Definicje podstawowych pojęć występujących w normie

PN-EN 12464-1: 2004

DEFINICJA OŚWIETLENIA

Stosowanie światła w celu uwidocznienia miejsc, obiektów lub ich otoczenia.

PODSTAWOWE WIELKOŚCI ŚWIETLNE I ICH JEDNOSTKI

STRUMIEŃ ŚWIETLNY () [lm] lumen

Jest to ta część promieniowania optycznego emitowanego przez źródło światła, którą widzi oko ludzkie w jednostce czasu.

NATĘŻENIE OŚWIETLENIA (E)

Jest to gęstość powierzchniowa strumienia świetlnego padającego na dana płaszczyznę.

SE

lx

m

lm2

luks

LUMINANCJA

Jest to fizyczna miara jaskrawości

Luminancja zależy od: -   natężenia oświetlenia

na obserwowanym obiekcie,

-   właściwości odbiciowych powierzchni,

-   pola pozornej powierzchni świecącej tego obiektu (oprawy oświetleniowej).

Wyjaśnienie pojęcia pozornej powierzchni świecącej - S’

. I

S’ = S cos

Sufit

Oko obserwatora

S’

 

Jednostką luminancji jest cd/m2

PRZYKŁADY WARTOŚCI PRZYKŁADY WARTOŚCI LUMINANCJILUMINANCJI

RÓŻNICA POMIĘDZY NATĘŻENIEM RÓŻNICA POMIĘDZY NATĘŻENIEM OŚWIETLENIA A LUMINANCJĄOŚWIETLENIA A LUMINANCJĄ

E = 500 lx E = 500 lx

L = 130 cd/m2 L = 16 cd/m2

Płaszczyzna robocza

Powierzchnia odniesienia, na której zwykle wykonywana

jest praca.

W pomieszczeniach roboczych: płaszczyzna pozioma na wysokości płaszczyzny pracy

wzrokowej, gdy płaszczyzna pracy wzrokowej jest pionowa lub pochyła,

wówczas płaszczyzna robocza odpowiada płaszczyźnie pracy wzrokowej (np. półki biblioteczne, blaty sterownicze);

Na korytarzach, schodach, strefach komunikacyjnych: płaszczyzna pozioma na wysokości podłogi, schodów.

Pole zadania

• Jest to część pola w miejscu pracy, gdzie wykonywane jest zadanie wzrokowe.

• W miejscach dla których wielkość i/lub położenie pola zadania jest nieznane, jako pole zadania należy uznać pole, gdzie zadanie może być wykonywane.

Pole bezpośredniego otoczenia

Pas o szerokości co najmniej 0,5 m

otaczający pole zadania,

występujący w polu widzenia

Polezadania min

0,5 m

Pole bezpośredniego otoczenia

Przykładowe stanowisko pracy z komputerem

Pola zadania: obszar dokumentu na stole komputerowym - D 1,

obszar dokumentu na biurku - D 2, klawiatura - K

oraz

obszar pola bezpośredniegootoczenia - PBO.

Wymagania i zalecenia oświetleniowe normy

PN-EN 12464-1

Wymagania oświetleniowe dotyczą następujących

parametrów:

Natężenia oświetlenia Równomierności oświetlenia Wskaźnika ograniczenia olśnienia UGR Wskaźnika oddawania barw Ra

Zalecenia oświetleniowe dotyczą następujących parametrów:

Barwy światła (temperatury barwowej) Rozkładu luminancji (współczynniki

odbicia powierzchni we wnętrzu) Olśnienia odbiciowego Migotania i efektu stroboskopowego Zwiększania/zmniejszania poziomu

natężenia oświetlenia o jeden stopień

Eksploatacyjne natężenie oświetlenia

• Wartość, od której nie może być mniejsza wartość średniego natężenia oświetlenia, na określonej powierzchni.

• Jest to średnie natężenie oświetlenia

zalecane do utrzymywania podczas

użytkowania oświetlenia.

• Symbol Ēm [lx].

Wymaganie:natężenie oświetlenia w polu zadania

• Wartości podane w rozdziale 5 normy PN-EN są eksploatacyjnymi wartościami

natężenia oświetlenia w obrębie pola zadania.

• Wymaga się, żeby średnie eksploatacyjne natężenie oświetlenia było nie mniejsze od 200 lx w miejscach stałego pobytu ludzi.

Wymaganie:natężenie oświetlenia w polu bezpośredniego otoczenia• Natężenie oświetlenia w polu bezpośredniego otoczenia jest uzależnione od natężenia oświetlenia w polu zadania.

