D. D.DISSERTATIO PHILOSOPHICA,

DeDIVERSITATE RERUM

PERprincipiumrationis sufficientis

NON DEMON&RANDA,QUAM,

Cum confenfuAmpliff. Facult, Philofoph.In IMuflri Academin "Ltyfaüenß,

PR&SIDE,VIRO CELEBERRIMO,

Mag. N I C 0 L A OWALLER10,

l02.& Metaph. PROFESS. Reg. & Ord.&S. R. S. M.PRO GRADU

Publica examini modefte fubjicitAlumnus Regius,

NICOLAUS NORDSTRAND,ANGERMANNUS.

In Auditorio Carol. Minori die IV. Junii,Anno MDCCXLVL

Horn, fofl meriåiem, confketis.UPS ALI£

L N. J.$. L

Emini, qui vel primis,nt ajunt,labiis Philofophiae guftaverit pla-cita, ignotum efiepoteft, omnesfere, qui noftra hac aetate Phi-lofophiam fcriptis illuftrare vo-luerunt,poft Illuftres virosLeib-nitium atqueWolfium, diffirni-litudinem& diverfitatem rerum

defendere atque tueri, illamque ex principio Ratio-nis fufficientis pendulam ftatuerc, putantcs in cafiiperfe&e fimiliurn nullam dari rationem fufficientem,cur unumpotiusexifiat quam alterum,cur hoc potiusloco & non alio; eoque ergo colli univerfalitatem lau-dati Principii, quam tarnen fine omni limitatione,defendendam efie volunt. Diverfitatem rerum de¬fendere, vel negare, prsefentis non eft inftituti,fedfolum inquirere, an per di&um Principium, ut pu-tant bi Philofophi, demonftrari queat? Negandamcfle hane quaeftionem, hifce pagellis oftendere co-

nabi-

) o ( 3nabimur. Tuam vero Candide L. benevolentiam& fölitum favorem, qua par eft, animi modedia no-bis, fiibtile hoc argumentum expofituris, efflagita-mus, & enixe expetimus.

§. II.Principium rationis fufficientis, quod hac ab-

folvitur propöfitione: Nihil eft fine ratione fußiciente,tur auid potius fit, quam non fit s feu, fi aliquid poni-tur, ponenåum etiam eft aliquid, unde intelligatur, curpotius fit, quam non fit\ deinonftrare & evolvere prse-fentis non eft inftituti. Concedimus illud veriflimumefie, & in a£hi fignato maxime neceftarium. Quid,tamen fit ratio? quidJußiciens ? quid infußiciens? alia-que huc pertinentia, quia fine illis in prsefenti, quoverfamur argumento, nihil colligere licet, evolva-mus, necefte eft. Id, unde intefligitur, cur aliquidpotius fit, quam non fit, hoc potius modo, quamalio, Rationis nomine venire folct. Id vero A, exquo intelligere licet, cur alterum B potius fit,quamnon fit; aut ita eft comparatum, ut adalterum illud B,qua tale, intelligendum, nihil requiratur amplius,quam quod in A continetur; aut ita eft ajffecdumut ad alterum illud B, qua tale, intelligendum de-fideretur aliquid amplius, quam quod in r&3 A com-prehenditur; fi prius, Ratio dicitur fußicienss fi po-fterius, infußiciens vocatur. Sic dotes v.c. animac ra-tionalis requifitse, difcendi occafio & diligentia, con-ftituunt rationem fufficientem eruditionis obtinen-dae; ex illis enim fimul fumtis, plene intelligimus,cur eruditionem confequamur; folae vero animse ra-

A a ciona-

4 ) o (tionalis dotes, vel fola difcendi occafio, vel fola di¬ligentia, rationem non nifi infufficientem exhibentcrudicionis comparandye.

§. III.Aliquid tam late extendi fölet, ut omne, cui,

velaftu elfe, vel exiflere, nonimplicat, fua inckl-dat notione. Quod vero exiflit, vel exiliere potefl,id nullam involvit contradiflionem, & in fe intelli-gibile, vel, conceptibile ell, aliquid ergo re£le de-finitur per id, quod efl intelligibile, feu, ut vulgo dicifuevit, cui aliqua refpondet notio. Nibilum, quod ali-cui contradiflorie opponitur,oppofitum involvit figni-ficatum, cui fcil.&efie,& eile pofle repugnat. Quodergo non efl intelligibile, feu, cui nulla refpondetnotio, Nihil Philoföphis in abfoluto fuo dici föletfenfu, quamvis non negemus, refpeflive fi fuma-tur, varias adhuc habere acceptiones, quas tarnenprarientis, circa quam occupamur, materias evolu.tionem non ingrediuntur.

