defilharmonieviktoria mullova bedwingt brahms

de

puur muziek

04.02.2012 | 20:00 | ConCerTZaal

2

programma UiTVoerders

Johannes Brahms (1833-1897)vioolconcerto in d, opus 77i. allegro non troppoii. adagioiii. allegro giocoso, ma non troppo vivace – Poco più presto

PAUZE

franz schubert (1797-1828)symfonie nr. 9 in C, d 944, ‘grosse’i. andante – allegro ma non troppo – Più motoii. andante con motoiii. scherzo (allegro vivace)iv. allegro vivace

defilharmonie

alessandro moccia | concertmeesterphilippe herreweghe | dirigentViktoria mullova | viool

3

Brahms’ Vioolconcerto - Muzikale propa-ganda Onuitwisbaar. Zo laat de bijdrage die Johan-nes Brahms tot de orkestmuziek leverde zich graag omschrijven. En toch. In weerwil van zijn alomtegenwoordigheid op het con-certpodium was het ontstaan van Brahms’ orkestmuziek allesbehalve vanzelfsprekend. Brahms’ orkestwerken ontstonden namelijk relatief laat in zijn carrière en dan nog in een korte tijdspanne van ongeveer veertien jaar.

Dat Brahms pas begin jaren 1870 de stap naar orkestmuziek zette, hoeft niet geïnter-preteerd te worden als de uitkomst van een artistiek moeizame queeste. Nochtans viel Brahms’ verkenning van de grote orkestgen-res samen met de consolidatie, en niet het begin van zijn roemrijke status binnen het Weense establishment. Toen hij in 1876 zijn ‘Eerste symfonie’ aan het publiek voorstelde, was de componist reeds een wereldberoemd koor-, lied- en kamermuziekcomponist. Met andere woorden: niemand zat te wachten op Brahms’ orkestmuziek, want de componist had zijn positie binnen het Weense muziekle-ven al ruimschoots verzilverd. Waarom dan toch die late interesse?

De muzikale visie die Brahms uitdroeg, stond lijnrecht tegenover de almaar populairder wordende ‘toekomstmuziek’ van Wagner. Niet zozeer hun muzikale stijl stond daar-bij tegenover elkaar (Brahms hield erg van Wagner, meer dan omgekeerd), maar wel de esthetische waarden die hun muziek verte-genwoordigde. Wagners volgelingen keken de

klassieke vormen en genres immers met de nek aan. Hun muziekdrama’s en symfonische gedichten beloofden een muzikale toekomst waarin niet langer plaats was voor ‘traditi-onele’ symfonieën, ‘oudbakken’ concerto’s of ‘opgewarmde’ kamermuziek. Het was dus tegenover dat soort pessimisme dat Brahms, de machtigste man van Wenen, een stand-punt innam. Brahms wilde bewijzen dat de levenskracht van de traditionele structuren allesbehalve uitgeput was. Hoe kon hij dat beter doen dan door zelf in de pen te kruipen?

Brahms’ ‘artistieke propaganda’ van de tra-ditionele orkestgenres begon met zijn eerste twee symfonieën, die voltooid werden in 1876 en 1877. Een jaar later volgde zijn (enige) ‘Vioolconcerto’, dat hij componeerde voor zijn boezemvriend, violist en componist Joseph Joachim. Model voor dat concerto was onmiskenbaar Beethovens ‘Vioolconcerto’, waarmee het de toonaard én dezelfde zin voor orkestrale vormgeving deelt. Net zoals Beethoven laat ook Brahms het concerto beginnen met een ruime orkestintroductie. Brahms opent met een langzaam openbre-kende hoofdmelodie. Van het wondermooie neventhema horen we voorlopig alleen de begeleiding. Na de (dramatische) entree van de solist duurt het een poosje vooraleer orkest en viool elkaar vinden, maar wanneer beide elkaar aanraken, ontstaat een weerga-loos en onbaatzuchtig samenspel, waarin de nevenmelodie een hoofdrol opeist.

