.

De¤iflmeyen Mimarileri-De¤iflen RolleriyleXXI. Yüzy›lda Üsküdar KülliyelerineBak›fl

G Ü L A Y D A L G I Ç , A R fi . G Ö R .Trakya Üniversitesi

E S I N B E N ‹ A N , A R fi . G Ö R .

Trakya Üniversitesi

GiriflKentler, uzak ve yak›n çevreleriyle, içinde yaflayanlarla, hatta dünyada olup bi-ten olaylarla etkileflim halinde olduklar›ndan sürekli bir de¤iflim içindedirler. Bude¤iflim Endüstri Devrimi sonras›nda iletiflim ve ulafl›m teknolojilerindeki gelifl-melere ba¤l› olarak ivme kazanm›fl; günümüz toplumunda yaflam tarzlar›n›nfarkl› bir flekillenme sürecine girmesine sebep olmufltur. Kentlerde toplumsal ya-flamlardaki de¤iflim, biçim haline gelmifl yaflam olarak tan›mlanan mimari nes-nelere de yans›m›flt›r. Bu yans›malardan biri, külliye örneklerinde oldu¤u gibi,belirli bir ifllevi yerine getirme amac›yla yap›lan mimari nesnelerin birincil kul-lan›m amaçlar›ndan uzaklaflmalar›d›r.Osmanl› döneminde kentin birçok kamusal ifllevini karfl›layan yap›lar›yla küçükkentsel merkezler fleklindeki külliyeler, günümüz kent yaflam› ve dokusunda bi-rincil ifllevlerinden uzaklaflarak yeni roller üstlenmektedirler. De¤iflen rollerikapsam›nda külliyelerin, kente iliflkin toplumsal imgeleri oluflturan özgün belir-leyicilik nitelikleri ile ön plana ç›kt›klar› görülür. Günümüzde de¤iflen rolleri ilekülliyeler, kent dokusunda kente ait an›tsal heykeller olarak de¤erlendirilebilir.Bu bak›fl aç›s›yla çal›flma kapsam›nda; ‹stanbul metropoliten alan› içinde özellik-li konuma sahip Üsküdar’da, külliyeler incelenmifltir. ‹ncelemede; tasar›m kriter-leri aç›s›ndan külliye – heykel iliflkisi ele al›narak külliyelerin yeni rolleriyle gü-nümüz kent dokusu içinde çevre ile iliflkisi de¤erlendirilmekte ve seçilerek de¤il,

ÜsküdarKülliyelerininhavadan görünümü1- Atik Valide

Külliyesi2- Rumi Mehmed

Pafla Külliyesi3- fiemsi Ahmed

Pafla Külliyesi4- Yeni Valide

Külliyesi5- Mihrimah Sultan

Külliyesi(arka sayfa)

1

54

2

3

76

.

sunulmufl an›tsal heykeller olarak de¤iflen toplumsal yaflamdaki yerleri tart›flma-ya aç›lmaktad›r.