§. IV.Hinc ex prono velut alveo Ruit, Nihiium non pos*

fe in fe continere rationem alicujus. Ell enim ratio id,unde intelligitur, cur alterum fittale, & non aliud,($. 2). Si itaque ex nihilo intelligeretur, cur aliquidfic, ex eo,quod abfolute intelligi nequit (

6 ) o (invicem, fine ulla fuboritura mutatione, fubftitui. Di-verfaautzm, ejusmodi non admitteiefubftitutionern.Eft porro alia identitas, vel diverfitas interna, aliaexterna, illa ex determinationum internarum, ha?cexternarum convenientia, vel, disconvenientia, de-fumitur: utraque vero vel omnimoda, vel fecundumquid talis conftitui fölet; illa omnium determinatio¬num , hxc quarundam abfolvitur convenientia, vel,difconvenientia. In quaftione, quam inifcio de di-verfitate rerum propofinmus, non externa, ex lo-co, tempore, aliisque circumftantiis externis pen-,dula, fed interna, ex difconvenientia determinauo-'num , quae rebus ipfis ineft, originem trahens, in-telligitur: quamvis quidam, controverfise ftatumignorantes, omnimodam duorum in^ividuorum i-dentitatem, quam vi principii individuationis luben-tiftimi nos rejicimus,cum internarum determinatio¬num, qua* qualitatum veniunt nomine, convenien¬tia inepte confundant. Sed inftituti, quod circadiverfitatem rerum vel impugnandam vel propu-gnandam non verfari diximus, memores ad princi-pium rationis fufficientis redimus. Id folum in an-tecelfum obfervantes, omnem diverfitatem rerum,quia determinationum , in fe femper conceptibiliumconftituitur difconvenientia, aliquid efte (§. 3.) ,ex nihilo autem neque easdem, neque diverfas a-gnofci ullas res, quamvis pofita identitate rerum,eo refpe&u vel eatenus, diverfitas inter illas fit in-conceptibilis, & merum nihil.

5. VI

) O C t

§. VI.Si res vel in fe fint diverfe, vel in relatione ad

froducentem, jcu eligentem diverfie concifiantitr, daturratio fufficiens, cur altera frte altera fiat eligatur.Illa enim in fe funt diverfa, quae pnedicatis gaudentinter fe non convenientibus. Qua: vero difconve-nientem ad producentem involvunt relationem, re¬lative diverfa ad hunc concipiuntur producentem(§. 5.). Eft itaque tam illa, quam haec diverfitasconceptibilis , & per confequens aliquid ({-5. 3J:Sed per quod quid eft aliquid, datur ratio fufficiens,cur quid potius fiat, quam non fiat f§. 4.); ex di-verfitate ergo rerum vel abfoluta, vel, relativa da¬tur ratio fufficiens, cur altera prx altera fiat. Pona-mus Titio v. c. duo obverfari agenda, ambulatio-nem animi caufa peragros, & leäionem Theologiaedomi inftituendam; alteram harum a&ionum pnealtera elcäurus, utriusque commoda, vel, incommo-da, diftin&e, vel, confufe animo fiftit, illaque adfe plus velminus refert,& inter feinvicem cosnparat.Hifce peraöis le&ionem Theologiae eligat, negli-gendo ambulationem, quod videat fe plus commo-di ex illa quam ex hacacquirere poffe, illamque &bi magis, hoc tempore, neceftariam efie judicet.Patet ergo Titium, ex dive:~fttate inter ambulatio¬nem & le&ionem, animo obverfata, ele&ionis fuxmotiva, h. e. rationem ejus fufficientem defumfifle.Sit aliud exemplum: Cajo artifici fint duo inftrumen-ta, ad opus aliquod elaborandum aeqüe apta, a*que©rdinata Sc bona, hoc igitur refpeftu > quia inter i-

Ifta

8 ) o ( (££!>

da indrumenta, quoad opus perficiendum, nulladatur differentia, perinde ed: Cajo,utrum eorume-ligat, & operi elaborando applicet, nullam ergo ex ob-jeftis in le fpeflatis rationem habet, unum aflumen-di prze altero: ht vero alternm horum inftrumen-torum ad manus Caji magis & propius pofitum ,quam alterum; eligatque ille ob hoc externum, nonquoad ipfa indrumenta , fed ad fe relativum difcri-men , mente conceptnm, unum indrumentum prasaltero; ex hac relativa diverlitate dabitur omninoratio fudiciens optionis, a Cajo inditutae.

§. VII.Occadonem hinc naffci fumus didinguendi inter

Rationem Objeclivam Sz SubjeBivam. Jllam ex ipföobje&o, feu ex determinationibus rei agendse in-ternis delumit agens; hane ex relatione rei ad feipfumdepromit. Sic Ii artifex, ob majorem unius indru-menti prasftantiam pras aitero ejusdem fpeciei, illndeligat, ratione ducitur objektiva; fin vero inter duoseque propofito apta eligat, quod propius ad manusjacet, ex hac fa&a rei ad feipfum relatione, fubje-&iva ducitur ratione. Eodem modo, Ii quis mceonjicere jubeat, utrum numerus nummorum, quosmanu claufa tenet, par, an impar fit, & ego non exvultu, manu, reliquisve indieiis, quis determinatusteneatur numerus, colligere nequeam, cogito perin¬de efTe , quem fumam cunque, parem an imparem;indeque quia imparis cogitatio ultimo occupavit a-nimum, imparem pronuntio, cujus ame faäi ratioobjecto non ined, fed ex relatione ad me cogitantem