Even geraffineerd is het Adagio, waarin de solist in het hoge register de melodische

VikToria mUlloVa BedwingT Brahms

4

verzuchtingen van de houtblazers varieert en omspeelt. Opnieuw etaleert Brahms zijn positie als hoeder van de muzikale traditie. De door de houtblazers gespeelde openings-passage van deze beweging is een herinter-pretatie van de begeleiding van het ensemble ‘O Gott! Welch ein Augenblick’ uit Beethovens opera ‘Fidelio’. Als afsluiter componeerde Brahms een zigeunerachtige Finale, waarin hij met mefistofelisch genoegen de viool-partij opsmukt met Hongaars-folkloristische trekjes. Het in dubbelgrepen geschreven hoofdthema, de cymbalonachtige haastig-heid van de begeleiding, de improvisatorisch aandoende ritmes, de uit de haak slaande melodieën: het zijn allemaal elementen die dit concerto laten besluiten met een flinke portie animo. Evengoed echter zijn het slim aangewende compositorische (of zo je wil: propagandistische) middelen waarmee Brahms aantoonde dat je geen zeur hoefde te zijn om een ‘versleten’ genre als het concerto te behoeden voor de vergetelheid.

Schuberts ‘Negende symfonie‘ - Schwierig und schwülstig“Schwierig und schwülstig” (“moeilijk en bombastisch”): zo luidde het gangbare oor-deel van uitgevers over de muziek van Franz Schubert. Zoiets laat sporen na, in harde cij-fers zelfs. Een deel van zijn grootste liederen werden weliswaar uitgegeven, maar bij leven zag hij maar twee (!) van zijn kamermuziek-werken in druk gaan. Nog gekker wordt het wanneer we Schuberts orkestmuziek onder de loep nemen: geen enkele noot van zijn orkestmuziek haalde de drukpers.

Dat Schubert talloze werken – waaronder de ‘Grote symfonie’, zo genoemd om haar te onderscheiden van de ‘kleine’ ‘Zesde symfo-nie’ – ook nooit heeft gehoord, zal niet verba-

zen. De uitzonderlijke kwaliteit van die com-positie, waarmee Schubert het symfoniewerk van Beethoven naar de kroon wilde steken, werd pas voor het eerst ontdekt in 1838, toen Robert Schumann een bezoekje bracht aan Schuberts broer Ferdinand. Die liet hem de onuitgegeven nalatenschap van Franz inkij-ken, waarna Schumann onmiddellijk gegre-pen werd door de ambitieuze opzet van Schu-berts laatste symfonie. Schumann wist zijn boezemvriend Mendelssohn te overhalen het werk op de pupiters van het Gewandhausor-chester te leggen, en zo kreeg de ‘Grote sym-fonie’ haar (postume) première in 1839. Ook daarna echter bleek het moeilijk de symfonie te slijten. Toen Mendelssohn de symfonie in Londen wilde dirigeren, lachte het orkest zich een breuk over de bizarre strijkersfiguren in de finale. Ook in Parijs stootte de compositie op verzet en duurde het tot 1851 vooraleer de muziek er klonk. Pas na het midden van de negentiende eeuw was men overtuigd van de artistieke kwaliteit van de symfonie.

Dat het zolang duurde vooraleer Schuberts ‘Grote symfonie’ als meesterwerk erkend werd, heeft veel te maken met de origi-nele vorm- en orkestbehandeling. Zo begint de symfonie met een sfeervol Andante dat geen trage inleiding lijkt, maar een volwaar-dige inzet van de symfonie. De opener (twee hoorns die, in unisono, een delicate melodie spelen) wordt onderworpen aan een kleine variatiereeks, waarin Schubert het contrast tussen piano en forte verkent. Na een derde variatie (waarin de houtblazers de openings-melodie hernemen) zwengelt Schubert het tempo plots aan en landt middels enkele duistere harmoniewendingen onverwacht in het Allegro ma non troppo, het eigenlijke hoofddeel. De retoriek is wonderlijk: Schubert slaagt erin een totaal ander karakter te creë-

5

ren zonder echt veel aan het tempo te sleu-telen. Zelfs de viriele hoofdmelodie laat zich interpreteren als een variant op de hoorns waarmee de symfonie zo delicaat opende. Als de bedeesde intro aan het einde van deze beweging terugkeert, is ze helemaal getrans-formeerd: niet alleen klinkt ze fortissimo, ze heeft alle schroom afgeworpen en krijgt nu een triomfantelijk finalekarakter. Of de melo-die hier nu sneller of trager gespeeld moet worden dan in de intro, is een vraag waar elke dirigent zich het hoofd over breekt.

