Deep Manika Uttarani-3 03-01-2013 Final 1-62

¬˝∑§Ê‡Ê∑§ —•ÃÈ‹ ªÈåÃÊljLorh gkml izkúfyú

~, ŒÁ⁄UÿÊª¢¡, ‚◊Ë¬ ,y0 vkbZ0 lh0 ∑§ÊÿÊ¸‹ÿ, Ÿß¸ ÁŒÀ‹Ë-vvÆÆÆw¬ÊS≈U ’ÊÚÄ‚ — |Æ{xŒÍ⁄U÷Ê· — yxzz{{ÆÆ (vÆÆ ‹Êß¢‚), wxw}vÆww»Ò§Ä‚ — yxzz{{}}ß-◊‹ — [email protected]’‚Êß≈U — www.saraswatihouse.com•ÊÿÊÃ-ÁŸÿÊ¸Ã ‹Êß‚¥‚ Ÿ¢0 ÆzÆ|ÆzwÆwv

‡ÊÊπÊ∞° —• vgenkckn � (079) 22160722 • ’¢ª‹ÍM§ � (Æ}Æ) w{{v~}}Æ • ø¢«UËª…∏U � (Æv|w) w{wy}}w

• øãŸß¸ � (Æyy) wyxyx|yÆ • xqokgkVh � (0361) 2457198 • gSnjkckn ✆✆✆✆✆ (040) 23220456 • ¡ÿ¬È⁄U�� (0141) 4006022 • dksfp �� (Æy}y) x~wzw}} • dksydkrk • y[kuÅ �� (Æzww) yÆ{wzv| • ◊È¢’ß � (Æww)26874022] w}xyxÆww • ¬≈UŸÊ �� (Æ{vw) wz|ÆyÆx

© ‚flÊ¸Áœ∑§Ê⁄U ‚È⁄UÁˇÊÃß‚ ¬˝∑§Ê‡ÊŸ ∑§ Á∑§‚Ë ÷Ë •¢‡Ê ∑§Ê ¬˝ÁÃÁ‹Á¬∑§⁄UáÊ, ∞‚ ÿ¢òÊ ◊¥ ÷¢«UÊ⁄UáÊ Á¡‚‚ ÿ„U ¬ÈŸ— ¬˝ÊåÃ Á∑§ÿÊ ¡Ê ‚∑§ÃÊ „UÊ•ÕflÊ SÕÊŸÊ¢Ã⁄UáÊ, Á∑§‚Ë ÷Ë M§¬ ◊¥ •ÕflÊ Á∑§‚Ë ÷Ë ÁflÁœ mÊ⁄UÊ ÿÊ¢ÁòÊ∑§, ß‹Ä≈˛UÊÚÁŸ∑§, ¬˝ÁÃÁ‹Á¬, Á⁄U∑§ÊÚÁ«ZUª •ÕflÊ•ãÿ Á∑§‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U ‚, ¬˝∑§Ê‡Ê∑§ ∑§Ë ¬Ífl¸ •ŸÈ◊ÁÃ ∑§ Á’ŸÊ Ÿ„UË¥ Á∑§ÿÊ ¡Ê ‚∑§ÃÊ–

uohu laLdj.k

eqæd % 'kkjnk izsl izkúfyú] xzsVj uks,Mk (múizú)

v. •S◊Ê∑¢§ ÁfllÊ‹ÿ— .......................................................4

2- øãº˝ªÈåÃSÿ ãÿÊÿ— .........................................................7

3- ’Ê‹-üÊÁ◊∑§Ê— ........................................................... 10

4- ‚ÈfløŸÊÁŸ ................................................................. 13

5- oÎªÊ‹-∑§ÕÊ .............................................................. 15

6- bZ'oj% ;Rdjksfr 'kksHkua djksfr .................................... 18

7- ‚Áãœ— ..................................................................... 21

8- ¬˝„UÁ‹∑§Ê— •ãÃ⁄UÊ‹Ê¬Ê‡ø ............................................. 23

9- vLekde~ i;kZoj.ke~ .................................................. 25

vÆ. fl⁄¢U ’ÈÁhŸ¸ ‚Ê ÁfllÊ (¬ÜøÃãòÊÊÃ˜) ................................. 28

vv. ‚ÊÁ„Uàÿ-‚ÈœÊ (‡‹Ê∑§‚¢∑§‹Ÿ◊Ô) .................................... 30

vw- ◊„UÃÊ◊˜ •Á¬ ◊„UÊŸ˜ ..................................................... 32

vx- ªÊflÊ¬˝Œ‡Ê— ................................................................ 35

14- iz;Ru'khykuka nsoks¿fi lgk;d% ................................... 37

vz. ¬˝∑§Ê‡ÊSÿ ¬⁄UÊflÃ¸Ÿ◊Ô •¬flÃ¸Ÿ◊Ô ø ..................................39

v{. ‚¢ÅÿÊflÊøË-Áfl‡Ê·áÊÊ— .................................................. 41

• •èÿÊ‚-¬ÈÁSÃ∑§Ê ........................................................ 43

• vH;kl&iz'ui=ke~μ1 rFkk 2 ....................................... 57

Áfl·ÿ-‚ÍøË

(iii)

4 ŒË¬ ◊ÁáÊ∑§Ê (÷Êª-x) ‚È’ÊÁœŸË

1Á„U¢ŒË •ŸÈflÊŒ („U◊Ê⁄UÊ ÁfllÊ‹ÿ)

ªÊÒ⁄Ufl ó ‚ÊÒ⁄U÷! •Ê¡ ◊Ò¥ ÃÈ◊∑§Ê •¬Ÿ ÁfllÊ‹ÿ ‹ ¡ÊÃÊ „Í°U–

‚ÊÒ⁄U÷ ó ΔUË∑§ „ÒU! ÃÈê„UÊ⁄UÊ ÁfllÊ‹ÿ ∑§„UÊ° „ÒU?ªÊÒ⁄Ufl ó ◊⁄UÊ ÁfllÊ‹ÿ ’ªËø ∑§ ¬Ê‚ ◊¥ „UË „ÒU– „U◊ ‚’ ¬ÒŒ‹ „UË

fl„UÊ° ¡ÊÃ „Ò¥U–

‚ÊÒ⁄U÷ ó •ë¿UË ’ÊÃ „ÒU– „U◊ ŒÊŸÊ¥ ÷Ë fl„UÊ° ø‹Ã „Ò¥U–∑§ÁáÊ∑§Ê ó ÷ßÿÊ! ◊Ò¥ ÷Ë ÃÈê„UÊ⁄U ‚ÊÕ ø‹ÃË „Í°U–ªÊÒ⁄Ufl ó ΔUË∑§ „ÒU! ¡ÀŒË ø‹Ê–

(‚÷Ë ÁfllÊ‹ÿ ¡ÊÃ „Ò¥U)ªÊÒ⁄Ufl ó ÿ„U „U◊Ê⁄UÊ ÁfllÊ‹ÿ „ÒU– ÿ„UÊ° øÊ⁄U „U¡Ê⁄U ¿UÊòÊ ¬…∏UÃ „Ò¥U–‚ÊÒ⁄U÷ ó ÃÈê„UÊ⁄U ÁfllÊ‹ÿ ◊¥ Á∑§ÃŸ •äÿÊ¬∑§ „Ò¥U?

ªÊÒ⁄Ufl ó ◊⁄U ÁfllÊ‹ÿ ◊¥ ŒÊ ‚ÊÒ •äÿÊ¬∑§ •ÊÒ⁄U •äÿÊÁ¬∑§Ê∞° ¬…∏UÊÃ„Ò¥U–

‚ÊÒ⁄U÷ ó ÃÈê„UÊ⁄UÊ ÁfllÊ‹ÿ ’„ÈUÃ ‚ÈãŒ⁄U „ÒU– ÿ„U ’«∏UÊ ÷Ë „ÒU–

∑§ÁáÊ∑§Ê ó ŒπÊ, fl„UÊ° ∞∑§ ’ªËøÊ ÷Ë „ÒU–‚ÊÒ⁄U÷ ó „UÊ°! ‚ÈãŒ⁄U »Í§‹ ÷Ë Áπ‹ „Ò¥U– ªÊÒ⁄Ufl! ÃÈ◊ ÁfllÊ‹ÿ ◊¥ ÄÿÊ-

ÄÿÊ ∑§⁄UÃ „UÊ?

ªÊÒ⁄Ufl ó ◊Ò¥ ÁfllÊ‹ÿ ◊¥ ¬…∏UÃÊ „Í°U, Á‹πÃÊ „Í°U, ŒÊÒ«∏UÃÊ „Í°U, π‹ÃÊ „Í°U•ÊÒ⁄U ŸÊøÃÊ „Í°U– ◊⁄U Á◊òÊ ÷Ë ÿ„UÊ° ¬…∏UÃ „Ò¥U– „U◊ ‚÷Ë πÈ‡Ê„UÊÃ „Ò¥U–

∑§ÁáÊ∑§Ê ó ‚ÊÒ⁄U÷! „U◊Ê⁄U ÁfllÊ‹ÿ ◊¥ flÊÁ·¸∑§ ©Uà‚fl „ÈU•Ê ÕÊ– fl„UÊ°∞∑§ ŸÊ≈U∑§ ◊¥ ªÊÒ⁄Ufl Ÿ •¬Ÿ Á◊òÊÊ¥ ∑§ ‚ÊÕ •Á÷Ÿÿ Á∑§ÿÊ

•S◊Ê∑¢§ ÁfllÊ‹ÿ—

ŒË¬ ◊ÁáÊ∑§Ê (÷Êª-x) ‚È’ÊÁœŸË 5

ÕÊ– ◊Ò¥Ÿ ÷Ë ŸÊø Á∑§ÿÊ ÕÊ–

‚ÊÒ⁄U÷ ó •ë¿UÊ! ÄÿÊ ÃÈ◊ ÃÒ⁄UŸ ∑§ ÃÊ‹Ê’ ◊¥ ÃÒ⁄UÃ „UÊ?ªÊÒ⁄Ufl ó Ÿ„UË¥, Ÿ„UË¥– ◊Ò¥ ÃÊ Ÿ„UË¥ ÃÒ⁄UÃÊ ¬⁄UãÃÈ ◊⁄U Á◊òÊ ÃÒ⁄UÃ „Ò¥U–

∑§ÁáÊ∑§Ê ÷Ë ÃÒ⁄UŸÊ ¡ÊŸÃË „ÒU– •’ ª◊Ë¸ ∑§Ë ¿ÈUÁ ÔUÿÊ¥ ◊¥ ◊Ò¥ÁfllÊ‹ÿ •Ê∑§⁄U ÃÒ⁄UŸ ∑§Ê •èÿÊ‚ ∑§⁄UŸÊ øÊ„UÃÊ „Í°U–

‚ÊÒ⁄U÷ ó ÃÈê„UÊ⁄UÊ ÁfllÊ‹ÿ •ë¿UÊ „ÒU– •’ ‚Íÿ¸ •SÃ „UÊÃÊ „ÒU– „U◊‚’ ¡ÀŒË ÉÊ⁄U ø‹Ã „Ò¥U–

(‚÷Ë ÉÊ⁄U ¡ÊÃ „Ò¥U)

©UûÊ⁄UÊÁáÊ

v. v. ◊◊ ÁfllÊ‹ÿSÿ ŸÊ◊ ’Ê‹ ÷Ê⁄UÃË ÁfllÊ‹ÿ— •ÁSÃ–w. ◊◊ ÁfllÊ‹ÿ øÃÈ‚¸„U‚˝◊Ô ¿UÊòÊÊ— ‚ÁãÃ–x. ◊◊ ÁfllÊ‹ÿ ‚¢S∑Î§ÃSÿ øàflÊ⁄U— •äÿÊ¬∑§Ê— ‚ÁãÃ–y. •„U◊Ô ÁfllÊ‹ÿ ¬ΔUÊÁ◊, Á‹πÊÁ◊, œÊflÊÁ◊, ∑˝§Ë«UÊÁ◊ ŸÎàÿÊÁ◊

ø–z. •Ê◊Ô, •„U◊Ô Ã⁄UáÊ◊Ô ¡ÊŸÊÁ◊–

w. v. ¬ÊΔUÿÁãÃ w. ©UŒ˜Ô÷flÁãÃ x. œÊflÁÃy. ˇÊÊ‹ÿÁÃ z. ªÁ◊cÿÁÃ {. ÁÃcΔUÃ—–

x. v. ⁄UÊ¡Ëfl— ‚¢¡ÿ— ø ÁfllÊ‹ÿ ∑˝§Ë«UÃ— œÊflÃ— ø–w. •S◊Ê∑§◊Ô ÁfllÊ‹ÿ— Áfl‡ÊÊ‹— ‚ÈãŒ⁄U— ø •ÁSÃ–x. àfl◊Ô ªÎ„U◊Ô ªàflÊ ¡‹◊Ô Á¬’Á‚–y. ÷flÊŸÔ •l Á∑§◊Ô ∑§⁄UÊÁÃ?z. •ÊflÊ◊Ô ©UlÊŸ ∞fl ÁÃcΔUÊfl—–{. ÿÈflÊ◊Ô ¬ÊΔU◊Ô ∑§ŒÊ S◊⁄UÕ—?|. flÿ◊Ô »§‹◊Ô •ÊŸÃÈ◊Ô Áfl¬ÁáÊ◊Ô ªë¿UÊ◊—–


y. v. flÿ◊Ô àflÊ◊Ô ÁfllÊ‹ÿ◊Ô ŸÿÊ◊—–w. ÃòÊ m ©UlÊŸ SÃ—–x. ‚ÈãŒ⁄U◊Ô ¬Èc¬◊Ô •Á¬ Áfl∑§‚ÁÃ–y. •ÊflÊ◊Ô ÁfllÊ‹ÿ ¬ΔUÊfl—, ∑˝§Ë«UÊfl— œÊflÊfl— ø–z. ◊◊ Á◊òÊÊÁáÊ Ã⁄UáÊÃÊ‹ Ã⁄UÁãÃ–{. ÿÍÿ◊Ô ªÎ„U◊Ô ∑§ŒÊ ªë¿UÕ?

z. v. ‡ÊŸÒ— w. •‚ÈãŒ⁄U— x. ŒÍ⁄Uy. •¬˝‚ãŸ— z. ‹ÉÊÈ— {. ‚ÍÿÊŒÿ—|. ÁŸª¸àÿ }. ÃŒÊ–

{. v. ÁfllÊ‹ÿ— w. flÊÁ·¸∑§Êà‚fl— x. ª˝Ëc◊Êfl∑§Ê‡Ê—y. ‚ÍÿÊ¸SÃ—–

|. v. flÿ◊Ô ÁfllÊ‹ÿ Á◊òÊÒ— ‚„U ∑˝§Ë«UÊ◊—–w. •S◊Ê∑§◊Ô ©UlÊŸ◊Ô •ÁÃ ‚ÈãŒ⁄U◊Ô •ÁSÃ–x. ©UlÊŸ •Ÿ∑§ flÎˇÊÊ— ¬ÊŒ¬Ê— ø ‚ÁãÃ–y. ∑§ÁáÊ∑§Ê ◊ÁáÊ∑§Ê ø ©Uà‚fl ŸÎàÿÃ—–z. àfl◊Ô ª˝Ëc◊∑§Ê‹ ∑È§òÊ ªë¿UÁ‚?{. ‚— ÁøòÊ∑§‹ÊÿÊ◊Ô ÁŸ¬ÈáÊ— •ÁSÃ–|. ªÊÒ⁄Ufl— ‚ÊÒ⁄U÷— ø Ã«UÊª Ã⁄UÃ—–

8- 1- nks iSjksa ls2- rSjus dk rkykc3- pkj g”kkj4- viuk5- fdrus6- vkdj


2Á„U¢ŒË •ŸÈflÊŒ (øãº˝ªÈåÃ ∑§Ê ãÿÊÿ)

Ãã◊ÿ ó ÿ„U ÃÈ◊ ÄÿÊ ∑§⁄U ⁄U„U „UÊ?

¬˝áÊÿ ó ÄÿÊ Ÿ„UË¥ ŒπÃ „UÊ, ◊Ò¥ ÁøòÊ ’ŸÊ ⁄U„UÊ „Í°U–

Ãã◊ÿ ó ÿ„U Á∑§‚∑§Ê ÁøòÊ „ÒU?

¬˝áÊÿ ó ÿ„U øÊáÊÄÿ ∑§Ê ÁøòÊ „ÒU– ÄÿÊ ÃÈ◊ ¡ÊŸÃ „UÊ øÊáÊÄÿ ∑§ÊÒŸ ÕÊ?

Ãã◊ÿ ó „UÊ°! ŒÍ⁄UŒ‡Ê¸Ÿ ∑§ ∑§Êÿ¸∑˝§◊ ◊¥ ◊Ò¥Ÿ øÊáÊÄÿ ∑§Ê ŸÊ≈U∑§ ŒπÊ

ÕÊ– ©U‚Ë øÊáÊÄÿ Ÿ øãº˝ªÈåÃ ∑§Ê ⁄UÊ¡Ê ’ŸÊÿÊ– ¬˝áÊÿ!

øÊáÊÄÿ ∑§ ’Ê⁄U ◊¥ ∑È§¿U ’ÃÊ•Ê–

¬˝áÊÿ ó Á∑§‚Ë ∞∑§ ªÊ°fl ◊¥ ÇflÊ‹ ªÊÿÊ¥ ∑§Ê flŸ ◊¥ ø⁄UÊŸ ∑§ Á‹∞

‹ ª∞– Ã’ ©UŸ ’ëøÊ¥ Ÿ “⁄UÊ¡Ê-⁄UÊ¡Ê” ÿ„U π‹ŸÊ ‡ÊÈM§

Á∑§ÿÊ– ∞∑§ ⁄UÊ¡Ê ’Ÿ ªÿÊ, ŒÍ‚⁄UÊ ◊¢òÊË, ÃË‚⁄UÊ ‚ŸÊ¬ÁÃ

•ÊÒ⁄U ’Ê∑§Ë ¬˝¡Ê ∑§ ‹Êª ’Ÿ ª∞–

Ãã◊ÿ ó „UÊ°! „UÊ°! „U◊ ‚’ ÷Ë ∞‚ „UË “•äÿÊ¬∑§-•äÿÊ¬∑§” •ÊÒ⁄U

“◊ÊÃÊ-’Ê‹∑§” π‹Ã Õ–

¬˝áÊÿ ó Ã÷Ë fl„UÊ° ŒÊ ÁSòÊÿÊ° •ÊßZ– ∞∑§ ∑§Ë ªÊŒË ◊¥ ∞∑§ ’ëøÊ ÕÊ–

⁄UÊ¡Ê Ÿ ¬Í¿UÊóÃÈ◊ ŒÊŸÊ¥ Á∑§‚Á‹∞ •Êß „UÊ? ∞∑§ ◊Á„U‹Ê

’Ê‹Ëó⁄UÊ¡Ê! ÿ„U ◊⁄UË ŸÊÒ∑§⁄UÊŸË „ÒU– •’ ÿ„U ◊⁄U ’ëø ∑§Ê

•¬ŸÊ ’ëøÊ ∑§„UÃË „ÒU– ŒÿÊ‹È! ŒÿÊ ∑§ËÁ¡∞– ãÿÊÿ ∑§ËÁ¡∞–

Ãã◊ÿ ó •Ê„UÊ! Ã’ ÄÿÊ „ÈU•Ê?

¬˝áÊÿ ó Ã’ ⁄UÊ¡Ê Ÿ ŒÊŸÊ¥ ◊Á„U‹Ê•Ê¥ ∑§Ê äÿÊŸ ‚ ŒπÊ •ÊÒ⁄U ∑§„UÊó

“’ëø ∑§ ŒÊ ≈ÈU∑§«∏U ∑§⁄U∑§ •ÊœÊ-•ÊœÊ ŒÊŸÊ¥ ∑§Ê Œ ŒÊ–”

øãº˝ªÈåÃSÿ ãÿÊÿ—


Ãã◊ÿ ó ÄÿÊ ©U‚Ÿ ’ëø ∑§ ≈ÈU∑§«∏U Á∑§∞?¬˝áÊÿ ó Ÿ„UË¥, Ÿ„UË¥! ¡’ fl ≈ÈU∑§«∏U ∑§⁄UŸ ∑§ Á‹∞ ©UΔU Ã÷Ë ŒÍ‚⁄UË

◊Á„U‹Ê ⁄UÊ¡Ê ∑§ ø⁄UáÊÊ¥ ◊¥ Áª⁄U ªß •ÊÒ⁄U ’Ê‹Ëó◊„UÊ⁄UÊ¡! •Ê¬’ëø ∑§Ê ©U‚ „UË Œ ŒËÁ¡∞ó’ëø ∑§ ≈ÈU∑§«∏U ◊Ã ∑§Á⁄U∞–

Ãã◊ÿ ó ß‚∑§ ’ÊŒ ÄÿÊ „ÈU•Ê?¬˝áÊÿ ó Ã’ ⁄UÊ¡Ê ∑˝§ÊÁœÃ „UÊÃÊ „ÈU•Ê ’Ê‹Êó◊¢òÊË! fl„UË ’ëø ∑§Ë

◊ÊÃÊ „ÒU– ©U‚∑§Ê „UË ’ëøÊ Œ ŒÊ– •ÊÒ⁄U ŒÍ‚⁄UË SòÊË ∑§Ê Á‚⁄U∑§Ê≈U ŒÊ– ÄÿÊ ¡ÊŸÃ „UÊ? Ã’ ÄÿÊ „ÈU•Ê?

