht ,lagen nach erfolgter Aufnahme desselben hei der Direction jener Mittelschule, welche er besucht, ein Besuch zu überreichen, welches mit einem (nicht vor mehr als einem Jahre ausge­stellten) behördlichen Zeugnisse über die Vermögensverhältnisse belegt sein muss.

Zwei Monate nach Beginn des Schuljahres hat der Lehrkörper aut Grund der bis dahin vorliegenden Leistungen der betreffenden Schüler in Krwägun'g zu ziehen, ob bei denselben auch die unter Punkt 2, lit. a) geforderten Bedingungen zulreffen.

Gesuche solcher Schüler, welche den zuletzt ׳״('nannten Bedingungen nicht entsprochen, sind von dem Lehrkörper sogleich zurückzuweisen, wobei die Schüler aufmerksam zu machen sind, dass sie der 1 *flicht, das Schulgeld zu zahlen, innerhalb der in Punkt 1 normierten Frist nachzu­kommen haben.

Di(' übrigen Gesuche werden mit den entsprechenden Anträgen des Lehrkörpers ohne Verzug an die Landesschulbehörde geleitet, welche über dieselben entscheidet und dabei, wenn sie die Stundung bewilligt, zugleich die definitive Befreiung von der Zahlung des .Schulgeldes für das I. Semester unter der Bedingung ausspricht, dass das Zeugnis über das 1. Semester den in Punkt (S, lit. a) der Ministerial-Verordnung vom 12. Juli I88(i, K.-G.-Bl. \ r . 100. bezüglich der Noten aus sittlichem Be­tragen und Fleiß, sowie bezüglich der allgemeinen Fortgangsclasse fest­gestellten Forderungen genügt.

Trifft diese Bedingung am Schlüsse des I. Semesters nicht zu, so hat der betreifende Schüler das Schulgeld noch vor Beginn des II. Seme­sters zu entrichten.

Die Knischeidung der Landesschulbehörde ist in angemessener Frist vor Alilagf des Termines für die Zahlung des Schulgeldes (Punkt 1) bekannt zu geben.

4) Jenen Schülern der 1. Glasse, welche im I. Semester (1in Zeugnis der 1. Glasse mit Vorzug erhalten haben, kann auf ihr Ansuchen von der Landesschulbehörde die Rückzahlung des für das I. Semester entrichteten Schulgeldes bewilligt werden, wenn sie auf Grund der Erfüllung der im Punkt 6, lit. a) und h) der Ministerial-Verordnung vom 12. Juli 1886, B.-G.-Bl. \ r . 100, ausgesprochenen Bedingungen die Befreiung von der Zahlung des Schulgeldes für das II. Semester erlangen.

Alle Schulgeldbefreiungen gelten nur so lange, als die Bedingungen fortdauern, unter welchen sie ordnungsgemäss erlangt werden konnten.

D en E l t e r n a u s w ä r t i g e r S c h ü l e r w i r d d e r w o h l ­g e m e i n t e R a t h e r t hei 11. i h r e K i n d e r n u r s o l c h e n Ko s t - h ä u s e r n a n z u v e r t r a u e n , d i e es mi t d e r so w i c h t i g e n P f l i c h t d e r B e a u f s i c h t i g u n g u n d U e b e r w a c h u n g i h r e r

Page 86: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

84

P f l e g l i n g e g e w i s s e n h a f t n e h m e n . D i e S c h u l e k a n n d e n z a h l r e i c h e n n a c h t h e i l i g e n E i n f l ü s s e n , d e n e n g e g e n ­w ä r t i g d i e s t u d i e r e n d e .1 u g e n d a u s g e s e I z t i s t , n u r d a n n m i t E r f o 1 g b e g e g n e n , w e n n s i e in i h r e n Des I re b u n g e n vom' l l mi s e k r ä f t i g u n t e r s t ii t z t w i r d.

»4 Verzeichnis der für das Schuljahr 1896/97 von den Schülern anzuschatfenden Lehrbücher.

