Dążenie do niepodległości.Dążenie do niepodległości.Wspomnienie jaworznickich Wspomnienie jaworznickich

legionistówlegionistów

Dążenie do odrodzenia narodowego Polaków żyjących w niewoli rozbiorowej oznaczało walkę o przetrwanie świadomości narodowej oraz o gotowość do podjęcia walki o wolność i niepodległość, o przygotowanie Polaków do wszelkich poświęceń. Taki program zakładał ruch sokolski skupiający Polaków pod wszystkimi zaborami, również tych przebywających na emigracji. Polska organizacja sokolska powstała w 1867 roku we Lwowie. Dbałość o poprawę stanu fizycznego i zdrowotnego    społeczeństwa miała istotne znaczenie w walce o niepodległość. Patriotyczne wychowanie, ćwiczenia gimnastyczne, elementy musztry a wreszcie umundurowanie dawały wrażenie przygotowania kadry dla przyszłej armii wojskowej.

Fot. Ze zbiorów Muzeum Miasta Jaworzna

Nie byłoby Polskich Legionów bez długoletniej pracy sokolstwa.

W Jaworznie działalność paramilitarna rozpoczęła się już w 1911 roku. Zloty powstających drużyn przypominały manewry wojskowe. W styczniu 1913 roku powołano Stałą Drużynę Polową oraz komendę wojskową. Po zorganizowaniu Struktur, rozpoczęto werbunek i regularne ćwiczenia. Drużyny z naszego okręgu zostały włączone w skład I okręgu krakowskiego Ochotnicy z Jaworzna i Szczakowej w liczbie ok. 150 sokołów.    Weszli oni w skład II Brygady Legionów Polskich. Wymarsz nastąpił 1 października 1914  roku, polska brygada skierowana została na front karpacki. 

Rok 1908. Pokazy ćwiczeń z lancetami. Maria Leś-Runicka „Historia TG Sokół”

Związek Legionistów w Jaworznie powstał 19 marca 1921 roku. Prezesem został Stanisław Kolka, były legionista 2 pułku piechoty. Członkami zarządu  zostali inż. Tadeusz Zwisłocki – dyr. Z-ów „Azot”, Henryk Reiman, inż. Czesław  Obtułowicz, inż. Stanisław Nowotny, byli legioniści, m. in.: Walenty Ziach, Mieczysław  Ptaszyk, Henryk Zubel, Stanisław Smarzyński. Związek liczył 172 członków. 5 października 1927 roku dokonano poświęcenia Sztandaru Związku Legionistów z udziałem prezydenta Ignacego Mościckiego. 

W 1927 roku grono aktywistów i członków Związku Legionistów jaworznickiego koła, podjęło inicjatywę utworzenia Domu Legionowego w Jaworznie, którego budowę rozpoczęto w maju następnego roku. Dom Legionowy stanął na Rynku Głównym w 1935  roku, nie zrealizowano jednak całego planu budowy – powstały obiekt obejmował tylko parter z sześcioma lokalami sklepowymi i jednym lokalem przeznaczonym na działalność Związku.

Członkowie Związku przed Domem Legionowym(przed 1930 rokiem)

/ze zbiorów Muzeum Miasta Jaworzna/

Dom Legionowy

/ze zbiorów Muzeum Miasta Jaworzna/

Mieczysław Bednarski (1895-1920)

Jaworznicki żołnierz, ochotnik walczący w Legionach Polskich, zmobilizowany do I Brygady    5 pułku piechoty w latach 1914-1918 oraz ochotnik nowo-powstałego Wojska Polskiego w służbie marynarza. Zginął 2 lipca 1920 roku w wyniku ofensywy Armii Czerwonej.