1.De¤iflmeyen Mimarileriyle Üsküdar Külliyeleri

Kentler, fiziksel ve kültürel çevre ile bir bütün olufltururlar. Bir dünya metropo-lü olan ‹stanbul, genifl bir co¤rafyada, de¤iflik kültürlerin ve medeniyetlerin et-kisinde do¤al güzellikleri, tarihi, arkeolojik miras› ve sosyo-kültürel yaflam›ylason derecede zengin bir kültür miras›na sahiptir. ‹stanbul metropoliten alaniçinde Üsküdar da fiziksel ö¤elerinin oluflturdu¤u silueti ve tarihi mimarisi ileson derece önemli bir konuma sahiptir. XVI. yüzy›ldan itibaren çok say›da yap›-lan; cami, mescid, tekke, hamam, kervansaray, imaret, medrese, çeflme, iskele,darüflflifa, menzilhane, tabhane, s›byan mektepleri, kütüphaneler, darülhadis,sebiller ve posta teflkilat› ile bir çok padiflah, sultan, pafla ve devlet adamlar›n›nsaraylar›, yal› ve köflkleri Üsküdar'›n bir Osmanl› kent dokusuna bürünmesinesebep olmufltur.Osmanl› kent dokusu, kendine has ifllevlere cevap veren genifl bir bina çeflitle-mesine sahiptir. Tipolojik zenginlik özellikle toplumsal ve “kamusal” bina tipo-lojisinde görülür.1 Külliyeler de bu tipoloji içindeki önemli ö¤elerdendir.Mimarl›k tarihinde insanlar›n bir araya geldikleri ilk kamusal yap›lar, dinî yap›-lar olarak ön plana ç›kar. Dinî de¤er sistemleri sosyo-kültürel hayat›n izlenebil-di¤i tüm alanlar›nda etkilidir. Bu etki mimarî yap›lanmaya da yans›r. ÖzellikleOsmanl› döneminde en güzel örneklerine rastlan›lan külliyeler, baflta dinî olmaküzere çeflitli sosyal amaçlar yüklenen yap› topluluklar›d›r. Toplulu¤un ana yap›-s› cami, ikinci önemli yap›s› medreselerdir. ‹maret, tabhane, hastane, mektep,hamam, çeflme, sebil ve dükkanlar da bazen toplulu¤a kat›l›r. Genellikle yapt›-ran›n türbesi de külliyede yer al›r. Devlet eliyle kurulan, halk taraf›ndan iflleti-len vak›flar bu komplekslerin gelir kaynaklar›n› sa¤lar ve bu kurumlar, devleteba¤l› olmakla birlikte sistemleri içinde kendi kendilerini idare ederler. Barkan,Gökbilgin gibi tarihçiler, Osmanl› kentlerinin imaret sistemine dayanarak gelifl-ti¤ini ortaya koymufllard›r. Osmanl› kentleri bir imaretler kentleridir. Sonradankülliye denilen, Barkan’›n deyimiyle “imaret siteleri”, kentin hem fiziksel hemde sosyal dokusunun odaklar›n› oluflturmufllard›r.2

Bu kapsamda Üsküdar külliyeleri ele al›nd›¤›nda:Yerleflim kararlar› aç›s›ndan, fiemsi Ahmed Pafla ve Mihrimah Sultan külliyele-rinin sahil kenar›nda; Rum Mehmed Pafla ve Yeni Valide külliyelerinin denizeyak›n olmakla birlikte kent dokusu içinde; Atik Valide, Ahmediye ve Çinili kül-liyelerinin ise yo¤un kent dokusunda yer ald›klar› görülmektedir.Programlar› aç›s›ndan karfl›laflt›r›ld›klar›nda ise Rum Mehmed Pafla, fiemsi Ah-med Pafla ve Mihrimah Sultan külliyelerinin Ahmediye, Çinili ve Yeni Validekülliyelerine göre az programl›; Atik Valide külliyesinin ise en yo¤un programa

Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U I V

77

.

sahip, ayn› zamanda bünyesinde kervansaray bulunduran tek külliye oldu¤u dagörülmektedir.

2. XXI. Yüzy›la Do¤ru De¤iflen Roller

Zaman›n süreklili¤i içinde toplumlar›n kültürleri, sosyo-ekonomik yaflant›lar› veteknolojileri de¤iflim ve geliflim göstermektedir. Özellikle Endüstri Devrimi ileivme kazanan bu de¤iflim yaflam biçimlerinin fiziksel oluflumlar› olan yap›l› çev-reye de yans›yarak fabrika, al›flverifl merkezi, ofis binas›, müze gibi farkl› mekan-sal oluflumlar› beraberinde getirmifltir. Zaman›n süreklili¤i içerisinde, toplumunve dolay›s›yla mekan›n de¤iflimi kaç›n›lmazd›r. Oluflan yeni yap› tiplemelerininyan›nda kültürel dokudaki mekan kullan›mlar›nda da de¤iflimler söz konusu-dur. Çal›flma kapsam›nda kültürel dokudaki kullan›m de¤ifliklikleri de¤iflen ya-flam biçimleri ile iliflkilendirilerek külliye örnekleri üzerinden ele al›nmaktad›r.