Ãã◊ÿ ó Ÿ„UË¥! ◊Ò¥ Ÿ„UË¥ ¡ÊŸÃÊ–¬˝áÊÿ ó ∞∑§ ◊ŸÈcÿ fl„UÊ° ÿ ‚’ Œπ ⁄U„UÊ ÕÊ– fl„U ©U‚ ’ëø ∑§Ê

ãÿÊÿ Œπ∑§⁄U •Ê‡øÿ¸øÁ∑§Ã „ÈU•Ê– fl„U ’ëø ∑§Ë ◊ÊÃÊ ∑§¬Ê‚ ¡Ê∑§⁄U ’Ê‹ÊóŒflË! •¬ŸÊ ’ëøÊ ◊È¤Ê Œ ŒÊ– ◊Ò¥ ß‚∑§Ê¬…∏UÊ∑§⁄U ⁄UÊ¡Ê ’ŸÊ™°§ªÊ–fl„U ’Ê‹∑§ øãº˝ªÈåÃ ÕÊ–•ÊÒ⁄U fl„U ◊ŸÈcÿ øÊáÊÄÿ ÕÊ–

©UûÊ⁄UÊÁáÊ

v. œÊÃÈ ‹∑§Ê⁄U ¬ÈL§· fløŸŒÎ‡ÊÔ ‹æ˜UÔ ©UûÊ◊ ∞∑§fløŸ∑˝§Ë«˜UÔ ‹≈˜UÔ ©UûÊ◊ ’„ÈUfløŸ•Ê + ª◊Ô ‹æ˜UÔ ◊äÿ◊ ÁmfløŸ•‚Ô ‹æ˜UÔ ¬Õ◊ ∞∑§fløŸ∑Î§ ‹Ê≈˜UÔ ¬Õ◊ ∞∑§fløŸ÷Í ‹Ê≈˜UÔ ◊äÿ◊ ∞∑§fløŸflŒ˜Ô ‹Ê≈˜UÔ ¬˝Õ◊ ÁmfløŸπ‹Ô ‹æUÔ ©UûÊ◊ ’„ÈUfløŸ

w. v. øÊáÊÄÿSÿ w. flŸ x. ØhfMrqe~ y. øÊáÊÄÿ— z. øãº˝ªÈåÃ—


x. v. ’Ê‹∑§Ê— “⁄UÊ¡Ê-⁄UÊ¡Ê” ßÁÃ •∑˝§Ë«UŸÔ–w. ◊Á„U‹Ê ŸÎ¬Sÿ ø⁄UáÊÿÊ— •¬ÃÃÔ–x. •„U◊Ô ∞∑§◊Ô ŸÊ≈U∑§◊Ô •¬‡ÿ◊Ô–y. ÿÈflÊ◊Ô ‚ŒÊ ‚àÿ◊Ô •flŒÃ◊Ô–z. ÃÊÒ ∑˝§Ë«UÊˇÊòÊ •œÊflÃÊ◊Ô–

y. v. m ◊Á„U‹ ÃòÊ •ÊªÁ◊cÿÃ—–w. flÿ◊Ô •Á¬ “•äÿÊ¬∑§-•äÿÊ¬∑§” ∑˝§ËÁ«UcÿÊ◊—–x. ßÿ◊Ô ◊◊ ‚Áfl∑§Ê ÷ÁflcÿÁÃ–y. ŸÎ¬— Ã◊Ô äÿÊŸŸ º˝ˇÿÁÃ–z. ‚— Á‡Ê‡ÊÊ— πá«U Ÿ ∑§Á⁄UcÿÁÃ–

z. v. ’Ê‹∑§Ê— ŒÈÇœ◊Ô Á¬’ÿÈ—–w. sÔ— ◊◊ Á◊òÊ◊Ô ÁŒÀ‹Ë Ÿª⁄UÊÃÔ •Êªë¿UÃÔ–x. flÿ◊Ô üÊËŸª⁄U◊Ô ÷˝◊áÊÊÿ ªÁ◊cÿÊ◊—–y. øÊáÊÄÿ— ∞∑§— ◊„UÊŸÔ ÁflmÊŸ˜ •Õ¸‡ÊÊSòÊË ø •Ê‚ËÃÔ–z. ÿÍÿ◊Ô ÃòÊ Á∑§◊Ô •¬‡ÿÃ?{. ⁄UÊ¡Ê Œ‡Ê⁄UÕSÿ øàflÊ⁄U— ¬ÈòÊÊ— •Ê‚ŸÔ–|. Á¬ÃÊ ¬ÈòÊÊÿ ¬ÈSÃ∑§ÊÁŸ ÿë¿UÁÃ–

{. v. ∑Î§ œÊÃÈ + ÄàflÊ ¬˝àÿÿ–w. ŒÎ‡ÊÔ œÊÃÈ + ÄàflÊ ¬˝àÿÿ–x. ø⁄˜UÔ œÊÃÈ (¬˝⁄UáÊÊÕ¸∑§) + ÃÈ◊ÈŸÔ ¬˝àÿÿ–y. ª◊Ô œÊÃÈ + ÄàflÊ ¬˝àÿÿ–z. ∑˝§Ë«˜UÔ œÊÃÈ + ÃÈ◊ÈŸÔ ¬˝àÿÿ–{. ¬Δ˜UÔ œÊÃÈ (¬˝⁄UáÊÊÕ¸∑§) + ÄàflÊ ¬˝àÿÿ–

7- v. fde~ w. oaQ x. dL;k% y. d% z. d%

ewY;ijd&iz'uk%1- (d) ekrq Lusgsu ([k) ekrk loZnk iq=ksfLuáfrA2- ([k) U;k;e~ ([k) o;e~ U;k;fiz;k% HkoseA3- ;r% ns'kL; u`i% cqf¼eku~ U;k;fiz;% p Hkosr~A


3Á„U¢ŒË •ŸÈflÊŒ (’Ê‹-◊ïÊŒÍ⁄U)

(∑È§¿U ‹«∏UÁ∑§ÿÊ° Á◊‹∑§⁄U ’ÊÃøËÃ ∑§⁄U ⁄U„UË „ÒU¢–)üÊÈÁÃ ó Á¬ÿ¢flŒÊ! „U◊ ‚’ œãÿ •ÊÒ⁄U ÷ÊÇÿflÊŸ „Ò¥U Á∑§ „U◊¬⁄U ß‡fl⁄U ∑§Ë

∑Î§¬Ê „ÒU– „U◊ ßë¿UÊŸÈ‚Ê⁄U πÊÃË „Ò¥U, ¬…∏UÃË „Ò¥U •ÊÒ⁄U π‹ÃË „Ò¥U–Á¬˝ÿ¢flŒÊ ó ΔUË∑§ „ÒU! ¬⁄UãÃÈ ◊⁄U ◊Ÿ ◊¥ ŒÈ—π „UÊÃÊ „ÒU Á∑§ ß‚ ‚¢‚Ê⁄U ◊¥

•Ÿ∑§ ’ëø πÊŸÊ, ∑§¬«∏UÊ •ÊÒ⁄U Á‡ÊˇÊÊ ¬ÊŸ ◊¥ ‚◊Õ Ÿ„UË¥ „Ò¥U–üÊÈÁÃ ó ÃÈ◊ ∑Ò§‚ ¡ÊŸÃË „UÊ?Á¬˝ÿ¢flŒÊ ó „U◊ „U⁄U ⁄UÊïÊ „UË ’Ê‹-◊ïÊŒÍ⁄UÊ¥ ∑§Ê ŒπÃ „Ò¥U– ¿UÊ≈U ’ëø ÉÊ⁄UÊ¥

◊¥, ŒÈ∑§ÊŸÊ¥ ◊¥ •ÊÒ⁄U ©UlÊªÊ¥ ◊¥ ◊„UŸÃ ∑§⁄UÃ „Ò¥U–◊ÊŸflË ó „UÊ°! ◊⁄U ¬«∏UÊ‚Ë ∑§ ÉÊ⁄U ◊¥ ÷Ë ∞∑§ ’Ê⁄U„U fl·¸ ∑§Ë ‹«∏U∑§Ë

’Ã¸Ÿ ◊Ê°¡Ÿ ∑§Ê •ÊÒ⁄U ‚$»§Êß¸ ∑§Ê ∑§Ê◊ ∑§⁄UÃË „Ò¥U– fl ‚’„U◊‡ÊÊ ©U‚¬⁄U ∑˝§Êœ ∑§⁄UÃ „Ò¥U •ÊÒ⁄U «UÊ°≈UÃ „Ò¥U–

•Ê∑Î§ÁÃ ó •Ê„UÊ! ÿ„U ÃÊ •ë¿UË ’ÊÃ Ÿ„UË¥ „ÒU–Á¬˝ÿ¢flŒÊ ó ∞∑§ ’Ê⁄U „U◊ ⁄U‹ªÊ«∏UË ‚ ◊Èê’ß¸ Ÿª⁄U ª∞ Õ– „U◊Ê⁄U ∑§◊⁄U

◊¥ •Ÿ∑§ œŸflÊŸ ‹Êª ’ÒΔU Õ– ⁄UÊÃ ◊¥ „U◊ ‚’ ‚Èπ ∑§ËŸË¥Œ ‚Ê∞–

¬˝⁄UáÊÊ ó Ã’ ÄÿÊ „ÈU•Ê? ÄÿÊ ÃÈ◊Ÿ fl„UÊ° ŸË¥Œ ◊¥ ‚¬ŸÊ ŒπÊ?Á¬˝ÿ¢flŒÊ ó Ÿ„UË¥, Ÿ„UË¥! ÿ„U ‚¬ŸÊ Ÿ„UË¥ ÕÊ– ÿ„U ÃÊ flÊSÃÁfl∑§ÃÊ ÕË Á∑§

∞∑§ ¿UÊ≈UÊ ‹«∏U∑§Ê fl„UÊ° ‚$»§Êß¸ ∑§Ê ∑§Ê◊ ∑§⁄U ⁄U„UÊ ÕÊ– ©U‚∑§‡Ê⁄UË⁄U ¬⁄U »§≈U „ÈU∞ ∑§¬«∏U Õ– ©U‚Ÿ ¡◊ËŸ ¬⁄U Áª⁄UË „ÈUß¸ ⁄UÊ≈UË÷Ë πÊß¸– fl„U ÷ÍπÊ ÕÊ–

üÊÈÁÃ ó •Ê„UÊ ŒÈ—π ∑§Ë ’ÊÃ „ÒU! ’ø¬Ÿ ◊¥ „UË fl ÷ÊÇÿ„UËŸ „UÊÃ „Ò¥U–π‹Ÿ ∑§Ë ¡ª„U fl ◊„UŸÃ ∑§⁄UÃ „Ò¥U–

’Ê‹-üÊÁ◊∑§Ê—


¬˝⁄UáÊÊ ó ◊⁄U ◊Ÿ ◊¥ ∞∑§ ÁfløÊ⁄U „ÒU– „U◊ ‚’ Á◊‹∑§⁄U ª⁄UË’ ’ëøÊ¥∑§ Á‹∞ œŸ ß∑§_ÔUÊ ∑§⁄UÃ „Ò¥U–

•Ê∑Î§ÁÃ ó „U◊ ‚’ •ë¿U ÁfllÊ‹ÿ ◊¥ ¬…∏UÃ „Ò¥U– „U◊Ê⁄UÊ ∑§ûÊ¸√ÿ „ÒU Á∑§„U◊ ©Uã„¥U ÷Ë Á‡ÊˇÊÊ Œ¥–

◊ÊŸflË ó ◊⁄U Á¬ÃÊ ¡Ë ∞∑§ ‚◊Ê¡-‚ÈœÊ⁄U∑§ „Ò¥U– ◊Ò¥ ©UŸ‚ ÷Ë ∑§„Í°UªËÁ∑§ fl„U ª⁄UË’ ’ëøÊ¥ ∑§Ë ‚„UÊÿÃÊ ∑§⁄¥U–

üÊÈÁÃ ó „U◊Ê⁄U ¬Ê‚ •Ÿ∑§ ∑§¬«∏U, Áπ‹ÊÒŸ •ÊÒ⁄U Á∑§ÃÊ’¥ „Ò¥U– ◊Ò¥ ÃÊ•Ê¡ ª⁄UË’ ’ëøÊ¥ ∑§Ê flÊ ‚’ Œ ŒÍ°ªË–

Á¬˝ÿ¢flŒÊ ó •Ê•Ê! ‚¢∑§À¬ ∑§⁄UÊ Á∑§ ’Ê‹-◊ïÊŒÍ⁄UÊ¥ ∑§Ë ©UãŸÁÃ ∑§ Á‹∞¬˝ÿàŸ ∑§⁄UÊªË–

‚÷Ë ‹«∏UÁ∑§ÿÊ° ó „UÊ°! „U◊ ‚’ ∞‚Ê „UË ∑§⁄¥UªË–

©UûÊ⁄UÊÁáÊ

v. v. Á¬˝ÿ¢flŒÊÿÊ— ◊ŸÁ‚ ŒÈ—π¢ ÷flÁÃ ÿÃÔ ‚¢‚Ê⁄U •Ÿ∑§ ’Ê‹∑§Ê—÷Ê¡Ÿ¢, flSòÊ¢ Á‡ÊˇÊÊ¢ ø ¬˝ÊåÃÈ◊Ô ‚◊ÕÊ¸— Ÿ ‚ÁãÃ–

w. ’Ê‹-üÊÁ◊∑§Ê— ªÎ„U·È, •Ê¬áÊ·È ©UlÊª·È ø üÊ◊¢ ∑È§fl¸ÁãÃ–x. ⁄U‹ÿÊŸ ˇÊÈÁœÃ— ’Ê‹∑§— ÷ÍÃ‹ ¬ÁÃÃÊ◊Ô ⁄UÊÁ≈U∑§Ê◊Ô •πÊŒÃÔ–y. ¬˝⁄UáÊÊÿÊ— ◊ŸÁ‚ ÁfløÊ⁄U— •ÁSÃ ÿÃ˜Ô ÁŸœ¸Ÿ’Ê‹èÿ— œŸ◊˜Ô

∞∑§òÊË∑§ûÊ¸√ÿ◊Ô–z. üÊÈÁÃ— ÁŸœ¸Ÿ’Ê‹èÿ— flSòÊÊÁáÊ, ∑˝§Ë«UŸ∑§ÊÁŸ ¬ÈSÃ∑§ÊÁŸ ø ŒÊÃÈ◊Ô

ßë¿UÁÃ–{. •„U◊Ô ’Ê‹-üÊÁ◊∑§ÊáÊÊ◊Ô ©UhÊ⁄UÊÿ ¬˝ÿÊ‚◊Ô ∑§Á⁄UcÿÊÁ◊–

w. v. ÃÊÒ ªÎ„U◊Ô ªë¿UÃÊ◊Ô–w. ’Ê‹∑§Ê— ÁfllÊ‹ÿ ¬ÊΔUÊŸÔ ¬ΔUÁãÃ–x. flÿ◊Ô ÷ÊÇÿflãÃ— ÷ÁflcÿÊ◊—–y. Ã ¡‹◊Ô Á¬’ÿÈ—–


z. ÿÈflÊ◊Ô Sfl∑§Êÿ¸◊Ô ∑§ŒÊ •∑È§L§Ã◊Ô?{. ‚ŒÊ ‚àÿ¢ ◊œÈ⁄¢U ø flŒÃ–

x. ‡ÊéŒ Á‹¢ª Áfl÷ÁÄÃ fløŸ•Ê¬áÊ Ÿ¬È¢‚∑§ÁÀ¢Êª ‚åÃ◊Ë ’„ÈUfløŸ⁄U‹ÿÊŸ Ÿ¬¢È‚∑§ÁÀ¢Êª ÃÎÃËÿÊ ∞∑§UfløŸSflåŸ ¬ÈÁÀ¢‹ª ¬Õ◊Ê ∞∑§fløŸüÊÁ◊∑§ ¬ÈÁÀ¢‹ª ÁmÃËÿÊ ’„ÈUfløŸ¡ËáÊ¸ Ÿ¬È¢‚∑§ÁÀ¢Êª ¬˝Õ◊Ê ’„ÈUfløŸÁŸœ¸Ÿ’Ê‹ ¬ÈÁÀ¢‹ª øÃÈÕË¸ ’„ÈUfløŸ¬˝ÿÊ‚ Ÿ¬È¢‚∑§ÁÀ¢Êª ÁmÃËÿÊ ∞∑§fløŸ

y. v. œÁŸ∑§Ê— w. mÊŒ‡Êfl·Ë¸ÿk— x. ¬ÁÃÃÊ y. ÁŸœ¸Ÿèÿ— z. •’ÊœÊŸÔ{. ¡ËáÊ |. ˇÊÈÁœÃÊÒ–

z. v. flÿ◊Ô œãÿÊ— ÷ÊÇÿflãÃ— ø ’Ê‹∑§Ê— S◊—–w. ÿÍÿ◊Ô ÁŒÀ‹ËŸªUÿÊ¸◊Ô ∑È§òÊ fl‚Õ?x. •ÊflÊ◊Ô ÁŸœ¸Ÿ ’Ê‹èÿ— ¬ÈSÃ∑§ÊÁŸ •ÿë¿UÊfl–y. àfl◊Ô ’Á„U— ªë¿U flSÃÍÁŸ ø •ÊŸÿ–z. •„U◊Ô ‡fl— ø‹ÁøòÊ◊Ô º˝ ÿÊÁ◊–{. ’ÊÁ‹∑§Ê— ⁄¢Uª◊¢ø •ŸÎàÿŸÔ–|. Ã Sfl¬ÊΔU◊Ô S◊⁄UÿÈ—–

6- 1- dL; 2- fde~ 3- osQu 4- dkfu 5- dL;k% 6- dfLeu~7- 1- iM+kslh 2- Hkw[kk 3- uknku 4- dY;k.k osQ fy,

5- (os) ihVrs gSa 6- f[kykSus 7- okLrfodrk 8- (ge) lks x,

ewY;ijd&iz'uk%1- ;fLeu~ bZ'ojL; Ñik Hkosr~A2- vuqfpre~3- rs"kka m¼kjk; iz;Rue~ drZO;e~A


4Á„U¢ŒË •ŸÈflÊŒ (•ë¿U fløŸ)

‚Èπ øÊ„UŸ flÊ‹Ê¥ ∑§Ê ÁfllÊ ∑§„UÊ°, ÁfllÊ øÊ„UŸ flÊ‹Ê¥ ∑§Ê ‚Èπ ∑§„UÊ° „UÊÃÊ„ÒU– ‚Èπ øÊ„UŸ flÊ‹Ê ÿÊ ÃÊ ÁfllÊ ∑§Ê ¿UÊ«∏U Œ ÿÊ ÁfllÊ ∑§Ê øÊ„UŸ flÊ‹Ê‚Èπ ∑§Ê ¿UÊ«∏U Œ–

ŒÊŸ ŒŸ ‚ ÿ‡Ê ¬ÊåÃ „UÊÃÊ „ÒU, œŸ ∑§Ê ß∑§_ÔUÊ ∑§⁄UŸ ‚ Ÿ„UË¥ ¬ÊåÃ „UÊÃÊ–’ÊŒ‹Ê¥ ∑§Ê SÕÊŸ ™§¬⁄U „UÊÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ‚◊ÈºÊ¥ ∑§Ê SÕÊŸ ŸËø „UÊÃÊ „ÒU–

ŒÈc≈U ‚Ö¡Ÿ ’Ÿ ¡ÊÃÊ „ÒU, ‚Ö¡Ÿ ‡ÊÊÁãÃ ¬ÊåÃ ∑§⁄UÃÊ „ÒU– ‡ÊÊãÃ √ÿÁÄÃ’ãœŸÊ¥ ‚ ¿ÍU≈ ¡ÊÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ◊ÈÄÃ √ÿÁÄÃ ŒÍ‚⁄UÊ¥ ∑§Ê ÷Ë ◊ÈÁÄÃ ÁŒ‹ÊÃÊ „ÒU–

‚Ê°¬ „UflÊ ¬ËÃ „Ò¥U, ¬⁄UãÃÈ fl ∑§◊ïÊÊ⁄U Ÿ„UË¥ „UÊÃ, ‚Íπ ÁÃŸ∑§ πÊ∑§⁄U÷Ë ¡¢ª‹Ë „UÊÕË ’‹flÊŸ „UÊÃ „Ò¥U– ¡¢ª‹ ∑§ ∑§ãŒ-◊Í‹-»§‹ πÊ∑§⁄U ÷Ë‚¢ãÿÊ‚Ë •¬ŸÊ ¡ËflŸ √ÿÃËÃ ∑§⁄UÃ „Ò¥U, ÄÿÊ¥Á∑§ ‚ãÃÊ· „UË ◊ŸÈcÿ ∑§Ê‚’‚ ’«∏UÊ œŸ „UÊÃÊ „ÒU–

’ÈÁh ∑§Ë ◊Íπ¸ÃÊ ∑§Ê ŒÍ⁄U ∑§⁄UÃË „ÒU, flÊáÊË ∑§Ê ‚ø ’Ê‹ŸÊ Á‚πÊÃË„ÒU, ◊ÊŸ •ÊÒ⁄U ©UãŸÁÃ ∑§Ê ⁄UÊSÃÊ ÁŒπÊÃË „ÒU, ¬Ê¬Ê¥ ∑§Ê ŒÍ⁄U ∑§⁄UÃË „ÒU– ◊Ÿ∑§Ê ¬˝‚ãŸ ∑§⁄UÃË „ÒU, ‚÷Ë ÁŒ‡ÊÊ•Ê¥ ◊¥ ÿ‡Ê ∑§Ê »Ò§‹ÊÃË „ÒU, ∑§„UÊ •ë¿UË‚¢ªÁÃ ◊ŸÈcÿÊ¥ ∑§Ê ÄÿÊ ÷‹Ê Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃË?

ŸËø √ÿÁÄÃ ’ÊœÊ•Ê¥ ∑§ «U⁄U ‚ ∑§Ê◊ ∑§Ê •Ê⁄Uê÷ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃ, ◊äÿ◊¬˝∑Î§ÁÃ ∑§ ‹Êª ’ÊœÊ∞° •ÊŸ ¬⁄U ∑§Ê◊ •Ê⁄Uê÷ ∑§⁄U∑§ ¿UÊ«∏U ŒÃ „Ò¥U– ¬⁄UãÃÈL§∑§Êfl≈UÊ¥ ∑§ mÊ⁄UÊ ’Ê⁄U-’Ê⁄U ⁄UÊ∑§ ¡ÊŸ ¬⁄U ÷Ë ©UûÊ◊ Sfl÷Êfl ∑§ ‹Êª•Ê⁄Uê÷ Á∑§∞ „ÈU∞ ∑§Ê◊ ∑§Ê Ÿ„UË¥ ¿UÊ«∏UÃ–

©UûÊ⁄UÊÁáÊ

v. v. ÁfllÊ◊Ô w. ªÊÒ⁄Ufl◊Ô x. ‡ÊÊãÃ— y. ‡ÊÈc∑Ò§— ÃÎáÊÒ—–w. v. ‚à‚¢ªÁÃ— ¡Ê«˜UÔÿ¢ ÁœÿÊ „U⁄UÁÃ, flÊÁø ‚àÿ◊Ô Á‚ÜøÁÃ ¬Ê¬◊Ô ø

•¬Ê∑§⁄UÊÁÃ–

‚ÈfløŸÊÁŸ


w. ‚Ö¡Ÿ— ‡ÊÊÁãÃ◊Ô •ÊåŸÈÿÊÃÔ–x. ¬ÿÊŒÊŸÊ¢ ÁSÕÁÃ— ©UëøÒ— ÷flÁÃ–y. ŸËøÒ— ÁflÉŸ÷ÿŸ Ÿ ¬˝Ê⁄UèÿÃ–

x. v. ÁflûÊSÿ w. ◊ÈÁŸfl⁄UÊ— x. ∑§ËÁÃ¸◊˜Ô y. ‚ãÃÊ·—–y. v. àfl◊Ô ∑È§Ã— •Êªë¿UÁ‚?

w. ‚— ÃÈ ◊◊ Á◊òÊ◊Ô •ÁSÃ–x. ∑§ˇÊÊÿÊ◊Ô ©UëøÒ— ◊Ê flŒ–y. ‚Á⁄UÃÊ •œ— fl„UÁÃ–z. •„U◊Ô ¬ÈŸ— ßŒ◊Ô ∑§Êÿ¸◊Ô ∑§⁄UÊÁ◊–{. ¬Á⁄UüÊ◊Ë π‹È ‚»§‹ÃÊ◊Ô ¬˝ÊåŸÊÁÃ–

z. v. ÁfllÊÕË¸ ‚Èπ¢ àÿ¡ÃÔ–w. ¬ÿÊœËŸÊ¢ •œ— ÁSÕÁÃ— SÿÊÃÔ–x. ÃÊÒ ’ÈÁh◊ãÃÊÒ SÿÊÃÊ◊Ô–y. Ã ‡ÊÃfl·Ê¸ÁáÊ ¡ËflÿÈ—–z. flÿ◊Ô •Ê¬áÊ◊Ô ªë¿U◊–

{. •ãflÿ—ó x. ŒÈ¡¸Ÿ— ‚Ö¡Ÿ— ÷ÍÿÊÃÔ, ‚Ö¡Ÿ— ‡ÊÊÁãÃ◊Ô •ÊåŸÈÿÊÃÔ–‡ÊÊãÃ— ’ãœŸèÿ— ◊ÈÜøÃÔ ◊ÈÄÃ— ø •ãÿÊŸÔ Áfl◊ÊøÿÃÔH

y. ‚¬Ê¸— ¬flŸ¢ Á¬’ÁãÃ Ã ø ŒÈ’¸‹Ê— Ÿ,flŸª¡Ê— ‡ÊÈc∑Ò§— ÃÎáÊÒ— ’Á‹Ÿ— ÷flÁãÃ–◊ÈÁŸfl⁄UÊ— ∑§ãŒÒ— »§‹Ò— ∑§Ê‹¢ ˇÊ¬ÿÁãÃ,‚ãÃÊ· ∞fl ¬ÈL§·Sÿ ¬⁄¢U ÁŸœÊŸ◊˜ÔH

7- 1- euq";ksa dk 2- bd_k djus ls3- [k”kkuk 4- ok.kh esa5- dgk¡ ls 6- iSQykrk gS7- vkjaHk fd, gq, dks 8- ew[kZrk

ewY;ijd&iz'uk%1- nkukr~ 2- fon~;k 3- lUrks"k% 4- lRlaxfr% 5- mÙketuk%


5Á„U¢ŒË •ŸÈflÊŒ (Á‚ÿÊ⁄U ∑§Ë ∑§„UÊŸË)