Natężenie oświetlenia w polu zadania

[lx]

Natężenia oświetlenia w polu bezpośredniego

otoczenia [lx]

>750 500300

200

500300200

E zadania

Ustalona wartość natężenia oświetlenia może być

dostosowana, ze zmianą co najmniej o jedne stopień na

skali stopniowania natężeń oświetlenia, jeśli warunki

widzenia odbiegają od warunków normalnych.

STOPNIOWANIE POZIOMÓW NATĘŻENIA OŚWIETLENIA:

20, 30, 50, 75, 100, 150, 200, 300, 500,

750, 1000, 1500, 2000, 3000, 5000 lx.

Natężenie oświetlenia w polu zadania

Zalecenie:zwiększania poziomu natężenia oświetlenia w polu zadania

Praca wzrokowa jest krytyczna. Naprawa błędów jest kosztowna. Duże znaczenie ma dokładność lub wysoka

wydajność pracy. Zdolność widzenia pracownika jest poniżej normy. Szczegóły zadania mają niezwykle małe wymiary

lub mały kontrast. Zadanie wykonywane jest w niezwykle długim

czasie.

Zalecenie:zmniejszania poziomu natężenia oświetlenia w polu zadania

Szczegóły zadania mają niezwykle duże wymiary lub duży kontrast.

Zadanie wykonywane jest w niezwykle krótkim czasie.

Wymaganie:równomierność oświetlenia

Równomierność oświetlenia:

W polu zadania – co najmniej 0,7

W polu bezpośredniego otoczenia - co najmniej 0,5

Podłoga ?

E1

Emin

En

= Emin/Eśr

WSKAŹNIK ODDAWANIA BARW (Ra)

Wrażenie w oddawaniu barw otoczenia

1A - bardzo duża 100 > Ra 90

1B - duża 90 > Ra 80

2 - średnia

80 > Ra 60

3 - mała

60 > Ra 40

4 - bardzo mała 40 > Ra

Grupy dokładności oddawania barw elektrycznych źródeł światła:

Wymaganie:wskaźnik oddawania barw

Wymaga się, aby ogólny wskaźnik oddawania barw Ra był nie mniejszy od wartości zestawionych w tablicach w rozdziale 5 normy.

Zalecenie:wskaźnik oddawania barw

We wnętrzach gdzie przez dłuższy czas pracują lub przebywają ludzie zaleca się Ra co najmniej 80.

Rodzaj wnętrza, zadania lub czynności

Wymagane przez PN-ENRa

Korytarze, schody

Składy i magazyny

Biura, szkoły, przedszkola sklepy, restauracje, hotele, pomieszczenia opieki zdrowotnej, kasy, pokoje do odpoczynku, sanitariaty, stołówki

Kontrola barw (przemysł chemiczny, tworzyw sztucznych, gumowy, spożywczy, włókienniczy, poligrafia, pokoje badań, stomatologia, badanie uszu, oczu, intensywna opieka, fryzjer

Suszenie wyrobów z cementu, ceramicznych, parkingi wewnętrzne

40

60

80

90

20

G4/M4.9/31

TEMPERATURA BARWOWA (TC) [K]

Graficzne przedstawienie barw współczesnych źródeł światła

Kategoria subiektywna określająca wrażenie barwy

Zalecenia:barwa światła

• Barwa światła stosowanych źródeł powinna być dobrana

do realizowanego poziomu natężenia oświetlenia, barw

pomieszczenia i mebli, klimatu. • Zalecenia stosowania barwy światła w zależności od

realizowanego poziomu natężenia oświetlenia:

Eśr > 750 lx – Tc> 5300 K

750 lx ≥ Eśr ≥ 300 lx – 5300 K ≥Tc≥ 3300 K

Eśr < 300 lx – Tc< 3300 K

OZNACZENIA STOSOWANE NA ŚWIETLÓWKACH

36 W/840 Ra 80 TC = 4 000 K

36 W/965 Ra 90 TC = 6 500 K

36 W/827 Ra 80 TC = 2 700 K

36 W/33 (60) 80 < Ra TC = 3 300 K

OLŚNIENIE

PEWIEN STAN PROCESU WIDZENIA, PRZY KTÓRYM WYSTĘPUJE ODCZUCIE NIEWYGODY

LUB ZMNIEJSZENIA ZDOLNOŚCI ROZPOZNAWANIA PRZEDMIOTÓW,

LUB JEDNO I DRUGIE, W WYNIKU NIEWŁAŚCIWEGO ROZKŁADU

LUMINANCJI LUB NIEWŁAŚCIWEGO ZAKRESU LUMINANCJI, ALBO NADMIERNYCH

KONTRASTÓW LUMINANCJI W PRZESTRZENI LUB W CZASIE.