2.1. Mekansal Kullan›m De¤iflikli¤i-Meydanlar

Do¤an Kuban “Eski Türk kentlerinde, genellikle,meydan bulunmad›¤›” saptama-s›n› yaparak; Türk kentlerinde Avrupa’daki gibi belirgin bir meydan anlay›fl› ol-mad›¤›n›; bu meydanlar›n ifllevini yerine getiren cami ve avlular›n›n bulundu-¤unu; toplumsal yaflant›n›n merkezi cami oldu¤undan ayr›ca kent meydan›n ge-liflmesini teflvik edecek bir toplumsal iste¤in de oluflmad›¤›n› belirtmektedir.3 Bubak›fl aç›s›ndan yola ç›karak mekansal kullan›mlar›n de¤iflimini daha çok mey-dan olgusunda ve külliyelerde net olarak izleyebiliriz.Yap›ld›¤› dönemde toplumun odak noktas› olan ve kamusal nitelik tafl›yan kül-liyelerde mekan kurgusu geleneksel Türk yerleflme örüntüsü içinde geliflmifltir.Yerleflme örüntülerini her kültür kendi sosyo-kültürel hareketlenmelere ve de-¤erlere ba¤l› olarak yap›sal biçimlenmede genel ve özel alan s›n›rlar›n› belirler-ler. Bu s›n›rlar geleneksel Türk yerleflme örüntüsü içinde flu flekilde izlenmekte-dir (fiekil 1).4

Yerleflme örüntüleri içinde külliyeler de toplumsal yaflam biçimlerini flu flekildeifade ederler (fiekil 2).Osmanl› kentinde toplumsal odak noktalar› olarak kendi içlerinde meydan olgu-su yaratan külliyelerin kapal› bir sistem olarak alg›lanmalar›na ra¤men mekan-sal düzenlemelerinde yarat›lan boflluklar, di¤er kent bileflenleriyle görsel iliflki-lerinin kurulmas›n› sa¤lam›flt›r. Bu bir anlamda da külliye içine kentin al›nma-s› -kentin izlenmesidir.Günümüzde ise de¤iflen toplumsal yaflam biçimleri nedeniyle külliyeler, kentdokusu içindeki meydanlar›n birer ö¤esi haline gelerek izleyen konumundan-iz-lenen konumuna geçmifllerdir (Foto 1).

D E ⁄ ‹ fi M E Y E N M ‹ M A R ‹ L E R ‹ - D E ⁄ ‹ fi E N R O L L E R ‹ Y L E X X I . Y Ü Z Y I L D AÜ S K Ü D A R K Ü L L ‹ Y E L E R ‹ N E B A K I fi

78

.

3.Külliye-Heykel ‹liflkisi

De¤iflen toplumsal yaflam biçimleri nedeniyle birincil ifllevlerinden uzaklaflankülliyeler, günümüz kentsel mekanlar›nda özgün belirleyici özellikleri ile kenteiliflkin toplumsal imgeler oluflturarak yeni roller üstlenirler. Özgün belirleyici,“s›n›rl› alanlarda görünür” ve “lokal” özellikte olabilece¤i gibi, kent ölçe¤inde deetkili olabilir. Kent ölçe¤indeki özgün belirleyici, genifl bir toplulukça paylafl›lanbir ana referans noktas› niteli¤indedir. Bu, belli bir mesafeden ve pek çok aç›danalg›lanabilen, genellikle daha alçak binalar›n aralar›ndan ve çat›lar›ndan görüle-bilen bir “iflaret”tir. Bütün özgün belirleyici tipleri gözlemcinin kentsel mekan›okumas› ve anlamas›nda, böylece hat›rlanabilir bir kentsel peyzaj oluflumundaönemlidir. Cullen’e göre peyzaja eklemlenen bu binalar –örne¤in Sydney’dekiOpera Binas› ve Paris’teki Eiffel Kulesi gibi- heykel olarak kendilerini ifade eder-ken ayn› zamanda kentsel mekan›n kalitesini art›ran “kentsel imge” oluflturur-lar.5 (Foto 2, 3)‹stanbul camileri de özgün belirleyici özellikleriyle bu ifllevi yerine getirmekte-dirler. Bu konuda Le Corbusier “‹stanbul’ un yay›lan k›rm›z› çat›lar› içerisindencamilerin sakin ve heykelsi beyazl›klar içerisinde yükseldi¤i bir deniz gibidir”yorumunu yapm›flt›r.6

Bir hacim sanat› olan heykel, her büyüklükteki, hangi malzeme ve teknik kullan›-l›rsa kullan›ls›n, tüm yap›tlar›n genel ad›d›r. Heykel, üç boyut içinde ›fl›¤›n gözeyans›mas›yla beliren, de¤iflik yönlerden ve aç›lardan sürprizler yaratarak sürekli

Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U I V

fiekil 1: Geleneksel Türk yerleflme örüntüsü fiekil 2: Toplumsal yaflam örüntüsü örne¤i - Mihrimah Sultan Külliyesi

79

.