Á∑§‚Ë ∞∑§ ¡¢ª‹ ◊¥ ¬˝øá«U ŸÊ◊ ∑§Ê Á‚ÿÊ⁄U ⁄U„UÃÊ ÕÊ– ∞∑§ ’Ê⁄U ÷Íπ‚ ŒÈπË „UÊ ∑§⁄U fl„U Ÿª⁄U ∑§Ë •Ê⁄U ªÿÊ– fl„UÊ° ©U‚∑§Ê Œπ∑§⁄U ∑È§ûÊ ©U‚∑§Ë•Ê⁄U ÷Êª– fl„U •¬ŸË ¡ÊŸ ’øÊŸ ∑§ Á‹∞ ∞∑§ œÊ’Ë ∑§ ÉÊ⁄U ◊¥ ÉÊÈ‚ªÿÊ– fl„UÊ° ŸË‹ ∑§ ¬ÊŸË ‚ ÷⁄UÊ „ÈU•Ê ∞∑§ ’Ã¸Ÿ ÕÊ– fl„U ©U‚Ë ’Ã¸Ÿ◊¥ Áª⁄U ªÿÊ •ÊÒ⁄U ŸË‹ ⁄¢Uª ∑§Ê „UÊ ªÿÊ– ∑È§ûÊ ÷Ë ©U‚∑§Ê Ÿ ŒπÃ „ÈU∞fl„UÊ° ‚ ø‹ ª∞–

Ã’ ¬˝øá«U œÊ’Ë ∑§ ÉÊ⁄U ‚ ¡¢ª‹ ∑§Ë •Ê⁄U ø‹ ÁŒÿÊ– ©U‚∑§Ê ŸË‹⁄¢Uª ∑§Ê Œπ∑§⁄U ¬‡ÊÈ «U⁄U ‚ ßœ⁄U-©Uœ⁄U ÷ÊªŸ ‹ª– ¬˝øá«U Ÿ «U⁄U ‚√ÿÊ∑È§‹ ©UŸ∑§Ê Œπ∑§⁄U ïÊÊ⁄U ‚ ∑§„UÊó•⁄U •Ê ¬‡ÊÈ•Ê¥! ÃÈ◊ ‚’ ◊È¤Ê∑§ÊŒπ∑§⁄U Á∑§‚Á‹∞ «U⁄U ª∞? ◊Ò¥ ÃÊ ÃÈê„UÊ⁄UÊ ⁄UÊ¡Ê „Í°U– ’˝rÊÔÊ Ÿ ◊È¤Ê •ÊŒ‡ÊÁŒÿÊ, “•⁄U, ¬ÎâflË ¬⁄U ¡Ê•Ê– fl„UÊ° ¡Ê∑§⁄U ÃÈ◊ ⁄UÊÖÿ ∑§⁄UÊ Á¡‚‚ ©UŸ◊¥•Ê¬‚ ◊¥ ‹«∏UÊß¸ Ÿ „UÊ”– ÃÈ◊ ‚’∑§ ∑§ûÊ¸√ÿÊ¥ ∑§Ê ÁŸ‡øÿ ◊Ò¥ ∑§M°§ªÊ– ß‚¬˝∑§Ê⁄U fl„U ©UŸ∑§Ê ⁄UÊ¡Ê ’Ÿ ªÿÊ–

ß‚ ¬˝∑§Ê⁄U ‚◊ÿ ’ËÃŸ ¬⁄U ©U‚Ÿ ∑§÷Ë Á‚ÿÊ⁄UÊ¥ ∑§ ¤ÊÈá«U ∑§Ê ‡ÊÊ⁄U‚ÈŸÊ– ©U‚ •ÊflÊïÊ ∑§Ê ‚ÈŸ∑§⁄U ¬˝‚ãŸ ◊Ÿ ‚ ©UΔU∑§⁄U ©U‚Ÿ ™°§øË •ÊflÊïÊ◊¥ •¬ŸË ¡ÊÁÃ ∑§Ë •ÊflÊïÊ ∑§Ê ïÊÊ⁄U ‚ ∑§⁄UŸÊ •Ê⁄Uê÷ ∑§⁄U ÁŒÿÊ– ©U‚∑§Ê∞‚ ‡ÊÊ⁄U ∑§⁄UÃ „ÈU∞ ‚ÈŸ∑§⁄U ‚÷Ë ¬‡ÊÈ•Ê¥ Ÿ ©U‚∑§Ë •Ê⁄U •Ê‡øÿ¸ ‚ŒπÊó“•Ê„UÊ! „U◊ ß‚ Á‚ÿÊ⁄U ∑§ mÊ⁄UÊ ΔUª ª∞ „Ò¥U” ∞‚Ê ∑§„U∑§⁄U ©U‚∑§≈ÈU∑§«∏U ∑§⁄U ÁŒ∞– ‚ø „UË ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó

“‚’ ∑§Ë ¬⁄UËˇÊÊ Sfl÷Êfl ∑§ •ŸÈ‚Ê⁄U ∑§⁄UŸË øÊÁ„U∞ ŒÍ‚⁄U ªÈáÊÊ¥ ∑§•ŸÈ‚Ê⁄U Ÿ„UË¥, ÄÿÊ¥Á∑§ ‚÷Ë ªÈáÊÊ¥ ∑§Ê ¿UÊ«∏U∑§⁄U Sfl÷Êfl ‚’‚ ™§¬⁄U ⁄U„UÃÊ„ÒU–”

oÎªÊ‹-∑§ÕÊ


©UûÊ⁄UÊÁáÊ

v. v. •„U◊Ô ÃÈ ÿÈc◊Ê∑§◊Ô ⁄UÊ¡Ê •Ê‚◊Ô–w. ∑§— •Á¬ üÊcΔU— ⁄UÊ¡Ê ŸÊ‚ËÃÔÔ?

x. àfl¢ ÷Í‹Ê∑§◊Ô •ªë¿U—–y. Ã·Ê¢ ¬⁄US¬⁄¢U ∑§‹„UÊ Ÿ •÷flÃÔ–z. ‚fl¸·Ê¢ ∑§ûÊ¸√ÿÊŸÊ◊Ô ÁŸ‡øÿ◊„¢U •∑§⁄Ufl◊Ô–

w. v. flŸ¡ãÃfl— ßÃSÃÃ— œÊÁflcÿÁãÃ–w. ÿÍÿ◊Ô ◊◊ ‚◊Ë¬ •ÊªÁ◊cÿÕ–x. ¬˝øá«U— ©UëøÒ— flÁŒcÿÁÃ–

y. ∑È§Ä∑È§⁄UÊ— Ã◊Ô º˝ˇÿÁãÃ–

x. ‡ÊéŒ Á‹¢ª Áfl÷ÁÄÃ fløŸÿÈc◊ŒÔ ‚fl¸ŸÊ◊ ·cΔUË ’„ÈUfløŸ

‚fl¸ ¬ÈÁÀ¢‹ª ·cΔUË ’„ÈUfløŸ∑È§Ä∑È§⁄U ¬ÈÁÀ¢‹ª ÃÎÃËÿÊ ’„ÈUfløŸßŒ◊Ô ¬ÈÁÀ¢‹ª ¬˝Õ◊Ê ∞∑§fløŸ

∑§ûÊ¸√ÿ Ÿ¬È¢‚∑§Á‹¢ª ·cΔUË ’„ÈUfløŸÃÃÔ ¬ÈÁÀ¢‹ª ·cΔUË ’„ÈUfløŸ•ŸÈ‡ÊÊ‚Ÿ Ÿ¬È¢‚∑§Á‹¢ª ÃÎÃËÿÊ ∞∑§fløŸ

y. v. ÄàflÊ y. ÃÈ◊ÈŸÔ |. ÃÈ◊ÈŸÔw. Àÿ¬Ô z. ÃÈ◊ÈŸÔ }. ÄÃ–x. ÄÃ {. Àÿ¬Ô

z. v. Ã·Ê◊Ô x. Ã◊Ô z. ÃÊŸ˜–w. ◊◊ y. ◊Ê◊Ô


{. v. Ã◊Ô ŒÎc≈˜UflÊ ∑È§Ä∑È§⁄UÊ— Ã◊Ô ¬˝ÁÃ •œÊflŸÔ–w. ÃòÊ ŸË‹fláÊ¸◊Ô ∞∑§◊˜ ¬ÊòÊêÊ˜ •Ê‚ËÃ˜–x. ¬˝øá«U— ⁄U¡∑§ªÎ„UÊÃ˜ flŸ¢ •ªë¿UÃÔ–y. ∑È§Ä∑È§⁄UÊ— •Á¬ Ã◊˜ Ÿ ¬‡ÿŸ˜ ÃÃ— •ªë¿UŸ˜–z. ÿÈc◊Ê∑¢§ ‚fl¸·Ê◊˜ ∑§ûÊ¸√ÿÊŸÊ◊˜ ÁŸ‡øÿ◊„¢U ∑§Á⁄UcÿÊÁ◊–{. ‚— oÎªÊ‹flÎãŒSÿ ∑§Ê‹Ê„U‹◊ÔÔ •oÎáÊÊÃ˜–|. ““flÿ◊˜ •ŸŸ oÎªÊ‹Ÿ flÁÜøÃÊ—””–

|. v. flŸ-¬˝Œ‡Ê w. Ÿª⁄¢U ¬˝ÁÃ x. ⁄U¡∑§Sÿy. flŸ◊Ô ¬˝ÁÃ–

}. v. ŸË‹⁄U‚ ¬ÊòÊ ¬ÁÃàflÊ ¬˝øá«U— ŸË‹fláÊ¸— •÷flÃÔ–w. ∑È§Ä∑È§⁄UÊ— Ã◊Ô Ÿ ¬‡ÿŸÔ ŒÍ⁄UÃ— •ªë¿UŸÔ–x. ÷ÿ÷ËÃÊŸÔ ¬‡ÊÍŸÔ ‚— •∑§ÕÿÃÔó“•„¢U ÃÈ ÿÈc◊Ê∑§◊Ô ⁄UÊ¡Ê •ÁS◊”–y. ÿŒÊ ‚— ©UëøÒ— Sfl¡ÊÁÃ‡ÊéŒ◊Ô •∑§⁄UÊÃÔ ÃŒÊ ÃSÿ ŸÊ‡Ê— •÷flÃÔ–

9- 1- d% 2- osQ 3- dfLeu~ 4- oqQ=k 5- dL; 6- osQu

ewY;ijd&iz'uk%1- (d) Ük`xky% ([k) o×pd% vUrs uk'ke~ yHkrsA2- LoHkkosu


6Á„U¢ŒË •ŸÈflÊŒ (ß¸‡fl⁄U ¡Ê ∑§⁄UÃÊ „ÒU •ë¿UÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU)

(Áfl‡Ê·áÊ-Áfl‡Êcÿ ¬⁄U •ÊœÊÁ⁄UÃ ∑§„UÊŸË)

∞∑§ ’Ê⁄U ŒÊ Á◊òÊ ÁŸÁπ‹ •ÊÒ⁄U ªÊÒ⁄Ufl Ÿª⁄U ∑§Ë •Ê⁄U ¡Ê ⁄U„U Õ– ÁŸÁπ‹∑§◊ïÊÊ⁄U ÕÊ •ÊÒ⁄U ªÊÒ⁄Ufl ‹ê’Ê ÕÊ– ÁŸÁπ‹ ’Ê‹ÊóªÊÒ⁄Ufl, ÃÈ◊ ß¸‡fl⁄U ∑§¬⁄U◊ ÷ÄÃ „UÊ– ©U‚∑§Ë ‚÷Ë ⁄UøŸÊ∞° ŒÊ·Ê¥ ‚ ⁄UÁ„UÃ „Ò¥U ∞‚Ê ◊ÊŸÃ „UÊ–

¬⁄UãÃÈ ◊Ò¥ ŒπÃÊ „Í°U Á∑§ ß¸‡fl⁄U ∑§Ë ⁄UøŸÊ∞° ¬Í⁄UË Ã⁄U„U ª‹ÁÃÿÊ¥ ‚ ÷⁄UË „ÈUß¸„UÊÃË „Ò¥U– ß‚ πÃ ∑§Ê ŒπÊ– ß‚ πÃ ◊¥ Ã⁄U’ÍïÊÊ¥ •ÊÒ⁄U ¬ΔUÊ¥ ∑§Ë ’‹¥ „Ò¥U–ÿ ’‹¥ ¬Ã‹Ë •ÊÒ⁄U ∑§◊ïÊÊ⁄U „Ò¥U– ß¸‡fl⁄U ’«∏U »§‹ ßŸ ‹ÃÊ•Ê¥ ¬⁄U ©Uà¬ãŸ

∑§⁄UÃÊ „ÒU– ’«∏U ¬«∏UÊ¥ ¬⁄U fl„U ¡Ê◊ÈŸ •ÊÁŒ »§‹ ©UªÊÃÊ „ÒU– ÿ„U •Ê‡øÿ¸„ÒU Á∑§ ß¸‡fl⁄U ∑§Ë ÿ„U ⁄UøŸÊ ª‹ÁÃÿÊ¥ ‚ ÷⁄UË „ÈUß¸ „ÒU–

ª‹ÁÃÿÊ¥ ∑§Ê ŒπŸ flÊ‹Ê fl„U ÁŸÁπ‹ Á‚⁄U ‚ ª¢¡Ê ÕÊ– ‚Í⁄U¡ ∑§Ë

ª◊Ë¸ ‚ ŒÈπË fl„U Á◊òÊ ‚ ’Ê‹ÊóÁ◊òÊ! ÿ„U „U⁄UÊ •ÊÒ⁄U ’«∏UÊ ¬«∏U „ÒU– flÎˇÊ∑§ ŸËø •Ê⁄UÊ◊ ∑§⁄UÃ „Ò¥U–

¡’ fl„U ¬«∏U ∑§ ŸËø ªÿÊ Ã÷Ë ª¢¡ ∑§ Á‚⁄U ¬⁄U ∞∑§ •Ê◊ ∑§Ê »§‹Áª⁄U ªÿÊ– fl„U ŒŒ¸ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ ¡Ê⁄U ‚ ’Ê‹Êó„UÊ! Á‚⁄U ¬⁄U ¡Ò‚ ¬àÕ⁄U

Áª⁄U ªÿÊ „UÊ •ÊÒ⁄U Á»§⁄U ©U‚∑§ ◊È°„U ‚ ÁŸ∑§‹Êóß¸‡fl⁄U! ÃÈê„UÊ⁄UË ⁄UøŸÊ ¬Í⁄UËÃ⁄U„U ŒÊ·⁄UÁ„UÃ „ÒU– ÿÁŒ ∑§„UË¥ ß‚ ¬«∏U ¬⁄U Ã⁄U’ÍïÊ „UÊÃ ÃÊ Á»§⁄U ◊⁄U Á‚⁄U∑§ ≈ÈU∑§«∏U „UÊ ¡ÊÃ– ÁŸ‡øÿ „UË ◊Ò¥ ◊Íπ¸ •ÊÒ⁄U ’ÈÁh„UËŸ „Í°U– ‚ø „UË „ÒU Á∑§

ß¸‡fl⁄U ¡Ê ∑§⁄UÃÊ „ÒU •ë¿UÊ „UË ∑§⁄UÃÊ „ÒU–

Ã’ ªÊÒ⁄Ufl ’Ê‹Êóÿ„U ‚ø „ÒU Á∑§ ß¸‡fl⁄U ∑§Ë ⁄UøŸÊ ¬Í⁄UË Ã⁄U„U ŒÊ·⁄UÁ„UÃ„ÒU, •ôÊÊŸ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ „U◊ ©U‚∑§Ê ◊„Uûfl ¡ÊŸŸ ◊¥ •‚◊Õ¸ „UÊÃ „Ò¥U–

ß¸‡fl⁄U— ÿà∑§⁄UÊÁÃ ‡ÊÊ÷Ÿ¢ ∑§⁄UÊÁÃ


©UûÊ⁄UÊÁáÊ

v. v. àfl◊Ô ßŒ◊Ô ˇÊòÊ¢ •¬‡ÿ—–w. ß¸‡fl⁄U— ÿÃÔ •∑§⁄UÊÃÔ ‡ÊÊ÷Ÿ◊Ô •∑§⁄UÊÃÔ–x. ∞ÃÊ— ‹ÃÊ— ˇÊËáÊÊ— ŒÈ’¸‹Ê— ø •Ê‚ŸÔ–y. •„¢U ß¸‡fl⁄USÿ ⁄UøŸÊ¢ •¬‡ÿ◊Ô–z. Á◊òÊ! flÎˇÊ¢ •œ— ÁflüÊÊ◊◊Ô •∑È§fl¸–{. ŸÍŸ¢ •„U◊Ô ÁŸ’È¸Áh— •Ê‚◊Ô–

w. v. ÿÊflÃ Ô àfl◊Ô ¬ÁΔUcÿÁ‚ ÃÊflÃÔ ‚»§‹— ÷ÁflcÿÁ‚–w. ÿÊflÃÔ ‚— ¬ΔUÁÃ ÃÊflÃÔ •„¢U ∑˝§Ë«UÊÁ◊–x. ÿŒÊ ‚— •Êªë¿UÁÃ ÃŒÊ ◊ÊÃÊ ÷Ê¡Ÿ¢ ÿë¿UÁÃ–y. ÿŒÊ ‚Êÿ¢∑§Ê‹— ÷ÁflcÿÁÃ ÃŒÊ •„¢U ÷˝◊áÊÊÿ ªÁ◊cÿÊÁ◊–z. ÿÕÊ ¬Á⁄UüÊ◊◊˜Ô ÃÕÊ »§‹◊Ô–{. ÿÕÊ ⁄UÊ¡Ê ÃÕÊ ¬˝¡Ê–

x. ⁄UøŸÊ, Á‡Ê⁄U—, ‹ÃÊ—, »§‹ÊÁŸ–

y. ‡ÊéŒ Á‹¢ª Áfl÷ÁÄÃ fløŸ⁄UøŸÊ SòÊËÁ‹¢ª ‚åÃ◊Ë ∞∑§fløŸ•ÊÃ¬ Ÿ¬È¥‚∑§Á‹¢ª ÃÎÃËÿÊ ∞∑§fløŸ¬Ë«UÊ SòÊËÁ‹¢ª ÃÎÃËÿÊ ∞∑§fløŸ◊Èπ Ÿ¬È¢‚∑§Á‹¢ª ¬Üø◊Ë ∞∑§fløŸßŒ◊Ô ¬ÈÁÀ‹¢ª ‚åÃ◊Ë ∞∑§fløŸ

z. v. ªÊÒ⁄Ufl— w. ÁŸÁπ‹Sÿ x. ‡ÊÊ÷Ÿ◊Ôy. ‹ÃÊ‚È z. Ÿª⁄¢U ¬˝ÁÃ {. ß¸‡fl⁄USÿ–

{. v. ∑§ÊÁ‹ãŒÊŸÊ¢ ∑Í§c◊Êá«UÊŸÊ¢ ø ‹ÃÊ— ˇÊËáÊÊ— ŒÈ’¸‹Ê— ø •Ê‚ŸÔ–w. ÿÊflÃÔ ÁŸÁπ‹— flÎˇÊ◊Ô •œ— •ªë¿UÃÔ ÃÊflÃÔ •Ê◊˝»§‹◊Ô •¬ÃÃÔ–


x. ÁŸÁπ‹— ¬Ë«UÿÊ •flŒÃÔó„UÊ! Á‡Ê⁄UÁ‚ flÖÊ˝¬ÊÃÊ˘÷flÃÔ–y. ÁŸÁπ‹¢ •¬⁄UÊœ’Êœ— •÷flÃÔ ÿÃÔ ß¸‡fl⁄USÿ ‚flÊ¸ ⁄UøŸÊ ŒÊ·„UËŸÊ

•ÁSÃ–z. ÿÁŒ ÃSÿ Á‡Ê⁄UÁ‚ flÎˇÊÊÃÔ ∑Í§c◊Êá«U◊Ô ¬ÃÃÔ ÃŒÊ ÃSÿ Á‡Ê⁄U—

πá«U‡Ê— ÷flÃÔ–

|. v. ‚flÊ¸ ⁄UøŸÊ ŒÊcÊ⁄UÁ„UÃÊ •ÁSÃ–w. ∞·Ê ‹ÃÊ ˇÊËáÊÊ ŒÈ’¸‹Ê ø •ÁSÃ–x. •„U◊Ô flÎˇÊ¢ •œ— ÁflüÊÊ◊¢ ∑È§ÿÊ¸◊Ô–y. ß¸‡fl⁄U— SÕÍ‹◊Ô »§‹◊Ô •SÿÊ◊Ô ‹ÃÊÿÊ◊Ô ©Uà¬ÊŒÿÁÃ–

}. v. ‚Ê ‹ÃÊ ŒÈ’¸‹Ê •ÁSÃ–w. ß¸‡fl⁄USÿ ⁄UøŸÊ òÊÈÁ≈U¬ÍáÊÊ¸ •ÁSÃ–x. ÃSÿ Á‡Ê⁄UÁ‚ ◊œÈ⁄U◊Ô •Ê◊˝»§‹◊ Ô •¬ÃÃÔ–y. •„U◊Ô ◊Íπ¸— ŸÊÁS◊–

9- 1- osQu 2- dfLeu~ 3- de~ 4- dL; 5- dk% 6- dL;

10- Øe la[;k mfpr Øe

1- → 5-

2- → 7-

3- → 6-

4- → 1-

5- → 3-

6- → 2-

7- → 4-

ewY;ijd&iz'uk%1- vKkusu 2- mfprkfu@nks"kjfgrkfu@'kksHkukfu


7Á„U¢ŒË •ŸÈflÊŒ (’ÊÃøËÃ)

⁄UflËãº˝ ó „U ©U◊‡ÊÊ! ÃÈê„UÊ⁄UÊ SflÊªÃ „ÒU, ÿ„U Á∑§ÃÊ’ ŒπÊ–

©U◊‡ÊÊ ó ÿ„U ∑§„UÊ° ‚ Á◊‹Ë?

⁄UflËãº˝ ó ◊⁄UË ◊ÊÃÊ Ÿ ◊È¤Ê ¡ã◊ÁŒŸ ∑§ ©U¬„UÊ⁄U ∑§ M§¬ ◊¥ ŒË ÕË–

©U◊‡ÊÊ ó •Ê„UÊ! ÿ„U ÃÊ ¬˝‡Ÿ-©UûÊ⁄U ∑§Ë ‡ÊÒ‹Ë ◊¥ Á‹πË „ÈUß¸ ªËÃÊ „UË„ÒU–

⁄UflËãº˝ ó ÃÈ◊ ¡ÊŸÃË „UÊ! ß‚◊¥ ÄÿÊ fláÊ¸Ÿ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU?

©U◊‡ÊÊ ó Ÿ„UË¥ ¡ÊŸÃË–

⁄UflËãº˝ ó ÿ„U ªËÃÊ ÃÊ ◊„UÊ÷Ê⁄UÃ ∑§Ê „UË ∞∑§ ÷Êª „ÒU–

©U◊‡ÊÊ ó ◊Ò¥ ¡ÊŸÃË „Í°U Á∑§ ◊„UÊ÷Ê⁄UÃ ◊¥ ∑§ÊÒ⁄Ufl •ÊÒ⁄U ¬Êá«UflÊ¥ ∑§ ÿÈh∑§Ê fláÊ¸Ÿ „ÒU–

⁄UflËãº˝ ó „UÊ°! ©U‚ ÿÈh ∑§ •fl‚⁄U ¬⁄U ¡’ •¡È¸Ÿ ŒÈπË „ÈU∞ Ã’

üÊË∑Î§cáÊ Ÿ ©UŸ∑§Ê ¡Ê ©U¬Œ‡Ê ÁŒÿÊ fl„UË ªËÃÊ „ÒU–

©U◊‡ÊÊ ó ¡ÊŸÃË „Í°U! ªËÃÊ ∑§Ê ÃÊ ¬˝àÿ∑§ ‡‹Ê∑§ Á‡ÊˇÊÊ ŒŸ flÊ‹Ê •ÊÒ⁄U•◊ÍÀÿ „ÒU–

⁄UflËãº˝ ó „UÊ°! •Ê¡ ÃÈ◊ Á∑§‚Á‹∞ ÁfllÊ‹ÿ Ÿ„UË¥ ªß¸?