BEZPOŚREDNIE ODBICIOWE

OLŚNIENIE - PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA WARUNKI POWSTAWANIA

PRZYKŁAD OLŚNIENIA ODBICIOWEGO NA EKRANIE MONITORA

PRZYKŁAD OLŚNIENIA ODBICIOWEGO NA BLACIE BIURKA

Zalecenie:olśnienie odbiciowe

Zaleca się eliminowanie lub zmniejszanie odbić dekontrastujących i olśnienia odbiciowego poprzez: racjonalne rozmieszczenie opraw względem miejsc pracy, stosowanie powierzchni zbliżonych do matowych, stosowanie opraw o możliwie małej luminancji

np. poprzez zastosowanie dużej powierzchni świecącej, stosowaniu jasnego sufitu i jasnych ścian.

OLŚNIENIE - PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA SKUTEK DZIAŁANIA

PRZESZKADZAJĄCE

Zmniejsza zdolność widzenia na bardzo krótki czas. Wywołane przez niewłaściwą adaptację oka.

PRZYKRE

Zależy od: - luminancji źródeł światła,- luminancji tła,- wielkości kątowych, położenia i liczby tych źródeł w polu widzenia.

OŚLEPIAJĄCE

Przez pewien zauważalny czas żaden przedmiot nie może być spostrzegany.

Wywołuje uczucie przykrości, niewygody, braku koncentracji.Natychmiast po usunięciu przyczyny olśnienia ustępuje niewygoda.

WYSOKOŚĆ ZAWIESZENIA OPRAWWYSOKOŚĆ ZAWIESZENIA OPRAW A OLŚNIENIE PRZYKRE (1)A OLŚNIENIE PRZYKRE (1)

LICZBA OPRAW W POLU WIDZENIALICZBA OPRAW W POLU WIDZENIA A OLŚNIENIE PRZYKRE (2)A OLŚNIENIE PRZYKRE (2)

KIERUNEK OBSERWACJI OPRAWYKIERUNEK OBSERWACJI OPRAWY A OLŚNIENIE PRZYKRE (3)A OLŚNIENIE PRZYKRE (3)

Wymaganie: wskaźnik UGR (ograniczenie olśnienia przykrego) Wymaga się, żeby wskaźnik UGR był nie większy od wartości zestawionych w tablicach normy w rozdziale 5.

Wartości UGR wyznaczane są w projekcie oświetleniowym dla typowych pozycji pracy i przyjętych kierunków obserwacji.

Wyróżnia się następujące wartości UGR: 16, 19, 22, 25, 28. Na wartość wskaźnika UGR maja wpływ następujące

parametry urządzenia oświetleniowego: luminancja źródła olśnienia, luminancja tła, wielkość kątowa źródła, położenie źródła względem obserwatora.

Aby zapewnić odpowiedni rozkład luminancji w polu widzenia zalecane jest unikanie:

- zbyt wysokich luminancji i kontrastów (olśnienie, zmęczenie wzroku)

- zbyt niskich luminancji i kontrastów (monotonia).

Dla powierzchni roboczych wymaga się możliwie równomiernej luminancji otoczenia i zaleca się, aby luminancja samego przedmiotu pracy wzrokowej była większa od luminancji otoczenia tego przedmiotu.

Zalecany kontrast luminancji - od 1:3 do 1:10.

Pośrednio rozkład luminancji określa się przez podanie współczynników odbicia we wnętrzu.

ROZKŁAD LUMINANCJI WE WNĘTRZU (1)

Zalecenie:rozkład luminancji

Zaleca się unikania tak zbyt wysokich (olśnienie, zmęczenie wzroku) jak i zbyt niskich (monotonia) poziomów i kontrastów luminancji -

w celu zapewnienia wygody widzenia. Zaleca się stosowanie podanych w normie

zakresów użytecznych współczynników odbicia sufitu, ścian, płaszczyzny pracy i podłogi.

 

Współczynnik odbicia jest to stosunek strumienia świetlnego odbitego (o) do strumienia świetlnego

padającego (p).

W zależności od rodzaju powierzchni odbijającej, odbicie światła ma różny charakter.