Im Schuljahre 1896/97 kommen mit, Genehmigung des hochlöbl. k. k. schles. Landesschulrathes vom 11. Mai 1896, Z. 1426, folgende Lernmittel zur Verwendung:

Schüler, welche nach 1 leginn des regelmäßigen Unterrichtes mit den unten angeführten Lernmitteln nicht versehen sind, müssten die Anstalt verlassen. D e r G e b r a u c h a n d e r e r a l s d e r u n t e n a n g e ­g e b e n e n A uf 1 a g e n i s t d u r c h a u s n i ch t g e s t a t t e t.

A. Lehrbücher für die obligaten Lehrfächer.Religion.

a) Katholisch: I. CI. Fischer, Religionslehre. Zulässig die Auflage11 14—22. Preis: geh. 40 kr., geh. 56 kr.— II.CI.: Zetter, Liturgik. Zu­lässig die 1. u. 2. Aullage. Preis: geh. 1 11. 15 kr. III. CI.: Zetter, Geschichte der Offenbarung des A. If. Zulässig die 1. u. 2. Auflage. Preis: geh. 1 fl. 2 kr.— IV. CI.: Zetter, Geschichte der Offenbarung des N. B. Zulässig die 1. u. 2. Auflage. Preis: geh. 1 fl. — V. CI.: Wappler, Lehrbuch der kathol. Relegion, I. Theil. Zulässig die Aull. 3—8. Preis: geh. 1 11. — VI. Cf: Wappler, Lehrbuch der kalb. Relegion, 2. Theil, zulässig die Auflagen 4—7. Preis: geh. 1 11. 20 kr. — V1J. CI. Wappler, Lehrbuch der kathol. Religion. 3. Theil. Nur die (i. Auflage zulässig. Preis: geh. 1 fl. 20 kr. VIII. CI.: Mach, Grundriss der Kirchengeschichte. Zulässig die 2. u. 3. Auflage. Preis: geh. 1 fl. 20 kr., geh. 1 fl. 35 kr.

b) Evangelisch: I. (/lasse: 1) Biblische Geschichten für Schulen und Familien. 253. Auflage. Preis: geh. 38 kr. 2) Ernesti, Der kleine Katechismus. Zulässig die Auflagen 25 —40. Preis: Papphand 42 kr.

­II. Cf: 1. Biblische Geschichte für den evang.-protest. Religions ־unterricht in den Volksschulen. Die Auflagen sind sämmtlich un­verändert, daher zulässig. Preis: geh. .56 kr. 2) Ernesti, Der kleine Katechismus, wie in der 1. (,lasse. — 111. u. IV. Cf: Palmer, der christliche Glaube und das christliche Leben. Nur die 7. Auflage zulässig. Preis: geh. 34 kr. - V.—VIII. Cf: Ilagenbaeh, Leitfadenzum christlichen Religionsunterricht. Nur die 7. Auflage zulässig. !1reis: geh. 1 ff 20 kr., geb. 1. fl. 44 kr.

c) Israelitisch: 1.—IV. Classe: Pantateuch, Preis: geb. 65 kr. I. u. 11. C f Levi-Badt, Biblische Geschichte. Ausgabe B. Zulässig die 9. u. 10. Auflage: Preis: geh. 70 kr., geh. 90 kr. III. Cf: Wolf, Die Geschichte Israels. IV. lieft. Zulässig die Auflagen von 7—9. Preis: geh. 42 kr. — IV.—Vlll. C f: Cassel, Leitfaden für den Unterricht in der jüdischen

Page 87: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

85

Geschichte und Literatur. Nur die 4. Auflage zulässig. Preis: geh. 60 kr., geh. 78 kr. — V. -VIII. CI.: Prophetae posteriores. Preis: geh. 65 kr. —