©U◊‡ÊÊ ó •Ê¡ ◊Ò¥ ◊ÊÃÊ ∑§ ‚ÊÕ Á‡Êfl ∑§ ◊ÁãŒ⁄U ◊¥ ªß¸ ÕË– ‚Íÿ¸ ©UŒÿ„UÊŸ ¬⁄U ªß¸ ÕË •ÊÒ⁄U ‚Íÿ¸ •SÃ „UÊŸ ¬⁄U •Êß¸ ÕË–

⁄UflËãº˝ ó ÄÿÊ fl„UÊ° ∑§Êß¸ ◊„UÊŸÔ ©Uà‚fl ÕÊ?

©U◊‡ÊÊ ó „UÊ°! fl„UÊ° ªáÊ‡Ê ∑§Ë ¬Í¡Ê ÕË– ªáÊ‡Ê ÃÊ ◊„U‡Ê ∑§ ¬ÈòÊ „U◊Ê⁄U

ßc≈UŒfl „Ò¥U– ◊È¤Ê fl„UÊ° ’„ÈUÃ •ÊŸãŒ •ÊÃÊ „ÒU–

‚Áãœ—


⁄UflËãº˝ ó „UÊ°! ◊„U‡Ê „UË ©U◊‡Ê, ◊„Uãº˝ •ÊÒ⁄U Á‡Êfl ∑§„U ¡ÊÃ „Ò¥U– fl„UŒflÃÊ•Ê¥ ∑§ ⁄UÊ¡Ê „Ò¥U–

©U◊‡ÊÊ ó ◊Ò¥Ÿ fl„UÊ° ‚⁄UÊfl⁄U ∑§ ¬ÁflòÊ ¡‹ ◊¥ SŸÊŸ Á∑§ÿÊ– •ë¿UÊ, •’◊Ò¥ ¡ÊÃË „Í°U, ÃÈ◊ ÷Ë ø‹ ⁄U„U „UÊ?

⁄UflËãº˝ ó Ÿ„UË¥, Ÿ„UË¥, ◊Ò¥ ÃÊ ¬ÈSÃ∑§Ê‹ÿ ¡Ê ⁄U„UÊ „Í°U–©U◊‡ÊÊ ó ‡ÊÈ÷ ⁄UÊÁòÊ, ◊Ò¥ •∑§‹Ë „UË ¡ÊÃË „Í°U–⁄UflËãº˝ ó ‡ÊÈ÷ ⁄UÊÁòÊ–

©UûÊ⁄UÊÁáÊ

v. ÿÈh + •fl‚⁄U, ÁfllÊ + •Ê‹ÿ◊Ô, ‚Íÿ¸ + •SÃ, Á„U◊ + •Ê‹ÿ—–

w. ©U◊Ê + ß¸‡ÊÊ, ‚Íÿ¸ + ©UŒÿ, ¬‡ÿ + ßŒ◊Ô, ◊„UÊ + ßãº˝—–

x. ∞∑§ + ∞∑§◊Ô, ◊„UÊ + •ÊÒ·Áœ—, ‚ŒÊ + ∞fl, ÿÕÊ + ∞fl, ◊„UÊ+ •Ê¡—–

y. ¬˝ÁÃ + ∞∑§◊Ô, ‚È + •ÊªÃ◊Ô, •ÁÃ + •Êfl‡ÿ∑§◊Ô, ßÁÃ + •ÊÁŒ–

z. ªÒ + •∑§—, ¬ÊÒ + •∑§—, ÷Ê + •Ÿ◊Ô, ŸÊÒ + ß∑§—, ÷ÊÒ + ©U∑§—–

ewY;ijd&iz'uk%1- f'k{kkiznk% vewY;k'pA


8Á„U¢ŒË •ŸÈflÊŒ (¬„UÁ‹ÿÊ° •ÊÒ⁄U •ãÃ⁄UÊ‹Ê¬)

v. ∑§Ê‹ ◊ÈπflÊ‹Ë „ÒU ¬⁄UãÃÈ Á’À‹Ë Ÿ„UË¥ „ÒU, ŒÊ ¡Ë÷Ê¥ flÊ‹Ë „ÒU ‹Á∑§Ÿ‚Á¬¸áÊË Ÿ„UË¥ „ÒU, ¬Ê°ø ¬ÁÃÿÊ¥ flÊ‹Ë „ÒU ¬⁄U º˝ÊÒ¬ŒË Ÿ„UË¥ „ÒU, ¡Ê ©U‚¡ÊŸÃÊ „ÒU fl„UË ÁflmÊŸ „ÒU– (∑§‹◊)

w. •Ê∑§Ê‡Ê ◊¥ ÉÊÍ◊ÃÊ „ÒU ¬⁄UãÃÈ „UflÊß¸ ¡„UÊ¡ Ÿ„UË¥ „ÒU, ◊Ê¢‚ πÊÃÊ „ÒU ¬⁄U¬‡ÊÈ•Ê¥ ∑§Ê ⁄UÊ¡Ê Ÿ„UË¥ „ÒU, ŒÍ⁄U Ã∑§ ŒπÃÊ „ÒU ¬⁄UãÃÈ ÿÊªË⁄UÊ¡ Ÿ„UË¥ „ÒU;’ÃÊ•Ê, ÿ„U ’„ÈUÃ ÃïÊ ø‹Ÿ flÊ‹Ê ∑§ÊÒŸ „ÒU? (‡ÿŸ— - ’Ê¡)

x. ∞∑§ ∑§◊ ’Ë‚ ÁSòÊÿÊ° Ÿ„UÊŸ ∑§ Á‹∞ ‚⁄UÿÍ ¬⁄U ªßZ, ’Ë‚ flÊÁ¬‚ •ÊªßZ •ÊÒ⁄U ∞∑§ øËÃ mÊ⁄UÊ πÊÿÊ ªÿÊ– (’Ë‚ ÁSòÊÿÊ° ÕË¥, ∞∑§ ¬ÈL§·ÕÊ)

y. ÷Ê¡Ÿ ∑§ •ãÃ ◊¥ ÄÿÊ ¬ËŸÊ øÊÁ„U∞? ¡ÿãÃ Á∑§‚∑§Ê ¬ÈòÊ „ÒU?ÁflcáÊÈ¬Œ ∑§Ê ∑Ò§‚Ê ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU? ¿UÊ¿U ßãº˝ ∑§Ê ŒÈ‹¸÷–

z. ÿÈÁœÁcΔU⁄U Á∑§‚∑§Ê ¬ÈòÊ ÕÊ? ª¢ªÊ ∑Ò§‚ ’„UÃË „ÒU? „¢U‚ ∑§Ë ‡ÊÊ÷Ê ÄÿÊ„UÊÃË „ÒU? œ◊¸ ∑§Ê ÃïÊ øÊ‹–

{. ∑§SÃÍ⁄UË Á∑§‚‚ ¬ÒŒÊ „UÊÃË „ÒU? „UÊÁÕÿÊ¥ ∑§ ¤ÊÈ¢«U ∑§Ê ∑§ÊÒŸ ◊Ê⁄UÃÊ „ÒU?∑§Êÿ⁄U ÿÈh ◊¥ ÄÿÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU? Á„U⁄UáÊ ‚ Á‚¢„U ÷Êª¡ÊÃÊ „ÒU–

©UûÊ⁄UÊÁáÊ

v. v. flÊÿÈÿÊŸ— w. œ◊¸Sÿ x. ¬‹ÊÿŸ◊Ô y. ◊Ê¡Ê¸⁄UË–

w. Áfl + ø⁄UÁÃ, ŒÍ⁄U + º˝c≈UÊ, •ÁÃ + ÃËfl˝—, ¬˝ÁÃ + ÿÊÃÊ—,

¬˝ + ©UûÊ◊, ŒÈ— + ‹÷◊Ô–

x. ¬‹ÊÿŸ◊Ô, ◊ÎªÊÃÔ, ŒÈ‹¸÷◊Ô, àflÁ⁄UÃÊ, Ã∑˝§◊Ô, ◊Ê¢‚÷Ê¡Ë–

¬˝„UÁ‹∑§Ê— •ãÃ⁄UÊ‹Ê¬Ê‡ø


y. •Ê∑§Ê‡Ê, flÊÿÈÿÊŸ— ◊ÎªÊÁœ⁄UÊ¡—, ŒÍ⁄Uº˝c≈UÊ, •ÁÃÃËfl˝ªÊ◊Ë, ∑§Õÿ–

z. x. ∞∑§ÊŸÁfl¢‡ÊÁÃ— SòÊËáÊÊ◊Ô SŸÊŸÊÕ¸◊Ô ‚⁄UÿÍ◊Ô ªÃÊ—–Áfl¢‡ÊÁÃ— ¬˝ÁÃÿÊÃÊ— ∞∑§— ø √ÿÊÉÊ˝áÊ ÷ÁˇÊÃ—H

z. ÿÈÁœÁcΔU⁄U— ∑§Sÿ flÒ ¬ÈòÊ—? œ◊¸Sÿ–

ªXÊ ∑§ËŒÎ‡ÊË fl„UÁÃ? àflÁ⁄UÃÊ–„¢U‚Sÿ ‡ÊÊ÷Ê flÊ ∑§Ê •ÁSÃ? ªÁÃ—–

6- 1- i'kqvksa dk jktk

2- iq=k3- okfil vkb±4- NkN

5- ihus ;ksX;6- gkfFk;ksa dk


9¯gnh vuqokn (gekjk i;kZoj.k)

gekjs pkjksa vksj tks oqQN gS] og lc i;kZoj.k dgykrk gSA ifj$vkoj.ke~*;g bl 'kCn dk lfU/&foPNsn gSA blfy, ge ftlls f?kjs gq, gSa] oglc i;kZoj.k gksrk gSA ekuo osQ pkjksa vksj i`Foh] ty] izdk'k] ok;qvkSj vkdk'k lHkh i;kZoj.k osQ Hkkx gSaA

;|fi euq"; izkf.k;ksa esa lcls Js"B gS] rks Hkh og i;kZoj.k dhmi;ksfxrk vkSj egÙo dks ugha tkurkA ges'kk vkSj lHkh txg ogi;kZoj.k dh j{kk osQ fu;eksa dks u ekudj okrkoj.k dks nwf"kr djrkgSA tSlsμufn;ksa esa twBu vkSj eyew=k dks Mkydj muosQ ty dks iznwf"krdjrk gSA o`{kksa dks dkVdj ok;q dks iznwf"kr djrk gS] ty&laj{k.k vkSjHkwfe osQ laj{k.k dks jksdrk gSA m|ksxksa vkSj okguksa ls fudyus okyk/qvk¡ okrkoj.k esa pkjksa vksj iSQydj vkdk'k vkSj ok;q dks iznwf"krdjrk gS vkSj lw;Z osQ izdk'k dks jksdrk gSA

bl iznw"k.k ls yksx jksxh gksrs gSaA nwf"kr ikuh ihdj isV osQ jksxksa lsihfM+r gksrs gSaA ok;q osQ iznw"k.k ls lk¡l osQ jksxksa vkSj cq[kkj ls nq%[kh gksrsgSaA jklk;fud&[kknksa osQ iz;ksx ls Hkwfe nwf"kr gksrh gS] ftlls gkfudkjdiQy] lfCt;k¡ vkSj vukt iSnk gksrs gSa] ftUgsa [kkus ls vusdksa jksx gks tkrsgSaA

oSKkfud bl leL;k osQ lek/ku osQ fy, iz;Ru djrs gSa] ijUrq tcrd ge lHkh i;kZoj.k dh j{kk osQ fy, rS;kj ugha gksaxs] rc rd muosQiz;Ru liQy ugha gksaxsA ;g vPNh rjg ls tku ysuk pkfg, fdi;kZoj.k dh j{kk esa gh gekjh j{kk gksxhA

vLekde~ i;kZoj.ke~


iznw"k.k dh leL;k osQ lek/ku osQ fy, txg&txg isM+ yxkuspkfg,] ufn;ksa esa dpjk ugha Mkyuk pkfg, vkSj ouksa rFkk igkM+ksa dhj{kk djuh pkfg,A bUgha iz;Ruksa ls ok;q 'kq¼] ty LoPN vkSj HkwfemitkÅ gksxhA ck<+ vkSj vdky ugha gksaxsA rHkh ;g 'kkL=k opu lpgksxk fdμ

^^lHkh lq[kh gksa] lHkh fujksx gksa]lHkh HkykHkyk ns[ksa vkSj dksbZ Hkh nq%[k dk Hkkxh u gksA**

©UûÊ⁄UÊÁáÊ

1- 1- izkf.k"kq 2- vof'k"Ve~@vif'k"Ve~3- /wee~ 4- mnj&jksxe~ 5- vLekde~

2- 1- tuk% unh"kq fde~ f{kifUr\2- osQH;% /wea izljfr\3- osQ"kke~ laj{k.ke~ dj.kh;e~\4- oSKkfudk% fde~ oqQoZfUr\5- iznw"k.ksu osQ #X.kk% HkofUr\

3- 1- :i~ $ vuh;j~ 2- f{ki~ $ vuh;j~3- Ñ $ vuh;j~ 4- ik $ vuh;j~5- LFkk $ vuh;j~ 6- Hk{k~ $ vuh;j~

4- 1- lcls vPNk 2- nwf"kr djrk gS3- dpjk 4- jksdrk gS5- cq[+kkj ls 6- pkjksa vksj7- Bhd 8- lc txg9- Hkkx 10- isaQddj

5- 1- lw;ZL; 2- o`{kku~ 3- tysu 4- jksxs.k 5- vLeku~ 6- iz;Rusu6- 1- iznw"k.ke~ ,dk leL;k vfLrA


2- i;kZoj.kL; j{k.ks vLekoaQ j{k.ke~@j{kk HkofrA3- o;a fo|ky;s o`{kkjksi.ka dfj";ke%A4- LoPNa tya ihRok losZ LoLFkk% Hkfo";fUrA5- iBuh;a iqLroaQ iBA6- ro x`ge~ ifjr% o`{kk% lfUrA

7- 1- lfUr 2- lfUr@HkofUr 3- iznw"k.ksu 4- Le% 5- vdjksr~ 6- tuk%

ewY;ijd&iz'uk%1- o`{kkjksi.ke~2- unh"kq rMkxs"kq p vodja p u {ksi.kh;e~A3- i;kZoj.kL; j{k.ks vLekoaQ j{k.ke~A4- jklk;fud&moZjdkuka iz;ksxa u drZO;e~A


10Á„U¢ŒË •ŸÈflÊŒ (ÁfllÊ ‚ ’ÈÁh üÊcΔU „ÒU (¬¢øÃ¢òÊ ‚))

∞∑§ Ÿª⁄U ◊¥ øÊ⁄U ’˝ÊrÊÔáÊ ¬ÈòÊ •Ê¬‚ ◊¥ Á◊òÊÃÊ¬Ífl¸∑§ ⁄U„UÃ Õ– ©UŸ◊¥ ‚

ÃËŸ ¬…∏U Á‹π ÁflmÊŸ Õ, ¬⁄UãÃÈ ’ÈÁh„UËŸ Õ– ∞∑§ ÃÊ ’ÈÁh◊ÊŸ ÕÊ ¬⁄UãÃÈ

•Ÿ¬…∏U ÕÊ– ©U‚∑§Ê ŸÊ◊ ‚È’ÈÁh ÕÊ– ¬…∏UÊß¸ ◊¥ ©U‚∑§Ë L§Áø Ÿ„UË¥ ÕË– ÃÊ

∑§÷Ë ©UŸ ‚’Ÿ ‚‹Ê„U ∑§Ëó“©U‚ ÁfllÊ ∑§Ê ÄÿÊ ‹Ê÷, ÿÁŒ ŒÍ‚⁄U Œ‡ÊÊ¥

◊¥ ¡Ê∑§⁄U œŸ Ÿ ∑§◊ÊÿÊ ¡Ê∞–” Ã’ fl ‚’ ¬Ífl¸ Œ‡Ê ∑§Ë •Ê⁄U ø‹ ÁŒ∞–

flÒ‚Ê ∑§⁄UŸ ¬⁄U ©UŸ ‚’Ÿ ⁄UÊSÃ ◊¥ ¡¢ª‹ ◊¥ ∑È§¿U „UÁaÔUÿÊ° ŒπË¥– Ã’

∞∑§ Ÿ ∑§„UÊ, ““•Ê„UÊ! •Ê¡ ÁfllÊ ∑§Ê ¬˝ÿÊª ∑§⁄UÃ „Ò¥U– ÿ„U ∑§Êß¸ ¬˝ÊáÊË

◊⁄UÊ „ÈU•Ê ¬«∏UÊ „ÒU– ©U‚∑§Ê ÁfllÊ ∑§ ¬˝÷Êfl ‚ ¡ËÁflÃ ∑§⁄UÃ „Ò¥U– ◊Ò¥ „UÁaÔUÿÊ¥

∑§Ê …UÊ°øÊ ’ŸÊÃÊ „Í°U–”” Ã’ ©U‚Ÿ „UÁaÔUÿÊ¥ ∑§Ê …UÊ°øÊ ’ŸÊÿÊ– ŒÍ‚⁄U Ÿ

ø◊«∏UÊ, ◊Ê¢‚ •ÊÒ⁄U πÍŸ «UÊ‹ ÁŒÿÊ– ÃË‚⁄UÊ ÷Ë ¡’ ©U‚ ¡ËÁflÃ ∑§⁄UŸ

‹ªÊ, Ã÷Ë ‚È’ÈÁh Ÿ ⁄UÊ∑§Ê, ““•⁄U •Ê¬ ΔU„UÁ⁄Uÿ– ÿ„U ÃÊ ‡Ê⁄U ‹ªÃÊ „ÒU–

ÿÁŒ ß‚∑§Ê ¡ËÁflÃ ∑§⁄UÊª Ã’ ÿ„U ‚’∑§Ê „UË ◊Ê⁄U «UÊ‹ªÊ–””

ÿ„U ‚ÈŸ∑§⁄U ©U‚Ÿ ∑§„UÊ, ““ÁœÄ∑§Ê⁄U „ÒU ◊Íπ¸! ◊Ò¥ •¬ŸË ÁfllÊ ∑§Ê

•‚»§‹ Ÿ„UË¥ ∑§⁄U ‚∑§ÃÊ–”” Ã’ ‚È’ÈÁh ’Ê‹Êó““ÃÊ Á»§⁄U ∞∑§ ˇÊáÊ

¬˝ÃËˇÊÊ ∑§⁄UÊ, ¡’ Ã∑§ ◊Ò¥ ¬«∏U ¬⁄U ø…∏UÃÊ „Í°U–”” ∞‚Ê ∑§„U∑§⁄U fl„U ¬«∏U ¬⁄U

ø…∏U ªÿÊ– ¡’ ÃË‚⁄U ’˝ÊrÊÔáÊ Ÿ ©U‚◊¥ ¬˝ÊáÊ «UÊ‹ Ã÷Ë ©U‚ ¡ËÁflÃ „ÈU∞

‡Ê⁄U Ÿ ©UŸ ÃËŸÊ¥ ∑§Ê ◊Ê⁄U «UÊ‹Ê– ©U‚∑§ ’ÊŒ ‚È’ÈÁh ¬«∏U ‚ ©UÃ⁄U∑§⁄U ÉÊ⁄U

ø‹Ê ªÿÊ– ß‚Á‹∞ ‚ø „UË ∑§„UÊ ¡ÊÃÊ „ÒUó

’ÈÁh ∑§Ê •¬ŸÊ•Ê ∑§fl‹ ÁfllÊ ∑§Ê Ÿ„UË¥, ÄÿÊ¥Á∑§ ÁfllÊ ‚ ’ÈÁh üÊcΔU

„ÒU– ’ÈÁh„UËŸÊ¥ ∑§Ê ŸÊ‡Ê „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU ¡Ò‚ ©UŸ ‡Ê⁄U ’ŸÊŸ flÊ‹Ê¥ ∑§Ê „ÈU•Ê–

fl⁄¢U ’ÈÁhŸ¸ ‚Ê ÁfllÊ (¬ÜøÃãòÊÊÃÔ)


©UûÊ⁄UÊÁáÊ

v. v. øàflÊ⁄U— w. ‡ÊÊSòÊ¬Ê⁄UæÔ ªÃÊ— x. ‚È’ÈÁh— y. ¬Ífl¸Œ‡Ê◊Ôz. •SÕËÁŸ {. Á‚¢„U◊Ô |. SflªÎ„U◊Ô }. Á‚¢„UŸ–

w. v. ∞∑§ÁS◊Ÿ˜ Ÿª⁄U øàflÊ⁄U— ’˝ÊrÊÔáÊ¬ÈòÊÊ— fl‚ÁãÃ S◊–w. ÃÃ— Ã ¬Ífl¸Œ‡Ê¢ ¬˝ÁÃ ¬˝Êø‹ãÊ˜–x. ÁmÃËÿŸ ø◊¸◊Ê¢‚L§Áœ⁄¢U ‚¢ÿÊÁ¡Ã◊˜–y. ‚È’ÈÁh— flÎˇÊ◊˜ •Ê⁄UÊ„UàÊ˜–z. Á‚¢„UŸ òÊÿÊ˘Á¬ √ÿÊ¬ÊÁŒÃÊ—–{. ‚È’ÈÁh— flÎˇÊÊŒflÃËÿ¸ ªÎ„U◊˜ ªÃ—–

x. •‚àÿ◊Ô, „UÊÁŸ—, œŸ√ÿÿ◊Ô, ◊ÎÃ◊Ô, ‡ÊòÊÈ—, ◊Íπ¸—, ÁŸ¡Ë¸fl◊Ô–y. üÊÈ œÊÃÈ + ÄàflÊ ¬˝àÿÿ; •fl ©U¬‚ª¸ + ÃÎ œÊÃÈ + Àÿ¬Ô ¬˝àÿÿ;

¬˝ ©U¬‚ª¸ + Ÿ◊Ô œÊÃÈ + Àÿ¬Ô ¬˝àÿÿ; ÷Í œÊÃÈ + ÄàflÊ ¬˝àÿÿ;©UÃÔ ©U¬‚ª¸ + SÕÊ œÊÃÈ + Àÿ¬Ô ¬˝àÿÿ; ª◊Ô œÊÃÈ + ÄàflÊ ¬˝àÿÿ;¬Ê œÊÃÈ + ÄàflÊ ¬˝àÿÿ–

z. v. ‚— ªë¿UÁÃ S◊– y. ¿UÊòÊÊ— ¬ΔUÁãÃ S◊–w. •„¢U ÁfllÊ‹ÿ◊Ô ªë¿UÊÁ◊ S◊– z. ÃÊÒ ∑§Êÿ¸◊Ô ∑È§L§Ã— S◊–x. flŸ Á‚¢„U— fl‚ÁÃ S◊– {. ¬‡Êfl— ÁŸ÷¸ÿÊ— ÷˝◊ÁãÃ S◊–

{. v. ÃÃ— Á‚¢„UŸ ©UàÕÊÿ òÊÿÊ˘Á¬ √ÿÊ¬ÊÁŒÃÊ—–w. ÃŒÊ ¬˝ÊÃ— ∑§Ê‹— •÷flÃÔ–x. àfl◊Ô ∑§ŒÊ ¬ÁΔUcÿÁ‚?y. ÿÁŒ àfl◊Ô •Êªë¿UÁ‚ ÃÁ„¸U •„U◊Ô •Á¬ •Êªë¿UÊÁ◊–z. ⁄U◊‡Ê— ∞fl ◊◊ Á◊òÊ◊Ô •ÁSÃ–{. ’Ê‹∑§Ê— •Á¬ ÷˝◊áÊÊÿ •ªë¿UŸÔ–