KIERUNKOWE ROZPROSZONE

ODBICIE

KIERUNKOWO - ROZPROSZONE

WSPÓŁCZYNNIK ODBICIA

Wg PN-EN 12464: sufit: 0,6 – 0,9

ściany: 0,3 – 0,8

płaszczyzna robocza: 0,2 – 0,6

podłoga: 0,1 – 0,5

Luminancje wszystkich powierzchni są istotne i mogą być określane współczynnikiem odbicia i natężeniem oświetlenia na określonych powierzchniach: L = E /

ROZKŁAD LUMINANCJI WE WNĘTRZU

Zalecenie:migotanie i efekt stroboskopowy

Zaleca się projektowanie oświetlenia bez migotania światła i efektów stroboskopowych np. poprzez :stosowanie wysokoczęstotliwościowych układów stabilizująco- zapłonowych, stosowanie opraw z układami antystroboskopowymi,zabezpieczenie zasilania opraw oświetleniowych przed wahaniami napięcia spowodowanymi np. rozruchem maszyn.

Przykład wymagań oświetleniowych dla biur

Nr

Rodzaj pomieszczenia, zadania lub czynności

eksploatacyjne natężenie

oświetlenia Ēm[lx]

UGRL

Ra

Uwagi

3. 3.1. 3.2. 3.3. 3.4.

3.5.

3.6.

3.7

Biura segregowanie, kopiowanie itp. pisanie ręczne, obsługiwanie klawiatury, czytanie, przetwarzanie danych kreślenie techniczne Stanowiska pracy CAD

Pokoje spotkań i konferencji

Recepcja

Archiwa

300

500

750

500

500

300

200

19

19

16

19

19

22

25

80

80

80

80

80

80

80

Patrz pkt. 4.11 praca z komputerem, Patrz pkt. 4.11 praca z komputerem, zaleca się oświetlenie sterowane

Przykład wymagań oświetleniowych dla walcowni, huty żelaza i stali

Nr

Rodzaj pomieszczenia, zadania lub

czynności

eksploatacyjne natężenie

oświetlenia Ēm[lx]

UGRL

Ra

Uwagi

2.17.1

2.17.2

2.17.3

2.17.4

2.17.5

2.17.6

2.17.7

2.17.8..

Produkcja bez operacji ręcznych

Produkcja bez operacji ręcznych

Produkcja z ciągłymi operacjami ręcznymi

Magazyn kęsisk

Piece

Zespół walcowniczy, odcinarki

Pomosty i pulpity sterownicze

Sprawdzanie, pomiary i kontrola

50

150

200

50

200

300

300

500

-

28

25

-

25

25

22

22

20

40

80

20

20

40

80

80

Barwy bezpieczeństwa powinny być rozpoznawalne

Strefy wysokie: patrz 4.6.2.

Barwy bezpieczeństwa powinny być rozpoznawalne Barwy bezpieczeństwa powinny być rozpoznawalne

Częstotliwość wykonywania badań oświetlenia elektrycznego

W praktyce brak jest formalnych zapisów o częstotliwości wykonywania badań oświetlenia elektrycznego:

uznanie, że oświetlenie jest czynnikiem uciążliwym w środowisku pracy wyklucza stosowanie do niego zapisów rozporządzenia MZ w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy;

norma PN-EN nie zawiera zapisu o częstotliwości wykonywania badań oświetlenia oprócz zapisu o wykonaniu pomiarów w celu weryfikacji projektu.

Propozycja częstotliwości wykonywania badań oświetlenia

Proponuje się wykonywanie pomiarów oświetlenia nastanowiskach pracy: po oddaniu nowej instalacji oświetleniowej i usytuowaniu

stanowisk pracy oraz innego wyposażenia we wnętrzu, po każdorazowej zmianie oświetlenia, umeblowania i

usytuowania stanowisk pracy, każdorazowo w przypadku: zastrzeżeń co do

prawidłowości oświetlenia (np. nieświecące źródła światła lub ich brak, zabrudzenia opraw i źródeł), braku wykonania oceny ryzyka związanego z tym czynnikiem.

Kompetencje osób wykonujących pomiary oświetlenia

Brak zapisów formalnych, które odnosiłyby się do kompetencji osób wykonujących pomiary oświetlenia powoduje, że każdy, kto posiada luksomierz może wykonywać te pomiary, bez udokumentowania swej wiedzy i umiejętności.

Taka sytuacja wpływa na znaczące pogorszenie rzetelności i wiarygodności wykonywanych pomiarów oświetlenia.