Upload
others
View
1
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
De droge zomers van 1921 - 2018:
vennen
Herman van Dam, Adviseur Water en Natuur
Gerritsfles, mei 2008 (Gert van Ee)
Hoe droog is het eigenlijk?
2
Vennen
• Ondiepe meertjes,
oorspronkelijk (matig)
voedselarm
• Zandige tot lemige
ondergrond
• Fluctuerend waterpeil
• Geheel of grotendeels
gevoed door regenwater
• Karakteristieke
levensgemeenschap
(Natura 2000)
● = ven
x Kliplo
x Gerritsfles
x A. Goorven
Variatie in vennen
pingoruïne uitblazingskom
stuifzandvenbeekdalven
Achterste Goorven
Gerritsfles
Minimale waterpeil 3 geïsoleerde vennen
= zeer droge zomer, neerslagtekort april – september > 200 mm
waarnemers: Herman van Dam, Reinder Torenbeek, Staatsbosbeheer, Natuurmonu-
menten, Aqualysis, WS Drents-Overijsselse Delta, WS Vallei & Veluwe
1996 ?
In het veld zomer 2018
6
Gerritsfles – Reinder Torenbeek Kliplo – Herman van Dam
Frietzak – Hein van KleefWinkelsven – Peter Voorn
Hydrologie
Landgebruik
Bodem
inzijggebied
Nutriënten
waterlaag
Buffering
CO2
water
Venbodem
Droogval
Watervogels
Dimensies ven
Stikstofdepositie
Belangrijkste
sturende
processen
Brouwer, Van Kleef, Van Dam & Roelofs 2016
Morfologie
Yearly medians sulphate in 3 pools
deposition
trend
dry years
A. Goorven 75%
Gerritsfles 40%
Kliplo 20%
Schematic
cross-sections
Effecten incidentele droogval
• zwavel omgezet in sulfaat. Kan worden
afgevoerd, maar ook verzurend werken
• oxidatie ammonium en gereduceerd
zwavel en ijzer
• hierdoor vorming gasvormige stikstof
(ontwijkt) en binding fosfaat aan
geoxideerd ijzer
• methaanproductie sterk verminderd,
waardoor drijftillen zinkenBrouwer et al. 2016
Effecten droogval op N en P
H. Tomassen et al. 2016
Nat:
accumulatie van ammoni-
um en mobilisatie van
fosfaat onder invloed van
ijzer- en sulfaatreductie.
Vorming van (toxische)
sulfiden
Droog:
oxidatie van ammonium
tot nitraat en denitrificatie
tot stikstofgas (verlaat het
systeem). Oxidatie van
gereduceerde ijzerverbin-
dingen (sulfiden) en bete-
re fosfaatbinding in ven-
bodem
Geen droogval: interne
eutrofiëring
Kliplo: diatoms means of two samples per year,
other variables yearly means of monthly samples
Kliplo
very hot
summer!
Diatomeeën
1916-1925 1978-2018
J. Heimans H. van Dam e.a. A. Mertens
Plankton over bodem en door waterplanten Tellen
1978-2018
12
1920 1980
Recovery from acidification, impact of dry years
*
* droogte 1921 vergelijkbaar met 1976: buitengewoon laag water, ‘dwars door A. Goorven te lopen’.
Droogte van 1959: Winkelsven bij Boxtel
• Ondiep zwak gebufferd beekdalven, in
gewone zomers kort droogvallend
• Een van de botanisch belangrijkste ven-
nen met van oudsher veel zeldzame
soorten (Ondergedoken moerasscherm,
Stijve moerasweegbree, Pilvaren, Moeras-
smele, etc.)
• Na het zeer droge jaar 1959 vestigde zich
Pijpenstrootje, dat bij het stijgen van de
waterstand werd bedekt met draadalgen
en vervolgens afstierf.