7- 1- euk fd;k 2- Mkyrk gS 3- py fn, 4- p<+rk gw¡5- bd_k fd;k 6- taxy esa

ewY;ijd&iz'uk%1- cqf¼ 2- 'kkL=kikjaxrk% cqf¼ghuk% fou';fUrA


11Á„U¢ŒË •ŸÈflÊŒ (‚ÊÁ„Uàÿ-‚ÈœÊ)

v. „U ŒflË ‚⁄USflÃË, ÃÈê„UÊ⁄UÊ ÁfllÊ ∑§Ê πïÊÊŸÊ ’„ÈUÃ •ŸÊπÊ ◊Ê‹Í◊

¬«∏UÃÊ „ÒU– πø¸ ∑§⁄UŸ ¬⁄U ß‚◊¥ ’…∏UÊÃ⁄UË „UÊÃË „ÒU •ÊÒ⁄U ß∑§_ÔUÊ ∑§⁄UŸ¬⁄U ÿ„U ‚◊ÊåÃ „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–

w. ¡Ê ‚ÊÁ„Uàÿ, ‚¢ªËÃ •ÊÒ⁄U ∑§‹Ê ‚ ⁄UÁ„UÃ „ÒU fl„U ¬Í°¿U •ÊÒ⁄U ‚Ë¥ª ∑§

Á’ŸÊ ‚ÊˇÊÊÃÔ ¬‡ÊÈ „UË „ÒU– ÉÊÊ‚ Ÿ πÊÃ „ÈU∞ ÷Ë ¡Ê fl„U ¡ËÁflÃ „ÒU,ÿ„U ÃÊ ¬‡ÊÈ•Ê¥ ∑§Ê ‚ÊÒ÷ÊÇÿ „ÒU–

x. „U •¡È¸Ÿ, ¡’-¡’ œ◊¸ ∑§Ê •¬◊ÊŸ „UÊÃÊ „ÒU Ã’ ©U‚ •äÊ◊¸ ∑§Ê ŒÍ⁄U

∑§⁄UŸ ∑§ Á‹∞ ◊Ò¥ Sflÿ¢ •¬ŸË ⁄UøŸÊ ∑§⁄UÃÊ „Í°U– ‚Ö¡ŸÊ¥ ∑§Ë ⁄UˇÊÊ ∑§⁄UŸ∑§ Á‹∞ •ÊÒ⁄U ŒÈc≈UÊ¥ ∑§ ÁflŸÊ‡Ê ∑§ Á‹∞ ÃÕÊ œ◊¸ ∑§Ë SÕÊ¬ŸÊ ∑§ Á‹∞◊Ò¥ „U⁄U ÿÈª ◊¥ ¡ã◊ ‹ÃÊ „Í°U–

y. ÃÈê„UÊ⁄UÊ •Áœ∑§Ê⁄U ∑§fl‹ ∑§◊¸ ¬⁄U „UË „ÒU ©U‚∑§ »§‹Ê¥ ¬⁄U Ÿ„UË¥ „Ò¥U– ∑§÷Ë

÷Ë ∑§◊¸ ∑§ »§‹ ∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ ◊Ã ’Ÿ •ÊÒ⁄U •œ◊¸ ∑§Ê ‚¢ª ÷Ë ◊Ã∑§⁄U–

z. „U ‹ˇ◊áÊ, ÿ„U ‚ÊŸ ‚ ’ŸË „ÈUß¸ ‹¢∑§Ê ÷Ë ◊È¤Ê •ë¿UË Ÿ„UË¥ ‹ªÃË–

¡ŸŸË •ÊÒ⁄U ¡ã◊÷ÍÁ◊ ÃÊ Sflª¸ ‚ ÷Ë ◊„UÊŸ „UÊÃË „ÒU–

©UûÊ⁄UÊÁáÊ

v. v. ‚⁄USflàÿÊ— ∑§Ê‡Ê— •¬Ífl¸— •ÁSÃ–

w. ‚ÊÁ„Uàÿ-‚¢ªËÃ-∑§‹ÊÁfl„UËŸ— Ÿ⁄U— ‚ÊˇÊÊà¬‡ÊÈ— ÷flÁÃ–x. ◊ŸÈcÿSÿ •Áœ∑§Ê⁄U— ∑§◊¸ÁáÊ ÷flÁÃ–y. SflªÊ¸ŒÁ¬ ª⁄UËÿ‚Ë ¡ŸŸË¡ã◊÷ÍÁ◊‡ø ÷flÁÃ–

‚ÊÁ„Uàÿ-‚ÈœÊ (‡‹Ê∑§‚¢∑§‹Ÿ◊Ô)


w. v. ’˝rÊÔÊ „U◊Ô y. ÃÀ‹ËŸ—w. ‚Èπ◊ÊåŸÊÁÃ z. ∑§⁄UÊêÿ„U◊Ô–x. ¡ªŒË‡Ê—

x. v. ¬ΔUÊÁ◊ + •„U◊Ô w. ‚— + •flŒÃÔ x. ∑§— + ÁøÃÔy. ¬⁄U + ©U¬∑§Ê⁄U— z. flÎˇÊ + •Á¬–

y. v. SflªÊ¸ÃÔ w. ¬‡ÊÍŸÊ◊Ô x. ÷Ê⁄UÁÃy. ¬Á⁄UòÊÊáÊÊÿ z. ∑§◊¸ÁáÊ–

z. v. ‹ˇ◊áÊ, •Á¬, ⁄UÊøÃ, ¡ã◊÷ÍÁ◊‡ø–w. Ãfl, •¬Ífl¸—, flÎÁh◊ÊÿÊÁÃ, ‚¢øÿÊÃÔ–

{. ¬‡ÊÍŸÊ◊Ô, •œ◊¸Sÿ, ‚ÊœÍŸÊ◊Ô, ŒÈc∑Î§ÃÊ◊Ô, œ◊¸Sÿ, ‹¢∑§Ê, ∑§Ê‡Ê—–

|. ⁄UˇÊáÊÊÿ, ©UŒÔ÷flÊÁ◊, ‚Ö¡ŸÊŸÊ◊Ô, •ÁmÃËÿ—, ‚⁄USflÃË, ◊„UÃË–

8- 1 → 6

2 → 4

3 → 2

4 → 1

5 → 3

6 → 5

ewY;ijd&iz'uk%1- fo|k2- i'kq% lkfgR;laxhrdykfoghu% Hkofr% ij×p uj% lkfgR;laxhr&

dyk;qDr% HkofrA3- ;r% tuuhtUeHkwfe'p /uS'o;kZr~ Js"BkA


12Á„U¢ŒË •ŸÈflÊŒ (◊„UÊŸ ‚ ÷Ë ◊„UÊŸ)

(©U¬¬Œ-Áfl÷ÁÄÃ-¬˝ÿÊª)

Á‡ÊˇÊ∑§ ó ¿UÊòÊÊ! ÄÿÊ ÃÈ◊ ¡ÊŸÃ „UÊó◊„UÊ⁄UÊ¡Ê ⁄UáÊ¡ËÃ Á‚¢„U ∞∑§•Ê°π ‚ ∑§ÊŸ Õ–

Á‡ÊcÿÊ ó „UÊ°! „U◊ ‚’ ¡ÊŸÃ „Ò¥U–

Á‡ÊˇÊ∑§ ó ÄÿÊ ÿ„U ÷Ë ¡ÊŸÃ „UÊ Á∑§ fl„U ¡ã◊ ‚ ∑§ÊŸ Ÿ„UË¥ Õ–

Á‡ÊcÿÊ ó Ã’ Á»§⁄U fl„U ∑§’ ∑§ÊŸ „ÈU∞?

Á‡ÊˇÊ∑§ ó Á∑§‚Ë ’ÈÁ…∏UÿÊ ∑§ ¬àÕ⁄U ◊Ê⁄UŸ ‚ fl„U •Ê°π ‚ ∑§ÊŸ „ÈU∞–

Á‡ÊcÿÊ ó •Ê¬ ÄÿÊ ∑§„UÃ „Ò¥U? ©U‚ ’ÈÁ…∏UÿÊ ∑§Ê ÁœÄ∑§Ê⁄U „ÒU–

Á‡ÊˇÊ∑§ ó „UÊ°! ÿ„U •Ê‡øÿ¸ „ÒU Á∑§ ©Uã„UÊ¥Ÿ ©U‚ ’ÈÁ…∏UÿÊ ∑§Ê •ŸÊ¡ •ÊÒ⁄UœŸ ÁŒÿÊ–

Á‡ÊcÿÊ ó ©Uã„UÊ¥Ÿ ∞‚Ê Á∑§‚Á‹∞ Á∑§ÿÊ? •Ê¬ „U◊ ‚’∑§Ê ◊„UÊ⁄UÊ¡Ê⁄UáÊ¡ËÃ Á‚¢„U ∑§Ë ∑§„UÊŸË ‚ÈŸÊßÿ– „U◊¥ ∑§„UÊŸË ’„ÈUÃ •ë¿UË‹ªÃË „ÒU–

Á‡ÊˇÊ∑§ ó ‚ÈŸÊ! ∞∑§ ’Ê⁄U fl„U ‚fl∑§Ê¥ ∑§ ‚ÊÕ ªÊ°fl ◊¥ ª∞– fl„UÊ° fl„U•¬Ÿ Á◊òÊ ∑§ ÉÊ⁄U ∑§Ë •Ê⁄U ¡Ê ⁄U„U Õ Ã÷Ë ©UŸ∑§Ë •Ê°π◊¥ ∞∑§ ¬àÕ⁄U Áª⁄UÊ– ‚ÒÁŸ∑§ ¡ÀŒË „UË ©U‚ ’ÈÁ…∏UÿÊ ∑§ øÊ⁄UÊ¥

•Ê⁄U π«∏U „UÊ ª∞ •ÊÒ⁄U ©U‚ ¬⁄U ∑˝§Êœ ∑§⁄UŸ ‹ª–

Ã’ ◊„UÊ⁄UÊ¡Ê ⁄UáÊ¡ËÃ Á‚¢„U Ÿ ©U‚ ’ÈÁ…∏UÿÊ ‚ ¬Í¿UÊóÃÈ◊Ÿ◊È¤Ê Á∑§‚Á‹∞ ◊Ê⁄UÊ? fl„U ’Ê‹ËóŸ„UË¥ ◊Ò¥Ÿ •Ê¬∑§Ê Ÿ„UË¥

◊Ê⁄UÊ– ◊Ò¥ •ÊÒ⁄U ◊⁄U ’ëø ÷Íπ Õ– ◊Ò¥ ¬«∏U ‚ »§‹ Áª⁄UÊŸÊ

◊„UÃÊ◊Ô •Á¬ ◊„UÊŸÔ


øÊ„UÃË ÕË– ß‚Á‹∞ »§‹ ∑§ Á‹∞ ¬àÕ⁄U ◊Ê⁄UÊ– ◊„UÊ⁄UÊ¡Ê

’Ê‹ó◊Ò¥ ‚◊¤Ê ªÿÊ– ÃÈ◊ ¡Ê•Ê– •ÊÒ⁄U ‚fl∑§Ê¥ ∑§Ê •ÊŒ‡ÊÁŒÿÊ Á∑§ ©U‚ ’ÈÁ…∏UÿÊ ∑§Ê ∑§Ê$»§Ë •ŸÊ¡ •ÊÒ⁄U œŸ ŒÊ–

∞∑§ ‚ÒÁŸ∑§ ’Ê‹Êó◊„UÊ⁄UÊ¡! ß‚Ÿ •Ê¬∑§Ê ¬àÕ⁄U ‚ ◊Ê⁄UÊ,•Ê¬∑§Ê ©U‚ Œá«U ŒŸÊ øÊÁ„U∞– ◊„UÊ⁄UÊ¡Ê ’Ê‹ó◊È¤Ê∑§ÊŸ„UË¥, fl„U flÎˇÊ ∑§Ê ◊Ê⁄U ⁄U„UË ÕË– Ã’ ÷Ë ¬«∏U ©U‚∑§Ê »§‹ŒÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ◊Ò¥ ÃÊ Á»§⁄U ⁄UÊ¡Ê „Í°U–

©UûÊ⁄UÊÁáÊ

v. v. ŸòÊáÊ w. flÎhÊ x. ÷≈ÒU—y. flÎhÊÿÒ z. flÎ Ê◊Ô–

w. v. ‚— ∑§Sÿ ªÎ„¢U ¬˝ÁÃ •ªë¿UÃÔ?w. ∑§ ÃÊ¢ flÎhÊ¢ •Á÷Ã— •ÁÃcΔUŸÔ?x. ∑§èÿ— ø •ÊŒ‡Ê◊Ô •ÿë¿UÃÔ?y. ßÿ◊Ô àflÊ◊Ô ∑§Ÿ •◊Ê⁄UÿÃÔ?z. ∞∑§ŒÊ ‚— ∑Ò§— ‚„U ª˝Ê◊¢ •ªë¿UÃÔ?

x. ∑§— ∑§◊Ô⁄UáÊ¡ËÃÁ‚¢„U— flÎhÊ◊Ô‚ÒÁŸ∑§— ⁄UáÊ¡ËÃÁ‚¢„U◊ÔflÎhÊ ⁄UáÊ¡ËÃÁ‚¢„U◊Ô⁄UáÊ¡ËÃÁ‚¢„U— flÎhÊ◊Ô

y. v. ◊Êª¸◊Ô w. ÁfllÊ‹ÿ◊Ô x. Á‡Êcÿ¢y. ¡Ÿ∑§Ÿ z. ∑§áÊÊ¸èÿÊ◊Ô {. ªÎ„U◊Ô|. ∑§S◊Ò }. ◊sÔ◊Ô–

z. v. ◊Êª¸◊Ô ©U÷ÿÃ— flÎˇÊÊ— ‚ÁãÃ–


w. flÎˇÊÊÃÔ »§‹ÊÁŸ ¬ÃÁãÃ–x. ’Ê‹∑§— ¡Ÿ∑§◊Ô ¬˝‡Ÿ¢ ¬Îë¿UÁÃ–y. ¬ÈSÃ∑§◊Ô ÁflŸÊ ∑§Õ¢ ¬ÁΔUcÿÁ‚?z. ◊sÔ◊˜Ô ‡ÊËÃ‹◊Ô ¡‹◊Ô ⁄UÊøÃ–{. ¿UÊòÊÊ— ªÈL§◊Ô ¬˝‡Ÿ¢ ¬Îë¿UÁãÃ–

{. v. ª˝Ê◊◊Ô w. Ÿª⁄U◊Ô x. ŸòÊáÊy. SŸ„U◊Ô z. ‚ËÃÊ◊˜Ô {. ’Ê‹∑§Êÿ|. Á÷ˇÊÈ∑§èÿ— }. ¬ÈòÊÊÿ–

|. v. ‚ËÃÊ ⁄UÊ◊áÊ ‚„U ªë¿UÁÃ–w. •„U◊Ô •Á¬ »§‹◊Ô πÊŒÊÁ◊–x. ¬Êá«UflÊ— ¬Üø •Ê‚Ÿ˜–y. àfl◊Ô ∑§ŒÊ ¬ÁΔUcÿÁ‚?z. ÿÃÔ ∑§Êÿ¸◊Ô ∑È§L§ ¬Á⁄UüÊ◊áÊ ∑È§L§–

8- 1 → 6

2 → 3

3 → 8

4 → 2

5 → 7

6 → 4

7 → 5

8 → 1

ewY;ijd&iz'uk%1- ijksidkj%


13 ªÊflÊ¬˝Œ‡Ê—

Á„U¢ŒË •ŸÈflÊŒ (ªÊflÊ ¬˝Œ‡Ê)

÷Ê⁄UÃ ∑§Ë ¬Á‡ø◊ ÁŒ‡ÊÊ ◊¥ ‚◊Èº˝ ∑§ Á∑§ŸÊ⁄U ªÊflÊ ŸÊ◊ ∑§Ê ’„ÈUÃ ‚ÈãŒ⁄U¬ÿ¸≈UŸ SÕ‹ „ÒU– ¬„U‹ ß‚∑§Ê ŸÊ◊ ªÊ◊ÊãÃ∑§ ˇÊòÊ ÕÊ– ‚„UÿÊÁº˝ ¬fl¸ÃoÎ¢π‹Ê•Ê¥ ‚ ÁÉÊ⁄U „ÈU∞ ªÊflÊ ⁄UÊÖÿ ∑§Ê ¬˝Ê∑Î§ÁÃ∑§ ‚ÊÒ¥Œÿ¸ ÿÊÁòÊÿÊ¥ ∑§Ê’È‹ÊÃÊ „ÒU–

ÿ„UÊ° ∑§ ‹Êª ‚¢ªËÃ-Á¬˝ÿ •ÊÒ⁄U ŸÎàÿ-Á¬˝ÿ „UÊÃ „Ò¥U– ÿ„UÊ° ∑§Ê ∑Î§Á·-©Uà‚fl “∑§ÊÁŸ¸flÊ‹” ‚¢‚Ê⁄U ◊¥ ¬˝Á‚h ∞∑§ ŸÎàÿ-©Uà‚fl „ÒU– Œ‡Ê-ÁflŒ‡ÊÊ¥ ∑§ÿÊòÊË ß‚ •fl‚⁄U ¬⁄U ÿ„UÊ° •ÊÃ „Ò¥U •ÊÒ⁄U •ÊŸãŒ ¬˝ÊåÃ ∑§⁄UÃ „Ò¥U–

ß‚ ¬˝Œ‡Ê ∑§Ë ⁄UÊ¡œÊŸË “¬áÊ¡Ë” Áfl‡fl ◊¥ ’„ÈUÃ ¬˝Á‚h „ÒU– ß‚∑§•ÁÃÁ⁄UÄÃ ◊Ê⁄U◊ÈªÊ, ◊Ê¬Í‚Ê •ÊÒ⁄U ‡Êê÷Ê¡Ë Ÿª⁄U ß‚∑§ ŒπŸ ÿÊÇÿ Ÿª⁄U„Ò¥U– ÿ„UÊ° ◊Êá«UÊflË •ÊÒ⁄U ¡ÈflÊ⁄UË ŒÊ ¬˝◊Èπ ŸÁŒÿÊ° „Ò¥U– ‚Ê⁄U ‚Ê‹ ÿ ŒÊŸÊ¥ŸÁŒÿÊ° ¬ÊŸË ‚ ÷⁄UË ⁄U„UÃË „Ò¥U– ß‚Ë ∑§Ê⁄UáÊ ‚ ßŸ◊¥ ¡‹-ÿÊÃÊÿÊÃ •Ê‚ÊŸ„UÊÃÊ „ÒU–

∑§Ê‹’Ê, «UÊŸÊ¬Ê•Ê‹Ê, ∑§Ê‹ŸªÈ≈U, flÊªÊ≈UÊ⁄U, •¢¡ÈŸÊ •ÊÒ⁄U ◊Ê«˛U◊ ß‚⁄UÊÖÿ ∑§ ’„ÈUÃ ‚È¢Œ⁄U ‚◊Èº˝ Ã≈U „Ò¥U– ÿ„UÊ° •Ê∑§⁄U ÿÊòÊË ¡‹-∑˝§Ë«UÊ∞° ∑§⁄UÃ„Ò¥U •ÊÒ⁄U ÃÒ⁄UÃ „Ò¥U– ŒπŸ ÿÊÇÿ SÕÊŸÊ¥ ◊¥ “ŒÈÇœ-‚Êª⁄U-¬˝¬ÊÃ” •Ê°πÊ¥ ∑§Ê◊Ê„U ‹ÃÊ „ÒU–

ªÊflÊ ÉÊŸ ¡¢ª‹Ê¥ •ÊÒ⁄U „UÁ⁄UÿÊ‹Ë ‚ ÁÉÊ⁄UÊ „ÈU•Ê ¬˝Œ‡Ê „ÒU– ÿ„UÊ° ◊ÈÅÿM§¬ ‚ øÊfl‹Ê¥ ∑§Ë πÃË „UÊÃË „ÒU– ß‚ ¬˝Œ‡Ê ∑§Ë •ãÿ »§‚‹¥ ∑§Ê¡Í,ŸÊÁ⁄Uÿ‹, ‚È¬Ê⁄UË, •ŸãŸÊ‚, ∑§‹Ê •ÊÁŒ „Ò¥U–

ß‚ ¬˝Œ‡Ê ∑§Ë ◊ÍÁÃ¸∑§‹Ê •ÊÒ⁄U SÕÊ¬àÿ∑§‹Ê •ÊÁŒ ‚¢‚Ê⁄U ÷⁄U ◊¥ ¬˝Á‚h„Ò¥U– SÕÊ¬àÿ∑§‹Ê ∑§Ë ŒÎÁc≈U ‚ ∑§ÊÚãfl¥≈U •ÊÚ$»§ ’ÊÚ◊ ¡Ë‚‚Ô øø¸, ∑Ò§Õ«˛U‹•ÊÚ$»§ ªÊflÊ øø¸, üÊËªáÊ‡Ê, ‡ÊÊãÃŒÈªÊ¸, ∑§Ê◊ÊˇÊË, øãº˝ŸÊÕ, ◊ÁÀ‹∑§Ê¡È¸Ÿ,Áfl≈˜UÔΔU‹ •ÊÁŒ ◊ÁãŒ⁄U; ‚$»§Ê◊ÁS¡Œ •ÊÒ⁄U ¡Ê◊Ê◊ÁS¡Œ ◊„Uûfl¬ÍáÊ¸ ÷flŸ „Ò¥U–

ÿ„UÊ° ∑§Ê ¬˝ŒÍ·áÊ ⁄UÁ„UÃ flÊÃÊfl⁄UáÊ, ‚¢S∑Î§ÁÃ, ‚÷Ë œ◊ÊZ ∑§Ê ‚◊ãflÿ,


‚◊Èº˝ ¡‹ •ÊÒ⁄U flŸÊ¥ ∑§Ê ÁflSÃÊ⁄U, Áfl‡ÊÊ‹ ¬fl¸Ã üÊÁáÊÿÊ° •ÊÒ⁄U ¬˝∑Î§ÁÃ ∑§◊ŸÊ„U⁄U ŒÎ‡ÿ ªÊflÊ ¬˝Œ‡Ê ∑§Ê ‚¢‚Ê⁄U ∑§ ¬ÿ¸≈U∑§ SÕ‹Ê¥ ◊¥ ‚’‚ üÊcΔU SÕÊŸ¬⁄U SÕÊÁ¬Ã ∑§⁄UÃ „Ò¥U– Áfl‡Ê· M§¬ ‚ ‚ŒË¸ ∑§ ◊ÊÒ‚◊ ◊¥ ÿÊÁòÊÿÊ¥ ∑§Ê ‚Íÿ¸SŸÊŸ ∑§⁄UÃ ŒÅÊ ∑§⁄U ‹ªÃÊ „ÒU Á∑§ „U◊ Á∑§‚Ë SflåŸ‹Ê∑§ ◊¥ ÉÊÍ◊ ⁄U„U „Ò¥U–ß‚Á‹∞ ¡ËflŸ∑§Ê‹ ◊¥ ∞∑§ ’Ê⁄U ÃÊ ÿ„UÊ° •fl‡ÿ „UË ¡ÊŸÊ øÊÁ„U∞–