Styczeń 1915 roku.Mieczysław Bednarski stoi trzeci od prawej

„Co Tydzień” 2005 nr 13, s. 5

Wiktor Faltus (1893-1943)

Urodzony w Jaworznie, pracował w Gwarectwie Jaworznickim. 2 sierpnia 1914 roku powołany został do służby w wojsku austriackim. Od marca 1915 roku walczył w II Pułku    Piechoty Legionów, ponownie w wojsku austriackim oraz w IV Pułku Piechoty Legionów – kampanii ukraińskiej. W 1920 roku      walczył jako ochotnik z najazdem bolszewickim. Dwukrotnie ranny, służbę zakończył w stopniu podporucznika. Odznaczony został Medalem Niepodległości, Krzyżem Walecznych, Krzyżem Legionowym oraz Odznaką IV Pułku Piechoty Legionów. Po odzyskaniu niepodległości pracował w Gwarectwie  Jaworznickim, w fabryce „Azot”. Znany jako działacz życia społecznego, był członkiem i prezesem jaworznickiego Związku  Legionistów Polskich (1923-1926). Od 1928 roku mieszkał w Warszawie, ale u schyłku życia wrócił do Jaworzna. W czasie      okupacji był współorganizatorem Armii Krajowej na terenie Jaworzna. Został rozstrzelany 1 grudnia 1943 roku. 

„Co Tydzień” 1997, nr 49, s. 6

Teofil Francblau

Legionista z Jaworzna walczący w I Brygadzie 5 pułku piechoty, ochotnik    odrodzonego Wojska Polskiego. W czasie II wojny światowej członek ruchu oporu  ps. „Orkan”.  

Aleksander Grzybek (1895-1945)

Jaworznianin, urodzony w dzielnicy Robak. Do Legionów zgłosił się jako ochotnik w 1915 roku.  Został przydzielony do 3 kompanii, 3 p.p. II Brygady Legionów Polskich. Przebywał jako jeniec austriacki na Węgrzech. Po odzyskaniu niepodległości został  żołnierzem odrodzonego Wojska Polskiego i weteranem Bitwy Warszawskiej w 1920 r. Po wojnie    został Członkiem Związku Legionistów w Jaworznie. Do czasu wybuchu II wojny światowej i przez okres  okupacji mieszkał w Jaworznie, nie doczekał jednak wyzwolenia – zginął w styczniu 1945 roku trafiony podczas nalotu.

„Co Tydzień” 2001 nr 39, s. 17

Aleksander Guzik (1895-1967)

Członek TG „Sokół”, żołnierz 8 kompanii 2 pułku piechoty II Brygady  Legionów Polskich w czasie pierwszej wojny światowej 1914-1918, ochotnik odrodzonego Wojska Polskiego, żołnierz na froncie wschodnim w wojnie polsko-bolszewickiej 1919-1920. Aktywny działacz Związku Legionistów. W latach 1940-41 był więźniem KL w Dachau-Sacksenhausen-Oranienburgu. Później pracował w jaworznickich kopalniach, najpierw „Kościuszko”, później „Jan Kanty”.

„Co Tydzień” 2002 nr 8, s. 21

Stanisław Kolka (1894-1974)

Jaworznianin, członek pierwszej drużyny „Sokoła” w Jaworznie, żołnierz 8 kompanii 2 p.p.  II Brygady Legionów Polskich, w latach 1914-1918.  W 1907 roku w domu jego rodziców gościł Józef  Piłsudski. Jeniec rosyjski – Sybirak, znany działacz społeczny i związkowy w okresie międzywojennym. Członek Zarządu Związku Legionistów w Jaworznie. W czasie II wojny światowej i okupacji hitlerowskiej więzień obozów koncentracyjnych, członek AK, więzień na Montelupich w Krakowie. Po wojnie w wyniku licznych restrykcji ze strony UB  kilkukrotnie zmieniał miejsce zamieszkania. Został pochowany na cmentarzu pechnickim.

„Co Tydzień” 2001 nr 29, s. 17

Paweł Kępka (1896-1980)

Jaworznianin, żołnierz 2 pułku piechoty II Brygady Legionów Polskich, jeniec austriacki na Węgrzech, żołnierz odrodzonego Wojska Polskiego, dowódca kompanii technicznej 12 pułku piechoty w Wadowicach,  łącznik w I i II powstaniu górnośląskim, współpracownik Wojciecha Korfantego i delegata ze strony Rządu w III powstaniu  śląskim, żołnierz Armii Krajowej, więzień gestapo, po wyzwoleniu więzień NKWD.