Net zoals de eerste beweging excelleren ook de overige delen in orkestraal vernuft. Er zijn de abrupte harmoniewissels in het Andante con moto, dat opent met een enig-matisch marsritme waarop de hobosolo een klaagliedje plaatst. Wanneer de hobomelo-die terugkeert (na een middendeel vol zal-vende strijkersklanken), countert Schubert haar met ironische fanfaremotiefjes in het koper, die doen vermoeden waardoor Mahler zich aan het eind van de negentiende eeuw zoal liet inspireren. Originaliteit troef in het Scherzo, waarin Schubert de luisteraar een mikmak aan thema’s en een rijk gamma aan klankkleuren presenteert. De finale ten slotte opent met een aandachtstrekkend intro, die overgaat in een energieke wervelwind die na anderhalve minuut plots halt toege-roepen wordt en daarna weer in alle inten-siteit oprukt. Let vooral op de klarinetten, die ergens halverwege de finale een niet te missen allusie op de ‘Ode an die Freude’ uit Beethovens ‘Negende symfonie’ spelen. De ambitieuze bijnaam ‘Grote’ is voor deze sym-fonie dus in meer dan een opzicht gerecht-vaardigd.

Viktoria Mullova studeerde viool aan het conservatorium aan Moskou. Haar uitzon-derlijk talent werd voor het eerst internati-onaal opgemerkt in 1980, toen ze de eerste prijs wegkaapte op de Sibelius Competition in Helsinki. Twee jaar later won ze de gouden medaille op de Tchaikovsky Competition. In 1983 ontvluchtte ze de Sovjet-Unie, waarna ze een internationale carrière uitbouwde. Ze speelde met de grootste orkesten ter wereld en werkte samen met de meest gerenom-meerde dirigenten. Viktoria Mullova wordt wereldwijd geroemd om haar muzikale inte-griteit. Haar artistieke nieuwsgierigheid duwde haar zowel in de richting van barokre-pertoire als naar moderne fusion of experi-mentele muziek.

Haar interesse voor de historische uitvoe-ringspraktijk leidde tot samenwerkingen met ‘historische’ muziekensembles zoals het Orchestra of the Age of Enlightenment, Il Giardino Armonico, Venice Baroque en het Orchestre Révolutionnaire et Romantique. Ze werkt nauw samen met de klavecinist Otta-vio Dantone, met wie ze verschillende con-certtournees ondernam. Haar opname van de solosonates en partita’s van Bach is een mijlpaal in haar persoonlijke muziekcarrière. Deze opname werd door de internationale muziekpers bejubeld. Solorecitals, gewijd aan de muziek van Bach, zijn een constante in haar agenda.

In kamermuziekverband treedt ze regelmatig op met Katia Labèque en pianofortespeler Kristian Bezuidenhout, met wie ze vioolso-nates van Beethoven opnam. Op orkestpo-dia treedt ze op met orkesten als The Phil-

Bio

6

harmonia en het Swedish Radio Symphony Orchestra (onder Esa-Pekka Salonen).

Haar uitgebreide cd-catalogus voor Phi-lips Classics werd meermaals onderschei-den. Haar opname van vioolconcerto’s van Vivaldi met Il Giardino Armonico onder leiding van Giovanni Antonini werd bekroond met een Diapason d’Or. Ook haar Beethovenop-name met Kristian Bezuidenhout werd in de muziekpers toegejuicht.

Viktoria Mullova bespeelt de ‘Jules Falk’ 1723 Stradivarius of een viool van G.B. Guadagnini.