©UûÊ⁄UÊÁáÊ

v. v. ªÊ◊ÊãÃ∑§ w. ∑§ÊÁŸ¸flÊ‹ x. ‚„UÿÊÁº˝y. ŒÈÇœ‚Êª⁄U— z. ¡‹¬Á⁄Ufl„UŸ◊Ô {. ¬áÊ¡Ë–

w. v. ŸÎàÿÁ¬˝ÿÊ— w. ‡Êê÷Ê¡ËŸª⁄U◊Ô x. ¡ÈflÊ⁄UËy. „UÁ⁄UÁÃ◊ÊÁ÷— z. SÕÊ¬àÿ∑§‹Ê {. ¡Ê◊Ê◊ÁS¡Œ–

x. v. ∞Ã ŸlÊÒ fl·¸¬ÿ¸ãÃ◊Ô ¡‹Ÿ ¬ÍÁ⁄UÃÊÒ SÃ—–w. ªÊflÊ⁄UÊÖÿSÿ ¬˝Ê∑Î§ÁÃ∑§‚ÊÒãŒÿ¸◊Ô ¬ÿ¸≈U∑§ÊŸÔ •Ê∑§Ê⁄UÿÁÃ–x. •òÊ •Êªàÿ ¬ÿ¸≈U∑§Ê— ¡‹∑˝§Ë«UÊ— ∑È§fl¸ÁãÃ–y. •Sÿ ◊Ê¬Í‚ÊŸª⁄U◊Ô Œ‡Ê¸ŸËÿ◊Ô •ÁSÃ–z. •òÊ ◊ÈÅÿM§¬áÊ Ãá«ÈU‹ÊŸÊ¢ ∑Î§Á·— ÷flÁÃ–

y. v. ¬ÊŸË ∑§ π‹ w. ŸÊÁ⁄Uÿ‹ x. ’È‹ÊÃÊ „ÒUy. ÁÉÊ⁄UÊ „ÈU•Ê z. …U∑§Ê „ÈU•Ê {. ◊ÁãŒ⁄U|. ‚ÈãŒ⁄U }. ‚È¬Ê⁄UË–

z. v. ¬ÁΔUÃÈ◊˜Ô w. ¡ÈflÊ⁄UË x. ŒÈÇœ‚Êª⁄U—y. ŒÈÇœ◊Ô z. ÷À‹Í∑§— {. ‡ÿŸ—|. ‚ËÃÊÿÊ— }. •flÃ⁄UÁ‚–

6- 1- d% 2- dfr 3- osQ

4- osQ"kke~ 5- oqQ=k@dfLeu~ 6- dnk

ewY;ijd&iz'uk%1- i;ZVusu dL;kfi LFkkuL; laLÑrs%] LFkkiR;dyk;k%]

izkÑfrdLFkykuka HkkSxksfyd fLFkrs% p Kkua HkofrA


14¯gnh vuqokn (iz;Ru djus okyksa osQ nsork Hkh lgk;d gksrs gSa)

,d ijeHkDr FkkA og jkst HkfDriwoZd Hkxoku dh izkFkZuk djrk Fkk]^^gs nso] Ñi;k eq>s LokLF; iznku djks] /u nksA** vkfnA og dksbZ Hkhiz;Ru ugha djrk Fkk] u dksbZ dke djrk FkkA nsork gh mldh lgk;rkdjsaxs] ,slk mldk fo'okl FkkA

,d fnu og cSyxkM+h ls tk jgk FkkA jkLrk fe^h ls Hkjk FkkA rHkhckfj'k 'kq: gks xbZA rhu ?kaVs yxkrkj cjlkr gqbZA rc mldh xkM+h dkifg;k jkLrs esa dhpM+ esa /¡l x;kA og cSBdj izkFkZuk djus yxk] ^gsizHkq] Ñik djosQ esjh lgk;rk djks] eSa rks rqEgkjk ijeHkDr gw¡] eq> ijÑik djks]** vkfnA

mlh le; ogk¡ ,d lTtu vk x,A HkDr dks ns[kdj mlus iwNk]^^gs fe=k] oqQN lgk;rk pkfg, ;k ugha\** rks HkDr cksyk] ^^vkidhlgk;rk ugha pkfg,A nsork gh esjh lgk;rk djsaxs* vkfnA rc (og)lTtu pyk x;kA

blh izdkj ls ckjh&ckjh ls cgqr ls yksx vk, vkSj mUgksaus iwNk gsfe=k] dksbZ enn pkfg, ;k ugha\** mlus ogh mÙkj fn;k fd bZ'oj ghlgk;rk djsaxsA

cjlkr rs”k gks xbZA ikuh mlosQ xys rd vk x;k] rks Hkh mlus dksbZiz;Ru ugha fd;kA ifj.kkeLo:i vUr esa og ikuh esa Mwcdj ej x;kA

ejus osQ ckn og LoxZ esa x;k vkSj nsork ls iwNk] ^^gs nso] eSavkidk ijeHkDr gw¡] rks Hkh vki ladV osQ le; esjh lgk;rk osQ fy,ugha vk,A D;ksa\**

rc nsork us dgk] ^vjs HkDr] eSa rks dbZ ckj vk;k vkSj iwNk fdlgk;rk ”k:jh gS ;k ugha\ ijUrq rqe ugha ekusA ;fn vki iz;Ru gh udjks] rks eSa oSQls lgk;rk dj ldrk gw¡\**

iz;Ru'khykuka nsoks¿fi lgk;d%


nsork dh ckr lqudj HkDr dks Kku izkIr gqvk fdμ^^iz;Ru djus okyksa osQ nsork Hkh lgk;d gksrs gSa**

©UûÊ⁄UÊÁáÊ

1- 1- o"kHk'kdVsu 2- pØe~ 3- lTtu% 4- d.Bi;ZUre~ 5- ej.kkUrje~6- vusd

2- 1- vkxrorh 2- Ñroku~ 3- mDrorh 4- vkxroku~3- 1- d% 2- dk 3- dke~ 4- dk 5- dL; 6- osQ"kke~4- 1- rnSo 2- r=k 3- iqu% 4- vfi 5- ¯dfpr~5- 1- HkfDr 'kCn] bdkjkUr] r`rh;k foHkfDr] ,dopu

2- vLen~ 'kCn] loZuke] prqFkhZ foHkfDr] ,dopu3- ,d 'kCn] la[;kokph] lIreh foHkfDr4- izkFkZuk 'kCn] vkdkjkUr L=khfYakx] f}rh;k foHkfDr] ,dopu5- Ñ&/krq] y`V~ydkj] izFke iq#"k] ,dopu6- i`PN~ /krq] yÄ~ ydkj] izFke iq#"k] cgqopu7- 'ko~Q /krq] yV~ ydkj] mÙke iq#"k] ,dopu

6- 1- → ik¡pok¡ 2- → igyk 3- → lkrok¡ 4- → rhljk5- → nwljk 6- → pkSFkk 7- → NBk

7- 1- n'k~ /krq $ DRok izR;; 2- mi milxZ $ fo'k~ /krq $ Y;i~ izR;;3- i`PN~ /krq $ Drorq izR;; 4-Hkw /krq $ DRok izR;;5- n`'k~ /krq $ rqequ~ izR;;6- vk milxZ $ xe~ /krq $ Drorq izR;; $ Ähi~ (L=kh izR;;)

8- 1- bZ'oj dk HkDr 2- fujksfxrk 3- cSyxkM+h ls 4- fe^h dk jkLrk5- ckfj'k 6- rhu ?kaVs 7- /¡l x;k 8- xys rd

ewY;ijd&iz'uk%1- iz;Ru'khyL;2- bZ'ojHkDrk; vfi deZe~ vko';de~ HkofrA


15Á„U¢ŒË •ŸÈflÊŒ (¬˝∑§Ê‡Ê ∑§Ê ¬⁄UÊflÃ¸Ÿ •ÊÒ⁄U •¬flÃ¸Ÿ)

¬˝ÊøËŸ ∑§Ê‹ ◊¥ |ÆÆ ß¸‚Ê¬Ífl¸ ◊¥ ÿÊS∑§ÊøÊÿ¸ ŸÊ◊ ∑§ ∞∑§ ¬˝Á‚h ÁflmÊŸÕ– ©Uã„UÊ¥Ÿ “ÁŸL§ÄÃ” ŸÊ◊ ∑§ ∞∑§ ª˝ãÕ ∑§Ë ⁄UøŸÊ ∑§Ë– ‚¢S∑Î§Ã-‚ÊÁ„Uàÿ

◊¥ √ÿÊ∑§⁄UáÊ ∑§ ˇÊòÊ ◊¥ ©UŸ∑§ ‡ÊéŒÊ¥ ∑§ ÁŸfl¸øŸ ¬˝Á‚h „Ò¥U– “flÒ‡flÊŸ⁄U”ß‚ ‡ÊéŒ ∑§Ë √ÿÊÅÿÊ ∑§⁄UÃ „ÈU∞ ©Uã„UÊ¥Ÿ ∑§„UÊ Á∑§ flÒ‡flÊŸ⁄U ‡ÊéŒ ∑§ “‚Íÿ¸”•ÊÒ⁄U “•ÁÇŸ” ŒÊ •Õ¸ „Ò¥U– Á‡ÊcÿÊ¥ Ÿ ¬Í¿UÊó∑Ò§‚? ©Uã„UÊ¥Ÿ ∑§„UÊó◊Ò¥ ∞∑§

¬˝ÿÊª ∑§⁄U∑§ ÃÈ◊ ‚’∑§Ê ÁŒπÊÃÊ „Í°U–

fl„U ∞∑§ ∑§Ê¢‚ ∑§Ê ∑§≈UÊ⁄UÊ ‹Ê∞– ß‚ ∑§≈UÊ⁄U ‚ ©Uã„UÊ¥Ÿ ‚Íÿ¸ ∑§Ë Á∑§⁄UáÊÊ¥∑§Ê ∑§Áãº˝Ã ∑§⁄U∑§ ªÊ’⁄U ∑§Ê ¡‹ÊÿÊ– Á»§⁄U S»§Á≈U∑§ ∑§Ë ‚„UÊÿÃÊ ‚ ÷Ë

©Uã„UÊ¥Ÿ ‚Íÿ¸ ∑§Ë Á∑§⁄UáÊÊ¥ ‚ ªÊ’⁄U ∑§Ê ¡‹Ê∑§⁄U ÿ„U Á‚h Á∑§ÿÊ Á∑§ ‚Íÿ¸•ÊÒ⁄U •ÁÇŸ ŒÊŸÊ¥ ‚◊ÊŸ „Ò¥U–

•Ê¡∑§‹ ÷Ë „U◊ ÷ÊÒÁÃ∑§ ÁflôÊÊŸ ◊¥ ¬…∏UÃ „Ò¥U Á∑§ ¡’ •flÃ‹Œ¬¸áÊ‚ ‚Íÿ¸ ∑§Ë Á∑§⁄UáÊ¥ ¬⁄UÊflÁÃ¸Ã „UÊÃË „Ò¥U ÃÊ fl ß∑§_ÔUË „UÊ∑§⁄U ¡‹ŸflÊ‹ ¬ŒÊÕ¸

◊¥ •Êª ¡‹Ê ŒÃË „Ò¥U– ß‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U ¡’ ©UûÊ‹‹¥‚ ∑§Ë ‚„UÊÿÃÊ ‚ ‚Íÿ¸∑§Ë Á∑§⁄UáÊ¥ •¬flÁÃ¸Ã „UÊÃË „Ò¥U ÃÊ fl ÷Ë ß∑§_ÔUË „UÊ∑§⁄U ¡‹ŸflÊ‹Ë flSÃÈ∑§Ê ¡‹ÊŸ ◊¥ ‚◊Õ¸ „UÊÃË „Ò¥U–

ß‚Á‹∞ ∞‚Ê ¬˝ÃËÃ „UÊÃÊ „ÒU Á∑§ ¬˝ÊøËŸ ‚◊ÿ ◊¥ ÷Ë ÷Ê⁄UÃ ∑§ ´§Á·¬˝∑§Ê‡Ê ∑§ ¬⁄UÊflÃ¸Ÿ •ÊÒ⁄U •¬flÃ¸Ÿ ∑§Ê ¡ÊŸÃ Õ– ß‚ Á‚hÊãÃ ∑§Ê ¬˝ÿÊªfl •Êª ¡‹ÊŸ ∑§ Á‹∞ ∑§⁄UÃ Õ–

ÿÁŒ „U◊ ‚¢S∑Î§Ã-‚ÊÁ„Uàÿ ∑§Ê äÿÊŸ ‚ ¬…∏¥U ÃÊ „U◊ •Ÿ∑§ flÒôÊÊÁŸ∑§Á‚hÊãÃÊ¥ ∑§Ê fl„UÊ° ŒπŸ ◊¥ ‚◊Õ¸ „UÊ ‚∑¥§ª–

¬˝∑§Ê‡ÊSÿ ¬⁄UÊflÃ¸Ÿ◊Ô •¬flÃ¸Ÿ◊Ô ø


©UûÊ⁄UÊÁáÊ

v. v. ÁŸL§ÄÃ w. flÒ‡flÊŸ⁄U x. ªÊ◊ÿ◊Ôy. ∑§Ê¢‚–

w. v. flÒ‡flÊŸ⁄U ‡ÊéŒSÿ ‚Íÿ¸— •ÁÇŸ— ø •Õ¸ •ÊSÃÊ◊Ô–w. ‚— ∑§Ê¢‚¬ÊòÊáÊ ‚Íÿ¸Sÿ ⁄U‡◊ËŸÔ ∑§Áãº˝Ã¢ ∑Î§àflÊ ªÊ◊ÿ◊Ô ¬˝ÊÖflÊ‹ÿÃÔ–x. ¬˝ÊøËŸ∑§Ê‹˘Á¬ ÷Ê⁄UÃSÿ ´§·ÿ— ¬˝∑§Ê‡ÊSÿ ¬⁄UÊflÃ¸Ÿ◊Ô •¬flÃ¸Ÿ◊Ô

ø ¡ÊŸÁãÃ S◊–y. ÷ÊÒÁÃ∑§-ÁflôÊÊŸ flÿ¢ ¬˝∑§Ê‡ÊSÿ ¬⁄UÊflÃ¸Ÿ◊Ô •¬flÃ¸Ÿ◊Ô ø ¬ΔUÊ◊—–

x. v. ÁŸL§ÄÃ w. ‚Íÿ¸Sÿ ⁄U‡◊ËŸ˜Ô x. flÒ‡flÊŸ⁄Uy. •ÁÇŸ— z. ¬⁄UÊflÁÃ¸ÃÊ—{. ©UûÊ‹‹¥‚Sÿ ‚Ê„UÊƒÿŸ–

y. ŸflËŸ, •¬˝Á‚h—, ◊Íπ¸—, •flÃ‹, ÃŒÊ, •‚◊ÊŸ—, •òÊ–

z. v. •„U◊Ô ÿÈc◊ÊŸÔ ¬˝ÊŒ‡Ê¸ÿ◊Ô–w. •Sÿ ‡ÊéŒSÿ m •Õ¸ •ÊSÃÊ◊Ô–x. ‹ÃÊ ∞∑¢§ ¬ÊòÊ◊Ô •ÊŸÿÃÔ–y. àfl¢ äÿÊŸŸ •¬ΔU—–z. flÿ¢ ÷ÊÒÁÃ∑§ÁflôÊÊŸ •¬ΔUÊ◊–{. ‚— ¬˝Á‚h— ÁflmÊŸÔ •Ê‚ËÃÔ–

{. v. Á∑§⁄UáÊÊ¥ ‚ w. ªÊ’⁄U x. ∑§⁄UÃ „ÈU∞y. ‚ÊÁ„Uàÿ z. ’Ã¸Ÿ ‚ {. ¬˝Á‚h–

7- 1- osQu 2- fde~@d% 3- osQu4- Roa d djksf"k\ 5- ;w;e~ osQ nz"Vqe~ leFkkZ% Hkosr\

ewY;ijd&iz'uk%1- iz;ksxs.k


16Á„U¢ŒË •ŸÈflÊŒ (‚¢ÅÿÊflÊøË-Áfl‡Ê·áÊ)

‚¢ÅÿÊflÊøË-Áfl‡Ê·áÊÊ—¬ÈÁ

À¢‹ª

SòÊËÁ

‹¢ª

Ÿ¬È¢‚

∑§Á‹

¢ª

v.∞∑

§ ‡Ê⁄U–

∞∑§

øÊÒ∑

§Ë–∞∑

§ ª¥Œ

–∞∑

§ ‡Ê⁄U

∑§Ê

ŒπÊ–

∞∑§

øÊÒ∑

§Ë ‹

Ê•Ê–

∞∑§

ª¥Œ »

¥§∑§Ê–

∞∑§

•Ê°π

‚ Œ

πÊ–

∞∑§

⁄UÊ≈UË

‚ ‚

é¡Ë

πÊ•

Ê–∞∑

§ ª¥Œ

‚ π

‹Ê–

∞∑§

’Ê‹

∑§ ∑

§Ê ŒÍœ

ŒÊ–

∞∑§

’ÊÁ‹

∑§Ê

∑§Ê

÷Ê¡

Ÿ ŒÊ

–∞∑

§ »§‹

∑§ Á

‹∞

◊Ã ⁄UÊ•

Ê–fl„

U ∞∑§

ÉÊ⁄U

‚ Á

Ÿ∑§‹

Ê–©U‚

Ÿ ∞∑

§ ‹

ÃÊ ‚

»Í§‹

ÃÊ«

∏UÊ–∞∑

§ ÉÊ⁄U

‚ •

ŸÊ¡ ‹

Ê•Ê–

∞∑§

’ëø ∑

§Ê ¬ò

Ê ¬…

∏UÊ–∞∑

§ ’Ê

Á‹∑§

Ê ∑§

Ê •

Ê÷Í·á

Ê–∞∑

§ Á∑§

ÃÊ’

∑§Ê ¬

ÎcΔU ¬

…∏UÊ–

◊Ò¥Ÿ ∞

∑§ ¬

ÊΔU ◊

¥ ¬…∏UÊ

–∞∑

§ ’ª

Ëø ◊

¥ »Í§‹

„Ò¥UU–

◊Ò¥ ∞∑

§ ÉÊ⁄

U ◊¥ ⁄

U„UÃÊ

„Í°U–

w.ŒÊ

’Ê‹

∑§ŒÊ

‹«∏UÁ

∑§ÿÊ

°ŒÊ

Á∑§

ÃÊ’¥

ŒÊ ¬

ÊΔU

ŒÊ Ÿ

ÁŒÿÊ

°ŒÊ

»Í§‹

ŒÊ ¬

ÊΔUÊ¥

‚ŒÊ

’ÊÁ‹

∑§Ê•

Ê¥ ‚

ŒÊ •

Ê°πÊ¥

‚ŒÊ

’Ê‹

∑§Ê¥

∑§Ê

ŒÊ ’

ÊÁ‹∑§

Ê•Ê¥

∑§Ê

ŒÊ Á

øòÊÊ

¥ ∑§Ê

x.ÃË

Ÿ ◊Ÿ

ÈcÿÃË

Ÿ ∑§

ÁflÃÊ

∞°ÃË

Ÿ »§

‹ÃË

Ÿ •

ÊŒÁ◊

ÿÊ¥ ∑

§ÊÃË

Ÿ ‹

«∏UÁ∑§

ÿÊ¥ ∑

§ÊÃË

Ÿ •

Ê◊Ê¥

∑§Ê

ÃËŸ

’Ê‹

∑§Ê¥

‚ÃË

Ÿ ŸÁ

ŒÿÊ¥

‚ÃË

Ÿ ª¥Œ

Ê¥ ‚

ÃËŸ

¬ÊΔUÊ

¥ ∑§

Á‹∞

ÃËŸ

‹«∏UÁ

∑§ÿÊ

¥ ∑§

Á‹∞

ÃËŸ

Á∑§Ã

Ê’Ê¥

∑§ Á

‹∞


ÃËŸ •ÊŒÁ◊ÿÊ¥ ‚ ÃËŸ ‹«∏UÁ∑§ÿÊ¥ ‚ ÃËŸ »Í§‹Ê¥ ‚ÃËŸ ’Ê‹∑§Ê¥ ∑§Ê ÃËŸ ‹ÃÊ•Ê¥ ∑§Ê ÃËŸ »§‹Ê¥ ∑§ÊÃËŸ •ÊŒÁ◊ÿÊ¥ ◊¥ ÃËŸ ‹ÃÊ•Ê¥ ¬⁄U ÃËŸ »Í§‹Ê¥ ◊¥

©UûÊ⁄UÊÁáÊ

v. Ám ·«˜UÔÁfl¢‡ÊÁÃ— ·≈˜UÔ ŸflÁfl¢‡ÊÁÃ—‚åÃ ∞∑§ÁòÊ¢‡ÊÃÔ Ÿfl øÃÈÁòÊZ‡ÊÃÔ∞∑§ÊŒ‡Ê ·«˜UÔÁòÊ¢‡ÊÃÔ òÊÿÊŒ‡Ê •c≈UÊÁòÊ¢‡ÊÃÔøÃÈŒ¸‡Ê øàflÊÁ⁄¢U‡ÊÃÔ ·Ê«U‡Ê ÁmøàflÊÁ⁄¢U‡ÊÃÔÔ•c≈UÊŒ‡Ê ¬ÜøøàflÊÁ⁄¢U‡ÊÃÔ Áfl¢‡ÊÁÃ— ¬ÜøÊ‡ÊÃÔ

w. ∞∑§◊Ô ¬Èc¬◊Ô mÊÒ Á‚¢„UÊÒ∞∑§Ê ’ÊÁ‹∑§Ê òÊÿ— ¬ÁˇÊáÊ—∞∑§◊Ô ¬ÊΔU◊Ô ¬˝Õ◊◊Ô ¬ÈSÃ∑§◊ÔòÊËÁáÊ ∑§ãŒÈ∑§ÊÁŸ ÁmÃËÿ— ’Ê‹∑§—¬Üø •Ê◊˝ÊÁáÊ ÃÎÃËÿ◊Ô ªÎ„U◊Ô‚åÃ ¬ÈSÃ∑§ÊÁŸ øÃÈÕË¸ ∑§ãÿÊŸfl ¬òÊÊÁáÊ ¬Üø◊Ë ∑§ˇÊÊm •Ê◊˝ cÊcΔU◊Ô ¬ÊΔU◊ÔøÃd— ¿UÊòÊÊ— ‚åÃ◊— •‡fl—¬Üø •‡flÊ— •c≈U◊— ’Ê‹∑§—òÊËÁáÊ ¬ÈSÃ∑§ÊÁŸ Ÿfl◊— flÎˇÊ—

x. v. ⁄UÊ¡Ê Œ‡Ê⁄UÕSÿ øàflÊ⁄U— ¬ÈòÊÊ— •Ê‚ŸÔ–w. ¬Êá«UflÊ— ¬Üø •Ê‚ŸÔ ∑§ÊÒ⁄UflÊ— ø ‡ÊÃ◊Ô •Ê‚ŸÔ–x. øÃd— ÁSòÊÿ— ∑Í§¬ÊÃÔ ¡‹◊Ô •ÊŸÃÈ◊Ô ªë¿UÁãÃ–y. òÊÿ— ‚åÃ ø Œ‡Ê ÷flÁãÃ–z. ‚Íÿ¸◊Ô ¬Á⁄UÃ— •c≈U ª˝„UÊ— ‚ÁãÃ–{. flÎˇÊ m ¬Äfl »§‹ SÃ—–


•èÿÊ‚-v ‹≈U˜ ‹∑§Ê⁄U

v. v. ¬ΔUÁÃ w. Á‹πÃ— x. Á¬’ÁãÃ y. ªë¿UÁÃz. ÁÃcΔUÊÁ◊ {. S◊⁄UÊfl— |. Á‹πÊ◊— }. ∑˝§Ë«UÁ‚~. ¬ΔUÕ— vÆ. Ÿ◊Õ–

w. v. àfl◊˜ w. Ã x. Ÿ⁄U— y. ‚—z. flÎh— {. ÃÊÒ |. Ã }. ÿÈflÊ◊˜~. ‹ÃÊ, ‚Ë◊Ê, ’Ê‹Ê vÆ. ⁄U◊‡Ê— ÁŒŸ‡Ê—–

x. Á‹πÁÃ Á‹πÃ— Á‹πÁãÃÁ‹πÕ— Á‹πÕ

Á‹πÊÁ◊ Á‹πÊfl—ªë¿UÃ— ªë¿UÁãÃ

ªë¿UÁ‚ ªë¿UÕ— ªë¿UÕªë¿UÊÁ◊ ªë¿UÊfl— ªë¿UÊ◊—Ÿ◊ÁÃ Ÿ◊ÁãÃŸ◊Á‚ Ÿ◊Õ— Ÿ◊Õ

Ÿ◊Êfl— Ÿ◊Ê◊—ÁÃcΔUÁÃ ÁÃcΔUÃ—ÁÃcΔUÁ‚ ÁÃcΔUÕ— ÁÃcΔUâÊÁÃcΔUÊÁ◊ ÁÃcΔUÊfl— ÁÃcΔUÊ◊—ŸÎàÿÁÃ ŸÎàÿÃ—ŸÎàÿÁ‚ ŸÎàÿÕ— ŸÎàÿÕŸÎàÿÊÁ◊ ŸÎàÿÊfl— ŸÎàÿÊ◊—