• Organische toplaag in 1962 tijdens natuur-
werkkamp verwijderd
• Ven heeft zich nadien gedeeltelijk her-
steld, dankzij ingrijpende maatregelen in
waterhuishouding en beheer. Is nog
steeds een zorgenkindje
1962 Werkkamp – Wim Mak
2015 – Pilvarenvelden –
Herman van Dam
Hydrologische fijnproevers verdwenen
Verdwenen uit het Winkelsven (en
veel andere vennen) zijn soorten
die een zeer stabiele waterhuis-
houding en vaak enige toevoer
van gebufferd grond- of opper-
vlaktewater nodig hebben. Dit zijn
hydrologische fijnproevers als
Bleekgeel blaasjeskruid
Plat blaasjeskruid
Veenmosorchis
Breed wollegras
Rood schorpioenmos
Trilveenveenmos
Lepelbladveenmos
De hydrologische omstandigheden
voor de hydrologische fijnproevers
zijn sinds de jaren dertig van de 20e
eeuw en versneld sinds de jaren
vijftig zeer ongunstig geworden, door
ontwatering voor de landbouw (ruil-
verkavelingen) en drinkwaterwinning
J. Sturm 1796
Droogte van 1976: zure vennen bij Oisterwijk
• Eerste jaren na droogte glashelder water met hoge
sulfaat-, ammonium-, aluminium- en CO2-concentraties
en lage pH
• Na vele jaren (lange verblijftijd) geleidelijk herstel, weer
humeus water, hier en daar weer drijftilvorming
Witven met Knolrusvelden (Joop van Osch)
Droogte van 1976: Meeuwenven bij Hatert
Sykora 1979
(geëutrofieerd)
1977
In het veld zomer 2018 - 2
Uitgedroogde venbodem Perzikkruid
Waterdrieblad † Sappig voedsel voor reeën
Kiemexperiment Oeverkruid
in rood: aantal weken uitdroging zadenKieming
(%)
Gertie Arts (1990) wilde-planten.nl
Watercrassula (invasieve exoot) in De Plateaux
www.verspreidingsatlas.nl
wikipedia Van Kessel 2018
Van Kessel 2018
2017 2018
Snoek †
Keyenhurk – Emiel Brouwer
Zonnebaars (invasieve exoot)
• Ware rover, vreet alles wat
beweegt
• Hein van Kleef (Stichting Barger-
veen) zette snoek uit in zonne-
baarsvennen in Mastbos (Breda)
• Snoeken houden populatie
zonnebaars goed in toom in
vennen met voldoende water
• Alle vissen dood in verdroogde
vennen
• In vennen met nog een beetje
water dode snoek en explosieve
ontwikkeling zonnebaars
www.verspreidingsatlas.nl
Cephas
J. Verkerk
Venglazenmaker (inheemse libelle)
• Echte soort van (matig)
voedselarme vennen
• tot ca 2010 vrij algemeen op
vennen, daarna snelle afname
• lijkt (in elk geval in Brabant)
door de droogte de genade-
klap te krijgen
www.verspreidingsatlas.nl
www.vlinderstichting.nl
vergelijkbare
ontwikkeling bij
maanwaterjuffer
Hein van Kleef, pers. med.
Christophe Brochard
Reemer et al. 2018
Van Kleef e.a. 2018
1 cm
P. van Hoof
Brede geelgerande waterroofkever
(bijna uitgestorven inheemse soort)
Conclusies
• Neerslagtekort en venwaterstanden in 2018 zijn
vergelijkbaar met die in bijvoorbeeld 1921, 1959, 1976
• Biogeochemische en ecologische effecten van droogten
1959 en 1976 en waarschijnlijk ook van 2018 wel veel
groter dan in 1921, voornamelijk door overbelasting met
stikstof en ‘zwavelerfenis’
• Door natuurlijke droogten worden zwavel en stikstof uit
(gedeeltelijk) droogvallende vennen verwijderd
• Invasieve exoten lijken te profiteren van droogte 2018
• Fijnproevers onder inheemse flora en fauna hadden het
toch al moeilijk door hoge atmosferische stikstofdepositie
en verslechtering hydrologie en lijken door de droogte
van 2018 de ‘genadeklap’ te krijgen
Dank voor uw aandacht
26