Latein.I.—VIII. ( ’lasse: ( loldbacher, Lateinische Grammatik. Zulässig die

Auflagen 2—5. Preis: geh. 1 11. HO kr., geh.. 1 11. 50 kr. — I. 01.: Nähr1 haft, Lateinisches Übungsbuch. 1. Theil. Zulässig die Vullagen 2 - 4. Preis: geh. 70 kr. — II. CI.: Nahrhaft, Lateinisches Übungsbuch. 2. Theil. Zu­lässig die Auflagen I —3. Preis: geh. 1 11. — III. u. IV. CI.: Schultz, Auf­gabensammlung zur Einübung der lateinischen Syntax. Zulässig die 9. u.10. Auflage. Preis: geh. 1 fl. 55 kr., geh. I II. 68 kr. — 111. CI.: Cornelii Nepotis vitae selectae. Von Bitschofsky. Preis: cart. 40 kr. — (III. CI.: Stowasser, Lateinisch-deutsches Schulwörterbuch. Preis: geh. 5 fl., geh. 6 ll. 50 kr. — III.—VIII. CI.: Heimchen, Deutsch-lateinisches Schulwörter­buch. 4. Au Helge. Preis: geh. 3 11. 90 kr.)') — IV. CI.: C. •lulii Caesaris commentarii de bei Io Gallico. Von E. llofTmann. 2. Auflage. Preis: cart, 80 kr. — (IV.—VIII. CI.: Heimchen. Lateinisch-deutsches Schulwörterbuch.5. Aullage. Preis: geh. 4 11. 50 kr.)') IV. u. V. CI.: P. Ovidii Nasonis oar- mina selecta. Von •I. Golling- Zulässig die 1. u. 2. Auflage. Preis: geh. 80 kr., geh. 96 kr. — V. u. VI. CüSüpfle. Aufgaben für latein. Stilübungen. 2. Theil. Von .1. Rappold. Preis: geh. 1 11 70 kr. — V. CI.: Titi Livii ab urhe condita lihri I. II. XXI. XXII. Von Zingerle-Scheindler. Zulässig die Auflagen 1—4. Preis: geh. 80 kr., geh. 1 11. — VI. CI.: 1) C. Sallustii Crispi bellum lugurthinurn. Von Linker-Kiimscha, 4. Auflage. Preis: cart. 30 kr.; 2) C. •lulii Caesaris commentarii de hello civili. Von E. llofTmann. 2. Auflage. Preis: cart. 35 kr.: 3) M. ’Pulli Ciceronis in Catilinam orationesIV. Von A. Kornitzer. 3. Auflage. Preis: cart. 35 ki\ — VI. u. VII. Ci.: P. Virgilii Maronis Aeneidos epitome, Accedit ex Georgier•; et Bucolicis delectus. Von E. llolTmann. Die 2. u. 3. Auflage zulässig. I,reis: cart, 70 kr. VII. u. VIII. CI.: Seyffert, Übungsbuch zum Übersetzen aus dem Deutschen ins Lateinische. Di(‘ 14. u. 15. Aullage zulässig. I’reis: geh. 1 fl. 80 kr., geh. 2 11. 10 kr. — VII. CI.: 1) M. 'Pulli Ciceronis pro Sex. Roscio Amerino oratio. Von A. Kornitzer. 2. Aullage. Preis: cart, 35 kr.; 2) M. Tulli Ciceronis de imperio Cn. Pompei oratio. Von A. Kornitzer. 2. Auflage. Preis: cart. 30 kr.: 3) M. Tulli Ciceronis Cato maior de senectute. Von A. Kornitzer. 2. Auflage. Preis: cart, 30 Kr. — VIII. CI.: 1) Cornelii Taciti Germania, Von •I. Prammer. Preis: cart, 30 kr.; 2) Cornelii Taciti ah excessu divi Augusti lihri qui supersunt. Von •I. Prammer. 2 Theile. Preis: cart. I 11. 80 kr.: 3) (,). IJoratii Ehjcci carmina. Von Lucian Müller. 2. Auflage. Preis: geh. 45 kr. —

Griechisch.III. -VIII. Classe: Curtius G., Griechische Schulgrammatik. Bear­

beitet von XV. v. Härtel. Zulässig die 17., 19. u. 22. Auflage. Preis: geh. I 11. 20 kr., geh. I 11. 45 kr. III. \ \ CI.: Schenkl, Griechisches Elementarbuch. Zulässig die 15. u. 16. Auflage. Preis: geh. 1 11. 30 kr.