•èÿÊ‚-¬ÈÁSÃ∑§Ê


z. v. ÿÈflÊ◊˜ Ã⁄UÕ—w. •ÊflÊ◊˜ ÁŸ¬ÈáÊÊÒ Sfl—

x. ÃÊÒ ÁøòÊ∑§Ê⁄UÊÒ SÃ—y. •ÊflÊ◊˜ •äÿÊÁ¬∑§ Sfl—

z. ÿÈflÊ◊˜ ∑˝§Ë«UÕ—{. ÿÈflÊ◊ ªë¿UÕ—

|. •ÊflÊ◊˜ ¬ΔUÊfl—

y. •‡ÊÈh ‡ÊÈhv. ¬ΔUÃ— ¬ΔUÁÃw. ªë¿UÁÃ ªë¿UÃ—x. πÊŒÁ‚ πÊŒÊÁ◊y. òÊÊ≈UÿÁÃ òÊÊ≈UÿÁãÃz. ªÊÿÊ◊— ªÊÿÁãÃ

•‡ÊÈh ‡ÊÈh{. ªë¿UÁ‚ ªë¿UÁÃ

|. •ÊªÁ◊cÿÁ‚ •ÊªÁ◊cÿÁÃ}. ªë¿UÊÁ◊ ªë¿UÁÃ~. ¬ΔUÊfl— ¬ΔUÊ◊—

vÆ. Á¬’Ã— Á¬’ÁÃ

¬Îë¿UÁÃ ¬Îë¿UÃ—¬Îë¿UÕ— ¬Îë¿UÕ

¬Îë¿UÊÁ◊ ¬Îë¿UÊfl— ¬Îë¿UÊ◊—øÊ⁄UÿÁÃ øÊ⁄UÿÃ— øÊ⁄UÿÁãÃ

øÊ⁄UÿÕ— øÊ⁄UÿÕøÊ⁄UÿÊÁ◊ øÊ⁄UÿÊ◊—⁄UˇÊÁÃ ⁄UˇÊÃ— ⁄UˇÊÁãÃ⁄UˇÊÁ‚ ⁄UˇÊÕ—

⁄UˇÊÊfl— ⁄UˇÊÊ◊—∑§⁄UÊÁÃ ∑È§L§Ã—

∑È§L§Õ— ∑È§L§Õ∑§⁄UÊÁ◊ ∑È§fl¸— ∑È§◊¸—∑§ÕÿÁÃ ∑§ÕÿÃ—∑§ÕÿÁ‚ ∑§ÕÿÕ— ∑§ÕÿÕ

∑§ÕÿÊfl— ∑§ÕÿÊ◊—


•èÿÊ‚-w ‹Î≈U˜ ‹∑§Ê⁄U

v. v. ªÁ◊cÿÃ— w. ªÁ◊cÿÊÁ◊ x. ‹ÁπcÿÊfl— y. üÊÊcÿÊ◊—z. S◊Á⁄UcÿÕ— {. ªÊSÿÕ |. ¬ÁΔUcÿÕ— }. ∑˝§ËÁ«UcÿÁãÃ~. øÁ‹cÿÁ‚ vÆ. πÁ‹cÿÁãÃ–

w. v. Ã w. ‚Ê x. àfl◊˜ y. ’Ê‹∑§Ê—z. •„U◊˜ {. •„U◊˜ |. ’Ê‹— }. ’ÊÁ‹∑§Ê~. àfl◊˜ vÆ. ‚—–

x. ÁmfløŸ ’„ÈUfløŸv. ÿÈflÊ¢ ªËÃÊ¢ ∑§ŒÊ üÊÊcÿÕ—? ÿÍÿ¢ ªËÃÊ¢ ∑§ŒÊ üÊÊcÿÕ?w. ÃÊÒ Ÿª⁄¢U ªÁ◊cÿÃ—– Ã Ÿª⁄¢U ªÁ◊cÿÁãÃ–

x. •ÊflÊ¢ ¬ÊΔ¢U S◊Á⁄UcÿÊfl—– flÿ¢ ¬ÊΔ¢U S◊Á⁄UcÿÊ◊—–y. ¬ÿ¸≈U∑§ÊÒ ¬fl¸Ã ÷˝Á◊cÿÃ—– ¬ÿ¸≈U∑§Ê— ¬fl¸Ã ÷˝Á◊cÿÁãÃ–z. ◊ËŸÊÒ ‚⁄UÊfl⁄U ÷ÁflcÿÃ—– ◊ËŸÊ— ‚⁄UÊfl⁄U ÷ÁflcÿÁãÃ–{. ÿÈflÊ◊˜ ªËÃ¢ ªÊSÿÕ—– ÿÍÿ◊˜ ªËÃ¢ ªÊSÿÕ–

y. •‡ÊÈh ‡ÊÈhv. ªÁ◊cÿÕ— ªÁ◊cÿÃ—w. ÅÊÊÁŒcÿÁÃ πÊÁŒcÿÁ‚x. •ÊªÁ◊cÿÁ‚ •ÊªÁ◊cÿÁÃy. ¬ÊSÿÊfl— ¬ÊSÿÊ◊—z. ‹ÁπcÿÊ◊— ‹ÁπcÿÊfl—{. ©Uà¬ÁÃcÿÁÃ ©Uà¬ÁÃcÿÁãÃ

z. v. àfl¢ ªÎ„¢U ∑§ŒÊ ªÁ◊cÿÁ‚?w. •„¢U ‚Êÿ¢∑§Ê‹ ªÎ„¢U ªÁ◊cÿÊÁ◊–x. πªÊ— •Ê∑§Ê‡Ê ©Uà¬ÁÃcÿÁãÃ–


y. flÿ¢ ‚Êÿ¢∑§Ê‹ ÷Ê¡Ÿ¢ ∑§Á⁄UcÿÊ◊—–z. Ã ’Ê‹∑§Ê— ‚ÈãŒ⁄UÊÁáÊ ‹πÊÁŸ ‹ÁπcÿÁãÃ–{. flÿ¢ •l ÁfllÊ‹ÿ¢ Ÿ ªÁ◊cÿÊ◊—–|. ÿÈflÊ¢ ªÎ„¢U Ÿ ªÁ◊cÿÕ—–}. ¬ÁÕ∑§Ê— ¬fl¸Ã·È ÷˝Á◊cÿÁãÃ–~. ÃÊ¬‚Ê— •ÊüÊ◊·È flàSÿÁãÃ–

vÆ. Ãã◊ÿ— ÁfllÊ‹ÿ ¬ÁΔUcÿÁÃ–

•èÿÊ‚-x ‹æ˜U ‹∑§Ê⁄U

v. v. •Ã⁄UŸ˜ w. •¬‡ÿÃ˜ x. •÷flÃ˜y. •¬‡ÿŸ˜ z. •ªë¿UÃ˜ {. •flŒÃ˜|. •÷˝◊Ÿ˜ }. ¬˝ÊÁfl‡ÊÃ˜ ~. •Êªë¿UÃ˜

vÆ. ¬˝ÊáÊ◊Ã˜–

w. v. •„U◊˜ w. ‚— x. Ãy. ÃÊ— z. √Êÿ◊˜ {. ‚—|. ¡Ÿ∑§— }. flÿ◊˜ ~. àfl◊˜

vÆ. ÿÍÿ◊˜–

x. •Ÿ◊ÃÊ◊˜ •Ÿ◊Ÿ˜•Ÿ◊— •Ÿ◊Ã◊˜ •Ÿ◊Ã

•Ÿ◊◊˜ •Ÿ◊Êfl•Á‹πÃ˜ •Á‹πŸ˜•Á‹π— •Á‹πÃ◊˜ •Á‹πÃ

•Á‹πÊfl •Á‹πÊ◊•ÁÃcΔUÃ˜ •ÁÃcΔUÃÊ◊˜


•ÁÃcΔUÃ◊˜ •ÁÃcΔUÃ•ÁÃcΔU◊˜ •ÁÃcΔUÊfl •ÁÃcΔUÊ◊•¬‡ÿÃ˜ •¬‡ÿÃÊ◊˜•¬‡ÿ— •¬‡ÿÃ•¬‡ÿ◊˜ •¬‡ÿÊfl •¬‡ÿÊ◊

•øÊ⁄UÿÃÊ◊˜ •øÊ⁄UÿŸ˜•øÊ⁄Uÿ— •øÊ⁄ÿÃ◊˜ •øÊ⁄UÿÃ•øÊ⁄Uÿ◊˜ •øÊ⁄UÿÊfl •øÊ⁄UÿÊ◊

y. v. ÃL§áÊÊÒ ¬ÊΔU◊˜ •¬ΔUÃÊ◊˜– z. ÿÈflÊ◊˜ ¡‹◊˜ •Á¬’Ã◊˜–w. •ÊflÊ◊˜ ÃSÿ ¬òÊ◊˜ •¬ΔUÊfl– {. ÃÊÒ ÁøòÊ◊˜ •¬‡ÿÃÊ◊˜–x. ¿UÊòÊÊÒ ∑§ãŒÈ∑§Ÿ •∑˝§Ë«UÃÊ◊˜– |. •ÊflÊ◊˜ ¬ÊΔU◊˜ Ÿ •S◊⁄UÊfl–

y. œŸÍ ŒÈÇœ◊˜ Ÿ •ÿë¿UÃÊ◊˜–

•èÿÊ‚-y ‹Ê≈U˜ ‹∑§Ê⁄U

v. v. ÃÊÒ ÷Ê¡Ÿ◊˜ πÊŒÃÊ◊˜– {. ’Ê‹∑§Ê— Sfl‹π◊˜ Á‹πãÃÈ–

w. Ã flÎÕÊ ∞fl „U‚ãÃÈ– |. àfl◊˜ Sfl¬ÊΔU◊˜ S◊⁄U–

x. ÿÈflÊ◊˜ ∑˝§Ë«UÊˇÊòÊ ∑˝§Ë«UÃ◊˜– }. àfl◊˜ ªÎ„¢U ªë¿U ÷Ê¡Ÿ¢ ø ÷ˇÊÿ–

y. flÿêÊ˜ Á¬òÊÊ ‚„U ªë¿UÊ◊– ~. •„U◊˜ ∑˝§Ë«UÊˇÊòÊ ∑˝§Ë«UÊÁŸ–

z. •ÊflÊ◊˜ ∑˝§Ë«UŸÊÿ ©UlÊŸ¢ ªë¿UÊfl–

w. v. ÃÊ— ∑§ãÿÊ— ‹π◊˜ Á‹πãÃÈ– {. •ÊflÊ◊˜ ªËÃ◊˜ ªÊÿÊfl–

w. àfl◊˜ •œÈŸÊ ªë¿U– |. flÿ◊˜ Á¬òÊÊ ‚„U ªë¿UÊ◊–

x. Á∑§◊˜ •„U◊˜ ªë¿UÊÁŸ? }. ÿÈflÊ◊˜ ÷Ê¡Ÿ◊˜ ∑È§L§Ã◊˜–

y. àfl◊˜ ©U¬Áfl‡Ê– ~. Ã Á∑§◊Õ¸◊˜ •„U‚Ÿ˜?

z. ÿÈflÊ◊˜ ©U¬Áfl‡ÊÃ◊˜–


x. v. •Êªë¿U w. •Êªë¿UÃÊ◊˜ x. ªë¿UãÃÈy. ¬ΔUÃ z. Á‹πÃ◊˜ {. ÿÊÃÈ|. •ÊŸÿ }. ŸÿÃ◊˜–

y. Á‹πÃ◊˜ Á‹πÃÁ‹πÊfl Á‹πÊ◊

ªë¿UÃÈ ªë¿UÃÊ◊ ªë¿UãÃÈ„U‚ „U‚Ã◊˜ „U‚ÃŸÿÊÁŸ ŸÿÊfl ŸÿÊ◊•SÃÈ SÃÊ◊˜ ‚ãÃÈ∑È§L§ ∑È§L§Ã◊˜ ∑È§L§Ã∑˝§Ë«UÊÁŸ ∑˝§Ë«UÊfl ∑˝§Ë«UÊ◊œÊfl œÊflÃ◊˜ œÊflÃ

•èÿÊ‚-z ÁflÁœÁ‹æU˜ ‹∑§Ê⁄U

v. v. ¬ΔUÿÈ— w. ∑˝§Ë«UÃ◊˜ x. S◊⁄Ufly. flŒ◊ z. „U‚Ã {. πÊŒÿ◊˜|. Ÿ◊— }. ÁÃcΔUÃÊ◊˜ ~. Á¬’ÿÈ—

vÆ. ⁄ˇÊÿÈ—–

w. Ÿ◊— Ÿ◊Ã◊˜ Ÿ◊Ã÷flÿ◊˜ ÷flfl ÷fl◊„U‚Ã˜ „U‚ÃÊ◊˜ „U‚ÿÈ—Á‹πÿ◊˜ Á‹πfl Á‹π◊⁄UˇÊ— ⁄UˇÊÃ◊˜ ⁄UˇÊÃ∑§âÊÿÃ˜ ∑§ÕÿÃÊ◊˜ ∑§ÕÿÿÈ—œÊflÿ◊˜ œÊflfl œÊfl◊flŒÿ◊˜ flŒfl flŒ◊


Ÿÿ— ŸÿÃ◊˜ ŸÿÃ•Êªë¿UÃ˜ •Êªë¿UÃÊ◊˜ •Êªë¿UÿÈ—

x. v. Ã w. ÿÈflÊ◊˜ x. •„U◊˜ y. ‚—z. àfl◊˜ {. ÿÍÿ◊˜ |. •ÊflÊ◊˜ }. ÃÊÒ~. •„U◊˜ vÆ. ÃÊ—–

y. v. •¢Á∑§ÃÊ ‡Ê»§Ê‹Ë ø ¬ΔUÃÊ◊˜–w. àfl◊˜ ◊ÊÃ⁄U◊˜ Ÿ◊—–x. flÿ◊˜ ©UëøÒ— Ÿ flŒ◊–y. •„U◊˜ ∑È§òÊ ªë¿Uÿ◊˜?z. ÿÈflÊ◊˜ ÃËfl˝◊˜ œÊflÃêÊ˜–{. ÿÍÿ◊˜ Sflë¿U◊˜ ¡‹◊˜ Á¬’Ã–|. •ÊflÊ◊˜ ‡ÊËÉÊ˝◊˜ ø‹fl–}. •ÃÈ‹— ‚◊Ë⁄U— ø »§‹ÊÁŸ πÊŒÃÊ◊˜–~. ªÊÒ⁄Ufl— ÁˇÊÁÃ¡— ø ÷˝Á◊ÃÈ◊˜ ªë¿UÃÊ◊˜–

vÆ. Á¬˝ÿ¢flŒÊ, ◊ÈÇœÊ ‡ÊÈ÷Ê ø ◊œÈ⁄U◊˜ flŒÿÈ—–

•èÿÊ‚-{ Áfl÷ÁÄÃ ¬˝ÿÊª

v. v. ∑§ÁflÃÊ◊˜ w. ¬ÈSÃ∑§◊˜ x. ’ÊÁ‹∑§Ê— y. •ÊŒŸ◊˜z. œ◊¸◊˜ {. ÁfllÊ‹ÿ◊˜ |. Ÿª⁄U◊˜ }. ⁄UÊ◊áÊ~. ∑§‹„UŸ vÆ. ◊sÔ◊˜–

w. v. ◊ÊªZ ◊Êª¸Sÿw. œÁŸ∑¢§ œÁŸ∑§Êÿx. Á‡ÊcÿÊÿ Á‡Êcÿ¢y. ŸòÊáÊ ŸòÊÊèÿÊ◊˜z. ¡Ÿ∑§Sÿ ¡Ÿ∑§Ÿ{. ∑§‹◊Ÿ ∑§‹◊ÊÃ˜


|. ∑§Ê‹Ê„U‹¢ ∑§Ê‹Ê„U‹Ÿ}. Œfl◊˜ ŒflÊÿ

x. v. ÿ„UÊ° ÁmÃËÿÊ ∑§Ê ¬˝ÿÊª „ÒU “¬˝ë¿U˜” ∑§ ÿÊª ◊¥–w. ÿ„UÊ° ÃÎÃËÿÊ ∑§Ê ¬˝ÿÊª „ÒU “‚„U” ∑§ ÿÊª ◊¥–x. ÿ„UÊ° øÃÈÕË¸ ∑§Ê ¬˝ÿÊª „ÒU “ŒÊ” (ÿë¿U˜) ∑§ ÿÊª ◊¥–y. ÿ„UÊ° ÃÎÃËÿÊ ∑§Ê ¬˝ÿÊª „ÒU “‚„U” ∑§ ÿÊª ◊¥–z. ÿ„UÊ° øÃÈÕË¸ ∑§Ê ¬˝ÿÊª „ÒU “L§ø˜” ∑§ ÿÊª ◊¥–{. ÿ„UÊ° ÁmÃËÿÊ ∑§Ê ¬˝ÿÊª „ÒU “Áœ∑˜§” ∑§ ÿÊª ◊¥–|. ÿ„UÊ° ¬¢ø◊Ë ∑§Ê ¬˝ÿÊª „ÒU “¬Ã˜” ∑§ ÿÊª ◊¥–}. ÿ„UÊ° øÃÈÕË¸ ∑§Ê ¬˝ÿÊª „ÒU “∑˝È§œ˜” ∑§ ÿÊª ◊¥–

y. v. ÃÎÃËÿÊ w. ÃÎÃËÿÊ x. øÃÈÕË¸ y. ÃÎÃËÿÊz. ¬Üø◊Ë {. ‚åÃ◊Ë |. ÁmÃËÿÊ }. ÃÎÃËÿÊ~. øÃÈÕË¸ vÆ. ‚åÃ◊Ë–

z. v. ÃÎÃËÿÊ w. ÃÎÃËÿÊ x. ÁmÃËÿÊ y. øÃÈÕË¸z. øÃÈÕË¸ {. øÃÈâÊË¸ |. ÁmÃËÿÊ }. ÃÎÃËÿÊ–

{. v. v. •ÊflÊ◊˜ ©UlÊŸêÊ˜ ¬˝ÁÃ ªë¿UÊfl—–w. •ÊflÊ◊˜ ©U¬flŸ◊˜ ¬˝ÁÃ ªë¿UÊfl—–

w. v. •‹◊˜ „UÁ‚ÃŸ– w. •‹◊˜ ∑§‹„UŸ–x. v. •„U◊˜ •ŸÈ¡◊˜ ÁflŸÊ Ÿ ªë¿UÊÁ◊–

w. •„U◊˜ Á¬Ã⁄U◊˜ ÁflŸÊ Ÿ ªë¿UÊÁ◊–y. v. ∑§ˇÊÊÿÊ— ’Á„U— ◊Ê ªë¿U–

w. Ÿª⁄UÊÃ˜ ’Á„U— ◊Ê ªë¿U–z. v. ◊sÔ◊Ô »§‹◊˜ ⁄UÊøÃ– w. ÃS◊Ò »§‹◊˜ ⁄UÊøÃ–{. v. ŸŒË◊˜ ©UèÊÿÃ— √ÊÎˇÊÊ— ‚ÁãÃ–

w. ©UlÊŸ◊˜ ©U÷ÿÃ— √ÊÎˇÊÊ— ‚ÁãÃ–|. v. ÁŸœ¸ŸÊÿ ŒÈÇœ◊˜ ÿë¿U– w. flÎhÊÿ ŒÈÇœ◊ ÿë¿U–


•èÿÊ‚-| ÄàflÊ, ÃÈ◊ÈŸ˜, Àÿ¬˜ ¬˝àÿÿ ¬˝ÿÊª

v. ÄàflÊ ÃÈ◊ÈŸÔ Àÿ¬ÔπÊÁŒàflÊ πÊÁŒÃÈ◊˜ •πÊl¬ÁÃàflÊ ¬ÁÃÃÈ◊˜ ©Uà¬àÿ⁄UÁˇÊàflÊ ⁄UÁˇÊÃÈ◊˜ ‚¥⁄ˇÿ÷ˇÊÁÿàflÊ ÷ˇÊÁÿÃÈ◊˜ •fl÷ˇÿ∑§ÕÁÿàflÊ ∑§ÕÁÿÃÈ◊˜ ©U¬∑§âÿ⁄UøÁÿàflÊ ⁄UøÁÿÃÈ◊˜ ‚¢⁄UëÿôÊÊàflÊ ôÊÊÃÈ◊˜ ÁflôÊÊÿ∑Î§àflÊ ∑§ÃÈ◊˜ •ŸÈ∑Î§àÿ

SÕÊÃÈ◊˜ ©UàÕÊÿS◊ÎàflÊ S◊ÃÈ◊˜ ÁflS◊Îàÿ

©U¬ªêÿŸàflÊ ŸãÃÈ◊˜ ¬˝áÊêÿ„UàflÊ „UãÃÈ◊˜ •Ê„Uàÿ

w. œÊÃÈ + ¬˝àÿÿ œÊÃÈ + ¬˝àÿÿv. üÊÈ + ÄàflÊ vÆ. ¬˝ + Ÿ◊˜ + Àÿ¬˜w. NU + ÃÈ◊ÈŸ˜ vv. •Áœ + ∑Î§ + Àÿ¬˜

x. ‚◊˜ + ¬ΔU˜ + Àÿ¬˜ vw. ŒÎ‡ÊÔ + ÄàflÊy. ∑˝§Ë«U˜U + ÄàflÊ vx. ŒÎ‡ÊÔ + ÃÈ◊ÈŸ˜z. ©UÃ˜U˜U + SÕÊ + Àÿ¬˜ vy. S◊Î + ÄàflÊ

{. „UŸ˜ + ÃÈ◊ÈŸ˜ vz. ⁄UˇÊ˜ + ÄàflÊ|. ¬Í¡˜ + ÄàflÊ v{. ⁄UˇÊ˜ + ÃÈ◊ÈŸ˜}. Áfl + S◊Î + Àÿ¬˜ v|. „UŸ˜ + ÄàflÊ

~. •Ê + ŒÊ + Àÿ¬˜ v}. ¬Ê + ÄàflÊ


x. v. ⁄UÁˇÊàflÊ |. Á‹ÁπàflÊ vx. ÁflôÊÊÿw. ⁄UÁˇÊÃÈ◊˜ }. ‹ÁπÃÈ◊˜ vy. ŸËàflÊx. S◊ÎàflÊ ~. ªàflÊ vz. •ÊŸËÿy. ÁflS◊Îàÿ vÆ. ªãÃÈ◊˜ v{. ¬˝áÊêÿz. •Êªàÿ vv. ©U¬ªêÿ v|. ÷ËàflÊ{. •ÊªãÃÈ◊˜ vw. ôÊÊàflÊ

y. v. πÊÁŒàflÊ–w. ∑Î§àflÊ–x. ’Ê‹∑§— ¬ÊΔ¢U ¬ÁΔUàflÊ ‹π¢ ‹ÁπcÿÁÃ–y. ªÈL§— Á‡ÊcÿÊÿ ¬ÈSÃ∑¢§ ŒûflÊ/ŒàflÊ SflªÎ„¢U ªë¿UÁÃ–z. Á¬ÃÊ ¬ÈòÊÊÿ œŸ¢ ŒûflÊ/ŒàflÊ ∑§ÊÿÊ¸‹ÿ◊˜ ªë¿UÁÃ–{. ’Ê‹∑§Ê— ∑§ãŒÈ∑§Ÿ ∑˝§ËÁ«UàflÊ ªÎ„¢U ªë¿UÁãÃ–|. ¿UÊòÊÊ— Sfl¬ÊΔ¢U S◊ÎàflÊ SflªÎ„¢U ªë¿UÿÈ—–

z. v. ŒÎ‡Ê˜ ÃÈ◊ŸÔ / ÄàflÊ (✓)w. ¬˝ + Áfl‡Ê˜ Àÿ¬˜ (✓) / ÄàflÊx. ©UÃ˜ + SÕÊ ÄàflÊ / Àÿ¬˜ (✓)y. ª◊ ÃÈ◊ÈŸ˜ / ÄàflÊ (✓)z. „USÊ˜ ÄàflÊ (✓) / Àÿ¬˜{. •Ê + NU ÃÈ◊ÈŸ˜ / Àÿ¬˜ (✓)