Foto 1: 1) fiemsi Ahmed Pafla, 2) Mihrimah Sultan ve 3) Yeni Valide Külliyeleri

3

2

1

D E ⁄ ‹ fi M E Y E N M ‹ M A R ‹ L E R ‹ - D E ⁄ ‹ fi E N R O L L E R ‹ Y L E X X I . Y Ü Z Y I L D AÜ S K Ü D A R K Ü L L ‹ Y E L E R ‹ N E B A K I fi

80

.

yer de¤ifltirirken de¤iflen mesajlar ileterek devinen bir hacim-mekan olgusudur.7

Bu bak›fl aç›s›yla külliyeleri an›tsal heykeller olarak de¤erlendirebilir ve bir ha-cim sanat› olan heykel tasar›m kriterleri (birlik, oran, ölçek, uyum, denge ve si-metri, ritim, z›tl›k) kapsam›nda inceleyebiliriz

3.1.Heykel Tasar›m Kriterleri

Birlik: De¤iflik cisimlerin, mekanlar›n yada yap›lar›n bir araya gelerek dengeli birbütün meydana getirmeleri ile birlik do¤ar. Birlik ilkesi genel olarak uygunluk,egemenlik ve z›tl›k yolu ile oluflturulur.8 Böylelikle tasar›m› oluflturan elemanla-r›n birbirleri ile iliflkileri kurulur ve da¤›n›k olmamalar› sa¤lan›r.Birlik ilkesini fiemsi Ahmed Pafla külliyesinde örnekledi¤imizde;-Külliyenin iç organizasyonunda; cami ve medrese binalar›nda z›t yönler kulla-n›larak, benzer biçimlerle ve hacimsel olarak caminin medrese bölümüne kur-du¤u egemenlik ilkeleri ile birli¤i oluflturdu¤u ve bir bütün olarak alg›land›¤› iz-lenmektedir (Foto 4).-Külliyenin kent içindeki konumu kapsam›nda; görsel bir birlik oluflturmaya yö-nelik kentin befl biliflenini oluflturan yollar, kenarlar, bölgeler, kavflaklar ve dü¤ümn o k t a l a r › n d a1 0 yer ald›¤› ve güçlü bir imaj oluflturdu¤u izlenmektedir (fiekil 3).

Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U I V

Foto 2: Eiffel Kulesi Foto 3: Sydney

81

.

Oran: Biçim veya mekan›n boyutlar› aras›ndaki düzenlenmifl matematiksel ilifl-kiler bütününe dayan›r.11 Tasar›m› oluflturan elemanlardan birinin ölçü, konumve miktar›n›n di¤er elemanlarla karfl›laflt›r›lmas› ile oluflur. Tasar›mda bir ele-man ya da birbirleri ile iliflkili elemanlar bütün kompozisyonda bask›n olarakyer alabilirler.12

Oran ilkesini Yeni Valide külliyesinde örnekledi¤imizde;-Külliyenin iç organizasyonunda; medrese bölümünün plan baz›nda alan› camialan›na göre daha büyük olmas›na ra¤men kütle etkisi olarak caminin oransalbask›nl›k kurdu¤u izlenmektedir.(Foto 5)-Külliyenin kent içindeki konumu kapsam›nda; cami ve medrese yap›lar›n›n bü-tünsel olarak bulundu¤u kent mekan› içinde bask›nl›k kurdu¤u izlenmektedir.

Ölçek: Ölçek herhangi bir fleyin boyutunu baflka bir fleye göre nas›l alg›lad›¤›-m›zla ve de¤erlendirdi¤imizle ilgilidir13 ve insan ile do¤rudan ilgilidir.Ölçek ilkesini Ahmediye külliyesinde örnekledi¤imizde;-Külliyenin iç organizasyonunda (Foto 6) ve Külliyenin kent içindeki konumukapsam›nda; cami ve medrese yap›lar›n›n insan›n alg›layabilece¤i bir ölçekte ol-du¤u izlenmektedir (fiekil 4).