\ 7. u VI. Cl.: 1) Schenkl, Chrestomathie aus Xenophon. Zulässig die*) Die Anschaffung dieser Wörterbücher wird empfohlen

Page 88: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

Auflagen 8—10. Preis geh. 1 fl. 50 kr.: 2) Homers Ilias von A. Th’ Christ. Preis: geh. 1 fl. 80 kr., geh. 1 11. 50 kr. i'V. -VIII. Schenkl’ Griechisch-deutsches Schulwörterbuch. 0. Abdruck. Preis: geh. 4 fl., geb. 5 fl.‘f — VI.—VIII. ('I.: Schenkl. Lebungsbuch /,um Gebersetzen aus dem Deutschen ins Griechische. Nur die 8. u. 9. Auflage zulässig. Preis: geh.I tl. 10 kr., geh. 1 fl. 40 kr. VI. PL: llerodoti de belle Persien epilome. Von A. W ilhelm — l׳'. Lauczizkv. Zulässig die 1. u. 2. Aullage. Preis: cart. 95 kr. — VII. CI.: Demosthenis orationes ex rocensione < ׳■uilemi Pindorfii. Vol. I. 4. Auflage von Blass. Preis: geh. 90 kr. VII. u. VIII. CI.: Homers Odyssee von A. Th. Christ. Die I. u. 2. Auflage zulässig. Preis: geh.I fl., geh. I fl. 20 kr. - VIII. CI.: 1) Platnnis Kulhvpln״׳ Apologia Soeratis, Crito Phaedo. Von ('. 11־ Hermann M. Wohlrab. Preis: • geh. 86 kr.; 2) Platonis Baches. Von K. Jahn. 2. Auflage. Preis: cart. 55 kr.: 3) Sophoclis Antigon(“ ex recensione Guilelmi Dindorfii. 0. Aullage von S. Mekler. Preis: ׳geh. !8 kr.

Deutsch.I. IW (1lasse: Kummer, Deutsche Schulgrammatik. Nar di(' 3. Auf­

lage zulässig. Preis: geh. 80 kr., geh. 1 11. - I. u. II. CI.: Hegeln undWörterverzeichnis für die deutsche Rechtschreibung. Preis: geh. 10 kr.

I. CI.: Kummer und Stejskal, Deutsches Lesebuch. I. Band. Nur die3. u. 4. Aullage zulässig. Preis: geh. 1 fl., geh. 1 II. 20 kr. II. CI.:Kummer und Stejskal, Deutsches Lesebuch II. Band. Di(' 3. in I 4. \uf- lage zulässig. Preis geh. 1 11.. geh. 1 11. 20 kr. - III. CI.: Kummer und Stejskal, Deutsches Lesebuch. III. Band. Zulässig di(' 2. und 3. Auflage. Preis geh. 1 fl., geh. 1 fl. 20 kr. - IW (4.: Kummer und Stejskal, Deutsches Lesebuch. IW Band. Zulässig di(' 2. und 3. Aullage. Preis: geh. 1 fl. 5 kr., geh. 1 fl. 25 kr. W CI.: Kummer und Stejskal, Deut­sches Lesebuch. W Band. Nur die 5. und 0. Auflage zulässig. Preis: geh. I fl. 20 kr., geh. I fl. 40 kr. - VI. CI.: Kummer und Stejskal, Deutsches Lesebuch. VI. A. Band (mit mittelhochdeutschen Texten.) Zu­lässig di(' Auflagen 3 5. Preis: geh. 1 fl. 20 kr., geb. 1 11. 40 kr.VII. (4.: Kummer und Stejskal, Deutsches Lesebuch VII. Band. Di!' Auf­lagen 1 5 zulässig. Preis geh. 1 fl. 30 kr., geh. 1 fl. 50 kr. VIII. (4.:Kummer und Stejskal, Deutsches Lesebuch. VIII. Band. Zulässig die 3. u.4. Auflage. Preis: geh. 1 fl. 20 kr., geh. I fl. 40 kr.