Paweł Kępka, 1919 rok.

„Co Tydzień” 2002, nr 10, s. 17

Wincenty Kramarczyk (1896-1957)

Jaworznianin, żołnierz 3 pułku piechoty II Brygady Legionów Polskich, jeniec rosyjski w 1915 roku. Zesłany na Syberię, żołnierz tułacz. Z Syberii przemierzył drogę do Europy przez Belgię, Francję do Polski. Do Polski wrócił 1926 roku, ożenił się w 1928, mieszkał na Podłężu, wyjechał na jakiś czas do Jarosławia i wrócił do Jaworzna przed wybuchem II wojny światowej. Odznaczony Krzyżem Walecznych i Krzyżem Niepodległości.

„Co Tydzień” 2002, nr 9, s. 17

Jaworznianin – ochotnik walczący w Legionach Polskich podczas I wojny    Światowej w okolicach Wilna, w szeregu Korpusu Generała Broni Lucjana Żeligowskiego. Odznaczony Krzyżem Zasługi Wojsk Litwy Środkowej, Krzyżem Walecznych z 1920 r., Medalem 10-lecia odzyskania wolności za Lwów 1918.

Stanisław Mamcarz (1902-1960)

Rudolf Pędzikiewicz (1897-1981)

Rudolf Pędzikiewicz – ochotnik walczący na frontach I wojny światowej, brał udział w walkach o Lwów, z tamtych okolic przywiózł  sobie żonę.

Józef Piętak (1892-1971)

Jaworznianin – urodzony w Szczakowej żołnierz 2 p.p. II Brygady  Legionów Polskich, ranny w czasie kampanii wołyńskiej w 1916 roku, dalsze lata spędził w dalekiej Baszkirii. Do Polski powrócił w 1922 roku, podjął pracę w urzędzie  pocztowym. Członek Związku Legionistów Polskich Koło Szczakowa. Odznaczony został Krzyżem Niepodległości, Krzyżem Walecznych, Krzyżem Legionowym oraz Odznaką 2 Pułku Piechoty.

„Co Tydzień” 2002, nr 40, s. 17

Józef Pokorny (1922-1927)

Jaworznianin urodzony w Szczakowej, młodociany Legionista, uczestnik walk obrony Lwowa – „Orlęta Lwowskie” – listopad 1918 roku. W sierpniu 1920 r. – w randze mjr., Członek Zw.  Legionistów w Jaworznie. Będąc uczniem krakowskiego gimnazjum, wyruszył jako ochotnik z oddziałem szkolnym z Krakowa do obrony Lwowa  w 1918 r., a po raz drugi w sierpniu 1920 r. pod  dowództwem brygadiera Czesława Mączyńskiego. Uhonorowany został odznaką „Orląt” i „Złotym Krzyżem Obrońcy Lwowa”, miał wówczas 17 lat. Należał do ZHP, był członkiem Związku Strzeleckiego Sokoła.

Jan Pokorny 1886-1957)

Żołnierz armii austriackiej (1912-1913), weteran Bitwy Bałkańskiej, Legionista 1914-1916, ochotnik i żołnierz WP. Członek Zw. Legionistów w Jaworznie.

Tadeusz Pokorny (1890-1947)

Żołnierz armii austriackiej, w latach 1917-1918 w Legionach Polskich, Ochotnik POW, uczestnik Bitwy Warszawskiej, Członek Byłych Legionistów w Jaworznie.

Tadeusz i Antoni Pokorny

Leon Wadowski (1898-1969)

Urodzony w Szczakowej, młodociany ochotnik 2p.p. II Brygady Legionów Polskich, mający wówczas niespełna 17 lat. Brał udział od pierwszej kampanii walk w Karpatach po kampanię wołyńską. Wcielony do armii austriackiej, po uzyskaniu niepodległości wstąpił od odrodzonego Wojska Polskiego. Członek Zw. Legionistów w Jaworznie. Powrócił do Szczakowej i podjął pracę w HSO, później w PKP. Odznaczony Krzyżem Walecznych, Krzyżem Niepodległości i odznaką honorową 2 p.p. Legionów Polskich.