D E ⁄ ‹ fi M E Y E N M ‹ M A R ‹ L E R ‹ - D E ⁄ ‹ fi E N R O L L E R ‹ Y L E X X I . Y Ü Z Y I L D AÜ S K Ü D A R K Ü L L ‹ Y E L E R ‹ N E B A K I fi

fiemsi Ahmed Pafla Külliyesi (Foto 4, 10; fiekil 2, 8)

Konum : Üsküdar-Deniz kenar›, Yap›m Y›l› : 1580, Mimar› : Mimar Sinan, Yapt›ran : Vezir fiemsi Pafla,

Program› : Cami, türbe, medrese.9

82

.

Uyum: iki veya üç boyutlu cisimler aras›nda ortak veya yaklafl›k taraflar›n bu-lunmas›na uygunluk denir. Uygunluk biçimler, ölçüleri, renkleri, de¤erleri vedokular›n›n herhangi biri yada bunlardan birço¤u taraf›ndan kurulabilir.15

Uyum ilkesini Mihrimah Sultan külliyesinde örnekledi¤imizde;-Külliyenin iç organizasyonunda; Plan baz›nda kare biçimin külliyenin tüm organi-zasyonunda benzer biçimde kullan›lmas› uygunluk ilkesini yaratmaktad›r (fiekil 5).-Külliyenin kent içindeki konumu kapsam›nda; üst örtü olarak kubbe ve yar›mkubbelerin kullan›m› külliyenin bir bütün olarak kent ölçe¤inde izlenmesinisa¤lamaktad›r (Foto 7).Denge ve Simetri: Denge, bir eksene göre ö¤elerin ayn› durumda tekrar etmesisonucu oluflturulur.16 Plan düzleminde girifl kap›s›na göre eksen al›nd›¤›nda iz-lenen simetri kütleye de yans›maktad›r.Denge ve Simetri ilkesini Yeni Valide külliyesinde örnekledi¤imizde;-Külliyenin iç organizasyonunda; Plan baz›nda ana girifl kap›s›na göre aks al›n-d›¤›nda denge ve simetri ilkesi izlenmektedir (fiekil 6).-Külliyenin kent içindeki konumu kapsam›nda; planda görülen simetri üçüncüboyuta da yans›yarak kent bütünü içinde izlenebilmektedir (Foto 8).

Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U I V

Yeni Valide Külliyesi (Foto 5, 8; fiekil 2, 6)

Konum : Üsküdar-‹skele Meydan›, Yap›m Y›l› : 1708-1710, Mimar› : Mimar Bekir, Yapt›ran : Gülnufl Emetullah Sultan,Program› : Cami, s›byan mektebi, muvakkithâne, imâret, çeflme, türbe ve dükkanlar.14

83

.

Ritm: Belirli çizgilerin, biçimlerin yada renklerin düzenli ve armonik bir flekildekendini tekrar etmesi ile oluflur.18 “Ritm duygusu mekanda, ölçekte, dokuda verenkte etkin olarak ifade edilebilen bir örüntüyü aç›klar. Yarat›lan ritmik hare-ket, devinim ve enerji duygusu verir.”19

Ritm ilkesini Rum Mehmed Pafla külliyesinde örnekledi¤imizde;-Külliyenin iç organizasyonunda; geometrik biçimin eklenerek kullan›lmas› ritmilkesini yaratm›flt›r (fiekil 7).-Külliyenin kent içindeki konumu kapsam›nda; planda oluflturulan ritm kütleyeyans›t›larak kent ölçe¤inde izlenmesine olanak sa¤lamaktad›r (Foto 9).

Z›tl›k: Tasar›m elemanlar›n›n birbirlerini daha vurgulu hale getirebilmelerineolanak veren z›tl›k, tasar›m› monotonluktan uzaklaflt›ran, ilgi uyand›ran bir ilke-dir. “Z›tl›k ço¤u zaman uyuflmazl›k yarat›rken ayn› zamanda kompozisyona can-l›l›k kazand›r›r. ‹lgi çekti¤i ve heyecan yaratt›¤› için önemli bir ilkedir”.21

Z›tl›k ilkesini fiemsi Ahmed Pafla külliyesinde örnekledi¤imizde;-Külliyenin iç organizasyonunda; Cami ve medresenin farkl› yönlerde kullan›l-mas› z›tl›k ilkesini göstermektedir (fiekil 8).