Philippe Herreweghe werd geboren in Gent en combineerde er zijn universitaire studies met een muzikale opleiding aan het conser-vatorium, waar hij piano volgde bij Marcel Gazelle. In dezelfde periode begon hij te diri-geren en in 1970 richtte hij het Collegium Vocale Gent op. Nikolaus Harnoncourt en Gustav Leonhardt merkten zijn uitzonderlijke benaderingswijze op en nodigden hem uit om mee te werken aan hun opnames van de ver-zamelde Bachcantates.

Al gauw werd Herreweghes levendige, authen-tieke en retorische aanpak van de barokmu-ziek alom geprezen en in 1977 richtte hij in Parijs het ensemble La Chapelle Royale op, waarmee hij de muziek van de Franse Gouden Eeuw ten uitvoer bracht. Van 1982 tot 2002 was Philippe Herreweghe artistiek directeur van de Académies Musicales de Saintes. Op uitnodiging van de prestigieuze Accademia Chigiana Siena werkt Philippe Herreweghe sinds 2009 samen met Collegium Vocale Gent actief mee aan de uitbouw van een groot symfonisch koor op Europees niveau.

Steeds op zoek naar muzikale uitdagingen is Philippe Herreweghe sinds enige tijd erg actief in het grote symfonische repertoire van Haydn tot Mahler. Sinds 1997 engageert hij zich als hoofddirigent van deFilharmonie.

Door zijn consequente artistieke visie en engagement werd Philippe Herreweghe op verschillende plaatsen onderscheiden. Samen met het Collegium Vocale Gent werd hij in 1993 benoemd tot Cultureel Ambas-sadeur van Vlaanderen. Een jaar later werd hem de orde van Officier des Arts et Lettres toegekend en in 1997 werd hij benoemd tot Doctor honoris causa aan de Katholieke Uni-versiteit Leuven. In 2003 kreeg hij in Frank-rijk de titel Chevalier de la Légion d’Honneur toegekend. In 2010 tenslotte verleende van de stad Leipzig aan Philippe Herreweghe de Bach-Medaille voor zijn grote verdienste als Bachuitvoerder.

Als stilistisch flexibel symfonieorkest bezit deFilharmonie (Royal Flemish Philharmo-nic) een artistieke souplesse die toelaat om meerdere stijlen op een historisch verant-woorde wijze te vertolken. De Nederlandse dirigent Edo de Waart, die voorheen aan het hoofd stond van het Radio Filharmonisch Orkest, het San Francisco Symphony en het Hong Kong Philharmonic Orchestra, staat als chef-dirigent in voor het grote orkestreper-toire. Met zijn ruime orkestervaring draagt hij bij tot de vorming van het unieke karakter van deFilharmonie. Hij werkt daarvoor nauw samen met hoofddirigent Philippe Herre-weghe, die zich vanuit zijn specifieke ach-tergrond toespitst op de (pre)romantische muziek.

7

info & TiCkeTs

09 269 92 92 | tickets@debijloke.be | www.debijloke.be

bespreekbureau | J. kluyskensstraat 2, 9000 gent | di - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00 | za 13:00 - 17:00

Zondag 11 maarT 2012: UnesCo mUZiekdag in de BiJloke

sinds juni 2009 is gent opgenomen in de selecte lijst van ‘unesco Creative Cities network’. samen met bologna, sevilla en glasgow

maakt gent de club ‘Creative Cities of music’ compleet. een unieke titel. een initiatief kon niet langer uitblijven, vond muziekcentrum de bijloke. en dus is er op zondag 11 maart de eerste unesco muziekdag.

die dag slaan sevilla, bologna en gent de handen in elkaar voor een unieke muzikale uitwisseling. het concept is eenvou-dig: we putten uit het ontzettend rijke muzikale patrimonium dat alle steden hebben opgebouwd. iedere stad selecteert een ensemble, gespecialiseerd in oude muziek, en laat het gras-duinen in het renaissance en barokke erfgoed van de eigen regio.in gent werkt de bijloke samen met b’rock, in sevilla gaat het orquesta barroca de sevilla aan de slag en bologna brengt de accademia degli astrusi in stelling.alle ensembles spelen ook één werk dat een weerspiegeling is van de internationale europese stijlen die in de 17de en 18de eeuw opgang maakten: het concerto grosso opus 6, nr. 1 in g van georg Friedrich haendel. het toenmalige europa ligt er stilistisch in vervat. en haendel zelf is het ultieme toonbeeld van die europese stijl: geboren in duitsland, en aan het werk in italië en londen.het concert van gent, en dus van b’rock, heeft een 18de-eeuws programma. het ensemble verdiept zich in het barokke