&

r\

ß

& attendentem dependct: non ergo eft nifi fubje&i-va. Qui difcrimen, quod inter rationem objefrivam& fubje£Hvam intercedit, animo habet perfpe&um,variis obviam ire potcft dubiis, contra principiumrationis fufficientis, identidem prolatis. Putant e-nim nonnulli, ubi non appareant & dentur rationesobjeftivae, in re agenda, circa quam verfamur, ibiaftum effe de omni ratione fufficiente; fed fi ex re-latione obje&i, ad nos fa6ta intelligere licet, cur u-num prae altero appetatur, locum nihilofecius ha-',bebit ratio fufficiens, & falvum er it, quod Iauda-vimus, principium, neque unquam exemplis,mo¬do allatis, vel aliis fimilibus fubvertetur.

§. VIII.In ratione rci reddenda prsetcr rationem fuffi-

cientem nihil defideratur amplius (§. 2.), ubi itaque& quousque obje&iva ratio eft fufficiens, fruftra adfubjeftivam fimul provocatur; & übi fubjeftiva fuf-ficit, de objeffiva inquirenda folliciti effe non debe-mus. Dicit quidem Canzius in Ontol. Polem. §.40.quicquid creati fpiritus agunt effe certo refpeflu fub-jeftivum, certo objeftivum; fed quatenus exflicatra-tiones certo reJpeBu obJeBivas, certo auteni fiibjeBivas,fer eas, quae referiuntur quidem extra fubjeBumy utquo, i. e. extra voluntatemy non autem extrafubjeBum ,ut quod, i. e. extra valentem, noftrae affertioni re ipfanon eft inimicus. Nam quamvis obje&ivam ratio¬nem noftro fenfu defumat anima ex conditiöne rei(5- 7),* illam tarnen, liquidem fiiam inde determinatvoluntatem, non absque ulla ad fe faffa relationeconcipit, quicquid enim appetimns, repnrfentatur utnobis bonutn,&quicqmd averfamur^ut nobis malum

B contih?

10 ) o ( *£$&>

concipimus. Dependet vero illa relatio ex conditionerei interna, adeoq; noftro fenfu obje&ivam conftituitrationem, cum relatio ,quas ex conditione rei externadepromitur, fundet fubje&ivam, quae nobis dicitur,rationem. §. IX.

Pofito, ut noftrum jam abfolvamus promifTum,

iss® ; o c IInihil ponitinefte,aftiimirnus identiätcm,indequc no-ftrum demonftramus aftertum.Qbferveturde estet-o,nos prsfenti pofitione non negare,dari pofle rationemobjeftivam, cur unum ex iisdem producatur, quamnon producatur, qusftio enim tunc erit inter exiliere& non exiftere, quae duo diverfiftima Tunt, rationem-que obje&ivam agnofcunt; Negamus autem dä¬ri rationem obje&ivam, cur unum ex interne iisdempras altero fiat vel eligatur: hoc enim in cafu fi dare-tur,penderet ex nihilo (§.5), quod abfurdum ({.4.).Uluftrationis gratia applicari poteft exemplum priusallatum: Perinde eft artifici utrum ex duobus inftru-mentis,propofito operi sque aptis,sque accommoda-t;s eligat; h.e.nulla ducitur artifex obje&iva rationeunum prae altero eligendi. Pari modoliTitio ofFeran-tur duo aurei nummi, ejusdem forms externs & fi¬gurs, ejusdem bonitatis & ponderis nulla dabitur ra¬tio obje&iva cur unum prs altero eligat. Non tarnennegamus heic locum habere rationem fubje£tivam,vel exinde defumtam, quod alter nummus magis al¬tero fit ad manus, vel inde, quod paritatenummorumexaminata & perpenfa.attentionem fuam ultimo diri-gat in nummum A, quem ergo altcri prsfert. Sed hscfubje&iva ratio extra controverfiam eft, qua de inter¬na rerum qusritur diverfitate, per principium Ratio-nis fufficientis demonftranda, non de extrinfecus il-läs quomodocunque afficiente.

§. X.Inter idem & non idem, feu,diverfum non darimedium

oftendunt eorum fibimutuo oppofits notiones ($.50, pofitavero identitate rerum nullam locum habere rationem obje-étivam, cur unum prac altero eligatur,mox §.praec. eftoften*fum,illa ergo non dabitur nififuppofita rerum diverfitate.

12 OÜP ) O ($. XI.

Ex diffis itaqijam ihferre licet, quod evoke'ndum fuin•ßmus, p^r principium rattonis fußicientis diverßtatem ve¬rum, feu, objefforum demonflran non pojfe. Diverfitas obje-