{. v. πÊŒÔ + ÃÈ◊ÈŸÔ }. ø‹Ô + ÄàflÊw. Ÿ◊ÔU + ÃÈ◊ÈŸ˜ ~. œÊflÔ + ÄàflÊx. ª◊˜ + ÄàflÊ vÆ. ©UŒÔ + ÄÃflÃÈy. ÷Í + ÄàflÊ vv. ¬Í¡Ô + ÄÃz. •Ê + ŒÊ + Àÿ¬Ô vw. ª˝„˜UÔ + ÃÈ◊ÈŸ˜{. ∑Î§ + ÄÃflÃÈ vx. ÷È¡Ô + ÃÈ◊ÈŸ˜|. πÊŒÔ + ÄÃflÃÈ


•èÿÊ‚-} Áfl‡Ê·áÊ-Áfl‡Êcÿ

v. v. ŸË‹¢ w. ◊œÈ⁄U◊˜ x. òÊËÁáÊy. mÊÒ z. ßÿ◊˜ {. ¬ËÃ◊˜|. ‚ÈãŒ⁄UË }. „UÁ⁄UÃÊÁŸ ~. ¬˝øá«U—–

w. v. ÁŸ⁄UˇÊ⁄UÊ— w. ◊œÈ⁄UÊÁáÊ x. ◊œÈ⁄¢Uy. ¬ÄflÊÁŸ z. flÎhÊ— {. ⁄UÄÃ◊˜|. øàflÊ⁄U— }. ¬˝ÊøËŸÊ ◊œÈ⁄UÊ ~. flË⁄UÊ

vÆ. •Ÿ∑§–

x. v. ‡ÊÊ÷Ÿ◊˜ ¬Èc¬◊˜ x. ∞∑§Ê ’ÊÁ‹∑§Êw. „UÁ⁄UÃÊ ‹ÃÊ y. ¬ÁflòÊ◊˜ ¡‹◊˜

•èÿÊ‚-~ ÁøòÊfláÊ¸Ÿ◊Ô

ŒË¬Êfl‹Ëv. ßŒ◊˜ ŒË¬ÊflÀÿÊ— ÁøòÊ◊˜ •ÁSÃ–w. ŒË¬Êfl‹Ë ÷Ê⁄UÃfl·¸ ∑§ÊÁÃ¸∑§◊Ê‚ ÷flÁÃ–x. ’Ê‹Ê— ’ÊÁ‹∑§Ê— ø ÁflS»§Ê≈U∑Ò§— ‚„U ∑˝§Ë«UÁãÃ–y. ¡ŸÊ ŸflËŸÊÁŸ flSòÊÊÁáÊ œÊ⁄UÿÁãÃ–z. ‚fl¸ Á◊Á‹àflÊ Á◊cΔUÊããÊÊÁŸ πÊŒÁãÃ–

„UÊ‹Ë ©Uà‚fl—v. ßŒ◊˜ „UÊ‹Ë-©Uà‚flSÿ ÁøòÊ◊˜ •ÁSÃ–w. •òÊ ‚fl¸ Á◊Á‹àflÊ ¬˝‚ãŸÊ— ÷flÁãÃ–x. ¡ŸÊ— ¬⁄US¬⁄U◊˜ ⁄¢Uª-øÍáÊ¸◊˜ Á‹ê¬ÁãÃ–y. „UÊ‹Ë-¬fl¸ »§ÊÀªÈŸ◊Ê‚ ÷flÁÃ–z. …UÄ∑§Ê‡ÊéŒ¢ üÊÈàflÊ ‚fl¸ ¬˝‚ËŒÁãÃ „U‚ÁãÃ ø–


•èÿÊ‚-vÆ flÊÃÊ¸‹Ê¬—

©UûÊ⁄UÊÁáÊ

v. v. ÁfllÊ‹ÿ◊Ô w. ∑È§òÊ x. ÁfllÊ‹ÿ—y. ‚¢S∑Î§Ã◊Ô z. ¬ΔUÊÁ◊ {. ∑§ˇÊÊÿÊ◊˜Ô|. •c≈U◊Ë–

w. v. ¬ΔUÊÁ◊ w. ªãÕ— x. œÊÁ◊¸∑§—y. ∑Î§cáÊSÿ z. •¡⁄U— •◊⁄U— {. ßÁÃ ‚àÿ◊Ô–

x. v. •„U◊Ô ¬ÊΔ¢U ¬ΔUÊÁ◊–w. •„U◊Ô π‹ÊÁ◊–x. •„U◊Ô ©UlÊŸ◊Ô ªàflÊ π‹ÊÁ◊–y. •„U◊Ô–z. ø‹Êfl—–{. ‚„ÒUfl ∑˝§Ë«UÊfl—–

•èÿÊ‚-vv •¬ÁΔUÃªlÊ¢‡ÊÊœÊÁ⁄UÃÊÁŸ ¬˝‡ŸÊûÊ⁄UÊÁáÊ

Á„U¢ŒË •ŸÈflÊŒ (•¬ÁΔUÃ ªlÊ¢‡Ê)

¬È⁄UÊŸ ‚◊ÿ ◊¥ ◊ÕÈ⁄UÊ ◊¥ ∞∑§ ÁŸŒ¸ÿË ⁄UÊ¡Ê ÕÊ– ©U‚∑§Ê ŸÊ◊ ∑¢§‚ ÕÊ–©U‚∑§Ë ∞∑§ Œfl∑§Ë ŸÊ◊ ∑§Ë ’„UŸ ÕË– fl‚ÈŒfl ∑§ ‚ÊÕ Œfl∑§Ë ∑§Ê ÁflflÊ„U

„ÈU•Ê– ÁflŒÊß¸ ∑§ ‚◊ÿ •Ê∑§Ê‡ÊflÊáÊË „ÈUß¸óŒfl∑§Ë ∑§Ê ¬ÈòÊ ∑¢§‚ ∑§Ê ◊Ê⁄UŸflÊ‹Ê „UÊªÊ– Ã’ ∑¢§‚ Ÿ Œfl∑§Ë •ÊÒ⁄U fl‚ÈŒfl ∑§Ê ¡‹ ◊¥ «UÊ‹ ÁŒÿÊ–∑¢§‚ ©UŸ∑§ ¬ÒŒÊ „UÊŸ flÊ‹ ’ëøÊ¥ ∑§Ê „U◊‡ÊÊ ◊Ê⁄U ŒÃÊ ÕÊ– ¬⁄UãÃÈ ¡’ ¡‹

◊¥ üÊË∑Î§cáÊ ©Uà¬ãŸ „ÈU∞ Ã’ ÷ÊŒÊ¥ ◊„UËŸ ∑§Ë ∑Î§cáÊ¬ˇÊ ∑§Ë •ÊΔUflË¥ ÁÃÁÕÕË– fl‚ÈŒfl ©U‚∑§Ê ⁄UÊÃ ◊¥ ªÊ∑È§‹ ‹ ª∞– ßã„UË¥ üÊË∑Î§cáÊ Ÿ „UË ’ÊŒ ◊¥


∑¢§‚ ∑§Ê ◊Ê⁄UÊ ÕÊ– ©UŸ∑§Ê ¡ã◊ÁŒŸ „UË ¡ã◊Êc≈U◊Ë ß‚ ŸÊ◊ ‚ ¬˝Á‚h

„ÈU•Ê–

©UûÊ⁄UÊÁáÊ

v. ¡ã◊Êc≈U◊Ë ÷Êº˝¬Œ◊Ê‚Sÿ ∑Î§cáÊ¬ˇÊSÿ •c≈U◊Ë ÁÃÕÊÒ ‚ê¬ÊlÃ–

w. ◊ÕÈ⁄UÊÿÊ◊Ô ∑¢§‚— ŸÎ¬— ŸÎ‡Ê¢‚— •÷flÃÔ–

x. ŒflÄÿÊ— ÁflŒÊ∑§Ê‹ •Ê∑§Ê‡ÊflÊáÊË •÷flÃÔóŒflÄÿÊ— ¬ÈòÊ— ∑¢§‚SÿÉÊÊÃ∑§— ÷ÁflcÿÁÃ–

y. ∑¢§‚— Œfl∑§Ë¥ fl‚ÈŒfl◊Ô ø ∑§Ê⁄UÊªÊ⁄U •ÁˇÊ¬ÃÔ–

z. ∑Î§cáÊSÿ ¡ã◊Êà‚fl— ¡ã◊Êc≈U◊Ë ∑§âÿÃ–

{. üÊË∑Î§cáÊ¢ fl‚ÈŒfl— ªÊ∑È§‹ •ŸÿÃÔ–

|. Ÿfl¡ÊÃÊŸÔ Á‡Ê‡ÊÍŸÔ ∑¢§‚— •◊Ê⁄UÿÃÔ–

}. ‚ŒÊ + ∞fl, ¡ã◊ + ©Uà‚fl—–

~. •‚Ô œÊÃÈ, ‹æ˜UÔ ‹∑§Ê⁄U, ¬˝Õ◊ ¬ÈL§·, ∞∑§fløŸ–ŸË œÊÃÈ, ‹æUÔ ‹∑§Ê⁄U, ¬˝Õ◊ ¬ÈL§·, ∞∑§fløŸ–

•èÿÊ‚

Á„U¢ŒË •ŸÈflÊŒ (•èÿÊ‚)

‚¢‚Ê⁄U ◊¥ •Ÿ∑§ ÷Ê·Ê∞° ¬˝øÁ‹Ã „Ò¥U– ©UŸ◊¥ ‚ ‚¢S∑Î§Ã-÷Ê·Ê ’„ÈUÃ ¬˝ÊøËŸ„ÒU– Áfl‡fl ∑§ ‚’‚ ¬È⁄UÊŸ ‚ÊÁ„Uàÿ flŒ •ÊÒ⁄U ©U¬ÁŸ·Œ ß‚Ë ÷Ê·Ê ◊¥ „UË„Ò¥U– „U◊Ê⁄U œÊÁ◊¸∑§-ª˝ãÕ, ∑§ÕÊ-ª˝ãÕ •ÊÒ⁄U ŸÊ≈U∑§Ê¥ ∑§ ª˝ãÕ ‚¢S∑Î§Ã-÷Ê·Ê◊¥ „UË Á‹π „ÈU∞ „Ò¥U– ‚¢S∑Î§Ã-÷Ê·Ê ÃÊ ÷Ê⁄UÃ ∑§Ë ÷Ê·Ê•Ê¥ ∑§Ë ◊ÊÃÊ „ÒU–‚¢S∑Î§Ã-÷Ê·Ê ∑§Ê √ÿÊ∑§⁄UáÊ ÃÊ ‚÷Ë ¡ª„U ¬˝Á‚h „ÒU– ‚¢S∑Î§Ã-÷Ê·Ê ∑§ôÊÊŸ ∑§ Á’ŸÊ Á„UãŒË-÷Ê·Ê ∑§Ê ôÊÊŸ ÷Ë •œÍ⁄UÊ „UË „UÊÃÊ „ÒU– •ÊœÈÁŸ∑§ÿÈª ◊¥ ∑§êåÿÍ≈U⁄U ∑§ ˇÊòÊ ◊¥ ÷Ë ‚¢S∑Î§Ã ∑§Ê ¬˝ÿÊª „UÊÃÊ „ÒU–


©UûÊ⁄UÊÁáÊ

v. ‚¢S∑Î§Ã-÷Ê·Ê ÃÈ ÷Ê⁄UÃSÿ ÷Ê·ÊáÊÊ◊Ô ¡ŸŸË •ÁSÃ–

w. flŒÊ— ©U¬ÁŸ·ŒÊ— ø ‚¢S∑Î§Ã ÷Ê·ÊÿÊ◊Ô ‚ÁãÃ–

x. ‚¥S∑Î§Ã-÷Ê·ÊÿÊ— ôÊÊŸ◊Ô ÁflŸÊ Á„UãŒË-÷Ê·ÊÿÊ— ôÊÊŸ◊Á¬ •¬ÍáÊ¸◊Ô ÷flÁÃ–

y. •ÊœÈÁŸ∑§-ÿÈª ‚¢ªáÊ∑§Sÿ ˇÊòÊ ‚¢S∑Î§ÃSÿ ¬˝ÿÊª◊Ô ÷flÁÃ–

z. ‚¢S∑Î§Ã-÷Ê·ÊÿÊ— √ÿÊ∑§⁄UáÊ◊Ô ÃÈ ‚fl¸òÊ ¬˝Á‚h◊Ô–

{. ‚¢S∑Î§Ã-÷Ê·Ê ¬˝ÊøËŸÊ •ÁSÃ–

|. •S◊Ê∑§◊Ô œÊÁ◊¸∑§-ª˝ãÕÊ—, ∑§ÕÊ-ª˝ãÕÊ— ŸÊ≈U∑§-ª˝ãÕÊ— ø ‚¢S∑Î§Ã÷Ê·ÊÿÊ◊Ô Á‹ÁπÃÊ— ‚ÁãÃ–

}. “‚¢S∑Î§ÃSÿ ªÊÒ⁄Ufl◊Ô”–

~. ÷Ê·ÊÿÊ◊Ô + ∞fl, ôÊÊŸ◊Ô + •Á¬–

vÆ. ÃÊ‚ÈóÃÃÔ ‡ÊéŒ, SòÊËÁ‹¢ª, ‚åÃ◊Ë Áfl÷ÁÄÃ, ’„ÈUfløŸ–¬˝øÁ‹ÃÊ—ó¬˝øÁ‹ÃÊ ‡ÊéŒ, SòÊËÁ‹¢ª, ¬˝Õ◊Ê Áfl÷ÁÄÃ, ’„ÈUfløŸ–

❑❑


vH;kl-¬˝‡Ÿ¬òÊ◊˜Ôóv

[k.M% d* vifBr&vocks/ue~

1- 1- (d) fuEciq"ikf.k ([k) fuEco`{k% (x) lTtuk%

(?k) fuEcNk;;k

2- olUrs ½rkS fuEcL; iq"ik.kke~ fodkl% HkofrA

3- (d) r`rh;k ([k) Nk;k (x) ,dopue~ (?k) la;ksxe~

[k.M% [k* jpukReoaQ dk;Ze~

2- 1- losZ'k 2- lekpkje~ 3- izlUu% 4- ifjJeL; 5- Hkoku~

6- mÙkh.kZ% 7- vfxzes 8- o/kZiue~ 9- vfHkUua fe=ke~ 10- Hkkuq%

3- 1- ,rn~ leqnz rVL; fp=ke~ vfLrA

2- jDro.kZ% lw;Z% vkdk'ks nhO;frA

3- ckydk% ikndUnqosQu ØhMfUrA

4- leqnzL; tye~ ifjr% ukfjosQy o`{kk% lfUrA

5- tys ukSdk%] tyiksrk% p rjfUrA

4- 1- xfe";fr] 2- xUrqe~ 3- izrkiuxje~ 4- okgue~ 5- ;k=kki=ke~A

[k.M% x* vuqiz;qDre~&O;kdj.ke~

5- 1- iq"ikf.k 2- vL;k% 3- if=kdk;ke~ 4- i'kwuke~

6- 1- [kknkfe 2- uaL;fl 3- j{ks;q% 4 vonke

7- 1- ;qoke~ 2- ;w;e~ 3- vge~ 4- rs

8- okf"kZd $ mRlo%] uS $ vd%] egk $ mRlo%] i'; $ bne~] lw;Z

$ vLrs] egk $ vkS"kf/%A

9- 1- loZ=k 2- 'kuS% 3- iqjk 4- mPpS%A


10- iz $ fo'k~ $ Y;i~] gl~ $ DRok] [kkn~ $ Dr] n`'k~ $ Dror~] Ñ $

rO;r~] vk $ xe~ $ Y;i~A

11- 1- iqLrde~ 2- ekxZe~ 3- iq=kk; 4- /ue~A

12- 1- rs ckyk% ys[kkfu fy[ks;q%A

2- lnk lR;a e/qja p onsr~A

3- yksHk% losZ"kke~ ikikuke~ dkj.ke~ vfLrA

4- o;e~ Jhuxje~ Hkze.kk; xfe";ke%A

5- f=k lIr p n'k HkofUrA

13- 1- }s 2- vfLeu~A

14- 1- xPNfr 2- iBfrA

[k.M% ^?k* ifBr&vocks/ue~

15- 1- (d) #X.kk% ([k) mnjjksxs.k (x) Hkwfe% (?k) moZjosQ.k

2- jklk;fud moZjdk.kke~ iz;ksxs.k Hkwfe% nwf"krk Hkofr] ;su

gkfudkjdkfu iQykfu] 'kkdkfu] vUukfu p tk;Urs] ;s"kke~

miHkksxsu vusosQ jksxk% HkofUrA

3- (d) r`rh;k ([k) ;r~ (x) cgqopue~ (?k) yV~ ydkj%

16- 1- (d) ok;q;ku% ([k) ekalHkksth (x) ';su% (?k) nwjnz"Vk

2- (d) lIreh foHkfDr%] ,dopue~A

([k) eè;e iq#"k%] yÄ~ ydkjA

17- 1- HkVS% 2- vLFkhfu 3- xkSjoe~ 4- iyk;ue~ 5- deZf.k

18- vkri 'kCn] vdkjkUr] iqaú r`rh;k foHkfDr] ,dopuA

,d 'kCn] la[;kokph] iq Yyx] uaiqld¯yx] lIreh foHkfDrA


;q"en~ 'kCn] loZuke] "k"Bh foHkfDr] cgqopuA

oqQDoqQj 'kCn] vdkjkUr] iqaú r`rh;k foHkfDr] cgqopuA

vki.k 'kCn] vdkjkUr uiqaldfyax] lIreh foHkfDr] cgqopuA

19- 3] 6] 5] 2] 4] 1

20- Hkkjfr ro v;e~ dks'k% dks¿fi viwoZ% fo|rsA

O;;r% o`fn~/ek;kfIr] lap;kr~ {k;ek;kfrA

21- 1- f?kjk gqvk 2- nks"k ns[kusokyk 3- izlUu eu ls 4- iSQykrk gS

22- 1- fuf[ky% ifM;k vonr~μgk! f'kjfl otzikr% vHkor~A

2- uhyjliw.ksZ ik=ks ifrRok izp.M% uhyo.kZ% vHkor~A

23- 1- lhrke~ 2- ckydk; 3- fe=ks.k 4- xzkee~

24- 1- oSQ% 2- dL; 3- dkfu 4- osQu

25- 1- yrk% 2- iq"ikf.k 3- dU;kuke~ 4- ckydkSA


vH;kl-¬˝‡Ÿ¬òÊ◊˜Ôów

[k.M% d* vifBr&vocks/ue~

1- 1- (d) osQjyizkUrs ([k) dkyMh (x) f'koxq#% (?k) vk;kZEck2- tUeSo izfrHkk lEiUur;k l% oqQyksfprk% fon~;k% 'kh?kzeso

v/hroku~A3- (d) Drorq ([k) oqQy $ mfprk% (x) r`rh;k

(?k) yÄ~ ydkjA

[k.M% [k* jpukReoaQ dk;Ze~

2- 1- dkd% 2- fiikflr% 3- mifj 4- oqQ=kkfi 5- vi';r~6- U;wue~ 7- ik"kk.k[k.Mkfu 8- mRFkk; 9- mifj10- HkwRok

3- 1- x`gdk;Ze~ 2- #X.k% 3- dhn`'k% 4- LoLFk% 5- oqQ#4- 1- ,"k% izkr% dkyL; fp=ke~ vfLrA

2- vkdk'ks lw;ksZn;% HkofrA3- efgyk% owQikr~ ?kVs tye~ vku;fUrA4- Ñ"kd% o`"kHkkH;ke~ gye~ d"kZfrA5- o`{ks if{k.k% fr"BfUrA

[k.M% x* vuqiz;qDre~&O;kdj.ke~5- 1- x`gkr~ 2- xq#.kk 3- eáe~ 4- uxje~6- 1- xfe";ke% 2- vi';e~ 3- uefr 4- yHkUrs7- izfr$,d] fo|k$vky;e~] us$vue~] iks$vue~] iz'u$mÙkje~]

jk"VªL;$,o8- 1- l% iqLrde~ ifBroku~A

2- rs ys[ke~ fyf[kroUr%A3- efgys fp=kkf.k n`"VoR;kSA


4- vtk% {ks=ks /kfuroUr%A9- ik $ Dr] iz $ ue~ $ Y;i~] Jq $ Drorq] xe~ $'kr`] j{k~ $ DRok]

Hkqt $ rqequ~A10- 1- lnk 2- fcuk 3- dnk 4- v=k11- 1- jktk n'kjFkL; pRokj% iq=kk% vklu~A

2- ;s ifjJee~ oqQoZfUr] rs liQyk% HkofUrA3- pk.kD;% ,d% egku~ fo}ku~ vklhr~A4- ckydk% cfg% m|kus ØhfM";fUrA5- ;qoke~ Hkkstue~ oqQ#re~A

12- 1- iDokfu 2- gfjrkfu 3- pRokj% 4- vusdk%13- 1- vxPNr~ 2- Lr% 3- rs 4- ,"k%

[k.M% ^?k* ifBr&vocks/ue~14- 1- (d) vusosQ ([k) nso% (x) o`f"V% (?k) d.Bi;ZUre~A

2- vUrs l% tys fueXu% HkwRok e`roku~A3- (d) Dr ([k) rFkk $ vfi (x) r`rh;k (?k) cgqopue~A

15- 1- (d) r`.ke~ ([k) i'kwuke~2- lkfgR;&laxhr dyk foghu% lk{kkRi'kq% iqPNfo"kk.kghu%A3- (d) jfgr@fcuk] frudk ([k) ,dopue~] cgqopue~ (x)

izFkek foHkfDr (?k) [kknu~ $ vfi16- eq[k 'kCn] vdkjkUr] uiaqú] iapeh foHkfDr] ,dopuA

bne~ 'kCn] loZuke] iqaú lIreh foHkfDr] ,dopuAloZ 'kCn] loZuke] iqaú "k"Bh foHkfDr] cgqopuAvuq'kklu 'kCn] vdkjkUr] iqaú r`rh;k foHkfDr] ,dopuAth.kZ 'kCn] vdkjkUr] uiqaú] izFkek] f}rh;k foHkfDr] cgqopuA

17- 1- 'kksHkue~ 2- ou&izns'ks 3- pk.kD;L; 4- xksekUrd {ks=k%5- jksfVdke~ 6- oS'okuj%

18- dLekr~ dLrwjh tk;rs\ d% dfj.kke~ oqQye~ gfUr\


dkrj% ;q¼s fde~ djksfr\ e`xkr~] ¯lg%] iyk;ue~A19- 3] 5] 1] 6] 4] 220- 1- fljdkVuk 2- uhjksx 3- NksM+ ns 4- ok.kh esa 5- Hkw[kk

6- VqdM+s&VqdM+s 7- taxy esa 8- egku~21- 1- /jk 2- uhjt% 3- i'ko% 4- fnus'k% 5- 'kf'k% 6- u;ue~22- 1- Nk=kk% ØhMk{ks=ks /kfo";fUrA

2- rs dU;s r=k fde~ vi';rke~\3- rkS fo|ky;e~ xPNr%A4- o;e~ xq#e~ uaL;ke%A

23- 1- i;ZVdk% ioZrs HkzefUrA2- vkoke~ rMkxs rfj";ko%A3- Roe~ oqQ=k LFkkL;fl\4- rs fdeFkZe~ u [kknr%\

Documents

Deep Manika Uttarani-3 03-01-2013 Final 1-62