D E ⁄ ‹ fi M E Y E N M ‹ M A R ‹ L E R ‹ - D E ⁄ ‹ fi E N R O L L E R ‹ Y L E X X I . Y Ü Z Y I L D AÜ S K Ü D A R K Ü L L ‹ Y E L E R ‹ N E B A K I fi

Ahmediye Külliyesi (Foto 6; fiekil 4)

Konum : Üsküdar-Ahmediye, Yap›m Y›l› : 1721, Yapt›ran : Eminzade Hac› Ahmed A¤a, Program› : Cami, medrese,kütüphane türbe, sebil, çeflme, hazire.17

84

.

-Külliyenin kent içindeki konumu kapsam›nda; kütlesel biçim farkl›l›¤› kentiçinde ilgi uyand›r›c› etki yaparak izlenebilirlili¤i artt›rmaktad›r (Foto 10).Genel olarak planlama amaçlar› heykel olmamakla birlikte külliyelerin;- De¤iflen yaflam biçimlerinin etkisiyle kent dokusu içinde aç›k alanlarda tasar-lanm›fl de¤il; sunulmufl an›tsal heykeller olarak heykel tasar›m kriterlerine uy-gunluk gösterdikleri,- Heykellerin kentlinin günlük yaflamda gereksinim duydu¤u mekanlarla olufl-turduklar› birliktelikte anlam kazand›klar›22 düflünüldü¤ünde de külliyelerin ya-flayan/yaflan›lan heykel niteli¤i tafl›d›klar›,- De¤iflen rolleri kapsam›nda da kent co¤rafyas› içinde sadece “yap› ö¤eleri” de-¤il ayn› zamanda “figür” ifllevini üstlendiklerinde23 aç›k alan heykellerinde oldu-¤u gibi konu, kronoloji, yarar, sosyo-kültürel kabul edilebilirlik kapsam›nda top-lumsal aç›dan; hacim, biçim, malzeme, yerlefltirme kapsam›nda da fiziksel aç›-dan çevre ile iliflki kurduklar› görülmektedir.25

Sonuç olarak yap›lan çal›flma, ço¤u zaman mekan görülmeden ve sunulmufl mekan-lara sonradan yerlefltirilen heykellere nazaran külliyelerin planlama anlay›fllar›nda-ki baflar›lar›n› ve tarihsel süreklilik içinde rolleri de¤iflse/de¤ifltirilse de mekansalsürdürülebilirliklerini koruduklar›n›n ve koruyacaklar›n›n bir göstermektedir.

Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U I V

Mihrimah Sultan Külliyesi (Foto 7; fiekil 5)

Konum : Üsküdar-‹skele meydan›, Yap›m Y›l› : 1548, Mimar› : Mimar Sinan, Yapt›ran : Mihrimah Sultan, Program› : Cami,medrese, dershane.20

85

.

De¤erlendirmeÇal›flmada, Osmanl› kenti gelifliminde birincil ifllevleri kentsel odak noktalar›olan ve kamusal bina niteli¤i tafl›yan külliyelerin, de¤iflen toplumsal yaflam bi-çimleriyle günümüz kent dokusunda an›t heykel ifllevini üstlenebilecekleri iz-lenmifltir. Kuflkusuz tarihi günümüze tafl›yan ve an›tsal niteli¤e sahip bu yap›la-r›n gerek mimarimizde gerekse kültürümüzdeki önemleri büyüktür.Toplumsal yaflama biçimleri, biçim haline gelmifl mekansal yans›malar› ile sü-rekli etkileflim halindedir ve bu etkileflim de¤iflerek/geliflerek zaman›n süreklili-¤i içinde devam edecektir. Yaflanan bu süreçler içinde önemli olan sa¤l›kl› birkent yaflam›n›n kurgulanabilmesi için kaliteli kentsel mekanlar›n oluflturulmas›gereklili¤idir. Nitekim içinde bulundu¤umuz XXI. yüzy›lda, geliflen ve de¤iflentopluma hizmet amac›yla Üsküdar ilçesi için tasarlanan/tasarlanacak olan kent-sel tasar›m projelerindeki yeni meydan düzenlemelerinde de külliyeler, bu mey-danlar için özel olarak tasarlanm›fl de¤il; günümüze sunulmufl an›tsal heykellerolarak de¤erlendirilmelidir.Bu bak›fl aç›s›yla de¤iflen roller kapsam›nda külliyelerin, tarihsel süreklilik için-de hangi ifllevi yüklendikleri/yükleneceklerinin yan›nda, bir kültür ö¤esi ve kim-lik göstergesi olduklar›n›n unutulmamas› ve özgün belirleyici özelliklerinin