Geographie und Geschichte.I.—III. Classe: Richter, Lehrbuch der Geographie. Zulässig die 1.

und 2. Auflage. Preis: geh. I fl. 25 kr., geh. 1 II. 50 kr. I. u. II. CI.: Kozenn, Geographischer Schulatlas. Ausgabe II in 50 Karten. Zulässig die Ausgaben 31 30. Preis: geh. 3 II. 00 kr. II. CI.: Ilannak, Lehr-bueh der Geschichte. Alterthum. Nur die 10. Aullage zulässig. Preis: geh. 00 kr., geb. 80 kr. — II. und V. (4.: Schubert, Atlas antiquus. 1. Auf­lage. Preis broch. 90 kr. III. W ill. CI.: Kozenn, Geographischer Schul­atlas. Ausgabe I. in 43 Karten. Zulässig die Auflagen 30 -35. Preis: geh. 2 fl. 80 ki■. III. (4.: Ilannak, Lehrbuch der < Jeschicht(*. Mittelalter. Nur die 10: Auflage zulässig. Preis: geh. 54 kr., geh. 74 kr. III. und

*) Die Anschaffung dieses Wörterbuches wird empfohlen.

Page 89: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

87

VI. CI.: Schubert und Schmidt, Historisch-geographischer Schulatlas des Mittelalters. 1. Auflage. Preis: geh. 90 kr. — IV. CI.: 1) Hannak, Vater­landskunde für die unteren• ( ’•lassen. Nur die 1(1. Anlage zulässig. Preis: geh. 72 kr., geh. 92 kr.; 2) llannak, Lehrbuch der Ceschichte. Neuzeit. Nur die 8. Auflage zulässig. Preis: geh. 60 kr., geh. 80 kr.; 3) Schubert und Schmidt. Historisch - geographischer Schulatlas der Neuzeit. Preis: geh. 90 kr. — IV. und VIII. CI.: Haardt, Geographischer Atlas der österr.- ungar. Monarchie. II. Politisch-topographische Ausgabe. in 12 Karten. Preis: geh. 50 kr. — V. CI.: llannak, Lehrbuch der Geschichte des Alter- thums für Oberclassen. Nur die 4. Auflage zulässig. Preis: geh.1 ׳ fl., geh. I fl. 20 ki׳. VI. CI.: llannak, Lehrbuch der Geschichte des Mittel­alters für Oberclassen. Die 3. und 4. Auflage zulässig. Preis: geh. 90 kr., geh. 1 fl. 10 kr. VII. CI.: 1) Hannak, Lehrbuch der Geschichte der Neu­zeit für Oberclassen. Zulässig die 3. und 4. Auflage. Preis: geh. 1 fl., geh. 1 fl. 20 kr.; 1) Putzger, Historischer Schulatlas. Zulässig die 11., 17. und 18. Auflage. Preis: geh. 1 fl. 30 kr., geh. 1 fl. 50. VIII. CI.: Hannak, Vaterlandskunde für Oberclassen. Nur die 10. und 11. Auflage zulässig. Preis: geh. 94 kr., geh. 1 fl. 14 kr.

Mathematik.I. und II. (’lasse: Mocnik, Lehrbuch der Arithmetik für Lntergym-

nasien. 1. Abtheilung. Zulässig die 33. und 34. Auflage. Preis: gell 80 kr., geh. 90 kr. I. und II. CI.: Mocnik, Geometrische Anschauungs­lehre für Lntergynmasien. 1. Abtheilung. Zulässig die Auflagen 22 24. Preis: geh. 60 kr״, geh. 75 kr. — III. und IV. CI.: Mocnik, Lehrbuch der Arithmetik für Lntergynmasien. 2. Abtheilung. Nur die 24. Auflage zulässig. Preis: geh. 65 kr., geh. 80 kr. III. und IV. CI.: Mocnik, Geo­metrische Anschauungslehre für Lntergynmasien. 2. Abtheilung. Zulässig die 18. und 19. Auflage. Preis: geh. 50 kr., geh. 65 kr. V. VIII. CI.: Mocnik, Lehrbuch der Arithmetik und Algebra nebst einer Aufgaben­sammlung für die oberen ('lassen. Zulässig die Auflagen 21 24. Preis:geh. 1 11. 60 kr., geh. 1 11. 85 kr. V. VIII. CI.: 1 locevar, Lehrbuch der (■eotnet.rie für Obergvmnasien. Die I. und 2. Auflage zulässig. Preis: geh. 85 kr., geh. 1 fl. 5 kr. VI. VIII. CI.: Stampfer, Logarithmen. 12. Auflage. Preis: geh. 1 11. 20 kr.