Rok 1934, Leon Wadowski pośrodkuna zjeździe Legionistów w Krakowie

„Co Tydzień” 2001, nr 38, s. 17

Legioniści przybyli i zamieszkali w Jaworznie

Spotkanie rodzin Związku Legionistów Polskich przed Domem Legionowym

/ze zbiorów Muzeum miasta Jaworzna/

Jan Długosz (1893-1953)

Z Krzeszowa – ochotnik zmobilizowany 14 sierpnia 1914 roku w Mucharzu. Żołnierz 2 p.p. II Brygady Legionów Polskich, armii austriackiej oraz  odrodzonego Wojska Polskiego do roku 1919, decyduje się na przyjazd do Jaworzna w poszukiwaniu pracy. W okresie międzywojennym wiceprezes Związku  Legionistów, aktywny działacz społeczny i związkowy. Był w komitecie budowy domu legionowego. 

„Co Tydzień” 2001, nr 36, s. 17

Wincenty Piętakiewicz (1891-1974)

Urodzony w Krzeszowicach, w sierpniu 1914 roku ostał zmobilizowany. Strzelec 1 pułku I Brygady Legionów Polskich, żołnierz tułacz, sybirak. Po powrocie z Syberii walczył na froncie wołyńskim. Po odzyskaniu niepodległości osiedlił się na stałe w Jaworznie, podjął pracę na kop, „Piłsudski”, udzielał  się w pracy społecznej i związkowej. Był członkiem Związku Legionistów – pełniąc funkcję skarbnika.

„Co Tydzień” 2001, nr 32, s. 17

Ignacy Sokołowski (1898-1964)Urodzony w miejscowości Borsuczyno, na

dawnej Białorusi. Żołnierz armii carskiej, później I Korpusu Polskiego w Rosji i 4 Dywizji Strzelców  Polskich na Kubaniu. Na początku 1917 roku wcielony do wojska armii carskiej, w czasie Rewolucji Październikowej do oddziałów „mieńszewickich”. Po próbie ucieczki dołączył do oddziału wojaka polskiego wchodzącego w skład I Korpusu. Dotarł na Kubań, gdzie tworzyły się nowe oddziały polskie. Po odbyciu długiej, tułaczej drogi wojskowej zostaje żołnierzem Wojska Polskiego, bierze udział w Bitwie Warszawskiej. W 1922 roku przybywa do Szczakowej i podejmuje pracę HSO. Odznaczony Krzyżem  Walecznych, Krzyżem Niepodległości i odznaką honorową 2 p.p. Legionów Polskich.

„Co Tydzień” 2001, nr 39, s. 17

Klemens Tatarczuch (1894-1966)

Ur. W Krzyszkowicach koło Wieliczki. 13 września 1914 roku wstąpił jako ochotnik do tworzących się Legionów został przydzielony do 3 p.p. IV batalionu, która weszła później w skład II Brygady Legionów Polskich. Jeniec austriacki w obozie na Węgrzech, żołnierz austriacki  na froncie włoskim. Po odzyskaniu niepodległości wraca do Krzyszkowic, a w 1930 roku przenosi wraz z żoną do    Szczakowej. Członek zarządu Związku Legionów koło Szczakowa. Aktywny działacz życia społecznego w Szczakowej.

„Co Tydzień” 2001, nr 34, s. 17

Miejska Biblioteka Publiczna w JaworznieDział Informacji Regionalnej

Przygotowano na podstawie opracowań Zofii Żak,

które ukazały się w „Co Tydzień” z lat 2001 i 2002, publikacji Zofii Żak pt. „Żołnierska rodzina Pokornych”

oraz materiałów bibliotecznych.

Jaworzno 2016 r.