repertoire van Jacques (Jakob) loeillet, een telg uit de beroemde gentse familie. loeillets collega’s Pieter van mal-dere, henri-Jacques de Croes, georg Friedrich haendel en georg Philippe telemann zetten de gentse invalshoek in een breder Zuid-nederlands en west-europees perspectief.

de accademia degli astrusi uit bologna focust dan weer op het oeuvre van Padre martini. bij ons niet zozeer bekend als componist, maar des te meer als leraar van mozart.ook sevilla zet, net als gent, met het orquesta barroca de sevilla, in op een 18de-eeuws programma. de andalusische traditie van Juan Francés staat er tegenover het toenmalige europa met werken van J.s. bach, g.F. haendel, domenico scarlatti en Pietro locatelli.

kort samengevat: virtuoze muziek uit de laat-barok in europa, in drie bijzondere concerten. en dat op één dag, én voor een wel erg zachte prijs. een unieke kans om drie europese topensem-bles op een dag aan het werk te zien. met als toetje een grand Finale, met de drie ensembles samen op het podium.het volledige programma vind je op www.debijloke.be

Zondag 11 maarT | ConCerTZaal16:00 | B’rock (gent)19:00 | accademia degli astrusi (Bologna, italië)21:00 | orquesta Barroca de sevilla (sevilla, spanje)22:15 | grand finale

dagticket: € 25 / € 10 (-18)ticket voor 1 concert: € 10 / € 5 (-18)

do | 09.02.12 | 20:00nabla / Joachim Brackxpàli Consort o.l.v. Benjamin glorieuxCrank o.l.v. andreas Böhlenbijloke-manufactuur

Za | 11.02.12 | 20:00symfonieorkest Vlaanderen, guy Van waas (dirigent), ning kam (viool)Fauré, saint-saëns, de boeck, strauss

wo | 15.02.12 | 20:00krassportportico QuartetJazz

do | 16.02.12 | 20:00me la amargates Tusefardische liederen

vr | 17.02.12 | 20:00les plaisirs du parnassekamermuziek van gabrieli, Piccinini, marini, vierdank e.a.

Za | 18.02.12 | 20:00 | uitverkoChtThe hilliard ensemblemuziek op teksten van Petrarca en dante

Zo | 19.02.12 | 20:00defilharmonie, michaël pas (acteur)Pulcinella, kidconcert

do & vr | 01 & 02.03.12 | 18:00-23:30en avant mars / Voorwaarts maartFestival

Za | 03.03.12 | 20:00Concerto Copenhagenmendelssohn, mozart

Zo | 04.03.12 | 16:00 | stam | uitverkoChtTiburtina ensemblehildegard von bingen

Zo | 04.03.12 | 17:00 | mirYdocentenconcerthobo & slagwerk

wo | 07.03.12 | 20:00Jason moran TrioJazz | monk at town hall, 1959

do | 08.03.12 | 20:00 | uitverkoChtgraindelavoixSoefigezangen uit Sicilië

vr | 09.03.12 | 20:00defilharmonie, edo de waart (dirigent)bruckner: symfonie nr. 8 in c

Zo | 11.03.12 | 16:00 - 22:30UnesCo mUZiekdagbarokensembles uit sevilla, bologna en gent

BinnenkorT

Bespreekbureau muziekcentrum de Bijloke gentJ. kluyskensstraat 2, 9000 gentdi - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00 | za 13:00 - 17:0009 269 92 92 | tickets@debijloke.be | www.debijloke.be

v.u. | Daan Bauwens • tekst | Tom Janssens© | muziekcentrum de bijloke gentinfo@debijloke.bemuziekcentrum de bijloke is mobiel dankzij het partnershipmet gent motors (www.gentmotors.be)