Naturwissenschaften.

I. und II. (,lasse:1 ׳) Pokorny’s Naturgeschichte des Thierreiches. Von Latzei und Mik. Nur die 23. Auflage zulässig. Preis: geh. 1 fl. 5 kr., geb, 1 11. 30 kr.; 2) Pokorny’s Naturgeschichte des Pflanzenreiches. Von Latzei und Mik. Zulässig die Auflagen 16—20. Preis: geh. 90 kr., geb. 1 11. 15 kr. — III. CI.: Pokorny’s Naturgeschichte des Mineralreiches. Von Latzei und Mik. Zulässig die Auflagen 14—18. Preis: geh. 55 kr., geb. 80 kr. III. und IV. CI.: Mach, Grundriss der Naturlehre für die unteren ( .lassen. Ausgabe für Gymnasien. Nur die 2. Auflage zulässig׳Preis: geh. 85 kr., geb. I II. 10 kr. — V. CI.: 1) Standfest, Leitfaden für den mineralogischen Unterricht an den oberen Classen. 1. Auflage. Preis

Page 90: JAHRESBERICHTpbc.up.krakow.pl/Content/6097/Programm des Staats 1895... · lam libel et fortes momorare ad proelia tonnas Et Romani moi dicoro castra ducis. Quod si doliciant \iros,

geh. 80 kr., geh. 96 kr.: 2) Wretschko, Vorschule der Botanik. Zulässig die Auflagen 2—5. Breis geh. 1 11. 40 kr. — VI. Gl.: Woldrioh, Leitfaden der Zoologie für den höheren Schulunterricht. Zulässig die Auflagen 2 —7. Breis: geh. 1 II. 50 kr. — VII. und VIII. Gl.: Ilandl. Lehrbuch der Bhysik für die oberen Classen. Ausgabe für Gymnasien. Zulässig׳ die Auflagen 2— 5. Breis: geh. 1 11. 20 kr., geh. 1 fl. 40 kr.

Philosophische Propädeutik.VII. Classe: Ifrbal, Propädeutische Logik. Zulässig die Aullagen 2 -4.

Breis: geh. 1 fl. 30 kr. — VIII. CI. : Lindner, Lehrbuch der empirischen Psychologie. Nur die 11. Auflage zulässig. Breis: geh. 1 fl. 20 kr., geh. 1 fl. 40 kr.

B. Lehrbücher (Lehrmittel) für die nicht obligatenLehrfächer.

Polnische Nprache.Małecki A., Gramatyka języka polskiego szkolna. 8. Auflage. Preis:

geb. 1 fi. 20 kr. — Pierwsza książka do czytania dla szkół pospolitych austryackich. (Sohulbuoberyerlag). — Pruchnicki i Wójcik, W ypisy Polskie dla klasy pierwszej szkół gymnazyalnyeh i realnych. 2. Aullage. Preis: geb. 75 kr.

Französische Sprache.I. und II. Gurs: Ploetz, Elementargrammatik der Iran/.. Sprache.

Zulässig die Auflagen 14 —16. Preis: geh. 75 kr. — II. Gurs: Ploetz, Lectures choisies. Zulässig die Auflagen 19—23. Preis: geb. 1 II. 20 kr.

Gesang.I. Curs: Weinwurm, Kleines Gesangbuch. I.—IV. Hefte nebst einem

Ergänzungshefte. Auflagen 4—6. Preis: geh. 56 kr. — II. Gurs: llertrichLieder und Gesänge. Preis: geh. 60 kr.

Stenographie.I. Curs: Albrecht, Lehrbuch der Gabelsberger’schen Stenographie.

Ausgabe in österreichischer Orthographie. Zulässig die 2. und 3. Auflage. Preis: geh. 90 kr. II. Gurs: Engelhard, Lesebuch für angehende Gabels­berger Stenographen. Zulässig die 3. und 4. Auflage. Preis: geh. 96 kr. geb. 1 fl. 16 kr.

Bi e l i t z , den 15. Juli 1896.

T h o m a s Islit/.ec,k. k. Director.