D E ⁄ ‹ fi M E Y E N M ‹ M A R ‹ L E R ‹ - D E ⁄ ‹ fi E N R O L L E R ‹ Y L E X X I . Y Ü Z Y I L D AÜ S K Ü D A R K Ü L L ‹ Y E L E R ‹ N E B A K I fi

Rum Mehmed Pafla Külliyesi (Foto 9; fiekil 7)

Konum : Üsküdar-Antik liman üstü, Yap›m Y›l› : 1471-72, Yapt›ran : Rum Mehmed Pafla, Program› : Cami, türbe, imaret,medrese, hamam.24

Atik ValideKülliyesi’ninhavadan görünümü(arka sayfa)

88

.

korunarak gelecek nesillere iletilmesi gerekir. Bu da külliyelerin ve tüm kültürelgöstergelerin geçmiflle gelecek aras›nda iletiflimi kuran, günün gereksinimlerinikarfl›layan mekansal kaliteye ulaflt›r›labilmeleri ve toplusal yaflam›n içine dahiledilmeleriyle gerçeklefltirilebilir.

D‹PNOTLAR

1 Maurice M. Cerasi, Osmanl› Kenti (çev. Asl› Ataöv), ‹stanbul 1999, s.129.2 Do¤an Kuban, Sinan’›n Sanat› ve Selimiye, ‹stanbul 1997.

3 Do¤an Kuban, a.g.e.

4 Alper Ünlü, Çevresel Tasar›mda ‹lk Kavramlar, ‹stanbul 1988, s. 30.

5 Banu Ö. Kurtaslan, “Aç›k Alanlarda Heykel-Çevre ‹liflkisi ve Tasar›m›”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilim -ler Enstitüsü Dergisi, sy. 18 (2005), s. 193-222.

6 H. G. Akgün, A.Türk, “Osmanl› Kentsel Mekan›nda Sinan Külliyelerinin ‹stanbul Kenti Örne¤inde‹ncelenmesi” , SDÜ Fen Bilimleri Dergisi, 9-2 (Isparta 2005).

http://fbe.sdu.edu.tr/gecmissayilar/9-2/20.doc.

7 Banu Ö.Kurtaslan, a.g.m.

8 ‹.Hulusi Güngör, Görsel Sanatlar ve Mimarl›k ‹çin Temel Tasar›lar›, ‹stanbul 2005, s. 152-155.

9 Wolfgang Müler-Wiener, a.g.e., s. 484.

10 Banu Ö.Kurtaslan, a.g.m.

11 Francis D. K. Ching, Mimarl›k Biçim, Mekan ve Düzen, ‹stanbul 2002, s. 278.

12 Banu Ö.Kurtaslan, a.g.m.

13 Francis D. K. Ching, a.g.e., s. 278.

14 Tahsin Öz , a.g.e., s. 15.

15 ‹. Hulusi Güngör, a.g.e., s. 118.

16 Banu Ö.Kurtaslan, a.g.m.

17 a.g.e., s. 3.

18 Francis D. K. Ching, a.g.e., s. 356.

19 Banu Ö.Kurtaslan, a.g.m

20 Apdullah Kuran, “ Mimar Sinan’›n Külliyeleri”, Mimar Bafl› Koca Sinan Yaflad›¤› Ça¤ ve Eserleri, ‹stan-bul 1988, s.167-171

21 Banu Ö.Kurtaslan, a.g.m.

22 Banu Ö.Kurtaslan, a.g.m.

23 Maurice M. Cerasi, a.g.e., s. 232.

24 Wolfgang Müler-Wiener, ‹stanbul’ un Tarihsel Topografyas›, ‹stanbul 2001, s. 456.

25 Banu Ö.Kurtaslan, a.g.m.

Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U I V